Krishi Jagran Magazine Odia April 2017

Kéhò RûMeY ISSN 2455-1074

KéhKu jòZKûeú, iûeû ù\gùe _j«ê www.krishijagran.com

ahð 1 @u 10 G_âòf 2017 cìfý: 35 +91 9891 405 403

UýûKÖee _âKéZ iû[ú 130 ù\gùe ^òRe _eòPd iéÁò KeòQò, Gùa bûeZe Uûde @ûYòòa, ù\ge ùMøea

04

Kéhò RûMeY bûeZe @MâYú cûiòK _ZâòKû

iµû\K ^òùŸðgK Kû~ðýKûeú iµû\K ùUKþ^òKûfþ iµû\K aò_Y^ cêLý aòRþù^i cêLý Giþ.G._ò. cjû_âa§K R^ iµKð ijûdK iµû\K ùiûgò@ûfþ còWÿò@û cêLý aeòÂ _âa§K _âa§K aò_Y^ ijûdK

_âa§^ _âiûe ijûdK _âa§^

@ûKûCõUþi Kû^ê^ú ifûjKûe WòRûA^òõM Kû~ðûkd ijûdK

Rs. 35/-

Gcþ.iò. ùWûcò^òKþ gûA^ú Acû^êaf Gcþ. Rú. aûi^ Wûü ùK.Uú. PŠú eaò¦â ùZaòdû @Rò[ aú. @ûe Wû. aú.iú aòiaûi iõRd Kêcûe ùR. iûaê `ejû Lû^þ eaò ùR÷^ Aceû^þ Lû^þ ùK.ùR.ie^ýû iûeû gcðû cêKê¦ ^ûde @`iû^û cfòK PòõKú bêUò@û _ê^c aògßKcðû eòõKú _êŠòe ùiû^ò@û cjûR^ flàú _ûùŠ ùjcû gcðû _âòduû cŠûaeò@û ^ògû« UûK eûjêf iòõj @aþ\êi ic\ _âgû« gcðû _êeKû^þ Kêùegú ùcûjòZ @uê ~û\a _âúZò ùPøjû^ @ûdgû Lû^þ _®ê eûd _a^ Kêcûe ^ùe¦â ùgûeZûùU gòaKû« C_û¤ûd @ûeþ.G^þ. ùP÷ûùa Ké¾ aòjûeú @Rd Kêcûe jec^_âúZþ iòõj Kw \òù^g \cû[ò@û Riaò¦â iòõj Xÿòùfû C\òZþ cò f ùK.aú. A¦âû GP.@icê\ú^ ù~ûùMg Kêcûe aòKâc iòõj ù\ùa¦â iòõj RM\úg Rû^û eaú¦â Rû^û eûRúa

iµû\K, _âKûgK, cê\âK Gaõ Êûcú Gcþ.iú. ùWûcò^òKþ GcþGiú, Kéhú RûMeY : 60/9 ZéZúd cjfû, dêiê`þ ieûd cûùKðU, Mâú^þ _ûKð ùcùUâû ùÁi^ Raf, ^ì@û\òfäú-110016 \ßûeû GPþ.Uú. còWò@û ù_âiþ aò.2, ùiKÖe-63, ù^ûGWÿû-201301 Ròfäû-ùMøZcaê¡ ^Me (dê._ú.) ‘iaðû]ôK iêelòZ ^ýûd ùlZâ \òfäú û Gjò _ZâòKûùe _âKûgòZ ùfLûMêWÿòK aògòÁ aòPûe ù~ûMý ùjùf _âKûgòZ ùjûA[ûG û _âKûgK/iµû\K Zýûfû Raûa\ûe ^ûjòZ.

Total Page 68

A`þùKû KéhK................15

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu ùeûM I _âZòKûe...........47

KéhKu @û[ðòK _âMZòùe Rúa^e iêLgû«òùe bûMò\ûeú jêG @Gfþ A¬ò^òdið fòcòùUW

iûlûZþKûe..........22

QZê Pûh ù~CñVò, Rúa^e eûjû ùiAVò.............54

@ce GùMâûKfþPe @û\ßòõ\e iòõj @ce iûlûZþKûe..........24

]û^ ùlZùe KúU _âa§^............56

Giþ.ùK. aõif iûlûZþKûe..........26

ÊûiÚý...............58

@ûùfûK @MâIßûf iûlûZþKûe..........28

eûgò`k............60

`ifùe KúU _âa§^ ...........32

ùLk.................62

ùfRe ùfbfòõ : Kéhò ùlZâùe _ûYòe iêelû Keòaûe ijR C_ûd...............40

iòù^cû...............64

Krishi Jagran Kisan Club 9891405403 Subscribe

KRISHI JAGRAN MAGAZINE

Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu,Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English

Nishant Taak , 45503170

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

Kéhò icûPûe.......08

ùQkò lúe C_ôû\ Gaõ Gjûe Jh]úd cj ß.............44

oin

Year 1 Issue 10 April 2017

To J

Odia

9953756433, 9891889588

SOUTH ZONE KERALA OFFICE A/5-2A, Elankam Gardens Vellayambalam P.O, Thirvananthapuram-10 email: malayalamkrishi@gmail.com Phone:0471 4059009 web: www.krishijagran.com

EAST ZONE ASSAM OFFICE 65, Japorigog Bikrampr, Dispur-781005, Guwahati Mob: 9891 956 956 Email: upasana@krishijagran.com

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

iµû\Kúd

ù\g _ûAñ @ûagýK ejòQò ùR÷aòK ùlZ ù\g Gaõ aògßùe CaðeK, KúU^ûgK Gaõ _âù\g, cûUòe ÊûiÚý C_ùe ùjC[ôaû \ê¿eòYûc C_ùe @ûRò

PKâ, `if _¡Zò, @«ea ðú `if, ù_ûhKZ ße @û_ì òð Gaõ `if iêelû Rk _âa§^ cêLý ejòQò û

KéhK Gaõ C_ùbûqûcûù^ bf bûaùe _eòPòZ @Q«ò û _âùZýK Ée C_ùe ùR÷aòK C_ôû\e Pûjò\û ^òe«e aXÿò PûfòQò û ù\g ijòZ aòù\gùe ù~CñVûùe Kò eûiûd^òK ùlZe @ûMc^ ejòQò, Gjû Kâû«òKûeú bûaùe bûeZùe aòÉûeòZ ùjûAPûfòQò, Gjûe c¤ Pûjò\û ejòQò Kò eiûd^ ejòZ Lû\ýû^Ü R^iû]ûeYuê _âû¯ ùjC û ù~ùZùaùk Kò Kéhò C_ôû\^ùe @ûMê@û I G[ôijòZ ùR÷aòK C_ôû\^ùeñ bûeZVûeê @^ý ùKøYiò ù\g ùjûA_ûeòa ^ûjòð û _eµeûMZ eì_ùe 60 \gK _ìaðeê @ûce ùlZ Gaõ _gê]^e @ZêU i´§ ejòQò û G \êAUò ùMûUòG @^ý ùMûUòG C_ùe _ì‰ð ^òbðegúk @U«ò û ùR÷aòK ùlZe _âcêL @w Kéhò Kû~ðý û c^MXÿû ùjC Kò´û aòhdbò òK ùjC @ûMKê aXÿòaû _ìaðeê Gjû C_ùe RûYòaû @ûagýK ejòQò Kò ùR÷aòK ùlZ K’Y @ùU ? ùR÷aòK ùlZe _âùZýK _eòbûhûùe @a]ûeYû Gjû ejòQò Kò KéhKcû^u \ßûeû aò^û ùKøYiò aûjûe @û\û^ C_ù~ûMú (eûiûd^òK CaðeK, KúU^ûgK Gaõ ùeûMù_ûK^ûgK) _ûAñ Kéhò Keò iZZü C_ôû\^ _âû¯ Keû~ûA[ûG û

ùR÷aòK Kéhò i´§ùe RûYòaû _ûAñ aògßùe 4200 Rò@ûcû^u _âRûZòMêWÿòK còkò[û«ò û G[ôùe ajê _âRûZú iµì‰ð ]eòZâú C_ùe icû^ eì_ùe ù\Lû~ûA[û«ò û Rcòùe ]eûZk, aòbò^Ü iÚû^MêWÿòK C_ùe ejò[û«ò, ùbûR^ _\û[ð Gaõ aûjûe Keû~ûC[ôaû iõùgû]ôZ cke @û]ûe C_ùe GjûKê Zò^ò _âcêL ùgâYúMêWÿòKùe aõUû ~ûAQò û G[ôùe A_òùRAKþ _âRûZò @]ôKZe Rcò C_ùe, @ûaRð^û bòZeê còkò[ûG û Gjò _âRûZòe Rò@û ùKak @ûaRð^ûKê iXÿûAaû _ûAñ ù~ûMý @U«ò û KéZòâc IßûcòðKfþPe _ûAñ \êA _âRûZò jó C_~êq ùjûA[û«ò û Gjûe _âûd 6 C_ _âRûZò bûeZahðùe còkò[û«ò û G[ôùe Giò^ò@û `UòWÿû _âcêL ejòQò û _êYò aògßùe Gjûe iaêVûeê @]ôK C_ù~ûM Ißûcòðõ KùµûÁ Zò@ûeò Keû~ûA[ûG û a ðcû^ G_eò ajê iÚòZò aû _eòiÚòZò ^ûjó Kò 18 ahðeê @]ôK _eògâcùe _âù\gùe aòKgòZ Gaõ iÚû_òZ _¡ZòKê QûWÿòKeò Rûeò aùRUe @û¤ûcòôK ùlZKê @û_YûA ^ò@û~ûA[ûG û G[ôùe KéhKcû^u c¤ùe _âù\g gûi^e ^úZòMZò _âZò iù¦g aXÿòa I bâc iÚòZò ^òcðòZ ùja û cêñ cû^êQò Kò ~\ò Gjò _\ùl_ _âù\gùe CVû~ûAQò ùZùa Z eiûd^ aòh ejòZ ùlZKê @ûMKê aXÿûAaûùe _âù\g _Qùe _Wÿò~òa I ùR÷aòK ùlZ @ûMKê aXÿò aògß aRûeùe fûb CVûA _ûeòa û - Giþ.iò. ùWûcò^òKþ

cêLý K[û ùjCQò Kò eiûd^ cêq Lû\ýû^Ü C_ôû\^e ù~_eò ùR÷aòK ùlZe cû¤c ejòQò, ~ûjûKò iûeû aògßùe _âû¯ Keû~ûA[ûG û Gjû GK _âYûkú @ùU ~ûjûKò ajê Z ß bkò cûUòùe fûb_â\ RúaûYêMêWÿòKe iõLýû aXÿûAaû, `if

Email : dominic@krishijagran.com

22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

08

Kéhò icûPûe

Kc _ûYòùe `k_â\ Kéhò _ûAaûe ùKøgkKê _âcûYòZ Ke«ê ùa÷mû^òK : eû]ûùcûj^ iòõj ceêWÿòMâÉ eûRýKê Kéhò _âZò MêeêZß ù\aû eûRiÚ^òcûù«^ bkòfMûZe bûaùe _âdûi Rûeò ejòQò û G[ô_ûAñ eûRiÚû^ùe aòKû^úeùe GK baý Kéhò ùckûe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û Gjò ùckûùe C\þNûU^ ùK¦âúd eûRý Kéhò cªú eû]ûùcûj^ iòõj KeòQ«ò û Gjò @aieùe KéhKcû^uê i´¡ðòZ Keòaû ùjZê Kéhò cªú KjòQ«ò Kò eûRiÚû^ùe @]ôKûõg Kéhò bìcò iêL I @bûaMâÉ ùlZâMêWÿòKùe ajê _eòa ð^ ùjaûe ù\LôaûKê còkòQò û GcòZò _eòiÚòZòMêWÿòKùe ùa÷mû^òKu G_eò Gaõ

aúRMêWÿòKe Cy C_ôR ~êq KòicKê aòKgòZ Keòaû CPòZþ, ~ûjû Kò _ûYò Kcþ cûZâû ijòZ @û_Yû~òa û ùi c¤ ^ì@û cûZâûùe @û_YûAùa û ùi Gjû c¤ Kjò[ôùf Kò KéhKcûù^ Gaõ ùa÷mû^òKcû^uê Kéhòùe _ûYòe _âùZýK aê¦ûKê C_ù~ûM Keòaû _ûAñ Z[û G[ôùe còkòZ ejò Kû~ðý Keòaû CPòZþ û eû]ûùcûj^ iòõj Kjò[ôùf Kò MZ ahð Kéhò _ûAñ 44/ 250 ùKûUò Gjò ahð aXÿòKeò 51/ 026 ùKûUò Keò \ò@û~ûAQò û GjûKê aXÿû ~ûA[ôaû aùRUe eûgò Kéhò ùlZâùe Pûh Kû~ðýùe @]ôK iê]ûe @ûiòa û

ieKûe Lêiþ , KéhKe @ûgû cCkòfû

kòZ iòRò^þùe ù\gùe Lû\ýû^Üe ùeKWð iõLýû C_ôû\ P27.19 ùKûUò U^ ùjaûe _â û e¸ò K @^ê c û^ Keû~ûCQòû ùK¦â ieKûeu \ßûeû Kêjû~ûAQò Kò Gjò KéhKcû^uê `ife ^ìý^Zc ic[ð^ cìfý (GcþGiþ_ú) c¤ ^ûjó, còkò[ôaû KeR ùaûS aXÿòaûùe fûMòQò û C_ôû\K cŠòùe Leò` Wûfò jeWÿ I cêM ijòZ jó ùZ÷kRûZúd `if ùiûdûaò^þ I aû\ûc RûZúd `ife @bûa GcþGiþ_ú ijòZ ZkKê ùjûA ejòQò, ù~ùZùaùk Kò eaòEZêùe Wûfòe @bûa ùjûA _â[c ciêee @bûa NUò[ôfû û eaò EZêùe ùZ÷k~êq ùiûeòh ùZfe @bûa GcþGiþ_úe ZkKê @ûiò~ûAQò û

ù\A ^ûjû«ò û

Mjce `ifùe _âûd Gùa VòKþ Xwùe Pûfê ejòQò ù~ùZùaùk Kò ùZ÷ke @bûa GcþGiþ_òe ZkKê @ûiò ~ûAQò û ùK¦â ieKûeu Cq ejòQòKò, Cy Éeùe Wûfò, ùZ÷k I Mjce @ûc\û^ú aòù\geê Z Keû~ûA_ûeòa ùaûfò Kjê[ôaû ùaùk ^òRe KéhKcû^uê GcþGiþ_ú c¤

Kéhò cªûkd @^êiûùe PkòZ ahð `if iòRò^þùe 2016-17ùe ù\gùe Mjc Pûh ùeKWð iõLýK C_ôû\^ 966.4 fl ùjûA[ôôaû iù ß PkòZ cûiùe I GKeê ù\Xÿ fl U^þ Mjce @ûc\û^ú ùjaûe @^êcû^ Keû~ûCQò û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

09

Kéhò icûPûe

12_âZògZeê @]ôK ùja ùiûeòh C_ôû\^

û ~ûjûKò MZ ahð f ZêlkU^^ûùeùjaû12 @^ê_âZcògû^ZeêKeû~ûAQò @]ôK @ck ùjaûe i¸ûa^û ejòQò û MZ ahð 67.97 fl U^ ùiûeòh ùZfe C_ôû\^ ùjûA[ôfû û còkò[ôaû iìP^û @^êiûùe Pûfê eaò iúRò^ùe ùiûeòh ùZf C_ôû\^ _ûAñ 70eê 72 fl U^ ùjaûe @^êcû^ ejòQò ù~ùZùaùk Kò ù\gùe ùiûeòhe aûhòðK Lyð 50eê 55 fl U^ ùjûA[ûG û GYê GcòZòùe 18eê 20fl U^ ùiûeòh akKû ÁKþ aõPòa û GcòZòùe ù\LôaûKê Mùf C_ôû\Ke cŠòùe 42 _âZògZ ùiûeòh @bûa NUò ùZ÷k 3,400eê 3,500 Uuû _âZò KêA<ûf aXÿòaûe @^êcû^ Keû~ûAQò ù~ùZùaùk Kò cŠòùe WûGeú 3,100eê 3,300 Uuû KêA<ûfþ _âZò aòKâò Keû~òa û ùK¦â ieKûe eaò aò_Y^ iòRò^þ 2017 -18

100 ^ì@û Kéhò ùK¦â ùLûfû~òa

K¦âúd Kéhò cªú eû]û ùcûj^ iòõj ^ì@û\òfäúùe ù @ûùdûRò Z eûRý Kéhò aògßaò\ýûkde Kêk_Zò Gaõ _eòh\ iõiÚû^e ^òùŸðgKcû^u iù¹k^ùe Kêjû~ûAQò Kò Kéhò gòlûKê aXÿûA aû _ûAñ iûeû ù\gùe _âûd 100 ^ì@û Kéhò ùK¦â ùLûfû ~òa û ùKak GZòKò ^êùjñ Gjûe _ûVýKâc c¤ ùRûeMûe _eK ùja û ~ûjû`kùe QûZâ I QûZâúcû^uê

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

_ûAñ ùiûeòhe ^êý^Zc ic[ð^ cìfý (GcþGiþ_ò) 3,700 Uuû _âZò KêA<ûf (ùaû^i ijòZ) ^ò‰ðd ^ò@û~ûAQò û cªûkd @^êiûùe `if iòRò^þ 2016-17ùe ùZ÷kúd C_ôû\^ aXÿòKeò 335.96 fl U^ ejò[ôaû Gjûe @^êcû^ ejòQò, Kò ~ûjû Gùa _~ðý« ùeKWð Keû~ûAQò û ù_gûae Keòa û Gjò \òMùe @ûAiòG@ûe \ßûeû ‘ÁêùWÿ< ùeWØú’ ù~ûR^û Pkû ~ûAQò û ù~Cñ[ôùe 2016-17ùe icÉ QûZâúuê `òùfûgò_þe GK jRûe Uuû aXÿûA Keò Zò^ò jRûe Uuû Keòù\AQ«ò û gâú iòõj KjòQ«ò ù~, 2016ùe Kéhò gòlûKê MêeêZß ù\aû _ûAñ _ŠòZ \ò^ \dûf C_û¤ûd C^ÜZ Kéhò gòlû ù~ûR^û _âûe¸ KeòQ«ò, ù~Cñ[ôùe 5.35 ùKûUò Uuû aùRU ijòZ 100Uò ùK¦â ùLûfû~òa û ùK¦âúd Kéhò cªú mûZaý Z[ý Rûeò Keò ù\gùe ^ì@û aògßaò\ýûkd Z[û KùfRe cû¤cùe Kéhò gòlûKê @]ôK MêeêZß ù\AQ«ò û @ûRò Gjò icd @ûiòQò ~ûjûKò eûùR¦â Kéhò aògßaò\ýûkd, _ìiû, aòjûee Wû. eûùR¦â _âiû\ ùK¦âúd Kéhò aògßaò\ýûkd, _êiû, aòjûe eì_ùe @_þùMâWþ Keû~ûAQò û G[ôijòZ PûeòUò ^ì@û KùfR ùLûfû~òa û ùcûZòjûeúùe GKúKéZ _âYûkúùe C_ùe GK eûÁâúd @^êi§û^ ùK¦â iÚû_òZ Keû~òa û iúGdê A¶ûfe Qeê ^ì@û KùfR ùLûfû ~ûAQò ù~Cñ[ôùe Kò Kùfe iõLýû aXÿòKeò 13 ùjûAQò û eûYú flàúaûB ùK¦âúd Kéhò aògßaò\ýûkd, Sû^þiú aêù¦fLŠùe PûeòUò ^ì@û KùfR ùLûfû~òa ù~Cñ[ôùe \êA C e _âù\g I \êAUò @^ý KùfK c¤_âù\gùe ùLûfû~ûAQò û

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

Kéhò icûPûe

10

`êf aýaiûd cû¦û \âûKeY `êf aýaiûd C_ùe Lêaþ _âbûa _KûAQò û aò cêù\gùe iaêVûeê aWÿ `êf cŠò MûRò_êee aýaiûd c¤ fMûZe bûaùe Kcòaûùe ù\LôaûKê còkòQò û Gjò cŠò _ûAñ jfûŠ, Pú^ I @^ý Giò@û ù\gMêWÿòK aýZúZ ùKûfKZû, jeòdûYû, dê_ú, _¬ûa, ùawûfêe, C eûLŠ I jòcûPk _âù\g ijòZ ajê eûRýMêWÿòKùe `êf @ûiò[ûG û `êf aýaiûdúcûù^ Kj«ò Kò Rû^ê@ûeú cûiùe KòQò cûZâûùe aýaiûdùe C^ÜZò NUò[ôfû û Kò«ê cSòùe aýaiûd c¤ cû¦û [ôfû Kò«ê Gùa _âûd 30 _âZògZeê Kcþ ejòQò û aòcê\âûKeYe _âbûa Gùa _~ðý« Rûeò ejòQò û

cjòkûuê RûMéZ Keòaû @ûce flý: gâú iòõj

Áâúd ijKûeú aòKûg ^òMc iÚû_^û 1962ùe eû Keû~ûAQò û G^þiòWòiú cjòkcûù^ @ûMKê aXÿòaûKê \ò@û~òa I Gjûu ijòZ giq Keòaû _ûAñ iûeû ù\gùe aòbò^Ü Kû~ð ý gûkûMê W ÿ ò K ùe icd-icdùe @ûùdûRò Z Keû~ûA[ûG û Gjû iõLýûùe G^þiòWòiú I G^þiòdê@ûA

`êfe WòcûŠùe Kc [ôaû ùjZê `êf \e c¤ aXÿò~ûA[ôaû ù\LôaûKê còkòQò û ù~Cñ KûeYeê `êfKê _òKþ iúRò^þùe c¤ lZò ijý KeòaûKê _WÿòQò û ijòZ cògò ‘ cjòkû ijKûeúcû^uê iê\éXÿúKeY aòhd C_ùe @û]ûeòZ GK Kû~ðýgûkûe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û Gjò Kû~ðýgûkûùe ù\gùe aòbò^Ü eûRýMêWÿòKeê @ûiò ù~ûMù\A[ôaû cjòkûcûù^ aXÿò-PXÿò bûM ù^AQ«ò û G^þiòdê@ûA ^òùŸðgK P¦â_ûk iòõj KjòQ«ò Kò G^þiòdê@ûA \ßûeû Keû~ûA[ôaû ajê ù_âûMâûc cjòkûcû^u _ûAñ Pkû~ûAQò û @ûce Kûc cjòkûcû^uê RûMéZ Keòaûùe ejòQò ù~Cñ[ôùe Gjûu _eòaûee @û[ðòK iÚòZòKê C c eì_ùe Keò[ûG û GVûùe ù\gùe @û[ðòK iÚòZòe bìcò cRbìZ Keò[ûG û Kû~ðýgûkûe cêLý CùŸgý ijKûeú ùlZâùe Kûc Keê[ôaû cjòkcû^uê ùKøYiò _âKûe Pd^òZ iûcÜû KeòaûKêþ _Wÿò[ûG û gâú iòõj KjòQ«ò Kò @ûùc iciýûcdòK mûZaý Z[ý ieKûeu C_ùe ù^AQò û ~ûjûKò _ì‰ðùPÁû Keû~ûAQò û ùi Kjò[ôùf Kò cjòkûcû^u ùlZâùe _âûd 20,000 @_ùeUe ùiûiûAUò Kûc KeòQê û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò Lêiò Rûjòe Keòaûe Kû~ðýgûkûùe cjòkûcû^u @õgMâjY Keòaûe, ù\Lôaû Lêaþ LêiòKe ejòa û G[ôùe 250-300 cjòkû aéjZþ bûaùe @õgMâjY KeòQ«ò û

@ûRò jó iõMâj Ke«ê aògße iaðû]ôK _Xÿû~ûC[ôaû _ZâòKû Kéhò RûMeY Kéhò RûMeY IWÿò@û _ZâòKû c¤ _Xÿòaûe iêù~ûM fûb Ke«ê ùlZ-aûWÿò, C\ýû^, c›ý_ûk^, _gê_ûk^, KêKÑëUû_ûk^, ù_ûfþUâò, ÁW `ûcðòõ, QZê C_ôû\^, `êf C_ôû\^ Kâû_òõ, iòõP^ ù~ûR^û I @^ý ieKûeú ù~ûR^ûMêWÿòK iùcZ Kµû^ú icûPûeùe RWòZ Laeùe RWòZ ejòaû _ûAñ _Xÿ«ê Kéhò RûMeY û

@ûMûcú _âZò cûie _ZâòKû iõMâj Keòaû , aòmû_^ I Kéhò icûPûeKê _âKûgòZ Keòaû _ûAñ \dûKeò @ûc ijòZ ù~ûMûù~ûM Ke«ê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

11

Kéhò icûPûe

G_âòfùe ajê eûRýùe GcþGiþ_òe ZkKê aòKâò Keû~òa Mjc kòZ iòR^þùe G _~ðý« _âûd 40 fl U^þ Mjce P @ûc\û^ú ùjûA iûeòQò û GcòZòùe ~\ò ùK¦â ieKûe LêaþgúNâ @ûc\û^úKê ùeûKòaû _ûAñ Gjû C_ùe @ûc\û^ú gêKþk ^ fMûAùa ùZùa Mjce ^ì@û `if @ûiòaû ùakKê G_òâòfùe C e_âù\ge icÉ eûRýMêWÿòKùe ^ìý^Zc ic[ð^ cìfý (GcþGiþ_ò ZkKê aòKâò Keòaûe @ûguû ejòQò û Gjò icdùe \lòY bûeZùe Mjc ajê cûZâûùe @ùÁâfòdû, dêùKâ^ I `âû^èeê @ûc\û^ú ùjCQò Z[û Gùa _~ðý« _âûd 30 fl Mjc bûeZúd a¦eMûùjûñùe _jñPò iûeòQò û GcòZòùe \lòYùe ù`äûe còfþ ^òKUùe cûyð-G_âòf

Lûiþ ejòfû ù_ûfþUâò ùckû

Wÿû_ûk^ bûeZùe Lêaþ Lú_âMZòùe aXÿê[ôaû Kê Kêù\Lô aûKê còkòQò û KéhKcûù^ ùlZ Kûc ijòZ iaêùaùk @^ý KòQò aýaiûd _ûAñ ùLûRò Pûfò[û«ò û Kò«ê Gjò icdùe ieKûe Gjò aýaiûdKê MêeêZß ù\aû _ûAñ ùZR MZòùe _\ùl_ CVûAQ«ò û KêKêWÿû_ûk^Kê MêeêZß ù\A _âZò [e _eò G[e c¤ ùKûfKûZû _½òc awkûùe ù_ûfþUòâ ùckûe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û

ùakKê ù_gû Mjc C_f² ejòa, ù~CñKûeYeê Gjò Pûjò\û C e_âù\g, eûRiÚû^ I c¤_âù\gùe Kcþ ejòa û `kùe Gjûe _âZýl _âbûaùe Mjce \ûc C_ùe _Wÿòa û Kêjû~ûG Kò C e_âù\ge cŠòùe Mjce @bûa ù\LôaûKê, còkòQò ~ûjûKò Gjûe Kcò 1,450eê 1,500 Uuû _âZò KßëõUûf ejòa û ù~ùZùaùk Kò aýaiûd iòRò^þùe 2017-18 _ûAñ ùK¦â ieKûeu Mjc GcþGiþ_ú 1,625 Uuû _âZò KßëAõUûf VòKþ Keû~ûAQò û Kµû^ú iûcòfþ ùjûA[ôfûû Gjò ù_ûfþUâò ùckûùe _âûd 10jRûeeê @]ôK KéhKcûù^ bûM ù^A_ûeòùa û Gjò ùckûùe jRûe KéhKcû^uê KêKêWÿû_ûk^eê ù^A cûùKðU _~ðý« mûZaý iìP^û \ò@û~òa û cêLý Kµû^úMêWÿòK _ûAñ Gùf´òK `ûcð, ùKWòfû, ùjfþ[ùKdûe, ùMäûaò^þ, AŠò@û, còŠûù_ûe ùjPeòR, @ûdêùR^ `ûcð, ù^Ii`ð, ù_âûaòcú, jòcûkdû, aûde `ûcðûiêýUòKþfi I ù~ûGUòiþ AŠò@û fòcòùUWþ cêLý Kµû^ú ejòQò û

Given below are the email IDs for Odia language to send Articles, News, Press Releases and feedbacks.

Gjò ùckûùe ù_ûfþUâò ùlZâùe RWÿòZ 150eê @]ôK Kµû^úMêWÿòK bûM ù^AQ«ò û G[ôùe cêLý eì_ùe ùIßUþi `òWþ Keê[ôaû Kµû^ú, _gêcû^u ÊûiÚý i´§úd C_ôû\ Keòaûùe Kµû^ú, ùPùjeû I @^ý C_ôû\ Keòaû _ûAñ

Language

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

Odia Editor

Email : odia@krishijagran.com editor@krishijagran.com

12

Kéhò icûPûe

KéhòKê ùUKþ^òKþ ijòZ RWÿòZ Keòaû _ûAñ @«eûÁâúd Kû~ðýgûkû eZ ieKûe Kéhòùe @ûjêeò @]ôK iê]ûe Z[û Gjûe bû ùUKþ ^òKùe @ûjêeò C^ÜZò @ûYòaû _ûAñ cªûkd ù_ûfûŠ ieKûeu ijòZ còkòZ ùjûA `òKÑò iû^ò]ýùe _êiûe ^ûi KùcäKèùe GK Kû~ðýgûkûe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û Gjò Kû~ðýgûkûùe ù_ûfûŠ ij Kéhò cªú Aaû ùfKþ I Gjûe @]ôKûeòMY bûM ù^AQ«ò û Gjû aýZúZ ù_ûfûŠe ajê RYûgêYû Kéhò Kµû^úMêWÿòKe @]ôKûeúcûù^ Gjò ùckûùe bûM ù^A[ôùf û Kû~ðýKâce cêLý CùŸgý ejò[ôfû \êA ù\g c¤ùe Kéhò ùUKþ^òKþe iµKð C_ùe @ûùfûP^û û Gjò iõù~ûM @aieùe bûeZe Kéhò iPòa Giþ.ùK _…^ûdKuê mûZaý iìP^û ù\A[ôùf Kò bûeZ I ù_ûfûŠe c¤ùe KòQò Kéhò Kû~ðýKê ù^A GK @^êa§ Keû~ûAQò û Gjò @^êa§Kûeú, ùKøgk, `ûcð, ùcgò^ûeú Cbd ù\ge KéhKcû^u ijòZ ijcZ còkò_ûeòa û Gjû aýZúZ ~ûjû `kùe iêelû I _gê_ûk^, `if aúR I `ûcð ùcgò^ûeú C_ùe Pyðû Keû~ûA[ôfû û Gjò Zò^ò ùig^e i´§òZ ùlZâMêWÿòKùe ùWfòùMUþi bûM ù^A @ûùfûP^û Keò[ôùf û Kéhò Gaõ C\ýû^ bò òK Kcòg^e ,

bûeZ ieKûe Wû. iêùeg cûfþùjûZâû Kjò[ôùf Kò bûeZ C\ýû^bò òK ùlZâùe ZkKê Pú^ _ùe @^ý iÚû^ C_ùe @ûiò[ûG û ùi Kjò[ôùf Kò @ûùc KòQò ^ì@û Kòic aòKgòZ KeòQê ù~Cñ[ôùe Lûiþ bûaùe iòWþùfþi ùbeûAUòRþ ejòQò ~ûjû Gjò ùlZâùe Lêaþ ùfûK_âòd jûif Keò_ûeòQò û ùi Gjû c¤ Kjò[ôùf Kò bûeZùe ùKûfþW ùÁûùeRe iciýûKê ùgh Keòaû _ûAñ bûeZ ieKûe 138 ùKûfþW ùP^þ AõUòùMâUòWþ ù_âûùRKÖ @ûe¸ KeòQò û ^òKUùe Gjò ù_âûùRKÖ Kû~ðýû^ßòZ Keòaû _ûAñ eì_ùeLû _âÉêZ Keû~ûAQòû Gjò @aieùe GK aò-2 aò còUþe c¤ @ûùdûR^ Keû~ûQò û bûeZ I ù_ûfûŠþ \êA ù\ge Kéhò iÚòZòMêWÿòKe @ûKk^ Keò RùY @^ý RYK Kéhò ùUKþ^òKþ C_ùe Kûc Keòùa û Gjò @aieùe Kéhò aòbûMe @Zòeòq iPòa RkR gâúaûÉa I iõ~êq iPòa @ûe.ùK. iòõj c¤ C_iÚòZ ejò[ôùf û

Lû\ýû^Ü C_ôû\^ ùeKWð 27-19 ùKûUò U^þ @^êcû^òZ Z `if iòRò^þ 2016-17ùe ù\gùe Lû\ýû^Üe P kòùeKWð C_ôû\^ 27.19 ùKûUò U^þ ùjaûe @^êcû^ ejòQò ù~ùZùaùk Kò Gjûe _ìaðeê ùeKWð Lû\ýû^Üe C_ôû\^ 2013-14ùe 26.50 ùKûUò U^ ùjûA[ôfû û Kéhò cªûkdùe @^ý _âûe¸òK @^êcû^ @^êiûùe PûCke C_ôû\^ aXÿò 10.88 ùKûUò U^þ ùjaûe @^êcû ejòQò, ù~ùZùaùk Kò Gj Gùa _~ðý« ùeKWð ùaûfò ]eò ^ò@û~ûAQò û Gjû aýZúZ Mjc C_ôû\^ c¤ PkòZ eaò EZêùe aXÿò 966.4

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

fl U^þ ùjaûe @^êcû^ ejòQò û ùcûU giýMêWÿòKe C_ôû\^ Pûfê `if iòRò^þ 2016-17ùe 443.4 fl U^þ ùjaûe @^êcû^ Keû~ûCQò û Wûfòe C_ôû\^ PkòZ `if iòRò^þ 2016-17eê aXÿòKeò 221.4 fl U^ ùjaûe @^êcû^ ejòQò û eaò Wûfòe _âcêL `if PYûe C_ôû\^ 91.2 fl U^, jeWÿe C_ôû\^ 42.3 fl U^ I jeWÿe C_ôû\^ 28.9 fl U^ ùjaûe @^êcû^ Keû~ûCQò û Kéhò cªûkd @^êiûùe PkòZ ahð `if iòRò^þùe 2016-17ùe ù\gùe Mjc Pûh ùeKWð iõLýK C_ôû\^ 966.4 fl ùjûA[ôôaû iù ß PkòZ cûiùe I GKeê ù\Xÿ fl U^þ Mjce @ûc\û^ú ùjaûe @^êcû^ Keû~ûCQò û www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

Kéhò icûPûe

13

_òWòGiþ @û]ûe aò^û `if ahð 201718ùe 330 fl ùcUâòKþ còkò_ûeòa ^ûjó eûg^þ iûað^òK aòZeK aòZeY _âYûkú (_òWúGiþ) eûg^e U^ Mjc KòYû ùja @ûaU^þ Gùa ùKak @û]ûe KûWð Rcû Keòaû _ùe jó

jê GZ Gjò Lae KéhKcû^uê @ûgßûi^û ù\A _ûeòa, Kò bûeZ ieKûe Lû\ý Gaõ iûaðR^òK aòbûMùe PkòZ eaò iòRò^þ _ûAñ Mjc Leò\ Keòaû C_ùe @ûùfûP^û KeòQ«ò û Lû\ý Gaõ iûaðR^òK aòbûMe PkòZ eaò iòRò^þ _ûAñ Mjc KòYòaû C_ùe Pyðû Keû~ûAQò û Lû\ý Gaõ iûaðR^òK aòbûM iPòa _âúZò iêWû^u @]ýlZûùe Gjò iù¹k^e @ûùdûR^ Keû~ûA[ôfû, ~ûjû`kùe C_ôû\^e i¸ûa^û I eaò aò_Y^ iòRò^þ 2017-18 @aieùe Mjc Leò\e @^êcû^ C_ùe Pyðû Keû~òa û eûRýMêWÿòKe @]ôKûeúu ijòZ Pyðû @ûùfûP^û Keòaû ijòZ 2017-18 @aieùe 330 fl ùcUâòKþ U^ Mjc Leò\ Keòaûe ^ò‰ðd Keû~ûAQò û

còkòa û Lû\ý Gaõ C_ùbûqû cûcfûùe cªûkûd _leê Rûeò @]ôiìP^û @^êiûùe ù`aêâ@ûeú cûiùe Gjò ^òdc fûMê Keû~òa û ^òKUùe cªûkd \ßûeû Rûeò @]ôiìP^ûe @^êiûùe ~ûjûu ^òKUùe @û]ûe KûWð ^ûjóñ, ùicûù^ @û]ûe KûWð Zò@ûeò Keòaû _ûAñ 30 Rê^þ 2017 _~ðý« icd \ò@û~ûAQò û GcòZòùe 30 Rê^þ 2017 _ùe aò^û @û]ûe KûWð Rcû KeûAaû aò^û C_ùbûqûcû^uê eûg^ còkòa ^ûjó û Lû\ý iêelû \éÁòeê ùK¦â ieKûe _òWòGiþùe 2 Uuû _âZò Kòùfû Mjc I 3 Uuû _âZò Kòùfû PûCk C_ùbûqûcû^uê ù\aûKê ejòQò û cªûkdû \ßûeû Rûeò @]ôiìP^û @^êiûùe @ûiûc, ùcNûkd I Rû¹ê-Kûgàúee KûWð]ûeúuê KòQò ijûdZû ù~ûMûA \ò@û~òa û

Gjû aòMZ iòRò^þ @aieùe Keû~ûA[ôaû Leò\ 229-61 fl ùcUòâKþ U^e Zêk^ûùe Lêaþ @]ôK ejòQò û G[ôùe _õRûaùe 115, jeòdûYûû 75, c¤ù_â\gùe 85, C e_âù\gùe 30, aòjûe 5, C eûLŠùe 150 MêReûUùe 0-50 I @^ý eûRýeê 0-50 ùcUâòKþ U^þ Mjc Leò\ Keû~òa ùaûfò ieKûe ^ò‰ðd ù^AQ«ò û

1 2 3 5 10 15

12 24 36 60 120 180

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

420 840 1260 2100 4200 6300

40 140 260 600 1700 3300

380 700 1000 1500 2500 3000

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

Kéhò icûPûe

14

GcþGiþ_úe ZkKê aòKâò ùjCQò aû\ûc

EZêùe aû\ûc @]ôK C_ôû\^ ùjûA[ôùf ùjñ L eòKé`hKcûù^ NûUûùe GjûKê aòKòâ Keê[ôaû _âcûY còkòQò û MêReûU ijòZ @^ý C_ôû\K eûRýMêWÿòKùe cŠòùe KéhKcû^uê aû\ûc Kcþ \eùe ic[ð^ cìfý (GcþGiþ_ú) ZkKê aòKâò Keòaû _WÿêQò û PkòZ Leò` EZê _ûAñ ùK¦â ieKûe aû\ûce ^ìý^Zc ic[ð^ cìfý (GcþGiþ_ú) 4,220 Uuû _âZò KßêAõUûf (100 Uuû ùaû^þi ijòZ) ^ò‰ðd ^ò@û~ûAQò, ù~ùZùaùk Kò MêReûUe cŠòùe aû\ûce @bûa 3,750eê 4,300 Uuû _âZò KßòAõUûf KßûfòUò@^êiûùe Pûfê ejòQò û aû\ûce @bûa GcþGiþ_ú ZkKê ùjaû KûeYeê ù^ù`Wþ ic[ð^ cìfý C_ùe Leò\ Keòùa Z Kò«ê Leò\ iòcòZ cûZâûùe jó ùjaû CPòZþ û Pûfê Leò` Gùa _~ðý« ù^ù`W GcþGiþ_ú C_ùe ùKak 1,93,243 U^þ aû\ûc Leò\ Keû~òa û Kéhò cªûkd _ìaðeê @ûe¸òK @^êcû^ @^êiûùe Leò`

iòRò^þ 2016-17 aû\ûce C_ôû\^ 64.98 fl U^ ùjaû @^êcû^ ejòQò û ù~ùZùaùk Kò MZ ahð Leò` EZêùe Gjûe C_ôû\^ ùKak 53.40 fl U^ ùjûA[ôfûû aû\ûc \û^ûùe Gjò icd [ûAfûŠ, cûùfiò@û, AùŠûù^iò@û I bòGZþ^ûcûe C_ôû\^ \ûaò D c eì_ùe ùjûA ejòa, Kò«ê Leò` ijòZ eaò EZêùe c¤ cêM`kúe C_ôû\^ @]ôK ùjaûe @^êcû^ ejòQò û GcòZòùe @ûMûcú \ò^ùe Gjûe \eùe jûfþKû eì_ùe iê]ûe Z @ûiò _ûùe Kò«ê GcòZò ùjaûùe Lêaþ Kcþ i¸ûa^û ejòQò û

25ahð _ì òð @aieùe ùjaûKê [ôaû 25ahðùe 25 fl i\iý ù~ûR^û

Kéhò RûMeY

_eòaûe ijòZ iõù~ûM ùjaûe iêL\ cêjì ð bûeZe KéhK ^òR K[û C_ùe @û]ûeòZ ‘Kéhò RûMeY’ cûiòK _ZòâKûe 25 ahð _ì ðò @aieùe _ûVKcû^u _ûAñ @ûYòQò Cc @aie û KòQò C c _âgÜe C e ù\A Kéhò RûMeY ijòZ iûcòf ùjûA~û@û«ê û @ûi«ê Gjò @aie aòhdùe RûYòaû ö

_âgÜ 1- ùKCñ Kµû^ú MêReûUe Kéhò ùckûùe ^òRe Kéhò C_KeYMêWÿòKê _â\gòðZ KeòQò ? `òfþWKòõMþ bìcò GùMâû ]eòZâú GùMâûùcg^ KâòÁf Given below are the email Ids for Odia language to send Articles, News, Press Releases and feedbacks.

K’Y _Xÿòaû- Kéhò RûMeY GK MâûcúY _ûeòaûeòK _ZâòKû @ùU ~ûjû Kò @û_Yuê Kéhò icûPûe, Kµû^ú icûPûe, ^ì@û C^ÜZ aòj^e _eòPd ù\A[ûG, KúU^ûgK, `ifMêWòK iûcdòK Z[ý C\ýû^òK, cjê cûQò _ûk^, _gê_ûk^, aýûaiûdòK Z[ý, iûlû}ûe, _âMZògúk KéhKcû^u I igq cjòkûcû^ue C_f²ú, ÊûiÚý, ^ì@û C_ôû\, `òfà mû^, eûR^úZò, Lû\ý-iµ\ @û\ò ijòZ ^ìZ^ PûKòeò i´§úd Z[ý c¤ G[ôeê còkò[ûG û Kò_eò RWòZ ùjùa - Gjò _ZòâKûùe _âZò cûiùe Kéhò i´§úd aòhd C_ùe @û]ûeòZ 1 _âgÜ _âKûgòZ Keû~òa û Cq _âgÜe Raûa Gjò @uùe Keû~òa ~ûjûKê ù\LôKeò @û_Y @ûcKê cýûùiRþ _VûA_ûeòùa û _â[c 100 RYu iVòKþ C e ù\A[ôaû _ûVKcû^uê GK ahðe i\iýZû, @fMû 100-200 _ûVKcû^uê 6 cûieê 3 cûie i\iýZû ^òügêKæ \ò@û~òa ö G[ôijòZ 10,000_ûVKcû^uê GK cûi _~ðý« _ZâòKûKê aò^û cìfýùe \ò@û~òa û Gùa ù`û^þ CVû«ê Gaõ ùMûUòG ijR _âgÜe C e \ò@«ê Gaõ Kéhò RûMeYe i\iýZû jê@«ê û

Language : \êiþ ic\ 9891889588, _âgû« gcðû 9891263263 Kéhò RûMeY ijòZ RWÿòZ jê@«ê I i\iýZû ù^aû _ûAñ ù~ûMûù~ûMEmail Ke«ê- @aþ Odia

odia@krishijagran.com

Editor

editor@krishijagran.com

22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

15

Kµû^ú icûPûe

ùK.Wò. iúWþie C_ôû\e K[û Kjòùf ^ iùe

e `if ùeû_Y @ûe¸ ùjûAiûeòQò û KéhK L eò^ò`ReEZê`ifKê fMûAaû _ûAñ \ò^eûZò GK Keòù\AQ«òû GcòZòùe aúR, CaðeK I KúU^ûgK, Kéhò, C_KeY I iòõP^ ù^A ajê Kµû^úMêWÿòK c¤ KéhKcû^u c¤ùe ^òRe KeòQ«ò û Gjò K[û C_ùe Kéhò RûMeY Uòcþ ajê Kµû^úMêWÿòK ij ù~ûMù~ûM Keò Leò` EZêe _âÉêZò I Gjûe C_ôû\^ aòhdùe RûYòaû _ûAñ ùPÁû Keû~ûAQò û ùK.Wú. iúWþi _âûAùbUþ fòcòùUWþ Kµû^úe WûAùeKÖe ^ùe¦â acðû KjòQ«ò Kò GcòZòùe Z @ûùc icÉ _âKûee C^ÜZ aúRe aòKgòZ Keò [ûCñ, Kò«ê KéhKcû^uê Kcþ icdùe @]ôK C_ôû\^ ù\aûùe jó @ûce _âû[còKZû ejò[ûG û @ûce

AŠò@û^þ iòWþi KõùMâie baý @ûùdûR^

Kéhò Kâû«òKê @ûMKê aXÿûAaûùe Kéhò ùlZâùe bûLêeZúd aþ KÁKe aýa_ûe cù^ jêG, Kò«ê G[ôùe _âûAùbUþ ùiKÖee Kµû^úMêWÿòKê c¤ ajêZ aWÿ ù~ûM\û^ ejòQò û _êYò Pûjóùf aòj^ Kµû^úe Gjò `ûcð ùcgò^ûeú Kµû^úKê ^ò@û~ûA_ûùe û RùY KéhK _ûAñ `ife aúR ajêZ cû^ýZû eLô[ûG û aòj^ Kµû^úMêWÿòK I aXÿûAaûKê ù\aû _ûAñ KéhKcû^uê @]ôKeê @]ôK MêYa û~êq aòj^ C_ùe MêeêZß \ò@û~ûA[ûG, G[ô_ûAñ bûeZúd eûÁâúd aúR ^òMcùe bûeZúd iòWþ KõùMâie @ûùdûR^ ùKûfKZûùe Keû~ûA[ôfû û Gjò Kû~ðýKâcùe aòj^ ùlZâ ijòZ RWòZ 300eê @]ôK _âZòù~ûMú @õg MâjY Keò[ôaû RYû_WÿòQò û Gjò @ûùdûR^ cû¤cùe aòj^ ijòZ RWÿòZ Kµû^úMêWÿòK I G[ôijòZ RWòZ Wòfe I WòÁâòaêýUeuê GKû ijòZ ùMûUòG

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

Kµû^úe aúRMêWÿòKe @uêeY lcZû @]ôK ejò[ûG û @ûMûcú Leò` EZê _ûAñ @ûc ^òKUùe c¤ ajê _âKûe aòj^ ejòQò û ~ûjûKò KéhKcû^uê ^ò½òZ eì_ùe _i¦ @ûiòa û _äûUþ`cð cêjûñ KeòaûKê G_eò _\ùl_ ^ò@û~ûAQò û Gjò Kû~ýðKcâùe agòÁò cLêý @Z[òô cªú eû]ûùcûj^ iòõj gòeKZ Cq Kû~ðýKâcKê C\þNûU^ Keò[ôùf û G^G þ iG þ @ûAe @¤l, Gc.þ _b â ûKe eûI Gjò Kû~ýðKcâe @ûe¸ Ke[òùôf û AŠ@òû^þ iWòþ KõùMiâe @ûe¸ ewûew Kû~ýðKcâ ijZò gb ê ûe¸ Ke[òùôf û Gjò @aieùe aúR Kµû^úMWêKòÿe @ûfû @]Kôûeú iAòI Kû^ùKb ä c¤ bûM ù^A[ùôf û cLêý e_ìùe C_iZòÚ Khéò cªú eû]ûùcûj^ iõòj @õgMjâY Keò KhéKcû^uê i´¡Zòð Keaòû ijZò Kj[òùôf Kò Khéò C_ùe @ûce ù\ge R^Zû ^b ò eð KeQê«ò û ~\ò ù\ge KhéKcû^u @aiûÚ VKòþ ùja ^ûjó ùZùa, G[ùôe bahòýZ _ûAñ P«òû ùjûA_ûùe û GjûKê iûc^þû Keaòû _ûAñ @ûùc Khéò Kû~ýðùe @û]^êKò C_ûd @û_YûAaûKê ùja û C c Khéò C_ûô\ _ûAñ @ûagýK ejQòò I MYêa û~q ê ajò^ û Gjò @aieùe Gc.þ _b â ûKe eûI I Kj[òùôf Kò Gj_òeûò@ûùdûR^ùe Khéò C_ùe GK c^^Ú ùja, ~ûjûKò GK C c _eYòûc aûjûeò @ûiaò û ùi @ûjeêò Kj[òùôf Kò Gjò_eò Kû~ðýKâce @ûùdûR Lêaþ @ûagýK ejòQò û

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

16

Kµû^ú icûPûe

aòùKUú KeòQò MâûjKuê @ûKhðòZ Uûdûe ^òRe MêYa û~êq C_ôû\^þ ijòZ ^òRe aò MâùKUòûjKcû^uê C c ibòðiþ ù\aû _ûAñ aògßiûeû @Zò _âiò¡ò fûb KeòQò û aòjûe Kéhò ùckûùe bûM ù^A @ûA Aiþ Kµû^úe C_ôû\MêWÿòK Gjûe \lZû ù\LûAQò Gjûe ùckûùe û GcòZòùe Gjû aòùKUú ùcûUe aûj^MêWÿòKê ù^A Kéhò ùlZâùe _â~êq icÉ Uûdûe Zò@ûeò Keò[û«ò û Kò«ê Gjû _â[c [e _ûAññ ù~ùZùaùk aòùKUúe _ûUYûe GùMâû aòjûeùe Kéhòe _â~êq Uûdûið ijòZ ^òRe \êA PKaògòÁ aûjû^ùe _â~êq Uûdûið aòùK e¯ûe I aúùK _ûAfUþe _â\gð^ Keû~ûAQò û Gjò \êAUò Uûdûið ahòdùe @ûM«Kêcû^uê Cy Éeùe iPì^û _\âû^ Keû~ûA[ûG û Kµû^úe _Zâ^ò]òô KjQò«ò Kþò G þ jò

\Aê PK agòÁò Uûdûee MYêa ûùe _e_ò‰ìð ejQòò û ùi Kj[òùôf Kò @ûùc Gjò Udûið ahòdùeþ ùfûKcû^uþê ajZê C c e_ìùeþ `WòaþýûKþ ckòQòò û ùi @ûjeêò Kj[òùôf Kò @ûùc iaùêaùk ùPÁû KeQêê Kþò ^Ròe MûâjKcû^u _ûAñ bf bfþ C_ûô\ I C c iaê]òû @ûWKê cjêûñAaû _ûAñ ùPÁû Keû~ûCQûò

]eòZâúùe iê^û `kûG ]eþZú iúWþ Wâòfþ ~ª

\ò^Ke aòj^ @û_Yû«ê, @]ôK C_ôû\^ _û@û«ê

iý aêYòaû _ûAñ ]eòZâúùe @ùUûùcUòKþ iúWþ Wâòfþ g Kµû^úe G_eò iúWþ Wòâfþ aòKgòZ KeòQò û ~ûjûKò Kcþ icd c¤ùe @]ôK aêYò ùja û Kµû^úe @]ôKûeúcûù^ cû^«ò Kò ]eòZâú K¹û^ú icÉu _eò @ùUûùcUòKþ ùaûfò cû^òaû Z ]eòZâú Kµû^ú icÉ þ_âKûee @ùUûùcUòKþ iúWþ Wòfþ ^òcðûY Keò[ûG ~ûjû ùQûU-aWÿ icÉ _âKûe KéhKcû^u _ûAñ fûb_â\ þùjûA[ûG û Gjò iúWþ WòâfþKê _âùdûM Keòaû `kùe aúRþe aêYòaûKê Kûcùe @ûiò[ûG û Gjò Wòâf\ßûeû bìcòe MbúeKê _~ðý« cûUòKê jk Keû~ûA[ûG ù~Cñ[ôùe Kò aòj^Kê ijRùe Mbúe cûUòùe bòZeKê Pûfò~ûA[ûG Gjûe @uêeY lcZû aXÿò~ûA[ûG û KéhKcû^u aùRUKê @ûiòaû _ûAñ Gjò @ùUûùcUòKþ iúWþ Wòâfþe elYûùalYùe c¤ Kcþ Lyð ùjûA[ûG û @ùUûùcUòKþ iúWþ Wòâfþ _ìeû bûeZþùe Pûjò\û ejòQò û Gjûe C_ù~ûMòZûKê ù\Lôaû ùjZê KéhòK GjûKê Lêaþ _i¦ Keò[û«ò û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

_ûAñ GK aòùgh Lêiò Lae ejòQò û Ké hKcû^u MêReûUe KéhKcû^u \ßûeû iòWÿþi _âûAùbUþ Kµû^ú G_eò aòj^Kê aòKgòZ KeòQò û ~ûjûKê _âùdûM Keò KéhKcûù^ `if C_ôû\^Kê aé¡ò Keò_ûe«ò û ù~CñVûùe Kò! Gùa @û_Y ‘\ò^Ke’ aòj^ Kµû^ú \ßûeû _âÉêZ aòj^Kê _âùdûM Keò Kcþ icdùe C_ôû\^Kê aXÿûA _ûeòùa û \ò^Ke Kµû^úe ùPdûecýû^þ ùK.iò. _ùUf KjòQ«ò Kò @ûce Kµû^ú _â Z ò aúRùeû_Ye aò K gò Z Keò [ ûG, ~ûjû`kùe Gjûe Pûjò\û KéhKcû^u c¤ùe ejòQò û @ûce C_ôû\MêWÿòKùe Mjc, ùiûeòh I ùKÁe cêLý ejòQò û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò @ûce C_ôû\MêWÿòKê aýajûe Keò KéhK Kcþ icd c¤ùe @]ôK C_ôû\^ fûb Keò_ûeòùa û www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

17

Kµû^ú icûPûe

KéhKu C›ûjKê aé¡ò Keò[ûG cjò¦âû @ûŠ cjò¦âû

ù\ ge

@Zò RYûgêYû Kµû^ú cjò¦âû @ûŠ cjò¦âû KéhKcû^u _ûAñ fMûZe bûaùe GK aòùgh _\ùl_ CVûA PûfòQò û _âZò ahð _eò Gjò ahð c¤ cjò¦âû KéhKcû^ue C›ûj I Azû gqòKê aé¡ò Keòaû _ûAñ cjò¦âû icé¡ò @ûIßûWðe i¯c iõÄeYe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û Gjò baý Kû~ðýKâcùe aògòÁ cêLý @Zò[ô ùK¦âúd Kéhò cªú eû]ûùcûj^û iòõj ù~ûMù\A[ôùf û Gjò @aieùe Kµû^úe GKþRòKêýUòbþ Pýûdûecýû^þ @û^¦ cjò¦âû I cjò¦âû fòcòùUWþe _âa§ ^òùŸðhKû _a^ ùMûd^Kû KéhKcû^uê i´¡òðZ Keòaû ijòZ Cy KßûfòUò~êq ùlZ Keòaû ^òcù« ù_âû›ûj^ ù\A[ôùf û ùi Kjò[ôùf Kò KéhK Lú_âMZòùe ^ìZ^ ùKøgkKê @û_YûA ù^A @ûMKê cûWÿò PûfòQò û

@ûRò Kéhòùe ^aúKeYe icd @ûiòQò û G[ôijòZ ùi aòRdú KéhKcû^uê c¤ ]^ýaû\ ù\aû ijòZ KjòQ«ò Kò

G_eò i¹û^ùe KéhKcû^uê c¤ @ûMKê aXÿòaûe ù_âeYû ckòa û Gjò_eò @^ý_lùe cjò¦âûe _âa§ ^òùŸðgK _a^ ùMûd^Kû Kjò[ôùf Kò 3.0 `ûcòðõ ^ì@û _òXÿúe KéhKcû^uê, ùa÷mû^òK I ]^úcû^u i«êkòZ C_ôû\^e @ûagýKKê _ìeY Keò[ûG û Kéhòe Gjò ^a~êMùe C_ôû\^Kê aXÿû ~ûA[ûG û ùMûd^Kû KjòQ«ò Kò @ûùc MZ 31 ahð ùja ^ìZ^ _òXÿúe Kéhò C_KeYKê KéhKcû^uê C_f² KeûCQê û Gjò Kû~ðýKâcùe cjò¦âûe I iùaðûy i¹û^ icé¡ò Kéhò gòùeûcYò i¹û^ cjò¦âû i¹û^ (fûA`þ UûAcþ @ûPòbùcõUþ i¹û^)ùe Wû. aòùe¦â fûfþ ùPû_âû Mjce aâòWòõùe aòùgh ù~ûM\û^ ù\aû _ûAñ i¹û^òZ Keû~ûA[ôfû û Gjû aýZúZ Kéhò icâûU i¹û^ bêRak a^û®û jfäëe, aûkcêKê¦ Mû§ò, aeòKê®kû ^ûMcYò, Kéhò ù_âeYû i¹û^, aeòKê®kû ^ûMcYò @ûKûg ùPøeûiòdû, icé¡ò Kéhò iõiÚû^ i¹û^ MêReûU Mâú^þ eòbûfêýg^ Kµû^ú fòcòùUWþKê \ò@û~ûAQò û Gjò i¹û^ _ùe icé¡ò Kéhò gòlû i¹û^ _ûAñ ùiõUâûf GMâòKfPeûf dê^òbiòUðò icé¡ò Kéhò ijù~ûM i¹û^ RcIßû eûcMXÿ _âWêie KéhK fòcòùUWKê \ò@û~ûAQò û Gjûe icé¡ò Kéhò aòmû^ ùK¦â i¹û^ ùKaòùK KõKeuê \ò@û~ûAQò û Gjò i¹û^Kê _ûAaû _ûAñ icÉ aòùRZû C›ûjòZ Keò[ôaû ù\LôaûKê còòkòQò û Gjû cjò¦âûe GK aòùgh Kû~ðý @ùU, Gjûe Reò@ûùe KéhKcû^uê GK ^ìZ^ ù_âeYû còkòa û

bìcò _ûAñ ae\û^ ùjCQò bìcò GùMâû C_ôû\ @û]ê^òK C_KeYMêWÿòKe aýajûe Lêaþ cj ß ùlZùe eLô[ûG û ù~ZòKò geúe _ûAñ ùbûR^e @ûagýKZû ejò[ûG û @û]ê^òK C_KeYMêWÿòKùe Kéhò Kû~ðý Kcþ icd c¤ùe @]ôK iµû\òZ Keû~ûA[ûG û ùKak GZòKò ^êùjñ @û]ê^òK Kéhò ~ªMêWÿòK _âùdûMùe Kéhò C_ôû\KZûKê aXÿû ~ûA_ûeòa û Gjò \éÁòeê bìcòe Caðe gqò I C_ôû\^ lcZûKê aXÿûAaû _ûAñ bìcò GùMâû AŠÁâòRþ Kµû^ú cêLý eì_ùe Kûc KeêQò û Kµû^úe Kéhò @Zýû]ê^òK Kéhò C_KeYMêWÿòKe ^òcðûY Keò KéhKcû^u c¤ùe ùfûK_âòd ùjûA _ûeòQò û ^òKUùe Kµû^úùe MêReûUe Kéhò _â\gð^úùe ^òRe @û]ê^òK Kéhò ~ªuê _â\gòðZ Keû~ûAQò û Kµû^ú ajê _âKûee C_ôû\ bkò

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

KfþUòùbUe, ùeûUûùIßUe, iòWþ Wòâfþ, MâûCŠ^U WòMe AZýû\ò C_KeY Zò@ûeò Keò[ûG û Kµû^úe GcþWò Keò^ bûA KUòeò@û KjòQ«ò Kò @ûce C_ôû\ Kéhòùe aXÿò[ôaû Pûjò\ûKê þù\LôKeò Zò@ûeò Keû~ûCQò û @ûc ^òKUùe @û]ê^òK ~ªMêWÿòKe f´û gévkû ejòQò ù~Cñ KûeYeê KéhKcûù^ GjûKê Lêaþ _i¦ Keò[û«ò û ùi Kjò[ôùf Kò @ûce C_ôû\ ù\g aýZúZ c¤ aòù\gKê c¤ _Vû~ûA[ûGû www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

18

Kµû^ú icûPûe

KâòÁf _êYò [ùe aòRd cêKêU _ò§òfû G[e c¤ Rú.aò. _^Ú dê^òbiòðUúùe Kéhò Kê¸ _â ZòKéh[eK _eòùckûe @ûùdûR^ Keû~ûAQò û Gjò ùckûùe Kéhò ùlZâe @Zò RYûgêYû Kµû^ú KâòÁf Kâû_þ ù_âûùUKþg^ ùKak ù~, @õgMâjY Keò[ôfû Zûjû ^êùjñ, @ûjêeò c¤ ùckûùe aòRd c¤ jûif KeòQò û Gjò ùckûùe KâòÁf Kâû_þ ù_âûùUKþg^ ^òRe @\ßòZúd Kéhò C_ôû\MêWÿòKê KéhKcû^u i¹êLùe _â\gðòZ Keò Gjûe ùWùcû c¤ ù\LûA[ôùf û Gjû aýZúZ KâòÁf \ßûeû KéhKcû^u _ûAñ GK ùUâ^òõ Kû~ðýgûkû c¤ @ûùdûR^ Keû~ûA[ôfû, ù~Cñ[ôùe Kò KéhKcû^uê ^ì@û ùUKþ^òKþ aòhdùe aòùgh mûZaý iìP^û _â\û^ Keû~ûA[ôfû û _â[c \ò^ KâòÁf C_ùe KéhKcû^u _leê ù^_ûk ieKûeu Kéhò c«ûkd \ßûeû KòQò _âZò\ò^ò]ô Gjò Kµû^úe Kéhò MZòaò]ôMêWÿòK aòhdùe aòùgh mûZaý iìP^û _â\û^ Keò[ôùf û KâòÁf \ßûeû KéhKcû^u _ûAñ GK KêAR Kû~ðýKâc, cûMYû ÊûiÚý gòaòee @ûùdûR^ Keû~òaû ijòZ iúWþ jûùaðÁ

ifêýg^ C_ùe aòùgh Z[ý _â\û^ Keû~ûA[ôfû û Gjò cCKûùe KâòÁf Kâ_þ ù_âûùUKþg^ \ßûeû KêARe aòùRZû KéhKcû^uê _êeÄéZ Keû~ûA[ôfû û Gjò _êeÄûe Kéhòe _« ^Me iÚòZ Kéhò aògßaò\ýûkde Kêk_Zò, Wú^ @^ý @ûfû @]ôKûeúcû^u \ßûeû KéhKcû^uê \ò@û~ûAQò û KâòÁf _leê Gjò cCKûùe i^Ú Kêcûe, @Zòc Kêcûe, iùZ¦â iòõj I Wû. @ûKûg P¦ C_iÚòZ ejò[ôùf û

cûd GMâò MêêEþu Reò@ûùe KéhKu icÉ Gjò @û_þe Reò@ûùe `if KÁ \ìe ùja _âa§^, _if iêelû, cûùKðUe

›ûje ijòZ @û_YûCQ«ò, GcòZòùe G_eò fûMêQò Kò CbûeZúd Kéhòùe LêaþgúNâ KòQò aWÿ ]eYe _eòa ð^ @ûiòaûe ejòQò û KéhKcû^uê Gjò \éÁò ^òùl_Kê ù\Lô Kéhò Kµû^úMêWÿòK c¤ Lú_â MZòùe G[ôùe bûM ù^CaûKê _û\ CVûAQ«ò û ù\gùe @MâYú UâûKÖe ^òcðûZû Kµû^ú cjò¦âû GK Lêaþ cêLý bìcòKû ù^AQò û ^òRe iaþiòWûeú Kµû^ú cjò¦âû GMâò ifêýg^e aýû^e Zùk cûdû GMâò MêE eì_ùe @ûe¸ Keû~ûAQò û Gjò @û_þ Reò@ûùe KéhKcû^uê Kéhò ùlZâ i´§òZ _âZò GK mûZaý Z[ý C_f² Keû~òa û

@bûa aòhdùe Z[ý _â\û[ð Kéhòþ @ûWþbûAReþ @û\ò c¤ aòùgh iìP^û _â\û^ Keò KéhKcû^uê C_f² Keû~òa û Gjû aýZúZ KéhKcû^uê icd-icdùe @bòm iµ^Ü Z[ýcû^ _â\û^ Keû~òa û Gjò @aieùe cjò¦âû GMâò ifêýi^þ fcòùòUWeþ _a⧠^ùòŸgðK @ùgûK gcûð Gjû Kj[òùôf Kò Kµû^ú WòRòUûfþ AŠò@ûe MêeêZß ù\aû ijòZ GjûKê ijûdZû _â\û^ Keòùa ùaûfò Kjò[ôùf û Gjû\ßûeû @]ôK KéhK cû^uê iìP^û còkòa û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò @ûc ù\gùe 2025 _~ðý« 75 còfòd^þ KéhKcû^u _ûAñ cêjòc Reò@ûùe fûb _â\û^ Keû~òa û Gjû\ßûeû KéhKcû^ue @ûd \êAMêY aXÿò~òaû @ûgûùe ùicûù^ @jõ bìcòKû ^òbûAùa û Gjû _ìeû bûeZahðùe fõP Keû~òa û ^òKUùe c¤ cjò¦âûe Áfþ C_ùe Gjò @û_þe aòhdùe KéhKcû^uê Lêaþ Zûe` ò KeaòûKê GKRUêþ ùjûAQ«ò I ^Ròe ^ûc _õRúKZé KeQò«ò û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

19

Kµû^ú icûPûe

bûeZùe iaêVê @]ôK aòKâò ùjCQò eò_e ‘aògßKcðû’ ùlZùe ]û^ I Mjc `if @ck @]ôKeòKûõgiûeòKéahû K_ùe^òReGjûe cìk @õgKê ^Á Keòaû _ûAñ Rcòùe ^ò@ûñ fMûA GjûKê RkûA ù\A[û«ò û G[ôùe KéhKcû^ue lZò ùjûA[ûG û G[ôijòZ Gjû _~ðûaeY aû _eòùagùe ùagò _eòcûYe lZò ùjûA[ûG û Kò«ê Pò«û Ke«ê Z Gjò cìkMêWÿòKê KéhKcûù^ @^ý Kû~ðýùe fMûA_ûeòùa û GjûKê _gêcû^u Pûeû eì_ùe aýajûe Keò_ûeòùa û Gjò ]û^ Mjce cìkMêWÿòKê ùQûU ùQûU LŠùe KûUò GjûKê bêiò Zò@ûeò Keò aýajûe Keû~ûA[ûG û Gjò MêYa û~êq bêhò eò_ee ^òcðûY Keò KéhKcû^u ^òKUùe _jñPûQò aògßKcðû GùMâû AŠÁâòRþ ùagþ ijRùe

Pýûµ G^Rðú C_ôû\ @]ôK MêeêZß ejòQò µ G^Rðú ùbõPið _âûAùbUþ fòcòùUWþ cjûeûÁâe Pýû Kµû^ú @ùU û Gjò Kµû^ú Kéhò C_KeY ijòZ cêLý eì_ùe Mýûùiûfò^þ ùRù^ùeUe Zò@ûeò Keò[û«ò û Kµû^úe _âZò^ò]ô KjòQ«ò Kò @ûùc cêLýZ eì_ùe Mýûùiûfò^þ ùRù^ùeUe I Kéhò ùlZâùe _â~êq _ûIßûe Uòfe, iòõP^ A¬ò^ I _ûIßûe ùÆâde cêLý C_ôû\ ejòQò û ^òKUùe jó GK Kéhò _â\gð^úùe Gjò Kµû^úùe bûM ù^A ^òRe Kéhò C_ôû\Kê _â\gð^ KeòQò û Gjò C_ôû\Kê KéhKcûù^ Lêaþ _i¦ KeòQ«ò û Cq C_ôû\MêWÿòKe Lûiþ K[û Gjû @ùU Kò Gjûe C_ôû\^MêWÿòKùe _ûIßûe`êfþ A¬ò^ ejòQò û Gjû _òUúWÿò 700 cùWfùe 4 ùÁûKþ AõRò^þ ijòZ ejòQò û Gjûe C_ù~ûM ùlZùe jk I @^ý Kéhò Kû~ðýùe aýajûe Keû~ûA[ûG û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

cûUò Zkê ]û^ I Mjce cìkKê KûUò aûjûe Keòù\A[ûG û Kµû^úe _âZò^ò]ô KjòQ«ò Kò bìhò eò_e aýZúZ aògßKcðû GùMâû AŠÁâúRþ ùeûUûùaUe, ùifþ` jûùaðÁe, cW ùfûWÿe I eêUò iúWþ Wòâfþ c¤ Zò@ûeò Keò[û«ò û aògßKcðû ùeûUûùIßUe bûeZe iaêVûeê @]ôK aòKâò ùjC[ôaû bìhò eò_e @ùU û

aò-MûWð Kéhò _µ \úNðiÚûdú ùjûA[ûG

aû Rcòùe _âZò\ò^ _ûYòe @bûa RkÉe ù~ûMêñ K cþKéhùlZ Kcûù^ Pò«òZ ùjaû cêLý KûeY ùjûAQò û GcòZòùe KéhKcû^u i¹êLKê iòõP^ùe Lêaþ iciýû @ûiò[ûG û Gjò _eòiÚòZòùe @ûagýKZû ejòQò iòõP^ùe _ì‰ðZü @û]ê^òK C_KeYMêWÿòK aýajûe Keòaû _êYò Pûjóñùf Gjû Kéhò ùjC Kò´û _ûYòe _µþ aû _êYò ùKøYiò @^ý C_KeY ùjC û KéhKcû^u iòP^ _ûAñ @û]ê^òK iòõP^ _µþ C_f² Keû~ûAQò û aò-MûWð AŠÁâòR _leê û Kµû^úe _âZò^ò]ô Kêcê¦ eõR^ KjòQ«ò Kò @ûce ^òKUùe Kéhò iòõP^ ùlZâùe icÉ _âKûee MêYa û~êq _µ ejòQò ù~_eò ùRUþ ùiUòâ`êýMf _µ, I_^ ùIßfþ iaciðòaf _µ, UêýaùIßfþ iaþ ciòðaf _µ,þ IßûUe KêfþW iaciðòaf _µ, ùaûeùIßfþ Kõù_âie _µþ I @Gfþ Kêf _µ ejòQò û Gjò _µe cû¤cùe KéhKcû^uê _ûYò ijòZ aýajûe KeòaûKê ijR ùjûA[ûG I Gjû \úNð \ò^ _~ðý« iÚûdú C_ôû\ ùjûA ejò[ûG û iaêVûeê Lûiþ K[û Gjû Kò Gjò C_ôû\ KéhKcû^u aùRUþ ijòZ Lû_þLê@ûA[ûG, ~ûjûe `ûA\û Gcû^uê \úNð icd _ûAñ C_f² ùjûA[ûG û www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

20

Kµû^ú icûPûe

aòGiþG`þ fõP Kfû `µê\^ûgK ùceòaû^þ ùf¬Kê iûcþ^û Keòaû _ûAñ iàûUð Kòiû^ Pd^òZ PûùjûAQ«ò û GcòZòùe icû]û^ ~ûjû iàûUð I `ûÁþ jó ùja Zû’ùjùf C c KßûfòUú @ûù_ @ûù_ còkò~òaû ijòZ `ifMêWÿòK @fMû-@fMû ùacûeúùe iêelû c¤ còkòa û ùiI ùlZ Keê[ôaû KéhKcû^u _ûAñ aògße ^ûcú\ûcú Kµû^ú aòGGiþG`þ ^òKUùe GK ùa÷VKùe iûcòf ùjûA ùceòaû^þ UòGcþ ^ûcK `µê\^ûgKKê fõP KeòQò û fPòõ @aieùe iûcòf ùjûA[ôaû @fMû-@fMû iÚû^eê @ûiò[ôaû ùiC C_ôû\K KéhKcûù^ GKûVò ùjûA[ôùf I _â[c cCKû [ôfû, ù~ùZùaùk aòGGiþG`þ ijòZ WòRòUûf AŠò@û còg^Kê aXÿûAaûKê ù\aû ijòZ Gjò fõPKê fûAKþ Keû~ûA[ôfû ù~_eò jeûjûeò 200 KéhKcûù^ @^þfûA^þ ù\Lô[ôùf û K¹û^úe Gjò ùKøgkKê G[ô_ûAñ @û_Yû ~ûA[ôfû Kò ù~Cñ KéhKcûù^ @ûiòaûKê @ic[ð @U«ò Gjûuê AõUeù^Uþ Reò@ûùe c¤ ù\Lô_ûeòùa û

Kµû^úe C e aýaiûd _âa§K aúùe¦e Kêcûe Kµû^ú aòhdùe KéhKcû^uê @aMZ KeûAQ«ò I Kµû^ú \ßûeû KéhK jòZ _ûAñ Keû~ûA[ôaû Kû~ðýakú C_ùe @ûùfûK_ûZ Keò[ôùf û Gjò Kµû^úe _âZò^ò]ô ZeêY _ûõUû ùceòaû^þ aòhdùe aòÉûeòZ bûùa KéhKcû^uê Kjò[ôùf û @û_Yuê Kjò ù\CQê Kò ùceòaû^þ UòGcþ aòGGiþG`þe ^aú^Zc Giþ W ò G Pþ @ ûA ùKøgk C_ùe @û]ûeò Z `µê\ò^ûgK @ùU û ùceòaû^þe _âùdûMùe _ZâMêWÿòK icd _ìaðeê SWÿòaû I @fUûù^Uòb _Zâ ]kûKê ùeûKû~ûA_ûeòa û ùceòaû^e @nêZ aòZeY I ^òe«e i_äûA KûeY Gjû @ùU Kò 15-20 \ò^ f´û @a]ô _~ðý« ùeûKû~ûA_ûeò[ûG û ùceúaû^þ \êA _ûUð^iðu K´òù^g^ @ùU û ùSûcòdcþ Lêaþ jó _âbûaKûeú C_ûdùe gßi^ KùµäKè 2Kê aäK Keò[ûG I KùµäKè 3 _eûùKäûÁâûaò^þKê KäûKþ Keò[ûG G[ô_ûAñ ùceòaû^þ Gjò \êAUò @fMû-@fMû C_ûdùe `µê\ò _~ðý« gqò i_äûAKê aäK Keòaûùe ijûdZû Keò[ûG û ù~Cñ KûeYeê `k _ZâMêWÿòKe ajê ùacûeú ùjûA ^[ûG û

ùefòRþ AõŠò@ûe KéhKu _ûAñ Lûiþ _âWKÖ ùe fòRþ AõŠò@û fòcòùUWþ Kµû^ú Kéhò C_ôû\ Keê[ôaû Kµû^úMêWÿòKùe aWÿ ^ûc ejòQò û ùefòR Kµû^ú KéhKcû^u _ûAñ ajê C_ôû\ Zò@ûeò Keò[ûGû Kµû^úe ajê C_ôû\ KéhKcû^u `if _ûAñ Lêaþ `ûA\û~êq ùjûA[ûG û Kµû^ú aòbò^Ü _âKûee aúR I _äûõUþ ùMâû[þ _ûAñ _âWKÖ Zò@ûeò Keò[ûG û _õZ^Meùe @ûùdûRòZ ùjûA[ôaû 101 Zc @Lôk bûeZúd KéhK ùckû Gaõ Kéhò Cù\ýûM _â\gð^úùe Kµû^úe _âZò^ò]ô @ûùfûK IiIßûf Kéhò RûMeYKê KjòQ«ò Kò Kµû^ú ^òKUùe ajê _âbûa RûYò KúU^ûgK ejòQò ~ûjûKò `ifMêWÿòKe C_ôû\^Kê aXÿûAaû ijòZ eiùgûhò KúUKê @ûKâcY Keò `ifKê aõPûA[ûG û

`if C_ùe iòõP^ KeòaûKê Lêaþ ijR ùjûA[ûG, ~ûjû\ßûeû Kò KéhK ijRùe GjûKê aýajûe Keò_ûeò[ûG û G ù^A gâú @ûùfûK KjòQ«ò Kò ù~Cñ _âWKÖ GK iµKð KúU^ûgKùe ejòQò, GYê KúUe _ZâMêWÿòK C_ùe ù\Lôaû _ûAñ GjûKê aýajûe Ke«ê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

22

iûlûZþKûe

KéhKu @û[ðòK _âMZòùe Rúa^e iêLgû«òùe bûMò\ûeú jêG @Gfþ A¬ò^òdið fòcòùUW GK G_eò ^ûc, ~ûjûKê ù\ge Kò _âùfðZûò Äe^ûMeòbûeZe K RûYò[û«ò û Gjò Kµû^úe @ûe¸ Êû]ú^Zû _ìaðeê ùjûAQò û KòùfðûÄe @Gfþ AõRò^þ fòcòùUWþ Gjò icdùe bûeZúd I @«eûÁâúd aRûeùe ^òRe iÚòZòKê ù_÷V Keò iûeòQò û Gjò Kµû^ú cêLý eì_ùe PûeòUò ùlZâùe Kû~ðý KeêQò, ù~Cñ[ôùe Kò _ûIßûe ùR^ùeUe, aWÿ A¬ò^, Kéhò _µþ I Jù\ýûMòK AõRò^þ gûcòf ejòQò û KòùfðûÄe KéhKcû^uê @û[ðòK eì_ùe cRbêZ Keòaû _ûAñ c¤ cêLý _\ùl_ CVûAQòò û KòùfðûÄe Gjò MZòaò]ôMêWÿòK aòhdùe Kµû^úe ^[ð ùRù^eûf cýûù^Re @ûe.ùK. _ûùŠd u ijòZ iûlûZþKûee KòQò cêLý @õg KòùfðûÄe aòhdùe aòÉò‰ð eì_ùe a‰ð^û Ke«ê ?

KòùfðûÄe ùcMû-Uò 15e K’Y aòùghZû ejòQò?

KòùfðûÄe cêLý eì_ùe KéhKcû^u _ûAñ Kûc Keê[ôaû @MâYú Kµû^ú @ùU û Gjûe @ûe¸ 113 ahð _ìaðeê _êùYVûeê ùjûA[ôfû, ~ûjûe flý [ôfû ^òR ù\gùe jó C cMêYa û~êq Êù\gú C_ôû\ cêjûñ Keòaû, ~ûjûKê C_ù~ûMK ðû \úNð\ò^ _~ðý« aýajûe KeòQ«ò û @ûRò KòùfðûÄe ^òR K[ûKê _âcûYòZ Keòaû _ûAñ ù\gùe ^òRe iùaðû c ùiaû _â\û^ KeòaûKê CZêeòQò û

Gjû GK ajê C_ù~ûMú Kéhò C_ôû\ @ùU û Gjû GK UâûKÖe _eò ejòQò û G[ôùe KéhK jk, eê@ûù_ûZû, iòõP^e ijòZ @^ý Kéhò Kû~ðýMêWÿòKùe aýajûe Keû~ûA_ûeòa û Gjû 12 I 15 GPþ._ú.ùe C_f² ejòQò û Lûiþ K[û Gjû ùjCQò Kò KéhKcûù^ Gjûe Reò@ûùe ajêZ bf @[ð C_ûRð^ Keò_ûeòùa û G[ôùe C_ôû\e \ûc 1.50 fleê 2.50 fl _~ðý« ejòQò û Gjû cfþUú_eù_ûRþ Uòfe KéhKcû^u _ûAñ GK dê^òK ùcgò^þ @ùU û GjûKê @û]ê^òK C_ûdùe Zò@ûeò Keû~ûAQò û GVûùe Uâû^þicòg^ ùaâKþ, @û]ê^òK _òUòI I ùieûùcUòKþ KäP ùfiþ ejòQò û GjûKê GK C c fêKþ \ò@û~ûAQò ~ûjûKò Gjû Kû~ðýlcZûe ajêMYKê aXÿûA ù\A[ûG û

KòùfðûÄe Kò_eò KéhKcû^uê `ûA\û _jñPûAQ«ò?

KòùfðûÄe KéhKcû^u _ûAñ Kû~ðý KeòQò û G[ôùe cêLý eì_ùe @ûùc @û]ê^òK Kéhò C_ôû\ bkò _ûIßûe Uòfe, IßûUe _µ, ùeûUûùIßUe @ûjêeò c¤ @^ý C_ôû\ C c MêYa û ijòZ KéhKcû^u cêjûñ Keû~ûAQò ù~_eò KéhKcûù^ RùY RùY ùgâ aýaiûdú ùjûA _ûeòùa û aòMZ \ò^ùe @ûùc ^òRe GK ^ì@û C_ôû\ KòùfûðÄe ùcMû Uò-15 fõP KeòQê û Gjû KéhKcû^u _ûAñ GK ajêZ aWÿ C_ù~ûMú C_ôû\ @ùU û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

Gjò C_ôû\e MêYa û aòhdùe Kêj«ê ?

Gjò UòfeKê Lêaþ @^êi§û^ I KéhKcû^ue `òWþaýûKþ _ùe cûùKðUKê CZêeò @ûiòQò û ù~ùZ\ìe i¸a MêYa ûe _âgÜ ejòQò Kò KòùfðûÄee C_ôû\e MêYa ûùe @ûce MâûjK www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

iûlûZþKûe

23

bfbûaùe _eòPòZ @Q«ò û KòùfðûÄe Uòfe KûjûKê ùKøYiò

iêaò]û C_f² ejòQò û Gjò iêaò]û Reò@ûùe KéhK ijRùe

cêKûaòfû Ke«ò ^ûjó I Gjû KéhKcû^u @û[òðK eì_ùe

Cq _ûIßûeKê Leò\ Keò_ûeòùaö

cRbêZ KeòQ«ò û G[ô_ûAñ KòùfðûÄeKê ajê @ûIßûWð aû i¹û^ùe i¹û^òZ Keû~ûAQò û Gjûe MêYa ûe KûeY Gjò

@^ý Uò f e cê K ûaò f ûùe Gjò Uò f e ùKùZ c¤MêYa û~êq ùjûA_ûeòa ?

UòfeKê 8000eê @]ôK KéhK aýajûe KeòQ«ò û

~\ò @^ý Uòfe Zêk^û Keû~ûG ùZùa Gjûe

KéhKcû^u Pûjò\ûKê Lú_â bûaùe _ìeY Keû~ûCQò û

cêKûaòfûùe @ûjêeò @]ôK MêYa û~êq, UòKûC I @û]ê^òK

@ûMûcú \ò^ùe KòðùfðûÄe KéhKcû^u _ûAñ K’Y flý eLû~ûAQò ?

ùKøgkeê ùfiþ ejòQò û G[ôùe Gjò Uâû^ècòg^ ùaâKþ ijòZ@û]ê^òK _òUòI I ùieûùcUòK KäP ùfiþ ejòQò û

@ûùc 2025 _~ðý« Gjò C_ôû\ cû¤cùe 5 ùKûUò

ù~ùZùaùk Kò @^ý Uòfeùe Gjûe iêaò]û ajêZ Kcþ

KéhKcû^uê Kéhò Kû~ðýùe ilc Keòaû _ûAñ flý eLôQê û

còkò[ûG û iaêVûeê Lûiþ K[û Gjû Kò ùcgò^þ ajê Kû~ðý

Gjò flý \éÁòeê @ûce cêLý ù`ûKiþ ejòa Kò @]ôKeê @]ôK

Keòaûùe lcZû ejòQò û GjûKê GK C c fêKþ \ò@û~ûAQò

KéhKcû^uê @û]ê^òK Kéhò ijòZ iõù~ûM Keû~òa û G[ôùe

~ûjûKò KéhKcûù^ Lêaþ _i¦ Keò[û«ò û

KéhKcû^u @û[ðòK iÚòZò @ûjêeò c¤ iê\éXÿ ùja û KéhK GjûKê Kò_eò KòYò _ûeòùa ?

KéhK Gjò UòfeKê ijRùe Leò\ Keò_ûeòùa û G[ô_ûAñ Kµû^ú I @fMû @fMû ùlZâMêWÿòKùe `ûA^û^è 2 b]wi ; k 9 ykj {a

Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com

;Thb okmjw

h;pkf ;kt]

9k; {a b]wi2 ykj

;Thb okmjw ­h;pkf ;kt]® j ajk ak0; G; lk4 3;kj uqc]3fk 'isk 9kjX 'Ty¯ gjykHj lmd 9frkfr a[jZ;kj

öîöìŠé !˜˜ xyþ™˜yîû „þyvÅþ Important Kisan Card Important Farmer Card Very Important Kisan Card Very Important Farmer Card Very Very Important Kisan Card Very Very Important Farmer Card

(IKC) (IFC) (VIKC) (VIFC) (VVIKC) (VVIFC)

Very Very Important Farmer Card

kH

gjy

yodjp ;sr vkgs

gzkf;kgl 9khy 9kge

NAME : ADD : : ID ISSUE :

lk4j uqc]3fk 'isk ;Thb aJtk:3j 0ajd gjykH ;Thb {a;jwj 0ajd gjykH ;Thb h'\kmd aJmhdpil ;Tb;j fks 9kjX 5g3k 22 Years. 12 Languages.

22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

24

iûlûZþKûe

iûlûZþKûe KéhKuê C c ùiaû ù~ûMûCQòò, @ce GùMâûKfþPe : @û\ßòõ\e iòõj @ce

KéhK Lêaþ Lú_â bûaùe @û]ê^òKZûKê @û_YûA ù^AQòò û Gcûù^ ùKøYiò eì_ùe c¤ @û]ê^òK KéhòKê @û_YûA bû eZe ù^AQ«ò û ùi ùZYòKò @û]ê^òK ùKøgk aû @û]ê^òK ~ª ^ ùjC KûjóKò û GcòZò aò ~\ò ù\Lû ~ûGñ ùZùa bûeZùe Gùa c¤ ajê iõLýK KéhK @û]ê^òK ~ªMêWÿòK I ùU^þKò^þeê aõPòZ ejòQ«ò û Gjû\ßûeû aòMZ \ò^ùe ~ªMêWÿòKe @]ôK \e ùjaû I _êYò KéhKcû^uê iVòKþ Z[ý aû iìP^û ^ còkòaû _eò ajê KûeY ejòQò û Gjò KéhKcû^ue @ûagýKZûKê Lêaþ bf bûaùe aêSòaûKê _Wòa û Gcû^uê MêYa û~êq C_ôû\ I C c iêaò]ûMêWÿòK ù~ûMûA\ò@û~òaû CPòZþ û @ce GMâòKfPþe ùcgò^ûeú Mî_þ û Gjò Kµû^ú GK KéhK _eòaûe \ßûeû jó Kµû^úe @ûe¸ Keû~ûA[ôfû, ~ûjû `kùe KéhKcû^u @ûagýKZûKê aêSò @û]ê^òK Kéhò ~ªKê Zò@ûeò Keòaû ^òùdûRòZ ejò _ûeòa Kµû^ú û Gjò Kµû^úe C_ôû\MêWÿòKùe ùKak bûeZe KéhKcûù^ ^êjñ«ò @ûjêeò c¤ aòù\gú KéhKcû^uê c¤ `ûA\û còkòa û Kéhò RûMeY Kµû^úe iòAI @û\ßòõ\e iòõj @ce I iòG`þI eaò^ @ceu ijòZ aû ðûkû_ Keòaûùe ùi Kjò[ôùf Kò ùKøYiò _âKûeùe Gjò Kµû^ú KéhKcû^uê @û]ê^òKZû @ûWÿKê ù^A~òa û @ce GùMâûe @ûe¸ _Qùe Kò KûeY ejòQò ? [e ù[âge Zò@ûeò Keò[ôùf û @ûe¸ùe Kµû^úe cêLý @ce GMâòKfþPe ùcgò^ûeú Mî_þ @ûRòVûeê _âûd 50 CùŸgý KéhKcû^u @ûagýKZûKê aêSò G[ôùe @^êeì_ ahð _ìaðeê @ce \û\ûu \ßûeû @ûe¸ Keû~ûAQò û ùi C c Kéhò C_ôû\ I ùiaû cêjûñ ùjaû û Gjû @ûce _ì‰ð KéhKcû^u @ûagýKZûKê aêSò[ôùf I 1954ùe _â[c iùyûUZû ijòZ Keû~òa û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

25

iûlûZþKûe

Kµû^ú ùKCñ Kéhò C_ôû\MêWÿòK ^òcðûY KeòQò ? ~\ò Kéhò C_ôû\MêWÿòK K[û Kjòaû ùZùa @ûùc ù[âge ijòZ @ûe¸ Keò[ôfê û Kò«ê @ûRò @ûùc ùeûUûùIßUe ùÁâû, KµûA^þ, jûùbÁe, ù_âûùUùUû, _äû^Ue Zò@ûeò KeòQê û Gjû aýZúZ ùeûUeú Uòfe ùj÷ùeû, Pû`þ KUe, KfþUúùbUe, ù_Wú ù[âge, cfþUúKâû_þ ù[âge, WûGeú ùcgò^ûeú ijòZ I @ûjêeò c¤ @^ý Kéhò ~ª CyÉeùe ^òcðûY KeêQê û K’Y Kéhò ~ªMêWÿòKùe Kâû«ò @ûiòQò ? ~\ò ù\Lû~ûG Z MZ 15eê 20 ahð c¤ùe Kéhò ~ª_ûZòMêWÿòKùe KéhKcû^u Rúa^Kê ijR Keòù\AQò û KûjóKò ^û ~ª ijòZ VòKþ icdùe C c Kûc ùjûA[ûG I Gjò ~ªMêWÿòK KûeYeê Kéhòùe ajê _eòa ð^ ùjûAQò I ~ûjû`kùe Kéhò Kâû«òe GK fjeò PûfòQò û G[ôùe ajêZ ~ªúKeY ùjûAQò Kò«ê Gùa c¤ G[ôùe @ûjêeò iê]ûe @ûiòaû @ûagýK ejòQò û c¤c I ^òcÜ ùgâYúe KéhK Kò_eò ijRùe Kéhò ~ª Leò\ Keò_ûeòùa ? ajêZ iVòKþ _âgÜ ejòQò û Gjò K[û jòñ cû¤c I ^òcÜaMðúd KéhKcû^uê cjwû Kéhò ~ªMêWÿòKê Leò\ Keòaûùe ùagþ Pò«ûZ ùjûA[ûG, Kò«ê ieKûeu \ßûeû G[ô_ûAñ ajê _âKûee ù~ûR^û cû^ C_f² Keòaûe ù~ûR^û ejòQò û ~ûjûKê @û_YûA KéhK ~ªMêWÿòK C_ùe 30 _âZògZeê 70 _âZògZ _~ðý« @^ê\û^ \ò@û~ûA[ûG û Gjò icÉ eûRýMêWÿòK fûMê Keû~ûAQò û G[ôùe ùKjò c¤ ijRùe Kéhò ~ªKê Leò\ Keò_ûeòùa û

ùKøYiò MâûjKu ùcgò^ûeúùe ùKøYiò iciýû @ûiò[ûG ùZùa 24 NõUûùe @ûùc Gjò iciýûe icû]û^ C_f² Keòù\A[ûC û Gjû @ûce @^ý iaêVûeê C c ùjûA[ûG û @ûce @û`Öe ùifþ @ûŠ ibðòiþ ajêZ bf ejòQò û @û_Yu Wòfe-WòÁâòaêýUe ù^UþIßûKð Kò_eò ejòQò ? bûeZe icÉ eûRýMêWÿòKùe @ûùc Kû~ðý KeêQò ù~_eò @ûce 200eê @]ôK Wòfe- WòÁâòaêýUe ejòQò û Gjû eûRý Gaõ RòfäûÉe C_ùe ^ò~êq _ûAñ ù~ûMûA \ò@û~ûAQò, Zû’ùjùf KéhKcû^u iciýûMêWÿòK I @ûagýKKê ijRùe aêSò ùja û Gjû aýZúZ _âûd 35 ù\gMêWÿòK ù~_eò @ûùceòKû, Kû^ÜûWÿû, Zû¬^ò@û, Aù[û_ò@û, ùK^ýû, dêwûWÿû, cûùfiò@û, awkû ù\g, gâúfuû ]û^û iûC[þ @û`âòKûe aýZúZ @ûjêeò c¤ @]ôK ejòQò û ù\gùe @ûùc ^òRe Kéhò ~ª i_äûA KeòQê û Gjò icdùe KéhKcû^u @û[ðòK iÚòZò C_ùe @û_Y K’Y Uò®Yú ù\ùa ? ~ûjû KéhK ^aú^Zc ùKøgk I icS\ûeú ijòZ ùlZ Keò Gjûe @û[ðòK _eòiÚòZòKê VòKþ ejòa Kò«ê ~ûjû KéhK icd @^êiûùe ^êùjñ, Gjûe a\kQê Gjûu @û[ðòK @aiÚûKê iê]ûeòaû @ûagýK ejòQò ùlZùe ^ì@û ùKøgkKê @û_YûAùa û KéhKu @ûdKê \êAMêY Keòaû _ûAñ @û_Y K’Y KeòaûKê Pò«û KeòQ«ò ?

@^ý Kµû^úMê W ÿ ò K Zê k ^ûùe @ce GMâ ò K fPe ùcgò^ûeú Kò_eò KéhKcû^uê C c eì_ùe ùiaû ù\A[ûG ?

KéhKcû^u @ûdKê \êA MêY Keòaû _ûAñ cêñ Gjû KjòaûKê PûjêñQò Kò iað_â[ùc KéhKe Kéhòùe @û]ê^òK C_ûdùe I @û]ê^òK ~ª_ûZòKê aýajûe Keòaê û iaêVûeê Reêeú ejòQò Kò KéhK C_ôû\MêWÿòKùe bûfêý GWòg^ KeòaûKê gòL«ê û G[ôùe Gjûu @ûd c¤ aXÿòa I ùicûù^ GK C\ýcú eì_ùe ^òRKê ^òùR _eòPd _ûAùa û

ù\L«ê MêYa û ijòZ ùMûUòG Kµû^úe C_ôû\^MêWÿòK ejòQò Kò«ê iaêVûeê @]ôK cû^ýZû ejòQò Kò ^òRe MâûjKcû^u aògßûiKê RòZò_ûeòaû û Gjûe cêLý KûeY ùjCQò Gjûue C c ùiaû I C_ôû\ _â\û^ Keò[ûG û ~\ò @ûce

Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

26

iûlûZþKûe

aòiòGiþ C_ôû\ \ßûeû KéhK Keò_ûeòùa bf ùeûRMûe : Giþ.ùK. aõif

eZ GK G_eò ù\g ù~CñVûùe Kò Lú_â bûaùe @ûagýKZû aXÿòaûùe fûMòQò Kò«ê iêaò]û Kcòaûùe fûMòQò û GcòZòùe bûGjû cû^ýZû ejòQò Kò ùKjò ~\ò Gjò @ûagýKZûKê Kò_eò Kcþ icd c¤ùe ùUKþ^òK ijòZ _ìeY Keò_ûeòùa û G[ô_ûAñ ùcgò^þe @û]ê^òKúKeY ùZR MZòùe aXÿòaûKê fûMòQò û ~ûjû\ßûeû Kò ajêk bûaùe @ûce @ûagýKZû _ìeY ùjaû ijòZ icd c¤ aõPòa I @]ôK ùeûRMûe ùja û Gjò _eò KéhKcû^ue @ûagýKZûKê _ìeY Keòaû _ûAñ @û]ê^òK ùKøgk~êq Kéhò ùcgò^þùe Gjûe @aMZ Keû~ûAQò aòiòGiþ AŠò@û û aòiòGiþ AŠò@û AUûfúe Kµû^ú @ùU, ~ûjûKò bûeZúd KéhKcû^u @ûagýKZûKê icþùSûZû ùjûA Cy ùKøgk~êq Kéhò ~ª_ûZòKê KéhKcû^u _~ðý« _jñPûAaû \ûdòZß CVû ~ûAQò û Gjò i¦bðùe Kµû^ú cûùKðUòõ cýûù^Re Gi.ùK. aõifu @ûkû_ @ûùfûP^û Keò Kµû^úe bûeZùe MZòaò]ôMêWÿòKê RûYòaûKê ùPÁû Keû~ûAQò û ^òcÜ iûlûZþKûee KòQò @õg _Xÿ«ê-

aòiòGiþ AŠò@ûe @ûe¸ Kò_eò ùjûAQò ? aòiòGiþe @ûe¸ GcòZò ù\LôaûKê Mùf AUûfúùe 1946 ciòjûùe ùjûAQò û Kò«ê bûeZùe Gjò Kµû^úe @ûe¸ 2004 ciòjûeê ùjûAQò û aòiòGiþ fê]ôdû^ûeê Gjûe @ûe¸ Keò bûeZùe ^òRe _â[c @ûùi´äò dê^òUþ C_iÚû_^û Keò[ôfû û

KéhKcû^u _ûAñ Kµû^ú ùKCñ C_ôû\ C_f² KeûAQò ? ù~ùZ\ìe i¸a Kµû^úe C_ôû\MêWÿòKe K[û Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

ejòQò Kò aòiòGiþ _â[ceê G_eò Kµû^ú ejòQò ~ûjûKê bûeZùe _â[c [e eò_e aûAŠe ù^A @ûiòQò û @ûce cêLý C_ôû\ eò_e aûAŠe @ùU û Gjû aýZúZ c¤ C_ôû\ ejòQò ù~_eò _ûIße aúWe, ù`ûWe jûùaðÁe, Mâûiþ KUòõ ùcgò^þ I Uòfe @û\ò û @Zýû]ê^òK I Cy ùUKþ^òKþ \ßûeû WòRûA^þ ùjûA[ôaû KûeYeê @ûce icÉ C_ôû\MêWÿòKe elYûùalY Lyð Lêaþ Kcþ ejòQò Gjû KéhKcû^u jòZ \éÁòe C_ôû\ @ùU û GjûKê ijRùe ùKjò c¤ @_ùeUþ Keò_ûeòùa û www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

27

iûlûZþKûe

_âZò\ߦßòuê @û_Y ùKCñ ^Reùe ù\L«ò ? ù~CñVûùe Kò _âZò\ߦßòZûe _âgÜ CVòQò, ùZùa Z _âZò ùlZâùe Gjû ùjûA[ûG, KûjóKò ^û ajêZ- Kµû^ú Gjò ùlZâ Kû~ðýeZ ùjûA ejò[û«ò û ùZùa _âZò\ߦßòZû aXÿò ~ûAQò û Kò«ê @ûùc ^òRe _âZò\ߦßúuê bò^Ü \éÁòùe ù\Lô[ûC û ùKùa @ûùc ^òRe _âZò\ߦßòuê KòQò gòlû ù\C[ûC I KòQò bf MêY MâjY Keò[ûC Gaõ bf KòQò gòLô[ûC, ~ûjûKò Kµû^úKê @ûMKê aXÿûAaûùe ijûdK ùjûA[ûG, G[ô_ûAñ cûùKðUùe KµòùUUòbþ ùjaû ajêZ Reêeú @ùU û

eò_e aûAŠe Kò_eò KéhKu _ûAñ ùeûRMûe @aie aXÿûA[ûG ?

Gjû GK dê^òKþ ùcgò^þ @ùU I aòiòGiþ aògßùe GKcûZâ G_eò Kµû^ú @ùU ~ûjû\ßûeû Gjûe ^òcðûY Keû~ûAQò û Gjò ùcgò^þ 50ahð _ùe bûeZKê @ûiòQò û Gjûe Lûiþ K[û Gjû @ùU Kò KéhK Gjò ùcgò^þKê C_ù~ûMùe ùKak RùY KéhK ejò[û«ò, aeõ Gcûù^ GK aýaiûdú ùjûA~ûA[û«ò û ù~ZòKò \ûcþ ùicûù^ Gjò ùcgò^þKê Leò\ Keòaû _ûAñ fMûA[û«ò ùiZòKò fûb ùicûù^ 3 cûi bòZùe jó fûb @Rð^ Keòù\A[û«ò û Gjò ùcgò^Kê KéhKcû^u bXÿû iìZâùe ù\aûùe @ûjêeò c]ý bf ùeûRMûe ùjûA[ûG û @ûRòKûfò eò_e aûAŠe Reò@ûe KéhK Gjò Pò«ûeê \ìùeA ejò_ûeòa û ~\ò ùKøYiò KéhK @ûce C_ôû\ Leò\ Keò[û«ò û ùZùa GjûKê ieKûeu \ßûeû iaþiòWú c¤ ù_âeòZ ùjûA~ûA[ûG û

^òRe @^êi§û^ Gaõ aòKûg ùK¦â aòhdùe aòÉûe eì_ùe Kêj«ê ? bûeZ I AUûfú \êA ù\gùe @ûce @^êi§û^ ùK¦â iÚû_òZ ejòQò û Gjò @Zýû]ê^òK ùKøgkMêWÿòKeê Kcþ ùjûA~ûA[ûG Kò«ê Cy gòlòZ ù_gû]ûeú Uòcþ Kûc Keò[û«ò û Gjû aýZúZ @ûce \êAUò Uòcþ @fMû -@fMû ùlZâKê ~ûA KéhKcû^u ij ùbU Keò Gjûue `òWþ aýûKþ MâjY Keò[û«ò I Gjûu @ûagýKKê _Pûeò aêSò[û«ò û ~\ò ùKøYiò bf K[û còkò[ûG ùZùa Gjû Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

@^êeì_ @ûùc Gjò ùcgò^þùe @ûjêeò KòQò iê]ûe @ûYò [ûCñ û

bûeZùe Kµû^úe C_iÚòZò ùKCñ ùKCñ iÚû^ùe ejòQò ?

Gjò icdùe bûeZùe aòiòGiþ AõŠò@û Rû¹êKûgàúe, jòcûPk _âù\g, C e _âù\g, C eûLŠ, aòjûe, MêReûU, cjûeûÁâ, c¤ _âù\g, ùKek Zûcòf^ûWê , @û§â_âù\g, K‰ðûUK aýZúZ @^ý eûRýMêWÿòKùe c¤ iKâòâd eì_ùe Kû~ðý Keò[û«ò û bûeZùe @ûce 175eê @]ô K Wò f e @Q«ò ù~Cñcû^uê Kò ^òRe iêaò]ûMêWÿòK \ò@û~ûA[ûG û

KòQò @ûC ^ì@û C_ôû\ cûùKðUKê @ûYòaûe Pò«û KeòQ«ò Kò ? ù~_eò cêñ _â[ceê KjòQò Kò @ûùc Lûiþ bûaùe eò_e aûAŠeùe Kûc Keê[ôfê û G[ô_ûAñ Gjò iòeòRùe @ûùc ^ì@û C_ôû\ fõP KeòaûKê ~ûCQê û _â[ùc @ûùc ÁûŠûWð eò_e aâûAŠe, Gjû_ùe 4 jßêAfþ eò_e aûAŠe I UâûKÖe PûkòZ eò_e aûAŠe fõP KeòQê û @ûùc Gjò iòeòRe @ûMùe aXÿû~ûAQò û Gjûe aýZúZ KéhKcû^uê @ûagýK @^êeì_ I @ûjêeò c¤ C_ôû\ aRûeKê ù^A @ûiòaê û

Kµû^úe cêLý CùŸgý K’Y ejòQò ? aòùgh Keò @ûce C_ôû\MêWÿòK @Ì cjwû ejòQò Kò«ê Kµû^úe CùŸgý KéhKcû^uê G_eò C_ôû\ ù\aû ejòQò ~ûjûKê, Gcûù^ [ùe ù^A \úNð icd _~ðý« Gjûe Kû~ðý Keòùa û @ûce C_ôû\MêWÿòKê Gjû Lûiþ K[û ejòQò Rúa^Kûk @]ôK ejòQò û Gjûe aýZúZ @ûùc Pûjêñ KéhK ùKak KéhK ùjûA ^ aeõ ùi RùY C\ýcú aû aýaiûdú jê@«ê û Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

28

iûlûZþKûe

KéhKu `if iêelû Gùa @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð jûZùe : @ûùfûK @MâIßûf @û^êcû^òK bûùa ù\Lû~ûC[ôaû _âûKéZòK

aò_ôû KûeYeê Kéhò C_ùe Lûiþ _âbûa _Wÿò[ûGö _êYò Pûjóùf @^ûaéÁò ùjC Kò´û a^ýû @ûiê, `if C_ùe KúUcû^u _âùKû_ ù\Lû~ûA[ûG, ceêWÿòMâÉ ùjaû C_ùe KúUMêWÿòKe _âùKû_ ùaWÿò C_ùe ùKûeWÿ i\ég ùjûA~ûA[ûG û

G[ôùe _êYò _ûYò beòaû, aû a^ýû Rk aò_\ C_ùe aò_\ jó ùjûA[ûG û EZêR^òZ `if ^Á ùjaû KûeYeê ù~CñVûùe ù\Lû~ûA[ûG ùiVûùe KéhK Pò«ûùe ejò[ûG, ~\ò ùiVûùe @Pû^K bûùa ùKøYiò _âûKéZòK aò_ôû @ûiò[ûG ùZùa KéhKcû^uê C_ôû\^ còkò ^[ûG, ùZùa Z Gjûuê ù\ûjûeú bûùa `ifjû^ò ijòaû KûeYeê ajêk bûaùe lZò ùjûA[ûG û GcòZòùe Gjûu ù\ûjeú `ifjû^ò KûeYeê ajê lZò ijý KeòaûKê _Wÿò[ûG û G_eò icdùe ~\ò ùKjò Zûjûuê iûjû~ý Keò_ûeòùa Zûjû Z ùKak `ifaúcû ! GjûZ KéhKKê ^ò½òZ bûaùe KeòaûKê ùja û @ûmû jñ, ù~Cñ _âKûeùe Rúa^Kê elû Keòaû _ûAñ @ûùc Rúa^ aúcû Keò[ûC VòKþ ùijò _âKûe `ifKê iêelû ù\aû _ûAñ @ûùc `if aúcû c¤ Keò_ûeòaû û aúcû ù~ûR^û ~ûjûKò G \éÁòeê @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWÿð _\ùl_ ù^AQ«ò û Gjò ù~ûR^û \éÁòeê 16Uò aòbò^Ü Kµû^ú `if aúcû _ûAñ Kûc KeêQ«ò û @ûmû jñ, ù~Cñ[ôùe 11 _âûAùbUþ Kµû^ú ejòQò I G[ôùe @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð @MâYú @ùU û Gjò @aieùe Kéhò RûMeY ijòZ Kµû^úe Kû~ðýKûeú ^òùŸðgK @ûùfûK @MâIßûfûu _leê Kêjû~ûAQò Kò MZahð Kµû^ú \ßûeû 570 ùKûUò Uuûe eûgò @]ôK _âòcòdc KéhKcû^u _ûAñ ieKûeu _leê \ò@û~ûA[ôfû û Gjûe GaRþùe 1164 ùKûUò Uuû aúcû eûgòe @[ð aûa\ùe,_úWÿòZ ùlZâKê aòcû]ûeú KéhKKê \ò@û~ûA[ôfû û Gjò ahð Kµû^úe flý 2100 ùKûUò Uuû ejòQò û @ûi«ê RûYòaû Kò ùKCñ _âKûe @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð KéhKuê `if aúcû ù~ûR^û _âZò @aMZ Keò[û«ò û gâú @MâIßûfu ijòZ ùKùZK cêLýûõg û @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð ùKCñ _âKûeùe KéhKcû^u _ûAñ Kûcùe fûMò[ûG ? @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´Wð 250eê @]ôK ijeùe MzòZ ejòQò û @ûce Gjò _âdûi ejòQò Kò MâûcúY ùlZâùe Kûc Keòaû _ûAñ Ròfäû cêLýûkdùe @ûùc eòùfg^gò_þ cýûù^Re ^ò~êq Keò[ûC û @ûce iaêVûeê aWÿ _âWKÖ

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

MâûcúY ùlZâùe Kéhò aúcû ejòQò G[ô_ûAñ MZahð _~ðý« @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð Kéhò aúcû ù\C[ôôaû @MâYú Kµû^úMêWÿòK c¤ùe Gjû ùMûUòG û Gjò ahð _â]û^cªú `if aúcû ù~ûR^û fõP ùjaû _ùe `if aúcûe cûùKðU jó _âûd 3 MêY ùjûA~ûAQò I @ûce _âòcòdc c¤ û Gjò \éÁòeê ùfûK G ahð Leò_ EZêùe _âûd 21 ahðúd www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

29

iûlûZþKûe

KéhKue aúcû Keû~ûAQò û GVûùe `eò` I eaò EZêKê cògûA _âûd 40fl KéhKuê @ûùc aúcûbêq KeûAQê û ù~ùZùaùk fõP ùjûA[ôfû ùiùZùaùk _â]û^cªú `if aúcû ù~ûR^û \éÁòeê Gjû @^êcû^òZ Keû~ûA[ôfû Kò bûeZùe _âûd 23 _âZògZ KéhK aúcû ù^AQ«ò û Gjò ahð Gjû @ûe¸ ùjûAQò ~ûjûKò 29 _âZògZ _~ðý« _jñPò ~ûAQò I ~ûjû @ûMKê Pûfò @ûjêeò aXÿòa û @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWð ùKCñ `if aúcû ù~ûR^û iõPûkòZ KeòQ«ò I Gjûe @û]ûe K’Y ejòQò ? cêLýZü \êA _âKûe `if aúcû ù~ûR^û ejòQò û ù~Cñ[ôùe `if C_ôû\^e @û]ûe C_ùe @ûKk^ Keû~ûA[ûG û ~\ò ùKøYiò c¤ KûeYeê _êYò Pûjóùf ceêWÿò _ùWÿ aû Zû_cû^ aùXÿ aû _êYò `ifùe KúU fûMò~ûG aû @^ý ùKøYiò c¤ KûeYeê ~\ò C_ôû\^ Kcþ jêG, ùZùa Gjûe jûeûjûeò C_ôû\^ iúcû ZkKê ù~ZòKò c¤ C_ôû\^ ùjûA[ûG KéhKe lZòe @[ð @ûùc ù\A[ûC û @^ý_lùe EZêR^òZ @û]ûeò Kòic ~ûjûe Zû_cû^ aû ahðûe @û]ûe C_ùe _âZò ùÄf ù_÷eûcòUe dê^òUþe @û]ûe C_ùe @ûùc _âòcòdce @[ð ù\A[ûC KûjóKò ^û G[ôùe @ûùc C_ôû\^ cû^ò ^[ûC aeõ G[ôùe @ûùc EZêR^òZ cû_\Še @û]ûe C_ùe _âòcòdce eûgò Zò@ûeò Keò[ûC û cû_\Š iéÁò Keòaû _ûAñ @^êcû^ ejòQò Kò @ûce ùiûP aòPûe, Gjû jó ejò[ûG Kò Leû_ ùja Z C_ôû\^ c¤ Leû_ ùja û @û_Y KéhKcû^uê ùKCñ _âKûe KòicKê ù^A @aMZ KeûA[û«ò ?

Gcû^u _ûAñ ùKøYiò C_ûd ^ûjó û @ûc _ûAñ ^òRe C_ôû\^Kê aòKâò Keòaû _ûAñ aWÿ cû¤c aýûu ejòQò û aýûuMêWÿòK ijòZ @ûùc RòfäûÉe C_ùe aýûuið còUþ Keò[ûC û ù~Cñ[ôùe aýûue @]ôKûeú bûM ù^A[û«ò I @ûùc aýûuMêWÿòKê Gjò RûMeêK Keò[ûC Kò @û_Yuê Gjò aúcû KûUòKeò ùfû^þ ù\aûKê _Wÿòa û Gjû aýZúZ @ûùc cêLý aRûeùe ùjûWòõð aû SùeûKû fMûA [ûC û ùeWòI Rwf I ùa^þ cû¤cùe c¤ @ûùc Mâûc Mâûcùe _âiûe Keò[ûC û G[ô_ûAñ @ûce ^òKUùe 23 aâûùŠW cùjûKòf 1066 Mâûcùe I 1980 Uò iÚû^ C_ùe PkûCQê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

ùKak GZòKò ^êùjñ Gùa _~ðý« 10 jRûeeê @]ôK ù_ûÁið, fò`ùfUþi, aýû^ið c¤ @ûùc aûõUòQê û Mâûcùe c¤ icd-icdùe aòbò^Ü Kû~ðýKâa @ûùdûRòZ Keû~ûAQò, ù~Cñ[ôùe ùa^þ cû¤cùe @ûùc @û^þC^èùcõU Keò[ûC I KéhKcû^uê RûMéKZû Keòaû ijòZ @ûùc Gcû^uê Gjò Kòic aòhdùe c¤ Kjò[ûC û @ûùc Kéhò ùckûùe Áfþ fMûAaûVûeê ù^A LaeKûMRùe aòmû_^ c¤ ù\A[ûC û @ûce @]ôKZc Kéhò aúcû aýûu cû¤cùe @û§â_âù\ge ùiûiûAUò `eþ @û^òcòù^g^ @`þ eêeûfþ _âbUòð GùR^èò cû¤cùe aúcû eûgò ù\aû _ìaðeê Keò[ûC, ùZùa @ûjêeò c¤ @ûùc iòGiþiú Pýûù^fKê ùLûRêQê û iòGiþiúKê ~ûjû c¤ MâûcúY iZð C_ùe Pýûùf¬ Keò @ûùc Gjû ijòZ cògòKeò Kûc Keò[ûC û ^òKUùe Gùa KòQò Lûiþ _eòYûc jûZKê @ûiò ^ûjó û @ûùc @^ý C_ûdùe c¤ @û_YûAaê ù~_eò @û§â_âù\gùe ùiûiûAUò `eþ Gcòfòù^g^þ @`þ eêeûfþ _ûUòð G^þRòIe cû¤cùe aúcû eûgò ù\aû _ìaðeê Kjò[û«ò @ûùc G[ô_ûAñ ùaâûKe iòÁc aòKgòZ Keò[ûC û @ûC @ûc _ûAñ ùaâûKe iòÁc aòKgòZ KeòQ«ò I @ûcKê `òfjûfþ iòGiþiú Pýûù^f ijòZ ùLûRòaûKê ùja û iòGiþiúKê ~ûjû c¤ MâûcúY Ée C_ùe Pýûù^f ejòQò Gjû ijòZ cògò Keò @ûùc Kûc Keòaê û ^òKUùe Gùa KòQò Lûiþ _eòYûc jûZùe fûMò ^ûjó G[ô_ûAñ Gjò ù\gùe I _âdûi KeòaûKê Gùa aûKò ejòQò û `if jû^òe @ûKk^ Kò_eò Keò[û«ò ? @ûùc \êA _âKûee `if jû^ò ùjaûe @ûKk^ Keò[ûC û ùMûUòG Z @û_Y iò]û KéhKcû^u ^òKUKê ~ûA ùlZùe `if KûUò ù\Lôaû Kò ùKùZ C_ôû\^ ùjûAQò û G[ôùe @û_Yuê `if KûUòaû _ûAñ @ûLôe C{ßkZû ajêZ Kûc KeòaûKê _Wÿòa, ù~_eò Kò @û_Yuê iVòKþ cû^ýZûùe C_ôû\^e @^êcû^ ùjûA~òa û ~\ò @û_Yue aWÿÉe C_ùe `if lZò ùjaû @ûKk^ KeòaûKê ejòQò ùZùa @û_Y `ife lZòKê @ûKk^ Keòùa Z @û_Yuê ùKøgk aýajûe KeòaûKê _Wÿòa û G[ô_ûAñ @ûùc KéhK ùWâû^þ I iûùUfûAUþ ùUKþ^òKþ @û_YûA ùK¦â ieKûeu ijòZ cògò Kûc KeòQê I Gcûù^ ^òRe ùiû]e _eòYûc c¤ www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

30

iûlûZþKûe `âk_â\ ùjC û ~\ò aÉêe iÚòZòKê @û]ûe C_ùe _â[ceê Gjò @ûKûk^ @ûiò ~ûA[ûG, ùZùa G[e C_ôû\^ Kcþ ùja ùZùa c¤ @ûùc @^þ @ûKûCõUþ _âûa]û^ \éÁòeê 50 _âZògZ ùKäcþ _Aiû ù\A [ûC û

PŠòMWÿ ù_âiþ K^þ`ùe^è @aieùe iû´û\òKu _âgÜe Raûa ù\CQ«ò @ûùfûK @MâIßûfû û ù\LûAQ«ò û Gjò ùKøgk cû¤cùe `if lZòe @ûKk^Kê aûYòRòýKeY @ûYòaûùe ahðùe @ûe¸ ùjûA~ûA[ûG û Gjûe cû¤cùe @ûùc ùWâû^þ I iûùUfûAUþ PòZâMêWÿòK @û]ûe C_ùe _âZò GKe C_ôû\^e @ûKk^ Keò[ûC I Gjû c¤ ù\Lô[ûC Kò `òfþWùe KUòõ Keòaû _ùe K’Y iõLýû^ @ûiò[ûG û ù~CñVûùe Kò EZê @^ê~ûdú aúcû eûgò ejòQò, @ûùc @^þùcWþ ùÁi^ fMûAQê û ^òKUùe eûRý ieKûeu I KéhK \êùjñ C_ôû\^ @û]ûeòZ WûUû _i¦ @ûiòQò ùZùa 90 _âZògZ ùifþ @ûce G[ôùe ùjûA[ûG I ùKak 10 _âZògZ jòñ @ûce ùifþ EZê @û]ûeòZ aúcûùe ùjûA[ûG û @û_Y _âûKéZòK @û_\Kûkò^Kê ù^A K’Y ù~ûR^û Zò@ûeò KeòQ«ò ? `if aúcû ù~ûR^û @«MðZ _âûKéZòK @û_\Kûkú^ c¤ ùlZâúd @û]ûe C_ùe i¹òkòZ ejòQò, Kò«ê @ûùc GjûKê Zò^ò bûMùe aòbûRòZ Keò[ûCñ û bì-Çk^, @^ûaéÁò, aû Rk_äûa^ ùjaû `kùe Gjò Äòcþùe _âûa]û^ ejòQò û @ûce ùKak Gjû ^êùjñ ~\ò aW ùlZâùe ùKjò @^ý _âûKéZòK @û_\Kûkú^ KûeYeê @]ôK lZò ùjûA[ûG ùZùa c¤ @ûce iÚòZòKê @û]ûe C_ùe @ûiê[ôaû @KûCõUþe c¤ _âûa§^ Keû~ûA[ûG ö @ûùc Gjò K[ûKê @ù_lû Keò ^[ûC Kò iÚòZò ùKùa _ìeûbûaùe aòMòWò ~òa I KéhKcû^uê bûeò lZò ijý KeòaûKê _Wÿòa û GjûZ @ûùc Pûjó [ûC Kò KéhKu C_ôû\^ iµì‰ð

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

@û_Yu \ßûeû Rûeò _âòcòde eûgò ieKûeuê ùKùZ _âZògZ jûMò\ûeú ùjûA[ûG ?

Gjû ^òbðe Keò[ûG ieKûeu C_ùe , KûjóKò ^û 2 _âZògZ @[ð Leò` `if I 1.5 _âZògZ @[ðeûgò eaò `if _ûAñ KéhKuê aúcû eûgò _â\û^ Keû~ûA[ûG û cû^ò^ò@«ê Kò @ûùc ~\ò ^òRe Aõùdûùeõi ùeUþ 10 _âZògZ Keò[ûC ùZùa 2 _âZògZ KéhKcû^uê \aûKê _Wÿò[ûG, @^ý_lùe Gjûe 20 _âZògZ ùja I aûKò 80 _âZògZùe @]û @]û ùK¦â I eûRý ieKûe ù\A[û«ò û

a ðcû^ @ûAiò@ûAiò@ûA ùfû´ûWðe ùKCñ eûRý C_ùe ]ýû^ ùK¦âòZ ejòQò ? @ûce 9Uò eûRý C_ùe ]ýû^ ùK¦âòZ ejòQò ù~Cñ[ôùe jeòdûYû, _½òc awkû, @û§â_âù\g, IWÿògû, c¤_âù\g, ùcNûkd, jòcûPk _âù\g, C e _âù\g, Zûcòfþ^ûWÿê cêLý @ùU û K[û K’Y Kò @ûùc _êeû bûeZKê c¤ Kbe Keòaû ^òcù« PûjêñQê û Kò«ê Gjò Äòcþ G_eò ejòQò ~ûjûKò G[ô_ûAñ ùKak @ûùc eûRý _ûAñ ùaûfò fMûA _ûeòaê û @ûùc Êdõ ^òùR c¤ Gjû Kjò _ûeòaê ^ûjóñ Kò @ûcKê ùKCñ eûRý còkòa û @ûce _âdûi Gjû ejòQò Kò @ûùc ùfûKue @û[ðòK iÚòZòùe aòbò^ÜZû @ûYòaê û KûjóKò ^û A^þiêeû^èe cûù^ ejòQò Kò aòbò^Ü KûeY û aòbò^Ü Kéhò Rkaûdê ùlZâùe @ûùc ^òRe aúc eûgòe @û]ûe C_ùe aòaò]ôKeY @ûYòaûKê PûjêñQê û Gjûe @^êiûùe @ûùc ù~ûR^ûa¡ C_ûdùe ùaûfò fMûA[ûC û aûKò _âZòÆ¡ðû C_ùe ^òbðe Keò[ûG Kò KòG ùKùZ ùaûfò fMûAa û @ûMûcú ahð _ûAñ @û_Y K’Y flý eLôQ«ò ?

Gjò ahð @ûùc ùfûKcû^uê 2100 ùKûUò Uuûe www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

31

iûlûZþKûe

_âòcòdc Keòaûe ù~ûR^û Zò@ûeò KeòQê û ù~ùZ\ìe ic¸a aùRUþ Keò ^ûjêñ, Kò«ê @ûùc G[ôùe @]ôK eûgòe _âòcòdc KeòaûKê ùPÁû Keòaê û cêñ Z Gjû Pûjóaò Kò @]ôKeê @]ôK Meòa ùfûK I KéhK Gjò Kòicùe fûbû^ßòZ ùjùa û Mâûcùe @ûRò ~\ò Meòa @Q«ò ùZùa Gjûue iaêVûeê aWÿ KûeY ùjCQò `ifKê bf ^ ùjaû û ~\ò Gjò aúcû aWÿ Ée C_ùe ùjûA_ûe«û ùZùa Gjû ajêk bûaùe Mâûceê Meòaú \ìeùjaûùe ijù~ûM _âcûYòZ ùjûA_ûe«û û ~\ò `if C c ùja ^ûjó ùZùa Z Mâûcùe ^û ùKak @û[ðòK \éÁòùe \êaðk KéhK ùjùa Zû’^êùjñ, aeõ @^ý iûcûRòK NUYû c¤ QòWÿû ùjûA~òa û KéhKcû^u bf _ûAñ @ûùc Kû~ðý Keò[ûC û ~\ò KéhK `if aúcû ù~ûR^û \éÁòeê aúcû Kûeaûe ejòQò ùZùa Z G[ôùe fûbû^ßòZ jó ùjùa ~ûjûKò ù\g _ûAñ c¤ `ûA\û~êq ùja û _âûd 50 _âZògZ R^iõLýû Kéhò C_ùe ^òbðe Keò[û«ò û ~ûjûKò 14 _âZògZ ù\gùe RúWò_úe bûMò\ûeú @U«ò û bûeZùe 14 ùKûUò KéhK I Gcû^u _eòaûe @Q«ò, ùZùa _âûd 70 ùKûUò ùfûK G[ôijòZ RWòZ @Q«ò û ùcûe @^êiûùe ^ò½òZ bûaùe KéhKcûù^ fûbaû^ ùjûA_ûeù« û @]ôK eûRýMêWÿòK I `ife Gjò aúcû ù~ûR^ûùe iûcòf Keû~òa Z ùiZòKò @]ôK KéhK fûbaû^ ùjùa û @]ôKZe `if ~ûjû Kò Gjò Äòcþùe ejòQò A^þùgûWð ùja I G[ôùe ùÁ_f Kâû°e iõLýû @]ôK ejòQò, ù~Cñ[ôùe Mjc, PûCk, cKÑû @û\ò ejòQò ~ûjûKò Kcþ \ûcþe `if @ùU û Gjû ~\ò @]ôKeê @]ôK `ifKê G[ôùe iûcòf Keû~òa ùZùa ùiZòKò jó bf ùja KûjóKò ^û G[ôùe _âZò KéhKu _ûAñ `ûA\û ckòa û @]ôK \ûcþùe `if ù~_eò, ùZ÷k, cêM, aòeò @û\òKê fMû~òa, ùZùa Gjûe C_ôû\^ùe eòKè @]ôK ejòQò I eòòKè @]ôK ùjaû C_ùe _âòcòdc eûgò c¤ @]ôK ejòa û @û_Y ùKCñ `if aúcû KeòQ«ò ? @ûùc iaê `ife aúcû KeêQê Kò«ê eûRý ieKûeuê KjòaûKê ejòQò Kò ùi ùKCñ `ifKê aúcû KeûAaûKê PûjêñQ«ò û Gjò ù~ûR^ûe aWÿ Ée C_ùe _âiûeòZ G[ô_ûAñ ùjûA ^ûjó KûjóKò ^û _âZò eûRýùe _âZò `ife aúcû Keû~ûG ^ûjó û KòQò ^òRe _i¦úd `ifKê A^þiêeû^è

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

Keò[û«ò, Gjûe KûeY ùjCQò Kò ùQûU `ifKê A^þiêeû^è Keòaûe ù~ûR^û ejòQò û KéhKcû^uê aúcû aòhdùe aêSûAaû icdùe I Kò Kò KÁe iûcþ^û KeòaûKê _Wÿò[ûG ?

A^þiêeû^è ù_âûMâûcþ \éÁòeê Reêeú ^êùjñ, Kò _âòcòdc ù\aû C_ùe _âZò ahð KéhKcû^uê ùKäcþ ^òcù« @[ð còkò ~ûA[ûG û KéhKcû^uê ~\ò ùKäcþ ^[ûG ùZùa còkò ^[ûG û ùZùa Z Gjû bûaò ù^aû CPòZþ Kò KéhK KûjóKò KeûAQ«ò û KûjóKò ^û ù~ùZùaùk ùKäcþ còkòaûe ^ûjóñ û KòQò eûRýùe @ûùc G_eò @iêaò]ûe i¹êLú^ ùjûA[ûC, ù~ùZùaùk KéhK Kjò[û«ò Kò cêñ Uuû ù\fò ùcûùZ KòQò fûb còkòfû ^ûjó û Gjû Z aúcû @ùU ^û ! ùKøYiò `þKèWÿòù_ûRòUþ Z ^êùjñ, Kò @û_Yuê EY ijòZ Uuû còkòa û Gjò KûeY @ùU Kò @ûùc KéhKcû^uê _ì‰ð A^þiêeû^è ù_âûMâûcþ _ûAñ gòlòZ Keò[ûCñ Kò ù~Cñ ahð @û_Yu `if C_ùe _âûKéZòK @û_\ KûeYeê `if jû^ò ùja ùijò ahð @û_Y Gjò ù~ûR^ûe fûb CVûA _ûeòùa û Gjû c¤ ùjûA_ûùe ùMûUòG ahðùe ù~ZòKò KéhK aúcû KeûAQ«ò G[ôeê ùKak 5 _âZògZ KéhKuê aúcû eûgò còùk ùgh 95 _âZògZ KéhK KòQò c¤ _ûA_ûe«ò ^ûjó û Gjû c¤ i¸a @ùU Kò ~ûjûuê còùk Gjò _âòcòdce 10-20 MêY còkò[ûG û @ûùc ù\LôQê Kò Leò` EZêùe 2015 \éÁòeê ù~ZòKò c¤ KéhK aúcû KeûAQ«ò Gcûù^ 1.5eê @]ôK ùKäcþ @ûùc KéhKcû^uê aúcû @[ð _â\û^ KeòQê û GcòZòùe KéhKcû^ue `ûA\ûZ ùjCQò Kò«ê _âZò KéhKuê `ûA\û còkò_ûeêQò Gjû c¤ Kjòaû bêf ùja û KòQò aò_ôûZ ùja Z ùKäcþ còkòMfû Kò«ê ~\ò aò_ôû ^ _Wÿòfû ùZùa KéhKcû^uê Z Lêiò ùjaû CPòZþ , KûjòñKò ^û ùKäc ù\aû _ûAñ ^òRe `ifZ aaðû\ ùjûA~òa ^ûjó, ù~Cñ _âKûeùe Rúa^ aúcû ù^aû _ùe ~\ò ùKäcþ ù^aû Z ùKøYiò aýqò ceòùa ^ûjó û aò_ôû ^ ùjûAQò Z Gjû Lêiòe K[û @ùU û

eêaò ùR÷^ ijûdK iµû\K Kéhò RûMeY ùcû: 9999142633 A-ùcfþ :ruby@krishijagran.com www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

32

`ifùe KúU _âa§^

`ifùe KúU _âa§^ _eòaûùe ùR÷a iN^ KúU _âa§^ @ûce ù\÷^òK ùbûR^e GK cj ß_ì‰ð @õg _ ^òejò_eòQaò û ûùe _^ò_eòaûùe _âPêe cûZâûùe bòUûcò^þ, LYòR faY I @^ý ù_øÁòK Z ß ejò[ûG û ~ûjûKò c^êhýe geúeùe ùacûeúe _âZòùeû]K lcZûKê aXÿû[ûG û

ù_ûhûjûe aòùghmcû^u @^êiûùe i«êkòZ ùbûR^ RùY adÄ aýqòuê 300 Mâûcþ Lyð jòiûa Keòaû CPòZþ, Kò«ê @ûc ù\gùe _^ò_eòaûe a ðcû^ C_ôû\^ Ée _âZò\ò^ _âZò aýqòe Lyð jòiûa cûZâùe 120 Mâûcþ ejòQò û

bûeZùe _^ò_eòaûe RûZò ùlZâ 9.57 còfòd^ ùjKÖe I _âûd C_ôû\^ 1.43 còfòd^ U^ ejòQò, ~ûjûKò _âZò\ò^ _âZò aýqòe ù~ûM\û^ _âûd ùlZâùe 0.15 còfòd^ U^ ejòQò, ~ûjû`kùe eûRiÚû^e ù~ûM\û^ _âûd ùlZâùe 0.15 còfòd^þ ùjKÖe I C_ôû\^ 1.43 còfòd^ U^þ ejòQò û ~ûjûKò _âZò\ò^ _âZò aýqòe @ûagýKZû^êiûùe ajêZ Kcþ @ùU û ù_ûhKjûe aòùghmcû^u @^êiûùe i«êkòZ ùbûR^ _ûAñ GK adÄ aýqò @ûagýKZû^êiûùe ajêZ Kcþ ejòQò û

ù\gùe _^ò_eòaûe C_ôû\^ Kcþ ùjaû KûeYe cêLý KûeY ùjCQò Kò `ifùe fûMê[ôaû KúU I ùeûM ejòQò û ~ûjûKê _âûd C_ôû\^Kê Lêaþ _âbûaòZ Keò[ûG û _^ò_eòaû C_ôû\^ @]ôKeê @]ôK C_ôû\^ _âû¯ Keòaû _ûAñ bò^Ü bò^Ü eûiûd^òK Lû\ý I aòh~êq KúU^ûgK _âùdûM KeêQ«ò û ù\gùe _^ò_eòaûùe 0.678 iKâòd Z ß KòMâû/ ùjKÖe \eùe KúU^ûgKKê C_ù~ûM ùjCQò , ~ûjû bìcòe Caðe gqò aûZûaeY, c^êhý I fûb\ûdK KúUcû^u C_ùe aò_eúZ

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

33

`ifùe KúU _âa§^

_âbûa _KûCQò û GYê _~ðûaeY C_ùe aXÿòaûe Kê_âbûaKê ùeûKòaû, ù_øÁòKZû I C_ôû\^Kê aXÿûAaû I Kcþ Lyð Keòaû _ûAñ ^òüiù¦j ùR÷a iN^ KúU _âa§^ _âYûkú GK fûb_â\ _âcûYòZ ùjûA[ûG û ùR÷a iN^ KúU _âa§^ iõùgæhòZ CaðeKMêWÿòK I KúU^ûgKMêWÿòKe @_âùdûM aû ^ìý^Zc _âùdûM C_ùe @û]ûeòZ ejòQò, ~ûjû\ßûeû G[ôùe ùjC[ôaû _â\ìhYeê elû Keû~ûA_ûeòa û ù~_eò Kò iN^ KúU _âa§^e @«MðZ KúU^ûgKMêWÿòKKê _âùdûM Keò aò^û @^ý _âYûkúMêWÿòK \ßûeû KúUMêWÿòK R^iõLýûe aé¡ò Gaõ _âùKû_Kê ùeûKû ~ûA_ûeòa û Gjûe @«MðZ aéle C_ôû\, iìlàRúa (aýûùKÖeò@û, aòhûYê

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

KaK, iìZâKécò, ù_âûùUûùRû@û @û\ò) I gZîKúUe _âùdûM Keû~ûA_ûeòa û Gjû _~ðûaeY C_ùe ùKøYiò jû^òKûeK _âbûa QûWÿò ^[û«ò û ùR÷a iN^ KúU _âa§^ ùjZê aòbò^Ü NUK ^òcÜùe \ò@û~ûAò :1 - giý _âYûkú : giý _âYûkú @«MðZ _eµeûMZ @û_YûAaû _ûAñ Kéhò KâòdûMêWÿòK @Ì bûaùe _eòa ð^ Keò (Kcþ aû ù~ûWÿòKeò) aòbò^Ü KúUMêWÿòKùe ùjC[ôaû lZòKê Kcþ Keû~ûA_ûeòa û (K) MâúhàKûkú^ Mbúe jk : ajêZ KúU @Q«ò www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

36

`ifùe KúU _âa§^ ij^ Keòaûe lcZû C_ùe _jñPò iûeò[ûG û (N) `if PKâ : ùMûUòG cûZâ _eòaû @[aû ùMûUòG Kêke _^ò_eòaûKê fMûZe ùMûUòG iÚû^ùe @[aû ùlZâùe @fMû Kòic fMûAaû `kùe KúUe _âùKû_ _âZò ahð _âûd aXÿò~ûA[ûG, KûjñòKò ^û KúUKê ^òe«e ùbûR^ còkò[ûG û GYê ùMûUòG jó ùlZùe @fMû RûZòe _eòaûe PKâ fMû ~òaû `kùe KúUe _âùKû_ Kcþ Keû~ûA _ûeò[ûG û

ùKûhaiÚû aû @^ý @aiÚûùe Rcòùe aiZò Keò[û«ò û GYê MâúhàKûkò^ Mbúe jk Keòaûùe Gjûuê ^Á Keû~ûA _ûeòa û jk Keòaû `kùe KúU aûjß aûZûaeYKê @ûiò ~ûA[ûG I ùZR Mec aû _âûKéZòK gZêâ (_lú)cûù^ Gjûuê LûA ^Á Keòù\A[û«ò û (L) LZe i`û-iêZeû : _^ò_eòaû `if Rcòeê ùZûkòaû I KûUò ieòaû _ùe c¤ ajêZ KúU Gcû^u @aùgh Rúa^ Rcò _Wÿò ^òaðûj Keò[û«ò û ~\ò _^ò_eòaûe @aùghKê GKûVò Keò ^Á Keò \ò@û ~ûG ùZùa G[ôùe ejò[ôaû KúU iµì‰ð ^Á ùjûA~ûA[ûG û Z[û Lyð _ûAñ ^Á Keòaûùe KòQò KúUcû^uê ùa÷KÌòK ù_ûhK aéle Kûc Keò[û«ò û ~\ò icd-icd C_ùe aélKê Xÿòfû I ceò~ûA[ôaû QûfKê aûjûe Keò ^ _KûAaû ùZùa Gjûu RWÿKê i`û ^ eLôaû ùZùa Z ajê _âKûe KúUMêWÿòKe _âùKû_eê aõPò ~ûA_ûeòaû û (M) _^ò_eòaû aêYòaû icdùe @Ì _eòa ð^ Ke«ê : _âûd _âùZýK KúU @ûKâcYKê @û_YûA ^ò½òZ icd ejòQò û GYê _^ò_eòaûKê aêYòaû icdùe @Ì _eòa ð^ Keòaû _^ò_eòaûe KúU _âùKû_eê elû Keû~ûA_ûeòa û KûjóKò ^û KúU _âKU ùja Gjò icd _~ðý« aél aWÿ Z[û @ûKâcY

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

(O) KúU _âZòùeû] I Cy MêYa û ~êq _âRûZò : @]ôK C_ôû\^ I KúU _âùKû_Kê ij^ Keê[ôaû RûZúd _âùdûM Keòaû CPòZþ û (P) ÊûiÚý I i`û Rúa : _^ò_eòaû _ûAñ aêYû ~ûC[ôaû c¬ò iêiÚ, i`û Gaõ ùeûMù_ûK cêq ùjaû CPòZþ Zû’ùjùf KúUe aòÉûe ùja ^ûjó û (Q) iòõP^ : bìcòùe @]ôK ^c^úd KúUe iõLýûKê aXÿûAaûKê ù\aû CPòZþ û GYê _^ò_eòaûùe ^ò½òZ cûZâûùe I icd C_ùe iòõP^ Keòaû CPòZþ û (R) Lû\ I CaðeK : Lû\ I CaðeKe icêPòZ _âa§ Keòaû ùjZê KúUMêWÿòKe _âùKû_Kê Kcþ Keû~ûA[ûG û KûjñòKò^û CaðeK @]ôK cûZâûùe KúUMêWÿòKe iõLýûùe aé¡ò NUò[ûG û (S) aúRe cûZâû I \ìeZû : CPòZþ aúR \e I CPòZþ \ìeZûe icêPòZ _âa§ Keòaû ùjZê KúUMêWÿòKe _âùKû_ Kcþ Keû~ûA[ûG û (¬) eê@û ùaChY I ^òÃûi^ : ajêZ KúU ^òRe ùKûhûaiÚû aû @^ý ajê @aiÚû Rcòùe Le_Zaûe aû ùa÷KÌòK aélùe Rúa^ ^òaðûj Keò[û«ò û GYê Gjò icdùe eê@û ùaChY Keòaû `kùe GjûKê ^Á Keû~ûA_ûeòa û

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

37 12

`ifùe KúU _âa§^ KúUMêWÿòK aòbò^Ü @aiÚû I G[ôùe lZòMâÉ aélKê jûZùe GKûVò Keò ^Á Keû~ûA[ûG û Gjò _âYûkú G_eò KúUMêWÿòK _ûAñ aòùgh C_ù~ûMú ejòaû ij @Šû icìj bûùa ù\A[û«ò ~ûjûKò Gjû GKû ijòZ ùMûUòG iÚû^ C_ùe LûA ~ûA[û«ò û (L) jÉ Rûf \ßûeû ]eòaû : CWÿê[ôaû KúUKê ]eòaû _ûAñ aû _äûÁòKþ Rûf \ßûeû ]eò ^Á Keû~ûA [ûG Z[û Gjò _âKûe Gjûu aé¡òKê ùeûKò ùjûA[ûG û (M) ~ûªòK _âYûkú : Gjò _âYûkúùe KúUMêWÿòKê Gjûu ùbûR^ _~ðý« ^ _jñPûAaû _ûAñ KòQò C_ûd Keû~ûA[ûG û ù~_eò-

ùlZùe Rk ^òÃûi^e CPòZþ aýaiÚû jú^ ùjaû CPòZþ KûjóKò ^û Rk beòaû iÚû^ùe KúUMêWÿòKe _âùKû_ @]ôK ùjûA[ûG û _^ò_eòaûKê iaêùaùk ùcûWÿ Keò aêYòaû CPòZþ û (U) cògâòZ `if I @«egiý : _^ò_eòaû ijòZ @^ý _^ò_eòaû aû `if ijòZ cògûA aêYòaû `kùe GK jò _âKûe aélùe \ìeZû aXÿò~ûA[ûG û GYê KúU ùMûUòG aéleê @^ý aélKê ijRùe _jñPò_ûeò ^[ûG, @ZGa Gjûe _âùKû_ Kcþ ùjûA~ûA[ûG û ù~_eò -ùKûaò aMðúd + ùiûeòh = jòeK _é ifþb @ùU û (V) @ûKhðK `if fMûAaû : cêLý _^ò_eòaû ijòZ @ûKhðK eì_ùe Gjò RûZòe @^ý `ifKê @^ý _eòaûKê fMûAaû CPòZþ ùjûA[ûG, Zûjûùjùf cêLý _^ò_eòaûe KúU _âùKû_eê elû Keû~ûA_ûeòa I _ùe lZòMâÉ `ifKê ^Á Keò \ò@û~ûA[ûG û ù~_eò -UcûùUûe + ùMŠê, fuû, ùbŠò + UcûUe @û\òùe `kùQ\K iêŠòe ^òd«Y Keû~ûA_ûeòa û (W) iúcû `if : cêLý _^ò_eòaûKê Pûeò _Ueê @ûa¡ Keò eLôaûKê jó iúcû `if Kêjû~ûA ~ûA[ûG û @^ý `ifKê ùaKûe c¤ cêLý _^ò_eòaû C_ùe KúU _âùKû_Kê Kcþ Keû~ûA[ûG û ù~_eò ùKûaò, aMðúd + @eŠò= ZaûKê iêŠò, fuû+ iì~ðýcêLú= `kùQ\K I ùKûaò aMðúd + ùiûeòh = ei PìiK KúU

~ûªòK _â_õP : KúUKê ^òd«Y I cûeòaû _ûAñ ajê _âKûee _â_õP Kûc còkò ~ûA[ûG û @ûùfûK _â_õP : eûZò icdùe @ûùfûK _âZò @ûKhðòZ ùjC[ôaû KúUMêWÿòK _ûAñ 4-5 _âZò ùjKÖeKê \ìe Keòaû `kùe Gjò _âõ_Pe C_ù~ûM Keû~ûA[ûG û Pò_þPò_û _â_õP : Gjò _âKûe _âµP ù\jùe fûMò~òaû bkò Pò_þPò_û _\û[ð fûMò~ûA[ûG û GjûKê ùlZeê 10-12 _âZògZ ùjKÖe \ìeeê @^ý iû]^ûMêWÿòK ijûdZûùe fUKûA ù\A[ûG û ajê _âKûe KúU CWÿòKeò G[ôùe fûMò ceò~ûA[û«ò û ù`ûùeûc^ _â _ õP: Gjò _â K ûee _â _ õP ùf_òùWûù_Öe^ MY KúUKê @ûKhðòZ Keòaû _ûAñ 5-6 _âZò ùjKÖe \eùe _âùdûM Keû~ûA[ûG û _lú @ûgâd : KúUgZî _lúMêWÿòK ùlZùe aiòaû _ûAñ AõeûRú ‘T’ @ûKûe _âZò \Šû 20-25 ùjKÖe Éeùe fMû«ê û 3. ùbøZòK ^òdªY : Gjò ^òdªY ù~ûMêñ @«MðZ KúUMêWÿòKê cûeòaû _ûAñ ùbøZòK iû]^û bkò Zû_Kâc, ^cò, @ûùfûK, ]ß^ò I aòRêkúe _âùdûM Ke«ê û

(X) gZêâ KúUKê aXÿûAaûKê ù\aû _ûAñ eòRKû, aeiúc, PIßfû @û\ò fMû«ê û 2. ~ûªòK ^òdªY : KúUKê ùKøYiò ~ªe ijûdZû aû aò]ôeê cûeòaû KâòdûMêWÿòK Gjò ^òdªY @«MðZ @ûiò[ûG(K) jûZ \ßûeû KúUMêWÿòKê GKZâòZ Keòaû : Gjò

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

38

`ifùe KúU _âa§^

cfþPòõ : Gjò _âYûkú @«MðZ _äûÁòKþe Pû\e aû _fò[ô^þ _^ò_eòaûùe aélKê XûõKò \ò@û~ûA[ûG G[ôùe aélùe Lyð I ùeûM I KúU _âùKû_ aõPò_ûeò[ûC I G[ôùe ùlZùe ^ec c¤ ùjûA~ûA[ûG û 4. ùR÷aòK ^òdªY : jû^ò _jñPûC[ôaû KúUMêWÿòKê ^òdªY Keòaû @[aû cûeòaû _ûAñ Gjûe _âûKéZòK gZîMêWÿòKe _âùdûM Keòaû `kùe ùR÷aòK ^òdªY Keò[û«ò û Gjû @«Mð« aòbò^Ü _âKûe gZêâKúU bkò _eblú, _eRúaú I _eRúaýûb RúaMêWÿòKê C_ù~ûM `if Zªùe i´¡ð^ I iõelY Keû~ûA_ûeòa ö 5. ùR÷a KúU^ûgKe C_ù~ûM : Gjò _âYûkú @«MðZ KúUMêWÿòKê cûeòaû _ûAñ G_eò KúU^ûgKMêWÿòKe _âùdûM Keû~ûA[ûG û ~ûjûKò c^êhý, fûb\ûdK Rúa I _~ðûaeY C_ùe ajê jû^òKûeK _âbûa iòõP^ Keòaû CPòZþ ^êùjñ û Gjûe @«MðZ aû^ÆZòK C_ôû\ bkò- ^úc, KeõR aaêf, ùZ«êkò, ZaûKê, iúZû`k @û\òe _ZâMêWÿòK I aúR, iìlàRúa C_ôû\ (aýûùKÖeò@û, KaK, bûAeiþ, iìZâKécò, ù_âûùUûùRû@û @û\ò) ùf_òùWûù_Öe^þ KúU _ûAñ ùR÷aKúU^ûgK bkò GiþGfþG^þ_òaú (SINPV) I GPþGG^þ_òaò (HaNPV)

LûC[ôaû KúUe _âa§^ ùjZê iòõP^ Ke«ê û  iêŠòe ^òdªòZ Keòaû _ûAñ cjê@û I ùZ«êkòe QûfKê ic

cûZâûùe bòRûA cògâY _âÉêZ Ke«ê I lZòMâÉ _^ò_eòaûe `if C_ùe iòõP^ Ke«ê û  ùMûcìZâ I MûBe ùMûae cògâYKê 2-3 \ò^ _~ðý« iXÿûA

eL«ê I GjûKê QûYò iòõP^ùe _âùdûM Ke«ê ù~Cñ[ôùe C_ô^Ü ùjZê aé¡ò ^òùeû]K Z ß KúU aé¡òKê _âbûaòZ Keò[û«ò û  còkòZ aMðKê ùeûKòaû _ûAñ ZûRû MûBe ùMûaeKê ùMûcìZâ

ijòZ cògûA 2-3 \ò^ iXÿòaûKê \ò@«ê I Gjû_ùe GjûKê QûYò iòõP^ Ke«ê û  iêŠòe ùeûK[ûc Keòaû _ûAñ 3-5 fòUe ùMøcìZâ aeûae

cûZâûùe MûBe ùMûae ijòZ cògûA Keò 4 \ò^ _~ðý« eLô I Gjò cògâYKê QûYò Keò 250 Mâûcþ Pê^ cògû«ê I 50-80 fòUe _ûYòùe cògâY _âÉêZ Ke«ê 1 GKeùe iòõP^ Ke«ê û

6. _eµeûMZ ^ûgK KúU _âa§^ _âYûkú :

7- _ûõP _âZògZ ^òce ^òù´ûfò ijòZ i ß Keòaûe _âYûkú : 50 Mâûce ^òù´ûfòKê ù_iò 500 còfòfòUe _ûYò ijòZ cògûA GjûKê K_Wÿûùe QûYò ^ò@«ê I Gjò ùNûkKê 24 NõUû aû GK eûZò _ûAñ GK eûZò _ûAñ QûWÿò \ò@«ê û Gjû _ùe ù`eòaûe \êA _eZKê K_Wÿûùe QûYò GK fòUe ùNûk _âÉêZ Ke«ê ùfùa I 0.1 aû 1 _âZògZ Uòù_ûf còkûA iòõP^ùe _âùdûM Ke«ê û

 10 KòùfûMâûcþ _òùi ~ûA[ôaû ^ò´ _ZâKê 24 NõUû

8- UâûAùKûWcðû C_ù~ûM _âYûkú :

250 Gfþ.A. _âZò ùjKÖe \eùe Gjûe C_ù~ûM KúU _âa§^ _ûAñ Keòaû ijòZ eûiûd^òK KúU^ûgKMêWÿòK \ê¿âbûaeê aõPû~ûA_ûeòa û

_~ðý« 1 fòUe _ûYò bòRûA eL«ê I 1/2-1NõUû Mec Keò GK eûZò [Šû Ke«ê I 200fòUe _ûYòùe ùNûkKê Zò@ûeò Keò _Zâ ùcûWÿK KúUKê ^òdªY ùjZê _^ò_eòaû C_ùe iòõP^ Ke«ê û  300 cò.fò. ^ò´ ùZf, 250 cò.fò. Kòùeûiò^þ I 50

Mâûcþ iûaê^ @[aû gûùµûKê 160 fòUe _ûYò ijòZ cògûA iKûk icdùe _Zâ I _ê¿ LûC[ôaû KúU _âa§^ ùjZê _^ò_eòaûe `if C_ùe iòõP^ Ke«ê û  RúaûYê KaK I aòhûYê ùjûA[ôaû KûeYeê ùacûeú I ei

ùgûhê [ôaû KúU Z[û bìcòùe ejê[ôaû KúUe ùeûK[ûcþ _ûAñ 25-30 Mâûcþ eiêYKê ù_iò Keò 10 fòUe _ûYòùe cògûA GjûKê iòõP^ Ke«ê û  _ZâMêWÿòKùe beKeò ùlZùe iòõP^e ^ûkò eL«ê I

G[ôeê aûjûeê [ôaû eiKê _âùdûM Keò \òcK _âa§^ ùjZê Keû~ûA_ûeòa û  ZcûKê _ZâMêWÿòK Pì‰ð Pì^ ijòZ Mec _ûYòùe iûeû eûZò

Zò«ûA eL«ê Z[û iKûkê Gjûe eiKê QûYò ei ùgûhò

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

1. aúR C_Pûe: `ife aúRMêWÿòKê i`û aûi^ùe eLôKeò @Ì _ûYòe QòUû \ò@«ê û  UâûAùKûWcðû KfPe 6eê 8 Mâûcþ _âZò Kòùfû aúR \eùe

aúRùe Gjò _eò cògûA \ò@«ê, ~ûjû\ßûeû icÉ aúRMêWÿòK C_ùe GK icû^þ _eZ ùjûA~ûA[ûG û  C_PûeòZ aúRKê Qûdúùe gêLûA aêY«ê û

2- bìcò C_Pûe : GK ùjKÖe bìcò _ûAñ 2.5 KòùfûMâûcþ KfþPeKê 100 KòùfûMâûcþ iXÿû ùMûae Lû\ cògûA @«òc \k Keòaû icdùe bìcòùe cògûA \ò@«ê û 1- RWÿ C_Pûe : _âZýûùeû_òZ Keòaû aél _ûAñ 1 KòùfûMâûcþ KfþPeKê 5 fòUe _ûYòùe bf bûaùe ùNûkû«ê, aéle RWÿKê Gjò ùNûkùe 20eê 30 cò^òU aêWûA eL«ê û _eòaûùe ùR÷a iN^ KúU _âa§^ Wû. ùjc« Êûcú, Wû. cù^ûR cjfû Gaõ Wû. ùfLû KúU aòmû^ aòbûM, eûRÉû^ Kéhò cjûaò\ýûkd cjûeûYû _âZû_ Kéhò Gaõ _âûù\ýûMòK aògßaò\ýûkd, C\d_êe( eûRý), www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

ùfRe ùfbfòõ

40

ùfRe ùfbfòõ : Kéhò ùlZâùe _ûYòe iêelû Keòaûe ijR C_ûd _a^þ Kêcûe Gi.Gcþ. ijMf `ûCùŠg^þ (pawan.kumar@smsfoundation.org)

bû

eZùe jeòZþ Kâû«òe @ûMc^ ijòZ iòõP^ _ûAñ bìRk C_ùe ^òbðeZû aXÿò ~ûAQò, ù~Cñ[ôùe Kéhò C_ôû\^Kê aXÿòaûKê ù\aû _ûAñ _ûYò Gaõ CaðeKKê @]ôK C_ù~ûM C_ùe MêeêZß \ò@û~ûAQò (iêõjûM 2016) û 1960 ciòjû _ùe bìRk \ßûeû iòõP^ ùlZâùe 500 _âZògZeê aé¡ò ùjûA[ôaû \eRð Keû~ûAQò û ù~Cñ KûeYeê bì-Rk Éeùe ùZR bûaùe Kcò @ûiòQò û _âûd 91 _âZògZ bì-Rk iòõP^ Gaõ _gêcû^u _ûAñ _âùdûM Keû~ûA[ûG I bìRke Lyð Gaõ @ûagýKZûe @«e fMûZe aXÿòaûùe fûMòQò û Gbkò iÚòZòùe ù\gùe iòõP^ \lZû (Irrigation efficiency) ùe iê]ûe _ûAñ Kû~ðý Keòaûe @ûagýKZû iõùKZ \ò@û~ûAQò û _ûeµeòK a^ýû iòõP^ (Flood Irrigation) e ùKøgk KûeYeê aògße cû^ue Zêk^ûùe bûeZùe iòõP^ \lZû Éeùe Lêaþ Kcþ ù\LôaûKê còkòQò û bûùcûeò@û Gaõ iêiû^, 2014, a ðcû^e

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

bûeZùe aWÿ Gaõ c¤c iòõP^ _eòù~ûR^ûMêWÿòKe Kêk \lZû _âûd 35 _âZògZ ejòQò, ù~ùZùaùk Kéhòùe _ûYòe _âbûaú _âa§^ùe bìRk C_ù~ûMe \lZûùe 65eê 75 _âZògZ _~ðý« iê]ûe Keû~ûA_ûeòa û MZ GK \gKeê iìlà iòõP^ \éÁòeê Kêk 422 fl ùjKÖee lcZûKê cêKûaòfû ieKûeú _âdûiùe ùKak 39 fl ùjKÖe bìcòùe iòõPòZ ùjûAQò Kò ùgh 383 fl ùjKÖe bìcòùe a^ýû iòõP^ Rûeò ejòQò û G[ô_ûAñ KéhKcû^uê ùUKþ^òKþ @û]ûeòZ icû]û^ Lêaþ Reêeò ejòQò, Zû’ùjùf aXÿò iòõP^ùe c¤ _ûYòKê elû Keòaû ijòZ Gjûe @ûagýKZû c¤ ejò_ûeòa û Rcòùe _ûYò iêelû _ûAñ aê¦û iòõP^, `ê@ûeû _âYûkú, cfPòõM bkò ùKøgkKê _âùdûM Keû[ûG û Kò«ê a^ýû iòõP^ùe ùlZùe iVòKþ aýajûe ùjaû `kùe ajêZ cûZâûùe _ûYò iêelû ùjûA~ûA[ûG û ùfRe ùcgò^þ 2ùe bìcò icZkúKeY www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

41

ùfRe ùfbfòõ 50 _âZògZ bìcòùe ùfRe C_ûdùe RcòKê icZk Keò \ò@û~òa ùZùa 6990 fl KòMâû ]û^ Gaõ 9870 fl KòMâû Mjce @Zòeòq C_ôû\^ ùja, ~ûjûe aûhòðK \e 3850 fl @ûùceòKû Wfûe û ieKûe ùfRe ùfbfòõM ùKøgk ù\gùe _ûYò ijòZ ùbûR^ iêelûKê ôaXÿûA aûKê c¤ ijûdK ùja û (@eòdûf,ùcjùeûZâû Gaõ iò¡, 2015) 2. ùfRe icZkúKeY _âYûkúùe ùfRe iõPûeY iõiÚû^ ejò[ûG û iò]û fûA^þùe @ûùfûKe KòeY I @ûùfûK iõùgæhY ùjûA[ûG û _âYûkúe @^ý bûMùe GK eòiòbe fMû ùjûA[ûG, ~ûjûKò @ûùfûK iò]û KòeYKê aòRêkò iùuZ a\kûA ù\A[ûG û aò\êýZ iõùKZMêWÿòK GK ^òdªY aKè ijòZ RWÿòZ ejò[ûG, jûAùWâûfòõK~êq iKâòd Keòù\A[ûG û jûAùWâûKòKþ fûbû GK ùiùKŠùe ajê [e CVò[ûG I ùMâWee ùaäWþe C_e Zk ùjûA~ûA[ûG û ùfRe ùfafòõ _âYûkúùe ùfbfe ùaäWþ ù\ûjeú ùfRe ùKøgke ÊZü ^òdªòZ ùjûA ejò[ûG û ~ûjûKò bìcòKê iZZü CPòZþ ickZúKeY Keò @aùeû]Kê jUûA Keò _ûYò ùlZKê ùeûKòaûùe lcZû aXÿò[ûG û ùfRe Uâû^ècòUe ùfRe aòKòeYKê 360 WòMâú C_ùe Nìeû~ûA[ûG I KûdùlZâ _ûAñ cû_\Š (i¦bð) _âÉêZ ùjûA[ûG û eòiòbe _âYûkú aòKòeYKê ùLûRòKeò ùcgò^þKê CPòZþ icZkúKeY _ûAñ ^òùŸðgòZ Keò[û«ò ùfRe ùfbfòõ ùcgò^þ \êA \òMùe ùfbf/ ùiäû_ (Xÿûkò) _ûeò [ûG û Gjò iaê @_ùeUe \ßûeû jûAùWâûfòKþ KõùUâûfKê QêAñaû aò^û ÊPûkòZ _âYûkúùe ùjûA[ûG û

GK G_eò C_ûd @ùU, ~ûjû\ßûeû ùlZùe @Zý]ôK eì_ùe icZk Keû~ûA[ûG û Gjû _ûeµeòK ickZú KeY _âYûkúùe @ûjêeò @]ôK iê]ûe @ûYò[ûG û _eµeûMZ eì_ùe bûeZùe KéhK, _gê Z[û UâûKÖe \ßûeû UYû ~ûC[ôaû KûV iûcMâúùe RcòKê icZk Keû~ûA[ûG û Gjò _eµeûMZ C_ûdùe Rcòùe 4-5 _âZògZ @icû^ Rcò icZêf ùjûA~ûA[ûG (fúaUð, GUþ @ûfþ, 2013) ù~ùZùaùk Kò ùfRe ùUKþ^òKþùe bìcò icZk ùjaûe cûZâ 1-2 _âZògZ cUûk aû ùXÿfû cûUòKê ^ò@û~ûA[ûG û ù~Cñ KûeYeê _ûYò aeûae cûZâûùe Rcòe Pûeò _Uùe _âiûeòZ ùjûC~ûC[ôfû û

Giþ.Gcþ. ijMf `ûCùŠg^( ijMf `ûCùWg^)Kéhòùe _ûYòKê aýajûe Keò \lZûKê @û]ûe Keòaû _ûAñ jeòdûYûe ùcaûZ Ròfäûùe Kûc Keò[û«ò û ùcaûZ GK @¡ðgêKþk Rkaûdê~êq ùlZâ @ùU, ù~CñVûùe Rk cûZâû iúcòZ ejòQò û Ròfäûùe _ûYòe C_f²Zû Gaõ iêelûKê aXÿûAaû _ûAñ ijMf `ûCùŠg^ \ßûeû ùfRe ùfbfòõ ùKøgkùe _ûYò elû

_¬ûaùe Keû~ûA[ôaû GK @^êi§û^ @¤d^eê RYû _Wÿòfû Kò ùfRe ùUKþ^òKùe ùlZ icZk Keòaû _ûAñ KéhKcû^ue ajê `ûA\û ùjûA[ûG û Gjò KûeYeê 22eê 33 _âZògZ _ûYò elû ùjûA~ûA[ûG Z[û 9eê 12 _âZògZ _~ðý« Kéhò C_ôû\^ùe c¤ aé¡ò NUò[ûG û @¤d^ùe Gjû c¤ RYû_WÿòQò ù~, Kò ~\ò jeòdûYû Gaõ _¬ûaùe Mjc I ]û^e

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

ùfRe ùfbfòõ

42

Gaõ @^ý @ûù_lòZ fûb aòhdùe @ûKk^ Keòaû _ûAñ 2016 GK fNê _eòù~ûR^û @ûe¸ Keò[ôùf û ùcûaûZþ ùfRe ùfbfòõ ùKøgk Lêaþ iû[ðK _âcûYòZ ùjûA[ûG, KûjóKò ^û ù~CñVûùe @]ôKZe KéhK a^ýû iòõP^ Keò[û«ò , _ûeµeòK C_ûdùe RcòKê icZk Keò[û«ò I @]ôK _ûYò Lyð ~êq `if ù~_eò Mjc, _ò@ûR, K_ûiþ, UcûUe I aûAMY ùlZ Keò[û«ò û ~\ò bìcòKê iVòKþ C_ûdùe icZk Keû~ûA[ûG ùZùa Lêaþ cûZâûùe _ûYòe elû Keû~ûA_ûeòa I `if C_ôû^ùe c¤ aé¡ò NUò_ûeòa û C_~êq iõLýû^eê RYû_Wÿòfû Kò GK GKe `if Keòaû _ûAñ jûeûjûeò 18fl fòUe _ûYòe @ûagýKZû ùjûA[ûG û ùfRe ùfbfòõùe icZkúKeYùe Gjò `ifKê C_ô^Ü Keòaû _ûAñ 5.0eê 6.0 fl fòUe _ûYò iêelû Keû~ûA[ûG û CyÉeùe Gjò _âYûkúKê MâûcMêWÿòKùe @û_YûAaû `kùe \úNð icd _ûAñ KéhKcûù^ ^òR Mâûcùe Rk iêelòZ Keò Mâûce @û[ðòK iÚòZòKê iê\éXÿ Keò_ûeòùa û _ûYòe iõPd Keòaû ijòZ ]û^ `ifùe 7 _âZògZ Gaõ

Mjc C_ôû\^ùe 7-9 _âZògZ aé¡ò ùjûA[ûG û (@û~ðf, 2015), Gaõ C c _âa§^ùe Cbd `ifMêWÿòKe jûeûjûeò 12 _âZògZ aé¡ò Keû~ûA[ûG û Gjû aýZúZ ùfRe ùfbfòõ ùKøgkùe KéhKcû^u iòõP^ùe Kc icd, Kcþ gâcòK, Kcþ ]^eûgò Gaõ ùeûMù_ûK^ûgK bkò fûb còkò[ûG û Gjò ùKøgkùe icÉ @û[ðòK fûb RûYòaû _ûAñ @^êi§û^e @ûagýKZû ejòQò ù~Cñ[ôùe Kò KéhKe ùlZùe _ì‰ð PKâ `ife _ìeû @û[ðòK iÚòZò RYû_Wÿò[ûG û ùfRe ùfbfòõ ùiûeòh I MjcKê KûUòaûe C_eûù« G_âòf-ùc’Vûeê ù^A RêfûA- @MÁ _~ðý« Keòò_ûeòùa û Gùa _~ðý« ijMf `ûCùŠg^þe ùcaûZþùe ùfRe ùfbfòõ ùKøgke 147 GKe bìcòe icZkòKeY Keû~ûAQò û ùKøgkùe icÉ lYùe ùQûU @õg @ûKk^ _ûAñ `ûCùŠg^e icìj Pyðûùe Z[û Gjò @aieùe KéhKcûù^ G[ôùe ùjC[ôaû fûbûõ bkò icû^þ @uêeY, gâc KUûA[û«ò, aúR \eùe Kcò, ùlZe Kêk @õg]^ùe Kcò @û\òKê @^êb aûõUò[û«ò û KéhK ijòZ aòPûe còagðe _eòYûcKê iõlò¯ aòaeY ^òcÜùe _âKûg Keû~ûAQò :-

`if

jûeûjûeò _ûYò @ûagýKZû ùicò./_âZò GKe.3

_ûYòe cûZâû (000fò/GKe)

ùfRee ùfbfòõùe _ûYò iêelûe lcZû (000 fò. /GKe)

PûCk

75

3000

750-900

K_ûi

28

1120

280-336

Mjc

35

1400

350-420

ùiûeòh

15

600

150-180

_ò@ûR *

45

1800

450-540

UcûUe *

70

2800

700-840

* http://agropedia.iitk.ac.in/content/water-requirement-different-crops

ùlZe MZòaò]ô

cé òKû cûUòKê KûUòaû

icZkúKeY cêjì ð icZkúKeY _ùe

Uò®Yú/ ÆÁúKeY

Rcòùe ùXÿfû ùjaû KûeYeê _ûYò ùlZe Zk bûMùe aûjûùe ajòaûKê fûMò[ûG I ùcøiêcúùe cûUòe ùUkû @ûù_ @ûù_ bûwò~ûA[ûG û

icZk ùlZùe ùlZe bòZùe iûeû ahðûRk GKûVò ùjûA ~ûA[ûG û G[ôùe _ûYò ]ûeY Keòaûe lcZû aXÿò~ûA[ôaû KûeYeê ^û _ûYò aûjûeKê aûjûeò [ûG ^û jó cûUòKê KûUò_ûeò[ûG û

_ûYò ùKøYiò c¤ bûaùe aûjûeKê aûjûeò _ûùe ^ûjó I ^û ùKøYiò cûUò KûUò _ûeò[ûG û

ùlZe C_ûd- @]ô K jk Keò a û 2-3 [e jk Kcþ ùe @]ôK Lyðd @ûagýK _Wÿò[ûG û ùjûA~ûA[ûG û

(4-5)

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

_ûYò ùKøYiò iÚû^ùe GKZâ ùjûA~ûA[ûG aû ùlZe ùKøYiò GK ùKûYùe Rk RcûU KûeYeê ùlZ C_e bûM jk _ûAñ LêaþgúNâ _âÉêZ ùjûA~ûA[ûG û KéhKKê Zk Éeùe RcûU aû§ò ejò[ôaû Rk aûfò bûM jk _ûAñ 3-5 \ò^ @ù_lû KeòaûKê _Wÿò[ûG û G[ôùe Lyð Kcþ KeòaûKê- _Wÿò[ûG û cìk]^

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

ùfRe ùfbfòõ

43

@]ôK _Wò~ûA[ûG, ù~Cñ[ôùe jk Lyð @]ôK fûMò[ûG I KéhKKê ùQûU ùQûU LŠ bûwòaû I jk Keòaû _ûAñ aûe´ûe UâûKÖe aêfûAaû ^òcù« KÁ ùjûA[ûG û c¬ò aêYòaû Gaõ @uêeY

iòõP^

Kcþ ùRûe aû @icû^ý @uêeY

ùlZe ùKûYùe ^c^òdZûe Kcò KûeYeê aêYò ùjûA ^[ûG û @iûcû^ý @û\âZû KûeYeê @uêeY c¤

aêYòaû GKû ijòZ _ì‰ð ùlZùe i¸a ùjûA _ûeò ^[ûG û

KcùRûe aû @uêeY ^ ùjaû KûeYeê ùlZùe aéle iõLýû Kcþ ùjûA~ûA[ûG û

@uêeY C c I GK icû^þ ùjûA[ûG û

@icû^þ ^c^údZû KûeYeê @uêeY _âbûaòZ ùjûA~ûA[ûG û

@]ôK \ûcò c¬ò @ûagýK

ùMûUòG Kòice c¬ò ùlZùe fMû~ûA[ûG û

@uêeY _âZògZùe aé¡ò ùjaû KûeYeê c¬ò \eùe Kcò ùjûA~ûA[ûG û (_â[ùc c¬ò _âZògZ c¬òKê @uêeY ^ ùjaûe @ûgû ejò[ûG û )

iòõP^ _ûAñ @]ôK icd Gaõ gâcòKcû^u @ûagýKZû ejò[ûG û

Xÿfûa\ûe Rcòùe ùlZKê 8-10 ùQûU ùQûU Kò@ûeòMêWÿòKùe @ûaõU^ Keû~ûA[û I ùMûUòG-ùMûUòG Kò@ûeòe iòõP^ Keû~ûA[ûG û icZkúKeY ùlZùe ùKak 2-3 Kò@ûeòùe aûõUò \ò@«ê û iòõP^ùe Kcþ gâc, icd I _ûYò fûMò[ûG û Kcþ gâcòK I Kcþ A§^ùe Lyð Kcþ ùjûA[ûG û

aél iêelû

Kcþ `if jû^ò ùjZê eiûd^òK I KúU^ûgKe Kcþ fûMò[ûG û

@]ôK ùeûM I KúUMêWÿòK @ûKâcY Keû~ûA[ûG û

ùeûM I KúUMêWÿòKe Kcþ lZò ùjûA[ûG û

@]ôK @û\â I Rk Rcòaûeê KúU I ùacûeòMêWÿòKê @ûKhòðZ Keò[û«ò, aòùghKeò _^ò_eòaûùe û KéhK aéle iêelû _ûAñ @]ôK eiûd^ _âùdûM Keò[û«ò ù~Cñ[ôùe Lyð aXÿò~ûA[ûG û I C_ôû\ MêYa û c¤ Leû_ ùjûA~ûA[ûG û ickZû ùlZùe Gjò iaê iciýû ùjaûe i¸ûa^û Kcþ ejò[ûG û

`if _eò_KßZû

@^òdcòZ `if _eò_KßZû Gaõ C_ôû\ùe bò^ÜZû

_êeû ùlZ GKû ijòZ ùjûA_ûeò ^[ûG û

_êeû `if GK icdùe _ûPò ~ûA[ûG û

KûUòaû _ûAñ @]ôK icd I gâcòKcû^u @ûagýK ùjûA[ûG û

icd _e KUûA i¸a ùjûA[ûG û

ùWeò aû gúNâ `if _ûPò a ûùe C_ô û \/ C_ôû\KZû Kcò ùjûA[ûG û

GKû ijò Z `if _ûPòaûùe C_ôû\^ùe aé¡ò ùjûA[ûG û

`if GK icdùe _eò_KßZû ùjûA ^[ûG I _êeû ùlZ _ûPòaûùe @]ôK icd fûMò[ûG û G[ôùe `if _ìaðeê I _ùe _eò_Kß ùjûA[ûG û ù~Cñ[ôùe @]ôôK gâcòKcû^u @ûagýKZû ejòQò û @]ôK Kcþ _eò_KßZû `if C_ôû\^Kê _âbûaòZ Keò[ûG û GK icû^þ @uêeY Gaõ CPòZ aéle iõLýû GK icû^ _eò_KßZû I KúU I ùacûeòMêWÿòK Kcò ùjaû `kùe `if C_ôû\^ùe 1012 _âZògZ aé¡ò ùjûA[ûG û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

44

ùQkò lúe C_ôû\ Gaõ

ùQkò lúe C_ôû\ Gaõ Gjûe Jh]úd cj ß

ùQ

kò _âûPú^Kûkeê c^êhý ijòZ _ûkòZ Méj_ûkòZ _gê eì_ùe ejò @ûiòQò û @ûRò @ûùc ù\Lôaû Z Kéhò ù~ûMý bìcò fMûZe Kcþ ùjaûKê ~ûCQò, aWÿ _gêcûù^ ^òRe @ÉòZßKê jeûA iûeòùfYò û Gbkò _eòiÚòZòùe Kcþ ùbûR^ Gaõ Kcþ iÚû^e aýaiÚûùe ejê[ôaû KûeYeê ùQkò _âRûZòe ùfûK_âòdZû \ò^ _âZò\ò^ aé¡ò ùjaûùe fûMòQò û ù\gùe 12.8 ùKûUò ùQkò iõLýû ejòQò û ~ûjûKò ù_øÁòK lúe, cûõi, PcWÿû~êq Gaõ Lû\ý eì_ùe eûÁâúd Kéhò @ûde cj ß_ì‰ð ù~ûM\û^ còkò[ûG û

gZû±úVûeê ù^A @ûRò _~ðý« bûeZ GK Kéhò _â]û^ ù\g eìù_ ejòQò û G[ôc¤ùe _gê _ûk^e GK cj ß_ì‰ð iÚû^ @ûRò c¤ Kûdûc ejòQò û _gê_ûk^ùe MâûcúY Ée C_ùe ùeûRMûe _â\û^ Keòaû Z[û ùfûKcû^u iûcûRòK Gaõ @û[ðòK aòKûgKê @ûjêeò aXÿûAaûùe @iòcúZ i¸ûa^û ejòQò û Rkaûdê _eòa ð^Kê ù\Lôaû ùjZê bûeZ ceêWÿò I

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

ùKCñVò ajêZ aWÿ _âùKû_e iûcþ^û KeòaûKê _Wÿò[ûG û EZêe Gjò _eòiÚòZòMêWÿòKê ù\Lôaû ùjZê bûeZúd Kéhò ùa÷mû^òK ‘bûeZùe KéhòKê EZê ijòZ Rê@û ùLk eìù_ Zêk^û Keû~ûAQò û’, bûeZùe _gê_ûkK^ê ùagþ MêeêZß \ò@û~ûA[ûG û _gê_ûk^e \éÁòùKûYùe ù\ge bìcòjú^ fNê I iúcû« KéhKú fl fl KéhK _eòaûe Gaõ ùaùeûRMûeú ùfûKuê ùQkò_ûk^ RúaòKû_ûRð^e cû¤c ù~ûMûA ù\A[û«ò û ùQkò _ûk^ùe Meòa ^a~êaKcû^uê Gaõ cjòkûcû^uê ùeûRMûee cj ß_ì‰ð Gaõ fûbKûeú \gû _â\û^ Keû~ûA[ûG û ùQkòe @ûde iû]^ lúe, Gjûu _òfûuê aòKâò Keò I Lû\ý @û\òùe ùjûA[ûG û Gjò_eò ùQkò _ûkK _eòaûeu _âZò ùQkò _âûd 1302-1873 _âZòahð gê¡ fûb _âû¯ ùjûA[ûG û ùQkò lúee cj ß @^ý _gêcû^u lúeeê Lêaþ @]ôK www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

45

ùQkò lúe C_ôû\ Gaõ

ejòQò û KûjóKò ^û ùQkò lúeKê @ûùc ^aRûZ gògêKê iò]û ùia^ KeûA_ûeòaû ù~ùZùaùk Kò MûB aû cjóhe lúeKê gògê iò]ûikL _û^ Keò_ûeòùa ^ûjó û ùQkò lúeùe C_iÚòZ ù_ûhK Z ßKê @û]ûe C_ùe Gjû ajê _âKûe ùacûeú ù~_eò- Kýû^þie, GWþi Z[û GMþRòcû @û\ò ùeûM _ûAñ Lêaþ fûb\ûdK ejò[ûG û ùQkò lúeeê ù_âûUò^þ @^ý @ù_lû @]ôK _ûP^gúk Z[û bòUûcò^þi @ûõUòGfRòðKþ ejò[ûG û aiû ùKûYKê @ûiò[ûG I MêYa ûe @ûKûe C_ùe Gjò lúe Lêaþ fûb\ûdK @ùU û Gjò_eò ùQkò lúeùe ù_âûUò^þ @]ôK, faY, bòUûcò^þ, \êMþ] aiû Z[û aûiúd @cæ KûeY Gjû @^ýe @ù_lû Lêaþ @]ôK fûbKûeú ejòQò û

Zò@ûeò ùjûA[ûG, Z[û Gjûe cj ß c¤ Lêaþ ejòQò û ùQkòe lúeùe Zò@ûeò C_ôû\MêWÿòKê c¤ Gùa @]ôK _âPûe-_âiûe

còkò ^[ûG û @û]ê^òK @ûaòÃûe I @¤d^Kê @û]ûe Keò Gjû ÆÁ ùjûA~ûA[ûG Kò C c MêYa û~êq WûGeú C_ôû\ bkò \jò, _^òe, gâúLŠ, ùQ^û, ù~ûMjUð, Lê@û, Nò@, fiò, ù_d, PòRþ Z[û \êMþ] _ûCWe AZýû\ò Zò@ûeò Keû~ûA[ûG G[ôùe KòQò \êMþ] C_ôû\MêWÿòKe a‰ð^û ^òcÜfòLôZ eì_ùe ejòQò û ùQkò lúeùe ùK_ùeûAK, ùKû_âòK Z[û aiû @cæMêWÿòKê @]ôKZû KûeYeê Gjû jé\d, KúWþ^ú Z[û _ò ûgd i´§òZ aòKûeùe, cjòkûcû^ue _â\e ùeûMùe c¤ fûbKûeú iò¡ ùjûA[ûG û ùQkò lúeùe Nò@ I fjêYò Zò@ûeò Keòaû ijòZ aýaiûdú c¤ Lêaþ cj ß_ì‰ð ùjûA[ûG û \êMþ] C_ôû\ : ùQkòe MêYKûeú \êMþ]eê ajê _âKûe C_ôû\ i\ûiað\û

\êMþ] C_ôû\ : ùQkò lúe \jò MâûcúY @õPkeê Nò@ aûjûe Keò ^ò@«ê Z[û fjêYú @û\ò _ûAñ Zò@ûeò ùjûA[ûG û ~ûjû`kùe Kcþeê Kcþ 3 _âZògZ aiûe ^ò¡ðûeY ùjaû CPòZþ û _^òe : ùQkòe lúe _^òe ajêZ ù_øÁòK I _ûPK ùjûA[ûG û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

ùQkò aJlúe û\ Gaõ tk:3C_ôl£

54 46

Gjûe aûiÜû @ù\ø ùjûA ^[ûG, Z[û PòKÑY ~êq ùjûA[ûG û Lê@û : ùQkò lúeùe cAñh lúee 10-25 _âZògZe cògâYùe Gjû aò b ò ^ Ü _â K ûee cò V ûAùe Z[û eiò f ú PòRþe MêYa û @ûjêeò aXÿò~ûA[ûG û ùQkòe lúe _^úe _^ò_eòaûùe Êû\ aXÿûAaû ùjZê Z[û iê¦e iõeP^û @^ý _^úee @ù_lû Lêaþ MêYa û I ÊûiÚýa¡ðK c¤ skp]gsglkd ;ks ;gj.

H2kd $ Keû~ûA[ûG Hh£ htvgA+û hu2k ù\aû ùjZê GjûKê aýajûe ùQkò -mgex lúeeê Rkj hjol[ v f #^) 9kjX ^$) hag:zl y2.

GHg3k g5kf ùjûA[ûG û _âû¯ Lê@û cêfûdc Z[û Lêaþ ^c^úd ùjûA[ûG û G[ô ùe

Hfg3:z G l£ ;gj hdhf3k Zsk3] g5kfx uks $!(( 3;k

;[Ektg;kj aJgvvj 9kjX %!@ Gsh' gjgsgj glv y2. @fMûj_âKHF3kjgfl ûe Lûeû Êû\ ejòhu2k [ûG -mge. û Lê@û ùQkò e klúe H2kd GK $ hoh' gssji 5g3kmJ 5ij _â û d 18 _â Z ò g Z _â û ¯ ùjûA[ûG û _ýûKò õ Keò a û _ì aðeê 'kg' H2kd @ gsmkhag:zl hjg2j 9kjX )_# 45 gsmkhag:zlj Lê@ûKê _âûd5F34 g;gsjk \ò^ _~ðhu2k ý« iê-mge. elòZ eLô aýajûe Keò\ò@û

ù~ûMjUð :

C c Kòice ù~ûMjUð ùQkò lúeùe ùWûiþ _âZògZ MûBe cþ gcò5kf fþK _ûCWe âY ijòZ Zò@ûeò jdi2 iKò Zsk3] hfs]kdk cògg;kSakfi Hfg3:z k hQªZ3ld GHvht @^ê 9kHhaGv ~ûA_ûeòG;[ a ûEùQkò I cAñh%òe Hh£j lúeKê aeûae _ûZùe Keû~ûA[ûGHfg3:z û G hdhf3k 'kog3 Zsk3]g5kf htvgA+ hu2k -mge. GHg3k g5kf !_@ hmmkyk3o] ;[Ektg;kj cògûA Z[û aiû Éeùe 5 _âZògZ C_ùe cû^KòõZ Keòaû l£ ;gj. H2kd aJ`gs Zsk3]g5kf Hfg3:z aJgvvj 9kjX ! hoh' gjgsgj glv y2. H2kd * gâ ú LŠ : Gg;kEk $_) y2 Rkj uks $!(( 3;k y2.

Cy MêYa ûe Lê@û _âg;gsjk û¯ Keû~ûA[ûG ù~Cñ KûeYeê gsmkhag:zl hjg2j hu2k û -mge 9kjX _âûd % dkd ùQkò 9freHfg3:z G;[ E k hQªZ3l 9kge Rkj uks lúeeê Zò@ûeò gâúLŠ L…û- còVû, @¡ðcêfûdc C_ôû\^ 195F3 _âZg;gsjk ògZ ejò[ûG û hu2k -mge. H2kd * gsmkha;g:zl gv£j ^(() 3;k y2. H2kj 'kgu0 Hfg3:z G;[Ek hoh' HF3kjglv gZ3kgjo hu2k -mge Rk; #@ hoh' -lg; KòhßòKéZ lúe C_ôû\ ejòQò û Gjûe ^òðcûY _ûAñ \jòe ùNûkKê v[aJis A+kvj uks ($() 3;k.

Nò@ : ;kt]j sk8rgsgj ' k' ajk Rk2. H2kd skHgQªkGvht K_Wÿûùe aû§ò 7-8 NõUû \jòKê jUûAaû _ûAñ fUKûA Hfg3:z G;[ E k $_) GfjHu ^_) @))) GsGGHvj g'g3hj lúeeê _âû¯ Nò@ hu2k ajêZ-mge.

C_ù~ûMú Gaõ ÊûiÚýa¡ðK \ò@û~ûA[ûG û Gjò_eò _òŠKê PKÑû Kjò[û«ò, G[ôùe PùKÑùe Púd^úKê cògûA \ò@û~ûA[ûG Z[û Rûdò`k I @kûAP @ùU, ~ûjûKò ùQkò lúee Nò@e C_f²Zû ajêZ Kc ejòQò @û\ò Êû\ aXÿûAaû _ûAñ còkò~ûA[ûG û Gjò cògâYKê MâûAŠe Gjû bûeZe KòQò _âû«, ù~_eò IWÿògû @û\òùe _ûeµeòK bf bûaùe cògûA ù_äUþùe beò `òâRþùe [Šû ùjaû _ûAñ eì_ùe Zò@ûeò ùjûA[ûG, GjûKê C c \ûcþ ù\A _âûd eLô \ò@«ê û gâúLŠe cêfûdc MêYa û Gjûe cêfûdc \jòe 1200 Uuû KòMâû _âZò còòkò ~ûA[ûG û KûjóKò ^û ùQkò KûeYeê ùjûA[ûG û ùQkòe lúeùe gâúLŠ KeòQ«ò 2-25 lúeeê Nò@ ù_ûhK \éÁòùe @Zò C_ù~ûMú ejòQò û lúe aû _âZògZ RòùfUò^þ cògûA \ò@û~ûA[ûG û ~ûjû`kùe Gjûe aiû cjò^þ (fjêYò) ùjûA[ôaû KûeYeê KâòcKê @fMû MêYa ûùe @ûjêeò @]ôK iê]ûe @ûiò~ûA[ûG û GjûKê Keòaûùe @Ì Pò«û ^ò½d Keû~ûA[ûG Kò«ê Gjûe iaêR `âòRþùe _âûd 30\ò^ _~ðý« iêelòZ eLô GjûKê Lû\ý eweê Nò@ùe Zek @õg @]ôK ùjûA[ôaû KûeYeê GK aògòÁ M§ @ûiò[ûG û ùQkò Gaõ cAñh lúe 1:1 @[aû eì_ùe aýajûe Keû~ûA_ûeòa û 3:1 @^ê_ûZùe còkò[ûG G[ôùe c¤ Nò@e MêYa û @ûjêeò ùQ^û: aXÿò~ûA[ûG û ùQkòe lúeeê _âû¯ ùQ^û GK _ûeµeòK C_ôû\ @ùU û _^òe fiò _ò@«ê : \êMþ] C_ôû\^ùe ùQ^û C_ôû\^Kê GK KìUúe Cù\ýûM 3]g5kf hfs]kdk g;kSakfi GHvh3hv G y2._^úe H2kd Zò#@ @ûeòhoh' KeòaHF3kjgfl û _ùe _âû¯gZ3kgjo _\û[ðùehu2kfiò-mge Lêaþ eì_ùe aòKgòZ Keû~ûAQò û GjûKê aýajûe Keò aòbò^Ü \kjdd !) Hh\9 gyFtgv3 l£ ;hjge. ù_ûhK Rkj skHgQªkGvht ;kt] j sk8rgsgj @ h3h' -lg; @ùU û GjûKê _ò@«ê ù~_eò iòeû, @ùkAP Z[û _âGH Kûee còVûAuks _âÉêZ$*x((() Keû~ûA[ûG 3;k û Gjò y2. _^úe GH _eò Zòg5kf @ûeò ' k' ajk g5kfj GfjHt ^_) @û\ò iêM§òRk2.

Z _\û[ðGH Kê cògg5kf ûA I @ûjê eò c¤ Êû\òÁ Keû~ûA[ûG ùQ^û C_ô \^ _ûAñ lúeùe 0.6 okhf' _âZògZ @\û GHvh3hv j ûH/gZ3kv] d û{alá.

9kgakfk; skp]gsglkd ;ks ;gj. 5g3kmJk5ij 'kg' H2kd !^ Keû~ûA _ûeòa û Gjû GK C_- C_ôû\ @ùU ~ûjûKò ajê jûAùWâ ùKäûeòGHvh3hv K @cæKê ùNûk _âùdûM Keû~ûA[ûG û hu0> ûgR !)c¤ Hh\9 gRkEk 'ejd Gsha gj2kj g;gsjk hu2k -mge. H2kj hjg2j cûZâûùe _âû¯ ùjûA[ûG û Gjû icÉ cògâYe cûMð Keòaû 9kgshj;kd l£ gykEk GHvh3hv g'kL3j M+g'l g;gsjk @(_# GsGs EkHt G,ml glvx G5 @_) iù¦g : òAaû ù~ûMý Keû~ûA[ûG Z[û Mäûiþ @û\òùe _ýûKþ Keò g\hjg2F3 y2. \kjdd gyFtgv3j #@ hoh' gEhjg2F3 _ò 9kav]kjx hahtG5x 9khA3g;l Hgso Gjò ùQ^ûùe @ûeò Keû~ûA[ô aû GK ûA ejòQjò 10-15 \ò ^ _~ð ý « `â ò R þ ù e iûcû^ý Zû_ùe {alá ;gjkEk Zò-mge.

GHvh3hv !) còV Hh'9 gZ3'lkHgovf 9kjX ht{g2l GlHht g5+gvgj glv ~ûjûKò 35 _â Z ò g Z Pò ^ ò Z[û 0.1 _â Z ò g Z ù_iû ~ûA[ô a û a û H2kj hjg2j g;gsjk $ j h\ht9 h5vkvg]j ;`k ;gl GH g5kfd %_% Hh£j ;[Ekt eLû~ûA_ûeò y2. lmgd @kûAP \û^û cò g ò Keò Zò @ ûeò Keû~ûA[ûG û ùQ^û @û]ûeò Z GHvht htvgA+ hu2k -mge. gj;ht], ;jkgdk zYs y2. H2kd * Gsha j 5F3 ùai^ _ùKûWû e§û Z[û cifû~ê q jûfê @ û \ß û eû Zò @ ûeò GHg3k g5kf @ hmmiyk3o] ;[Ekl;s g;gsjk hu2k -mge. dkgd H2kj g'g3hj ;[H; vko] Wû. MúZc iòõj ùjûA[ûG gZfaguJmûf *!) aJgvvj 9kjX # hoh' gjgsgj glv @_) h5vkgjgj glv y2.

\k

GHvh3hv !) Hh\9 \kjdd l£

Zsk

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

47

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu ùeûM I _âZòKûe eì_ùe ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêcû^uê iû @]ô]ûeYZü KZe bûaùe @û^ÚâûKè, aäûKþ KßûUðe, (aòKêý), ùjùcû ùMøjòK ùi_òÖùicò@û (GPþGiþ) `ûUê@û (`êUþ) I cêjñ ùeûM (G`þGcþWÿò), `êUUâûUþ, AcðûUòù`ûUòiþ, Gù`äûUûKèòùKûiòiþ aòiûAWþùiûùciþ @û\ò ùeûM aòùgh bûaùe ù\LôaûKê còkò[ûG û Gjû aýZúZ [Šû, Kûi, Ké c ò , Aù¶Kþ g ^þ , jòùcûù_ûùUûRû^þ ùeûM c¤ _~ðýùalY û ùcøiêcú EZêùe (iû]ûeY bûaùe Rê^þ I RêfûA)ùe ùKak Gjò [Šû\ò^ùe _âùZýK RúaKê iùZR eLôaû CPòZþ û Mâúhà EZêùe Mec ùjûA[ûG û Kò«ê G[ôijòZ Gjòicdù ùMûeêuê Lêaþ Kcþ ùeûM c¤ ùjûA[ûG û Mec, I\û KûeYeê @û\ð Rkaûdê ~êq _gê aòbò^Ü bûAef, aýûùKÖeò@û, KaK, ù_ûùUûùRû@^ bkò @MâYú Pû_e ùeûMùe i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿò[ûG û Gjò ùeûM iaêVûeê cj ß_ì‰ð eì_ùe _gê ùeûM @ùU ~ûjûKò ^òcÜû^êiûùe ejòQò-

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

1. @û^ÚâûKè: Gjû GK RúaûYêKûeK aýûùKÖeú@ûe KûeY _gêcû^uê @Zý]ôK iõKâûcK I NûZK ùacûeú ùjûA[ûG û GjûKê ùa÷iòfiþ @û^þù[âiòiþ Kêjû~ûAQò ~ûjûKò céZêý _ûAñ \ûdú gqògûkú eì_ùe aûhðòK _gêcû^uVûùe ù\Lû~ûA[ûG û ùacûeúe flY iû]ûeY bûaùe 3eê 7 \ò^ _ùe ù\LôaûKê còkò[ûG, ù~Cñ ùlZâùe Kò ùMûeê MûB Peê[ôaû ùaùk Gaõ ^òügßûi ù^aûùe Gjò aýûùKÖeò@û fûkaûùU aûjûeò[ûG û flY : GjòùeûMùe _gêe @Pû^K céZêý NUò[ûG û (iû]ûeYZ bûaùe : _úWÿòZ ùjûA[ôaû ùMûeê 2/3 N<û bòZùe) iaêVûeê @]ôK _ZòZ ùjûA[û«ò û @ô]Kûõg cûcfûùe _gêcû^uVûùe Rße ùjaû , @^ý bûaùe GK Cy Zû_cû^, Kµ^, ^òügßûi ù^aûùe KVò^ ùjûA[ûG, www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

48

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu cûcfûùe C_Pûe :  @ûõUòaûùdûUòKþ bkò ù_^òiòfò^þ AUâû

ù_ùgûfò I iÚû^úd eì_ùe 5 \ò^ _ûAñ Keû~ûA[ûG û @KèòùUUâûiûAKäò^þ aýajûe Keòaû CPòZþ ùjûA[ûG û  _â b ûaò Z ùlZâ ù e

jûAùWâ û ùR^ù_ùeûiûAWþ aû ùWâiòõ ijòZ ù_ûUûiòdcþ _ecûù^Uþ (_ò_ò) ùaùk ùaùk `k_â\ ùjûA[ûG û

 @ûõUòaûùdûUòKþ jòÁûcûA^þ I @ûUòõù_÷eòKþ,

_Z^ I cÉòÃ @ûNûZ, iû]ûeYZü bûaùe 24 N<ûe @a]ô ùjûA[ûG _gêe céZêý _ûAñ û ~ûjûe _eòYûc Êeì_ ^ûK, cêjñ I @^ý iÚû^eê eq iâûa ùjûA[ûG û

@ûõUòaûùdûUòKþ, @ûõUò A^þ`äûcûùUûeú, @û^ûfûARòiþ WâMþi ^ò½òZ eì_ùe ù\aûKê ùPÁû Ke«ê û G^ûùfûiòKþ WâMè ù\aûKê ùPÁû Keò_ûe«ò û

C_Pûe:

3. jûùcûeòMòRKþ ùi÷_þUò ùicò@û (GPþGiþ) :

 @Pû^K céZêýe KûeY _âZò -M¸úe cûcfû bûaùe

Gjû ù_ûÁZû KûeYeê adÄ _gêuVûùe @]ôK cûZâûùe ù\LôaûKê còkòaû ijòZ ùMûeê iõKâcK RúaûYêùe _úWòZ ùjaûe ù\LôaûKê còkò[ûG û cfþUòùKûWû Pû_ ùjZê aûdê (A^ùjùfg^þ) ù~ûMêñ lúe LûAaû I _ûYò cû¤ùe Gjò ùeûM _âiûeòZ ùjûA[ûG û

C_Pûe Keòaû `kùe iû]ûeYZü bûaùe i¸a ùjûA _ûeò ^[ûG û ù_^þiòfò^þ icìj, ùUUâûiûAKäò^þ icìj bkò @ûõUòaûùdûUòKè Jh] ijòZ 5 _âKûe C_Kûe \ò^ùe _âbûaú ùjûA[ûG û  aòhûYêùeû]ú, G^ûfùRiòKþ WâMþi ù~ZòKò C_Pûe

_ûeûiòUþùcûfþ, ùcùfûKèòKcþd, _òùeûKèòKcþ \âa PòKò›û ijòZ ijûdK ùjaû @ûagýK ùjûA[ûG û 2 aäûKþ KßûUðe (aäûKþ-ùfMþ) : Gjû 6-26 cûi c¤ùe ~êaû @aiÚûùe _eòYZ ùjûA Zúaâ iõKâûcK I @Zý]ôK NûZK, aýûùKÖeòdf ùacûeò ùKäÁòWòdcþ PûbòI @ùU, Gjò KûeYeê C c geúe ijòZ Gjû cûUòeê C_ô^Ü iõKâcY ùjûA~ûA[ûG û iû]ûeYZü Gjû ahðû icdùe ùjûA[ûG, ù~ùZùaùk Kò _Wÿò@ûùe Peê[ôaû ùaùk _úWÿòZ ùMûeêu fûk Nûiùe fûMò[ûG û flY : _âbûaòZ @wùe KùVûeZû aû ùQûUû_Y ijòZ Cy Zû_cû^ (106-108 WòMâú `ûùe^jûAUþ) ejò[ûG û _âûe¸òK flY _âûe¸òK @aiÚûùe ùaK, _úVò I Kû§ C_ùe Mec I geúeùe _úWÿû iéÁò ùjûA[ûG û jé\þ Ʀ^ Zúaâ bûaùe aXÿò g± iéÁò Keò[ûG I [Šû `kùe ~ªYû ejòZ ùjûA~òaû GK cj ß_ì‰ð ùjûA[ûG û M¸úe cûcfûùe 12eê 48 N<û bòZùe _gêu céZêý NUò[ûG û flY M¸úe

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

_âZýl I @_âZýl iµKð \ßûeû c¤ Gjû _âiûeòZ ùjûA[ûG û flY: Zû_cû^ Cy aé ¡ ò (104-107 Wò M â ú û `ûùe^ûAUþ) ùZk _äi I jé\þƦ^, ^òügßûi ù^aûùe KÁ @^êMa û kûk, ^ûK I _ûUòeê iâûa, ùjaû ijòZ ùaùk ùaùk _úWòZu ùlZâùe iêR^ M¸úe cûcfûùe ù_U ùeûMùe _Wÿò _gê céZêý cêLùe _Wÿò[ûG û C_Pûe : @ûõUò a ûùdûUò K þ bkò ifþ ` ò W ò c ò W ò ^ þ , @ûKÜòUûiòiòfûA^þ, G^ùeû`äûKèiò^þ, ùi`òZâòdûùÄû^þ AZýû\ò _âùdûM Ke«ê û 5 \ò^e C_Pûe Reêeú :  @ûõUò - jò Á ûcûA^þ I @ûõUò _ ûùeUò K þ , @ûõUò -

A^þ`þfûcûùUûeò, G^ûfùRûiòK WâMþi ù\aûKê ùPÁû Keò_ûe«ò û  ùÁedW bkò ùWKèûcû[ûùiû^þ, _âò^ò^òiûùfû^þ @û\ò û

Zúaâ gßi^ iciýû ejòQò û www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

49

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu

 ùWeò`òfò^þ ijòZ \ò@û~ûA_ûeòa û

_âZòKûe : iÚû^úd ùlZâùe Gjû cû^ò[û«ò Kò ùcøiêcú @ûe¸ ùjaû _ìaðeê _âZòKûeK UúKûKeY _gêuê \ò@û~òaû CPòZþ û 4 _û\ I cêjñ ùacûeú : Gjû ùMûWÿe cûõgù_gú GK @Zý]ôK iõKâcYúd bûAefþ aû bêZûYê R^òZ ùeûM @ùU û Kâû^è ^äi (_âRûZú), a\kcûù^ @Zý]ôK bûaùe @Zò iù´\^gúk eìù_ _âbûaòZ ùjûA[û«ò û iõKâcY _âZýl I @_âZýl iµKð \ßûeû ùjûA[ûG (Aùjùfg^), `òWþ I _ûYò cû¤cùe c¤ _gêe céZêý Kcò[ûG û Kò«ê Gjò ùeûMùe @]ôK cûZâûùe _gê MâiòZ ùjûA[û«ò û flY : Rße (104-105) G`þG`þ) cêjñ fUKò ejò[ûG, ùa_eaûdú, Sòfäòe ^òcðûY I cêjñ ijòZ ( Ròb I cêjñ) Qûfùe _êYò @wêkò I Lêeû C_ùe ZßPû C_ùe ù~Cñ MbðaZú _gêu cûõiù_gú I ùQûUû_Y ù\Lû~òaû ijòZ Mbð_ûZe KûeY c¤ @ûguû ejò[ûG ùMûeêu Vûùe û C_Pûe : (G[ô_ûAñ ùKøYiò aòùgh C_Pûe ^ûjó )  Rßee aû]û KûeYeê @ûõUòùi_þUòKþKê aûjý @^ê_âùdûM

(_ò_ò, K_ðe ifþù`Uþ, @ûùdûWò^þd) GK cûQò eòù_ä@ûõUþ cejcþ \ßûeû Keû~òa û  _ò_ò, ùaûeòKþ _ûCWe, Ròb I _ûUòeê ajê[ôaû fûk

@ûõUòùi_þUòKþ @ûùa\^ û  @ûõUò -jòÁûcûA^þ I @ûõUòù_eòUòKþi, @ûõUò -

ùgûfûcôK, @û^ûùfþRiòKþ WâMþi eì_ùe \ò@û~ûA_ûeòaû

@]ôK [e ùjûA[ûG ù~ùZùaùk _gêKê @ûaRð^û _ì‰ð _ûYò cû¤cùe PûfòaûKê _Wÿò[ûG I _êYò ù~ùZùaùk ZßPûùe [ùe `ûU iéÁò ùjûA[ûG Gjû iõKâcYY ùjûA ùMûeêe _õRû c¤ùe _gò~ûA[ûG ~ûjûKò iõKâcY eì_ ù^A[ûG û _âûd ùMûeê Lêeûe gúhð bûMùe @ûLû_ûLùe iõKâcòZ ùjûA[ûG û flY : ùghùe iûaâú @«eúl iêR^, ù^ùKûiòiþ I @fþie ùjaû KûeYeê ùQûUû_Y, ùKûùeû^eú aâûŠ (ZßPû Lêeû C_ùe) Zû_cû^ aXÿò~ûA[ûG, Z[û _gêcû^ue \êA _û\Kê Gjû aXÿò~ûA[ûG , ~ªYû KûeYeê _û\e @aiÚû _gêue iuUû_^Ü ùjûA_ùWÿ û ùaùk ùaùk ùMûeêu _û\eê ^iû ùaûjòaû ijòZ \êM§ð c¤ ùjûA[ûG û C_Pûe :  aýqòMZ bûaùe ù\LôaûKêùe gêLôfû iÚû^ùe ùMûeêuê

eLô Gcû^u _âbûaòZ Nû’ iÚû^Kê PòKò›û Keòaû CPòZþ û Z´û ifþù`Uþ 5% icû]û^, aû _ò_ò bkò @^ý @ûõUòùi`þUòKþ ijòZ @ûùdûWò^þKê G[ôùe _ûk^ Ke«ê û GK còKè eòù_äiþùcõU cjec C_ù~ûM Keòaû CPòZþ û  @ûõUòaûùdûUòKþ bkò ifþ`eWòcòWò^þ, @KèòUâûiòiòfûA^þ,

G^ùeû`äûKèòiò^þ, ùi`âòdûùÄû^þ AZýû\ò û 5\ò^ ]eò fMûZe C_Pûe Ke«ê : @ûõUò-jòùÁûcûA^þ I @ûõUòù_ùeKèòUþK, @ûõUò-ùiû[, G^ûfþùRiòKþ WâMþie _âùdûM KeòaûKê ùPÁû Ke«ê û 6 AcðûùUû`ûdùUûiòiþ (iŸòð) :

^òdªY : cûi adiùe _âû[còK UúKûKeY _ùe \ßòaûhðòK UúKKeY Keòaû CPòZþ û

Gjû iû]ûeYZü bûaùe aûdê _âbûaòZ iaêVûeê iû]ûeY KaK, ~ûjûKò ZßPû ùeûM @ùU,iõKâcYeê iéÁ ùjûA[ûG û iõKâcòZ _gêu ijòZ iò]ûikL iêiÚ eì_ iµKð eLôaû `kùe Gjò ùeûM _ê^ü_âû¯ò ùjaû ijòZ _âbûaòZ ùjûA[ûG Gjò ùeûM û Gjû cûiK c¤ùe _âbûaòZ ùjûA~ûA[ûG û

5 `êUùeûUþ (`ûUê@ûùeûM) :

flY :

`êUþ UâûUþ aýûKÖeò@û `êéýiòù`ûcòðiþ ù^ùKâûù`ûið KûeYeê cûõiù_gúùe ùjaû ùjZêê ùMûeê ùQûùUA ùQûùUA Pûfòaû iû]ûeY KûeY ùjûA[ûG û Gjû iaêVûeê

ZßPûe ùKgKê Gjû _âbûaòZ Keò[ûG, Gjû`kùe _âûd, @eòÃûe _Zâ I Kû\ê@ PKUò ijòZ Nûi _eò GùaùÁûiþþ fûMòejò[ûG û

ijûdK PòKò›û : @ûõUòaûùdûUòKþ C_PûeKê aýajûe jêGZ ùKùa cû¤cò K aûKþ ù Ueò @ ûfþ iõKâ c YKê ^ò d ªò Z Keû~ûA_ûeò ^ [ûG û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

50

ahðûEZêùe Méj_ûkòZ _gêu

C_Pûe : _âbûaòZ _gêcû^uê @fMû Keû~òaû CPòZþ I iûcìjòK eì_ùe aòùeû]ú KaK cûUò bkò ùKûUecùRûf, cûAùKû^ûùRûfþ Gjû GVûùe G_eò Kò @ûùdûWò^þ aûjý eì_ùe fûMê Keû~ûA[ûG û ùMâûùiû`äûaò^þ bkò @ûõUò-`wfþ Jh] aòÉéZ bûaùe _âiûeòZ ùjaû cûcfûùe ùcøLôK eì_ùe \ò@û~ûA[ûG û CPòZþ ù_ûhY, bòUûcò^þ G. Z´û I bòUûcò^þ ~êq RÉûe Cy Éeúd LYòR cògâY \ò@û~òaû CPòZþû 7. Gù`äûUûKèòùKûiòiþ : fMûZe bûaùe ahðûùe _~ðûaeYúd @û\âZû I ^òcÜ Zû_cû^ùe aé¡ò ùjûA[ûG, cûõiù_gú ùeûMùe _úWÿòZ _gêuê Nûi, giý, ùZf Zò@ûeò ùKKþ( Pò^ò ùKKþ @û\ò) Zò@ûeò Keò Lê@ûAaûKê @býûi KeûAaû CPòZþ û GùÆeMòfiþ Giþ_ò_ò bkò Gù`äûþUûKèò^þ C_ôû\^ KaK ijòZ \ìhòZKê Kcþ Keòù\A[ûG û _gêcû^u C_ùe Leû_ _âbûa _KûC[ôôaû aû ZßPûùe aòhûq lZe _eòYûc Êeì_ `òWþ MêYa û aû ~KéZ lZòKê ^Á Keòù\A[ûG û flY : iû]ûeY bûaùe Gjûe aògòÁ flY ùjûCQò, ùbûK, cû¦ûaiÚû, ù_U Leû_, fûk ùaûjòaû, KêŠûAùjaû geúeùe jû^ò _jñPûAaû ijòZ ùaùk ùaùk ^bði flY

bkò ù\Lûù\A[ûG, Gjò ù eûM _gê c û^u _ûAñ @ûùWðûù^g^þ, @ûùlû_ ù\Lû ~ûA[ûG û C_Pûe : ùcûfþWú `òWþKê jUûAù\aû CPòZþ û ~KéZ ijòZ ùeûcòù^ûeòKè I ù_âûaûùdûKè c¤ \ò@û~ûA_ûùe û Zò@ûeò ^òKûf @ûWäòaòUêýcþ _ûYò \ò@û~òaû CPòZþ û Gjò C_~êq ùeûM aýZúZ KòQò ùMøe aògòÁ eì_ùe ù_U ùeûM (jû^òKûeK bkò ùeûM ùbûM Keò[û«ò ~ûjûKò Peòaû icdùe eiûd^ ), Kécò A^þù`Ág^þ (@ûcþ`òùÁûùcgþ I ^ûñ eì_ùe ù\LôaûKê còkò[ûG), ùjùcûù_âûUúIùRû^þ ùeûM @û\ò Gjò EZêùe c¤ ùjûA[ûG û ahð û @aieùe ^ò c Ü f ò L ô Z _â a §^ C_ûdMê W ÿ ò K Keû~òaû CPòZþ :  iaêùaùk MûBKê i`iêZeû eL«ê,  [Šû\ò^ùe Lû\ý _\û[ðùe aé¡ò  ^òR _gê_lúcû^u _ûAñ _~ðû¯ gêLôfû g~ýû iûcMâú

iê^ò½Z aýajûe Ke«ê û  Gjò @a]ô @aieùe _gêcû^ue MêYa û~êq _ûYò

_òAaû CPòZþ û DR. TAPABRATA SAHA and DR. JOYDIP CHATTOPADHYAY

1. ùKCñ Kµû^ú @Zýû]ê^òK Kéhò C_KeYMêWÿòKê ^òcðûY KeêQò ? ùcûùiõùUû aòiòGiþ AŠò@û ùK.Wò. iúWþi \ò^Ke iúWþi 2. Rú.aú. _« dê^òbiòðUòe Kéhò ùckûùe ùKCñ Kµû^ú aòRd jûif KeòQò ? aòiòGiþ AŠò@û aòùKUò KâòÁf Pýûµ G^Rðú 3. aòiòGiþ AŠò@ûe @ûe¸ bûeZùe ùKùa ùjfû ?

1946 ciòjû 2002 ciòjû 2005 ciòjû 2004 ciòjû

ù^ûUòiþ - _ûVK a§ê @û_Yu C e 15 ds \ò^vabòanZjùeE-mail: E-mail:ruby@krishijagran.com ruby@krishijagaran.comKê _VûA _ûeòùa û 15 fnu 9999142633 whatsapp aû SMS Keò_ûeòùa û iVòKþ C e ù_âeY Keòaû _ûAñ _â[c Zò^òRY KéhK a§êuê Kâcgü 9999142633 3,2, Gaõ 1 jRûe Uuû _~ðý« jûAaòâWþ aòj^ _êeÄûe eì_ùe I ùiû^ûcú iòWþi _leê \ò@û~òa, G[ôijòZ Gjûe @ûMûcú iõLýûùe aòRdú _âû[ðúu ^ûc KéhòRûMeY _ZâòKûùe _âKûgòZ ùja û KéhK bûA C e ijòZ ^òRe ^ûc, VòKYû Gaõ ùcûaûAfþ ^´e @agý ù_âeY Ke«ê ö C e _VûA[ôaû Kéhò aò\ýû[ðú I cjòkû KéhKcûù^ c¤ Gjò _âùgÜû e Kâcùe iûcòf ùjûA_ûeòùa û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

th

54

52

eûRaúe eòiyð ùKÑûfeKûReú,

eûRaúe eòiyð ùKÑûfeKûReú, aòKûù^e ùaûQûeú (ÆâòõKfe) iòõP^ ùUKþ^òKþ @û_Yû«ê, be_êe C_ôû\ _û@û«ê ùaûQûeú aû ÆòâõKfe _âYûkúùe iòõP^ùe _ûYòKê aòQêeòZ Keòaûe eì_ ù\A[ûG û ~ûjû\ßûeû _ûYò aél C_ùe ahðû aé¦û bkò _Wÿò[ûG û _ûYòKê iõPd Keòaû I C_ôû\^e @]ôK KûeY ùjCQò ùaûQûeú iòõP^ _âYûkú, ~ûjûKò @Zò C_ù~ûMú I ùa÷mû^òK C_ûdùe cû^ò [û«ò û KéhKcû^uê iìlà iòõP^ _âZò Lêaþ C›ûj ù\Lû ~ûAQò û Gjò iòõP^e ùKøgkùe ajê `ûA\û ejòQò û @ûce GVûùe ùaûQûeú I aê¦û iòõP^ C_ùe @]ôK ]ýû^ \ò@û~òa Z ùKak C_ôû\^ aXÿò ~òa Zûjû ^êùjñ, @ûjêeò c¤ ùaûQûeú _âYûkú ùlZùe C c _¡Zòùe Keû~ûA[ûG û Gjò ùUKþ^òKþùe _eògâc c¤ Kcþ KeòaûKê _Wÿò[ûG û ùaûQûeú _ûYò iò]û aél C_ùe _Wÿò[ûG û G_eò Kò Lyð C_ùe c¤ ^òd«Y ejò[ûG û `ifùe ùacûeú aû

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

ùeûMù_ûKe i¸ûa^û Kcþ ejò[ûG û Kéhòùe Gjò ùKøgk aû ùUKþ^òKþ C_ù~ûMùe `if C_ôû\^ Gaõ MêYa û aé¡ò ùjaû ijòZ C_ôû\^ Lyðùe c¤ Kcþ @ûiò[ûG û ùaûQûeú iòõP^ _âYûkúe cêLý NUK : ùaûQûeú iòõP^ _¡Zòùe cêLý bûM _µþ, cêLý ^kú, bòZe ^kú, _ûYò CVûAaû ^kú Gaõ _ûYò iòõP^~êq `eê@û ùjûA[ûG û aûùQûeú iòõP^ _âYûkúe Kòâdû _âYûkú : ùaûQûeú iòõP^ ^kúùe _ûYò Pû_ ijòZ _µ \ßûeû aûjûeKê @ûiò[ûG, ~ûjûKò `if C_ùe `ê@ûe iòõP^ ùjûA[ûG û cêLý ^kú aûjûe ^kú ijòZ RWÿòZ ejò[ûG û aûjûe ^ûkòMêWÿòK _ûYò CVûC[ôaû ^kú ijòZ RWÿòZ ejò[ûG û _ûYò CVûAaû ^kú ù~_eò eûARe _ûA_þ Kjò[û«ò www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

53

eûRaúe eòiyð ùKÑûfeKûReú, _Wÿò[ûG û ~ûjû\ßûeû iòõP^ ùjûA[ûG û aûùQûeú iòõP^ùe fûb : ùaûQûeú iòõP^e ^òcÜ fòLôZ fûb ejòQò û ù~_eò- iòõP^ùe _ûYò ùlZ _~ðý« _jñPò 15-20 _âZògZ _ûYò iõPòZ ùjûA[ûG û • iòõP^ùe @]ôK _ûYò _j*ô ^[ûG, ù~ùZùaùk Kò iòõP^ùe iòõPòZ ùlZâ`k 1.5-2 MêY aXÿò ~ûA[ûG @[ðûZþ Gjò _âYûkúùe iòõP^ Keòaû `kùe 25-50 _âZògZ _ûYò iò]û iõPd ùjûA[ûG û • ù~ùZùaùk _ûYò ahðûe bû«ò iòõP^ Keû~ûA[ûG ùZùa Z Gjû bìcò C_ùe Rk beòaû ùjZê ejò[ûG, ~ûjû\ßûeû cûUòe _ûYò gêLô~òaû `kùe iòõP^ Kcþ ùjaû ùjZê _ûYò ajòaûùe jû^ò ùjûA ^[ûG û • ù~Cñ iÚû^ C_ùe bìcòe CyZû ^òyû ejò[ûG Gjû C_ùe iZZü jó iòõP^ i¸a ùjûA ^[ûG û G_eò iÚû^ùe _ûYòe ùaûQûeú iòõP^ ae\û^ _âcûYòZ ùjûA[ûG û • aûùQûeú iòõP^ aûfò cûUò Gaõ @]ôK Xûf~êq Z[û Cy ^úyû iÚû^ _ûAñ C_~êq _âYûkú @ùU û Gjò iÚû^ C_ùe iZZü _âYûkúùe iòõP^ Keû~ûA _ûeòa ^ûjóñ û • Gjò _âYûkúùe iòõP^ Keòaû \ßûeû cûUòe @û\âZûKê C_~êq Ée Keò[ûG, ù~Cñ KûeYeê `ife aé¡ò, C_ôû\ I MêYa û C c ejò[ûGû • Gjò _âYûkúùe iòõP^ Keòaû ijòZ ùNûkû~ûA[ôaû CaðeK, KúU^ûgK Z[û Rúa^ûgú aû Kcþ \ûc~êq KúU^ûgK c¤ _âùdûM ijRùe Keû~ûA[ûG û • _ûfû _Wÿòaû ijòZ _â[ùc ùaûQûeú iòõP^ _¡Zòùe iòõP^ Keòaû C_ùe Zû_Kâc aXÿò~ûA[ûG `kùe _ûfûùe lZò ùjûA ^[ûG û

Gjûe f´û `ife f´û C_ùe ^òbðe Keò[ûG û KûjóKò ^û `ife CyZû ù~ZòKò ejò[ûG eûARe _ûA_þ Cyû iaêùaùk eLôaûKê _Wÿò[ûG û Gjò iûcû^ýZü `if @]ôKZc f´û ùjZê Kûeaûe ùjaû CPòZþ û _ûYò iòõP^~êq ùjWþ NìeûAaûKê ùjûA[ûG, ù~Cñ[ôùe _ûYò CVûC[ô a û _ûA_þ ù e fMûA \ò@û~ûA[ûG û

• _ûYòe Kcò, iòcòZ _ûYò C_f²Zû~êq ùlZâMêWÿòK \êAMêYeê Zò^ò MêY ùlZâ`k ijòZ iòõP^e Cù_lû Keû~ûA[ûG û CaðeK Gaõ iûaû]û^ú : ùaûQûeú iòõP^e _âùdûM icdùe Gaõ _âùdûM _ùe _eúlY Keò ù^aû CPòZþ I KòQò cêLý iûa]û^ú elû Keòaû `kùe ùiUþùe C c eì_ùe Pûfò[ûG û `kùe _âùdûM ùjaû iòõP^ Rk Êz Z[û aûfò Gaõ @Zý]ôK cûZâûùe ùNûk^ _\û[ð~êq aýajûe Keòaû CPòZþ ^êùjñ, Z[û CaðeK, `µê\ò/ ùeûMù_ûK^ûgK @û\ò Jh]Kê _âùdûM Keòaû _ùe iµì‰ð _âYûkúKê Êz Keòaû _ûYòKê i`û Keòaû CPòZþ û

_äûÁòKþ IßûgeKê @ûagýKZû^êiûùe ^òeúlY Keòaû CPòZþ I GjûKê cSòùe _ûYò iòõP^~êq ~ª bìcò eì_ùe cSòùe a\kûA ù\aû CPòZþ û eae iòfþKê i`û eLôaû CPòZþ Z[û _âùdûM ùlZâ`k @[ðûZþ `if eì_ùe _ûYò iòõP^ Keò[ûG û Pû_ KûeYeê _ûYò Lêaþ _ùe @^ý `òUòõ bûMMêWÿòKê @fMû Keò i`û Keòaû C_eûù« gêà iÚû^ C_ùe \ìe _~ðý« C_eKê CVò iòõPòZ ùjûA GjûKê iûAZò eLôaû CPòZþ û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

QZê Pûh ù~CñVò

54

iaòZû cògâ, @^« gue, Gfþ._ò. iûjê MûdZâú cjûeYû, gòaûRú Wò. @ûMðûù\, aò.iò. ùaùjeû, Giþ.ùK. \ûg I Lêiþaê iòcþe^

QZê Pûh ù~CñVò, Rúa^e eûjû ùiAVò ^ûc Êûcúu ^ûc RûZò Mâûc aäKþ Ròfäû gòlû ù~ûMûù~ûM ^´e @bòmZû `ûcðòõ iõMV^ûcôK i\iýZû Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

gâúcZú ccZû cjû«ò gâú lúZòg cjû«ò ùRù^eûfþ iak_êe i\e aäKþ KUK @Še cûUòâK 8763927095 20ahð cjòkû GiþGPþRò i\iý I _õPûdZ IßûWð i\iý www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

QZê Pûh ù~CñVò

55

gâúcZú ccZû cjû«ò (50) Z[û Zûu Êûcú lúZòg cjû«ò, i\e aäK iak_êe Mâûc KUK Ròfäûe ^òaûiú , gòlûMZ ù~ûMýZû @ŠecûUòâKuê @ûCUþeòPþùe cjòkûcû^u fûbû[ð i\iýZû ^òcù« Pd^òZ Keû~ûA[ôfû û @ûAiòG@ûeiò@ûAWaäëýe _eòù~ûR^û iûcûRòK Rkaûdê iÚû_^û _ûAñ aòbò^Ü ùa÷ V Kcû^ @ûùdûR^ Keû~ûA[ûG, Gjò ùa÷ V Kùe cjòkûPûhúcû^uê RûMéKZû Keòaû I ù_âeYû ù\aû ^òcù« aòbò^Ü Kéhò bò òK _âgòlY \ò@û~ûA[ûG û cjòkûcû^u lcZû aXÿûAaû _ûAñ GKèù_ûRe bòRòUþ I G i´§òZ Z[ý I iìP^û C_f² Keû~ûA[ûG û gâúcZú cjû«ò c¤ Gjò ùa÷VKKê @ûiò[û«ò û gâúcZú cjû«ò QZêPûhe ùKøgk ijòZ ^òRKê ^òùdûRòZ KeòQ«ò û Zûuê Gjò Kû~ðýKâcùe iûcòf ùjaûKê ijù~ûM còkòQò û iõiÚû^ \ßûeû @ûùdûRòZ iò_þ QZê Pûh Keû~ûAQò û gâúcZú cjû«ò c¤ QZê Pûh ijòZ iûcòf ejòaû iù ß @Šû, Mjc, aûaòÁ^þ I _fò[ô^þe cj ß_ì‰ð iõiÚû^ iÚû_òZ Keû~ûAQ«ò û ùi G[ôeê Lêaþ fûbû^ßòZ ùjûAQ«ò I _ì‰ð bûaùe _âûù\øMòK ijòZ @ûgßiÚ ùjûA iõiÚû^e aòÉûe KeòaûKê ^ò¿ ò ù^AQ«ò G[ô_ûAñ ùi bìhò c¤ Leò\ Keò[û«ò, Mjc, _fò[ô^þ, aûaòÁò^þ I @ŠKê aýajûe Keò QZê _ûAñ 65Uò ùaWþ _âÉêZ Keò[û«ò û ùa÷mû^òK _âYûkúKê @û_YûA ccZû cûZâ ù\Xÿ cûi bòZùe ùi _âûd 100 ùKRò QZê _ûA~ûA[û«ò û 1.5 Kòùfû/ ùaWþùe ijRùe C_ôû\^ fûb Keò[û«ò û Zûue @Käû« _eògâc ù~ûMêñ ùi \ò^Kê _âûd 80 ùKRò QZê _ûA[û«ò û ~ûjûKê ùi 8,000 Uuûùe aòKâò Keò[û«ò û cûZâ \êA jRûe Uuû aýdùe QZê Pûh _ûAñ aýajûe Keò G[ôeê _âûd 6,000 Uuû @Zò Lêiòùe _ûA[û«ò û ccZû

C c QZê Pûhe ùKøgkKê @af´^ Keò ùagþ fûbû^ßòZ ùjûA @^ý cjòkûcû^u _ûAñ ù_âeYûe C› eìù_ _âcûYòZ ùjûAQ«ò û iûcûRòK I @û[ðòK ùlZâùe c¤ ccZûue Êzk ùjûA_ûeòQò û QZê Pûhùe ccZû ù~, ùKak ^òùR ^òùdûRòZ ejòQ«ò Zûjû ^êùjñ, Gjò ùlZâùe Kò_eò @^ý MâûcúY cjòkûcûù^ ù_âû›ûjòZ ùjùa G[ô_ûAñ ùi ^òùR @^ýcû^uê G aòhdùe _âgòlY ù\aû ijòZ ùicû^uê QZê Pûh Keòaû _ûAñ _âað ûCQ«ò û ~ûjûKò GjûKê @û_YaûA `kùe @^ý MâûcúY cjòkû c¤ Zûu bkò Êûaf´ú ùjaû ijòZ _eòaûe @û[ðòK @aiÚûùe iê]ûe @ûYòaûùe ijù~ûM Keòùa û G[ôijòZ cjòkcû^u _âgòlY _ûAñ GK ^òRÊ iõiÚû^ ùLûfòaûKê @ûMûcú \ò^ùe ccZû ù~ûR^ûe eLôQ«ò û `kùe cjòkûcûù^ c¤ ùeûRMûecÜëLú ùjaû ijòZ Êûaf´úgúk ùjûA_ûeòùa û Gùa ùi @^ýcû^u ùlZKê bâcY KeòaûKê ~òaû ijòZ _â[ùc cjòkûcû^u ijòZ a§êZe bûaKê aé¡ò KeòQ«ò I Gcû^uê Êûaf´ú ùjaûe aû ðû _âPûe Keòaûùe ccZû ^òRKê ^òùdûRòZ KeòQ«ò û  Kcþ Lyðùe @ûagýKZû ejòQò û  Lêaþ gúNâ @[ðKê ù`eò_ûAùa û  ^òRe @aie icde Kûc û

bìcòjú^ ceòaûe _ûAñ C_~êq



 _eòaûe _âZòù_ûhY  @]ôK @ûd C_ûRð^  RMòeLô Kû~ðý Keòaûe i`k I iek ùKøgk _â\û^

Kéhò RûMeY

úd @ûKhðY e û C_j

KéhK KûWð

@ûK C_jhðYúd ûe

Kéhò RûMeY ‘KéhK KûWÿð’ùe _û@û«ê GK fle \êNðUYû aúcû I @Zý]ôK EY bûeeê cêqò ijòZ @^ý^ýû ajê iêaò]ûKê C_f² Ke«ê fuoMk vkiys dkMZ

Important Kisan Card Important Farmer Card Very Important Kisan Card Very Important Farmer Card Very Very Important Kisan Card Very Very Important Farmer Card

(IKC) (IFC) (VIKC) (VIFC) (VVIKC) (VVIFC)

Very Very Important Farmer Card yodjp ;sr Zê vkgs e«

eòjûZò

@ûiê@Q

NAME : ADD : : ID ISSUE :

1fle \êNðUYû aúcû Kéhò C_ôû\ C_ùe eòjûZò Kéhò C_KeY C_ùe eòjûZò Kéhò aòbûMùe _âMZògúk KéhKu ^ûc I `ùUû PòZâ 22 Years. 12 Languages.

22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

KúU _âa§^

56

]û

]û^ ùlZùe KúU _âa§^

^ `ife C c ùlZ _ûAñ iûcû^ý _âùdûMKê @û_YûA C_ôû\^ aé¡ò Keò_ûeòùa û G[ô_ûAñ ùKøgk @û_YûAaû aýZúZ iVòKþ icdùe KúU^ûgK _âùdûM Keò `ifKê iêelû ù\aûe cj ß_ì‰ð aòhd @ùU û ]û^ `ifùe aòòbò^Ü lZòKûeK KúU Z[û GjûKê ùeûKòaû _ûAñ ^òcÜùe a‰ð^û Keû~ûAQò û RW iêŠò (eêUþ aúaf) :CWÿò_ûeê ^[ôaû Gaõ Lêaþ ùQûU, ùMûf I PòKÑY Gjò KúUKê iêŠò ù_ûK ùaûfò Kêjû~ûA[ûG ö Gjò ù_ûK Kakeê `ifKê iêelû ù\aû CPòZþ û Gjò ù_ûKe gêŠ ]kû I bûZ _eò @ûKûe ùjûA[ûG, ~ûjûKò ]û^ ùeû_Y Keòaûe 15-20 \ò^ _ùe aéle cìkKê LûAaû @ûe¸ Keòù\A[ûG û Gjò ù_ûK ùiù_Ö´ee c¤ bûMùe `ifùe ù\Lû ~ûA[ûG û ~ûjûe KûeYeê MQ aXÿòaùe Kcþ ùRûe ùjûA~ûG û Z[û C_ôû\^ \û^û c¤ ùQûU ùjûA~ûA[ûG û G[ôijòZ \ò^Kê \ò^ _Zâ j\kò@û _Wÿò~ûA[ûG û Gjò KûeY ù~ûMê ñ 30-35_â Z ò g Z _~ð ý « C_ô û \ùe Kcò~ûA[ûG û ^òdªY: 1. `if ùeû_Y Keòaû _ìaðeê bf bûaùe ùlZ _âÉêZ Ke«ê û 2.ùlZ jêWûeê @^ûa^û Nûi I_ûWÿò \ò@«ê û 3. ùc’ -Rê^þùe ùlZùe MbúeZû _~ðý« jk Keò cûUòKê G_Uùi_U Keò \ò@«ê û KûjóKò ^û cûUò Zùk fêPò ejò[ôaû

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

ù_ûKMêWÿòK C_eKê aûjûeò @ûiòùa, ~ûjûKò iì~ðýue KòeY I _lúcû^u @ûjûe ùjûA ^Á ùjûA~òa û 4. Lû\ýe iê_ûeòg cûZâûe _âùdûM Ke«ê û 5. ùeû_Y Keòaûe 15 \ò^ _~ðý« 2-1 iêŠò/MQùe ùjaû icdùe 10 Kò.Mâû. Kûùaðeòfþ-4 Rú aû ùiaòWûf 4 Rú _âZò GKeùe _Kû«ê û ~\ò KúU ^ûgK ^ còkêQò ùZùa 10 Kò.Mâû. KûùaðûKêeû^þ (KdêùeûWû^þ) 3 Rú 4KòMâû. ù`ûùeUú 10 Rò _âZò GKeùe _Kû«ê û KúU ^ûgK Jh] GKiûe _KûAaû _ûAñ G[ôùe dêeò@û Lû\ý cògû«ê û ^òdªY: 1. Gjò ù_ûKe ù_øXÿMêWÿòK eûZò icdùe ùKøYiò _âKûe ùÈûZ C_ùe GKZâ Keò ceò ~ûA[û«ò û 2. ùKøYiò ùMûUG ò af ò e _Zâò MQùe Gjû ù\Lû ù\aû _ùe 10 K.òMûâ GKZâ Keò c[òûAfþ ù_eû[@ôû^þ 2 _ZâgòZ @^iêûùe _ùâdûM Keaòû \ûßeû Gjò ù_ûKKê cûeò \@òû~ûA_ûeaò û 400 còfò KßòA^ `ûiþ 20 G G`þ aû 200 còfò ùcûù^ûùKâûùUû`ûiþ 36 GiþGfþKê 200 fòUe _ûYòùe cògûA _âZò GKe `if C_ùe iò*^ Ke«ê û ]ìie Gaõ ]kû _úVò ~êq ùZfû : Gjò KúU gògê Gaõ ù_øXÿcû^u _ûAñ MQ Zk bûMe eiKê ùgûhò ù^A[û«ò, ù~CñKûeYeê MQ jk\ò@û ùjûA gêLô ~ûA[ûGö

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

57

KúU _âa§^

MQKê @ûKâcY Keò ùQûU ùQûU LŠùe @ûe¸ ùjûA[ûG, ~ûjûKò ]úùe ]úùe Gjûe _âùKû_ aXÿò ~ûA[ûG, Z[û ùghùe iûeû ùlZ iêLò ~ûA[ûG ö GjûKê ‘jû_e a‰ð’ ^ûcùe RûYò[û«ò û Gjò KúU 10eê 100 _âZògZ _~ðý« lZò Keò[ûG û ^òdªY: 1. ^ûAùUâûùR^þ~êq Lû\ýMêWÿòKùe _âùdûM iê_ûeògùe @]ôK cûZâû Z[û CPòZþ icd MWÿò Mùf GjûKê _âùdûM Ke«ê ^ûjó û 2. ùlZùe @ûagýKZûeê @]ôK _ûYò eL«ê ^ûjó û 3. ùlZùe 10gògê aû ù_øXÿ _âZò MQ ùjaû `kùe eiûd^òK _âùdûûM Keò KúUKê ùeûKòòaû _ûAñ 10 KòMâû, Kûùaðeòfþ 5 _âZògZe NêŠû aû cò[ûAfþ ù_eû[ôdû^ 2 _âZògZe NêWû _âZò GKeùe aû 250 còfò WûAùKäûeaûiþ 76 AiòKê

1.5 fòUe _ûYòùe cògûA Gjò ùNûkùe 20 KòMâû aûfò cògû«ê ö Gjûe cògâYùe GK GKe `ifùe QòWÿû ùjûA[ôaû _ûYòùe ùQûU aû 400 Mâûc Kûùaðeòfþ 50 ]ì._. aû 250 còfò iò*^ Ke«ê û WûAùKäûeaûiþe _âùdûMùe iûa]û^ú @af´^ Ke«ê û M§ aõM cfwû :Gjò KúU _âùKû_ iûcû^ýZü ùKøYiò ùKøYiò ahð ùjûA[ûG û Gjûe _âùKû_ùe aòùgh eì_ùe ùiù_Ö´e cûiùe @]ôK ejò[ûG û Gjò KúUùe gògê I ù_âûXÿ cûUò I @ûaRð^ûeê iéÁ ùjûA[ûG û Cq ù_ûK MQe K@ñk \û^ûe eiKê ùgûhò LûA ù\A[ûG û ù~Cñ KûeYeê \û^û ùjûA_ûùe ^ûjó û ^òdªY: 1. ùlZe @ûL-_ûLùe CVò[ôaû NûiKê C_ûWò ^Á Keò\ò@«ê ù~_eò KúU Gjò Nûi geY ù^A _ûeòùa ^ûjó û 2. _âKûg ùiâûZ C_ùe gògê I ù_øXÿ GKZâòZ Keò GjûKê ^Á Keò \ò@«ê û 3. eûiûd^òK ùeûKòaû _ûAñ cò[ûAf ù_eû[òdû^þ 2 _âZògZe NêWÿû 10 KòMâû _âZò GKe \eùe eL«ê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

\û^û ùz\K :\û^û ùQ\K jk\ú, ]kû Z[û ùMûkûaú ùjûA_ûeòa û ]û^e aûicZú KòicMêWÿòK @^ý KòicMêWÿòK @ù_lû giý \û^ûKê ùz\^ Keò Gjûe _âùKû_ @]ôKeê @]ôK ùjûA[ûG û Gjò KúU _ûYò ejò[ôaû ùlZùe MQe @aiÚûKê ù^A Keò `ifKê _âùag Keò `ifùe lZò _j*ûA[ûG û aòWûe aéle K@ñk giýùe bòZeKê _âùag Keò[û«ò û `kie giý _\û[ðKê LûA[û«ò ù~Cñ KûeYeê `if aûjûeò [ôaû `k gêLò ~ûG I \û^û ]eò_ûùe ^ûjó û _âbûaòZ MQMêWÿòK ùlZùe iò]û QòWÿû ùjûA[ôùf ùjñ giý ]kû _Wÿò @MWÿò ùjûA~ûA[ûG û ^òdªY: 1. `if KûUòaû _ùe ]û^ bòZeKê _âùag Keò PûCkKê RkûA ^Á Keòù\A[ûG û 2. Gjò KúU ù_øXÿKê _âKûg ùiâûZ C_ùe GKZâ Keò ^Á Keò \ò@û~ûA_ûùe û 3. ùlZùe 5 _âZògZ iõLýûeê @]ôK ùMûWÿò aû aûfò gêLûAaû _eò ù\Lûù\A[ûG, Gjû ùMûUòG @Šû icìj _âZò aMð còUe ùjaû _ùe 500 còfò cò[ûAf ù_eû[ôdû^û 50 Aiò aû ùcûù^ûùKâûùUû`ûiþ 36 GiþGfþ aû 1 fòUe ùKäûe_ûAeò`ûiþ 20 I.iú. 7.5e MâûcKê KûUòKeò jûAùWâûùKäûeûAWþ 4 Rú aû `òù_âû^òfþ 0.3 Rú 10 KòMâû iêLôfû aûfòùe cògûA MQ C_ùe 30, 50 I 70 \ò^ _ùe _âZò GKe `ifùe C_ù~ûM Ke«ê û Gjò KúU^ûgK Jh] ]û^e \û^û ^Á Keò[ôaû ùeûMKê cêKûaòfû Keòaûùe ijûdZû _â\û^ Keòa û

-\òfäú_ Kêcûe, igúZ Kêcûe, ù\ùa¦â RûLWÿ, -Kéhò aòmû^ ùK¦â, iòeiû-127 021, bûeZ Kéhò aòmû^ ùK¦â, aòbû^ú bûeZ www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

58

ÊûiÚý

ZßPûùe fMû«ê PûCk _ûYò

M

ec bûZùe _ûYò ÊûiÚý _ûAñ fûb \ûdK ùaûfò icùÉ RûY«ò Kò«ê K’Y @û_Y RûY«ò Kò Gjò _ûYò ÊûiÚý _ûAñ ù~ZòKò `ûA\û ùjûA[ûG, ZßPû _ûAñ ùiZòKò MêYKûeú c¤ ùjûA[ûG û Gjò _ûYò ZßPûe Gjò iciýûMêWÿòKê ijRùe \ìe Keòù\A[ûG û GjûKê aýajûe Keòaûe Zêe« jó @û_Yu ùPùjeûùe PcK ù\Lû~ûA[ûG û aýajûe Keòaûe C_ûd : 1. GK K_þ PûCkKê bf bûaùe i`û Keò _ûYòùe bòRûA \ò@«ê û 2. @] NõUû _ùe ù~ùZùaùk PûCkùe MzòZ

ù_ûhK Z ß _ûYòe ùNûkKê Pûfò~ûA[ûG û Gjûùe Gjò PûCkKê _ûZâùe Mýûiþ C_ùe aiûA \ò@«ê I GjûKê iòSò bûZ ùjaûKê \ò@«ê û 3. bûZ ùjûA~òaû _ùe Gjûe ù_RKê aûjûe Keò GjûKê [Šû Keò \ò@«ê û 4. _êYò Gjò _ûYòùe ^òRe ùPùjeû C_ùe jûfþKû jûZùe icûR Ke«ê û 5. ciûRþ Keòaûe 10 cò^òU _ùe PûCk _ûYòùe ^òRe ùPùjeûKê ù]ûA gêLôfû K_Wÿûùe ùPùjeûKê ù_ûQò \ò@«ê û 6. @û_Y Zêe« ^òRe ZßPûùe _eòa ð^ @^êba Keòùa û

faw ajê `k_â\

f

aw LûAaû Z ùZùa Êû\òÁ ùjûA[ûG û Kò«ê @ûùc @û_Yuê KjêQê Kò fawe ajê `ûA\û ejòQò û fawe `ûA\ûKê @û_YûA @û_Y ajê ùacûeòMêWÿòKê ^òùR \ìùeA_ûeòùa û

VòKþ ùjûA~ûA[ûG û G[ôijòZ ^ûK a¦ c¤ ùjûA ^[ûG I ^ûK ~\ò a¦ ùjûA~ûA[ûG ùZùa ùLûfò~ûG û4. RWÿ ~ªYûeê faw ùZf fMûAaû `kùe ~ªYû \ìe ùjûA[ûG û

1. fawKê cêjñùe eLô Gjûe ei ùgûhò LûAùf Kûi jêG ^ûjó û 2. fawKê _ûUòùe eLôaû _kùe cêjñe \êMð§ \ìe ùjûA~ûA[ûG û 3. Gjûe ùZfe KòQò aê¦û ùKøYiò Êz K_Wÿûùe _KûA, G[ôùe K_WÿûKê aûe´ûe iêõNòùf [Šû iciýû Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

60

eûgò`k

ùc’

cûiòK

2017

baòhýZ `k \ûµZý Rúa^ iêLcd ejòa û jRò~ûA[ôaû aÉê ù`eò _ûAaûe i¸ûa^û ejòQò û ù_âcùe iêL\ @^êba _âû¯ Keò_ûeòùa û @û[ðòK fûb I aûj^ iêL _âû¯ ùja û

Gjò cûie gêb `k\ûdK _âcûYòZ ùja û Kûc i`kZû_ì‰ð bûùa _ìeY ùja û @û[ðòK fûb còkòa û @KiàûZþ iµKðúdu Vûeê @û^¦_ì‰ð K[û gêYòaûKê còkòa û

Rúa^iû[úe ÊûiÚ ý i´§ùe Pò«û ùja û aû\aòaû\ùe i¹êLú^ ùjaûeê elû _ûAùa û @ûcô i¹û^ jû^ò ùjûA_ûùe û ù_Uùe ~ªYû @^êba Keòùa û

gûeúeò K -cû^iò K @iêiÚZû @^êba Keòùa û ùKøYiò cjòkûu c^cû^ò I KkòSMWÿû ùjaûe @ûguû ejòQò û @^ò\âû KûeYeê Pò«òZ ejòùa û ]^ Lyð Z[û @_~g còkòaûe ù~ûM ejòQò û

cò Z â I ùiÜ j R^u ijòZ ~ûZâû Keòaûe ù~ûM ejòQò û ÊûiÚý bf ejòa û @û[ðòK fûb ùja û _âòdR^cû^u ijòZ còkòZ ùjûA Lêiò @^êba Keòùa û gû«ò Pò ùe ^ì@û Kû~ðý @ûe¸ Keò_ûe«ò û

_eò a ûeùe @ûRò @û^¦e aûZûaeY ejòa û aûYúùe c]êeZû I ^ýûd_âòd aýajûeùe @û_Y ùfûK_âòdZû _âû¯ Keòùa û @û[ðòK fûb ùjaûe i¸ûa^û ejòQò û

a§ê I _eòR^u ijòZ bf icd KUòa û @û[ðòK fûb ùja û iê¦e ùbûR^ aÈ I aûj^ iêL _âû¯ò ejòQò û

cù^ûe¬^ C_ùe ]^ I aýd ùja û cû^iòK Pò«û Gaõ gûeúeòK KÁ KûeYeê @û_Y Pò«ûùe ejòùa û cû^jû^ò aû ]^jû^òe @ûguû ejòQò û

@û[ðòK, iûcûRòK I _ûeòaûeòK \éÁòùe Gjò cûi fûb\ûdK @ùU û ù_âcùe iêL\ @^êbìZò còkòa û _êZâ I _^ôúu _leê fûb còkòa û

@UK ejò[ôaû ]^, _âaûi, @ûde cûcfû ùlZâùe Gjò cûiUò gê b @ùU û ieKûeú Kû~ð ý Mê W ÿ ò K ùe i`kZû cò k ò a û @]ôKûeúcû^u \ßûeû @û_Yu Kûce _âgûõiû ùja û

@iÚòeZû I [KÑû_Y @^êba Keòùa û cû^iòK iêiÚZû aRûd eLôùa geúeùe Æé ò bûa ejòa û ùcøR I cÉò C_ùe Lyð Keòùa û

ÊûiÚý i´§ùe aò ù gh ]ýû^ \ò @ «ê û @Pû^K ]^ Lyð ùja û _ûeòaûeòK i\iýcû^u ijòZ c^cû^ò ùjaûe @ûguû ejòQò û ù\LôPûjó K[û Kêj«ê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

ùLk 62 gâúiû« ~ûPòKû C_ùe aòiòiò@ûAe jûAùKûUðu ù^ûUòiþ

@û

A_òGfþ @aieùe ùÆûUð `òKèòõ @ûùeû_ @ûRúa^ _âZòa§K c¤ùe MZò KeêQò Uòcþ AŠò@ûe ùaûfe Giþ . gâúiõ«u ~ûPòKû C_ùe ùKek jûAùKûUð aòiòiò@ûAKê ù^ûUòiþ _VûAQ«ò û gâúiû« ^òR C_ùe @ûRúa^ _âZòa§K jUûAaû _ûAñ ùKek jûAùKûUðe \ßûe LUþLUþ Keò[ôùf û

@û_Yuê Kjòù\aûKê PûjêñKò 2013ùe @ûA_òGfþ cýûP @aieùe eûRÉû^ edûfè Lú_â ùaûfe Giþ gâúi« I Zûue \êA @^ý iû[ú @RòZþ P¦òfû I @uòZ Pjßû^uê ù_ûfòi `òKèòõe @ûùeû_ùe aòiòiò@ûAKê ù\ûh ù\A[ôùf û ùaûWðe ~ûõPeê icÉ @ûùeû_ iVòKþ bûaùe ù\LôaûKê còkò[ôfû I gâúi«u C_ùe @ûRúa^ _âZòa§K fMûA \ò@û~ûAQò û K[û K’Y Kò 2015ùe \òfæúe @\ûfZ gâúi«uê _âcûY @bûaùe ‘cùKûKû’ @ûKÖ \éÁòeê ÁûUþ `òKèòõ @bòù~ûMùe cêq Keò ù\AQ«ò û

KûjûVûeê Kcþ ^êjñ«ò aòeûU : KäûKð ùjûA[ô a û ijò Z RùY @û½~ð ý ]eYe KâòùKUe @U«ò û ùcûe Gjûu aòùeû]ùe ùLkòaûKê Lêaþ bf fûùM KûjóKò ^û ùi @ùÁâfò@û ùLkûkòcû^u _eò @U«ò û aòeûUu ^òRÊ ZeòKû ejòQò û ù~Cñ KûeYeê ùi RùY bf Kýû_þùU^þ eìù_ _âcûYòZ jê@«ò û ùi Kjò[ôùf Kò aòeûU Uòcþ _ûAñ e^þ Keòaû I @ûMKê @ûiò UòcþKê @ûMKê ù^aûe ZeòKû ^ò@ûeû @ùU û @û_Yuê Kjò ù\aûKê PûjêñQê Kò KäûKð 2004ùe ùUÁþ KâòùKUþùe bûeZ aòùeû]ùe ùawûfêe (Pò^ÜûÊûcú)ùe ùWaê Keò[ôùf I G[ôùe cýûPe _â[ceê Lêaþ bf ùjûA[ôfû 151 e^ Keò[ôùf û

@

ùÁâfò@û KâòùKUþ Uòcþe _ìað Kýû_þùU^þ cûAùKf KßûKð Kjò[ôùf Kò aòeûU ùKûjfú ùKøYiò c¤ @ùÁâfò@ûe ùLkûkò Kcþ ^êjñ«ò I cùZ Gjûu Kýû_ùU^þu ÁûAfþ Lêaþ _i¦ @U«ò KûjñòKò ^û ùi ùLkKê Lêa @ûM _~ðý« ù^A~òaûKê _i¦ Keò[û«ò û

KäûKð aòeûUu aòhdùe KjòQ«ò Kò ùi iê_e Áûe @U«ò û Zûu Vûùe cêñ iPò^þuê @^êba Kùe û cùZ aòeûUu fòWegò_þ ÁûAfþ Lêaþ _i¦ fûùM û ùi @ûKâcK Kýû_ùU^þ @U«ò I ù~Kò UòcþKê iaêùaùk RòZûAaûKê Pûjûñ«ò û CAùKUþ ù^aûKê Pûjñû«ò I e^þ Keò[û«ò û ùi ÊúKûe Ke«ò Kò aòeûU RùY \ûdòZßaû^þ Kýû_þùU^þ @U«ò û ùi Lêaþ C c Êbûae aýqò

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

STAFF REQUIRED KRISHI JAGRAN GROUP OF PUBLICATIONS

Kéhò RûMeYe cêLý ùlZâúd ijù~ûMú gâú ^òùfgþ ùPøjû^ aêejû^_êe, c¤ _âù\g ùcû: 9981381386

ùcûj e jêùi^ _½òc awkû ùcû: 9564803809

gâú ùMøea iùÄ^û _òfòbòZ, C e _âù\g ùcû: 9919270792

gâú ù\aû\þdêZò iòKò\e Kcf_êe NfûA, Zâò_êeû ùcû: 9862457438

gâú iò¡û[ð PùUû_û¤ûd jûIßWÿû, _½òc cwkû ùcû: 9647408309

gâú ùKga ùiûf^, jòcûPk _âù\g ùcû: 9816093778

gâú \òù^g ]cZòdû fê]ôdû^û, _¬ûa ùcû: 4117714390

gâú ~ga« ]ûKWÿ Aù¦ûe, c¤_âù\g ùcû: 7415538151

gâú iZúg P¦âû MMÜûIßûe `eêLûaû\, C e_âù\g ùcû: 9415191297

gâú ùbeê fûfþ Kêjàûe (_âRû_Zò) ùKûUû, eûRiÚû^ ùcû: 9413105314

gâú ùeûjòZ Kêcûe @ûMeû, C e_âù\g ùcû: 9557733996

gâú Kê«f PûUûRðú a¡ðcû^ Gaõ ùMûfiú, _½òc awkû ùcû: 95317719437

gâú eê_û ^ûeûdY Pµû, QZògMWÿ ùcû: 9009430628

gâú \ú_K Rò¦f iòeiû, jeòdûYû ùcû: 9416077339

vko’;drk gS ftyk Lrj ds fy, eSustj] ,Dth+D;wfVo dh vko';drk gS Ñf"k tkxj.k] fo'o dh lcls yksdfiz;] lcls T;knk] ?kj&?kj esa i<+h tkus okyh Ñf"k ikfjokfjd if=dk fgUnh] iatkch] xqtjkrh] ejkBh] déM+] rsyxq] caxkyh] vleh Hkk’kkvksa esa miyC/k gS vkSj bl o’kZ rfey] mfM+;k ,oa ey;kye esa Hkh cktkj esa miyC/k gks tk,xhA gekjh if=dk vius bDdloas o"kZ esa izos”k dj pqdh gS vkSj gj eghus 8 yk[k ls T;knk ?kjksa esa igqaprh gSA Ñf"k tkxj.k if=dk dks izxfr”khy fdlkuksa rd ys tkus ds fy, ftyk Lrj ij eSustj] ,DthD;wfVo dh vko”;drk gSA ftyk foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk@vuqHko ¼3&5 o"kZ½ vkosnd de ls de Lukrd gks ,oa Ñf"k esa fo”ks"k dj cht] dhVuk”kd] [kkn ,oa Ñf"k midj.kksa vkfn ds foi.ku esa de ls de 3 ls 5 lky dk vuqHko j[krs gksaA vkosnd dk izxfr”khy fdlkuksa ls esy&tksy ,oa tkudkjh gksuk vko”;d gSA osru ,oa vU; iSdst yxHkx ,d yk[k #i;s okf"kZd gksaxsA LFkkuh; foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk ,oa vuqHko½ vkosnd LFkkuh; fdlkuksa ls ckrphr djus esa l{ke gksA yksxksa rd vius fopkj igqapkus dh dyk esa ekfgj gksA de ls de 10oha d{kk mÙkh.kZ gksA vuqHko de gksus ij Hkh vxj vki esa dke djus dh n`<+ bPNk ”kfDr gS rks vki Hkh vkosnu dj ldrs gSaA vkd’kZd osru viuk vkosnu bZ&esy djsaA

Kéhò RûMeY ijòZ iõù~ûM _ûAñ ù~ûMûù~ûM Ke«ê û

KRISHI JAGRAN 60/9, Yusuf Sarai Market, Near Green Park Metro Station, New Delhi - 110016 Tel: 011-26511845 / 26517923 / 45503170 Email: info@krishijagran.com, www.krishijagran.com

64

iòù^cû

LêaþgúNâ @ûiêQò ‘UûAMe Rò¦û ùj÷’þ

a

fúCWÿ @bòù^Zû ifcû^ Lû^þu @bò^òZ `òfà ‘UûAMe Rò¦û ùj÷’e iêUòõ cûA^i Zû_cû^ùe Keû~òa û `òfàe ^òùŸðgK @fò @aûiþ R`e UêAUþ ù~ûùM KjòQ«ò Kò LêaþgúNâ ajê C›ûj ù^A @ûiêQò ‘UûAMe Rò¦û ùj÷’ û Gjò `òfàe iêUòõ gì^ (0)eê ZkKê Zû_cû^~êq iÚû^ùe Keòaû _ûAñ Gùa @ûùc @ûce iûcû^þ _ýûKþ KeêQê û Gjò iêUòõ Lêaþ cRû\ûe ejòa û Kò«ê ^òùŸðgK Gjò iêUòõ ùKCñ iÚû^ùe Keû~òa, ùi aòhdùe ùKøYiò iìP^û ù\A ^ûjû«ò û Gjò `òfàùe _êYò [ùe ifcû^ I KýûUâò^û ùK÷`u ù~ûWÿò ù\LôaûKê còkòa û Cq `òfà ‘GKþ [û UûAMe’e KûjûYú bûeZúd Lê_ò@û GùR^èò eû’e Rûiêiò ifcû^þu C_ùe ùK¦âòZ ejòQò, ~òGKò ~ûõP @aieùe _ûKòÉû^ú Lê_ò@û GùR^èò @ûAGiþ@ûAe Rûiêiò ùK÷Uâò^ûu ù_âcùe _Wÿò

~ûAQ«ò û iìP^ûù~ûMý ù~, Gjò `òfàUòùe 2012ùe @ûiò[ôaû ‘GKþ [û UûAMe’e iòKßf ejòQò û

@ûfò@û Kò´û Kw^û ùcû bìcòKûùe @bò^d Ke«ê: c^úhû :

\ú

Nð \gKeê afòCWþKê Lêaþ bf `òfà ù\C[ôaû c^úhû ùKûAeûfû \úNð \ò^e ejYú _ùe Gùa _êYò [ùe afòCWþKê ù`eòaûe ù~ûR^û KeêQ«ò û eûRKêcûe jòeû^úu ^òùŸðg^ûùe _âÉêZ ùjûA[ôaû i¬d \ u aûùdû_òKþùe c^úhû i¬d \ u cû’ ^eMòg \ u

bìcòKûùe ^Re @ûiòùa û GcòZòùe c^úhûu Azû ejòQò Kò Zûu Rúa^ KûjûYú c¤ _e\ûKê @ûiê û c^úhû c¤ ^òR Rúa^ùe ajê CVûYò-MXÿûYò ù\AMZò KeòQ«ò û eûRNeeê ùi afòCWþe @bòù^Zâú ùjûA[ôùf, _êYò aòaûj Keòaûe KòQò ahð bòZùe Zûue QûWÿ_Zâ ùjûA~ûA[ôfû û _ùe ùi Kýû^þie bkò ùacûeò ijòZ fùXÿA Keò G[ôeê c¤ iêiÚ ùjûAQ«ò û Rúa^e Gjò iõNhð _ì‰ð NUYûKê ù^A c^úhû PûjêñQ«ò Kò Zûu Rúa^e _âZòUò \êüL_ì‰ð KûjûYúKê ù^A `òfà _âÉêZ Keòaû _ûAñ û Gjò KûeYeê c^úhû ^òRe aûùdû_òKþ _âÉêZ KeòaûKê PûjêñQ«ò û ùi KjòQ«ò, cêñ PûjêñQò Kò ùcûe Rúa^Kê ù^A aûùdû_òKþ _âÉêZ ùjC, Kò«ê ùi Zûue Gjò aûùdû_òKþ _ûAñ 20 ahðúdû @bòù^Zâú cûù^ @ûfò@û b… Kò´û Kw^û jó bìcòKûùe @bò^d Ke«ê û

Kéhò RûMeY, G_âòf 2017

www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com

Kéhò RûMeY `ùUûMâû`ò _âZòù~ûMòZû

~\ò @û_Y `ùUûMâû`ò Keòaûùe EPò eLôQ«ò ùZùa @û_Yu _ûAñ GK @_ìað iêù~ûM ùjûA_ûùe Gjû û Kéhò ùlZâùe iaðû]ôK _ûVýKâc Keò[ôaû I Kéhò aòhdùe @]ôK RûYò[ôaû Kéhò _ZâòKû ‘G iÜû_þ @`þ AŠò@û^þ GMâòKfPe’ ^ûcK gúhðK `ùUûMâû`ú _âZòù~ûMòZû @ûe¸ KeòaûKê ~ûCQò û ù~Cñ[ôùe @û_Y icÉ _ûVK bûM ù^A_ûeòùa I jRûe jRûe Uuûe _êeÄûe RòZò _ûeòùa û G[ô_ûAñ @û_Ycûù^ ùlZ-aûWÿò, _gê_ûk^, c›ý_ûk^ I Kéhò i´§òZ `ùUûKê ^òRe ùcûaûAfþ ù`û^þ Kýûùceûùe Cù ûk^ Keò @ûc ^òKUKê photo@krishijagran.copm aû editor@krishijagran.com _VûA _ûeòùa û ù_âeY Keò[ôaû iaðùgâ 3 `ùUûKê @ûce @^êbaú iµû\K _ýûù^f \ßûeû Pd^òZ Keû~òa û _â[c _êeÄûe aòùRZûuê 25,000 Uuû I _âcûY _Zâ, \ßòZúd _êeÄûe aòùRZûuê 20,000 Uuû I _âcûY _Zâ I ZéZúd aòùRZûuê 10,000 Uuû I _âcûY _Zâ \ò@û~òa û G[ôijòZ 10 RY @^ý ù_âeY Keò[ôaû `ùUâûMâû`ò _ûAñ ù_âû›ûjòZ Êeì_ _â\û^ Keû~òa û _âùZýK _âZòù~ûMú _âûd @Zò Kcþùe 3Uò `ùUû ù_âeY Keò_ûeòùa û ]ýû^ eL«ê ù`ûUMêWÿòK ewò^ ùjaû CPòZþ I Gjûe iûARþ 12 M 18 AõPeê aWÿ ùjûA ^[ôa û _âùZýK `ùUûe jûWð K_ò @ûagýK aû @û_Y GjûKê @ûc ^òKUKê iòWòùe c¤ ù_âeY Keò_ûeòùa, ~ûjûe iûARþ 3 Gcþ_úeê @]ôK ùjûA ^[ôa û @û_Y ^òRe Cù ûkòZ `ùUûMâû`þKê 30 G_òâfþ 2017ùe _â[c ^òcÜ VòKYûùe ù_âeY Keò_ûeòùa û cù^ eL«ê `ùUû _ì‰ðZü aûÉaòK ùjaû CPòZþ û ùKøYiò c¤ @^ýVûeê @ûYò[ôaû `ùUû Kò´û ùPûeò Keò[ôaû `ùUûMâû`þKê @cû^ý ùNûhòZ Keò\ò@û~òa û ùZùa ùWeò KûjóKò Gùa CVû«ê @û_Yu Kýûùceû I Cù ûkòZ Keòaûùe fûMò_Wÿ«ê ùlZ i´§úd `ùUû, ù~Cñ `ùUûUò @û_Yuê Lêaþ Lûiþ fûMêQò, Gjò `ùUûKê @ûc Kéhò RûMeYKê ù_âeY Ke«ê û `ùUû _ûVûAa _ûAñ VòKYû-

Kéhò RûMeY 60/9, Zò^ò cjfû, dêiê` ieûd cûùKðU, ^úde Mâú^ _ûKð ùcùUâû ùÁi^, ^ì@û\òfäú-16 ù~ûMûù~ûM-011-26511845, 26517923