Kéhò RûMeY ISSN 2455-1074
KéhKu jòZKûeú, iûeû ù\gùe _j«ê
ahð 1 @u 8 ù`aédûeú 2017 cìfý: 35
www.krishijagran.com
ùeûMMâÉ _gê @ûjûe Kò_eò ùjaû CPòZþ ùa÷KÌòK gqòe ùiâûZ : ùg÷aûk ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò
+91 9891 405 403
04
Kéhò RûMeY bûeZe @MâYú cûiòK _ZâòKû
Year 1 Issue 8 February 2017 Rs. 35/-
Kû~ðýKûeú iµû\K ùUKþ^òKûfþ iµû\K aò_Y^ cêLý aòRþù^i cêLý Giþ.G._ò. cjû_âa§K R^ iµKð ijûdK iµû\K ùiûgò@ûfþ còWÿò@û cêLý aeòÂ _âa§K _âa§K aò_Y^ ijûdK
_âa§^ _âiûe ijûdK _âa§^
@ûKûCõUþi Kû^ê^ú ifûjKûe WòRûA^òõM Kû~ðûkd ijûdK
Gcþ.iò. ùWûcò^òKþ gûA^ú Acû^êaf Gcþ. Rú. aûi^ Wûü ùK.Uú. PŠú eaò¦â ùZaòdû @Rò[ aú. @ûe Wû. aú.iú aòiaûi iõRd Kêcûe ùR. iûaê `ejû Lû^þ eaò ùR÷^ Aceû^þ Lû^þ ùK.ùR.ie^ýû iûeû gcðû cêKê¦ ^ûde @`iû^û cfòK PòõKú bêUò@û _ê^c aògßKcðû eòõKú _êŠòe ùiû^ò@û cjûR^ flàú _ûùŠ ùjcû gcðû _âòduû cŠûaeò@û ^ògû« UûK eûjêf iòõj @aþ\êi ic\ _âgû« gcðû _êeKû^þ Kêùegú ùcûjòZ @uê ~û\a _âúZò ùPøjû^ @ûdgû Lû^þ _®ê eûd _a^ Kêcûe ^ùe¦â ùgûeZûùU gòaKû« C_û¤ûd @ûeþ.G^þ. ùP÷ûùa Ké¾ aòjûeú @Rd Kêcûe jec^_âúZþ iòõj Kw \òù^g \cû[ò@û Riaò¦â iòõj Xÿòùfû C\òZþ cò f ùK.aú. A¦âû GP.@icê\ú^ ù~ûùMg Kêcûe aòKâc iòõj ù\ùa¦â iòõj RM\úg Rû^û eaú¦â Rû^û eûRúa
iµû\K, _âKûgK, cê\âK Gaõ Êûcú Gcþ.iú. ùWûcò^òKþ GcþGiú, Kéhú RûMeY : 60/9 ZéZúd cjfû, dêiê`þ ieûd cûùKðU, Mâú^þ _ûKð ùcùUâû ùÁi^ Raf, ^ì@û\òfäú-110016 \ßûeû GPþ.Uú. còWò@û ù_âiþ aò.2, ùiKÖe-63, ù^ûGWÿû-201301 Ròfäû-ùMøZcaê¡ ^Me (dê._ú.) ‘iaðû]ôK iêelòZ ^ýûd ùlZâ \òfäú û Gjò _ZâòKûùe _âKûgòZ ùfLûMêWÿòK aògòÁ aòPûe ù~ûMý ùjùf _âKûgòZ ùjûA[ûG û _âKûgK/iµû\K Zýûfû Raûa\ûe ^ûjòZ.
Total Page 68 , 45503170
Kéhò icûPûe.......08
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò...........40
A`þùKû KéhK................13
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û _ûAñ ùR÷aòK C\ýû^ Kéhò ......46
jùeg _ùUf iûlûZþKûe..........25
IWògûùe @ûkê Pûh Gaõ baòhýZò ...52
gâú.aú. @ùgûK, ùPdûecýû^þ, AŠò@û^þ @Gfþ iûlûZþKûe..........26
_âWKÖ fõP.........56
]^¬d GWûùL iûlûZþKûe..........28
Lû\ý eêPò.........57
Wû. eûjêf cúeP¦û^ú iûlûZþKûe..........30
eûgò`k............58
ùeûMMâÉ _gê @ûjûe Kò_eò ùjaû CPòZþ ..............32
ùLk.................59
ùbŠòe ùeûM, KúU Gaõ iìZâKécò _âa§^þ .............36
eûR^úZò...............60
ùa÷KÌòK gqòe ùiâûZ : ùg÷aûk ............38
iòù^cû...............62
oin
iµû\K ^òùŸðgK
To J
Odia
Krishi Jagran Kisan Club 9891405403 Subscribe
KRISHI JAGRAN MAGAZINE
Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu, Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English
Nishant Taak 9953756433, 9891889588
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
SOUTH ZONE KERALA OFFICE Ramachandra Towers, Behind Ghss, Pattom, Thiruvananthapuram - 4 Mob: 9891 899 064 E: ajith@krishijagran.com EAST ZONE ASSAM OFFICE 65, Japorigog Bikrampr, Dispur-781005, Guwahati Mob: 9891 956 956 Email: upasana@krishijagran.com
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
iµû\Kúd
ùK¦âúd aùRUþ 2017 : fûb ^û lZò [ð cªú @eêY ùRUþfú PkòZ cûi 1 ù`aî@ûeú @2017 ùK¦â ieKûe 2017-18e aùRU ù_âÉêZ KeòQ«ò û ùi Kéhò Z[û Kéhò i´§òZ Kû~ðý ùjZê 1.87.223 ùKûUò Uuû _âûa]û^ eLôQ«ò û ~ûjûKò MZ ahð _âûa§^MêWÿòKeê 24 _âZògZeê @]ôK ejòQò û KéhKcû^uê còkê[ôaû EYe a ðcû^ GK fl ùKûUòeê aXÿòKeò aò úd ahð 2017 -18 _ûAñ \g ùKûUò Keò \ò@û~ûAQò û KéhKcû^uê \g MêY EYe aýaiÚû ^ò½òZ eì_ùe icd-icd C_ùe Kéhò _ûAñ Uuû aýaiÚûe iêfb Keòaû _ûAñ ieKûe ^òRe ù~ûM\û^ ù\AQ«ò û KéhKcû^u Kcþ @a]ô EY c¤ 3 fl Uuû _~ðý« _âû¯ ùjûA_ûeòa, ~ûjû C_ùe KéhKcû^uê 7 _âZògZ iê] ù\aûKê _Wÿòa û ù~Cñ KéhK EYe bûMò\ûeú ^ò½òZ icd C_ùe ù^ùa Gjûuê 3 _âZògZ Kcþ ù\aûKê _Wÿòa I Gjûuê Gjò EY _ûAñ 4 _âZògZ iê] _Wÿòa û KéhKcû^uê Kéhò Kû~ðý _ûAñ ]^e @ûaûýKZû _Wÿòaû C_ùe aýûuþe \ûdòZß ùjaû @ûagýK aò^û aòk´ùe Gjûuê EY C_f² Keòùa û ùK¦âúd ieKûe Kéhò EYe fl c¤ 10fl ùKûUò Uuû ^ò½òZ Keû~ûAQò û ^ûaûWðe _ê¬òKê c¤ 40,000 ùKûUò _~ðý« aXÿûAaû _ûAñ eLû ~ûAQò, ~ûjûKò ieKûe KéhKcû^uê ijûdZû _âZò Pò«û
KeòQ«ò û EZêR^òZ lZMâÉ KéhKcû^uê elû Keòaû _ûAñ _â]û^cªú `if aúcû ù~ûR^û _ûAñ 10,000 ùKûUò Uuûe _âÉûa eLôQ«ò û Gùa KéhKcû^u \ûdòZß ùjûA~ûAQò Kò Gjò ù~ûR^ûùe RWòZ ùjûA @û[ðòK eì_ùe i´k ejòùa û C c C_ôû\^ _ûAñ iòõP^e @ûagýKZûKê ù\Lô iòõP^ùe aùRUþ Uuû 20,000 ùKûUòeê aXÿòKeò 40,000 ùKûUò Keòaûe _âÉûa elû ~ûAQò û cûAùKâû iòõP^ aXÿòaû ùjZê 2017-18 aùRUþ 5,000Uuû ùKûUò _âû[còK eûgò _âûa]û^ ^ûaûWð _ûAñ eLû~ûAQò û Gjò ù~ûR^û iòõP^ _âa§^ _ûAñ ajêZ ijûdK iò¡ ùja, ~ûjûe fûb KéhKcû^uê ù^aû CPòZþ û KéhKcû^u ùlZùe iûGfþ ùjfþ[ KûWð MZòKê aXÿûAaû ^òcù« @[ð cªú c¤ iìP^û ù\AQ«ò û ù\gùe Kéhò aòmû^ ùK¦âMêWÿòK cò^ò cé\û _eòlY fýûaþ Zò@ûeò ùjaûe _âÉûa ejòQò ~ûjû ^ò½òZ @ùU Kò KéhKcû^uê CaðeK iVòKþ C_ù~ûM _ûAñ ù_âeòZ Keû~òa I KéhKcû^u @ûd @ûMûcú _ûõP ahðeê \êAMêY ùjaûùe ijûdK ùja û - Giþ.iò. ùWûcò^òKþ Email : dominic@krishijagran.com
22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170
Email : info@krishijagran.com
Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
08
Kéhò icûPûe
ù\gùe Pò^òe _~ðû¯ C_f² ejòQò: ùeWØú
còfè @ûùiûiòGg^þ (Aùcû)ùe @¤l A ŠòKjò@Qû «òiêKòMeù\gùe Pò^ò _~ðýû¯ cûZâûùe C_f² ejòQòû a ðcû^ Pòò^ò @ûc\û^úe @ûagýK ^ûjó û ~\ò @ûagýK _ùWÿ ùZùa ùK¦â ieKûeuê @ûc\û^ú gêKþk Kcþ Keò Kò´û aò^û gêêKþkùe Pò^ò @ûc\û^ú _ûAñ PòVò ùfLôùa û ùeWØúu @^êiûùe Pûfê iòRò^þùe Pò^òe C_ôû\^ 213 fl U^þ ùjaûe @^êcû^ ejòQò, ù~ùZùaùk Kò @ùKÖûaeKê 77.5 flU^þ Pò^òe aûKò ÁKþ aõPûA eLô[ôùf û GcòZòùe ù\gùe Pò^òe jûeûjûeò C_f²Zû 290 fl U^þeê @]ôK ejòQò, ù~ùZùaùk Kò ù\gùe Pò^òe aûhðòK Lyð 242 fl U^ ùjûA[ûG û GcòZòùe @ûMûcú iòRò^þùe _â[c @ùKÖûae 2017Kê Pò^òe aûKòdû
ÁKþ 48 fl U^þeê @]ôK aòKâò ùja G[ô_ûAñ Pò^ò @ûcû\^ú @ûagýKZû Gùa ^ûjó û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò KòQò Êû[ðaû\ú ùfûK Pò^òe C_ôû\^ I LyðKê @fMû-@fMû @ûKk^ Rûeò Keò aRûeùe bâc iéÁò KeòQ«ò û Gjûu CùŸgý ùKak @ûc\û^úKê aé¡ò Keòaûùe ejòQò û
aûiêcZú \ûc aXÿòaû ù^A KéhK c^ùe ji
Zú PûCk C_ôû\^ ajêk bûaùe M ZKcò\êaAûùeahðfûMòQùjaò û aûiêaûiêcZúcPûCk Cù\ýûM C_ùe ù~Cñ lZ iéÁò ùjûCQò, Gjû C_ùe ù\LôaûKê Mùf PkòZahð c¤ KòQò c¤ cfc fMû ~òa ùaûfò @^êcû^ Keû~ûC[ôfû û ùeUòõ GùR^èòõ @ûAiò@ûeþGe @^êiûùe aò úd ahð 2015-16 cêKûaòfû I ahð 2016-17 @aieùe aûiêcZú PûCke e¯û^ò bûa @]ôK ejò[ôaû @^êcû^ Keû~ûCQò û ~\ò \ûcþ aXÿòa ùZùa Z KéhKcû^u @ûd @]ôK ùja Gaõ ùicûù^ gû«ò ^òügßûi ù^ùa û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
@ûAiò@ûeþG RùY aeòÂ @]ôKûeúu @^êiûùe MZ \ê A ahð ùja aûiê c Zú PûCke e¯û^ò Pûjò \ û @^ê i ûùe Kcþ C_ô û \^ ùjûAQò û G[ô ù e Pkò Z ahð c¤ Kò Q ò iê ] ûe @ûiò ~ ò a ùaûfò @^êcû^ Keû~ûC[ôfû û MZ ahð cûù^ 201516 @aieùe cûZâ @û]ûe C_ùe e¯û^ò _âûd 40fl U^þ iûcòf Keû~ûA[ôfû Kò«ê cìfýe @û]ûe C_ùe ù\Lôùf 22,718 ùKûUò Uuûe aûiêcZú PûCk e¯û^ò ùjaû ijòZ 2015-16ùe fûbe _eòcûY _âûd 56,800 Uuû _âZò U^ ùjûA[ôfû û @^ý_lùe PkòZahð aûiêcZú PûCke _âûd 57,644 Uuû _âZò U^þ \e ùjaûKê @^êcZò ejòQò û @ûKk^ ù\Lô ù f fûMê Q ò Pkò Z iòRò^þùe cûù^ 2017-18 ùe _âûd 64,000 Uuû _âZò ^Uþ PûCk \e ùjûA_ûùe û ùZùa PûCk e¯û^ò Kcò [ ô a û ù^A Pûhúu Pò « û Gùa aXÿò~ûAQò û
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
09
Kéhò icûPûe
PûCke \e aXÿòa KûeYeê KcùRûe ùjûA_Wÿò[ôaû C_ùbûqûu ù^û Ua¦ Pûjò\û @^ê~ûdú PûCke\e aé¡ò ùjaûKê fûMòQò û MZ cûieê PûCk \e aXÿòaû @ûe¸ ùjûA~ûAQò û Gjûe KûeY eaò EZêùe PûCk Kc aêYû~ûAQò I Leò`þ EZêe C_ôû\^e MêYa û bf ùjûA ^ûjóû ùZYê KéhKcû^u @bòù~ûM ejòQò Kò aRûee _eòiÚòZò @^êiûùe còWÿò@ûùe Kcþ @û_ì òð ejêQò û Gjò Leò` EZê bûeZe @ù^K eûRýùe PûCke @bûa MZ ahð ^ùb´eeê 28 _âZògZ aXÿò ~ûAQò ~ûjûKò ù\giûeû PûCke \e Lêaþ cRbêZ ùjûA~ûAQò û ù\LôaûKê Gjû ejòQò Kò ieKûe PûCke \eKê ùeûKòaû _ûAñ Kò _\ùl CVûCQ«ò û
_òWòGiþ _ûAñ Pò^ò C_ùe iaþiòWò icû¯
iûaðR^òK aòZeY _âYûkú (_òWòGiþ) ùK ¦â\éÁieKûe òeê aòZeY ùjûA~ûA[ôaû Pò^ò C_ùe iaþiòWú icû¯ Keò ù\AQ«ò û ~\ò eûRý ieKûe Pûjóùa Z ùZùa @ûMKê _òWòGiþe iaþiòWú ù\A _ûeòùa û ùK¦â ieKûeu aùRUþùe eûg^þ C_ùe \ò@û~ûA[ôaû iaþiòWúe icû¯ Keòaû ùjZê Gjû C_ùe ùKak 200 ùKûUò Uuûe _âûa§^ KeòQ«ò û ~ûjû\ßûeû @ûM bkò _eòiÚòZòKê i¹êLú^K Keòùja û PkòZ @û[ðòK ahð 2016-17 _ûAñ ùK¦â ieKûe _òWòGiþùe Pò^ò C_ùe iaþiúWò _ûAñ 4,500 ùKûUò Uuû @ûaõUòZ KeòQ«ò, ~ûjûKò Kcþ ùjûA 2017-18 ù_gþ aùRUþùe ùKak 200 ùKûUòe @ûaõU^ Keû~ûAQò û eûRý ieKûe eûg^ùe Pò^ò aRûe bûa C_ùe Leò\ûeú ejò[ôfû Z[û ùK¦â ieKûe 18.50_âZò Kòùfû \ìeùe iaþiúWÿò _â\û^ Keò[ôùf û eûRý ieKûeu eûg^ùe Pò^òe @ûaõU fûbû[ðúcû^uê 13.50 Kòùfû _âZò \e KeòQ«ò û
Kéhò Kû~ðý _ûAñ 600ùKûUòe iê] QûWÿ KéhKcû^u jòZ _ûAñ \éXÿ _\ùl_ bû eZù^aûieKûe _ûAñ GK Reêeú ^ò¿ ò ù^AQ«ò û ù^ûUa¦úe _ùe KéhKcû^u _eòiÚòZò KòQò VòKþ ejò ^ûjó û ieKûe KéhKcû^uê GK ÊûMZ ù\aû ijòZ ^ùb´e I Wòùi´e 2016 _ûAñ Kéhò EY `ife aêYòaû ùjZê @Ìûa]ô _ûAñ ijKûeú aýûuMêWÿòKeê EY ù^AQ«ò, ùZYê KéhKcû^uê Gjò EYe iê]eê ^ò½d Zâûjò còkòa û Gjò cZùe 1,060.50 ùKûUò Uuûe @Zòeòq aò úd \ûdòZße @ûagýK ejòa û EY iaþiòWò ù~ûR^û fûMê Keòaû _ûAñ aò úd ahðùe @ûaõUòZ Keû~ûAQò, ~ûjûe _â[c jòñ C_ù~ûM Keò \ò@û~ûAQò û Gùa ù\LôaûKê Gjû
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ejòQò Kò aò úd ahð 2017-18ùe ieKûeu \ßûeû Kéhò Kû~ðýKê cû_ Keòaûe _eòYûc iKûeûcôK ejòQò, aû _êYò [ùe KéhKcû^u jûZùe ^òeûgû fûMòejòa û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
10
Kéhò icûPûe
Pk«ò _âùdûMgûkû @U«ò Gjò KéhK I PûCk aòhdùe Z _âûd icùÉ RûYò[û«ò û Kò«ê ]û^@û_Yuê ~\ò Gjûe _âRûZòMêWÿòK aòhdùe _Peû ~ûG ùZùa jêGZ @û_Yu ^òKUùe Gjû C_ùe KòQò Kjò_ûeòùa ^ûjó û ùi jó GK KéhK @ùU ùi Gjû aòhdùe Kjò_ûeòùa û ~ûjûKê Pk«ò eòiyð ùiõUe Kêjû~ûA[ûG ö ùUõMecûe Mâûc (_ûùfû\, aòiû_êe, QZògMWÿ) ^òaûiú 40 ahðúd ùjûc_âKûg iûjê, MZ 23ahðeê Kêù_ûhY aòùeû] fùXÿA Rûeò KeòQ«ò û Gjû ^òKUùe ùMûUòG \êAUò ^êùjñ @ûjêeò c¤ ]ýû^ _êeû 426 _âRûZò C_ùe KeòQ«ò û ùjûc_âKûg 2000 ciòjûùe eûd_êee GK _âûAùbUþ eòiyð iõiÚûùe Kéhò Kû~ðý _âYûkú C_ùe Zûfòcþ Mâjc Keò[ôùf I Gjû c¤ RYû_WÿòQò ]û^ùe Kêù_ûhY \ìe Keê[ôaû ajê Z ß còkò[ûG û Zûuê Gjò K[û Pò«ûùe _KûAù\fû Gaõ KùUûeû Kj«ò Kò QZògMWÿùe ]û^e @ù^K ùbeûAUò aòfê¯
ùjaûKê aiQòò û GcZòùòe GjûKê akòûi_eê, @´Kòû_eê, eûdMWûÿ, C eûLŠ, IWgòÿû @û\ò eûRýMWêKòÿùe @fMû-@fMû Kiòc ]û^Kê GKûVò Keaòû @ûe¸ Keaòû ùi Keùò\AQ«ò û G[_ôûAñ @ûRò @ù^K ùfûK Kj«ò Kò ùcû Nee Q®e/Mjé _ýûùefûfþ GMKòâfPe iûAõiþ ùiõUeùe _eaòZþ Zðò ùjûA iûeQòò û ùjûc_Kâûg iûju ê ê Gjò KûeYeê Pk«ò _ùâdûMgûkû Kjêû~ûA[ûG û GcZòùòe akòûi_eêùe 19 KùòfûcUòe \eì Kcýê^Uòò ùjf[þ ùiõUe Kûc ùi Ke[òû«ò û Gjûe iù ß ~ûjûKò C_ûô\^Kê a\kûAaû I aõU^ Keaòû Zûue \^òP~ýðû ùjaûijZò RûMeKêe GK @jcþ bcìKòû ùjûA~ûAQò û
Mâûcû*kùe cjòkû gqòùK¦â iÚû_òZ ùja
âúd aò úd I Kù_ðûùeUþ cûcfûùe cªú @eêY ùK ¦ùRUfúu _i¦ I iû]ûeY aùRUþ 2017-18 _âÉêZ Keòaû ùjZê ùNûhYûe 14 fl @ûAiòWòGiþ @w^IßûWÿò ùK¦âùe 500ùKûUòe @ûaõU^ ijòZ Mâûc Ée C_ùe cjòkû gqò ùK¦â iÚû_òZ Keû~òa ùaûfò Kêjû~ûAQò û Gjò MâûcúY cjòkûcû^uê igqòKeY _ûAñ ùKøgk aòKûg, ùeûRMûe,
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
WòRòUûfþ iûleZû I ù_ûhYe @aie _ûAñ ‘Iß ^ Áû_þ ’ iûcì j ò K ijûdZû _â \ û^ Keû~òa, MbðaZú cjòkûcû^uê aò úd ijûdZû _â \ û^ Keò a ûe eûÁâ a ýû_ú ù~ûR^ûe @«MðZ 6000 Uuû iò]û G_eò MbðaZú MâûcúY cjòkûcû^u aýûuþ LûZùe Rcû Keû~òa, ~ûjûKò ùKøYiò PòKò›û iõiÚû^ùe _òfûcû^u R^à \ò^ùe ^òRe _òfûcû^uê UúKûKeY KeûAùa û aùRU @^êiûùe 2017 -18 icÉ cªûkdMêWÿòKùe aòbò^Ü ù~ûR^ûMêWÿòK @«MðZ cjòkû I aûf KfýûY _ûAñ @ûaõU^ 1,56,528ùKûUò Uuû aXÿò Gùa1,84,632 ùKûUò Uuû \ò@û~òaûe ù~ûR^û ejòQò û
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
11
Kéhò icûPûe
aùRUþùe @]ôK iõP^ ^ò]ô eûgò RùUe iìZâ 2017-18 \éÁòeê iõi\ùe ù_gþ a Keû~ûA[ô aû aùRUþ _âÉûaùe Rk iõiû]^ cªûkde aùRU _eòaýdùe 11 _âZògZeê @]ôK aé¡ò ùjûAQò û PkòZ aò úd ahð 6201ùKûUò Uuûe Zêk^ûùe @ûMûcú aò ahð _ûAñ 6887 ùKûUò Uuûe aùRUþ @ûaUõ^ Keû~ûAQò û ^cûcò Mwû Kû~ðýKâce aùRUþ @ûaUõ^ c¤ PkòZ aò úd ahð 2150ùKûUò Uuûeê aXÿò @ûMûcú aò úd ahðùe 2250 ùKûUò Uuû Keû~ûAQò û _â]û^cªú Kéhò iòõP^ ù~ûR^û (_òGcþùKGiþIßûA)e bûM eì_ùe ^ûaûWðùe iÚû_òZ \úNð@a]ô iòõP^ ^ò]ô (GfþUò@ûAG`þ)e eûgò 20,000 ùKûUò Uuûeê aXÿòKeò
40,000 ùKûUò Uuû Keò \ò@û~ûAQò û mûZ ejòQò Kò ieKûe Gjò ^ò]ôùe 2016-17ùe 12,517ùKûUò Uuû aùRUþ _âûa]û^ Keû~ûA[ôfû û
aûCñg I ùaZ Cù\ýûM aXÿòaû _ûAñ aÈ cªûkd ijòZ aêSûcYû KéhKcû^uê Lêaþ fûb còkòa û Gjò @aieùe ùK¦âúd aÈ cªú iáZò Rêaò^þ Aeû^ú, ùcNûkd I cêLýcªú Wû. cêKêk iõMcû, ùK¦âúd _ìùaûð e ùlZâ aòKûg eûRý cªú Wû. RòùZ¦â iòõj, ùK¦âúd Méj eûRýcªú Kòùe^þ eòRòRê, aÈ eûRýcªú @Rd UcUû I ^òZò @ûùdûMe C_û¤l Wû. @eaò¦ _^MXÿò@û c¤ C_iÚòZ ejò[ôùf û û e ùlZâùe aûCñg I ùaZ Cù\ýûMùe MZ _ì ùaði¸ûa^ûe ù\ûj^ Keòaû _ûAñ _ìùaðû e _eòh\ (G^Aiò) I aòKûg @ûdêq (jÉgòÌ), K_Wÿû cªûkd ùMûUòG aêSûcYû mû_^ C_ùe jÉûle Keû~ûAQò û mû_^ _ùe _ìù ðûZe _eòh\ (G^þAiú) iPòa eûc cêAaû I aòKûg @ûdêq (jÉgòÌ) @ûùfûK Kêcûe Êûle Keò[ôùf û aêSûcYû _Zâ @^êiûùe Kêgk KûcðòùKû ù_âûù\ýûMòKú iõ_âiûeY, aò_Y^ I iõiÚûMZ ijûdZû Reò@ûùe _ìùaðû e ùlZâùe aûCñg I ùaZ Cù\ýûM MZ i¸ûa^ûMêWÿòKê ù\ûj^ Keòaûe C_ûd Keû~òa û ieKûeu \ßûeû CVû~ûA[ôaû Gjò _\ùl_ùe aûCñg ùlZ Keò[ôaû
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Given below are the email IDs for Odia language to send Articles, News, Press Releases and feedbacks. Language Odia Editor
Email : odia@krishijagran.com editor@krishijagran.com
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
Kéhò icûPûe
12
K_ûe \e aé¡ò ù^A e¯û^òKûeú Pò«ûùe
K_û e¯û^òKûeú _âûd 25,000 MûY×ò (GK bû eZùe MûY×ò-170 KòMâû.) @WðeKê eŸ Keò ù\AQ«ò I jûeûjûeò 2,00,000 MûY×òe @WðeKê ùMûUòG cûi _ûAñ icd MXÿûA ù\AQ«ò û Cù\ýûM ijòZ RWòZ @]ôKûeúcûù^ Kj«ò Kò C_ôû\^ùe Kcò ùjaû ù~ûMêñ iÚû^úd @õPkùe K_ûe \e aXÿòaûKê fûMòQò û aògße iaêVûeê K_û C_ôû\K ùK¦â @ùU bûeZ û Gjûe Kû~ðýKûeòZû _ûAñ aâûRòfþ, @ûùceò K û I @û`â ò K û ù\g bkò Gjûe _â Z ò Æ ¡ð û @û_ì òðK ðûcûù^ e¯û^ò _ûAñ còfþ c¤ aXÿûA _ûe«ò û ù~ùZ\ìe i¸a KòQò bûeZúd K_Wÿû còfþ c¤ aòù\geê gÉûùe ùegcþ @ûc\û^ú KeêQ«ò û iû]ûeYùe bûeZùe KõPû K_ûiþe @û_ì òð Wòùi´e I ù`aî@ûeú c¤ùe \e Kcòaû ijòZ Pec iÚkùe _jñPò
~ûAQò û PkòZahð K_ûe iÚû^úd \e aé¡ò _ûAQò û Gjû`kùe K_û KéhKcûù^ \eKê Pûjó K_ûe aòKâò KeòaûKê aòk´ KeêQ«ò û aýaiûdúcûù^ Kj«ò ù~, ~\ò iÚû^úd KõPû K_û \e _ûõP _âZògZ @ûC aXÿòa ùZùa KéhK ^òRe bŠûeKê ùLûfòùa û Gjû`kùe ùicû^uê _âZò KêA<ûfùe 6 jRûe Uuûeê @]ôK @[ð còkòa Kò«ê ùWeòùe aòKâò Keòaûe KûeY ùjCQò iÚû^úd e¯û^ò \e aé¡òKê ù\Lô \e]û~ðý Keò_ûeòùa û
KéhK _ûAñ bf\ò^ @ûiòa : eûÁâ_Zò
\ò^ùe KéhKcû^u _ûAñ iaêKòQò bf ùjûA_ûùe û eûÁâ_Zò _âYa cêLûRðú ^òRe @ûMûcú @bòbûhY @aieùe Gjû KjòQ«ò ù~, @ûMûcú \ò^ùe KéhKcû^u _ûAñ bf \ò^ @ûiòa û ieKe Gcû^u jòZ _ûAñ @ù^K _\ùl_ CVûAQ«ò û KéhKcû^ue ajê C^ÜZò cìkK Kû~ðýcû^ jûZKê ù^AQ«ò ieKûe û `kùe Zò^ò ùKûUò KéhK ùKâWòUþ KûWðùe LêaþgúNâ Uuû ùWaòUþ KûWðùe a\kûA _ûeòùa, ~ûjû`kùe KéhKcû^u _ûAñ ù^Yù\Y _âKâòdû ijRùe ùjûA~òa û ùi eaò iòRò^þ K[û CVûA KjòQ«ò Kò MZ eaò EZê @ù_lû PkòZahð eaò EZêe aêYòaû 6 _âZògZ aXÿò~ûAQò ~ûjûKò, C›ûjaŸðK _eòiÚòZò ù\LôaûKê còkòQò û ùZYê @ûMûcú \ò^ùe KéhKcû^u _ûAñ bf \ò^ LêaþgúNâ @ûiò _jñPò ~òa û G[ôùe ùKøYiò @^êùgûP^û ^ûjòñ û
aùRUþ aòMûWÿòfû aùRUþKê
017 aùRUþ c›ý_ûk^ Cù\ýûMKê Lêaþ SUþKû fûMòQò û 2ieKûe Gjò ahð iû]ûeY aùRUþùe c›ý_û^k _ûAñ KòQò aWÿ ùNûhYû Keò^ûjûñ«ò û ù~CñVûùe ieKûe jeòZ Kâû«ò _ûAñ 13,741 I ùgßZ Kâû«ò _ûAñ 1.634 ùKûUò Uuû _ûYò _eò aêjûA ù\CQ«ò ^úk Kâû«òe ^ûc RûYò[ôaû c›ý Cù\ýûM _ûAñ cûZâ 401 ùKûUò Uuû \ò@û~ûAQò, ~ûjûKò @ûgûVûeê Lêaþ Kcþ ejòQò û
KjaòûKê c^û Ke[òùôf û @]Kô Pû_ _Kûaûeê ùi Kj[òùôf Kò ieKûeu _ûä^õò ahòdùe @ûùc KQòò Kj_òûeaòê ^ûjó û ùcûe Gjò @]Kôûe ^ûjó cñê ieKûeu ùKøYiò c¤ _ûä^õò ahòdùe KQòò c¤ Kj_òûeaòò ^ûjñò û Gùa _gâÜ CVQòò Kò ù~ùZùaùk @ûfûä Kcû^þ @]Kôûeú G_eò c«aý ù\CQ«ò ùZùa c›ý Cù\ýûM ijZò RWZò [aôû ùfûKu @aiûÚ K’Y ùja ?
ieKûeu Gjò ^ò¿ òùe c›ý Cù\ýûMKê Lêiò ù\A_ûeò ^ûjó û G aòhdùe Kéhò RûMeY iû´û\òK eûÁâúd c›ý @û^êaûõgòK iõiû]^ aêýùeûe ^òùŸgðK Kêf\ú_ ùK. fûfu ijòZ ù~ûMûù~ûM Keòòaûeê ùi G i´§ùe KòQò c¤
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
13
Kµû^ú icûPûe
MêYa û _âZúK cûùÄûUþ : aòcùk¦ê cògâû
MâûjK ùKøYiò C_ôû\Kê Leò\ KeêQ«ò ùZùa ~\òiaêùKøYiò Vûeê _â[ùc Gjûe MêYa ûKê Z\ûeL Keò[û«ò û ~\ò Gjûe MêYa û cûcfûùe _ìeû beiû còkò~ûG ùZùa Gjò C_ôû\Kê Leò\ KeòaûKê Zòùk cûZâ c¤ ùKøYiò \ßò]û ^[ûG û @ûùc ^òRe MâûjKcû^uê G_eò jó beiû ù\A [ûC û Gjò cûiþÃUþ _µè fòcòùUWþ û cûiþÄUþ Rò.Gcþ. cûùKðUòõ, aòcùk¦ê cògâû Kéhò RûMeYKê KjòQ«ò Kò Kµû^úe @ûe¸ ahð 1975ùe ùjûA[ôfû û Kµû^úe @ûe¸ Keòaû _Qùe Gjò CùŸgý ejòQò Kò Kµû^ú ^òRe MâûjKcû^u _ûAñ Gjò C_ôû\MêWÿòKê ùKak Zò@ûeò ùjûA[ûG û ù~Cñ[ô _ûAñ GjûKê GKû[ùe Leò\ Keòaû _ûAñ ^ò½ò« ùjûA~ûA[û«ò MâûjKcûù^ û gâú aòcùk¦ê KjòòQ«ò ù~, @ûRòe icdùe @û]ê^òK C_KeYMêWÿòK _âùdûM ajêZ @ûagýK ejòQò, _êYò Pûjóùf ùlZ jòñ ^ ùjC KûjóKò ? Kµû^ú KéhKcû^uê ]ýû^ùe eLô Kéhò C_ù~ûMú C_~êq _µè ^òcðûY KeòQò û @ûe¸eê Kµû^úe ù`ûKiþ Geò@û _µè _âZò ejòQò û Gjû aýZúZ cûùÄûUþ _µè fò c ò ù UWþ ùaûeþ ù Iß þ f þ
iaciòðaf, iacþiòðaf ùcûUið, ùiõUâò`êýMf _µè, I_^þ ùIßfþ _µþi, ùcûù^ûaäûK _µè, `ûCùUWþ _µiþ I AeòùMg^þ _µèe cêLý ^òcðûZû @U«ò û Gjû aýZúZ cûùÄûUð `ife iêelûùe _â~êq C_KeYMêWÿòK c¤ ^òcðûY KeòQ«ò ~ûjû`kùe Kò ùÆâde _µè, ùaUûeú PûkòZ ùÆâde _µè @û\ò ejòQò û Kµû^ú _ûõPUò C_ôû\^ dê^òUþ ejòQò û ù~Cñ[ôùe @fMû-@fMû C_ôû\^MêWÿòK ^òcðûY ùjûAQò û MêYa ûKê \éÁòùe eLô Gcûù^ KjòQ«ò Kò @ûce icÉ C_ôû\ @ûAGiþI iûUòð`ûAWþ ejòQò û @ûùc MêYa ûe cûcfûùe ùKøYiò Kcò eLô^ûjêñ û G[ô_ûAñ @ûce MâûjKcûù^ _ì‰ð aògßûi ijòZ cûùÄûU _µè Leò\ Keò[û«ò û MêYa û @ûce C_ôû\e @MâYú @ùU û KéhKcû^u _~ðý« @]ôKeê @]ôK _jñPòaû _ûAñ Kµû^ú aW-aWÿ _â\gð^úMêWÿòKùe bûM ù^A[ûG û
G´òe C_ôû\ KéhKue Lûiþ _i¦ iòfIßûiûùe 1994 ciòjûùe iÚû_òZ Kµû^ú Mê ReûUe G´ò ^òRe @û]ê^òK C_ôû\MêWÿòK I ^ì@û ùKøgke cû¤cùe bûeZe KéhKcû^u c¤ùe ^òRe aògßûi Kûdc eLôQò û ^ûM_êeùe @ûùdûRòZ Kéhò ùckû GùMâû bòR^ùe Kµû^úe @]ôKûeú gâú eûùKg C_ôû\MêWÿòK aòhdùe iaòùgh cZûcZ _â\û^ Keò KjòQ«ò @ûce icÉ C_ôû\MêWÿòK _ûAñ Kéhò, C\ýû^, Rk iõelY, iûcMâú eLê[ôaû aýûMè bkò C_ôû\ KéhKcû^u _ûAñ ajê Kû~ðýùe ijù~ûM Keò[ûG û cêLý eì_ùe @ûRò @ûce flý ejòQò Kò @ûce KéhKcû^u _ûAñ Kéhò @û]ê^òK ùKøgk I @^êi§û^e
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
_ùe jó ^òRe C_ôû\ C_f² Keòaû û @ûRò @ûce Kµû^ú KéhKcû^u iêaò]û _ûAñ ajê C_ôû\ Zò@ûeò ùjûAQò ù~Cñ[ôùe Kò KéhKcû^u _ûAñ GK icd C_ùe ajê Kû~ðý Keòaûe iêaò]û còkòQê û KûeY iûe ^òcðûY aýûMþ, MûùWð^ ùIßÁþ aýûMþ, _êÃeòYú ^òcðûY _ûAñ _äûÁòKþ, ùlZùe cfþPòõ fMûAaûe _æûÁòKþ, _äûÁòK aÉû I aýûMþ AZýû\ò ajê C_ôû\ KéhKcû^u _ûAñ fûb_â\ iò¡ ùjûAQò û @ûce _âdûi ejòQò Kò KéhKcû^u _~ðý« @ûùc ^òRe C_ôû\MêWÿòKê C c eì_ùe ùiaûcû^ C_f² Keò _ûeòaê I G[ôùe fûbû^ßòZ ùjaê û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
14
Kµû^ú icûPûe
Kû^aûùdûeòiþ C_ôû\ KéhKu aògßûiKê \ßòMêYòZ KeòQò
iþe @ûe¸ GK aòùgh CùŸgý ù^A Kû ^þZò@aûùdûiò ûeò ùjûAQò û iaêVûeê Lûiþ K[û GjûKò còjkû igqòKeYKê aXÿûA ù\A[ôaû Gjò Kµû^úe aýûKþùWûe cjòkû C\ýcú iõ\ú_û Kû^òZKe i¸ûkòQ«ò û Cq Kµû^úe CùŸgý KéhKcû^uê C c C_ôû\ cêjñû Keòaû û Kû^þ aûùdûiòiþ ^òKUùe ù_ûhK Z ß _âa§^, KúU I ùeûM
_âa§^ Gaõ cûUòe CaðeZû Gjò C_ôû\Kê cêLý eì_ùe `iþù`Uþ, aûdû_äò^þ, ù^cûÁò^þ, aâòùMWþ \éaò, iìùWû, Kûù´Uþ I ÆòWþ KùµûÁþ cêLý C_ôû\ ejòQò û `if aé¡ò _ûAñ Gjû ajêZ fûbKûeú C_ôû\ @ùU û ~\ò Kµû^úe @^êi§û^ ùK¦â C_ùe Kêjû~ûG ùZùa Kû^aûùdûiòiþe ^òRe @^êi§û^ ùK¦â ejòQò ù~CñVûùe Kò Kéhò aòùghmcû^u Uòcþ Kû~ðý Keò[û«ò, Gjò Kµû^ú bûeZ ijòZ aògße Gjò \òMùe c¤ Kû~ðý Keò[ûG û KéhKcû^uê @]ôK fûb ù\aû _ûAñ @ûce cêLý CùŸgý ejòQò ùaûfò Kµû^ú _leê Kêjû~ûAQò û
ù`û^þ fMû«ê, UâûKÖe _û@û«ê hK bûAcû^u _ûAñ Lêiòe Lae ejòQò, KûjóKò ^û Gùa UâûKÖe I Kéhò Ké C_KeY Leò\ Keòaû Lêaþ ijR ùjûA~ûAQò û KéhK Gùa UûKÖe I @^ý Kéhò C_KeYMêWÿòKKê ‘ ùlZ-MûWò G_þ’ \ßûeû Nùe aiò KòYû-aòKû Keò_ûeòùa û KéhKcû^uê G[ô_ûAñ ^òRe iàûUð ù`û^þùe ùlZ-MûWò ^ûcK G_þ WûC^þùfûWÿ Keòùa û ùlZ-MûWÿò G_þ MêMf ù_ä Áûe C_ùe C_f² ùjûAQò ~ûjûKê _ì‰ð eì_ùe cêq @ùU û Gjû cû¤cùe bûeZe ùKâZû, aòùKâZû I ^òcðûZû ùMûUòG jó _äûUþ`ûcð C_ùe i´û\ iÚû_òZ Keò c^_i¦ cùWf I UâûKÖe I Kéhò C_KeYKê Leò\ I aòKâò Keò_ûeòùa û Khetigaadi.com C_ùe ^òRe _êeêYû UâûKÖe I aòmû_^ ù_ûÁþ Keò_ûeòùa I UâûKÖe Leò\ Keòaû _ûAñ ùfû^þ I A^þiêeû^è C_ùe c¤ _ì‰ð Z[ý ù^A_ûeòùa Gjò @û_þ C_ùe C_f² ejòQò û G[ôijòZ aòùKâZû I GùRõUþcû^u _ûAñ ‘ùlZ-MûWÿò ùife G_þ’ aòKgòZ Keû~ûAQò, ~ûjû\ßûeû Gcûù^ _êeêYû UâûKÖiðKê ÁKþ ijRùe MâûjKcû^u _~ðý« _jñPûA_ûeòùa û Gjò G_þ ijûdZûùe Kéhò ùcgò^òKeY ijòZ RWòZ @ù^K mûZaý iìP^û c¤ _ûA _ûeòùa û Gjû`kùe KéhK RûMeêK ùjùa I ^òRe aùRUþ jòiûaùe UâûKÖe I C_KeY Leò\ Keòò_ûeòùa û @û_YKê Kjòù\CQê Kò Gjò G_þ ijûdZûùe Leò\ I aòKâò Keòaû Kû~ðý KòQò
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
cò ^ ò U þ bò Z ùe ijRùe ùjûA~ò a û KéhKcû^uê aRûeùe I GùR^èòMêWÿòK \ßûe ù\gùe @ûC PKÑe KûUòaûKê _Wÿòa ^ûjó,ÿ G[ô_ûAñ jó Gjò G_þe fõP Keû~ûAQò û
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
Kµû^ú icûPûe
15
bûeZùe iaêVê aWÿ ù_ûfþUâò C\ýc ‘iêMê^û’ ùKûUòe ]^eûgò~êq bûeZe 1^´e iê Mêaâ^dû,fe5,40 C_ôû\K Kµû^ú @ùU û iêMê^û `êWþi ^òRe _âdûiùe Kû^þUâòKÖ `ûcðòõKê ^ì@û @ûdûc ù\AQò û ~ûjû\ßûeû Kò MâûcúY C\ýcKê i`Zkû_ìaðK aòKûg NUòQò û iêMê^û `êWþie iò^òde GKþRòKêýUòbþ -`êWþ ùifè Gc. ùMû_ûfKé¾^þ KjòQ«ò Kò \ê^ò@ûùe iêMê^û cêMðò-_ûk^ Kµû^úMêWÿòK iað\û iÚû^ C_ùe @ûiò[ûG û iûeûù\gùe _âûd 16Uò eûRýùe _eòPûkòZ ijòZ
Gjò ù_ûfþUâò C_ôû\MêWÿòK I ùiaû _ûAñ iúcû _â\û^ Keû~ûAQò û GVûùe _ì‰ð eì_ùe GKúKéZ iõPûk^ aâdfe I _eZ, ùlZ, ùjPeú, `òW còfþ, _âiõÄeY iõ~ª, UúKû e¯û^ò Keû~ûA[ûG û aRûeùe aâdfe PòùK^, cìfý a¡òðZ @Šû I Rcû ùjûA[ôaû PòùK^þ còkò[ûG û ~ûjûKò i`û I Êz C_ûdùe _ýûKþ Keû~ûA ^[ûG û Kµû^úe ajê aâûŠþi bkò iêMê^û PòùK^þ, iêMê^û ùWfò ù`âg, iêMê^û, ùjûcþ aûAUþ @û\ò ejò Q ò û ùjûcþ aûAUþ ùfûKcû^ ue Lêaþ ùfûK_âòd ejòQò Gjûe C_ù~ûM MâûjKcûù^ @]ôK Keò[û«ò û
GùMâûùcg^þe ^ì@û C_ôû\ fõP
@ûce ùcûUeKê Pûfê Keò ùKCñVûùe c¤ G ùaaò^û@û_Y \ßò]ûùe aêfò _ûeòùa, KûjóòKò ^û Gùa ùcûUe Pûfê I a¦ Keòaû _ûAñ @ûC Sò^þSUþ KòQò ^ûjó û GùMâûùcg^ Kµû^ú GK G_eò ùcûUe ÁûUðe _ýûù^f ^òcðûY KeòQò ~ûjûKò ùKak ùcûUeKê ÁûUð KeòaûKê ùja, Zûjû ^êùjñ @ûjêeò c¤ ùcûUee ù\LûeLû c¤ Gjû Keòa û Kµû^úe WûAùeKÖe @ld \ú_K ^ûù[ KjòQ«ò Kò @ûùc G_eò _ýûù^fþ aòKgòZ KeòQê ~ûjûKò ùcûUeKê _ì‰ð eì_ùe ù\LûeLû Keòa û KéhK Gjò ùcûUe \ßûeû ^òRe ùlZùe iòõP^ ijRùe Keò_ûeòùa û KûjóKò ^û Gjò _ýûù^fþ \ßûeû aûe´ûe ùcûUeKê Pûfê aû a¦ Keòaûe ùKøYiò Sò^þSUþ KeòaûKê _Wÿòa ^ûjó û ~\ò ùKøYiò KûeYeê
_ûYò Kcþ ùjûA~ûA[ûG Kò´û @^ý iciýûMêWÿòK ùjûA[ûG ùZùa ùcûUe @ûù_ @ûù_ a¦ ùjûA~òa û Gjò _ýûù^fþ ^òR iciýû ^òùR RûYò ù^A[ûG û iciýûe icû]û^ ùjûA[ûG I ùcûUe ÊZü ÁûUð ùjûA~ûA[ûG û ùKak GZòKò ^êùjñ, ~\ò ùKøYiò KûeYeê ÁûUðe _ýûù^f ùPûeò ùjûA~ûA[ûG ùZùa GjûKê Äû^þ Keòaû _ û fMûA ùjûA[ûG û ùPûeò ~ûA[ôaû _ýûù^fe \ûcþ cûZâ 4000 Uuû ~ûjûKò KéhKe aùRUþ bòZùe ejò[ûG
@ûRò jó iõMâj Ke«ê aògße iaðû]ôK _Xÿû~ûC[ôaû _ZâòKû Kéhò RûMeY Kéhò RûMeY IWÿò@û _ZâòKû c¤ _Xÿòaûe iêù~ûM fûb Ke«ê ùlZ-aûWÿò, C\ýû^, c›ý_ûk^, _gê_ûk^, KêKÑëUû_ûk^, ù_ûfþUâò, ÁW `ûcðòõ, QZê C_ôû\^, `êf C_ôû\^ Kâû_òõ, iòõP^ ù~ûR^û I @^ý ieKûeú ù~ûR^ûMêWÿòK iùcZ Kµû^ú icûPûeùe RWòZ Laeùe RWòZ ejòaû _ûAñ _Xÿ«ê Kéhò RûMeY û
@ûMûcú _âZò cûie _ZâòKû iõMâj Keòaû , aòmû_^ I Kéhò icûPûeKê _âKûgòZ Keòaû _ûAñ \dûKeò @ûc ijòZ ù~ûMûù~ûM Ke«ê û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
16
Kµû^ú icûPûe
cgò^ûeúKeY MâûcúY @[ðaýaiÚûe aòKûg, e^ôûMòeòe ù]d ûMòeò Aù¶Kè _âûAùbUþ fòcòùUWþ 9001: 2008 e ZÜ@ûAGiþ I \ßûeû _âcûYòZ I @^Ü_ì‰ðû icìje GK _âcêL Kµû^ú @ùU û Gjûe flý cgò^úKeY cû¤cùe bûeZe MâûcúY @[ðaýaiÚûKê aòKgòZ Keòaû û Gjû iûeû\ê^ò@ûe iaêVûeê C c Kµû^ú @ùU ^aú^Zc cògò^ûeú, aûjûe aòRêkò C_KeYe @ûdûcùe ùKøgk C}éÁZû _âû¯ò \òMùe _âdûieZ @ùU û
eZÜûMòeò aòbò^Ü aMð bkò Kéhò, C\ýû^Kéhò, ùegc C_ôû\^, aélùeû_Y, aMòPû Kéhò @û\ò _ûAñ iõPûkòZ C_Ke _â\û^ Keò[ûG û Gjûe ^òRe \êAUò @Zò RYûgêYû aâûŠ GMâòùcõUþ I GMâòcûUð ejòQò û GMâòùcõUþ ~ûjûKò ^òR Ée C_ùe `òUþ ^òdªY C_KeYMêWÿòKê Zò@ûeò Keò[ûG GMâòcûUð iaêR I iêelû I Kéhò C_KeYMêWÿòKê Leò\ûeú Keòaû _ûAñ iùaðû c iÚû^ ejòQò û
ajê Kû~ðýlc IßûM^þ ùcgò^þ
RòKûfò Kéhò I @^ý Kû~ðý _ûAñ gâcòK còkòaû Lêaþ KVò^ @û ùjûA~ûAQò I Gjò iciýûMêWÿòK aWÿ aWÿ WûGeú `ûcð ijòZ c¤ @^ý ùlZâùe i¸ûa^û ejòQò û gâcòK ^ ckòaûe iciýûKê icû]û^ Keòaûùe WûGeú `ûcðKê ^òdªY Keû~ûA_ûeòa û \êMÛ ù\ûj^, _gêcû^u Pûeû Zò@ûeò, _gêcû^uê Pûeû ù\aû I ùMûaee i`û Keòaû cêLý Kû~ðý ejòQò, ~ûjûKò @ûRòKûfò Gjû ùcgò^ \ßûeû iµ^Ü Keû~ûA[ûG û G[ô_ûAñ Uò.Gcþ.@ûe. IßûM^þ ùcgò^þKê aòKgòZ Keû~ûAQò ~ûjû Kò _ì‰ð eì_ùe bûeZúd _eòiÚòZò @^êeì_ùe ejòQò û GjûKê PkûAaû _ûAñ aòRêkòe @ûagýKZû ^[ûG û G[ôùe _gêcû^u _ûAñ C_~êq icÉ Lû\ý bkò gêLôfû,
Nûi, iaêR Nûi I KêUû Gaõ iû¦âûYKê CPòZþ cûZâûùe _KûA \ò@û~ûA[ûG û Gjû Uò.Gcþ.I IßûM^ùe ùMûUòG \ßûe fMû~ûA[ûG I Gjûe \ßûeKê ùLûfòKeò Uò.Gcþ.@ûe. IßûM^Kê ù~ùZùaùk UâûKÖe \ßûeû UYû~ûA[ûG, ùZùa UòGcþI IßûM^e bòZùe aecû/ IMeKê PkûAaûe cògâòZ _gê @ûjûe GK _õqòùe ejò~ûA[ûG û
KéhKu _i¦ Uâò_òKfþ C_ôû\ ù\Lû~ûAQò Kò `ifeê MRû @uêeòZ ùjaû ijòZ jòñ `ifùe ajê _âKûee ùacûeò ù\Lû~ûA[ûG û ùZYê `ife iêelû _ûAñ ajê Kµû^úMêWÿòK ^òRe `ifMêWÿòK iêelû _ûAñ ^òRe C_ôû\ aòKgòZ Keò[û«ò Kò«ê Uâò_òKfþ GùMâû iòÁcþ Kµû^úe C_ôû\ KéhKcû^u _â[c _i¦ ùjûA ejòQò û còZòùe Z KéhK @^Ü C_ôû\^ _ûAñ GùlZùe \ò ^ eûZò _eò g â c Keò [ ûG û KéhKcû^uê ù~ZòKò iûa]û^ú @û_YûAaûe @ûagýK ejò[ûG ùiZòKò iûa]û^ú `ifKê iêelû ù\aûùe c¤ ejò[ûG û iaêùaùk
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Gjò Kµû^ú `ifMêWÿòKe iêelû ùjZê ajê _âKûee C_ôû\MêWÿòKê aRûeùe _âùag KeûAQ«ò, ~ûjû\ßûeû KéhK GjûKê _âùdûM Keò _ìeû fûb ù^A _ûeòùa û Kµû^úe ùRù^eûfþ cýûù^Re gâú c KjòQ«ò Kò @ûRòe \ò^ùe `ifMêWÿòKê Zò@ûeò Keòaû I Gjûe C_ôû\KZû aé¡ò @ûYòaû _ûAñ GK aWÿ Pûùf¬ ùjûAejòQò û GcòZò ùlZâùe C_ôû\e gévkû ù_gþ Keû~ûAQò û ~ûjû`kùe `ife icÉ iciýûKê _ûAñ C_~êq ejòa û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
17
Kµû^ú icûPûe
dûeûe flý: aél-ù_ûhYùe ùbûRý _\û[ðe MêYa û aXÿûAaû
jû G_eò icd [ôfû Kò dêùeû_Kê ùiùZùaùk G ùbûKcûeú bkò iciýûe i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿò[ôfû û
Gjò icdùe \eKûe [ôfû @]ôK Kéhò C_ôû\^,KûjòñKò ^û ùfûKcû^uê ù_U beû Lû\ýe @ûagýK ejò[ôfû û GcòZòùe dûeû GK ae\û^ e_ìùe i¹LêKê @ûi[òf ô ûû ~ûjûe ~ûZûâ Laêþ \úNKðûkú^ ùjûAiûeQòò û Gjûe iûÚ_^û 1905ùe Iiùþfû, ^eùþIùße ùjûAQò û Gjò _eò iciýû @ûRò bûeZùe ejòQò fMûZûe ùlZe bìcò Kc ùjûA~ûCQò, ~ûjû\ßûeû KéhKcûù^ @]ôK `if C_ôû\^ Keòaû _ûAñ @ûagýKKê fMûZe eì_ùe aXÿûA PûfòQ«ò û Gjò iÚZòùòe C_ûô\^ aXûÿAaûe \ûdZòß CVûAQò dûeû AŠ@òû û bûeZùe Gjûe @ûe¸ cjûeûÁâe _êùYeê ùjûAQò û Kµû^úe ù¤d @ûe¸eê KéhKcû^uê CPòZ cìfýeê @]ôK MêYa û~êq Gaõ _~ûðaeYúd C_ûô\ C_f² KeûAaû û Ké h Kcû^uê C c C_ô û \^ _ûAñ Kµû^ú ùÆgûfò U ò Cað e KMê W ÿ ò K ùlZ _~ð ý « _jñ P ûAaû @ûe¸ Keò ù \AQò û Gjò ùÆgûfò U ò Cað e KMê W ÿ ò K e Lûiþ b ûaùe Gjû ejò Q ò Kò G[ô ù e ^ûAùUâ û ùR^ ^ûAùUâUþ eì_ùe C_f² ùjûA[ûG, ~ûjûKò aél @ûùcû^òdcþ IaðeKe @ù_lû Lêaþ gúNâ ùgûhòZ Keò ù^A[ûG û Gjò KûeY ejòQò Kò `ifMêWÿòK C_ùe Gjò CaðeKMêWÿòKe _eòYûc ZúaâMZòùe _âû¯ ùjûA[ûG û _Uûg I ifþ`e _ûAñ GiþI_ò (ifþù`Uþ @`þ ù_ûUûg) C_f² ejòQò û Gjûe cêLý C_ôû\^MêWÿòKùe dûeûcòfû, dûeûfòaû, dûeûaòUû, dûeûùaeû I Gjûe aýZúZ c]ý @^ý C_ôû\ gûcòf ùjûAQò û Gjò C_ôû\MêWÿòK I KéhKcû^u ]ýû^ùe eLôaû ùjZê CaðeKMêWÿòK _ûAñ Kµû^úe ùK¦âaò¦ê _ûfUòQò û
Kµû^úe _âa§ ^òùŸðgK Kj«ò Kò Kµû^úe CùŸgý ùKak @[ð ùeûRMûe Keò a û ^ê ù jñ , aeõ Ké h Kcû^uê G_eò Ké h ò C_ô û \ ù\aûKê ejò Q ò ~ûjûKò GjûKê aò g ß û i C_ùe eLô C eò [ û«ò G[ô_ûAñ dûeû iaêùaùk jó C c icûR _ûAñ C c ijòZ bf aýajûe Keò[ûG û dûeûe C_ôû\ aýajûe Keòaûe KéhKcûù^ iKeûcôK _âZòKâòdû _ûA[û«ò û KéhKcûù^ KjòQ«ò Kò dûeû \ßûeû ^òcðòZ iûeKê aýajûe Keòaû _ùe Rò@û ^Á ùjûA ^[û«ò û KûjóKò ^û dûeû CaðeK cûUòe _òGPþKê i«êkòZ eLô[ûG û `ifKê ù_ûhY ù\A[ûG, ù~CñKûeYeê @ûce Lû\ýe ù_ûhY MêYa û c¤ C c ejò[ûG û KéhKcû^u C c iêaò]ûcû^ I C_ô û \ C_f² Keò a ûe KûeY Gjû @ùU Kò Kµû^ú ùZR bûaùe Ké h Kcû^uê _i¦ Keò [ ûG û MZ ahð dûeû @ûjê e ò GK _û\@ûMKê aXÿ ò UûUû ùKcò K ûfþ i aû dêeò@û aòòRòù^þi Le\ò KeòQò û Gjò icdùe Kµû^ú _ì‰ð eì_ùe dêeò@û aòRòù^þi ijòZ ^òRe ùÆgò@ûfòUò `UòfûAReKê ù\ge icÉ KéhKcû^u ^òKUùe _jñPûAaûe _âÉêZò Keò Q ò ù\AQò û cjûeûÁâ aýZúZ Kµû^ú \lò Y eûRýMêWÿòKe K‰ðûUK, Zûcòf^ûWÿê, @û§â_âù\gùe Kû~ðý KeêQò I C e_âù\g, _õRûa, eûRiÚû^ I jeòdûYû bkò aWÿ eûRýMêWÿòKùe c¤ Kµû^ú ajêZ gúNð Kû~ðý @ûe¸ KeòaûKê ejòQò û Gjû aýZúZ KéhKcû^uê I cRbêZ Keòaû _ûAñ dûeûe KcðPûeú KéhKcû^uê Gjûu ùlZ ^òKUKê ~ûA aòbò^Ü mûZaý Z[ý ù\aû ijòZ _âgòlY ù\A[û«ò, `kùe Gjû igq _[ùe @MâMZò Keòa û
gqògûkú GcþGfþUò-GKè 625ùe Kûc ùja ijR
G
jûZ icùÉ RûY«ò Kò _ùâZýKUò Kûc _ûAñ _egòcâ KeaòûKê @agý _W[òÿûG, K«òê @û]^êKò ùcg^òKþê ùZR bûaùe aX[êÿaôû C_ù~ûMùe Kûc Keaòû @Zò ijR ùjûA~ûAQò û GcZòùòe @û]^êKò ùcg^òeþ ^còûðY KeQò,ò ùc^÷úUûC iûC[þ Gi@òû _ûâAùbUþ fcòùòUWþ û Gjò Kµû^úe cLêý C_ûô\ GcG þ fUþ-òGKè 625 ejQòò ~ûjûKê aýajûe Keaòûùe ùMûUG ò ùfûWe e_ìùe WûGeú Kû~ýð Keû~ûA[ûG û Gjû ajZê agòiß^úd C_ûô\ @ùU û
CVûA _ûeòa û 5.90 còUe CyZû _~ðý« G[ôùe ijRùe IR^ C_eKê CVûA ùjûA[ûG û G[ôùe KêùaûUû gqògûkú AõRò^þKê aýajûe Keû~ûA_ûeòa û 75 GPþ_úe Gjò A¬ò^ 4 iòfòŠeeê Kcþ @ûagýK ejò[ûG û Gjû ùfûWe Gfûdõi G-580 Uûdûe Gjò ùfûWeùe @]ôKZc 2500 Kòùfû _~ðý« IR^ cùWÿfKê cêLý C_ù~ûM WûGeú Cù\ýûMùe Keû~ûA[ûG û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
18
Kµû^ú icûPûe cêLý @Zò[ô eìù_ ù~ûMù\A[ôùf û @^êÂòZ Kû~ðýKâcMêWÿòKùe C_iÚòZ icÉ Ké h Kcûù^ GKZâ ùjûA A`þ ù Kû KéhKcû^u aòhdùe aòÉûeòZ eì_ùe a‰ð^û Keò[ôùf û _âa§ ^òùŸðgK Zûu aqaýùe Kjò [ ô ù f Kò A`þ ù Kû KéhKcû^u ijòZ _âZò _\ùl_ùe @ûùc QòWÿû ùjûAQê û
A`þùKû KéhK Pûhúu jòZùe
ùKû KéhK PkòZ ahð ^òRe 50 Zc aûhòKð icûùeûj C›a A `þcjû]ê cþ]ûcþùe _ûk^ KeòQ«ò û Gjò icûùeûjùe eûRý Z[û eûRý aûjûeeê ajê A`þùKû KéhK @ûiò GKZâòZ ùjaû ijòZ aòbò^Ü Kû~ðýKâc @ûùdûRòZ KeòQ«òû Gjò icûùeûjùe cjûeûÁâ, Jewûaû\, ^ûgòK I _êùY Ròfäûeê KéhK @ûiò 50Zc R^àaûhòðKú C›aùe ù~ûMù\AQ«ò û icûùeûj @aieùe A`þùKû KéhKu _âa§ ^òùŸðgK Wû.dêGiþ @aiÚò
KéhKu _âZò i¸a iûjû~ý Keòaû jó A`þþùKûe ù¤d ejòQò û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò Gjò ahð A`þùKû \ßûeû 30fl ^ò´ MQ fMû~òa û ~ûjû`kùe aûZûaeY gê¡ ùja I Gjò ^ò´Kê aòKâò Keò KéhKue ajê iciýû \ìe ùjûA~òa û Kµû^ú _leê A`þùKû KéhKu ^ûce G_þ c¤ fõP Keû~ûAQò, ù~Cñ[ôùe Gùa _~ðý« 40 fleê @]ôK KéhK RWòZ ùjûA fûb _ûA_ûeêQ«ò û
@ûc ùcûUe _ýûù^fe Pûjò\û ejòQò icMâ bûeZùe : iù«ûh IiIßûfþ
ùcûUeKê Pûfê Keò ùKCñVûKê c¤ G ùaaò^û@û_Y\ßò]ûùe^òRe~ûA_ûeò ùa I Nee @^ýû^ý Kûc Keò_ûeòùaû Gùa ùcûUe Pûfê I a¦ Keòaû _ûAñ ùKøYiò @iêaò]û ^ûjó ? Kò«ê Gjû c¤ iZ @ùU Kò Igòd^þ GùMâû @ùUûùcUòKþ _âûAùbUþ fòcòùUWþ Kµû^úe ù^÷^þ MùYgþ ùcûUe Áûið _ýûù^fþKê Zò@ûeò Keò iûeòQ«ò ùKak ùcûUeKê ÁûUð Keòaû Kûc ^êùjñ, @ûjêeò c¤ ùcûeUKê Gjû ù\LûeLû Keò_ûeòa û Kµû^úe iòAI Gaõ `ûCŠe WûAùeKÖe iù«ûh IiIßûfþ \éXÿZûe ijòZ KjòQ«ò Kò 2004 ciòjûùe bûeZùe _â[c [e @ûc Kµû^ú ùcûaûAf KõùUâûf ùjC[ôaû ùcûUe _ýûù^fþ aòKgòZ Keò[ôfû û @ûc Kµû^ú \ßûeû ^òcðòZ _ýûù^f bûeZùe Lêaþ ^ûc KeòQò û KéhK Gjò ùcûUe \ßûeû ^òRe ùlZùe iòõP^ ijRùe Keò_ûeòùa,
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
KûjóKò ^û Gjò _ýûù^fþ \ßûeû aûe´ûe ùcûUeKê Pûfê I a¦ Keòaûe ùKøYiò Sò^þSUþ KeòaûKê _Wÿòa ^ûjó û G[ô_ûAñ ù^÷^þ MùYg ùcûUe ÁûUðe _ýûù^fKê KéhK bûA ^òRe _ùKUùe eLô Kûc Keò_ûeòùa û Gjûe cû¤cùe ùKak icd Kcþ Lyð ùjûA[ûG Zûjû ^êùjñ, @ûjêeò c¤ aòRêkò Lyð Kcþ ùjûA[ûG G[ôijòZ _ûYò, icd, A§^ I cRêeò c¤ Kc ùjûA[ûG û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
19
Kµû^ú icûPûe Gjò Kµû^ú Cy MêYa ûe iòõP^ C_KeYKê aòKgòZ Keòaû `kùe KéhKcû^uê ^ì@û ak _â\û^ Keû~ûAQò û
dêùeiò@û I Wâ_þe C_ôû\ K[û ^ò@ûeû
Yò Kcþ ùjC[ôôaûeê RkÉe KûeYeê iòõP^ Keòaû _ûù^A @ûRòKûfò KéhKcû^u _ûAñ GK Pûùf¬ ùjûA~ûAQòû GcòZòùe ajê Kµû^úMêWÿòKùe iòõP^ _ûAñ ajê C_KeY aòKgòZ KeòQ«ò, ù~Cñ[ôùe Kcþ _ûYòùe c¤ iòõP^ ùjûA_ûeòa û dêùeiò@û AeòùMg^þ iòÁcþ _âûAùbUþ fòcòùUWþ Kµû^ú c¤ Gjò @aieùe cj ß_ì‰ð Kûc KeòQò û
Kµû^úe WûAùeKÖe _âùcû\ cûùŠû KjòQ«ò Kò @ûùc @ù^K _âKûee iòõP^ C_KeYMêWÿòK ^òcðûY KeòQê, ~ûjûKò Cy MêYa û~êq ejòQò I KéhKcû^uê ajêZ _i¦ Gjû @ûiòQò û @ûce C_ôû\MêWÿòKe ù\LûeLû Keòaû _ûAñ @]ôK Lyð Keòaûe @ûagýKZû _Wÿò ^[ûG û MZ \êA ahð ùja @ûce C_ôû\ @^ý Kµû^ú C_ôû\MêWÿòKKê KWØû UKÑe ù\A @ûiêQò û Gjò aòùghZû KûeYeê @ûce C_ôû\MêWÿòKê _ìeû ù\gùe Lûiþ bûaùe Pûjò\û ejòQò û @ûce C_ôû\ùe KéhK_ì‰ð eì_ùe i«êÁ ejòQ«ò û ùKak Gjû ^êùjñ, @ûùc Rcðû^ú ijòZ cògò ^òRe C_ôû\MêWÿòKe e¯û^ò Keò[ûC û 2013 ahð @ÉòZßùe @ûiò[ôaû Gjò Kµû^ú cfþUòù^i^ûfþ Kµû^úe Ê_Ü ù\Lô[ôfû I ù~Cñcûù^ Kò Ê_Ü ù\Lô[ôùf @ûce c¤ GK Kµû^ú ùja, ùijò Ê_Ü @ûRò _ìeY ùjûAQòû ^aahðe i§ýûùe RùY @^ýRYKê gêbKûc^û RYûAaû ijòZ Gjò Kµû^úe bìcòKû aòÉûeòZ bûaùe a‰ð^û Keò[ôùfû Kµû^ú _leê Kêjû~ûAQò ù~, dêùeiò@û I Wòâ_e @Zýû]ê^òK ùKøgk MâûjKcû^u @ûWKê KéhKcû^uê KûeMûe iòõP^e icû]û^ ù\aû _ûAñ _âZòa¡ @U«ò û
_gê_ûkKu iêL ejòQò, ùagò \ò^ _~ðý« @]ôK lúe
_
gê _ ûk^ aýaiûdKê @û_YûA C c fûb @û_Y ùiùZùaùk _ûA_ûeòùa ù~ùZùaùk Kò KéhKcûù^ _gêcûk^ i´§òZ Z[ý jûif Keò_ûeòùa, Kò«ê \êbðûMýe K[û @ùU Kò @ûRò c¤ ù\gùe @]ôKûõg KéhKcû^u _gêcû^ue ù\LûeLû Keòaû Xw _êeêYû ùjûA ejòQò, ù~Cñ KûeYeê KéhK fûb _âû¯ ùjûA ^[û«ò, KûjóKò ^û _gêcû^u Vûùe ùjC[ôaû ùeûM Gaõ @^ý iciýûMêWÿòKùe elû _ûAaû _ûAñ mûZaý Z[ýe @bûa ejòQò û Gjò icÉ iciýûMêWÿòKeê Zâûjò _ûAaû _ûAñ `ò^þKè fûA`þ iûA^è _âûAùbUþ fòcòùUWþ Kµû^úùe _gêcû^ue aòKûg _ûAñ ù]^ê-GPþ I jò_ûfòbþ _æi bkò C_ôû\ aûjûe KeòQ«òû Kµû^úe WûAùeKÖe i¬d iòõj KjòQ«ò Kò _gêcû^ue icÉ aòKûg _ûAñ `ò^òKè @ù^K C_ôû\ C_f² KeòQò, ù~_eò ù_äûeûùi÷Kþ ùaûfþi, ùcÁò^òKè, ù_ù^÷K-Wò ùaûfþi, KêýUòKþ, ùi_þUúùa^þ, gqòcú^, ùMûfØ @û\ò û G[ôeê ~ûjû iaêVûeê @]ôK ùfûK_âòd ejòQò ù]^ê- GPþ Zek ~ûjûKò ùMûbò^þ \ê]ûeê _gêu @Wee aòKûg Gaõ aé¡ò Keò[ûG û G[ôijòZ ùeûM _âZòùeû]K gqò aXÿûA[ûG û ùKak Gjû jó ^êùjñ, _gêcû^u PcWÿû I
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùjdûe ùKûUKê iêiÚ I cêfûdcþ Keòaû ijòZ ùacûe _gêKê iêiÚZû ù`eûA @ûYòaû, icMâ lúe aé¡ò c¤ KûcKê @ûiò[ûG û ùKak Gjû ^êùjñ, _gêcûù^ Lêeû Gaõ iòõN R^òZ ùeûMùe c¤ _úWÿòZ ùjûA[û«ò û ù]^ê-GPþ Jh] É^ýeê lúe Seòaûe iciýûKê c¤ \ìe Keò[ûG û Gjò Jh] @û_Yuê 100Mâûcþ, 250Mâûcþ I 1fòUe _ýûKòõùe ijR còkò[ûG û Gjû _êgcû^u fòbe I jRcþ VòKþ Keòaû ijòZ _gêuê gqò I eq aXÿûAaû _ûAñ jò_ûfòbþ _äiþ fòKßòWþ Kµû^úeê _leê aûjûe Keû~ûAQò û G[ôùe ùKak KcùRûeú \ìe ùjûA[ûG Zûjû ^êùjñ, aeõ a\jRcú ijòZ @^ý ùacûeòMêWÿòKeê c¤ elû _ûAaû _ûAñ Gjò Jh] Kûc Keò[ûG û _gêcû^u ù_Ue KécòKê cûeòaû, a§ýûù\ûheê cêqò Keòaû I gqò ù\aûùe c¤ Gjò Jh] `k_â\ ùjûA[ûG û Gjò Jh] @û_Yuê 250 Mâûcþeê 5 fòUe _~ðý« _ýûKòõùe C_f² ejòQò û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
20
Kµû^ú icûPûe
ùKûiûcòfþ WòG`þ ù~ûùM aXÿû«ê C_ôû\^ bìcò iê]ûeùe Lêaþ fûb_â\ ùjûA[ûG û Kµû^úe eòRòI^ûfþ cýûù^Re eaò¦â _ûIßûe KjòQ«òò Kò KéhK bûA @^ý CaðeK ijòZ ùKûiûcòfþ WòG`þe _âùdûM Keò_ûeòùa û
Kéhò eiûd^òK @MYú ^òcðûZû Kµû^ú @ùU û iê còkKµû^úùKcòKKéûfhKcûù^ GcòZò C_ôû\ C_f² KeûCQ«ò, ù~Cñ[ôùe Kò KéhKcû^u `if aé¡ò ùja û Gjò Kµû^ú c¤ùe ùKûiûcòfþ WòG`þ (80 _âZògZ) WaäëýWòRò ifþ`e \ßûeû Ròeû, ùiûeòh, PYû I Mjc C_ôû\^ aé¡ò Keû~ûA[ûG û Gjò C_ôû\ùe
eaò¦â KjòQ«ò Kò ùKûiûcòfþ @ûRò aélMêWÿòKe @ûagýKZû ùjûA~ûAQò û KéhK bûA ùKûiûcòfþKê aýajûe Keò aélMêWÿòKe ù_ûhK Z ßMêWÿòKê Kcò Keò a û \ì e Keò _ ûeò ù a û G[ô ù e Waä ë ý Wò R ò `ðcêýùfg^þ C_ùe @û]ûeòZ ejòQò û G[ôùe GK cûZâ G_eò ifþ`e ejòQò, ~ûjû\ßûeû Kò aêYòaû _ùe dêeò@û I aûfò ijòZ cògâY Keò `ifKê _âùdûM Keû~ûA_ûeòa û KéhK 3-6 Kòùfû _âZò GKe ùKûiûcòfþ WòG`þKê aýajûe Keò_ûeòùa û gâú _Ißûe KjòQ«ò Kò KéhKcû^uê RûMeêK Keòaû _ûAñ KéhK cû^u ùMûÂúMêWÿòKe @ûùdûR^ c¤ Keû~ûA_ûeòa KûjóKò ^û KéhK Gjò C_ôû\ùe be_êe `ûA\û CVûA _ûeòùa û
@ûc C_ôû\ ‘G _äiþ’ ùMâWþe _âcûYòZ : ^òiûe còSðû Kc RkÉe KûeYeê iòõP^ Gùa GK _âKûe Pûùf¬ _ûYòùjûA~ûAQò û GcòòZòùe ajê Kµû^ú iòõP^ ùlZâùe G_eò C_KeY aòKgòZK KeòQ«ò ~ûjû`kùe Kcþ _ûYòùe c¤ iòõP^ ùjûA_ûeòa û Mû§fòKe GùMâûùUKþ _âûAùbUþ fòcòùUWþ Kµû^ú c¤ Gjò bûMùe cj ß_ì‰ð Kûc KeòQò û ^òcðûY Keò[ûCñ, ~ûjûKò @û]ê^ÿòK ùKøgk I Cy Kµû^úe ùRù^eûfþ cýûù^Re ^òiûe còSðû KjòQ«ò Kò MêYa û~êq @ùU û Gjûe ù\LûeLû Keòaûùe @]ôK Lyð @ûùc iòõP^ _ûAñ C_~êq @Zýû]ê^òK iòõP^ C_KeY ^òcðûY Keû~òaûe @ûagýKZû _Wÿò ^[ûG û Gjò @ûagýKZûe KeòQê, ~ûjûKò @ûAGiþ@ûA G _äiþ ùMâWþùe _âcûYòZ ùjûAQò KûeY ù~ûMêñ @ûce C_ôû\MêWÿòKê _ìeû ù\gùe Lêaþ Pûjò\û û @ûce Kµû^ú cjûeûÁâ eûRýe @Zò RYûgêYû Kµû^ú @ùU, ejòQò û @ûce C_ôû\MêWÿòK _âZò KéhKcûù^ _ì‰ð eì_ùe ù~CñVûùe @ûce C_ôû\MêWÿòKe Lêaþ Pûjò\û ejòQò û @ûMûcú i«êÁ @Q«ò û Mâú^þ Wòâ_þ aâûŠ ^ûcùe @ûce C_ôû\ \ò^ùe icMâ bûeZùe @ûùc ^òR gûLûMêWÿòKê aòÉûe Keòaê û aRûeùe C_f² ejòQò ~ûjûKò KéhKcûù^ Lêaþ _i¦ ùi KjòQ«ò Kò @ûùc _òaòiò _ûA_þVûeê ù^A ùÆdið _~ðý« KeêQ«ò û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
21
Kµû^ú icûPûe
\òfäú GùMâû Käae iÚû_^û òZ ùjûùUf cjûMê^ iùeûae ù_ûUòðùKûùe MûRò\ò@fûaû\iÚ ä ú GùMâ û Kä a e iÚ û _^û _ûAñ ajê GùMâ û ù_âûù`g^ûfè GKûVò ùjûAQ«ò, ù~Cñ[ô _ûAñ \òfäú GùMâû Käae Kû~ðýKûeòYú iéÁò ùjûAQò û G[ôùe ^úeR ZòIßûeòuê Pýûdûecýû^þ, @RòZþ bûõL]eKê ù_âiòùW<, iZúg ZòIßûeú I aò.G^þ. _ûVKKê bûAiþ ù_âiòùWõUþ eì_ùe cù^û^òZ Keû~ûAQò û Käae còg^ Kéhò Cù\ýûM Gaõ ieKûeú I ùaieKûeú Kéhòe _âgòlY iõiÚû^ KéhK, Êdõùiaú iõiÚû^, aýaiûdú I KcðPûeúcû^u c¤ùe Zûkùck _ê^ü ù`eûA @ûYòaû _ûAñ _âùPÁû Keû~òa û Kéhò eiûd^òKe fûb aòhdùe iû]ûeY R^Zû I ieKûeuê KjòaûKê ejòQò û ~ûjû\ßûeû Kéhò eiûd^ Cù\ýûMe Qaòùe iê]ûe @Yû~ûA_ûeòa û @¤lúd bûhYùe @RòZþ bûK]e KjòQ«ò Kò aòcê\âòKeYe KûeY \úNð icd _ùe c¤ Kéhò eiûd^ aýaiûdúu C_ùe iKeûcôK _âbûa aWÿòQò û ùi MZahðe Kéhò eiûd^òK
aòhdùe _ì‰ð ùfLû-ùLûRêQ«ò û Gjû c¤ Pyðû Keû~ûAQò Kò Kéhò aògßaò\ýûkde _ûVýKâcMêWÿòKùe iê]ûe @ûagýKZû ejòQò û ùa÷mû^òKcû^u ù_Áþ KõùUâûf ùaûWð \ßûeû Rûeò Keû~ûA[ôaû \òM - ^òùŸðg @^êiûùe KéhKcû^u KúU^ûgKu @^êi§û^ Keòaû CPòZþ û Käae @ûMûcú ùa÷VKùe CùŸgý, Kû~ðýKûeòYú, ùIßaþiûAUþ I i\iý MXÿòaû _ûAñ _âKâòdû ù\LôaûKê còkòQò û Käae Gjò ùa÷VKùe ^òeR ZòIßûeò @ûgßûi^û ù\A _âZò icdùe Käae ijûdZû _ûAñ Z_ôe ejòùa ùaûfò KjòQ«ò û gâú iZòg Käae CùŸgý, còg^ @û\òò C_ùe Pyðû _ûAñ eì_ùeL _âÉêZ KeòQ«ò I ùghùe ]^ýaû\ mû_^ Keò[ôùf û
RòI IßûfØðùcgþ ù`iòõùe ùlZ iêelòZ @ûe¸ Keò ù\AQ«ò û Gjò ùlZâùe GPþWò aûde _âûAùbUþ Kµû^ú i¹êLKê @ûiòQò, ~òG Kò RòI ùIßfØùcg ù`iòõ eì_ùe ùlZMêWÿòKe iêelû _ûAñ KéhKcû^uê Gjò CPòZþ C_jûe ù\AQ«ò û Kµû^úe cýûù^Re jòcûõgê @û^¦ ZòIßûeò Gjûe aòùghZû Kjò gû«òùe jûfþKû ùjûAQ«ò I ùP^þ fòõKþ @ù_l _âZò Kòùfû f´û c¤ @]ôK ejòQò û Gjûe 6 `êUþeê 4X 4 Mûfû aŠf IR^e 35 Kòùfû ùjûA[ûG, ~ûjûe f´û 100 `êUþ Z K ê i ê e l ò Z K e ò a û _ û A ñ G ù a ùjûA[ûG I Gjò ùP^þ fòõKþe IR^ 48 Kòùfû ùjûA[ûG û ~ûjûe KéhKcûù^ _êeêYû _¡Zò `ò^þiòõKê fõP Keò f´û 100 `êUþ jó ejò[ûG û GPþWò Ißûdûee RòI ùIßfØ ùcg^ @]ôK iêelòZ I Kcþ Lyð~êq ù`iòõ @û_YûAaû cRbêZ I Rwùeû]K @ùU û
ùl
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
22
Kµû^ú icûPûe
ù^_ûk ieKûe GaòUòGfþKê ù\ùf ù_âû›ûj^ _êeÄûe Wbû^èWÿ aûùdû-GùMâû ùUKþ fòcòùUW (GaòUòGfþ) Gù^_ûk ù_ûfþUâú ù`Wùeg^þ Kû~ðýKâc _âPûe Keòaûùe cêLý bìcòKû ^òbûAQ«ò û Kû~ðýKâce gêbûe¸ ù^_ûk _â]û^cªú _ê¿û Kck \jfu KeKckùe @^êÂòZ ùjûA~ûAQò û Gjò @aieùe _â]û^cªú \jf Gjò Kû~ðýKâce ùÆû^þie Keòaû ij ùUKÜòKûfþ ùig^è C_ùe
Kµû^úe cýûù^Ròõ WûAùeKÖe I _ò. iòõj Kû~ðýKâcùe bûM ù^AQ«ò û
Kµû^úe ùRù^eûfþ cýûù^Re _âaúY Kêcûe ùR÷iIßûfþ _â]û^cªúuVûeê _êeÄûe MâjY KeêQ«òò û
aXÿò-PXÿò bûM ù^aû _ûAñ GaòUòGfþKê ù_âû›ûj^ _êeÄûe _â\û^ KeòQ«ò û Gjò @aieùe ùUKÜòKûfþ ùig^þe Kµû^úe @]ôKûeúMY G^þRûAcþ ùKøgk cû¤cùe ù_ûfþUâò I ÊûiÚýùe cj ß_ì‰ð bìcòKû aýZúZ ^òRe aòPûe _âþÉêZ Keò[ôùf û Gjò @aieùe ajê iõLýûùe ù^_ûk ù_ûfþUâò ijòZ RWòZ[ôaû aýqò aòùgh bûM ù^A[ôùf û
_ûYòe iVòKþ C_ù~ûM _ûAñ @ûeGcþ Wâò_þKê @û_Y«ê
@ûRòe icdùe Lêaþ cj ß ejòQò, KûjóKò ^û _ûYòe _ûYòKcòC_ù~ûM fMûZûe bûaùe ù\LôaûKê còkêQò û GcòZòùe Kéhò iòõP^ùe _ûYòe i\ê_ù~ûM ajêZ ejòaû @ûagýK ejòQò û Gjû ùiùZùaùk i¸a ùjûA_ûeòa ù~ùZùaùk Kò ùlZMêWÿòKùe iòõP^ iVòKþ ùKøgk I Cy MêYa û~êq C_KeYMêWÿòKê aýajûe Keû~ûA_ûeòa û
cêLý C_ôû\MêWÿòKe A^þfûA^þ Wòâ_e, ù_äUþ ùfUef, GP.Wò._ò.A. ÆâòõKfe _ûA_þ, cûAùKâû ÆòâõKfe _ûA_þ, `òfþUið @û\ò C_ôû\ ejòQò û Gjû aýZúZ Gjò C_KeYMêWÿòK _â~êq ijûdK iûcMâúKê c¤ ^òcðûY Keò[ûG û ùZùa Kêjû~ûCQò Kò GjûKê ^òcðûY Keòaû icdùe MêYa ûe _âZò Lûiþ ]ýû^ \ò@û~ûA[ûG û Gjû GK G_eò Kµû^ú @ùU ~ûjûKò Ké h Kcû^uê C_ôû\MêWÿòK ijòZ _âgòlY c¤ \ò@û~ûA[ûG û @ûeGcþ Wòâ_e C_KeYMêWÿòKê _âùdûM Keòaûùe KéhK C c fûb _ûA_ûeò[û«ò û
Cy MêYa û~êq C_ôû\^ ijòZ iòõP^ iVòKþ C_ûdùe KéhKcû^uê gòLû~ûCQò Kò @ûeGcþ Wòâ_þ û Gjû ^ûgòK ùaiþWÿ Kµû^úe ejòQò, ~ûjûKò cêLý eì_ùe aò¦ê iòõP^ùe _â~êq C_ôû\Kê ^òcðûY Keò[ûG û Kµû^úe _âZò^ò]ô gZúg Giþ. ùgKùW Kj«ò Kò Gjò Kµû^ú
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
Kµû^ú icûPûe
23
_Z¬kò aXÿê[ôaû _\ùl_
ùiûdû AŠÁâòKê EYcêq Keòaû _ûAñ aûaû E Pòeûcù\au _Z¬kò @ûdêùað\ Gjûe Zò^òUò
^[ôùf, KûjóKò ^û aýûu \ßûeû iõiÚû^ @]ôMâjYKê _âZýûjûe Keò\ò@û~ûA[ôfû û @û_Yuê Kjòù\aûKê Pûjêñ Kò aòbò^Ü aýûuMêWÿòKe iõiÚû^Kê Leò\ Keòaû ^òcù« ^ò¿ ò ù^AQ«ò û Gjû EPò ùiûdû \ßûeû ù\d eûgò 10,000 ùKûUò Uuû ejòQò û _ìaðeê Lû\ý ùZf _ûAñ C\û^ú Ißòfþceu ijòZ c¤ KûjóKò ^û _Z¬kòe ùiûeòh ùZf ijòZ @^ý ùZfMêWÿòK c¤ iõ~êq C_Kâc eì_ùe ù~ûMûù~ûM Keò[ôùf û ^òRe ù_÷V RûMâZ Keò[ôfû GcòZòùe EPò ùiûdûe Zò^òUò a¦ _Wÿò[ôaû _Z¬kò @ûdêùað\ \ßûeû EPò ùiûdûe Zò^òUò iõiÚû^ _âZò Lêaþ iûjû~ýKûeú _âcûYòZ ùja û EPò ùiûdû Kµû^ú Lû\ý iõiÚû^ @]ôMâjY Gjò \òMùe _â[c _\ùl_ ejòQò û ùZf ^òcðûYe iaêVûeê aWÿ Kµû^ú ejòQò ~ûjûKò aûhðòK C_ôû\^ iìZâcêZûaK Gjò Kû~ðýKê @ckò Rûcû _ò§ûAaû _ûAñ lcZû 3.3 còfòd^þ U^þ ejòQò û Gjûe fòWòõ aâûŠþiùe ^êýùUâfû, c¤ 6 cûi icd @ûjêeò fûMòa û EPò ùiûdû Lû\ý cjûùKûg, i^EPò, EPò Áûe I eêPò ùMûfþWÿ ejòQò û @û_Yuê Kjò ùZf ^òcðûZûcû^u c¤ùe @MâYú ~òG ejòQ«ò ùi ù\CQê Kò 3ahð bòZùe Gjò Kû~ðý Rûeò ejòaûùe EPò ùiûdû _Z¬kò Leò\ûe ùLûRê [ôùf û Kò«ê C\û^ú Ißòfþceu ijòZ @ûdêùað\ \ßûeû \ò@û~ûA[ôaû KõPû ùZfKê _âiõÄéZ I _ýûKþ Kû~ðý EPò ùiûdûKê ù~ûMý Leò\ûe eì_ùe còkò _ûeò Keò[û«ò û
cýûRòKþ ùRfþ @û_YûA _ûYò I ù_ûhK Z ß aõPû«ê ýùeû Kµû^ú GK G_eò cýûRKòþ ùRfþ aûjûe KeQòò Kò ~ûjû \ûßeû GKê`ifMW ê Kòÿê ù_ûhK Z eßê elû Keû~ûA_ûeaò û @ûjeêò c¤ cýûRKòþ ùRfþ ùifýêùfûiþ I ù_ûUûid ò ceþ cgòYâ ejQòò ~ûjûKò aléMWêKòÿê ù_ûhK Z MßWêKòÿe _e_ò‰ìð eL[ôûG û Gjûe _ùâdûMùe CaeðK _ùâdûMKê 30eê 40 _ZâgòZ Kcþ Keû~ûA[ûG I iõòP^ùe c¤ 50 _ZâgòZ _~ýð« Kcþ Keû~ûA[ûG û cýûRòKþ ùRfþ aúRMêWÿòKe @uêeY lcZûKê c¤ aXÿûA ù\A[ûG û Gjûe GK G_eò MêY ejòQò ~ûjûKò C_ôû\KZûùe Kcþ Lyð KeòaûKê _Wÿò[ûG @^ý_lùe `ifKê iêiÚ Keòaû ijòZ C_ôû\^ lcZûKê aXÿûA[ûGû Gjò _â ù dûMùe `if Cy Mê Y a û~ê q ùjûA~ûA[ûG û Ké h ò
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùa÷mû^òKcû^uê _âcûYòZ KeòQò Kò GjûKê _â ù dûM Keò cûUò iN^Zû I Gjûe C_ôû\^ lcZû aXÿò[ûG û G[ô i jò Z cûUò e ùbøZòK MêYMêWÿòKùe iê]ûe @ûYò[ûG û Gjò ùg÷aûk I KaKMêWÿòKe ~[ûi¸a ùeûKò[ûG û _âûdü ùcøRòK ùRfþe C_ù~ûM `ifMêWÿòKê @^êeì_ Keò[ûG û _âûd @]ôKûõg Gjûe 3-5 Kòùfû _âZò GKe jòiûaùe Gjû _âùdûM Keû~ûA[ûGû
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
24
Kµû^ú icûPûe
C c iòõP^ PûjêñQ«ò Z, @û\ò^û[ AeòùMg^þuê @û_Yû«ê
015ùe aê¦û iòõP^e C_KeY Zò@ûeò ùlZâùe _û\ 2CVûA[ô fû cjûeûÁâe Kµû^ú @û\ò^û[ AeòùMg^þ iòÁcþ û ~ûjûKò Lêaþ Kcþ icd c¤ùe ^òRe GK ÊZª ^ûc iéÁò Keò_ûeòQò û Gjò Kµû^ú ùKak aê¦û iòõP^ C_KeY Zò@ûeò KeêQò Zûjû ^êùjñ, aeõ iòõP^ùe _â~êq ùjûA[ôaû `òUòõiþ I iòÁcþ _ûAñ aòbò^Ü _âKûee _ûA° c¤ C_f² KeûA[ûG û GjûKê Zò@ûeò Keòaû _ûAñ @û]ê^òK WòRûA^þKê _ì‰ðeì_ùe aòKgòZ Keòaû _ûAñ Cy ùgâYúKê KcûAaû I @û]ê^òK C_KeY I ùcgò^ûeú C_ù~ûM Keû~ûA[ûG ö Gjò C_KeYMêWÿòKê MâûjKcû^u ^òKUùe _jñPûAaû _ìaðeê C c eì_ùe ~ûõP Keû~ûA[ûG, KûjóKò ^û ù~_eò G[ô_âZò ùKøYiò @bòù~ûM ^ @ûùi û MâûjKcû^u @ûagýK @^êeì_ùe WòRûA^þKê a\kû~ûA Gcû^u iêaò]û @^ê~ûdú Zò@ûeò Keòaûe Kµû^úe CùŸg ejòQò û Gjò KûeY ejòQò Kò @û\ò^û[ AeòùMg^e ^ûc @û\ò KéhKcû^u cêjñùe jó ejòQò û Kµû^ú WûAùeKÖe @bòRòZþ «ûZýû KjòQ«ò Kò Gjò ùlZâùe MâûjKcû^uê còkê[ôaû ic[ð^ KûeYeê @ûRò @ûùc GùZ Kcþ \ò^ c¤ùe Cy MêYa û~êq C_ôû\Kê @û_YûAaû ùlZâùe MâûjKcû^u cêjñû ùjaûùe ilc ùjûA_ûeòQê û ùKak Gjû ^êùjñ MâûjKcû^uê i«êÁ Keòaû jó @ûce i`kZû ejòQò û icÉ KcðPûeúcû^uê @ûùc Gjûe @^êba I Kû~ðý Keòaû _ûAñ ilcKê ù\Lô @ûùc Gcû^u ijòZ RWòZ ejò@ûiòQê û aRûeùe C_f² KòQò iaðùgâÂ
iaêùaùk KéhKu jòZKûeú G^iòòWòiò
ù^
g^ûf ùKû-@_ùeUòbþ ùWbf_þùcõUþ Kù_ðûùeg^þ (G^þiòWòiú) MâûcúY bûeZKê igq Keòaû _ûAñ Kéhò Kû~ðýKê c¤ @û_YûAaûe ijù~ûM ù\AQò û Gjûe cû]ýcùe ùKøYiò ieKûeú iõiÚû iéÁò Keû~ûAQò ~ûjû Kò @ûRò i`kZû_ìaðK ÊPûkòZ @ùU I G[ô_ûAñ @ûùc iaêùaùk bf aýaiûd Keò[ûCñ, ~ûjû\ßûeû @ûRò MâûcúY bûeZùe ajê ùfûK ÊùeûRMûe @aieùe còkòZ ùjûAQ«ò I Lûiþ bûaùe cjòkûcûù^ G[ôùe @]ôK fûb _ûA[û«ò, ~ûjû\ßûeû cjòkûcûù^ c¤ ijKûeú icìjùe RWòZ ùjûA c¤ ùeûRMûe Keò[û«ò û @ûRòe icdùe cêLý
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
MêYúR^cû^uê @ûùc ^òRe Kµû^úùe bûMò\ûe KeòQê I ùicûù^ ^òRe @^êba I _âZòbûe @û]ûe C_ùe @û\ò^û[ AeòùMg^þ GK ^ì@û @^êba C_ùe _jñPòaûe @jõ bìcòKû ^òbûAQòò ùaûfò _âcûYòZ Keòù\AQê û ùi KjòQ«ò Kò @ûc ^òKUùe ÆòâõKfið, Wâò_ið, A^fûA^þ _ûA_þ, cfþPòõ `òfà, Kù^KÖið, cûAùKâû Uêýaþ, aûfþ aûfþ, `òfÖið, ùIßõPêeú @û\ò I aW ùeõR C_f² ejòQò û ù\giûeû Wòfið- WòÁòaêýUið Gjò ùjZê @ûc ijòZ ù~ûMûù~ûM eLôQ«ò û Kµû^úe aòRòù^iþ ùWbf_þùcõUþ cýûù^Re iûMe _ûIßûe KjòQ«ò Kò Kµû^ú ^òùŸðgK @bòRòZþu ù^ZéZßùe ùicû^u Kµû^ú @ûMKê aXò[ôaû ù\LôaûKê còkòQò û ùi iaêùaùk ^òRe Uòcþ i\iýcû^uê ijûdZû Keòaû I Gcû^ue ù^ZéZß lcZûKê c¤ ù\Lô Lêaþ bf eì_ùe RûYò ù^AQ«ò I Kûc Keòaû _ûAñ iaêùaùk ù_âû›ûjòZ KeòQ«ò û eì_ùe G^þiòWòiò bûeZe KéhKcû^u _ûAñ ajê ^ì@û ù~ûR^ûKê ù^A @ûiòQò û Kéhò RûMeY _ZâKûe @^òùKZ iòjÜûu iûlûZþKûe G^þiòWòiòe @]ôKûeú iPòZ gcðûu ijòZ ùjûAQò ~òGKò ù~ûR^û aòhdùe Kjò[ôùf Kò G^þiòWòiú ajê cêLý `if I C\ýû^ bò òK `if _ûAñ Kéhò EY C_f² ejòQò û ijKûeú ùiaûùe Gùa @ûù_ @ûù_ @ûMKê aXÿò[ûG I ^òdcòZ @ûagýKKê _ìeY Keòaû _ûAñ G^þiòWòiò Gùa iaêùaùk Z_ôe ejòQò û G^þiòWòiòe Gjò _âdûi @ûRò ù\ge ajê eûRýMêWÿòKùe RòfäûÉe C_ùe MâûcúY ùlZâ ijòZ RWÿòZ ejòQò û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
25
iûlûZþKûe
KéhKuê \ò@û~ûCQò @ûWþbû^è ùKøgk _âgòlY : jùeg _ùUf
MêReûUe Kéhò C_KeYe ^òcðûY Gùa \îZ MZòùe aXÿòPûfòQòû ajê Kµû^úMêWÿòK C c Kéhò C_KeYcû^ KéhKcû^u C^ÜZò _ûAñ Zò@ûeò Keòaûùe @ûRòKûfò ùagþ iê^ûc @Rð^ KeòQ«ò, G[ôc¤ùe GKcûZâ _ùUfþ GùMâû AŠÁâòRþe Gjò Kµû^úe WûAùeKÖe jùegþ _ùUf Kéhò RûMeYKê KjòQ«ò Kò @ûùc _ì‰ð _eògâc Keò Kµû^úKê 2006 ciòjûeê @ûe¸ KeòQê û @ûe¸ùe Lêaþ Pò«òZ ùjûA _Wÿò[ôfê -Kò«ê ]úùe ]úùe iaê KòQò VòKþ ùjûAMfû û ùi @ûjêeò KjòQ«òKò Gcû^u iûcMâúe Lêaþ @ûagýKZû ejòQò û
@ûùc cêLý eì_ùe eòaiòðaf ù_äû Zò@ûeò KeòQê û Gjûe Waf iòfòŠe _âùdûM Keò @û]ê^òK ùKøgkùe Zò@ûeò Keû[ûC û G[ôùe @ûc ^òKUùe cêLý eì_ùe eòbfiòðaf ù_äû, eòaiòðak Gcþ.aò. ù_äû I iòWò Kcþ Wòâfe cêLý ejòQò û @ûùc Gjò icÉ C_ôû\MêWÿòKêe ùgâYúe C c aâûŠþ ^ûc ù\aû ijòZ aòKâò KeêQê û @ûce icÉ C_ôû\^ MêWÿòKê gâú Ccò@û aâûŠ ^ûcùe aòKâò eKêQê û @ûce icÉ C_ôû\ bûeZ ieKûeu \ßûeû _âcûYòZ Keû~ûAQò I Gjû _âZò eûRýùe C_ôû\MêWÿòK C_ùe iaþiòWò C_f² ejòQò û ieKûeu \ßûeû c¤ @ûce C_ôû\^MêWÿòKê ù_âû›ûjòZ Keû~ûAQò û @ûùc _âZòahð 3600eê @]ôK eòaiòðafþ ùjaûKê ^òcðûY KeêQò ~ûjûe 15 _âZògZ @ûùc GKèù_ûUð c¤ Keò[ûC û Gjû aýZúZ ù\gùe @]ôKZe bûMùe @ûùc Kûc Keò[ûC û
cêñ @û_Yuê KjòaûKê PûjêñQò Kò KéhK bûAcûù^ iaêùaùk Cy MêYa û~êq C_ôû\^Kê Leò\ Ke«ê û G[ô_ûAñ @ûùc KéhKcû^uê @ûagýKZûKê @Mâû]ôKûe ù\A Gcû^u Pûjò\û cêZûaK cRbêZ I \úNð icd _~ðý« Pûfê[ôaû Kéhò iûcMâúcû^ Zò@ûeò Keò[ûC û Gjû jó @ûce CùŸgý ejòQò Kò KéhKcû^uê @]ôK MêYa û ~êq iûcMâú Caf² KeûAaû û Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com
_âgÜ : bûeZùe cLû^û ùlZ ùKCñVûùe ejòQò ? aòjûe awkû c¤_âù\g IWÿògû _âgÜ : bûeZe _â[c ùR÷aòK ùlZ Keê[ôaû eûRý KòG ? @ûiûcþ iòKÑòcþ c¤_âù\g ùKek _âgÜ : @ûLê C_ôû\ iaêVûeê aWÿ eûKý KòG ? cjûeûÁâþ K‰ðûUK C e_âù\g c¤_âù\g
ù^ûUòiþ - _ûVK a§ê @û_Yu C e 15 ds \ò^vabòanZjùeE-mail: E-mail:ruby@krishijagran.com ruby@krishijagaran.comKê _VûA _ûeòùa û 15 fnu 9999142633 whatsapp aû SMS Keò_ûeòùa û iVòKþ C e ù_âeY Keòaû _ûAñ _â[c Zò^òRY KéhK a§êuê Kâcgü 9999142633 3,2, Gaõ 1 jRûe Uuû _~ðý« jûAaòâWþ aòj^ _êeÄûe eì_ùe I ùiû^ûcú iòWþi _leê \ò@û~òa, G[ôijòZ Gjûe @ûMûcú iõLýûùe aòRdú _âû[ðúu ^ûc KéhòRûMeY _ZâòKûùe _âKûgòZ ùja û KéhK bûA C e ijòZ ^òRe ^ûc, VòKYû Gaõ ùcûaûAfþ ^´e @agý ù_âeY Ke«ê ö C e _VûA[ôaû Kéhò aò\ýû[ðú I cjòkû KéhKcûù^ c¤ Gjò _âùgÜû e Kâcùe iûcòf ùjûA_ûeòùa û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
26
iûlûZþKûe
gâú.aú. @ùgûK, ùPdûecýû^þ, AŠò@û^þ @Gfþ
@û_Yu ^Reùe ù\gùe ùZf I Mýûiþ ùiKÖee iÚòZò Kò_eò ejòQò ? bûeZ Lú_âMZòùe aòKûg Keê[ôaû @[ðaýaiÚûe ù\g bûaùe _âiò¡ò fûb KeòQò û ~ûjûKò ùa÷hdòK @û[ðòKaýaiÚûe aòKûg aéj e e[e bìcòKû ^òbûCQò û _âZýl aòù\gú ^òùag aû G`Wò@ûA _ûAñ _ìaðeê iùaðû c VòKYû ùjûA ejòQò û GVûùe C_ôû\K I Kêgk iùaðû c VòKYû ùjûA ejòQò û ù~CñVûùe Kò C_ôû\K I Kêgk Kû~ðýak ijòZ ajêk R^iõLýûu `ûA\û c¤ ùjCQò Kò C_ùbûqûcûù^ ajêk iõLýûùe fMûZûe fûbû^ßòZ ùjûA_ûeêQ«ò, ~ûjû`kùe AŠò@û^þ @Gfþe Rae\É Pûjò\û ù\LôaûKê còkòQò û ù\gùe gqòe @ûagýKZû ùZR bûaùe ejòQò I @ûùc Gjûe _ì ðò aû @ûagýKZûKê _ìeY Keòaû _ûAñ _ìaðeê ù~ûR^û _âÉêZ Keò eLôQê û ahð 2030 _~ðý« iûeû ù\gùe _eòùgû]^ cûù^ eò`ûA^òõe lcZû 334 GcGcþ Uò_òG Keòaûe @ûce flý ejòQò û Êz A§^ eì_ùe Mýûiþ C_ù~ûMùe G^Rðú còKèe MzòZ \e 6.5 _âZògZKê aé¡ò ùjûA 15 _âZògZ KeòaûKê @ûùc aP^a] ùjûAQò û ^òKUùe ù_ùUâûùUKþ AõUe^ûfþ K^þ`ùe^èùe _â]û^cªú ^ùe¦â ùcû\ò ^òRe G^Ròð bòR^ eì_-ùeL C_ùe _âKûg KeòQ«ò û G[ôùe PûeòUò ^òdûcK Z ß iûcòf
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùjûAQò - G^Rðú GùKèiþ, G^Rðú iòKêýeòUú, G^Rðò G`ògòdiò I G^Rðú iùÁù^aòfòUú û gqò ùlZâ iùcZ R^iû]ûeYu Gjû _ûAñ GK _[-_â\gðK ùjûAQò û Lûiþ bûaùe ùZ÷k I Mýûiþ ùiKÖeKê Gjû ijòZ ^òRe _âû[còKZûMêWÿòK C_ùe _ê^aðòPûe Keòaû I \ßòZúd [e eY^úZò a^ûAaûe ù_âeYû còkòQò û bûeZ ieKûe _eòaj^ùe aýajûe Keû~ûC[ôaû A§^ùe ùR÷a A§^ aû aûùdûKêýfþ i¹ògâYKê @]ôK MêeêZß ù\A[û«ò, Gjû\ßûeû ùZ÷k I Mýûiþ ùiKÖe C_ùe Kò _âbûa _Wÿòa? ùfû Kûað^ gqò jó @[ðaýaiÚûe baòhý ùjûAQò gqò I aýaiûdùe cûi cûi _ìaðeê jó Êz I _~ðûaeY -jòùZ÷¾ò A§^Kê ^òRe _âÉûaòZ ^òùagùe iûcòf Keû~ûAQò û Rûjòe ejòQò Kò aûùdûcûiþe _âPêe bûùa Pûfê[ôaû ùjZê bûeZùe aûùdû`äëfe i¸ûa^û @]ôK ejòQò I iZý Z Gjû @ùU Kò bûeZ ieKûeu ùR÷a Cù\ýûMòK aòbûM ùR÷a A§^ ùlZâùe _âcêL ùiû] K ðûu \ûdòZß AŠò@û^þ @GfþKê jÉû«e Keû~ûAQA û Cy ùR÷a gqò iêaò]û _ûAñ `eò\ûaû\ùe AŠò@û^ @Gfþe @ûe @ûŠþ Wò _eòieùe @fMû WòaòUú -@ûAIiò ùiõUe ejòQò ù~CñVûùe Kò fòùMÜûùifêýùfûiòKþ G[^ûfþ I G_æûfþ `êýfþi bkò ùiùKŠ I www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
27
iûlûZþKûe
[ûWð ùR^ùeg^þKê aûùdû`äëfþi aýajûeòK aûùdû`äëfþ ùciið/ CWûAaû ù_ùUâûfòdcþ ijòZ GcIdê C_ùe jÉûle Keû~ûAQò û ]ûcâû GfþG^þRò Ucòð^ûfþ bûeZùe _ìað ùUùKÜûfRúe aòKûg Keû~ûCQò û bûeZùe @ûMûcú \gKùe c¤ jûAùWâûKûað^ bûMùe i¸ûaòZ MâûjKcû^u _ûAñ Gjû GK gqòe cêLý gqòe cj ß_ì‰ð ùiâûZ ùjûA ejòa û Gjû i´§ùe @û_Y \ßûe cûù^ G^òRðú ùMUþùIß _âcûYòZ ùjûAQò ~ûjûe cû¤cùe _âûKéZòK Mýûiþe ^òdcòZ @û_ì ðò iê^ò½òZ ùja û K’Y Kjòùa ? @^êcû^Zü @ûc ^òKUùe Kcþ Kûað^þ @[ðaýaiÚûKê _âûKéZòK Mýûiþ Êz I @[ðiû¤ ùa÷KÌòK A§^ ejòQò ^òùdûRòZ Keòaû _ûAñ @_ûe i¸ûa^û ejòQò Kò«ê bûeZe ù~Cñ[ôùe Kò Kûað^e cûZâû Kcþ ejòQò û Gjû Gjò @õPkùe @û[ðòK aòKûge MZòKê Rûeò eLôaû _ûAñ _eµeûMZ @û[ðòK aòKûgKê aXÿûA ù\aûùe ijûdK ùja KûjóKò ^û jûAùWâûKûað^ ùiKÖee CùŸgýKê aRûd eLôaûe @ûagýK G[ôùe ^ì@û Jù\ýûMòK iõiÚû^ iÚû_òZ ùja û G[ôijòZ ejòQò û ^òKUùe @]ôK Êz A§^e Pûjò\û Lêaþ Lú_â bûaùe MzòZ Jù\ýûMòKMêWÿòKê c¤ gÉû I Êz ùa÷KÌòK A§^ aXÿò~ûAQò û Gjû @ûcKê Êz A§^e \e Kcòaû, gqòùe I còkò_ûeòa û AŠò@û^ @Gfþe bûaò aòKûiûcôK @ûKûõlûMêWÿòK _eµeûMZ jûAùWâûKûað^ ijòZ @ld gqòKê ù_âû›ûj^ ù\A _~ðûaeY i«êk^ Kûdc eLôa, ~ûjûKò Gjû ù^A @û_Yu Kò Kò KeòKÌ^û ejòQò ? flýiÚkùe aòPûe- aòcgð I Pò«û KeòaûKê aû]ý ùjûA_Wÿòaû _eòùgû]^ I aò_Y^Kê ^òRe cêLý aýaiûd eì_ùe ajê ù\ge @MâYú ùZ÷k ùgû]K aâûC^þ`òfþWÿ aòÉûe @MâYú Keòaû bìcòKûKê Kûdc eLôaû ùjZê @ûce flý Reò@ûùe _eòùgû]^ lcZûKê aXÿûAaû _ûAñ AŠò@û^þ iùcKòZ eì_ùe GK aWÿ Kµû^úe bìcòKûKê @ûiòaûKê ùja û @Gfþ @ûMùe ùKCñ ù~ûR^û ejòQò ? G[ôijòZ bûeZ iùcZ aòù\gùe ^òRe ùZ÷k I Mýûiþ _âûe¸ùe jó A^þ`âûÁKþPe Pûjò\ûKê @]ôK MêeêZß ù\aû @ù^ßhY I C_ôû\^e _eòù~ûR^ûMêWÿòKê Zúaâ Keòaû C_ùe @ûce ijR ^òùŸðgKúd iò¡û« ejòQò û AŠò@û^þ @Gfþe \éÁò ^òùl_ Keòaû c¤ baòhýZe ù~ûR^ûMêWÿòKùe iÚû_^û _ûõP \gK _ìaðeê GK K^`ùeg^þ eì_ùe ùjûA[ôfû, ~ûjûe _eòùgû]^ I aò_Y^ùe bûeZ bûMò \ ûeú ejò a û AŠò @ û^þ @Gfþ _â [ ceê jó @ûcô^òbðegúk ùjaû ^òcù« Keû~ûA[ôfû û bûeZùe _âcêL ù_ùUâûùKcòKûfþi ùiMþùcõUþùe ù\gKê @^ý iaêVûeê ùZ÷k Kµû^úe eì_ùe @ûùc ùZ÷k _eòùgû]^, _ûA_þ aWÿ Kµû^ú eìù_ ejòQò I G[ôùe fûbûRòðZ Keò[ôaû fûA^þ I cûùKðUòõ A^þ`âÁKþPee aòKûgùe cj ß_ì‰ð ùlZâùe aýû_K aòÉûeKê \éÁòùe eLôaû Lûiþ bûaùe Azû ^òùage ù~ûR^û _âÉêZ KeêQê, KûjóKò^û _âZò ahð 110 ejòQò û @ûùc _âûKéZòK Mýûiþ cìfý ùP^þùe c¤ aýû_K Ée còfòd^ ùcUâòKþ U^þ (GcþGcþUò_òG) C_ôû\ _âÉêZ Keò Gjûe C_ùe ^òRe C_iÚòZòKê iûcòf KeòaûKê PûjêñQê û _eòaj^ I aò_Y^ Keòaû, `kùe @ûMûcú \ò^ùe \ê^ò@ûe AŠò@û^þ @Gfþ GK \ûdòZß_ì‰ð aýaiûdòK iõiÚû^ @ùU û ZéZúd iaêVûeê aWÿ @[ðaýaiÚûKê aXÿû~òaûe @ûagýKKê _ìeY Keû~ûA_ûeòa û G[ô_ûAñ @ûcKê ^òRe MzòZ11 AŠò@û^þ @Gf bûeZ ieKûeu Gjò icÉ _\ùl_Kê eò`ûA^eúRþùe @Zòeòq _eòùgû]^ lcZû aòKgòZ KeòaûKê cêLýZü bûaùe ù_âeYûe bìcòKû iéÁò KeòaûKê Pûjóa, ùja û ~ûjû\ßûeû Kò icMâ icûùagòK iûcûRòK aòKûgKê iê^ò½òZ ^òKUùe AŠò@û^þ @Gfþ I ùMf c¤ùe @ûMûcú Keòaû ùjZê bûeZ @û[ðòK eì_ùe Êûaf´ú ùjûA_ûeòa û ]ûcâû GfþG^þRú Ucðò^ûfþùe AKßòUú ùÁK ù^A GcþIdê C_ùe jÉûle Keò[ôùf û K’Y @û_Y Gjû C_ùe Aceû^þ Lû^þ @ûùfûK_ûZ KeòaûKê Pûjóùa ? aeò iû´û\òK AŠò@û^þ @Gf I ùMfþ (AŠò@û)fòcòùUWþ 5 GcþGc Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Uò_òG GfþG^þRú Ucðò^ûfùe AKßòUú jûiòf Keòaû _ûAñ
Aùcf- imran@krishijagran.com
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
iûlûZþKûe
28
_äûõUþ aûùdûUòKè _ì‰ð bûaùe KéhKuê ic_ðòZ : ]^¬d GWûùL
Lû\ý C_ôû\^ aé¡òe Pûjò\û @]ôKeê @]ôK @ûagýK ejòQò, Gjò @ûagýKZûKê _ìeY Keòaû _ûAñ KéhKcû^ue ù\gùe cêLý bìcòKû ejòQò û Gjò @ûagýKZû \ò^ _âZò\ò^ aXÿò PûfòQò û Gjò @ûagýKZûKê \éÁòùe eLô C_ôû\^ aé¡òe @ûagýK ejòQò, Zû’ùjùf ~ûA Gjò Pûjò\ûKê _ìeY Keû ~ûA_ûeòa û @]ôK `if _ûAñ KéhKuê MêYa û~êq Kéhò C_ôû\^MêWÿòK Lú_â bûaùe @û_YûAaûKê _WÿòQò û ù~Cñ[ôùe ùR÷aòK CaðeKZû Lûiþ bìcòKû ejòQò , ùR÷aòK C_ôû\^MêWÿòK KéhKcû^u \ßûeû aýajûe fMûZe Keû~òòaû aXÿò ~ûAQò û KéhKcûù^ Gjò @ûagýKKê aêSò GjûKê Rcòùe C_ù~ûM Keòaû c¤ @ûe¸ Keò ù\AQ«ò û G[ôijòZ _äûõUþaûùdûUòKèe GK C_ôû\^lc Kµû^ú cêŠ ùUKòQò û Kµû^úe iòAI ]^¬d GWûùL Kéhò RûMeY Uòcþ ijòZ Kµû^úe MZòaò]ô I ^òRe @^êbaKê _âKûg KeòQ«ò û _äûõUþaûùdûUòKþi C_ùe KòQò Kêj«ê ?
_äûõUþaûùdûUòKè ùKCñ ùlZâùe Kû~ðý KeêQò ?
_äûõUþaûùdûUòKè aûùdûùUùKÜûùfûRò ùlZâùe Kû~ððýeZ @MYâú Kµû^ú ùlZâùe Kû~ðýeZ @MâYú Kµû^ú RûdùUKè Kéhò aòbûM ejòQò û @ûùc cêLý eì_ùe aûùdûùUùKÜûfRú ùlZâùe Kû~ðý KeêQê û _äûõUaûùdûUòKèe @ûe¸ _Qùe jó @ûce KéhKcû^u ùiaûe CùŸgý ejòQò û Gjò Kµû^ú _ì‰ð bûaùe KéhKcû^u ic_ðòZ I KéhKcû^u @ûagýKZûKê \éÁòùe eLô Gjò Kµû^ú @ûe¸ ùjûAQò, KûjóKò ^û Gcû^uê MêYa û~êq Kéhò C_ôû\^ cêjûñ Keò_ûeòaê û
@ûùc cûAùKâûbòdfþ @û]ûeòZ `if iêelû @û\û^ C_ùe Kû~ðý KeêQê ù~Cñ[ôùe `if iêelû I aûùdûù_ûhK Gaõ cé òðKû ÊûiÚý bkò C_ù~ûM ùlZe KûeMe C_ôû\^ùe iûcòfþ ùja û ù~CñVûùe Kò @ûce C_iÚòZòe _âgÜ ejòQò ùZùa Z bûeZùe @ûùc MêReûU, cjûeûÁâ, c¤_âù\g I QZògMWÿ i`kZû_ìaðK Kû~ðý KeòPûfòQê aò úd ahð 2015-16 @ûc _ûAñ C c ejòQò û Gjò ahð @ûùc ajê ^ì@û eûRýMêWÿòKùe ^òRe C_ôû\^MêWÿòKê aXÿûA
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
29
iûlûZþKûe
ù\aê ùaûfò @ûce @ûgû I aògßûi ejòQò û Gjû aýZúZ `òfò_ûA^è, bòGZþ^ûcû, aûõfûù\g, ZêKðú I Aeû^þ ù\gMêWÿòKùe @ûùc Gjò C_ôû\^MêWÿòKê GKèù_ûUð c¤ KeòQê û Kµû^úe cêLý C_ôû\ K’Y @ùU ? Kµû^ú Kéhòe ùR÷aòK Kéhò C_ôû\ KéhKcû^u cêjûñ KeûCQò û @ûc ^òKUùe aûùdûKõùUâûfþùe eêaòùUâûf, eûAùRûùKdûe, aûùdû^êýUòâg^þùe KâûµùcUþ, _ò.UûARþ, RêcùMâû, GùKäûeeþ I cêbú ùK cêLý C_ôû\ ejòQò û Gjû aýZúZ cûUò CaðeZû _ûAñ @ûc ^òKUùe ùaùfûKè bkò _âbûaú Kéhò C_ôû\ aûjûe KeòQê û Gjò C_ôû\^MêWÿòK Reò@ûùe KéhKcûù^ C c C_ôû\^ ùlZeê _ûA_ûeòùa û Gjò C_ôû\^Kê Wâò_þ iòbûAõ, aúRò_ûIßûe I ùWâbòõ cû¤cùe aýajûe Keû~ûA_ûeòa û Gjò C_ôû\MêWÿòKKê KúU^ûgK, CaðeK I Kéhò eiûd^ ijòZ c¤ C_ù~ûM Keû~ûA_ûeòa û ùKùZ _âZògZ KéhK @û_Yu C_ôû\^ùe i«êÁ @Q«ò? @ûce icÉ C_ôû\MêWÿòK KéhKuê i«êÁ Keò[ûG û Gjò C_ôû\ùe KéhK 10eê 12 _âZògZ _~ðý« `if aé¡ò _âû¯ Keò[û«ò û 75eê 80 _âZògZ `ifùe ùeûM ù_ûK ^òdªY C_ùe Kûaê _ûA_ûeò[û«ò KéhK û bûeZúd aRûeùe _æûõUþaûùdûKèe ùKCñ ù_ûRòg^þ ejòQò ? _äûõUþaûùdûUòKè bûeZúd Kéhò aRûeùe Lêaþ Lú_â bûaùe QòòWÿû ùjûAQò, ~ûjûKò bûeZúd aRûe ijòZ @«üeûÁâúd aRûeùe c¤ ^òRKê _âiûeòZ Keò eLôQò û ùKCñ C_ôû\ _ûA_þfûA^þùe ejòQò ? @ûmû jñ, @ûce ajê C_ôû\ _ûA_þfûA^þ _ûAñ ejòQò û ~ûjûKê @ûùc Lêaþ gúNâ bûeZúd aRûeùe fõP KeòaûKê ~ûCQê û _ûA_þfûA^ùe aûùdû_ûcòUe _òRòG (_ûfò MäëùcUþ GiòWþ) I ù^ùcûùUûWþ KõùUâûf _ûAñ aûùdûùfûRòKfþ @û\û^ ejòQò û Gjû ijòZ @ûùc KòQ @^ý dê^òKþ C_ôû\MêWÿòKê ^òRe ù_ûUðù`ûfòùdûùe iûcòfþ KeòaûKê ~ûCQê û Gjò C_ôû\Kê KéhKcû^u @ûagýK ù\Lô @ûùc gúNâ fõP
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
KeòaûKê ~ûCQê û KéhKcû^u ^òKUùe Kò_eò _jñPêQ«ò? KéhKcû^u ^òKUùe _jñPòaû _ûAñ @ûùc @ûce ajê Uòcþ KéhKcû^u ùlZ C_e Kû~ðýKê ù_âeY KeêQê û G[ô_ûAñ @ûùc KéhKcû^uê bòWÿòI, `òfà, @WÿòI, bòRê@ûfþKû~ðýùg÷kú, KéhKcû^u ùMûÂú I ùiûgò@ûfþ còWÿò@ûùe Reò@ûùe Kéhò i´§úd aòbò^Ü iìP^ûbò òK Z[ý ù\A[ûC I Gcû^u C_ôû\MêWÿòK aòhdùe c¤ Kjò[ûC û ^òKUùe @ûùc GK @û_þ c¤ @ûe¸ KeòQê ~ûjûKò RûYòaû _ûAñ Gjû ijù~ûM Keòa û Gjû aýZúZ Gjû iûjû~ýùe _âgòlòZ `ûcðe ibðòiþ @`òiið (G`þGiþI)u GK Uòcþ Zò@ûeò ùjûAQò ù~Cñ[ôùe KéhKcûù^ _ì‰ð Z[ý C_ùe RûYò_ûeòùa û @ûùc iàûUðù`û^þ Reò@ûùe KéhKcû^uê iìP^û c¤ ù\A[ûC û @^êi§û^ I aòKûg ùK¦â aòhdùe KòQò Kêj«ê ? ~\ò @^êi§û^ Gaõ aòKûg ùK¦â C_ùe K[û Kjòaû ùZùa G[ôùe @ûùc ùKøYiò @aùjkû Keò ^[ûC û @ûce @^êi§û^ ùK¦â bûeZ ieKûeu \ßûeû cû^ýZû _âû¯ _ûAQò û Gjû aýZúZ aûùdûùUùKÜûùfûRú Wò_ûUðùcõUþ \ßûeû @^êi§û^ _ûAñ `òWÿòõ c¤ Keû~ûA[ûG, C c C_ôû\^e aòKgòZ Keû~ûA_ûeòa û @ûce @ûAGiþI 9000 I 2200 RòGcþ_ú iûUòð`ûAWþ \êA ùUÁòõ fýûa ejòQò û bûeZ ieKûeu ùa÷mû^òK Gaõ Jù\ýûMòK @^êi§û^ aòbûM \ßûeû cû^ýZû _âû¯ ùjûAQò û Gjû aýZúZ @ûce ajê ù_âûùRKÖ ùWbùf_þùcõUþ eòiyðe \éÁòeê bûeZúd Kéhò @^êi§û^ iõiÚû^ PûfêQò ù~Cñ[ôùe cêLý eì_ùe bûeZúd @õMêe @^êi§û^ iõiÚû^ _êùY, WûAùeKÖe @`þ ùiûdûaò^þ eòiyð, A¦òeû Mû§ò Kéhò aògßaò\ýûkd eûd_êe ijòZ I @ûjêeò c¤ @^êi§û^ ùK¦â PûfêQò û
Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
30
iûlûZþKûe
KéhKu aòKg ùjaû CPòZþ : Wû. eûjêf cúeP¦û^ú eZe R^Zûu ù_U beòaû _ûAñ ajê cûZâûùe ù_ûhYe @ûagýKZû ejòQò, KûjóKò ^û ù\ge R^iõLýû bû fMûZe aXÿòaûùe fûMòQò û GcòZòùe @ûagýK ejòQò @]ôK `ife C_ôû\^ ~ûjû`kùe R^Zûu ù_U _ì‰ð ùjûA_ûeòa û G[ô_ûAñ `ife iVòKþ ~^ô ù^aû @ûagýK ejòQò Zû’ùjùf ~ûA i¸a ùja KéhKcû^uê iVòKþ cûZâûùe @ûagýK Z ßMêWÿòKê aýajûe Keòaû _ûAñ û G[ô_ûAñ KéhK aòKgòZ I gòlòZ ùjaû @ûagýK ejòQò û eòRþ GùMâû fòcòùUWþe @ÉòZß aòhdùe KòQò Kêj«ê ? GeòR GùMâûe @ûe¸ Wû. Uò.bò. cúeP¦û^ú I aûfû còeP¦û^úu \ßûeû 1969 ciòjûùe cûAùKâû ^êýUâòGõUþ I @^ý ù_ûhK C_ôû\MêWÿòK ijòZ Keû~ûAQò û Kµû^úe CùŸgý KéhKcû^u MêYa û~êq C_ôû\ I ù_ûhK Z ß C_f² Keòaû KûjóKò ^û @ûRò aRûeùe ajêZ- @_cògâY C_ôû\^ aòKâò ùjCQò û GcòZòùe KéhK bâcòZ ùjûA ~ûA[û«ò Z I ùi Gjû aêSò_ûeò ^[û«ò ùKCñ C_ôû\ Zûue `if _ûAñ C_ù~ûMú @ùU I ùKCñUû @^ê_ù~ûMú @ùU û @ûce flý GcòZòùe KéhKcû^ue aòKûg Keòaû û G[ô_ûAñ ieKûe I ajê _âKûee NùeûA Kµû^ú _\ùl_ ù^AQ«ò Kò«ê Gjû cû^ýZû eLô[ûG Kò Gjò iaê ùPÁûe fûb ùKøYiò Ée C_ùe KéhKcû^uê còkò_ûeòa û G_eò jòñ Kéhò ùlZâùe CyÉe C_ùe Kû~ðý Keû~ûCQò û Gjò Kµû^ú KéhKcû^uê aòKgòZ I cRbêZ Keòaû _ûAñ Cy Éeùe Kûc KeêQò û Gjò Kûc @fMû C_ûdùe Keòaû _ûAñ GeòRþ GùMâû @õUû bòWÿòQò
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
û KéhKcû^u aòKûgòZ Keòaû ijòZ gòlZû Keòaûùe KéhKcûù^ igq eì_ùe Cbû ùjùa û Kµû^ú \ßûeû KéhKcû^u aòKûg _ûAñ Keû~ûC[ôaû Kû~ðý aòhdùe Kµû^ú Kû~ðýKûeú ^òùŸðgK Wû. eûjêfþ cúeP¦û^ú aòÉûeòZ eì_ùe Kéhò RûMeY ijòZ iûlûZþKûe @aieùe aû ðûk_ Keò[ôùf û Gjò @ûkû_ke Kúd\õg-KéhKcûù^ ajêk cûZâûùe C c MêYa û~êq Kéhò C_ôû\ Gcû^u ùlZùe C_ôû\^ _jñPûA _ûeêùa KûjóKò ^û G[ôùe KéhKcûù^ fûbû^ßòZ ùjùa û G[ô_ûAñ @ûc ^òKUùe gévkû C_ôû\ MzòZ ejòQò û Kµû^úe C_ôû\MêWÿòKùe G_eò Lûiþ K[û K’Y ejòQò ù~, KéhKcûù^ @ûKhðòZ ùjûA_ûeòùa ? ~ûjûKò cêñ _â[ceê c¤ KjòiûeòQò Kò GeòRþ GùMâû ù\ge GK cûZâ G_eò ajêeûÁâúd Kµû^ú @ùU ~ûjû ^òKUùe `if iêelû _ûAñ Kéhò C_ôû\^e iaêVûeê aWÿ ùe¬ ejòQò û @ûc ^òKUùe @ûcòù^û GiòWþ, cûAùKâû^êýUòâGõUþ, IßûUe www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
iûlûZþKûe
31
_â û AcûiKä ` , ù`ûùÄûùKû_þ , Geò R þ AùŠûcûAùKû Kûùaä û e, iù`ä û ^ûAUþ , @ùMâ û ^û, _ä û õùUûcûAiò ^ þ , cûAùKâû`Uð, `UðòùcKè, `UòðùcKèe ùK I `UòðùcKè G^þ cêLý C_ôû\ ejòQò ~ûjû Kò `ifKê ]ýû^ eLôaû ijòZ KéhKcû^u _ûAñ Zò@ûeò Keû~ûAQò û
ùK¦â ejòQò, ù~Cñ[ôùe @bòmZû _ì‰ð Kéhò aòùghmu Uòcþ Kûc Keò[û«ò û ùKak GZòKò ^êùjñ, @ûce 4Uò C_ôû\ dê^òUþ cê´ûA, jûA\âûaû\, fùlÜø I QZâûkùe ejòQò û _âZò ùMûUòG _äûõU dê^òUþùe @^êi§û^ Gaõ aòKûg ùK¦â ejòQò û Gjûe C_ôû\^ lcZû 28,200 U^þ _âZòahð ejòQò û Kµû^úKê ajê cj ß_ì‰ð _êeÄûeùe i¹û^òZ Keû~ûAQòû
@û_Yu cûùKðUòõ ù^UþIßûKð Kò_eò ejòQò ?
KéhK icê\ûduê cRbêZ Keòaû _ûAñ @û_Y Kò _\ùl_ ù^AQ«ò ?
ù~CñVûùe Kò cûùKðUòõe _âgÜ CVêQò @ûùc eûÁâúd I @«üeûÁâúd Cbd Ée C_ùe Kû~ðý KeêQê ~ûjûKò aògße ajê ù\g iûcòfþ ejòQ«ò û G[ôùe 25 aâûõPeê @]ôK ijòZ @ûùc 6400e @]ôK ùeRòùÁWþ Wòfið I 86,000eê @]ôK eòùUfið, cûùKðUòõ GùRõUþu ijòZ @ûce Kµû^ú Kû~ðý KeêQê Gaõ ù~Cñ[ôùe @ûùc CyÉe C_ùe KéhKcû^uê C c iêaò]ûcû^ ù\A [ûC û ^òRe Wòfe ù^UIßûKð cû¤cùe @ûùc 1,99,000Uò Mâûc _~ðý« _jñPò iûeòQê û
KéhK icê\ûduê cRbêZ Keòaû fûMò @ûagýKZû ejòQò Kò @û_Y C c C_ôû\^Kê aýajûe KeòaûKê ù_âeYû ù\A[ûC û G[ôùe KéhKcû^u @û[ðòK iÚòZò cRbêZ ùja KûjóKò ^û MêYa û~êq C_ôû\^MêWÿòK aýajûe Keò KéhK bûA C c `ifC_ôû\^ MâjY Keò_ûeòùa û Gjò KûeY ejòQò @ûùc KéhKcû^u G_eò C_ôû\ _âZò c^akûA_ûeêQê û ~ûjûKê aýaûjûe Keò @]ôK C_ôû\^ _âû¯ Keò_ûeòùa KéhKcûù^ û G[ôijòZ @ûùc KéhKcû^uê RcòMZÉe C_ùe @û]ê^òK iìP^û c¤ ù\A[ûC KûjóKò ^û KéhKcûù^ icÉ aòhdùe gòlû fûb Keò_ûeòùa û
@û_Y @û_Yu C_ôû\Kê Kò_eò MêYa û ùjaûKê _âÉêZ KeêQ«ò? KéhKcû^u bûa^ûKê \éÁòùe _â[ùc eLô[ûCñ û Gcûù^ ùKøYiò c¤ C_ôû\ Leò\ Keòaû _ìaðeê Gjûe MêYa û aòhdùe _Pûeò aêSò[û«ò û @ûùc MêYa û cûcfûùe ùKùa c¤ LûcþLò@ûfþ Keê^ûjó, G[ô_ûAñ @^êi§û^ C_ùe @ûùc Lûiþ ]ýû^ ù\A[ûC û @ûce GjòVûùe-NùeûA @^êi§û^
Aceû^þ Lû^þ aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ^ì@û\òfäú ùcûaûAfþ:9582957538 Aùcf- imran@krishijagran.com
Kéhò RûMeY
úd @ûKhðY e û C_j
KéhK KûWð
@ûK C_jhðYúd ûe
Kéhò RûMeY ‘KéhK KûWÿð’ùe _û@û«ê GK fle \êNðUYû aúcû I @Zý]ôK EY bûeeê cêqò ijòZ @^ý^ýû ajê iêaò]ûKê C_f² Ke«ê fuoMk vkiys dkMZ
Important Kisan Card Important Farmer Card Very Important Kisan Card Very Important Farmer Card Very Very Important Kisan Card Very Very Important Farmer Card
(IKC) (IFC) (VIKC) (VIFC) (VVIKC) (VVIFC)
Very Very Important Farmer Card yodjp ;sr Zê vkgs e«
eòjûZò
@ûiê@Q
NAME : ADD : : ID ISSUE :
1fle \êNðUYû aúcû Kéhò C_ôû\ C_ùe eòjûZò Kéhò C_KeY C_ùe eòjûZò Kéhò aòbûMùe _âMZògúk KéhKu ^ûc I `ùUû PòZâ 22 Years. 12 Languages.
22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Email : info@krishijagran.com
Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
_gê @ûjûe
32
ùeûMMâÉ _gê @ûjûe Kò_eò ùjaû CPòZþ Wû.i§ýû ùcûeIßûf ijûdK @ûPû~ðý ùbU^ûeú ùcWòiò^þ aòbûM (Uòbòiòiò), _gêPòKò›û Gaõ _gê aòmû^cjûaò\ýûkd ^Ißû^òdû, afæb^Me, C\d_êe
,
_gê_ûkKuê iaêùaùk _gê @ûjûe C_ùe ]ýû^ eLôaû CPòZþ û ~\ò _gê ùKøYiò KûeYeê ùeûMMâÉ ùjûA[û«ò ùZùa _gê_ûkKuê _gê@ûjûeùe _eòa ð^ Keòaû Lêaþ @ûagýK ejòQò KûjòñKò ^û ùMûUòG _gê geúeùe ù_ûhK Z ßMêWÿòKe C_Pdùe _eòa ð^ ùjûA~ûA[ûG û G[ô_ûAñ ùeûMú _gê @ûjûe Éeùe _eòa ð^ Keòaû GK C c ù_ûhK Z ß ~êq @ûjûe _âÉêZ Keû~ûA_ûeòa ~ûjûKò ùeûMú _gêcû^u _ûAñ CPòZþ I ù_øÁòK @ûjûe ùjûA_ûeòa
,,
eûMú _gê @ûjûe Lû\ý _\û[ðùe ^òcÜ C_ûdùe _eòa ð^ Keû~ûA _ûeòa1. ùeûMú _gêu @ûjûeùe KûùaðûjûAùWâUþ, ù_âûUò^þ I Paðòe cûZâûKê _eòa ð^ Keò_ûeòùa û 2. ùeûMú _gêcû^u @ûjûeùe gqòe cûZâû _eòa ð^ û 3. ùeûMú _gêu @ûjûeùe LYòR faY I bòUûcò^þe cûZâû _eòa ð^ û 4. ùeûMú _gêu @ûjûeùe Z«ê I iõMV^e cûZâû _eòa ð^ û 1. ùeûMú _gêu @ûjûeùe KûùaðûjûAùWâUþ, ù_âûUò^þ I aiû (Paðò) cûZâûùe _eòa ð^- ùeûMú _gêu @ûjûeùe KûùaðûjûAùWâUþ, ù_âûUò^ I aiûe cûZâûùe _eòa ð^ ùeûMe jòiûaùe Keû~ûA[ûG ~\ò _gê Diabetes Mellitus ùe _âbûaòZ ùjûA[ûG ùZùa _gêKê Kcþ KûùaðûjûAùWUþ ~êq Lû\ý ù\aû CPòZþ û ~\ò _gê Addisons disease, Various liver disease ùe _âbûaòZ ejòQò ùZùa _gêKê @]ôK
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
KûùaðûjûAùWUþ~êq Lû\ý ù\aûKê _Wÿò[ûG û ~\ò _gê Cirrhosis of liver, Pep c ulcer ùe _âbûaòZ ùjû[ûG ùZùa _gêKê ù_âûUò^þ ~êq Gjò Lû\ý ù\aû CPòZþ ~\ò _gê Hepa c coma, acute uremia ùe _âbûaòZ ùjûA[ûG _gêuê Kcþ ù_âûUò^ ~êq Lû\ý ù\aû CPòZþ û ~\ò _gê Severe under nutri on e iÚòZò VòK ejò[ûG ùZùa @]ôK Paðò~êq @ûjûe LûA_ûeòùa û ~\ò _gê (fòbe WòRòRþ)ùe _âbûaòZ ùjûA[ûG ùZùa _gêKê Kcþ Paðò ~êq Lû\ý LûAaûKê ù\aû CPòZþ û 2. ùeûMú _gê @ûjûeùe gqòe cûZâû _eòa ð^ @]ôKûõg ùacûeò _gêKê @]ôK gqò _â\û^ Keê[ôaû ùbûR^ ù\A[ûG û 3. ùeûMú _gê @ûjûeùe LYòR faY I bòUûcò^þe cûZâû _eòa ð^ - ùeûMMâÉ _gê geúeùe ùKøYiò ^û ùKøYiò bòUûcò^þ I LYòR Z ßMêWÿòKe Kcò ùjûA~ûA[ûG û G[ô_ûAñ ùeûM _gêe @ûjûe LYòR Z ß I bòUûcò^þe aòùgh www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
_gê @ûjûe
33
]ýû^ eLôaû CPòZþ û ~\ò _gê Rickets, Osteomalacia ùe MâiòZ ejòQò ùZùa _gêe @ûjûe Kýûfþiòdcþe cûZâû @]ôK ùjaû CPòZþ û ~\ò _gê Renal Calculi ùe MâiòZ ejòQò ùZùa _gê @ûjûee Kýûfþiòdcþ I `iþù`Uþ \êAUòe cûZâû Kcþ Keò ù\aû CPòZþ û ~\ò _gê Cardiac failure, Hypertension ùe _âbûaòZ ejòQò ùZùa _gêKê Kcþ ùiûWòdcþ~êq ùbûR^ ù\aû CPòZþ û 4. ùeûMú _gê @ûjûeùe Z«ê I iõMV^e cûZâûùe _eòa ð^ - _gêe @ûjûe Z«ê I iõMV^e cûZâû Lêaþ cj ß @ùU û ~\ò _gêKê aûe´ûe-KaþR iciýû ejòQò ùZùa _gêe @ûjûee Zªê M ê W ÿ ò K ùe (`ûAaeiþ ) e cûZâ û aXÿò~ûA[ûG û Kò«ê ~\ò _gêe Peptic ulcer, Ulcerative colitis, diarrhoea, dysentery @û\òe iciýûMêWÿòK ejòQò ùZùa _gêe @ûjûe Z«êMêWÿòKe cûZâû KcûA ù\aû CPòZþ û Gjò _eò KòQò ùeûMùe _gêu Lû\ý Zek eì_ùe ùjaû CPòZþ ~ûjûe @û]ûe _\û[ð lúe ùjûA[ûG ù~Cñ[ôùe Nêk^gúk KûùaðûjûAùWU bkò- iêùKâûR MäëùKûRþe aiû (Paòð) @û\ò còkòaû @ûagýK ejò[ûG û
25ahð _ì òð @aieùe ùjaûKê [ôaû 25ahðùe 25 fl i\iý ù~ûR^û
Kéhò RûMeY
_eòaûe ijòZ iõù~ûM ùjaûe iêL\ cêjì ð bûeZe KéhK ^òR K[û C_ùe @û]ûeòZ ‘Kéhò RûMeY’ cûiòK _ZòâKûe 25 ahð _ì ðò @aieùe _ûVKcû^u _ûAñ @ûYòQò Cc @aie û KòQò C c _âgÜe C e ù\A Kéhò RûMeY ijòZ iûcòf ùjûA~û@û«ê û @ûi«ê Gjò @aie aòhdùe RûYòaû ö
_âgÜ : ùKCñ @û_þ \ßûeû Nùe aiò UâûKÖeKê Kâd I aòKâd Keò_ûeòùa ? Uòâùwû
ùlZMûWÿò
A`þùKû Kòhû^þ
Kòhû^þ
are the K’Y _Xÿòaû- Kéhò RûMeY GK MâûcúY _ûeòaûeòK _ZâòKû @ùU ~ûjû Given Kò @û_Yuê Kéhbelow ò icûPûe, Kµû^ú icûPûe, ^ì@ûemail C^ÜZ aòj^eIds _eòPd for ù\A[ûG, KúU^ûgK, `ifMêWòK iûcdòK Z[ý C\ýû^òK, cjê cûQò _ûk^, _gê_ûk^, aýûaiûdòK Z[ý, iûlû}ûe, _âMZògúk KéhKcû^uOdia I igq cjòlanguage kûcû^ue C_f²ú, ÊûiÚ @û C_ôû\, `òfà mû^, eûR^úZò, Lû\ý-iµ\ @û\ò ijòZ ^ìZ^ PûKòeò i´§úd toý, ^ìsend Z[ý c¤ G[ôeê còkò[ûG û Articles, News, Press Releases and Kò_eò RWòZ ùjùa - Gjò _ZòâKûùe _âZò cûiùe Kéhò i´§úd aòhd C_ùe @û]ûeòZ 1 _âgÜ _âKûgòZ Keû~òa û Cq _âgÜe Raûa Gjò @uùe Keû~òa ~ûjûKê ù\LôKeò @û_Y @ûcKê cýûùiRþ _VûA_ûeòùa feedbacks. û _â[c 100 RYu iVòKþ C e ù\A[ôaû _ûVKcû^uê GK ahðe i\iýZû, @fMû 100-200 _ûVKcû^uê 6 cûieê 3 cûie i\iýZû ^òügêKæ \ò@û~òa ö G[ôijòZ 10,000_ûVKcû^uê GK cûi _~ðý« _ZâòKûKê aò^û cìfýùe \ò@û~òa û Gùa ù`û^þ CVû«ê Gaõ ùMûUòG ijR _âgÜe C e \ò@«ê Gaõ Kéhò RûMeYe i\iýZû jê@«ê û
Language : \êiþ ic\ 9891889588, _âgû« gcðû 9891263263 Kéhò RûMeY ijòZ RWÿòZ jê@«ê I i\iýZû ù^aû _ûAñ ù~ûMûù~ûMEmail Ke«ê- @aþ Odia
odia@krishijagran.com
Editor
editor@krishijagran.com
22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
36
ùeûM _âa§^
ùbŠòe ùeûM, KúU Gaõ iìZâKécò _âa§^ ùb Šò GK aûhðòK C_ôû\^lc _eòaûùe @ûiò[ûG, ~ûjûKò Cù_û¾ Gaõ @û\â Cù_û¾ ùlZâùe `if Keû~ûA[ûG Gjûe iaêR ùKûck `kMêWÿòK ZeKûeò Gaõ iê_þ Zò@ûeò Keû~ûA[ûG Gaõ ùPe Gaõ gûLûeê Zò@ûeò ùjC[ôaû MêWÿKê @ûaRð^û i`û Keòaû Kûcùe aýajûe Keû~ûA[ûG û Gjûe `keê còkê[ôaû @ûùdûWò^þùe ùeûM ^òdªY Kûcùe @ûiò[ûG Gjûe aúR(c¬ò)ùe 13-22 _âZògZ C c ÊûiÚýa¡ðK Lû\ý ùZf Gaõ 20-24 _âZògZ ù_âûUò^þ ejò[ûG Gjûe ùZfe C_ù~ûM iûaê^þ ùiø¦~ðý Cù\ýûM Keû~ûA[ûG û Gjûe ù_iû aúRKê _gêcû^u Lû\ý eì_ùe aýajûe Keò \êMþ] C_ôû\^ùe aé¡ò Keû~ûA[ûG, Gjûe eiKê C_ù~ûM Keò ùSûU K_Wÿû Gaõ KûMR Cù\ýûMùe fMû~ûA[ûG û C e _âù\g, aòjûe Gaõ IWÿògûùe ùbŠò _âPêe _eòcûYùe Pûh Keû~ûA[ûG û ùbŠòùe KúU ù_ûK ùeûMùe MâiòZ ùjûA Lêaþ lZò ùjûA[ûG û Gjò aýû]ôMêWÿòK Gaõ KúU Gjò _âKûe ùjûA[û«ò û
ùeûM : aél @û\âZû ùeûM : Gjû GK ùMøY ùeûM @ùU Gjò ùeûMùe MâiòZ aéle @aiÚûùe Rcòùe cìkeê @ûKâcY ùjûA[ûG ~ûjû`kùe MâiòZ aél Zùk _Wÿò ceò~ûA[ûG û ^òdªY : aúRKê GMâûùi^þ Rú.G^þ. @[aû ùiùeiû^þ @û\ò 2 Mâûc/ KòMâû. aû [ûAe^þ @[aû ùK®ûUþ 3 Mâûcþ/ KòMâû _âùdûM Keòaû `kùe MQe ùeûMKê ùeûKò ùjûA[ûG û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
CLUû ùeûM: Gjò ùeûMe flY aél C_e ewùe @]ôK _âbûa _Wÿò[ûG, ~jêñ ~jêñ ùeûMe _âùKû_ aXÿò[ûG _ZâMêWÿòK ùcûWÿò ùjaûKê fûMò[û«ò aél ceòaûKê fûMò[ûG û \ò^ùe _ZâMêWÿòK SûCñkòaûKê fûMò[ûG, Kò«ê eûZòùe VòKþ ùjûA~û[ûG , Kò«ê aél ùagò \ò^ ^ ejò ceò~ûA[ûG @]ôK _âùKû_ `kùe aél Kkû ùjûA~ûA[ûG û
^òdªY : icÉ ùeûMù_ûK ^ûgK _eù_ûhòMêWÿòKê ù~CñVûùe i¸a
ùjûAQò I_ûWÿò ^Á Keò \ò@«ê û ù~ùZùaùk ùeûMe flY ùQûU aél C_ùe ù\Lû
ù\A[ûG GjûKê I_ûWÿò _KûA ù\aû CPòZþ û ùeûM ùeû]ú Kòic aûdê _eò -_êgû iûa^ú @ùU
^òdªY : aêYòaû _ìaðeê 200 fò/ ùjKÖe \eùe ù^ùcûùMû^ 30fò/ ùjKÖe jòiûaùe Rk ijòZ cògûA iòõP^ Keòaû CPòZþ û 1. \û^û I `k ùQ\K : \û^û I gúhð bûM gêLô ZkKê Liò ~ûA[ûG, KXÿ I `êf ZkKê Liò~ûA[ûG, fûbðû `kùe ùQ\ Keò `µû Keò ù\A[ûG û ^òdªY : `òùeûùcû^þ 12/ ùjKÖe \eùe _Kû«ê
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
37
ùeûM _âa§^ `k _eò_Kß ùjaû
icdùe ùKøYiò c¤ eûiûd^ò K Jh]Kê iòõP^ Ke«ê û 3. ]kû cûQò : ]kû \ûM bkò ]kû PòjÜ ùjûA ]úùe ]úùe jk\ú ew _Wÿò~ûA[ûG @]ôK _âùKû_ ùjaû `kùe _ZâMêWÿòK ùQûU ùQûU ùjûA SWÿò_Wÿò[ûG û Gjûe _â ù Kû_ùe `k \û^û bò Z e `µû ùjûA~ò a û ijòZ _Zâ iúeû MêWÿòK jk\ú _Wÿ ò ~ ûA[ûG I _ZâMêWÿòK ùcûWÿò ùjûA~ûA[ûG û MâiòZ aél `kKê GKûVò Keò RkûA \ò@«ê û UâûAùKûMâûcû Kùfû^òiþ 1.0 fl/ ùjKÖee \eùe iòõP^
Ke«ê û KâûAùi_âfû Kû^òðdû 1000/ùjKÖe, jòiûa \ßòZúd
@aiÚûùe fûaðû _ûAñ iòõP^ Ke«ê û Kûùaûðeòfþ 10 _âZògZ
^òdªY : `ûùiûfò^þ 35 A.iò. 2.5 fò. /ùj. \eùe iòõP^ Ke«ê Kêéý^ûf`ñûi 25 A.iú 2 fò. ùj. \eùe iòõP^ Ke«ê û UâûAùRûù`ûiþ 40 Aiò. 2 fò/ ùj. \eùe iòõP^ Ke«ê û
4. jeZòfû :
Wò._ò. 25 KòMâû/ bìeùK/ ùaiòfiþ dêeòRòiþ 2 Mâûcþ/ fò. iòõP^ Ke«ê û
Gjò KúUùe Z^û C_ùe bûM I _Zâ Zk bûM MâiòZ
2. ùbŠòe `k ùQ\K : Gjò KúU `êfMêWÿòK lZò Keò[ûG, Gjû ùMûf ùQ\ `k Zò@ûeò Keò[ûG, fûaðû `k bòZe _gò `kKê LûA ~ûA `kKê `µû Keòù\A[ûG û
Gjò KúUùe \û^ûe C_eò bûM I _ZâMêWÿòK Zk bûM MâiòZ
^òdªY : fûaðûKê GKÑûVò Keò[ûG I ^Á Keò ù\A[ûG û 40 \ò^ _~ðý« @ûùceòKû^þ jRûe `ê^äMûAùf 25
\ò^ùe _êeêYû UcûUe 1:10 KZûe fMûAaû CPòZþ Zû’ùjùf KúU @ûKhòðZ ùjûA @Šû ù\A [û«ò û
ùjûA~ûA[ûG û ùjûA~ûA[ûG û _ZâMêWÿòK ùcûWÿò ùjûA~ûA[ûG I ùQZeû ùjûA~ûA[ûG I
ùQûU ùjûA~ûA[ûG û Gjûe cìkùe Z^û C_ùe Kkû `wiþ fûMò ~ûA[ûG û
^òdªY : AcòWûùKäû_âòWþ 200 Giþ.Gfþ. 100 cò.fò./ ùj. \eùe
ùjfòdeê 15/ ùjKÖe \eùe `òùeûùcû^þ fM«ê û
cò[ûAfþ WûdùcUû^þ 25 A.iú 500 cò.fò./ ùj
UâûAùKâûMâûcû Kòùfû^òiþ 50,000 ùjKÖe i¯ûj-i¯ûj
WûAcòù[ûWÿþ 30 A.iú. 500 còfò / ùj.
_ùe `êf @ûiòaû icdùe QûWÿò \ò@«ê û KâûAùi_âfû Kû^òðdû 50,000 v.Ms@xzc@gs 30
\ò^ _~ðý« QûWÿò GK i¯ûj _ùe G^þ_ò_ò 1. 5/ùj/300/ ùj \eùe K_ûi ùZf ijòZ
cògâY Ke«ê û Kûùaðûeòfþ 50 Waäëý _ú. 2 Mâû. /fò. @[aû ùaiòfiþ
[î®údiþ 2 Mâûcþ/ fò.
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
`û`ècòùWû^þ 40 GiþGfþ 600 cò.fò./ ùj. ^òce c¬ò ^òiþiûe 5 _âZògZ C_ù~ûM Ke«ê û
-cùj¦â Kêcûe cûYú _û\_, aýû]ô,aòbûM, eûRiÚû^ Kéhò cjûaò\ýûkd, c._â. Ké.ù_ø.aò., C\d_êe www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
gqòe ùiâûZ ùg÷aûk
38
ùa÷KÌòK gqòe ùiâûZ : ùg÷aûk
ùg÷
aûk (Algae GfþMú) iek iRúa @ùU û @]ôKûõg ùg÷aûk MQe icû^þ iì~ðýe _âKûg iõùgähY Kâòdû \ßûeû ^òRe ùbûR^ Zò@ûeò Keò[û«ò @[ðûZþ Êù_ûhò ùjûA[û«ò û Gjû GK ùKûhòKûVûeê ù^A ajê ùKûhòKûe @ù^K eì_ùe jó ejò[û«ò û Kò«ê MQ bkò G[ôùe ùPe, _Zâ AZýû\ò eP^û ùjûA ^[ûG û Gjû @û\â bìcò, @faYúd Gaõ faYúd Rk, aéle Qk^ûc _âûPúe C_ùe iaêR, ]ìie aû KòQò Kkû _Zâ eì_ùe ù\LôaûKê còkò[ûG û
Keû~ûA_ûeò[ûG û Rk : ùg÷kaûkû ùlZ ùKøYiò c¤ _âKûe _ûYò ijòZ i¸a ^êùjñ, ùKùa ùKùa ùg÷aûke C_ù~ûM _ûYòKê i`û Keòaû _ûAñ c¤ Keû~ûA[ûG û GK aòùgh _âKûe ùeiùIß ù_ûLeúe ^òcðûY Keòaû aû¶úKeYùe ùjûA[ôaû _ûYòe cûZâû Kcþ
ùg÷aûke ZéZúd _òXÿòKê ùR÷a A§^ Kêjû~ûA[ûG û ùa÷mû^òKcû^u \ßûeû ùiû]eê Gjû còkòQò Kò Gjò ùg÷aûk _âZò GKe _ûeµeòK Kéhòe Zêk^ûùe 300 MêY @]ôK ùR÷a A§^ (ùZ÷k) _âû¯ Keû~ûA[ûG û ùg÷aûk, @^ý `if Zêk^ûùe @]ôK cûZâûùe gqò aû CRðû iõPd Keò[ûG û ùg÷aûk _ûAñ @ûagýK aûZûaeY : ùg÷aûkKê _âKûg iõùgæhY Kâòdû Keòaû _ûAñ _~ðû¯ cûZâûùe iì~ðýe _âKûg, Kûað^-WûA@KþiûAWÿþ Gaõ @ûagýK ù_ûhK Z ß bkò ^ûAùUâûùR^þ, `iþ`eiþ @û\òe @ûagýKZû _Wÿò[ûG û Gjû ajêZ Kcþ icd _âûd 10-12 \ò^ùe _eò_Kß ùjûA[ûG, ù~Cñ KûeYeê ùMûUòG ahðùe @]ôK C_ôû\^ _ûAñ aýajûe Keû~ûA[ûG û ^òcÜ KûeYKê ^òdªòZ Keò ùg÷aûkeê @]ôK C_ôR
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Keû~ûA[ûG û ùg÷aûke gqò \éÁòeê fêPò ejò[ûG, ùZYê _ûYòKê fMûZe _âbûjòZ Keòaû CPòZþ û G[ô_ûAñ bâcY Keê[ôaû PK aû @^ý C_KeYe C_ù~ûM Keû~ûA[ûG û Kûað^-WûA@KþiûAWþ : ùg÷aûke ùlZùe iaêVûeê MêeêZß_ì‰ð iÚû^ Kûað^- WûA@KþiûAWþ ejò[ûG, icÉ ù_ûhK Z ßMêWÿòKê fûMZe _âûd 60% Lyð Kûað^þ WûA@KèiûAWþùe www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
gqòe ùiâûZ ùg÷aûk
39
ùjûA[ûG û _ûYòùe Kûað^þ WûA@KþiûAWþ ^òcÜ C_ûdùe C_f² _ûAñ _~ðû¯ ùjûA[ûG û Zû_cû^ I _òGPþ : _ûYò MbúeZû c¤ùe CPòZþ Zû_cû^ ùjaû @ûagýK ejòQò, ùg÷aûke RûZò ( ÆògòRþ ) ijòZ c¤ @fMû @fMû ùjûA[ûG û ùg÷aûke aé¡ò _ûAñ CPòZþ Zû_Kâc 20-30õ iò _~ðý« @ûagýK ùjûA[ûG, ùiû] _âKâòdûeê mûZ ùjûAQò Kò 16õ iò ùe ZkKê Zû_Kâc C_ùe CZKe MêY^ Kc ùjûA~ûA[ûG Z[û 35õ ùi<òùMâWþeê @]ôK ùjaûe CZK ^Á ùjaûKê fûMò[ûG û _ûYòe _òGPþ _âûd 6.5-8 c¤ùe aRûd eLôaû CPòZ û
@^ý ù_ûhK Z ß : ùg÷aûke aé¡ò _ûAñ ^ûAùUâûR^þ I `iþ`eie CPòZþ cûZâûe @ûagýKZû ejòQò û CZK _ûAñ ^ûAùUâûùR^þ _âû[còK ù_ûhK Z ß ejòQò û ~ûjûKò ^êýKäòKþe @cæ I ù_âûUò^þ Zò@ûeò Keòaûùe ijûdZû Keò[ûG û `iþ`eiþKê `ûùÇUþ eì_ùe cògâòZ Keû~ûA[ûG , ~ûjûKò @^ý[û @^ý Z ßMêWÿòK ijòZ Kâòdû Keòaû ^òy Ée C_ùe GKZâòZ ùjûA~ûA[ûG û GjûaýZúZ @^ý ù_ûhK Z ß bkò Na, Mg, Ca, Mn, Zn, Cu, Fe and Mo e ajêZ iêelû cûZâûùe @ûagýKZû ejòQò û ùg÷aûke @û[ðòK cj ß : Kéhò, Cù\ýûM I PòKò›û ùlZâùe ùg÷aûke C_ù~ûM cj ß_ì‰ð @ùU ùiû]eê Gjû RYû_WÿòQò Kò ùg÷ a ûk, aûdê c Škùe ^ûAùUâ û ùR^þ K ê ù^A cûUò e ê ^ûAùUâûùR^þe iõPd Keû~ûAQò, ~ûjûKò MQ _ûAñ @ûagýK ù_ûhK Z ß ejòQò û G[ôùe ùg÷aûke cj ß aXÿò~ûA[ûG û PòKò›û ùlZâùe ùg÷aûke C_ù~ûM Jh] Zò@ûeò Keû~ûA[ûG û G[ôùe ajêZ @]ôK cûZâûùe ù_âûUò^þe C_iÚòZòe KûYeeê ùg÷aûke C_ù~ûM gqò~êq ùMûfò (UûaùfUþ) eì_ùe Keû~ûA[ûG û ùg÷aûk _âû¯ ùR÷aòK ùZ÷k aû Cù\ýûM CKZùe C_ù~ûM Keòaû GK CPòZþ aòKÌ eì_ùe i¹êLKê @ûiò[ûG û ùR÷aòK ùZ÷ke C_ù~ûMeê @^ý A§^ Zêk^ûùe aûZûaeYKê ajêZ jó Kcþ _âbûa _Wÿò[ûG û KûjóKò ^û aûZûaeYe C_iÚòZò CO2 e C_ù~ûM ùg÷aûk C_ôû\^ùe Keû~ûA[ûG û CO2 e cûZâû iûc¬iý Zò@ûeò Keò[ûG û
Ê_Üúk ùPø]êeú dê.G.A. @`òi, LŠ-@, iò.@ûA.G.A. ^aúaû], ùaeiòdû, ùeûWÿ, ùbû_ûk, c¤_âù\g _ò^þ -462038 ùcû: 8269713593, 9074859376 Email: swapnilfmp@gmail-com
1 2 3 5 10 15
12 24 36 60 120 180
420 840 1260 2100 4200 6300
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
40 140 260 600 1700 3300
380 700 1000 1500 2500 3000
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò
40
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò bò. iûwúZû, _ò. ùbuùUgþ, ù_âcfZû iòõ, iZý_âòd, iòZûeûcþ, Rò.Giþ cûjeû I bò. ùffò^þ 1,3.4,5,6,7 WòbòR^þ @`þ GMâòKfþPe GKèùU^þi^, 2 WòbòR^ @`þ GMâòKfþPe AùKûù^ûcòKè @ûAiòG@ûe- @ûAG@ûe@ûA, ^ì@û\òfäú, bûeZ GaòGiþUò@ûeGciòUò
bû
eZùe _âûd 37% gògê ajêk cûZâùe Cy ù_âûUò^þ aû Kêù_ûhYe gòKûe ùjûAQ«ò, Gjûe cêLý KûeY ùjCQò, Meòaú KûeYeê _òZûcûZûcûù^ ùicû^u gògêKê MûB lúe I Gjûe C_ôû\ LûAaûKê ù\aûeê aõPòZ Keò[û«ò û G[ôijòZ ^êýùUâg^þ Lû\ýe c¤ ùNûe @ûagýK [ôùf c¤ Gjò \ûeò\âZû _ûAñ ùicûù^ ^òR _òfûuê ^êýùUâg^þ `êWþ ù\A_ûe«ò ^ûjó ~ûjû`kùe GVûKûe gògêcûù^ Kêù_ûhYe gòKûe ùjûA[û«ò û _òfûcû^ue Kêù_ûhYKê ùeûKòaû ^òcù« ajêk _eòcûYe ù_âûUò^þ aû ^êýùUâg^þ `êWþ @ûagýK ejòQò û _òfûue Gjò Kêù_ûhYKê \ìe Keòaû _ûAñ @ûcKê _âPêe _eòcûYe WûfòRûZúd giý C_ôû\^ KeòaûKê _Wÿòa û Wûfò iìlà ù_ûhK Z ß ~êq Lû\ý @ùU û Wûfò C_ôû\^ _ûAñ cûUò I Rkaûdêe aûZûaeYKê Pýûùf¬ ù\aû `kùe jó Kêù_ûhYKê icû¯ Keòaûe cjû^þ K ða ùjûA_ûeòa û
Wûfò jó Meúa C_ùbûqûuê aû ù~Cñcûù^ ^òRe gògêu MûB lúe I Gjûe C_ôû\ ù\A_ûeê ^ûjû«ò Wûfò aû ^êýùUâi^þ `êWþùe jó ù_âûUò^þ I iìlà ù_ûhK Z ßMêWÿòKê icé¡e ùiâûZ ejòQò, ~ûjûKê LûAaû `kùe @ûC _gê C_ôû\MêWÿòK LûAaû _ûAñ @ûagýK ùjûA ^[ûG û Gjò i¦bðùe Wûfòe C_ôû\^e
MZògúkZû C_ùe aòùgæhY KeòaûKê _âdûi Keû~ûAQò, Lû\ýû^Ü Zêk^ûùe ùlZâ, C_ôû\^ I C_ôû\ùe _âaé òMêWÿòK aòùgæhY Keòaû Gjû c¤ @ûùfûP^ûe aòhd ùjûAQò I ù_ûhK Z ßMêWÿòKe ùLûeûKþ Gaõ Lû\ý C_ù~ûM aýdùe Wûfòe bûMò\ûeú ejòQò û Kéhò ùlZâùe Gjò _âaé ò Lû\ýû^ÜKê \éÁòùe eLô Wûfò C_ôû\^ aé¡ò Keû~ûCQò 1970- 2013 @aeiùe iµì‰ð ùlZâùe @aùgûhòZ Keò ^ò@û~ûAQò û ^òKUùe Lû\ýû^Ü C_ôû\^ Zêk^ûùe Wûfòe C_ôû\^ _â\gð^ ajêZþ Kcþ ejòQò û cêLý eì_ùe dûfGþWÿ @ûcwþ cZùb\e KûeY ù~ûMêñ ù_ûhK Z ßMêWÿòK ùLûeûK bûùa ù_âûUò^þ @]ôK cûZâûùe ejòQò û ù~ùZùaùk Kò gqò Kc ejò[ûG I aiû (Pað) @õg @]ôK aXÿò[ôaû ù\LôaûKê còkêQò û Wûfò @ck Kcþ ùjùf, ù_ûhK Z ße ùLûeûK c¤ Kcò~ûA[ûG û MZ \g§ò @aieùe Wûfò C_ôû\^ Kcò [ôaû ù\LôaûKê còkò[ôfû û @ûùc D_ôû\^ I WûfòMêWÿòKe C_f²Zû aXÿûAaû _ûAñ GK Lêaþ cRbêZ ^úZò @û_YûAQê, Kc Lyð~êq ùKøgkKê @û_YûA Wûfòe cìfýKê ^ò¡ðûeY Keû~ûAQò `kùe icêPòZ aòÉûeòZ ùiaû còkòaûe @ûagýK ejòQò û C_f² C_ôû\^ùe Wûfòe aûYòRòýK cìfý gévkûe aòKûg @û\ò _ûAñ c¤ _âÉêZò @ûe¸ Keû~ûAQò û
bûeZùe Kéhò ùlZâe aýajûe, 1950-51 eê 2010-11 KêõRò g± : Wûfò C_ôû\^, MZògúkZû, Lyð, ù_ûhK Z ßMêWÿòKe ùLûeûK bûeZùe Kéhò ùlZâe aýajûe : 1950-51 Z[û 2010-11 @aieùe bûeZe Kéhò ùlZâùe C_ù~ûMú ù_âûUò^þ PòZâ 1 _âÉêZ Keû~ûAQò û GjûKê \éÁòùe eLô iKk `if ùlZâ aòÉûeòZ bûM KaþRû Keò ù^AQò û 1950 _ùe ^òRe ùidûe 42eê 46 iòcòfûe _âZò aé¡ò ùjûAQò, a^ ùlZâùe c¤ 14 _âZògZ ùlZâùe Kéhò Kû~ðý Keû~ûA_ûeê[ôfû û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
@^ý_lùe 23 _âZògZ bìcòùe a^ýû MâiòZ @õPk ùjûA[ôaû ùjZê GVûùe Pûhe Kû~ðý C_f²Zû ^[ôfû û Kò«ê G_eò ùjûA ^[ôfû Kò Gjò PûhRcòMêWÿòK C^ê^ÜZò Rcò eì_ùe ieKûeú bûùa CùfäL^úd ùjûA ^[ôfû ùaûfò û Kò«ê Gjò C_ôû\^ aòjò^ RcòKê c¤ Pûh Kû~ðý _ûAñ C_ù~ûM aýajûe Keû~òaûe aýaiÚû c¤ KeûMfû û Wûfò RûZúd C_ôû\^e WûA^ûcòKþ : ùlZâúd C_ôû\^ I Wûfò RûZúd giýe C_ôû\KZû _âaé òMêWÿòKùe _âÉêZ Keû~ûAQò Gjò www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò
42
1 ZûfòKûe jûeûjûeò ùlZâ`k @¤d^ @a]ô 1970-71 I 2013-14ùe @]ôK @iÚòe Keò\ò@û~ûAQò û Gjò @aieùe 1970- 71 ùlZâ aòhdùe 23 ùjKÖe (Méj cªûkd) e [ôfû I ]úùe ]úùe Gjû @fMû \êA \gKùe aé¡ò ùjûA~ûAQò û 1990-91ùe _âûd 25 Méj cªûkd C_ùe _jñPò ~ûA[ôfû I 2000-01 @Ì Kcò[ôfû I 2010-11ùe (26 Méjcªûkd)ùe Kcò[ôfû I a¦ ùjûA 2013-14ùe Wûfòùe _âûd 25 Méj cªûkdùe Leò` I eaò EZêùe ajê cûZâû I eaò EZêùe ùKak Wûfò RûZúd giý jó C_ôû\^ Keû~ûA[ôfû û Wûfò ùlZâ, @¤d^ùe @a]ô @aieùe Leò`e Zêk^ûùe @]ôK ejò[ôfû ùKak 2000-01 _~ðý« Gjò_eò Wûfò Pûh Keû~ûA[ôfû û Gjû ÆÁ ù~, WûfòRûZúd Pûh \éÁòeê Leò` ùlZâ 1970-71 eê 2013 @aieùe cûcìfò bûaùe 0.6 bûaùe Méjcªûkdùe aé¡ò Keû~ûA[ôfû û 2014ùe Wûfò RûZúd giýKê eaò EZêe Pûhe eì_ùe _âûd 2MêY Méj cªûkdùe aXÿò ~ûAQò û C\ýû^ bò òK Kéhò \éÁêeê 1970-71ùe 124 [e Méj cªûkde aòùgh aòhd Wûfò C_ùe ejò[ôfû û Kò«ê Gjò Kûc _ûAñ Kcþ 2 Méj cªûkd ejòQò, ~ûjûe AwòZùe Wûfò C_ôû\^ @Zòeòq ùlZùùe @aùgûhòZ Keû~ûA[ôaû ù\LôaûKê còkò[ôfû û Lû\ýû^Üùe KòQòUû a\kò ~ûA[ôaû ù\LôaûKê còkò[ôfû û aòùgähYeê Gjû ÆÁ eì_ùe RYû_WÿòQò Kò Wûfò @«MðZ jûeûjûeò ùlZâ aòMZ \ò^ùe Pûeò \gKeê 20 _âZògZeê 18 _âZògZ Wûfò PûhKê CVûA \ò@û~ûA[ôfû û Gjû ùjûA_ûùe Kò Wûfò C_ôû\^ùe Gjò _âKûe còg^ aXÿòaû _ûAñ aòbò^Ü ieKûeú Kû~ðýKâcùe flý _âKéZ KûeY ejò[ôfû û Gjû a\kùe ùZ÷kRûZúd giý, Wûfò I Lû\ý iêelû còg^ C_ùe ùiùZùaùk \éÁò \ò@û~ûC[ôfû û ZûfòKû-1 ùe _â\gòðZ Keû~ûA[ôaû C_ôû\^ flKê 19.3 11.9 còfòd^þ U^þ (GcþUò) 1970-71 Vûeê 201314 _~ðý« û Wûfò C_ôû\^e _âZògZ aòKûg Ée C_ùe 64 \Rð Keû~ûAQò û Pûeò \gKe @a]ô ~ûjû ZûfòKû-1 ùlZâ, C_ôû\^ùe _âaé ò I Wûfò C_ôû\KZû I bûeZe jûeûjûeò giý (1970-71 eê 2013-14) 1970- 1980- 1990- 200071 81 91 10
aòùgh
200911
201112
2012- 201313 14
ùlZâ còfòd^þ ùjKÖe Wûfò ùgde % Leò` eaò jûeûjûeò C\ýû^
22.6 18.2 9.5 13.1 124.3
22.5 17.8 10.4 12.1 126.7
24.7 19.3 11.5 13.2 127.8
20.3 16.8 10.6 9.7 121
11.8 10.9 3.9 7.9 108.4
10.6 8.2 3.8 6.8 129.6
14.3 8.1 5.4 8.9 176.4
11 5.6 4.4 6.6 196.8
524 410 607
473 361 571
578 471 672
872
1023
1380
23.3 19.2 10.6 12.7 121.3
26.4 20.8 12.3 14.1 126.7
24.5 19.6 11.2 13.3 124.8
23.3 19.3 10 13.3 120.8
2 5 . 4 20.0 10.1 15.1 126
14.7 6.7 4.2 10.5 218.1
18.2 7.4 7.1 11.1 244.5
17.1 6.6 6.1 11 259.3
18.4 7.1 5.9 12.4 257.1
1 9 . 3 7.3 6 13.3 264.8
544 417 604
612 449 751
625 557 688
659 478 804
630 397 823
961 578 790
196.8
1756
1860
1909
1798
1930
C_ôû\^ còfòd^þ U^þ Wûfò ùgde % Leò` eaò
jûeûjûeò C\ýû^
C_ôû\ (Kòùfû /ùjKÖe) Wûfò Leò` eaò jûeûjûeò C\ýû^
ùiâûZ @û[ðòK iùbðlY-2014 Wûfò, ^òKUùe Lû\ýû^Ü C_ôû\^e Zêk^ûùe Wûfò _â\gð^ ajêZ Kcþ ejòQò û ù~CñVûùe Kò Lû\ýû^Ü C_ôû\^ 145 _âZògZ C_ùe _¬úKéZ Keû~ûAQò û aòKûg ~ûjûC_ùe ùjûAQò Wûfò Lû\ýû^Ü cZùb\ C_ôû\KZûùe iê]ûe ùeLûuòZ Keò[ûG û Gjò @a]ô c¤ Leò` Zêk^ûùe eaò `ife _âcêL C_ôû\ ù~ûM\û^e CùfäL Keû~ûAQò û WûfòeKê 1 ùUaêfþ @aùfûK^ Keò RYû_WÿòQò Kò ^òKUùe Wÿûfòe C_ôû\KZû 524ùe iê]ûe @ûiòQò KòùfûMâûcþ/ùjKÖe 691 Kòùfû @¤d^ @a]ô @aieùe / ùjKÖe _âZò jûeûjûeò Lû\ýû^Ü C_ôû\KZû Zêk^ûùe @a]ô aXÿò ~ûAQò û \êA [eùe 872 KòùfûMâûcþ/ ùjKÖe 1970-71ùe 2013-14 KòùfûMâûcþ ùjKÖe ejòQò û G[ôeê RYû_WÿòQò Kò GVûùe GK aògûk C_ôû\^lc c¤ùe Wûfò I giý bòZùe cZùb\ @]ôK \ìe ejò[ôaû ù\LôaûKê còkòQò û _âcêL Wûfò `if C_ôû\^ Wûfò Mâûcþ I jeWÿ aýZúZ @^ý ZûfòKû 2ùe _âÉêZ Keû~ûAQò û bûeZùe _âcêL `ifMêWÿòKe ^ûWÿò ~ûjû Kò GKû ijòZ 50eê @]ôK 40 _âZògZ \ûdú @U«ò û @¤d^e @a]ô \éÁòeê Wûfòe jûeûjûeò C_ôû\^ I Gjû aòhdùe 4 _âZògZ bûMò\ûeú C_ùe _jñPò iûeòQò û 2012-13 jeWÿ C_ôû\^ ùjaûùe bûMò\ûeú @aieùe 3.1 ùKûUò U^ Keòaû _ûAñ ùcUâòKþ U^þeê 1.7 aXÿò~ûAQò û jûeûjûeò C_ôû\^ Gjò @a]ô @aieùe 21 _âZògZeê 17 _âZògZ Lyð Kcò~ûA[ôaû ù\LôaûKê còkòQò û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò
43
ZûfòKû-2 _âcêL Wûfò C_ôû\^ 1950- 1960- 1970- 198051 61 71 81
1990- 200091 2001
201112
201213
Wÿûfò
8.41
12.7
11.82
10.63
14.26
11.08
18.24 17.09
18.45
Mâûc
3.65
6.25
5.2
4.33
5.36
3.86
8.22
7.7
8.88
ùidûe (%)
43.4
49.2
44.0
40.7
37.6
34.8
45.1
45.1
48.1
Uêeþ (jeWÿ)
1.72
2.07
1.88
1.96
2.41
2.25
2.86
2.65
3.07
ùidûe (%)
20.5
16.3 15.9
18.4
16.9
20.3
15.7
15.5
16.6
@^ýû^ý Wûfò
3.04
4.38
4.74
4.34
6.49
4.97
7.16
6.74
6.5
ùidûe (%)
36.1
34.5
40.1
40.8
45.5
44.9
39.3
39.4
35.2
giý
201011
ùiâûZ: @û[ðòK Gaõ iûõLôKú ^òùŸðgkûd, Kéhò Gaõ ijKûeú aòbûM Wûfò `ifùe iòõP^ : ù~_eò Kò _ìaðeê Gjû CùfäL Keû~ûAQò Kò iÚû_òZ Keû~ûA[ôaû Wûfò C_ôû\^ùe iê]ûe @ûYòaûe MZò Lêaþ Kcþ ejò[ôfû,.ù~ùZùaùk Kò @^ý Lû\ýû^Ü `if Zêk^ûùe û G[ô_ûAñ cêLý KûeY ùjûA_ûùe Rcòe Kcþ C_R ùjZê û G_eò _eòiÚòZòùe iòcúZ iòõP^ iêaò]û I Kcþ C_ôû\òZ bìcò ijòZ c¤ @Ì ù\LûeLûùe c¤ Gjû KòQò cûZâùe @]ôK C_ôû\ ùjaûe eûjû ù\LûA[ôfû Gjò iúcòZ iòõP^ _¡Zò û Gjò _¡Zòùe Wûfò C_ôû\^lc ilc ejò[ôfû û ù~CñVûùe Lêaþ Kcþ Wûfò C_R ùjûA[ôfû iòõP^ _¡Zò @û_YAaû `kùe Wûfò RûZúd giýùe `êf I `kbeò ejòaû ijòZ, ùlZâùe `k fjeê[ôaû ù\LôaûKê còkò[ôfû û `kùe Wûfòe C_ôû\^ cj ß_ì‰ð eì_ùe aé¡ò _ûA[ôfû û ù~Cñ ùlZâùe Mbúe bûaùe KúUûYê _âbûaòZ ùjûA[ûG Gjò ùlZâKê c¤ G_eò KòQò ù\LôaûKê còkò^[ôfû û i¦bð iòõP^ ùlZâùe Wûfò C_ôR ùlZâ ZûfòKû 3ùeZ _âÉê Keû~ûAQò, ~ûjûKò G[ôeê Gjû ÆÁ RYû_ùWÿ Kò iòõPòZ ùlZâe C_ôû\^ C_ùe RYû_Wÿò~ûAQò Kò Wûfò `if C_ôû\ \éÁòeê 1950-51 jûeûjûeò 9 _âZògZeê Gjû 2010-11ùe 15 _âZgòZ _~ðý« _jñPò ~ûAQò û Gjû c¤ùe Wûfò Mâûcþ iòõP^ \éÁòeê CyZc ùlZâ ejòQ Gjûe ùidûe fMûZe aé¡ò_ûAaûe ù\LôaûKê còkòQò û 2010-11ùe 30 _âZògZ aé¡ò _ûAQò û Wûfòe \éÁòeê @^ý _âcêL `if jeWÿ ~ûjûKò ùKak 0.5 ejòQò Gjò _âZògZ ùlZâ _âZò 1950-51 iòõP^ @«MðZ I Gjû 2010-11ùe _âûd 4 _âZògZùe _jñPò~ûAQò û GVûùe GK iòõPòZ ùlZâ C_R c¤ùe i´§ ejòQò, ~ûjûKò Gjûe iòõP^ ùlZâ cûcfûùe ÆÁ ejòQò I C_R ajêZ @]ôK ùjaûe i¸ûa^û ejòQò û
ZûfòKû-3 @Lôk bûeZúd iõP^ ùlZâ @«Mð« Wûfò (%) giý
1950-51
1990-91
2000-01
2010-11
Mâûcþ
12.5
20.5
30.9
29.7
Uêeþ I jeWÿ
0.5
5.5
4.2
4.0
ùcûU Wûfò
9.4
10.5
12.5
14.8
ùiâûZ: @û[ðòK Gaõ iûõLôKú ^òùŸðgkûd, Kéhò Gaõ ijKûeú aòbûM Wûfò I ù_ûhY : ZûfòKû 4ùe MZ GK \g§e ùiâûZ @a]ôùe aê¡ò\ûdK ù_ûhY ùia^ _âÉêZ Keû~ûAQò û gqò Lyð 2131eê 2153 Kòùfû Kýûùfûeú /\ò^ I 2139 _ûAñ MâûcúY I ije ùlZâMêWÿòKùe Cbd c¤ùe aé¡ò ùjûAQò û MZ GK \g§òùe 2139 ejò[ôfû û ù\LôaûKê Mùf, gqòe Lyðùe Wûfò bûMò\ûeú C_ùe Kcþ _eòflòZ ùjûAQò û MâûcúY I ije Cbd ùlZâùe 20 _âZògZ Wûfò Lyð ùjûA[ûG û Kò«ê aiû ( Paðò)MZ cûcfûe _âûd ùia^ùe @]ôK aé¡ò ùjûA[ûG û MZ GK \gK I ijeú Ly-
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
ù_ûhY iêelû _ûAñ Wûfò
44
ZûfòKû-4 bûeZùe ù_ûhK Z ß Lû\ýû^Üùe Wûfòe bûMòò\ûeú ù_ûhK Z ß~êq Lû\ý Wûfòùe gqò I Kýûùfûeò icê\ûd gqò Lyð Kýûùfûeò Wûfòùe `ýûUþ Gaõ Mâûcþ icê\ûd aiû ùia^ Mâûcþ Wûfòùe ù_âûUò^þ Mâûcþ jûeûjûeò ù_âûUò^þ ùia^ Mâûcþ
MâûcûõPk
ijeûõPk
96 (4.50)
77 (3.58)
2131
2153
0.52 (1.45) 35.77
0.45 (1.05) 42.73
-19.85
115 (4.29)
1.00
2139
-13.7 (1.26) 19.45
0.63 (0.99) 50.13
92 (5.38)
-19.72
2144
0.22
0.54 54.67
-14.65 9.05
6.4 (10.93)
4.94 (8.51)
-22.78
7.65 (13.09)
5.98 (10.36)
-21.82
58.57
58.02
-0.93
58.45
57.74
-1.22
ùiâûZ G^þGiþGiþI WûUû -2014
iõLýû 2 bûeZùe Wûfò _âZò aýqò _ûAñ cûiòK Lyð _eòiõLýû^þ (1993-94eê 2011-12)
PòZâ -3ùe aòbò^Ü Lû\ý icìjMêWÿòK c¤ùe Wûfòe bûMò\ûeú @^ý Lû\ý @ù_lûKéZ aýd (2011-12eê 1993-94) @aieùe @^ý icÉ ù_ûhY c¤ùe (20%) Zêk^ûeê @]ôK [ôfû û Cbd _ûAñ icû^ MâûcúY Lyð ejòQò û Wûfòe ù~ûM\û^ aiûe Lyðùe cûcìfò ejò[ôfû û ~ûjûKò 1999-00ùe GK _âZògZeê @Ì C_ùe [ôfû I Gjû Cbd MâûcúY ùlZâùe _âZògZ _~ðý« Kcþ ùjûA~òa û ahð 2009-10 ije ùlZâùe ejòQò ö Wûfòe Meòaú Gaõ cjwûKê a\ðûÉ KeòùjûA ^[ôfû û _âcêL ù_âûUò^þ @û_ì ðòK ðû GK ejò[ôùf û ù_âûUò^þe ùiâûZ eì_ùe cûõi c¤ gûKûjûeúcûù^ c¤ cêLý eì_ùe Wûfò C_ùe ^òbðe Keò[û«ò û GcòZòùe aýqòKê ù\÷^òK ù_âûUò^þ @ûagýZZû ejòQò û bûeZùe @ù_lûKéZ icé¡ _ûAñ gûKûjûeú R^iõLýû CyÉeùe ejòQò @^ý ù\gùe c¤ c¤ Wûfòe Lyðe cj ß_ì‰ð \gðû~ûAQò û a ðcû^, Gjû Kêjû~ûAQò Kò ù_ûhK Z ß c¤ùe ùKak ù_âûUò^þ ^KeûcôK aé¡ò \Rð Keû~ûAQò û Kò«ê ùQûU bdûajZû aòhdùe GK _âZògZ ejòQò û Wûfòe Lyð 65 aÉû MâûcúY ùlZâùe Kcò~ûAQò û Mâûcþ/\ò^ (23%) I 86 /\ò^ (22%) GK Wûfò Lyð ùjC[ôaû @¤d^ @a]ô ùlZâùe ijeûPõkùe ejòQò û ^òÃhð : Wûfòe Zêk^û ùlZâùe jûeûjûeò C_ôû\^ I C_ôû\ _ûAñ i¹û^e ijòZ Wûfò _â\g^ Lû\ýû^Ü @¤d^ Keû~ûAQò û Gjû ù\Lû~ûAQò Kò Wûfò C_ôû\^ ùlZâùe aé¡ò iù ß iû]ûeY Lû\ýû^Ü ijòZ Zêkû^e aé¡ò Keû~û_ûeòa ^ûjó û MZ Pûeò \gK c¤ùe Wûfò I @^ý _âûd Lû\ýû^Ü c¤ùe _âcêL @«e C_R I cZùb\ aû bò^ÜZû c¤ùe @ûMKê @ûùMA[ôfû û Wûfòùe iòõP^ `ife C_ôû\Kê _âbûaòZ KeòQò ~ûjûKò _âcêL `k_â\ ùjûA Gjû \Šûdcû^ ùjûAQò û Z[û_ò Wûfò cûcfûùe Gjû ]ýû^ ù\aû CPòZþ ùja ^ûjó, KûeY ùlZâùe iaêVûeê ajêk @û]ûeòZ I \éÁòeê aW Éeùe ejòQò û iúcû«ùe ~ûjû _~ðûaeY _âbûa Wûfòe C_R ejòQò û Gjû c¤ ejòQò Kò ù_âûUò^þe cûZâû G[ôeê jó ùKak còkò ^[ûG û GcòZòùe gqò I aiû Lû\ýe ùia^ eì_ùe @^ý ù_ûhK Z ßMêWÿòK aé¡ò ùjûA[ôaû ù\LôaûKê còkòQò û ù_ûhK Z ß _âûd cògâYùe Wûfòe ù~ûM\û^ @û_ì ðò ù_ûhK Z ß @ù~, ~ûjûKò icÉ _âKûe Lû\ý Kcþ Keò ù\A[ûG û G[ô_ûAñ GVûùe icÉ \éÁòùKûYeê iê]ûe @ûYòaû _ûAñ @ûagýK ejòQò û Wûfò C_ôû\^ _aðûaeY I C_ôû\KZû aXÿûAaû _ûAñ I RûMéKZû aXÿûAaû CPòZþ û Wûfòe Lyð ù_ûhK cìfýe cj ßKê C_ùbûqûcûù^ ù_ûhY ieêlû eì_ùe MâjY Keò[û«ò û i¦bð : aò úd @û[ðòK iùbð 2014-15 cªòZß, bûeZ ieKûe, ^ì@û\òfäú û @û[ðòK Gaõ iûõLòýK aòbûMùe Kéhò iûõLòýK ^òùŸðgûkd 2013 _âÉêZ _êÉK Kéhò Gaõ ijKûeòZû, Kéhò cªûkd, bûeZ ieKûe, ^ì@û\òfäú û eûÁâúd ^cê^û iùbðlY iõMV^ û 2014 iõûLòýK I Kû~ðýKâc Kû~ðýû^ßd^ cªûkd, bûeZúd ieKûe, ^ì@û\òfäú
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
46
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û
bû
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û _ûAñ ùR÷aòK C\ýû^ Kéhò ùe @ù^K @ù^K ahð @ûMeê ùR÷aòK Kéhòe e Zahð @býûi ejòQò û _eòùage ^òdcûakúKê c~ðû\û ù\A ù~Cñ _âYûkúùe Pûh aû `if C_ôû\^ Keû~ûA[ûG ZûjûKê ùR÷aòK Kéhò Kêjû~ûG û ùR÷aòK I Kéhòe cêLý CùŸgý ùjCQò _êÁòKe, ÊûiÚýKe I _â\ìhYcêq Lû\ý _âÉêZ Keòaû û ùR÷aòK _âYûkúùe Pûh Keòaû \ßûeû MQ, _gê iµ\, cé òKû, Rk @û\òe iêelòZ ejò[ûG û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùR÷aòK C\ýû^ Kéhò ùjCQò ùR÷aòK Kéhòe icÉ ùcøkòK Z[ýKê ù^A _^ò_eòaû, `k, `êf, Jh]úd MQ I @ûkuûeòK MQ C_ôû\^ Keòaû Gaõ cûUò _âÉêZ ùR÷aòK C\ýû^ Kéhòe @^êeì_ @ùU û ùR÷aòK Kéhò _âYûkúe ùa÷gòÁý : ùR÷aòK Kéhòe _eòPûk^û aòùgh Keò @ûùfûK_ûZ Keò[ûG iµì‰ð Kéhòùe Gaõ Rkaûdê, _eòùag, www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
47
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û
iûcûRòK I @û[ðòK _eòiÚòZò ijòZ iµKð iÚû_^ Kùe û cûUòùe ùR÷aòK _\û[ðe Ée, cûUò I Rúa iµâ\ûd Kû~ðýûakú Gaõ iêelòZ ~ªòKeY \ßûeû cûUòe CaðeZûKê \úNð\ò^ _ûAñ aRûd eùL û `if I _gê iµ\e @agòÁûõgKê _ê^aýajûe Keò cûUòùe RalûeRû^e @aiÚòZòKê iê\éXÿ Keò[ûG û `if _~ðýûd, _âûKéZòK _eùbûMú KúU `if aòaò]Zû, ùR÷aòK iûe I LZ Gaõ a¡ðòZ eûiûd^òK I ùR÷aòK C_ûd \ßûeû @^ûa^û Nûi, ùeûM I ù_ûKe @ûKâcYKê @ûd ùe eLô[ûG û _gê icûRe iê_eòPûk^û û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ÊûiÚý ~^ô
Rùa÷K C\ýû^
_eòùag
C_^òdªY www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
48
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û
ùR÷aòK C\ýû^ Kéhòe cêL_ûZâ - ùa÷hdòK C\ýû^ Kéhòe C_ûõg : eûiûd^òK iûe I Jh]e aò^û _âùdûMùe ù~Cñ Kéhò _âYûkú @af´^ ic^ßd Kéhò ic^ßòZ ù_ûK _eòPûk^û
ic^ßòZ ùeûM _eòPûk^û
ùR÷aòK @Yêiûe ùR÷aòK C\ýû^ Kéhò `if _~ðûd ic^ßòZ Nûi _eòPûk^û
Keû~ûG ZûjûKê ùR÷aòK Kéhò Kêjû~ûG û iûeGfaUð ùjIßûWð ùjCQ«ò ùR÷aòK Kéhòe R^à\ûZû û a ðcû^ _eòiÚòZòùe ùR÷aòK Kéhò iûeû aògßùe GK cjZþ iÚû^ @]ôKûe KeòQò û ùR÷aòK C\ýû^ Kéhò ^òcÜfòLôZ Éeùe @]ôK fûbaû^þ ùjûA[ûG : `k I _^ò_eòaû ù~Cñ[ôùe @Zý]ôK eûiûd^òK iûee @ûagýK ùjûA[ûG û ajêùeû_òZ MQe C\ýû^ aMòPû ~[û Pû’ K`ò, KûRêaû\ûc AZýû\ò ù~CñVò Lû\ý ajòÃûe @Ì ùjûA[ûG, _Zâ \ßûeû @agòÁ aýajûe cûZâû @]ôK ùjûA[ûG û @^ýû^ý C\ýû^ `if ~ûjûe aòù\gùe Pûjò\û ejòQò ~[û cifû RûZúd `if ^ò´, gêLôfû c¬ò, Wûfò I ùZ÷kaúR RûZúd `if, K_û, aûiêcZú ]û^ AZýû\ò û @iêiÚ I lûeúd cûUò û ùR÷aòK Lû\ýe ÊúKéZò I @ûA^þ _âYd^ : ùR÷aòK Lû\ýe aRûeùe cû^ýZû _ûAaûKê ùjùf ÊúKéZò ^òjûZò @ûagýK û ùR÷aòK ÊúKéZò GK G_eò _â[û ù~CñVò ZéZúd _ûUòð (C_ôû\KZû I LûCUò c¤ùe) GK fòLôZ @ûKûeùe aògßûi _â\û^ Keû~ûA[ûG û ÊúKéZò iõiÚû @ù^K _¡Zò @af´^ Keò[û«ò, ù~_eò Kò cûUò _eúlû, _ûYò _eúlû, Lû\ýe MêY aû C}hðZû @^ýû^ý _âûKéZòK cû_KûVò û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
aòùgh ÊúKéZò _âû¯ iõiÚûMêWÿòK ùjfû ùKûùWKè, Aù`ûc I WòùcUe AZýû\ò û cûyð 2000 ciòjû û aýû_ûe cªûkd \ßûeû C\þNûU^ KeûMfû ^ûaûWð (eûÁâúd ùR÷aòK C_ôû\^ Kû~ðýKâc û a ðcû^ Q’Uò iõiÚû aýû_ûe cªûkd \ßûeû ÊúKéZò _âû¯ û ùicûù^ ùjùf @û_þ (Kéhò I iõelòZ Lû\ý _\û[ð e¯û^ò C^Üd^ _âû]ôKeY iõiÚû) K`ò ùaûWð cifû ùaûWð Uò’ ùaûWð ^Wÿò@û C^Üd^ ùaûWð ùKûùKû@û I KûRê C^Üd^ ùaûWð @^ýû^ý 4Uò ÊúKZ é ò _\âû^ Ke[êaôû GùR^MòèWêKòÿ ùjfû @ûAGcþI K^þõUûKþPêý@ûfþ, ùiKfþ AŠÁòâ@ûfþ, GiþRòGiþ AŠò@û AGiþiòIiòA@ûeþUò AŠÁòâ@ûfþ û AZòjûi, baòhýZ CùŸgý, Kéhò
ùa÷hdòK aòPûe
^òR Rcòùe ùR÷aòK Kéhò
_âa ð^ ùR÷aòK Kéhòe MâjY mû^ aò_\ aû. lZò _âZò cù^ûaé ò
ùR÷aòK Kéhò MâjY Keòaû _ûAñ ùKûùZûUò \òM : ùR÷aòK C\ýû^ Kéhòe iciýû Gaõ i¸ûa^û : ajêk R^iõLýû aògòÁ ù\gùe Kéhòùe _eòa ð^ @ûYòaûùe @ù^K ù~ûR^û Keòaû @ûagýK û Gjò _[ùe @ù^K iciýû c¤ @ûiò_ûùe û iciýû : ùR÷aòK Kéhòe @MâMZòùe iaêVûeê cêLý iciýû ùjfû ieKûeue ^úZò û ùa÷hdòK I @û[ðòK ijù~ûM aûa\ùe GK iò]ûikL ^òùŸðg [ôaû @ûagýK û iùPZ^Zûe @bûa : @ûc Pûhúcû^u _ûLùe ùR÷aòK Kéhò ^òcù« @]ôK mû^ ^ûjó Gaõ _ûeµeòK Pûheê cêKêkûAaû c¤ KûVòKe _ûV û lZ aû ùR÷aòK iûe _âÉêZ I www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
th
54
50
Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û
_âùdûM aòhdùe ¤û^ c¤ ^ûjó û ùR÷aòK C_ôû\e aòKâòaUû : _ûeµeòK _¡Zòe
Kéhò C_ôû\ I ùR÷aòK _âYûkúe C_ôû\ c¤ùe Pûh Lyðe @ù^K @«e ejòQò û iùPZ^Zû @bûaeê Pûhúcûù^ ùR÷aòK C_ôû\e CPòZþ cìfý _û@û«ò ^ûjó û C\ûjûeY Êeì_ eûiûd^e ùR÷aòK Mjc iû]ûeY Mjc \eùe aòKâò ùjûA[ôfû Gaõ @i«êÁ iéÁò Keò[ôfû û ù~ûR^û ijù~ûMú MV^ icìje @bûa : 2000 ciòjûùe G^þGcþWò_ò @û\éZ ùjaû _ùe c¤ eûRý ieûKe ^úZò Zò@ûeò Keòaûùe @aùjkû ù\LûAQ«ò û ÊúKéZò ù\aûe iõiÚûMêWÿòK @Ì Gaõ aýû_ûebêq Éeúd c¤ ^êùjñ û Pûh C_KeYe \e @]ôK : iû]ûeYZü
Pûhúcûù^ _ûeµeòK Pûh ijòZ ùR÷aòK iûee _âùdûM Keò[û«ò û ùR÷aòK LZiûe ~[û Pò^ûaû\ûc ^ò´ _òWÿò@û, ^ò´ c¬ò @û\ò LZ, ùMûae LZ A\ýû\ò Cbd \ò^Kê \ò^ aé¡ò ùjûA PûfòQò Gaõ ^ûc cûZâ ~ª Pûhúcûù^ aýajûe Keòaû _ûAñ _QNêõPû ù\CQ«ò û ùR÷aòK C_KeYe aòKâò iciýû : ùR÷aòK iûe I
ùR÷aòK Jh]e _âPk^ Gùa c¤ ^òcÜ cûZâûùe I ùR÷aòK _\û[ðe aýaiûdúcûù^ c¤ @Ì û eûiûd^ iûeùe @]ôK fûb [ôaû ùjZê aýaiûdúcû^u Gjû _âZò @ûMâj Kcþ ùjûAQò û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
iVòKþ Kéhò ^úZòe @bûa : NùeûA I e¯û^ò _ûAñ ùR÷aòK Kéhòe _âPûe I _âiûe Lêaþ Reêeú û Lû\ý I _eòùag ^òeû_ û Kéhò ^úZòùe GK ÊZª iÚû^ ejòaû \eKûe û
ù\ge 70Uò Ròfäûùe 25 Kòùfû fleê Kcþ G^þ_òùKe _âùdûM û cêLý eûRý SûeLŠ, jòcûPk _âù\g, C e_â ù \g, c¤ _â ù \g, QZò g MWÿ , eûRiÚ û ^ _½òcawùe 7044 ùjKÖe Rcòùe ùR÷aòK Kéhò Keû~ûA [ôaû ùaùk 2000eê D¡ßð Rò@û C_ôû\^ dê^òUþ ejòQò û C_iõjûe : Pûhú I LûCUò Cbùd Gùa ùR÷aòK Kéhò C_ùe ]ýû^ ù\ùfYò û @ù^ùK aògßûi c¤ KùfYò ù~, ùR÷aòK Pûh C_ôû\ ÊûiÚýKe û ^ò½òZ bûaùe ùR÷aòK Pûhe @ûù¦ûk^ iéÁò ùjûA iûeòQò Gaõ ]úùe ]úùe iû]ûeY icûRùe ùR÷aòK C_ôû\e Pûjò\û c¤ aé¡ò _ûCQò û ùR÷aòK Kéhòe _âPûe I _âPûe _ûAñ ieKûeú ^úZò _âÉêZ Keòaû Éeùe ùKûùZûUò aòhd C_ùe MêeêZß ù\aû _ûAñ @ûagýK ejòQò ~[û ieKûeu Vûeê ùR÷aòK Kéhò _ûAñ @û[ðòK ijûdZû, ùR÷ a ò K C_ô û \e ^ò Ÿ ò ð Á aò K ûe aýaiÚ û , C_ô û \K iõMV^MêWÿòKê ÊúKéZò _¡Zò _ûAñ iê\éXÿ Keòaû Gaõ ùR÷aòK `ûcð _ûAñ ^òŸðòÁ `ifKê PòjÜU Keòaû ùR÷aòK Kéhò Gaõ C\ýû^ Kéhò C_ùe MêeêZß ù\ùf ^ò½òZ bûaùe @ûùc iêelòZ _eòùag MV^ Keòaûùe ijù~ûMú ùjûA_ûeòaû û -W. aò^úZû gZ_[ú, Kéhò iµâiûeY ùa÷mû^òK, Kéhò aòmû^ ùK¦â, @^êùMûk W. iêcòZâû @ûPû~ðý Méjaòmû^ ùa÷mû^òK Kéhò aòmû^ùK¦â @^êùMûk www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
52
I
IWògûùe @ûkê Pûh
IWògûùe @ûkê Pûh Gaõ baòhýZ
Wò@ûcû^ue Z[û IWògûùe ù\÷^¦ò^ aý¬^ ZûfòKûùe @ûkê GK _âcêL _eòaû eì_ùe _eòMYòZö iû]ûeY ùfûKu Lû\ý [ûkòe iû[ô @ûkêe LêPêeû \e @ûRò IWògûaûiúu @ûLôùe fêj beò ù\AQòö @ûkêe Kòùfû_âZò aRûe \e iû]ûeY bûaùe 20 eê 22 Uuû ejê[ôaû ùaùk Meòa ùfûKcûù^ ajê @iêaò]ûe i¹êLú^ ùjCQ«òö Gjûe GKcûZâ KûeY ùjfû IWÿògûùe @ûkêe Pûjò\û @^êiûùe C_ôû\^ 80 bûM Kcþ ùjCQòö IWÿògû Zû’e @ûkê Pûjò\ûe ^òRÊ 15-20 _âZògZ ^òRÊ C_ô û \^ cû¤cùe _ìeY Keò[ûGö i\ýZc iùbð @^ê~ûdú IWÿògûùe ahðKê 10.2 fl ùcUòâKþ U^þ @ûkêe @ûagýKZû ejò a û iÚùk C_ôû\^ cûZâ
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
2-2.5 fl ùcUòâKþ U^þ ùjCQòö ùZYê @ûagýKZû _ìeY _ûAñ IWÿògûKê aòùghKeò _ùWÿûgú eûRý _½òcaw C_ùe ^òbðe KeòaûKê _WêQòö _½òcaw bûeZe \ßòZúd iaðû]ôK @ûkê C_ôû\^Kûeú eûRýö Gjò eûRýùe ahðKê _ûLû_ûLô 1.1 ùKûUò ùcUâòKþ U^þ @ûkê C_ôû\òZ ùjûA[ûGö ùijò_eò C e_âù\g 1.3 ùKûUò ùcUòâKþ U^þ @ûkê C_ôû\^ Keò bûeZùe GK ^´e @ûkê C_ôû\^Kûeú eûRý jòiûaùe _eòMYòZö IWÿògûùe 15 jRûe ùjKÖe Rcòùe @ûkê Pûh Keû~ûC[ôaû ùaùk Gjû ù\ge 14Zc iaðû]ôK @ûkê C_ôû\^Kûeú eûRýö cûZâ IWÿògûe @ûkê C_ôû\^ RûZúd jûe Vûeê Kcþ ejò[ûGö RûZúd jûe ùjKÖe _òQû 22.8 ùcUòâKþ U^þ [ôaû ùaùk IWÿògûùe Zûjû 16.8 ejòQòö _eòZû_e aòhd ù~ 60 \gKùe 30 jRûe ùjKÖe Rcòùe @ûkê Pûh Keû~ûC[ôfû Gaõ icdKâùc Gjû Kcò Kcò 15 jRûe ùjKÖeùe _j ôQòö ùZYê @ûùfûPýe aòhd ùjCQò ù~ IWÿògûùe ùKCñ KûeYeê @ûkê C_ôû\^ Kcò ~ûCQòö @ûkê `if RûMûùe Pûhúcûù^ `ifjû^úe Kcþ @ûguû [ôaû aû\ûc, ùiûeòh Gaõ www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
54
IWògûùe @ûkê Pûh
_^ò_eòaû bkò @[ðKûeú `if Pûh KeêQ«òö @^ý_lùe @ûkê MQùe ùjC[ôaû ùeûM ù_ûKMêWòK aýû_K `ifjû^ú Ke«òö ùeûMe ^òdªY KÁiû¤ [ôaû ùaùk Gjò ùeûMe i§û^ ijk ^còkòùf Gjûe ^òeûKeY ùjûA_ûeê^ûjóö @ûkê C_ôû\^ Keê[ôaû Pûhúcû^u c¤ùe @ù^Kûõgùe lê\â Gaõ ^ûccûZâ Pûhúu @û[ôðK @aiÚû ùgûP^úd @ùUö ùZYê ùicûù^ Gjò aýd ajêk _âZòùh]K Gaõ ^òeûKeY aýaiÚû MâjY Keòaûùe @lc ùjûA[û«òö ~ûjû`kùe @ûkêe C_ôû\^ @ù^Kûõgùe jâûi _ûA[ûGö @ûkê Pûh _ûAñ ùeûMcêq @ûkê aòj^e @ûagýKZû [ôaû ùaùk Gjû Pûhúcû^uê C_~ê q icdùe cò ù k^ûjó ö ~ûjû`kùe @ù^K Pûhú iÚû^úd @ keê Kcþ cû^e aòj^ KòYò fMûAaûKê aû¤ jê@«òö `kùe C_ôû\^ Kcþ ùjûA[ûGö _ê^½ eûRýùe ajêZ Kcþ _ecûYe _âûcûYòK aòj^ (Certified Seed) còkò[ûGö @ûC ùMûUòG cêLý iciýû ùjfû C_ôû\òZ @ûkêe iõelY aýaiÚûö eûRýùe gúZkbŠûee @bûa @ûkê Pûhúu cù^ûak bûwò ù\CQòö ùZYê @ck ùjC ùjC Pûhúcûù^ @ûkê ajê Kcþ cìfýùe aòKò ù\aûKê aû¤ ùjûA @bûaú aòKâòe gòKûe ùjûA[û«òö IWÿògûùe cûZâ 24Uò gúZkbŠûe Kû~ðýlc [ôaû iÚùk ùicû^ue iõelY lcZû 1.17 fl ùcUòâKþ U^þö ùijòiaê gúZkbŠûeùe @ûkê aýZúZ @^ý _eò a û c¤ Mzò Z eLû~ûA[ûGö @ûkêPûh _ûAñ CVûRkùiP^ ajêcûZâûùe ijûdK ùjC[ôaû ùaùk IWÿògûùe @ûkêPûh ùjC[ôaû ajê @ kùe ùi _âKûe iêaò]û ^ûjóö ùZYê _ûYòe @bûaeê `if C_ôû\^ aû]û_âû¯ ùjûA[ûGö @]ôK @ck _ûAñ aRûeùe @ù^K ^ìZ^
mû^ùKøgk (Technical Knowhow) [ôaû ùaùk Zûjû Pûhúcû^u _ûLùe _j ô _ûùe^ûjóö ieKûeue Gjò mû^ùKøgkKê Pûhúcû^u _ûLùe _j ûAaûùe aòùgh bìcòKû ejòQòö ùi_ùU eûRýe C\ýû^ Kéhò aòbûMùe KcðPûeúu iõLýû ÊÌ [ôaûe ùicûù^ _âZò aäKùe Pûhúcû^u _ûLùe _j ôaûKê @lc ùjCQ«òö @û]ê^òK _âYûkúùe @ûkê Pûh _ûAñ ùjKÖe _òQû 1 fl Uuûeê @]ôK aò^òù~ûM ùjûA[ûGö ùicû^uê aýûu EY ijRùe còkò ^[ûG, Z[û C_ôû\òZ @ûkê ùicû^ue aò^òù~ûM eûgò beYû Keòaûùe ilc ùjûA^[ûGö ùZYê @]ôKûõg Pûhú @û]ê^òK _âYûkú QûWò _ûeµûeòK _¡Zò @af´^ Ke«ò, ~ûjû`kùe C_ôû\^ @ûgû^êeì_ ùjûA^[ûGö @ûCùMûUòG cêLý KûeY ùjfû @ûagýK cûùKðUþ fòõùKRþ @bûaùe Pûhú C_ôû\òZ @ûkêe CPòZþ cìfý _ûG ^ûjóö Gjò KûeY MêWòK ù~ûMêñ IWògûe Pûhúcûù^ @ûkê Pûh _ûAñ Azû_â K ûg Keê ^ ûjû«ò ö G_eò i Ú ù k IWÿ ò g û ieKûe 2014 ciòjûe c¤ bûMùe "eûRý @ûkê còg^þ' MV^ KeòQ«ò Gaõ C_ùeûq @iêaò]ûcû^ \ìeKeò 2017-18 @û[ôðK ahð _ûAñ 11 fl ùcUâòKþ U^þ @ûkê C_ôû\^ _ûAñ flý ]û~ðý KeòQ«òö ùZYê ù\Lôaûe K[û Gjò còg^þ eûRýùe @]ôK @ûkê C_ôû\^ _ûAñ ùKùZ ijûdK ùjCQòö
ùiøMZ cjû«ò aeòÂ iû´û\òK Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
_âWKÖ fõP
56
AõùUKè fõP Kfû Zò^ò iàûUðù`û^þ, \ûcþ 4199 Uuû \ò@û~ûAQò û ~ûjûe eòùRûfêýg^ 360x640 _òKèf ejòQò û Gjò ù`û^þ KßûWùKûe ù_âûùiie I 512 Gcaò eûcþeê ùfiþ ejòQò û G[ôùe 4 Rúaúe AõUe^ûf ùcùcûeò \ò@û~ûAQò û `ùUûMâû`ò _ûAñ G[ôùe 2 ùcMû_òKèfe eòde I 0.3 ùcMû_òKèfe `âõUþ eZúd iàûUðù`û^þ ^òcðûZû Kµû^ú AõùUKèe Kýûùceû \ò@û~ûAQò û Zò^ò aRU iàûUðù`û^þ fõP KeòQò û G[ôùe AõùUKè GKßû KòâÁf 5 fõPe GPWò @ûA_òGiþ Wòiþù_ä _â[c iàûUðù`û^þ AõùUKè GKßû 4.0 ejòQò ~ûjûe \ò@û~ûAQò û Gjò ù`û^þ 1.2 MúMûAUþR KßûWùKûe ù_âûùiie I \ûc 4199 Uuû û Gjûe @^ý AõùUKè GKßû KâòÁf 1 Rúaú ùecþùe ùfiþ ejòQò û G[ôùe 8 ùcMû_òKèfe eòde ejòQò ~ûjûe \ûc 6990 Uuû û Gjû aýZúZ ùKceû \ò@û~ûAQò I 5 ùcMû_òKèf `âõUþ Kýûùceû ùiõie AõùUKè GKßû iê_âòcþ _äiþe \ûcþ 9490Uuû ejòQò û \ò@û~ûAQò û G[ôùe 8 Rúaú AõUe^ûf ùÁûùeRþ \ò@û~ûAQò
bû
AõùUKè GKßû 4.0 GùŠâûdWÿ 6.0 cûgðùc÷fû ~ûjûKò 32 Rúaú _~ðý« cûAùKâûGiþWò KûWð Reò@ûùe aXÿû C_ùe Kûc Keò[ûG û G[ôùe 4 AõP Wòiþù_ä ~ûA_ûeòa û G[ôùe 2000 GcþGGPþe aýûùUeò \ò@û~ûAQò û
GPþUòiú 10 AbòI bûeZùe fõP
^òcðûZû Kµû^ú GPþUòiúe bûeZùe 10 iàû UðAbòù`û^þI jýûŠùiUþ fõP KeòQò û Gjò ù`û^þe \ûc 48,990 Uuû ejòQò û Gjò ù`û^þ GPþUòiúe A- ùÁûiðùe C_f² ejòQò û @û_Y Kjòù\aûuê Pûjêñ Kò GPþUòiú 10 AbòI MZahð @ûùceòKûùe fõP ùjûAQò GPþUòiú ùaûfÖe ùMäûafþ ùIßeòGõUþ ejòQò û bûeZe jýûŠùiUþKê 32 Rúaú ùIßeòGõUþKê C_f² Keû~ûAQò û GPþUòiú 10 AbòIe _òPiðe K[û Kjòaû Z Gjò ù`û^þùe 5.5 AõP KßûWÿ GPþWò Wòiþù_ä \ò@û~ûAQò û Gjò ù`û^þ 2 MâòMòjURð KßûfKûc ùÆ_ùŠM^þ 810ù_âûùiie I 3 Rúaò eýûc ùfiþ ejòQò û G[ôùe 32 Rúaúe AõUe^f
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùÁûùeR \ò@û~ûAQò ù~Cñ[ôùe cûAùKâûGiòWþ KûWð Reò@ûùe 2 Uòbò _~ðý« aXÿûA \ò@~ûA_ûùe û Gjò ù`û^þ GùŠûdWþ 6.0 cûgðùcfû C_ùe Kûc Keò[ûG û ù`ûùUûMâû`ò _ûAñ G[ôùe 16 Gcþ_òe eòde Kýûùceû \ò@û~ûAQò û Gjûe eòde Kýûùceû 29.3 GcþGcþû IßûAWþ GõMf ùf^è, G`þ/2.0 @_Pðe, _òWòGG`þû, @`þUòKf AùcRþ ùÁafûAùRg^þ I Waêý@fþ GfþAWòû `äûKè ùfiþ ejòQò û G[ôijòZ Gjûe eòde Kýûùceû 4 aòWòI ùeKWðòõ Keòaûùe c¤ lcZû ejòQò û G[ôùe 8 Gcþ_òe `âõUþ Kýûùceû \ò@û~ûAQò û GVûùe Gjûe aýûùUeò PûRð 2.0 `òPe ùfiþ ejòQò û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
57
Lû\ý eêPò
ùaâWþ eòwþi iýûŠIßòP : ùKùZ ùfûKu _ûAñ 4-6, icd-20 cò^òUþ, Kýûùfûeú-110 iûcMâú : 8-10 ùaâWþ iäûAùiiþ, 1 aWÿ KUû UcûUe, 1 c¤c @ûKûee KUû _ò@ûR, 1/3 K_þ iòSû cKÑû \û^û, iêAUþ K‰ð, 3-4 KUû eiêY, GK K_þ fûf-iaêR-jk\ú Kýû_þiòKcþ, 1 ùQûU PûcP IeòùMù^û, 1 ùQûU PûcP gêLôfû Zêkiú, @]û ùQûU PûcP Kkû fuû _ûCWe, 1 aWÿ PûcP ùRZê^þ ùZf, @ûagýKZû^êiûùe fêY, @ûagýKZû^êiûùe PòRþ, 2 aWÿ PûcP Pòfò ù_äKè, 2 aWÿ PûcP IeòùMù^û _ûCWe û
icÉ _âKûe _^ò_eòaûKê _KûA C c bûaùe còKè Keò \ò@«ê û Gùa GjûKê eòõ iäûAiþ C_ùe icÉ _eòaûKê Xûk«ê û _êYò PòRþùe cògûAKeò @^ý iäûAiþKê Xûuò \ò@«êû Gjû _ùe iýûŠIßòPþKê @Ì @ûõPùe KêeKêùe ùjaû iûcMâú : iaêVûeê _â[c KêKòõ KUe ijûdZûùe icÉ ùaâWþ _~ðý« Ibû^ùe ùaK Ke«ê û ùaâWþ eòwþi iûŠIßòPþ iäûAùiiþKê eòõ @ûKûe KûUò \ò@«ê û (@û_Y PûjêñQ«ò Z ùMûUòG C_ùe IeòùMù^û I fuû ù`äKèùe Mû^òðg Keò _ûZâùe ùaâW iäûAùiiþKê eòõ _eò KûUò _ûeòùa û GK aûCfùe _eòùahY Ke«ê û
ùcIßû (Lê@û) MêWÿò@û Lû@û«ê ùjûfò _ûk«ê ~ûA[ôaû iêRòKê c¤ ùMûUòG @fMû aûi^ùe aûjûe Keò \ò@«ê û Gùa ùcIßû (Lê@û), iêRò, Pò^ò I ùcIßûKê C c bûaùe cògûA \ò@«ê û Gùa @û_Yu _êe _âÉêZ ùjûAMfû û
iûcMâú : MêWÿò@ûKê beòaû _ûAñ - ùcIßû/Lê@û 400, Pò^ò 400 Mâûcþ (ù_iû ùjûA[ôaû), iêRò 100 Mâûcþ, gêLôfû ^Wÿò@û 100 Mâûcþ, KûRê 100 Mâûcþ (cjò^þ KUû~ûA[ôaû), Kògcòg 50 Mâûcþ ([Šû ejòZ), Nò@ 2 aWÿ PûcP, ùQûU @kûAP 8 (Qûfò KêUò \ò@«ê) û MêWò@û _ûAñ @Uû _âÉêZ Keòaû : cA\û 500 Mâûcþ, lúe 50Mâûcþ, Nò@ 125 Mâûcþ (@Uûùe _Kû«ê ) Nò@ MêWÿò@û QûYòaû _ûAñ û _âYûkú : cûIßû (Lê@û) MêWÿò@û Zò@ûeò Keòaû _ûAñ iað _â[ùc MêWÿò@ûKê beòaû _ûAñ _êe _âÉêZ Ke«ê û G[ô_ûAñ GK bûeò ùZf KùWÿA I G[ôùe ùcIßû (Lê@û)Kê jûfþKû bûaùe bûR«ê GjûKê ùMûUòG ùMûUòG @fûM aûi^ùe aûjûe Keò \ò@«ê û Gjû_ùe KùWÿAùe Nò@ _Kû«ê I iêRò _Kû«ê I GjûKê c¤ jûfþKû bûaùe LAeò _Wÿòaû _~ðý« bûR«ê û bRû
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Gùa MêWÿò@û Zò@ûeò Keòaû _ûAñ @Uû _âÉêZ fûMò iaêVûeê _â[ùc Nò@ Zekû«ê û _êYò GjûKê QûYò cA\ûùe _Kû«ê I C c eì_ùe cògû«ê û Gjû_ùe lúeKê c¤ @Uûùe GK aûi^ùe eL«ê I GjûKê I\û K_Wÿûùe Xûuò \ò@«ê @] NõUû _ûAñ eLô\ò@«ê û @] NõUû _ùe @Uûe ùLûkKê I GjûKê _êYò [ùe jûfþKû jûZùe PKUò \ò@«ê û Gjû_ùe GjûKê ùQûU ùQûU ùMûkû _âÉêZ Ke«ê û Gjò ùMûkû ù~_eò gêLò KWÿû ^ ùjûA~ûG û G[ô_ûAñ ~\ò @ûagýK ejòQò aêS«ê Gjò ùMûfòKê ]eò ùNûWÿûA \ò@«ê û Gjû_ùe ùMûUòGùMûUòG ùMûkû ^ò@«ê I GjûKê _ì‰ð eì_ùe ùafò \ò@«ê û Gjû_ùe ùMûUòG ùMûUòG _êe ùMûkû CVûA Gj cRòùe eLô \êAUò aWÿ PûcP _êe \ò@«ê Gjò _êe ù~_eò ùLûkûe _ìeû cSòùe ejòaû CPòZþ û @û_Y Pûjòñùf Z G[ô_ûAñ QûõPùe c¤ _âùdûM Ke«ê û icÉ MêWÿò@û beòaû _ùe ùMûUòG ùcûUû KWûAùe Nò@ Mec Ke«ê û Nò@ Mec ùjaû _ùe @ûõP cû¤cùe ù~ZòKò MêWÿò@û ejòQò @ûeûcùe ùZf ù\A ùiZòKò _Kû«ê I jûfþKû bûaùe _fUûA bûR«ê û Gùa @û_Yu MêWÿò@û _âÉêZ ùjûAMfû û GK ù_äUþùe Mecû-Mec MêWÿò@û aûjûe Keò _ehò \ò@«ê û Gjû c¤ùe MêWÿò@û [Šû ùjaû _ùe ùKøYiò G@ûeþ UûAUþ aWÿ Waûùe eLô \ò@«ê GjûKê \êA i¯ûj _~ðý« Nùe eLô Lû\ý eì_ùe aýajûe Keò_ûeòa û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
58
eûgò`k
cûy 2017
cûiòK
baòhýZ `k _ò Z ûu ijò Z cZùb\ aXÿò_ûùe û ~g,cû^, Kò ðú Gaõ _âZòÂû aé¡ò ùja û @û[ðòK ù^Yù\Yùe aòùgh iûa]û^ú @af´^ Ke«ê ^ùPZ ùgûP^úd _eòiÚòZò iéÁò ùjûA_ûùe û Gjò icdùe ùKøYiò ZeZeò@û bûaùe ^ò¿ ò ^ò@«ê ^ûjó û
jVûZþ ù~ûR^û ùjaûeê KûcKû~ðý QûWÿò _eòaûe ijòZ _òKþ^òKþ Kò´û bâcYùe aûjûeKê ~òaûe iêù~ûM _ûA_ûe«ò û Cy @¤d^ _ûAñ aò\ýû[ðúcû^uê aòù\g ~òaûe iêù~ûM còkò_ûùe û cûi @¡ðùe Kýûeòdeùe C c `k còkòa û
cûi @ûe¸ùe eò G fþ AùÁUþ , Ké h ò , Neiû{iRû iûcMâú, ùiø¦~ðý _âiû]û^ I Kkû RMZ ijòZ RWòZ aýqòue Lêaþ _âMZò ùja û @û[ðòK fûb còkò_ûùe û @û¤ûcôòK @¤d^ _ûAñ C c icd ejòQò û
PûKòeò Keê[ôaû ùfûKue _ûAñ Gjò cûiUòùe KûcKû~ðý ù^A Pò«û ejòa û _êeêYû còZâu ijòZ iûlûZþ ùja û Rúa^iû[úu @ûgûKê _ìeY Keò_ûe«ò û _eòaûeùe @û_Y @]ôK Lyð Keòùa û ÊûiÚý _âZò aòùgh ]ýû^
Gjò cûie @ûe¸ùe ù_âc _âiwùe aû]û C_êRò_ûùe, iàeY gqò Kcò~òa û aò\ýû[ðúcû^u _eúlûùe i`k ùjaû _ûAñ @]ôK _eògâc KeòaûKê _Wÿò_ûùe û _Zò-_^ôúu c¤ùe cZùb\ ù\Lûù\A_ûùe û
Gjò cûiùe @û_Y _eòaûee Lêiò aû _eòaûe i\iýcû^u \ûaòKê _ìeY Keòaû _ûAñ @]ôK _eògâc KeòaûKê _Wÿò_ûùe û aòù\g ~òaûKê Pûjêñ[ôaû aýqòue ùKøYiò Kûc ù~ûMêñ @UKò ~òa û
@ûe¸eê ù_âc i´§ iéÁò Keò [ ô a û aýqò u e ùKøYiò KûeY ù~ûMê Pò«û @ûiò_ûùe û @û_Yu \ßûeû ù_âc i´§ VòKþ bûaùe fòbûA ^ _ûeòaûe bd iéÁò ùjûA_ûùe û
Gjò cûiùe PûKòeò I @^ý ]¦ûùe C c fûb _ûAaûe i¸ûa^û ejòQò û i«û^ cûcfûùe c¤ ùKøYiò Pò«û aXÿò ~ûA_ûùe û Gjò icdùe @û_Y aòùgh eì_ùe ÊûiÚý _âZò ]ýû^ ù\aû CPòZþ û
@ù^K _eúlû ù\A MZòKeòaû _ûAñ a ðcû^Vûeê cû^iòK eìù_ _âÉêZ ùjaûKê _Wÿòa û aòaûj i´§úd aòhd aòk´ ùjaûe @ûgû ejòQò û i«û^u _Xÿû_Xÿû _ûAñ @]ôK Lyð KeòaûKê _Wÿò_ûùe û
_âûe¸òK icdùe aò\ýû[ðú aMð I ù_âcúR^u _ûAñ C c ejòa û Kû~ðýlcZû _ûAñ aòKûg ejòa û Kû~ðý Keòaûùe @û_Y @ûkiýeê cêq ejòùa û @ûagýKZûeê @]ôK [Šû aÉê Gjò @aieùe Lû@û«ê û
@ûde ^ì@û ùiâûZ LŠ Keòaû _ûAñ @û_Y _âdûi Ke«ê I @ûagýK _Wòaûùe Kû~ðýùe c¤ @ûagýK _eòa ð^ Keò_ûeòùa û \ûµZý Rúa^ùe c]êeZû iéÁò ùja û cûiK c¤ùe c^ @]ôK ùeûcûõUòKþ ejòa û
~ê a K ~ê a Zú Cbd Cbdu ùlZâ ù e ù_â c ûgq aXÿòa û _eÆe _âZò @ûcôúd i´§ c¤ aé¡ò _ûA_ûùe û cûiùe ùgh @ûWKê KòQò gêb Lae cò k ò _ ûùe û Kû~ð ý ùe ^ò ü ÀkZû ù\Lûù\A_ûùe û @~[ûùe ]^ aýd Keò_ûe«ò û
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
59
ùLk
aòeûUuê cjû^þ aýûUècýû^þ ùjaû _ûAñ @ûjêeò icd fûMòa : eòKò _Uòõ
ðZ^ Kýû_þùU^þ eòKò _Uòõ aòeûU cjû^þùKûjfòaýûUèu aòchýû^þdùeI Kjò@ùÁâQf«òò@KòûeGùa_ìaùKûjfúuê ùUÁþ KâòùKUþùe cjû^þ aýûUè cû^êQ«ò û ùi @ûjêeò c¤ KjòQ«ò aòeûU ùKûjfò Gùa \ê^ò@ûe ^´e Ißû^þ aýûUècýû^ ùjûA~ûAQ«ò û Kò«ê ùi \ò^òKò@û aýûUècýû^þ @U«ò Kò«ê ùUÁþ KòâùKUþùe Zûuê cjû^þ Kjòaû Gùa VòKþ ùja ^ûjó, KûjóKò ^û Zûuê cjû^þ ùjaûKê ùjùf @ûjêeò icd fûMòa û ù_ûUòõ ‘iòWþ^ú c‰ðòõ ùjeûfØ’ùe KjòQ«ò Kò ùKûjfòuê \ê^ò@ûe iaðùgâ aýûUè cýû^þ Kêj«ò û Kò«ê ùi Q@-iûZ cûi _ìaðeê Gjò iÚû^ùe [ôùf û GVûeê ùi ^ì@û cû^\Š jûif KeòQ«ò û ‘ùKûjfúu @]ô^ûdKZß ù~ûMê bûeZ ùIßÁAŠò@û, ^êýRòfûŠ I AõfŠKê
ùUÁþ iòeòRùe jeûAQò û Gùa Ißû^þùW Uòcþe c¤ Kýû_þùU^þ ejòQ«ò û @ùÁâfò@ûe aì_ðZ^ @]ô^ûdK cû^«ò ù~, Zò^ò `cûðUe Kýû_þùU^þ còkòZ bûaùe ù\Lôùf ùKûjfò KòQò bò^Ü ùjûA~òùa û eòKò _Uòõ @ûjêeò Kjò [ ô ù f Kò cjû^þ ùLkûkò iPò Z þ ùZ¦êfKe, aâûd^þ fûeû I RýûKþ ùK÷fþiu ijòZ Zêk^úd ùicû^uê Keû~ûAQò , ù~Cñcûù^ Kò 120, 130 , 200 ùUÁþ ùLkò iûeòQ«ò, ù~ùZùaùk Kò ùKûjfú Gùa _~ðý« Gjûe @]ûùe c¤ ùLkò ^ûjû«ò û ùZYê ùKûjfòKê cjû^þ aýûUþi cýû^þ Kjòaû ùKak aûPûkZû jó ùja û
ù`Wee LêaþgúNâ i^Üýûi MâjY Keò_ûe«ò e _âZò\ߦßò eù`fþ ^Wûfþuê jeûA
Pò@ùÁâfòdû I_^þ aòRd cêKêU jûif Keò[ôaû ùeûRe ù`Wee LêaþgúNâ ùLkeê i^Üýûi ù^A_ûe«ò û ùi iùuZ ù\AQ«ò Kò ùi Kê@ûùW Kýûeòdee ùgh cêjì ðùe _jñPòQ«ò û ÊòRefýûŠe Gjò 35 ahðúd ]êe§e ùLkûkò KjòQ«ò Kò @ûMûcú ahð Zûue ù`eòaûe ùKøYiò MýûùeõUò ^ûjó û ùi ù^ûWûfþKê 5 ùiÁþe `ûA^ûfþùe jeûA 18Zc MâûŠþùiiäcþ GKû aòRd fûb Keò cêKêU jûif KeòaûKê ilc ùjûAQ«ò û ù`Wee KjòQ«ò Kò @ûgû ^ûjó Kò @ûMûcú ahð còkòa aû ^ còkòa ùi[ôùe ùcûe ùKøYiò ~ûG@ûùi ^ûjó KûeY
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Gjò ahð _â\gð^ cêñ C c bûaùe KeòQò û ùZYê cêñ Lêaþ Lêiò @Qò û GùZ ahð _~ðý« ùLkòaû _ùe cêñ Gùa i^Üýûi ù^aû _ûAñ PûjêQò û ùi @ûjêeò Kjò[ôùf Kò Zûuê Gùa c¤ RYû ^ûjóKò PûõùUûu ù~ûMêñ Zûuê ùLkeê aò\ûd ù^aûKê _Wÿò_ûùe û ^ùPZþ ~\ò cêñ @iêiÚ ùjûA~òaò ùZùa jêGZ @ûMûcú ahð @ûC ùLkò_ûeòaò ^ûjòð G K[û KòG RûYòQò Kò @ûMKê K’Y ùjûA_ûùe ? @û_Y RûY«ò ^ûjóKò @ûMûcú MâûŠùiäcþ KòG ùKùa RòZòùa aû ^ RòZòùa û Gjò @aieùe @û_Yuê c¤ Gjû RYû ^ûjó @ûMûcú iêù~ûM ùKùa còkòa û ù`Wee KjòQ«ò Kò _êYò [ùe ù`eòaò ùaûfò Gjû c¤ @ûgû I beiû cêñ ù\A_ûeê^ûjó û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
eûR^úZò
60
dê_ò ùcû\òuê ù_øh_êZâ eìù_ MâjY Keòaû _âiw C_ùe ù~ûMú c«aý bûeZ ieKûeu Gjò ù~ûR^û \éÁòeê _âùZýK iûõi\ ^òR ùlZâùe ùMûUòG ùMûUòG MâûcKê ù_øh eì_ùe MâjY KeòQ«ò I Gjûe aòKûg _ûAñ Kû~ðý KeêQ«ò û
_â
]û^cªú ^ùe¦â ùcû\òuê C e _âù\ge ù_øh i«û^ Kjòaûe aòaû\ @ûRò _~ðý« [cê^ûjó û MZ KòQò \ò^ ùja C e _âù\g aûfþ iõelY @ûùdûMe i\iý ^ûjò\ fûeú Lû^þu _leê _â]û^cªú ^ùe¦â ùcû\òuê iûZ \ò^ c¤ùe ù_øh bûùa MâjY Keòaû _ûAñ KûMR ù\Lû~òaû bkò i´§úd _ZâKê Ròfäûe aeò eûRù^Zû I gòlûaòZþ ù~ûùM¦â _ûfþ ù~ûMú Rûaa ù\AQ«ò û
@^ý_lùe cêfûdcþ iòõ ~û\a ^òR _êZâ @Lôùkg ~û\a _êYò [ùe cêLýcªú ùjaû _ùe ùi ùcû\òuê ^êùjñ, ae i_ûKê ù_øh i«û^ eìù_ MâjY Keò ùaûfò Kjò[ôùf , Gjû cêfûdûc iòõ Zûu aqaýùe ÆÁ Keò KjòQ«ò û ùZùa ùi ~ûjû ùjC @Lôùkg C e _âù\ge i_ûKê ù_øh eìì_ùe MâjY KeêQ«ò Kò ^ûjó Zûjû icd Kjòa û Kò«ê ùcû\òuê ù^A CVò[ôaû SWÿ ùKùa [còZ Zûjû jó @ûRòe cêLý aòhd ùjûA_WÿòQò û
gâú ù~ûMú _â]û^cªú ùcû\òu ic[ð^ùe ù_øh bûùa MâjY Keòaûe KûMR _âÉêZ Keòaû ^ò‰ðd ù^AQ«ò û ùPø. PeY iòõj aògßaò\ýûkd, ùceVe Kû~ðýKûeòYúe i\iý ejò[ôùf ù~ûMú ùcû\ò^Me Zjiòfþ _Zfû UûC^þ I _Zfû WòMâú KùfR, ùPø. PeY iòõj @ûAUò@ûA I MûdZâú ù\aú cjòkû aò\ýû_úVe _âa§K @U«ò û
‘ùKûjfúu @]ô^ûdKZß ù~ûMê bûeZ ùIßÁAŠò@û, ^êýRòfûŠ I AõfŠKê ùUÁþ iòeòRùe jeûAQò û Gùa Ißû^þùW Uòcþe c¤ Kýû_þùU^þ ejòQ«ò û @ùÁâfò@ûe aì_ðZ^ @]ô^ûdK cû^«ò ù~, Zò^ò `cûðUe Kýû_þùU^þ còkòZ bûaùe ù\Lôùf ùKûjfò KòQò bò^Ü ùjûA~òùa û eòKò _Uòõ @ûjêeò Kjò[ôùf Kò cjû^þ ùLkûkò iPòZþ ùZ¦êfKe, aâûd^þ fûeû I RýûKþ ùK÷fþiu ijòZ Zêk^úd ùicû^uê Keû~ûAQò , ù~Cñcûù^ Kò 120, 130 , 200 ùUÁþ ùLkò iûeòQ«ò, ù~ùZùaùk Kò ùKûjfú Gùa _~ðý« Gjûe @]ûùe c¤ ùLkò ^ûjû«ò û ùZYê ùKûjfòKê cjû^þ aýûUþi cýû^þ Kjòaû ùKak aûPûkZû jó ùja û
bûR_ûe aò_eúZ ]ûeûùe eûRù^÷ZòK Keê[ôaû ù~ûMú Kj«ò Kò aûfþ iõelY @ûùdûMe _âùZýK iûõi\u \ßûeû ^òRe @õPkùe ùMûUòG ùMûUòG MâûcKê ù_øh eìù_ MâjY Keòaû K[û I _âKâòdû C_ùe @ûRò _~ðý« ùKøYiò _Zâ Rûeò Keû~ûA ^ûjó ?
cûf\ú_ùe ÊZª bûùa ^òaðûP^ Keòaû bûeZe ù^÷ZòK K ðaý : ^gú\ ù^Zûcû^uê I Kû~ðýK ðûcû^u ijòZ iûlûZþ Keòaû _ûAñ ùKûfù´û ~ûA[ôaû ^gò\þ KjòQ«ò Kò bûeZe Gjû ù^÷ZòK K ðaý @ùU Kò Gjò \ßú_ icìj (cûf\ú_)ùe ÊZª bûaùe ^òaðûP^ ^ò½Z eì_ùe Ke«ê û
cû
f\ú_e _ìaðZ^ eûÁâ_Zò ùcûj¹\ ^gú\ bûeZ _leê
GVûùe 2018ùe ÊZª I Êz ^òaðûP^ Keû~òaûKê ù^A @ûMâj _âKûg KeòQ«ò û ^gú\ Gjò ^òaðûP^Kê \ßòZúd [e _ûAñ fXÿò ^òRe bûMý _eúlû KeòaûKê PûjêñQ«ò û ^òKUùe ^òRe _ûUòðe
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
ùi @ûjêeò Kjò[ôùf “bûeZ GVûùe Êz I ÊZª ^òaðûP^ Keòaû _ûAñ ijù~ûM c¤ Keòaû CPòZþ û @ûùc RûYòQê ù~, bûeZ Gjû Keòaû _ûAñ ilc @ùU û iìP^ûù~ûMý Kò cûf\ú_e _ì a ð Z ^ eûÁâ _ Zò ^gú\uê 2012ùe @Zò ùKøgkZû _ì‰ðbûaùe eûÁâ_Zò \k _eòa ð^ Keò[ôaûeê @_\É Keû~ûA[ôfû û Gùa aò ùi fŠ^Vûùe ^òaðûgòZ Rúa^ @ZòaûjòZ KeêQ«ò û ^gú\ I Zûu _ûUòð cûf\ú_ ùWùcûùKâUòKþ _ûUòð bûeZe ic[ðùe ieKûe MXÿòaû ù^A \éXÿZûe ijòZ _âKûg KeòQ«ò û www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
Kéhò RûMeY `ùUûMâû`ò _âZòù~ûMòZû
~\ò @û_Y `ùUûMâû`ò Keòaûùe EPò eLôQ«ò ùZùa @û_Yu _ûAñ GK @_ìað iêù~ûM ùjûA_ûùe Gjû û Kéhò ùlZâùe iaðû]ôK _ûVýKâc Keò[ôaû I Kéhò aòhdùe @]ôK RûYò[ôaû Kéhò _ZâòKû ‘G iÜû_þ @`þ AŠò@û^þ GMâòKfPe’ ^ûcK gúhðK `ùUûMâû`ú _âZòù~ûMòZû @ûe¸ KeòaûKê ~ûCQò û ù~Cñ[ôùe @û_Y icÉ _ûVK bûM ù^A_ûeòùa I jRûe jRûe Uuûe _êeÄûe RòZò _ûeòùa û G[ô_ûAñ @û_Ycûù^ ùlZ-aûWÿò, _gê_ûk^, c›ý_ûk^ I Kéhò i´§òZ `ùUûKê ^òRe ùcûaûAfþ ù`û^þ Kýûùceûùe Cù ûk^ Keò @ûc ^òKUKê photo@krishijagran.copm aû editor@krishijagran.com _VûA _ûeòùa û ù_âeY Keò[ôaû iaðùgâ 3 `ùUûKê @ûce @^êbaú iµû\K _ýûù^f \ßûeû Pd^òZ Keû~òa û _â[c _êeÄûe aòùRZûuê 25,000 Uuû I _âcûY _Zâ, \ßòZúd _êeÄûe aòùRZûuê 20,000 Uuû I _âcûY _Zâ I ZéZúd aòùRZûuê 10,000 Uuû I _âcûY _Zâ \ò@û~òa û G[ôijòZ 10 RY @^ý ù_âeY Keò[ôaû `ùUâûMâû`ò _ûAñ ù_âû›ûjòZ Êeì_ _â\û^ Keû~òa û _âùZýK _âZòù~ûMú _âûd @Zò Kcþùe 3Uò `ùUû ù_âeY Keò_ûeòùa û ]ýû^ eL«ê ù`ûUMêWÿòK ewò^ ùjaû CPòZþ I Gjûe iûARþ 12 M 18 AõPeê aWÿ ùjûA ^[ôa û _âùZýK `ùUûe jûWð K_ò @ûagýK aû @û_Y GjûKê @ûc ^òKUKê iòWòùe c¤ ù_âeY Keò_ûeòùa, ~ûjûe iûARþ 3 Gcþ_úeê @]ôK ùjûA ^[ôa û @û_Y ^òRe Cù ûkòZ `ùUûMâû`þKê 30 G_òâfþ 2017ùe _â[c ^òcÜ VòKYûùe ù_âeY Keò_ûeòùa û cù^ eL«ê `ùUû _ì‰ðZü aûÉaòK ùjaû CPòZþ û ùKøYiò c¤ @^ýVûeê @ûYò[ôaû `ùUû Kò´û ùPûeò Keò[ôaû `ùUûMâû`þKê @cû^ý ùNûhòZ Keò\ò@û~òa û ùZùa ùWeò KûjóKò Gùa CVû«ê @û_Yu Kýûùceû I Cù ûkòZ Keòaûùe fûMò_Wÿ«ê ùlZ i´§úd `ùUû, ù~Cñ `ùUûUò @û_Yuê Lêaþ Lûiþ fûMêQò, Gjò `ùUûKê @ûc Kéhò RûMeYKê ù_âeY Ke«ê û `ùUû _ûVûAa _ûAñ VòKYû-
Kéhò RûMeY 60/9, Zò^ò cjfû, dêiê` ieûd cûùKðU, ^úde Mâú^ _ûKð ùcùUâû ùÁi^, ^ì@û\òfäú-16 ù~ûMûù~ûM-011-26511845, 26517923
62
iòù^cû
Uòbò cêjñûijûdZûùjùfYò Keò ^ û còkòa û Pýûù^fþùe Gjû Kêjû~ûAQò Kò Keò^ûuê @û´ûiûWûe eìù_ G[ô_ûAñ Pd^ Keû~ûAQò KûjóKò ^û Gjò _e\û C_ùe I ^òRe Rúa^Kê c¤ C›ûjùe be_ìe ù\LûA _ûe«ò û GcòZò ùifòaâòUúu ijòZ RWòZ ùjaû _ûAñ ajê aýqò @ûMâj _âKûg Keò[û«ò û fòCWþ @bòù^Zâú Keò^û K_êe Lû^þ LêaþgúNâ ùQûU a_e\ûùe cêjñ ù\LûA_ûe«ò û Keò^û ùMäûafþ Pýûù^fþ UòGfþiúe aâûŠþ @û´ûiûWû @U«ò ùZYê LêaþgúNâ bûeZùe ^òRe Pýûù^f fõP KeòaûKê ~ûCQ«ò û Kêjû~ûAQò Kò Keò^û @^ý ù\gùe c¤ Lêaþ ùfûK_âòdZû @Rð^ KeòQ«ò û G[ôùe Pýûù^fþe ùMäûaûfþ \gðKcû^u _~ðý« _jñPûAaûùe
iìP^ûù~ûMý Kò Keò^û MZ ahð `òfà ‘CWZû _¬ûa’ùe ^Re @ûiò[ôùf û Gjû_ùe ùi MbðaZú KûeYeê KòQò \ò^ _~ðý« `òfàeê \ìùeA ejò[ôùf û Gùa Keò^û _êYò ^ì@û Kû~ðýKâc @ûe¸ Keòù\AQ«ò û GcòZòùe Keò^û _â[ceê Uòbò ijòZ RWÿòZ ùjûA ejòQ«ò û Gùa ù\LôaûKê aûKò ejòfû Kò ùQûU _e\ûùe Gjò ^ì@û cêjñKê ùKùZ _i¦ KeêQ«ò \gðK Zûjû Z icd Kjòa û
aeêYu \êfj^ò@û iûRòùf @ûfò@û
jñ, Gjû iZ Kò aeêYu \êfj^ò@û @ûfò@û iûRòQ«ò û Kò«ê eòGf @û mûfûA`þ ùe ^êùjñ, aeõ eòfþ fûA`þùe û KòQò \ò^ _ìaðeê @ûfò@û b…
I aeêY ]Iß^þ a\^òâû[u \f ê j^d ò û UûAUfþ UûâKþ Rûeò ùjûAQò û aeYê I @ûf@òûu ù~ûWòÿ _[âùc `f ò à ÁùêW<þ @`þ \ Ade I jcUþú gcûðu \f ê j^@òûùe _Yêò [ùe ù\LaôûKê ckòQòò û Gùa Gjò ù~ûWòÿ `f ò à a\^òâû[e \f ê j^@òûùe c¤ ^Re @ûiùòa û G[ùôe aeYêu ^ûUú ^Re@òû UKòú ejQòò \f ê j^@òû @ûf@òûu C_ùe û ggûu ùLZû^u þ \ûßeû ^ùòŸgðZò Gjò `f ò à 10 cûyùðe ef ò Ròþ ùjaûKê ~ûCQò û iPì^ûù~ûMý Kò Gjò `f ò ùàe ajê _eêYêû MúZe eúùcK Keû~ûAQò û ù\LaôûKê Gjû ejQòò Kò Gjò `f ò Kàê \gKð _i¦ KeQê«ò Kò eùòRKÖ KeQê«ò Zûjû Z icd Kjaòû
i¬d \ u aûùdû_òKþ ]êcþ cPûAa WûAùeKÖe eûRþ Kêcûe jòeû^ c^òhû ùKûAeûfûuê Pd^òZ KeòQ«ò û iìP^ûù~ûMý Kò ^Mðòiþ \ u céZêý Kýû^ieùe 1981ùe ùjûA[ôfû ù~ùZùaùk Kò c^òhû ^òùR RùY Kýû^þie ùeûMú @U«ò û eûR Kêcûe jòeû^ú cû^«ò Kò Kýû^ie ^Mðòiþu i´§Kê c^òhû bf bûaùe aêSò iûeòQ«ò û aûùdû_òKþ `òfà @ûRòKûfò Gjûe IÁûeþ¬d \ u KûÁþKê ù^A LêaþLêiò c^ûCQ«ò û eYaúe K_êe i¬d bìcòKûùe _e\ûKê @ûiòùa û ù~ùZùaùk Kò cû^ýZû \ u bìcòKûKê \ò@û còRðû ^òbûCQ«ò û Gùa GõUâò ùjûAQò Gjò aûùdû_òKþùe iaêVûeê @jõ bìcòKû ejòQò iõRdu cû’ ^Mòðiþue û Gjò bìcòKû _ûAñ
Kéhò RûMeY, ù`aédûeú 2017
Kêjû~ûCQò Kò iõRd \ u aûùdû_òKþùe _ùeg eûIfþKê Zûue _òZûu bìcòKû Keòaû _ûAñ `ûA^ûfþ Keû~ûAQò û G[ôùe @^êÃû gcðû I ùiû^cþ K_êe `òfàùe @bò^d Keòaûe ejòQò û iaêVûeê cRûe K[û Gjû @ùU Kò c^òhû iõRdu ijòZ `òfà Äâò^þ ùÆiþ ùgdûe _ìaðeê KeòiûeòQ«ò GMêWÿòK ùjfû, KûÉêZ, dfMûe, i^c, @Pû^K, aûMú I ùcjaêaûùe iûcòfþ ejò[ôùf û eYaúe iõRd \ u ùPùjeû @ûYòaû _ûAñ _âÉêZ @ûe¸ Keòù\òQ«ò I ^òKUùe Zûue ùIßUþ aXÿûAaû _ûAñ _âÉêZò Rûeò Keòù\AQ«òû www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
STAFF REQUIRED KRISHI JAGRAN GROUP OF PUBLICATIONS
Kéhò RûMeYe cêLý ùlZâúd ijù~ûMú gâú ^òùfgþ ùPøjû^ aêejû^_êe, c¤ _âù\g ùcû: 9981381386
ùcûj e jêùi^ _½òc awkû ùcû: 9564803809
gâú ùMøea iùÄ^û _òfòbòZ, C e _âù\g ùcû: 9919270792
gâú ù\aû\þdêZò iòKò\e Kcf_êe NfûA, Zâò_êeû ùcû: 9862457438
gâú iò¡û[ð PùUû_û¤ûd jûIßWÿû, _½òc cwkû ùcû: 9647408309
gâú ùKga ùiûf^, jòcûPk _âù\g ùcû: 9816093778
gâú \òù^g ]cZòdû fê]ôdû^û, _¬ûa ùcû: 4117714390
gâú ~ga« ]ûKWÿ Aù¦ûe, c¤_âù\g ùcû: 7415538151
gâú iZúg P¦âû MMÜûIßûe `eêLûaû\, C e_âù\g ùcû: 9415191297
gâú ùbeê fûfþ Kêjàûe (_âRû_Zò) ùKûUû, eûRiÚû^ ùcû: 9413105314
gâú ùeûjòZ Kêcûe @ûMeû, C e_âù\g ùcû: 9557733996
gâú Kê«f PûUûRðú a¡ðcû^ Gaõ ùMûfiú, _½òc awkû ùcû: 95317719437
gâú eê_û ^ûeûdY Pµû, QZògMWÿ ùcû: 9009430628
gâú \ú_K Rò¦f iòeiû, jeòdûYû ùcû: 9416077339
vko’;drk gS ftyk Lrj ds fy, eSustj] ,Dth+D;wfVo dh vko';drk gS Ñf"k tkxj.k] fo'o dh lcls yksdfiz;] lcls T;knk] ?kj&?kj esa i<+h tkus okyh Ñf"k ikfjokfjd if=dk fgUnh] iatkch] xqtjkrh] ejkBh] déM+] rsyxq] caxkyh] vleh Hkk’kkvksa esa miyC/k gS vkSj bl o’kZ rfey] mfM+;k ,oa ey;kye esa Hkh cktkj esa miyC/k gks tk,xhA gekjh if=dk vius bDdloas o"kZ esa izos”k dj pqdh gS vkSj gj eghus 8 yk[k ls T;knk ?kjksa esa igqaprh gSA Ñf"k tkxj.k if=dk dks izxfr”khy fdlkuksa rd ys tkus ds fy, ftyk Lrj ij eSustj] ,DthD;wfVo dh vko”;drk gSA ftyk foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk@vuqHko ¼3&5 o"kZ½ vkosnd de ls de Lukrd gks ,oa Ñf"k esa fo”ks"k dj cht] dhVuk”kd] [kkn ,oa Ñf"k midj.kksa vkfn ds foi.ku esa de ls de 3 ls 5 lky dk vuqHko j[krs gksaA vkosnd dk izxfr”khy fdlkuksa ls esy&tksy ,oa tkudkjh gksuk vko”;d gSA osru ,oa vU; iSdst yxHkx ,d yk[k #i;s okf"kZd gksaxsA LFkkuh; foi.ku dk;Zdkjh % ¼'kSf{kd ;ksX;rk ,oa vuqHko½ vkosnd LFkkuh; fdlkuksa ls ckrphr djus esa l{ke gksA yksxksa rd vius fopkj igqapkus dh dyk esa ekfgj gksA de ls de 10oha d{kk mÙkh.kZ gksA vuqHko de gksus ij Hkh vxj vki esa dke djus dh n`<+ bPNk ”kfDr gS rks vki Hkh vkosnu dj ldrs gSaA vkd’kZd osru viuk vkosnu bZ&esy djsaA
Kéhò RûMeY ijòZ iõù~ûM _ûAñ ù~ûMûù~ûM Ke«ê û
KRISHI JAGRAN 60/9, Yusuf Sarai Market, Near Green Park Metro Station, New Delhi - 110016 Tel: 011-26511845 / 26517923 / 45503170 Email: info@krishijagran.com, www.krishijagran.com
Krishi Jagran & Agriculture World In A Progressive Farmers, Industry, Professionals & Scientists
China
3
Shanghai
1-3 March, 2017
The 18th China International Agrochemical & Crop Protection Expo 2017 1200 Exhibitors from 20 Countries, 30000 Visitors from 120 Countries Concurrently held with 8th 8th China China International International Fertilizer Fertilizer Show Show 2017 2017
7
Harbin (Ice city) - China, 21-23 April 2017 Dairy & Veterinary tour of China-8 days
International Dairy Expo & Summit China 2017 350 Exhibitors from 24 Countries 15728 Visitors from 36 Countries
Dairy Farm visits & sightseeing of Shanghai, Beijing & Harbin 5
Indonesia 22-24 March 2017
INPALME INPALME International Palm Oil Exhibition Pameran Kelapa Sawit, SDCC, Medan-Indonesia
ssociation With INORBIT Tours welcome to visit Agri Exhibitions Dairy Expos, Seminars Worldwide
Dubai
6
10-12 APRIL 2017 DUBAI INTERNATIONAL CONVENTION AND EXHIBITION CENTRE THE MIDDLE EAST'S LARGEST TRADE EVENT DEDICATED TO AGRIBUSINESS, POULTRY & LIVESTOCK
2
26 Feb - 2 March 2017
5000 Exhibitors - 120 Countries 93, 005 Visitors - 152 Countries
1
Nepal 17th Feb to 19th Feb 2017
Bhrikuti Mandap, Kathmandu, Nepal
4
Thailand March 15-17, 2017
VIV Asia 2017 Bangkok, Thailand
AGRICULTURE
W RLD
For More Details Contact : Mob.: 9654193353, 9891511144, 9891899064, 9891667686 9999142633, 9953756433, 9313301029, 9891724495