Krishi Jagran Punjabi Magazine March 2017

n?Zw-J/-;h-

fe;kBK dh fjsekoh, d/P Go ’u gj[zu ;kvh

www.krishijagran.com

ISSN 2455-1112

;kb 19 ^ nze 3 ^ wkou 2017 ^ o[gJ/ 35

+91 9891 405 403

70210 00054

04

sseok

n?Zw.J/.;h. feqPh ikroD

sseok

Gkos dh gqw[~y gfotkoe wkf;e g~fsqek Hkk"kk iatkch o"kZ 19 vad 3 ekpZ 2017 #i;s 35/-

ekoiekoh ;zgkde

vkH e/HNhH uzvh oftzdo s/tfsnk nfiE thHnkoH

seBheh ;zgkde

vkH phH;hH fp;tk;

wkoehfNzr w[yh

;zi/ e[wko

fpiB; j?v n?;HJ/HghH

i/H ;kp{

iBob w?B/io iB;zgoe

cojk ykB

;jkfJe ;zgkde

o{ph i?B

;'Pb whvhnk w[yh

nfBe/s f;Bjk

;hBhno g~soeko

fJwokB ykB

g~soeko

ftfgB fwPok ;who fstkoh

;hBhno w?B/io

e/Hi/H ;oB:k

w?B/io

;kok ykBk w/xk Powk w[ez[dB BkfJo

wkoehfNzr ;jkfJe

nc;kBk wfbe uz[eh G{Nhnk g{Bw ftPteowk fozeh g[zvho ;'Bhnk wjkiB fPckbh wjkiB bePwh gKv/ j/wk Powk fgqnzek wzvktohnk

gq;ko gqpzXe

fBPKs Nk~e okj[b f;zx npd[; ;wd

;jkfJe gqpzXe

gqPKs Powk c[oekB e[o?Ph w'fjs nze{ :kdt gqhsh u"jkB nkfJPk ykB g~g{ okJ/ gtB e[wko gtB nkir/ Bo/Ado P/oskN/ fPteKs T[gkfXnkJ/ nkoHn?BH u"p/ feqPB fpjkoh ni/ e[wko jowBgqhs f;zx ezr fdB/P dwkEhnk

nekT{AN; ekƒBh ;bkjeko

T[fds fw~sb e/HphH fJzdok n?uH n;w[dhB

fvIkJhfBzr

:'r/P e[wko fteow f;zx

d|soh ;jkfJe

d/t/Ado f;zx irdhP ikBk oftzdo ikBk okiht

y/sh ;wkuko ......................................................08 eμgBh ;wkuko ...................................................12 S&l ikswn ...........................................16

M'B/ dk T[sgkdB. ...................................................20 o'r o'eEkw ......................................................24 jYivk bwsmqI ......................................................38 Gft~y ...................................................50 ykDk yikBk ...................................................52 oin

n?wH;hH v'wfBe PkfJBh fJwkB[tb n?wHihH tk;B

To J

;zgkde fBd/Pe

Krishi Jagran Kisan Club 9891405403 Subscribe

KRISHI JAGRAN MAGAZINE

laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e-lh- Mksfefud ,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ fnYyh&110016 ds }kjk ,p-Vh- ehfM;k izsl ch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301] ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½ *lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA bl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA

dqy ist 56

Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu,Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English

Nishant Taak 9953756433, 9891889588

SOUTH ZONE KERALA OFFICE A/5-2A, Elankam Gardens Vellayambalam P.O, Thirvananthapuram-10 email: malayalamkrishi@gmail.com Phone:0471 4059009 web: www.krishijagran.com

EAST ZONE ASSAM OFFICE 65, Japorigog Bikrampr, Dispur-781005, Guwahati Mob: 9891 956 956 Email: upasana@krishijagran.com

Ph. : 011-26511845, 26517923, 45503170 Email : info@krishijagran.com Web : www.krishijagran.com

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

Mob.: 9727760130, 8195800220

“IwhB pbtkB sK fe;kB XBtkB”

jo c;b bJh nfs T[g:'rh

fe;kBK dh ;/tk ’u jw/Pk fsnko ykd dk ftPkb Gzvko T[gbpX

fe;kBK bJh jo soQK dh

;zgkdeh

gkDh ghD bJh sK pukT[Dk j't/rk!

d/

F dh eohp 33 eo'V nkpkdh nZi ;[Ze/ dh ;wZf;nk Bkb i{M ojh j?. iB;zfynk dk s/ih Bkb tXDk ns/ iwhB/ d/ j/mK brksko j' oj/ gkDh d/ d'jB Bkb jh ib ;zGkb dh e'Jh ekoro Bhsh Bk j'D eoe/ ghD d/ gkDh dh ;wZf;nk jo ;kb rzGho j[zdh ik ojh j?. d/F d/ brGr 675 fifbnK ftu'I 252 fib/ fGnzeo ;'ekrq;s fJbkfenK ftu nkT[Id/ jB. y{j ftu'I gkDh eZYD ftu oZ;h bzph j[zdh ik ojh j?. fe;kBK d/ y/sK dh p'fozr iK sK ;[Ze rJh iK gkDh xZN fdzdh j?. FfjoK ftu ghD d/ gkDh dh jkJ/ s”pk wuDh F[o{ j' u[eh j?, fgzvK ftu fJ; ;wZf;nk s'I y/sh ns/ fe;kB d't/I jh popkd j' oj/ jB. n;hI ftd/Fh w[dok Gzvko ns/ ykd Gzvko dh fuzsk sK eod/ jK ns/ T[jBK ~ tXkT[D dh e'fF th eo oj/ jK, go fJjBK s'I fes/ finkdk io{oh j? ib Gzvko, fijVk e[dos B/ ;kv/ ihtB bJh iwhB d/ nzdo ;zfus eoe/ oZfynk j?. d' ;kb s'I brksko ubdh nk ojh gkDh dh ;wZf;nk dk d'Fh e”D j?< fe;~ fizw/tko mfjokT[Dk ukjhdk j?< ;oeko d[nkok ubkJhnK ik ojhnK y'ybhnK :'iBktK ~, ib ;zGko dh gqfeqnk ~ iK pkfoF Bk j'D dh tiQk ~<

j?, gkDh dh ;wZf;nk tXD brdh j?. fJ; s'I tZvh fuzsk dh rZb eh j't/rh fe d[fBnk ftu ;G s'I finkdk pkfoF tkbh irQk fuokg{zih ftu th b'e ghD d/ gkDh dh ;wZf;nk s'I i{M oj/ jB. @ft;t ;tk;E ;zrmB# d/ fJe nKeV/ d/ w[skfpe Gkos ftu brGr 15% b'eK ~ ghD dk ;kc gkDh w[jZfJnk BjhI j[zdk. fJe nB[wkB d/ w[skfpe ghD dk ;kc gkDh Bk fwbD dh tiQk Bkb d/F ftu jo ;kb brGr 8 s'I 10 b'e g/N ns/ fJBc?eFB dhnK swkw fpwkohnK d/ x/o/ ftu nk e/ nkgDk dw s'V fdzd/ jB. d/F ftu gqsh ftnesh 1000 xD whNo gkDh T[gbpX j? fijVk ;kb 1951 ftu 3-4 jiko xD whNo ;h. 1700 xD whNo gqsh ftnesh s'I xZN gkDh dh T[gbpXsk ~ ;zeN wzfBnk iKdk j?. BdhnK dk d/F j'D d/ pkti{d finkdksko BdhnK dk gkDh ghD bkfJe BjhI j?. gkDh dh ewh dk ;G s'I tZvk ekoB fJj th j? fe ;oeko B/ ib ;zGkb dhnK BhshnK sK eJh ubkJhnK jB go T[jBK s/ m'; ekotkJh Bk j'D eoe/ ;kohnK BhshnK y'ybhnK ;kfps j' ojhnK jB fi;dh tiQk Bkb pkfoF dk brGr 65% gkDh tr e/ ;w[zdo ftu ubk iKdk j?. gkDh dh ;wZf;nk dk jb fJe jh j?. i/ fJ; ;wZf;nk s'I puDk j? sK ;oeko ~ nkgDhnK BhshnK ~ rzGhosk g{ote ubkT[Dk gt/rk. Bkb jh Bkb b'eK ~ ikro[e j'Dk gt/rk sKfe gkDh popkd Bk j't/. i/ nfijk BjhI j[zdk sK j' ;edk j? fe nkT[D tkb/ ;w/I ftu nrbk ftFt :[ZX gkDh bJh th j' ;edk j?.

& n?ZwH;hH v'wfBe

fit/I fit/I rowhnK ftu gkok uVD brdk

Email: dominic@krishijagran.com

22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

Maharashtra :- 7875009802 , Uttar Pradesh:- 9918378500, Gujrat:- 7727941212, Madhya Pradesh :- 9713111554, Punjab/Hariyana:- 9855524955.

08

y/sh ;wkuko

fJbkfJuh bJh F[o{ j't/rk d{ih Jh-fBbkwh e/Ido

w

;kbk p'ov B/ nfjw edw u[Zed/ j'J/ fJbkfJuh T[sgkdeK ~ uzrhnk ehwsK dtkT[D bJh p'vhB/eB{o ftu fJbkfJuh d/ d{i/ Jh-fBbkwh e/Ido ~ ;Ekfgs eoB dh :'iBk pDkJh j?. fJj e/Ido d' J/eV ftu ;kohnK nkX[fBe ;[ftXktK d/ Bkb ;Ekfgs ehsk ikJ/rk. w;kbk p'ov d/ nB[;ko fJ; s'I fJbkfJuh T[sgkdeK ~ uzrh ehws fwb/rh. ;kb 2015-16 ftu brGr 22,000 NB fJbkfJuh dk T[sgkdB j'fJnk j? fi; ftu brGr 450 eo'V o[gJ/ dh ehws dh brGr 5500 NB fJbkfJuh dk n?e;g'oN ehsk frnk j?. p'ov d/ u/now?B J/Hi?fEbe B/ fJ; ;?INo dk T[dxkNB ehsk. gsk oj/ fe gfjb/ Jh-fBbkwh e/Ido dh F[o{nks ;kb 2011 ftu g[ZNkv/ ;gkfJ; gkoe e/ob ftu j'Jh ;h.

j[D fe;kBK ~ NwkNo eo fojk j? go/FkB

fe

;kBK dh w[;hps o[eD dk BK BjhI b? ojh j?. e[dosh ftgZshnK d/ pkti{d th fe;kB B/ ;ys

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

w/jBs eoe/ ;pihnK dh c;b ftu ;cbsk sK gqkgs eo bJh j? go ;pih wzvh ftu Gkn fvZrD ns/ yohddkoK dh ewh d/ ubd/ gN”dh ftu th fe;kB nkgD/ NwkNoK ~ ftu ;Ve d/ ;[ZN oj/ jB. ;fEsh fJj j? fe ;pih dk ;[nkd pBkT[D tkb/ NwkNo B/ fJ; tko fe;kBK dk ikfJek yokp eo fdsk j?. fe;kBK dk efjDk j? fe fJ; tkoh t?;/ th NwkNo dh c;b ftu e[M ehV/ bZrD dh fFekfJs j?. ;{soK B/ dZf;nk fe gN”dh s'I BtK fgzv o'v s/ NwkNoK ~ fe;kB ;Ve d/ feBko/ rZfYnK ftu gk oj/ jB. ;pih wzvh ftu ehwsK Bk fwbD ekoD fe;kBK B/ NwkNoK ~ nkgD/ xo tkg; b? ikD s'I uzrk ;Ve s/ SZvDk ;wfMnk. ;pih wzvh ftu ;pih fteq/sktK d/ nB[;ko p/jso NwkNoK dk y[bk Gkn 5 o[gJ/ se ub fojk j?. nfij/ ftu fe;kBK s'I nZX/ o/N ftu NwkNo yohd/ iKd/ jB fi;d/ ubd/ fe;kBK ~ NwkNo dk Gkn ekch xZN fwb fojk j?. fe;kBK ~ xZN Gkn fwbD e/ ekoD fe;kB th go/FkB jB. www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

10

y/sh ;wkuko

j[D w'iKfpe s'I nkJ/rh dkb

Gk

os B/ nrb/ gzi ;kb bJh w'iKfpe s'I n?wHnkoHgh ns/ fJ; s'I fJbktk NqK;g'oN bkrs s/ nojo dh dkb yohdD dh g/FeF ehsh j?. dZ;D tkbh rZb j? fe d/F ftu brksko d' ;kb s'I ;'e/ eoe/ T[sgkdB xND Bkb xo/b{ pkiko ftu dkb dh ehws 198 o[gJ/ gqsh feb'rqkw s/ gj[zu rJh j?. ;{soK d/ w[skfpe Gkos B/ w'iKfpe ;oeko ~ fejk j? fe T[j d'jK ;oekoK d/ ftu nB[pzd d/ nkXko s/ nrb/ gzi ;kb bJh nojo dh dkb dh ng{osh eo ;edh j?. w'iKfpe s'I nojo dh dkb dh n?wHnkoHgh 5,050 o[gJ/ gqsh e[fJzNb s?n ehsh rJh j? fi; ftu c;b ;kb 2016-17 (i[bkJh-i{B) bJh 200 o[gJ/ dk p'B; th Fkfwb j?. w'iKfpe ;oeko dh gqshfeqnk dk fJzsiko j?. Gkos ;oeko ~ ibdh jh itkp fwbD dh T[whd j?.

e/Ido y'b/rk feqFh eko'pko gqpzXB ;z;EkB

feq

Fh eko'pko dh ;fEsh ~ j'o wip{s eoB bJh e/Ido ;oeko e[M nfjw edw u[Ze ojh j? fi;d/ ubd/ ;oeko y/sh d/ eko'pko gqpzXB ;z;EkB ;Ekfgs eoB s/ ftuko eo ojh j?. e/Idoh feqFh wzsoh B/ fJj ikDekoh ;'Fb whvhnk d/ ifoJ/ fdsh. feqFh wzsoh B/ fJj th dZf;nk fe gqXkB wzsoh c;b phwk :'iBk ~ fe;kBK se gj[zukT[D dk ;oeko dk jo ;zGt :sB j?. T[jBK B/ :'iBk dh ikDekoh dh ewh d/ ubd/ :{}o; ~ dZf;nk fe fJ; :'iBk dh ikDekoh bJh t?p;kfJN www.agriinsurance.gov.in dh wdd bJh ik ;edh j?. T[jBK B/ fJj th dZf;nk fe j?dokpkd ;fEs w”i{dk ;z;EkB w?B/i d/ ft;sko d/ ;w/I Bt/I feqFh eko'pko gqpzXB ;z;EkB ;Ekfgs eoB s/ ftuko eoDr/.

jo IwhB dk oy/ f\nkb 1H y/sh ’u T[g:'r bJh tZy^tZy nkekoK s/ ozrK ftu fig;w gkT{vo rq?fBT{bI T[gbpX 2H n?c;hU d/ nB[;ko pkfJU coNhbkJhIo;

242, IInd Floor, Unnati Tower, Central Spine, Opp. Shekhawati Hospital, Vidyadhar Nagar, Jaipur-302023 (Rajasthan) INDIA, Tel.: +91 9983795988 E-mail: balwanminerals@gmail.com | web:www.balwanminerals.com n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

12

eμgBh ;wkuko

i/;hph fJzvhnk Bkb eo' ;cb tgko

y/sh d/ T[sgkdK bJh f;oc Ncb?e;

N

;hph fJzvhnk fbfwN/v Gkos ftu fBowkD T[geoDK dh ikDh gSkDh ezgBh j?. ezgBh d/ ohiBb o{nob w?B/io feoD Gkosh B/ dZf;nk fe nZi g{o/ d/F ftu fBowkD d/ ezw d”okB finkdkso i/;hph d/ T[geoDK dk T[g:'r ehsk iKdk j?. ezgBh d/ w[Zy T[sgkd b'vo, Nq?ev n?e;ekt/No, ekwg?eNo nkfd jB.

cb?e; ezgBh Gkos ftu gkbhwo ikb ns/ c?pfoe egV/ d/ y/so ftu ezw eodh j?. ezgBh d/ ;jkfJe ;/b} gqpzXe gqw'd u”Xoh B/ dZf;nk fe ezgBh dh F[o{nks 1985 ftu j'Jh. ezgBh d/ w[Zy ekoi feqFh T[sgkd, prhu/ bJh T[sgkd, c?pfoe d/ ikb pBkT[Dk nkfd jB. T[jBK B/ dZf;nk fe ezgBh B/ ;ko/ okiK ftu ;ot/ eokfJnk fi;d/ pknd fe;kBK bJh nkX[fBe seBhe d/ T[sgkd pBkT[D dk c?;bk fbnk.

e?gNB b? e/ nkfJnk j? fwBh Nq?eNo

e?

gNB ezgBh dh F[o{nks 1994 ftu j'Jh ns/ T[;d/ pknd s'I ezgBh Nq?eNo fBowksk d/ o{g ftu s/i Bkb tX ojh j?. ezgBh d[nkok fe;kBK bJh fwBh Nq?eNo jkb jh ftu pkiko ftu fbnKd/ jB. ezgBh d/ y/soh gqpzXe oki/Ido B/ dZf;nk fe e?gNB fwBh Nq?eNo fe;kBK d/ ezw ~ nk;kBh Bkb eodk j? ns/ xZN irQk x/odk j?. T[jBK B/ dZf;nk fe fJ; N?qeNo ftu ;ko/ N{b nkX[fBe seBhe Bkb bkJ/ rJ/ jB fijV/ finkdk ezw eo ;ed/ jB. e?gNB d/ fJj Nq?eNo pkeh Nq?eNoK d/ w[ekpb/ ftu 40% xZN vhib dh ygs eod/ jB.

uzrh r[DtZsk bJh nkFhotkd gkfJg Since 1975

ashirvad

nk

PIPES

Fhotkd gkfJg; gqkJht/N fbfwN/v ezgBh dh F[o{nks 1975 ftu j'Jh. ezgBh ghth;h ns/ ;hghth;h gkfJg; fBowksk ezgBhnK ftu nkr{ j?. ezgBh d/ J/ohnk ;/b; w?B/io oiBheKs gN/b B/ dZf;nk fe ezgBh B/ fijVhnK gkfJgK dk fBowkD ehsk j? T[j xZN bkrs ftu uzrh r[DtZsk tkbhnK jB. ezgBh d/ w[Zy T[sgkd gbfpzr gkfJg, feqFh y/so ftu T[g:'r j'D tkb/ gkfJg nkfd jB.

w/jBs fe;ws dh iBBh j?

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

14

eμgBh ;wkuko

fe;kBK bJh wbfNe; w'Ek dk iV s'I ykswk fe Eoh fJB tB

nk

fJFo g'bkfo; gqkJht/N fbfwN/v ezgBh B/ wbfNe; fJe yk; T[d/F ~ fXnkB ftu oZye/ pDkfJnk j?. ezgBh d/ gZSwh i'Bb j?v wBhF nrotkb B/ dZf;nk fe yk; s”o s/ nZi d/ nkikd fpiB;w?B bJh fsnko fJj T[sgkd gfotko s'I b? e/ fpiB; se s[jkvh jo io{os g{oh eodk j?. fJ; ftu gfotko d/ gzi w?Ipo nkokw Bkb p?m ;ed/ jB. 1918 bhNo eg?f;Nh s'I fJbktk ;kwkB Y'D bJh irQk d/ Bkb, fJj fpiB; fNqg bJh th T[sw j?. wbfNe; d[nkok 3 feb'tkN fpibh th g?dk ehsh ik ;edh j? fi; dh wdd Bkb xo ~ o'FB eoB, fwT{fie f;;Nw tikT[D, n?rohebuo wFhBoh ns/ j'o io{oh T[geoD ;zukfbs ehs/ ik ;ed/ jB. wbfNe; ftu s[jkv/ No/v N{b; bJh ekch irQk j?. f;oc fszB fwzN ftu s[;hI ;hN dh p?e ~ c'bv eoe/ ;kwkB b? ikD bJh wBukjh irQk pDk ;ed/ j'. fJj nkgDh fe;w dk gfjbk tkjB j?. wbfNe; B/ d' wkvb pkiko ftu fbnKd/ jBwbfNe; AX+ ns/ wbfNe; MX fijBK Bkb s[;hI nkgD/ fpiB; dh fJe ;cb F[o{nks eo ;ed/ j'.

;kBK d/ ;kjwD/ ;wZf;nk ofjzdh j? yogstkoK dh. fJjBK yogstkoK ftu'I fJe xkse yogstko j? w'Ek. w'Ek fe;kBK bJh fe;/ f;odod s'I xZN BjhI j?. fJj yogstko fi; c;b ftu th j' ikJ/ T[;d/ tkX/ ~ o'e fdzdk j?, ne;o fJj yogstko rzB/ dh c;b ftu gkfJnk iKdk j?. go fJ; xkse yogstko dh ;wZf;nk dk jZb fe;kBK ~ T[gbpX eokfJnk XkB[ek B/. ;?wgok XkB[ek n?rohN?e dk nfijk T[sgkd j? fi; Bkb fe w'Ek rzYK s'I jh ysw j' iKdk j?. ;?wgok fJe nfijk yogstko BkFe j? fijVk w'Ek ~ nk;kBh Bkb ysw eo fdzdk j?. ;?wgok ~ WDG (water dispensable granular) c'ow{b/FB d/ Bkb gohyD d/ pknd pkiko ftu fbnKdk frnk j?. w'E/ dh ;wZf;nk ne;o T[sogqd/F, wjkokFNo, r[ioks, sfwbBkv{, nKXo gqd/F, gzikp, jfonkDk ns/ pj[s ;ko/ okiK ftu fJ;dh ;wZf;nk j?. ;?wgok fJeZbk nfijk T[sgkd j? fijVk w'Ek ~ iV s'I ysw eodk j?. w'Ek dh go/FkBh s'I S[Nekok gkT[D tkb/ fe;kBK dh ejkDh T[jBK dh i[pkBhgtB f;zx fgzv-nX'nk fibk-nzpkbk w'pkfJbL 9034474060 ;?wgok d/ fvZb/ dk ;zg{oB ftBkF j' frnk ns/ rzB/ dk c[Nkn th tfXnk fojk. c;b th s/ih Bkb tXh.

p?;N eqkg ;kfJz; B/ nfXrqfjD ehsk e?wu[ok dk rio”bk gbKN

p?

;N eqkg ;kfJz; fijVh fe n?ro' ro[Zg dh ezgBh j?, B/ rio”bk ;fEs ehNBkFe pBkT[D tkbk gbKN fijVk fe e?wu[ok dk ;h, dk nfXrqfjD ehsk j?. fJ; gbKN d/ nfXrqfjD d/ pknd p?;N n?ro' ro[Zg dh fBowkD eg?f;Nh tX rJh j?. rio”bk dk fJj gbKN 13H56 J/eV ftu c?fbnk j'fJnk j? ns/ T[sw r[DtZsk tkb/ ehNBkFe, yogstkoBkFe ftqdhfB:kwe T[sgkdK ~ pBkT[D ftu ;eFw j?. gbKN d/ fszB T[sgkd pbken ns/ S/ T[sgkdB bkfJBK jB. ezgBh d/ u/now?B ns/ gqpzX fBd/Fe ftwb e[wko B/ feqFh ikroD ~ dZf;nk fe fJ; gbKN d/ nfXrqfjD d/ pknd ;kvh seBheh T[sgkdB Fwsk 5000 NhghJ/ j' rJh j?. n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

16

S&l ikswn

S&l ikswn dI dwsqwn

pM

jwb dw ikswn hovy jW bwZbwn AwpxI imhnq dy sdkw auh ieh swbq kr idMdw hY ik aus leI kwmXwbI hwsl krnw koeI AOKw kMm nhIN huMdw[ iesy qrW dw hI ie`k ikswn Aqy bwZbwn hY s.idlbwg isMG cImw[ ipMf birAwr, izlwH gurdwspur dy vsnIk s.idlbwg isMG cImw (lwlI cImw) spu`qr s.

AijMdr isMG cImw jo ik ie`k s&l ikswn dy qOr qy AwpxI ie`k ivl`Kx pihcwx r`Kdy hn[ ieh kul 42 eykV dy lgBg zmIn au~qy KyqI krdy hn[ mu`K qOr qy ieh kxk Jony qoN ielwvw kmwd, AwlU, mOsmIN sbzIAW, dwlW, brsIm, crI, bwjrw, l`sx, ipAwz Awid dI kwSq krdy hn[ iehnw dy kol lgBg 11 eykV dy krIb lIcI dw bwg l`gw hoieAw hY ijs qoN ieh cMgI Awmdn pRwpq krdy hn[

kuJ hor &ldwr bUty vI iehnw ny lgwey hoey hn ijvyN AMb, AmrUd, jwmx, inMbU Awid[ iehnw ny bwgbwnI, murgIpwlx, Sihd dy DMdy sMbMDI isKlweI vI leI hoeI hY[ mMfIkrn iv`c ifplomw vI hwsl kIqw hoieAw hY[ KyqIbwVI nUM AwDuink bxwaux leI iehnw kol vDIAw KyqI mSinrI vI hY jo nhIN auh loVINdI KyqI mSinrI ieh ikrwey qy lY ky vrqdy hn Aqy AwpxI KyqI nUM hor vDIAw bxwauNdy hn[ kuJ mSInW loV Anuswr ieh sihkwrI sBwvW qoN vI lY ky vrqdy hn Aqy ijs nwl ieh mihMgIAW mSInW dy Krcy qoN vI bcy rihMdy hn[ &slW dI isMcweI leI iehnW ny itaUbvY~l dI cox kIqI hoeI hY[ Awpxy KyqI auqpwd dy vDIAw mMfIkrn leI s.idlbwg isMG cImw pUrI qrW n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

nwl sucyq rihMdy hn[ KyqI ijxsW dw vDIAw mMfIkrn leI ieh Awpxy ipMf qoN ielwvw gurdwspur, dInwngr, btwlw Awid mMfIAW iv`c AwpxI ijxs vycdy hn Aqy cMgw mu`l pRwpq krdy hn[ lIcI dw mMfIkrn ieh id`lI Aqy cMfIgVH krdy hn[ iehnw nUM AwpxI iksy vI &sl dy mMfIkrn leI iksy qrW dI vI koeI smisAw nhIN AwauNdI hY[ s.idlbwg isMG cImw vwqwvrx pRqI bhuq hI icMqw krdy hn iesy leI Awpxy KyqW dI iksy qrW dI vI rihMd KUhMd nUM A`g lgwA ky swVdy nhIN sgoN aus qoN dysI Kwd bxwauNdy hn[ ieh AwpxI kuJ KyqIbwVI jYivk FMg nwl vI krdy hn Aqy dysI KwdW dI vrqoN kr vDIAw Aqy imAwrI KyqI ijxsW dI pYdwvwr vI krdy hn[ ieh AwpxI KyqI nUM hor www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

vDyry qknIkI Aqy vDIAw bxwaux leI Aksr vDIAw KyqI swihq nUM pVHdy hn ijvyN AY~m. ey. sI. ikRSI jwgrx ijs nwl iehnW nUM KyqI iv`c AwauNdIAW AOkVW dw bVw vDIAw h`l iml jWdw hY Aqy nwl hI rwStrI pDr qy srkwr duAwrw bxweIAW jw rhIAW ikswnW leI KyqIbwVI sMbMDI skImW dI vI Gr bYTy hI swrI jwxkwrI iml jWdI hY[ iehnW ny vDIAw KyqI leI zmIn Aqy pwxI dI pr^ nUM hmySW qrjIh id`qI hY qW jo loV Anuswr KwdW dI vrqoN kr KyqI Krcy vI Gtwey jw skx Aqy KyqI auqpwd dw imAwr vI bhuq vDIAw bxwieAw jw sky[ iehnW nUM AwpxI vDIAw KyqIbwVI Aqy bwgbwnI leI KyqIbwVI mihkmyN Aqy pMjwb KyqIbwVI XUnIvristI v`loN keI izlHw p`DrI, rwj p`DrI snmwn vI iml cuky hn[ Awp KyqI ikswn myly vyK ky v`D qoN v`D KyqI igAwn hwsl krn iv`c ivSvws r`Kdy hn[ iehnW dy KyqI Aqy bwgbwnI pRqI pYdw hoey hOsly nUM hmySW bulMd r`Kx leI ieh snmwn iehnW dw pUrw swQ idMdy hn Aqy KyqI dw imAwr vDwauNdy hn[ s.idlbwg isMG cImw mMfIkrn kmytI qoN sk`qr dy Ahudy qoN syvw

mukq hoey hn[ ieh gurdwspur iv`Ky auqpwdn kmytI, pRvwsI BwrqIAW dI sBw, bwgbwnI ivkws kONsl, rotrI k`lb, nSw CufwaU kyNdr, rY~f krws Aqy Kwskr lIcI styt kauNsl dy srgrm mYNbr vI hn[ ieh Awpxy ipMf dy lMbrdwr vI hn[ nvIN pIVI nUM s.idlbwg isMG cImw hmySW imhnq krn dI syD idMdy rihMdy hn Aqy ivdySW iv`c jwx dI bjwey pMjwb iv`c hI rih ky Aqy vDIAw KyqI krky Awmdn pYdw krn bwry kihMdy hn[ niSAW iv`c grk rhI pMjwb dI jvwnI pRqI vI ieh bhuq icMqw krdy hn[ s.idlbwg isMG cImw dI AwDuink KyqIbwVI Aqy bwgbwnI hor dUjy ikswnW leI ie`k imswl dw kMm krdI hY[ AsIN s.idlbwg isMG cImw nUM KyqIbwVI iv`c imlI s&lqw leI auhnW nUM vDweI idMdy hW Aqy Biv`K iv`c hor kwmXwb hox leI auhnW nUM SuB kwmnwvW idMdy hW[ idnyS dmwQIAw jsvMq ngr, jlMDr[ Mob: 94177-14390 Email: ddamathia@gmail.com

;{oi eqkg;kfJzf;I fbwfNv, rKXh Bro (r[ioks) fo;ou wz{rh dhnK fe;wK

;{oi gkotsh (SCM-901)

;{oi gdfwBh (SCM-902)

"High Quality, High Yield"

;{oi okfXek (SCM-903)

fo;ou fsb

;{oi pb?e r'bv (SCB-922)

;{oi ekbk ;'Bk (SCB-921)

fo;ou wKj dhnK fe;wK

;{oi wjkd/t (SCS-551) ;{oi Nop' (SCS-552)

ekog'o/N d|so L “;koEe w'b” sh;oh wzIb, ;ork;D eqk; o'v, ;tkwh ftt/ekBzd wkor, rKXh Bro^382 421 (r[ioks)

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

18

T[gbpXh

kudrqI KyqI nUM smrpq s&l ikswn :nirMdr isMG dwlW, hldI Aqy ivSyS qOr qy glYf dy Pu`lW dI kwSq krdw hY[

Ky

qIbwVI dy DMdy iv`c ieh zrUrI nhIN ik iksy ikswn dy kol KyqIbwVI Xog ikMnI zmIn hY, zrUrI qW ieh hY ik auh ikswn G`t zmIn au~qy AwpxI pUrI sUJbUJ Aqy vDIAw qknIkW dI vrqoN nwl vDyry Awmdn pRwpq ikvyN krdw hY Aqy hor dUjy ikswnW leI ie`k imswl kwiem krdw hY[ Aijhw hI ie`k nOjvwn Aqy bulMd hONsly vwlw ikswn hY ipMf A`jovwl, izlHw huiSAwrpur dw vsnIk nirMdr isMG[ zmIn cwhy ies kol isr& 10 eykV hY pr ies zmIn iv`coN ieh bhuq vDIAw Awmdn pRwpq kr irhw hY[ izAwdwqr ikswnW dy kol auhnw dI puSqYnI zmIn huMdI hY pr nirMdr isMG ny Awpxy jnUMn Aqy ihMm`q sdkw zmIn zmIn KrIdI Aqy bs Awpxy Awp nUM pUrI qrW nwl KyqIbwVI dy kMmW iv`c ivAsQ kr ilAw[ KyqI qoN pihlW nirMdr isMG ny Awpxw Gr clwaux leI hor vI kMm kwj kIqy pr iesdw Asl mnorQ isr& qy isr& KyqI krnw hI sI[ nirMdr isMG kMipaUtr dy Kyqr iv`c au~c isiKAw vI hwsl kr cukw hY Aqy A`j KyqI nUM hI Awpxw Asl ruzgwr mMndw hY[ nirMdr isMG kxk Jony dI KyqI qoN h`tvIN KyqI krdw hY ijs iv`c auh mOsmIN sbzIAW, gMnW, n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

GrylU p`Dr qy kuJ Pldwr bUty vI lgwey hoey hn ijvyN AMb, AmrUd, kylw, sMgqrw, inMbU, jwmx, bdwm Awid[ KyqI dy nwl nwl nirMdr isMG kuJ shwiek DMdy vI krdw hY ijnW nwl ausdI Awmdn iv`c bhuq izAwdw vwDw ho irhw hY[ shwiek DMidAW iv`c mu`K qOr qy ieh pwpUlr dy bUitAW dI nrsrI iqAwr krky hor dUjy ikswnW nUM vI vycdw hY Aqy ies nwl ies dI Awmdn iv`c vwDw huMdw hY[ ies qoN ielwvw mOsmIN sbzIAW Aqy ^wskr kOVI imrc dI pnIrI vI iqAwr krky vycxw iesdw ie`k lwBdwiek shwiek DMdw hY[ nwl hI Awpxy KyqW iv`c pYdw kIqI kmwd dI &sl qoN ieh vDIAw guVH Aqy S`kr bxwA ky vI vycdw hY qy ies DMdy qoN vI iesnUM cMgy pYsy iml jWdy hn[ ies qoN ielwvw AwpxI pYdw kIqI hldI dI pRosYisMg Aqy pYikMg kr vycxw vI iesdw ie`k vDIAw shwiek DMdw hY[ Biv`K iv`c nirMdr isMG kuJ pSU r`Kx dI vI Xojnw bxwA irhw hY Aqy v`fy p`Dr qy fyArI dw kMm vI krn bwry Awpxw mMn p`kw kr cukw hY[ ij`QoN q`k KyqI mSInrI dI g`l hY nirMdr isMG AwpxI KyqI iv`c hr AwDuink KyqI mSIn dI vrqoN krdw hY Aqy nvIAW qknIkW iv`c ies ny ie`k eykV zmIn au~qy ie`k nY~t hwaUs vI lgwieAw hoieAw hY ijs iv`c vDyry krky iSmlw imrc, KIrw, Pu`l goBI, tmwtr, kOVI imrc Awid dI kwSq kIqI hoeI hY[ pwxI dy lgwqwr DrqI dy hyTW ifgdy p`Dr pRqI bhuq icMiqq hox krky nirMdr isMG ny Apxy KyqW iv`c qupkw Aqy PuAwrw isMcweI qknIk dI vrqoN vI kIqI hoeI hY[ AwpxIAW KyqI ijxsW dy vDIAw mMfIkrn leI nirMdr isMG bhuq hI sucyq hY[ iesny AwpxIAW KyqI ijxsW nUM vycx leI ie`k dukwn bxweI hY ijs nwl ieh is`Dy hI KrIdwrW nwl sMprk kr auhnW nUM AwpxI ijxs vycdw hY Aqy ies nwl mMfIkrn iv`c jo ivcolIey munwPw lY jWdy sI Aqy ikswnW nwl lu`t Gsu`t krdy sI aus qoN vI rwhq imlI[ ies qoN ielwvw ieh AwpxI ijxs nUM huiSAwrpur, hirAwxw, Bogpur Awid mMfIAW iv`c lY jw ky vI vycdw hY[ ies nMU bwgbwnI ivBwg huiSAwrpur vloN ie`k pYk hwaUs vI imilAw hoieAw hY ijs iv`c ieh AwpxI KyqI www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

krdw hY Aqy vDIAw Awmdn pRwpq krdw hY[ nirMdr isMG vI pihlW hor dUjy ikswnW vWg &slW iv`c zihrW Aqy KwdW dI vDyry vrqoN krdw sI pr idnoN idn lokW dI ishq nUM Kqry iv`c dyKdy hoey ies ny Awpxy jIvn dw ieh tIcw bxwieAw ik ieh isr& kudrqI KyqI hI krygw[ iesdy ies auprwly krky BwvyN Ajy ies nUM bhuq kiTnweIAW dw swhmxW krnw pY irhw hY pr ieh auhnw dw vDIAw hl k`F lYNdw hY[ ies dy &wrm qy bhuq swry ikswn Aw ky ies dI kudrqI KyqI nUM dyKdy hn[ nirMdr isMG ie`k nOjvwn Aqy piVHAw iliKAw ikswn hox dy krky AwpxI KyqI nUM bhuq hI isAwxp Aqy qknIk dy nwl krdw hY Aqy hor dUjy hzwrW ikswnW leI ie`k imswl dw kMm kr irhw hY[ AsIN nirMdr isMG leI KyqI dy Kyqr iv`c vDIAw Biv`K dI kwmnw krdy hW[ ijxsW dI pRosYisMg Aqy pYikMg kr vDIAw munw&w hwsl kr lYNdw hY[ ies ny ie`k svY-shwieqw smUh dw gTn vI kIqw hoieAw hY ijs iv`c kul 10 mYNbr hn ijnW iv`coN 4 mrd Aqy 6 AOrqW kMm kr rhIAW hn[ ieh smUh mu`K rUp iv`c Acwr, c`txIAW, mur`by, guVH, S`kr Aqy KyqI ijxsW dI pRosYisMg, pYikMg Aqy mMfIkrn dw kMm

idnyS dmwQIAw jsvMq ngr, jlMDr 94177-14390

feqFh ikroD

t/I fyZuo k b fd T[gj

fe;kB ekov

fdb T[gj fyZut/I ko

feqFh ikroD @fe;kB ekov# s'I gkU fJe bZy dk d[oxNBk phwk ns/ Gkoh S{N Bkb eJh j'o fJBkw u[D' nkgDk ekov Important Kisan Card Important Farmer Card Very Important Kisan Card Very Important Farmer Card Very Very Important Kisan Card Very Very Important Farmer Card

(IKC) (IFC) (VIKC) (VIFC) (VVIKC) (VVIFC)

Very Very Important Farmer Card yodjp ;sr ibdh vkgs

S{N

nk fojk j?

NAME : ADD : : ID ISSUE :

fJe bZy dk d[oxNBk phwk feqFh T[sgkdK s/ S{N feqFh T[geoDK s/ S{N feqFh ftGkr ftu gqrshFhb fe;kBK d/ BK ns/ s;tho 22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership

Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

Email : info@krishijagran.com

Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

20

M'B/ dk T[sgkdB

M'B/ dh finkdk T[gi bJh c;b dk wjZst Gk

os ftu th finkdkso iB;zfynk fijVh dZyDh sNh y/so ns/ T[go- g{ot-T[so gqd/FK ftu ofjzdh j?, T[jBK dk w[Zy G'iB uktb jh j?. fi; ftu T[Vh;k, gZSwh pzrkb, fpjko, T[sogqd/F, sfwbBkv{, e/ob, nKXo gqd/F ns/ eoBkNe gqw[Zy jB. Gkt/I T[sogqd/F ftu uktb dh n”;s T[gi ftu tkXk j' fojk j? M'B/ dk g”dk fJe xZN ;w/I tkbk g”dk j?. oph ftu M'B/ dh T[gi yohc dh s[bBk ftu finkdk j[zdh j? fijVh dZyDh Gkos ftu bJh iKdh j?. M'B/ ftu 7-8% gq'NhB gkJh iKdh j?. iwhB dh u'DL nkw s”o s/ d'wN Bkb Goh d'wN fueBh fwZNh ftu M'Bk T[rkfJnk ik ;edk j?. T{;ohbh iwhB ftu th fJ; dh y/sh ;zGt j?. phi F'XBL phi gkT[D s'I gfjbK phi F'XB

io{o eo bU. 25 feHrqkH phi bJh 19 rqkw n?wHJhHn?wH;h (6%) iK 38 rqkw n?wHJhHn?wH;hH (3%) ns/ 4 rqkw ;Nq?gN';kfJebhB iK 40 rqkw gbKN'wkfJf;B ~ 45 bhNo gkDh ftu oks Go fGr' fdU. d{i/ fdB SK ftu ;[ek e/ Bo;oh gkU. i/ ihtkD{ M[b;k dh ;wZf;nk T[; y/so ftu BjhI j? sK phi ~ 3 rqkw Ehow iK 2 rqkw ekop/Bvkfiw gqsh feb' phi dh do Bkb T[gukfos eoe/ fpikJh eo'.

brGr 15 j?eN/no y/socb dh o'gkJh j[zdh j?. ;w/I f;o Bo;oh ftu phi gkU ns/ Bo;oh ftu 100 feHrqkH BkJhNq'iB ns/ 50 feHrqkH ck;c'o; gqsh j?eN/no dh do Bkb gq:'r eo'. fpikJh d/ 1014 fdB pknd fJe ;[oZfyns fSVekn sBkS/de ns/ M'Iek o'r s'I pukn bJh eo'. f;ZXh fpikJhL w?dkBh y/soK ftu f;ZXh fpikJh

Bo;oh dh fsnkohL fJe j?eN/no y/socb dh o'gkJh bJh wjhB M'B/ dk 30 feHrqkH wZXw M'B/ dk 40 feHrqkH ns/ w'N/ M'B/ dk 50 feHrqk phi g”d fsnko eoB bJh ekch j[zdk j?. T{;o G{wh ftu fJj wksok ;tk r[Dk eo fdZsh ikJ/. fJe j?eN/no Bo;oh s'I

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

(4) ;[rzfXs (p”Bh) M'B/ ftu 90-120L 60L 60 sZs bVhtko fdU. nfijh G{wh ftu o'gkJh d/ ;w/I g'NkF dh nZXh wksok dk gq:'r eoBk ukjhdk j? ns/ pkeh nZXh wksok ~ d' tko BkJhNq'iB d/ Bkb Nkg vq?f;zr eoBk ukjhdk j?. i/ fe;/ ekoB eoe/ fJj ;zGt Bk j't/ sK nfij/ y/soK ftu :{ohnk d/ 3-4 gqshFs x'b dk fSVekn d' tko feZb/ fBebd/ ;w/I ns/ pkb fBebD dh F[o{nksh nt;Ek s/ eoBk bkGdkfJe j't/rk. yogstko ezNo'bL M'B/ d/ yogstko BFN eoB bJh y[ogh iK g?vhthvo dk gq:'r eo'. fJj ezw yogstko BkFe o;kfJDK d[nkok th ehsk ik ;edk j?. u”Vh gZsh tkb/ yogstko d/ ezNo'b bJh 2,4-vh (;'vhnw ;kbN 80%) dk 625 rqkw gqsh j?eN/no dh do Bkb gq:'r ehsk ik ;edk j?. fJ; gq:'r M'B/ dh o'gkJh d/ fJe jcs/ pknd ns/ f;Zih fpikJh d/ 20 fdB pknd eoBk ukjhdk j?. o'gkJh tkb/ M'B/ ftu xkj iksh ns/ u”Vh gZsh tkb/ yogstkoK d/ ezNo'b bJh fpT{Nkeb'o (50 E.C.) 3 s'I 4 bhNo iK fpT{Nkeb'o (5% ro?fBT{b) 30 s'I 40 feHrqkH gqsh j?eN/no iK p?IfEUekop (10% ro?fBT{b) 15 eHrqkH iK p?IEhnkekop (50 EC) 3 bhH iK g?Ivhw?EkfbB (30 JhH;hH) 3H3 bhNo iK n?Bhb'ck; (30 JhH;hH) 1H65 bhNo gqsh j?eN/no dk o'gkJh d/ fszB-uko fdB d/ nzdo gq:'r eoBk ukjhdk j?. fpT{Nkeb'o dk gq:'r 3-4 ;?HwhH gkDh ftu ehsk ikJ/ ns/ p?IEhnkekop dk gq:'r tfXnk Bwh dh ;fEsh ftu jh eoBk T[fus j't/rk. dh dFk ftu 90 s'I 110 fdB ftu gZeD tkbhnK gqikshnK ~ u[BDk ukjhdk j?. fpikJh wZX i{B s'I i[bkJh d/ gfjb/ jcs/ se ysw eo d/Dh ukjhdh j?. i/ b/t bke/ M'B/ dh fpikJh eoBh j't/ sK 100 s'I 110 feHrqkH ftu gqsh j?H do Bkb gq:'r eo'. phi ~ 24 xzN/ gkDh ftu fGT[I e/ 36-48 xzN/ se Y/o pDk e/ oZyDk ukjhdk j?. fi; Bkb phi dk nze[oD F[o{ j' ikJ/. fJ; nze[fos phi ~ y/s ftu b/t bke/ 2 ;?HwhH yV/ gkDh ftu fSVetK phfink ikDk ukjhdk j?.

T[otoe gqpzXL T[otoeK dk gq:'r j/m fby/ Yzr Bkb ehsk ikJ/(T) f;zfus dFk (1) ibdh tkbhnK gqikshnK bJh100-5—50 feHrqkH BHckHg'H gqsh j?H fdU.nZXk N+ g{oh P+ g{oh K o'gkJh s'I gfjbK ns/ pkeh N dh nZXh N (wsbp e[b dh fJe u”EkJh) feZb/ c[ZNd/ ;w/I, pkeh (wsbp e[b dh fJe u”EkJh) pkfbnK pBD t/b/ gq:'r eo'.

(2) wZXw s'I d/o Bkb gZeD tkbhnK fe;wK ftu 12060-30 feHrqkH N,P,K gqsh j?eN/no fdU. (3) d/;h fe;wK ftu 60-30-30 (NPK) sZs gqsh j?eN/no fdZs/ ikD. n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

c;b ;[oZfynkL 1H ihtkD{ M[b;kL- fJ; ftu gZshnK B[ehbhnK iK feBko/ s'I fJedw ;[ZeD brdhnK jB. ;[Ze/ j'J/ feBko/ nfB:fws ns/ N/Y/ w/V/ j[zd/ jB. fJ; d/ fJbki bJh phiD s'I gfjbK phi T[guko eo b?Dk ukjhdk j? ns/ o'r d/ bZSD B}o nkT[IfdnK jh fiE'I se ;zGt j't/ y/s dk gkDh eZYe/ 15 rqkw ;Nq?gN';kfJebhB iK 75 rqkw n?rohwkfJ;hB iK 150 rqkw gbKN'wkfJ;hB ~ io{oh b'VhId/ gkDh ftu x'b e/ gqsh j/eN/no d' s'I fszB fSVekn eoB/ ukjhd/ jB ns/ o'r d/ bZSD fdykJh d/D s/ BkfJNq'iB dh Nkg vq?f;zr i/ pkeh j? sK T[;~ o'e d/Dk ukjhdk j?.

2H M'IekL- gZshnK s/ nZy dh Feb d/ XZp/ pDd/ jB fijV/ ;tkj d/ ozr d/ ns/ feBkfonK s'I r{V/ eEZJh ozr d/ j[zd/ jB. fJ;d/ fJbktk pkbhnK, vzYb, c[b, NfjDhnK ns/ rzYK s/ ekb/ g{o/ XZp/ pDd/ jB. T[guko bJh phiD s'I gfjbK phiK ~ 3 rqkw Ehow iK 2 rqkw ekop/Bvkfiw fJe feHrqkH iK fEow 2 feHrqkH dk gqsh j?eN/no dh do Bkb 2-3 fSVekn 10-12 fdB d/ nzsokb s/ eo'.

3H y?ok o'rL- fJj o'r i;s/ dh ewh eoe/ j[zdk j?. fJ; ftu gZshnK ghbhnK g? iKdhnK jB fi; s/ pknd ftu eZEJh ozr d/ XZp/ g? iKd/ jB. T[guko bJh c;b s/ 5 feHrqkH fize ;bc/N ~ (20 feHrqkH :{ohnk iK 2H5 www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

22

M'B/ dk T[sgkdB JhH;hH) 1H5 bhNo iK feT{Bkbck; (25 JhH;hH) 1H5 bhNo iK fJzv';bckB (35 JhH;hH0 1H5 bhNo iK vkfJeb'otk; (76 JhH;hH) 500 fwbhbhNo gqsh j?eN/no gq:'r eo'.

feHrqkH p[M/ j'J/ u{B/ d/) 1000 bhNo gkDh Bkb fwbke/ gqsh j?eN/no fSVekn eoBk ukjhdk j?.

4H gZsh bg/NeL- fJ; ehV/ dh ;z[vh gZfsnK ~ bg/Ne/ nzdo jh nzdo yk iKdh j?. fJ;d/ gqe'g Bkb gqekF ;z;b/FD gqGkfts j[zdk j? ns/ T[gi ftu ewh j' iKdh j?. i/ y/s s'I 10% B[e;kB iK 2-3 gZshnK gqsh fjb B[e;kB j' ikD sK ehNBkFh dk gq:'r eo'. fJ;dh o'eEkw bJh fJzv';bckB (35JhH;hH) iK feT{Bkck; (25 Jh;h) dk 1H25 bhH gqsh j?eN/no dh do Bkb fSVekn eo'.

5H M'B/ dh rzXhL- fJ; ehV/ d/ pZu/ ns/ tZv/ d't/I jh pkbhnK ftu'I o; u{; b?Id/ jB ns/ T[jBK ftu dkDk BjhI g?Idk. y/s ftu B[e;kB j'JhnK pkbhnK fuZNhnK B}o nkT[IdhnK jB. fJ;d/ fJbki bJh w?bkfEnkB ( 5% u{oD) 25 s'I 30 feHrqkH iK fbzv/B (1H3 gqshFs X{b) 20 s'I 25 feb'rqkw j?eN/no dh do Bkb pkbhnK ftu c[Zb nkT[D d/ ;w/I jh Fkw ~ jtk pzd j'D s/ eoBk ukjhdk j?. gZshnK s/ fwZNh finkdk BjhI g?Dh ukjhdh BjhI sK M[b;D dk vo ofjzdk j?.

M'B/ ftu J/ehfeqs ehNBkFh gqpzXL ehfVnK dh o'eEkw ne;o o;kfJDK Bkb ehsh iKdh j? fi; Bkb ehsh iKdh j? fi; Bkb n?BtkfJow?IN gqd{fFs j'fJnk j? ns/ eJh ehfVnK dh o;kfJDK d/ gqsh gqsho'Xsk g?dk j' u[eh j?. :zfsqe ftfXnK th ehN ezNo'b ftu ezw ftu fbnKdhnK iKdhnK jB. fJ;d/ fJbktk j[D i?fte ftfXnK th gq:'r j' ojhnK jB. gqGkth J/ehfeqs ehN ezNo'b d/ w[Zy uoDL 1H finkdk T[gi d/D tkbhnK ns/ ehN gqsho'Xh fe;wK ~ ngDke/.

2H fe;/ yk; y/so ftu fJeZm/ Bo;oh T[rk e/ ehfVnK dk ezNo'b.

3H g”dFkbk T[guko Bkb ehNofjs ns/ ;t;E Bt'dfGd. 4H o'gkJh s'I gfjbK g”fdnK dhnK iVK ~ ehNBkFh x'b ftu v[p'e/ T[gukfos eoB Bkb ehNBkFhnK d/ gq:'r ftu ewh.

5H c;b s/ ehfVnK d/ jwb/ dk fBohyD eoB d/ pknd jh io{os nB[;ko ehNBkFh dk gq:'r eo'.

vkH wB'i e[wko, vkH n?;He/H towk Fqh irtho f;zx ns/ vkH vhHe/H Fqhtk;st feqFh ftfrnkB e/Ido, pbokwg[o

6H M'B/ dh pkb eZND tkbk ehVk (;?fBe ehN)L- fJ; ehV/ dhnK ;[zvhnK fdB ftu iwhB d/ e'b M'B/ d/ eZfbnK ftu b[ehnK ofjzdhnK jB ns/ oks ~ T[s/ uVe/ pkbhnK ~ eZN fdzdhnK jB. fJ;d/ fJbki bJh ehNBkFeK dk gq:'r Fkw ~ jh eoBk ukjhdk j?. eb'o'gkfJohck; (20

1 2 3 5 10 15

12 24 36 60 120 180

420 840 1260 2100 4200 6300

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

40 140 260 600 1700 3300

380 700 1000 1500 2500 3000

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

24

o'r o'eEkw

GoiVAW dy prjIvI rog, rokQwm Aqy bcwau

p

rjIvI rog mu`K qOr qy 2 qrHW dy huMdy hn[iek jo SrIr dy bwhr rihMdy hn, aunHW nUM bwhrly prjIvI ikhw jWdw hY[dUjI qrHW dy jo SrIr dy AMdr rihMdy hn, aunHW nUM AMdrly prjIvI ikhw jWdw hY[ GoiVAW ivc iccV, m`KIAW Aqy jUMAW nwl hox vwlIAW prySwnIAW nUM swry pSU pwlk jwxdy hn, ienHW nwl hox vwlI KwirS dy kwrx, GoVw cMgI qrHW cwrw dwxw nhIN Kw skdw, ijs nwl aunHW dI ishq qy pRiqkUl Asr pYNdw hY[ bwhrI prjIvI ijnHW ivc iccVIAW pRmu`K hn, nw kyvl GoiVAW dw KUun cUsdIAW hn, sgoN kuJ Gwqk ibmwrIAW nUM PYlwaux ivc vI shwieqw krdIAW hn[ ienHW iccVW dy pRjnx leI n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

bwirS jW bwirS qoN bwAd dw smW shweI huMdw hY[ iccV pSU dy FwirAW, drvwjy Aqy kMDW dIAW qryVHW, C`q jW hor iesy qrHW dIAW jgHw qy AMfy idMdIAW hn[ AMfy qoN iek b`cw (lwrvw) inkldw hY Aqy ieh pSU dw KUun cUsx qoN bwAd Pu`l ky v`fw ho jWdw hY, ies qoN bwAd ieh SrIr qoN if`g ky pSU Gr ivc ieDr auDr AMfy idMdI hY[ies qrHW ienHW dw jIvn c`kr cldw rihMdw hY[ iccV Kws qOr qy kMn dy prdy, grdn dy Q`ly dy ih`sy, QxW dI jgHw Aqy pUMC dy Q`ly imldI hY[ bybyisauiss dI ibmwrI vI ienHW iccVW duAwrw GoiVAW dw KUun cUsx nwl huMdI hY[ iccV jdoN ibmwr www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

kwrn qoN ieDr auDr GuMmdw hY[ KVHy hox leI ibmwr pSU kMD dw shwrw vI lYNdw hY Aqy bwAd ivc c`kr Kw ky if`g jWdw hY[ m`KIAW Aqy m`Cr izAwdwqr GoiVAW nUM G`t vwlW vwlI jgHw qy k`tdy hn[m`KIAW Aqy m`Cr sVy hoey pwxI dy iknwry, gohy dy FyrW Aqy gMdI jgHw qy AMfy idMdy hn qy pnpdy hn[ iccV dI iksm dw sUKm idKx vwlw prjIvI kIVw (mweIt), pSUAW ivc KOrw rog pYdw krdw hY[ies rog dI SurUAwq ivc pSUAW nUM KwirS huMdI hY, K`l KuSk hox l`gdI hY Aqy iPr vwl if`gx l`gdy hn[ K`l Ptx l`gdI hY Aqy AKIr ivc cmVI ivcoN KuUn vgxw SurU ho jWdw hY[ rokQwm GoiVAW nUM bwhrly prjIvIAW dy nukswn qoN hyT ilKy qrIikAW nwl bcwieAw jw skdw hY[ GoiVAW dy qbyly dI gMdgI nUM FwirAW, GoiVAW dy rihx vwlIAW swrIAW jgHw dy Awly duAwly iek`Tw nw hox idau Aqy aus nUM dUr iksy Kyq ivc toAw bxw ky dbw idau[ ies nwl nw kyvl cMgI kMpost Kwd bxygI sgoN AMfy Aqy ifMb vI mr jwxgy[ qbyly dy kol il`d, ipSwb Awid iek`Tw nw hox idau Aqy nw hI pwxI su`to[ Pwrm nUM ijQoN q`k ho sky su`kw r`Ko[ G`t igxqI ivc kIiVAW Aqy m`KIAW nUM h`Q nwl vI lwh skdy hW[ ies vwsqy pSUAW nUM KrKrw mwrnw cMgw rihMdw hY[ idn ivc do vwrI, svyry Kurwk dyx qoN pihlW Aqy Swm nUM kMm qoN vwps Awaux qy Kurwk Kwx smyN A`Dy GMty leI KrKrw krnw GoVy leI lwhyvMd hY[ kItnwSk dvweIAW dw smyN smyN qy iCVkwA krn nwl prjIvI kwbU ivc rihMdy hn[ qbyly dy Awsy pwsy jo gMdgI dy Fyr hox qW aunHW au~qy smyN smyN qy cUnw iCVkdy rho[

GoVy dw KuUn cUsdw hY qW aunHW dy SrIr dy KUun dy nwl hI bybysIAw dy prjIvI vI cly jWdy hn[ ieh iccV jdoN dUjy ishqmMd GoVy dw KUn cUsdy hn qW aunHW ivc ieh prjIvI phuMcw idMdy hn[ kuJ idnHW bwAd GoVw ibmwr ho jWdw hY[ ieMj c`kr cldw rihMdw hY[ iccV hI nhIN, m`KIAW Aqy m`Cr vI GoiVAW dw KuUn cUsdy hn Aqy aunHW nUM qMg krdy hn[ m`KIAW KUun cUsx dy nwl hor rogW nUM PYlwaux dw swDn vI hn[ iBMn-iBMn prjwqI dIAW m`KIAW GoiVAW ivc srHw nW dI ibmwrI PYlwauNdIAW hn[ ibmwrI dy hor l`CxW qoN ibnHW ipClw DV kmjor hox dy kwrx jwnvr dw lMgVw ky c`lxw Aqy c`kr Kwxw mu`K hn[ pSU ibnW iksy n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

fyltwmYQRIn (ibautoks) dw 0.2-0.4 pRqISq Gol pSUAW dy aupr Aqy qbyly ivc spryA krnw cwhIdw hY[ izAwdw qyz Gol dw GoiVAW au~qy iCVkwA krnw nukswndyh ho skdw hY[ ibautwks jW koeI hor iehojI kItnwSk dvweI kMm ivc ilAwaux smyN Xwd r`Ko ik ies nUM d`sI mwqrw ivc hI vriqAw jwvy[dvweI dI SISI nuMU pSUAW Aqy b`icAW dI phuMc qoN dUr r`Ko[ bcy hoey Gol nUM Gr qoN dUr toAw pu`t ky fohl idau[ kItnwSk dvweIAW dw iCVkwA pSU icikqsk dI dyK ryK ivc hI kro[ jUMAW dw hmlw srdIAW ivc, kIiVAW Aqy m`KIAW dw hmlw bwirS dy mhIinAW, Awm qOr qy AkqUbr q`k rihMdw hY[ jy AsIN ienHW bwhrly prjIvIAW nUM srdIAW dy SurU jW bwirS dy www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

26

o'r o'eEkw

note:- bot nwm dy AMdrly prjIvI qoN bcwaux dy leI iqMn mhIny dI aumr qy Awpxy GoVy dy vCyry/vCyrI nUM AweIvrmYkitn smUh dI dvweI idau[

mhIinAW ivc hI kwbU kr leIey qW ienHW qoN hox vwly nukswn qoN GoiVAW nUM bcwieAw jw skdw hY[ Awpxy GoiVAW nUM AMdrly prjIvIAW qoN rihq r`Ko Bwrq vrgy grm jlvwXU vwly dyS ivc AMdrly prjIvI (pyt Aqy AMqVI dy) Awm qOr qy huMdy hn[ ieh prjIvI Awpxy ivkws, pRjnx Aqy vwDy dy leI GoVy dy KUun qoN Kurwk lYNdy hn[ iesdy PlsrUp GoVw kmjor ho jWdw hY[ aus ivc KUn dI Gwt ho jWdI hY Aqy aus dw vwDw ivkws ruk jWdw hY, auqpwdn dw p`Dr vI if`gdw hY, cMgI Kurwk dyx qoN bwAd vI ausdI kMm krn dI SkqI Aqy pRjnx smrQw G`t ho jWdI hY[ ieho ijhy GoiVAW ivc hyT ilKy l`Cx swP qOr qy idKweI idMdy hn:  Bu`K G`t lgdI hY  dsq l`g jWdy hn  kbzI ho jWdI hY  kdy kdy pyt ivc drd vI huMdw hY  ienHW prjIvIAW dy kwrx kdy kdy GoVy dI mOq vI

ho skdI hY

GoiVAW ivc prjIvI hyT ilKy mwiDAmW nwl SrIr AMdr jw skdy hn: jdoN GoVy ienHW prjIvIAW dy AMifAW nwl dUiSq

cwrw KWdy hn[  ienHW AMifAW nwl dUiSq pwxI pINdy hn[  iesqoN ielwvw jy cwrwgwh ivc pihlW qoN hI ienHW

dy AMfy mOjUd hn qW auQoN vI GoVy prjIvI nwl gRisq ho skdy hn[ Awpxy GoiVAW nUM prjIvIAW qoN ikvyN bcwieAw jwvy?

GoiVAW nUM ies lyK ivc d`sy gey prjIvI rihq pRogrwm nUM lwgU krky bcwieAw jw skdw hY[ swl ivc G`to G`t iqMn vwr prjIvI rihq krn dI dvweI dyxI cwhIdI hY-ijvyN pihlI Kurwk jnvrI, dUjI Kurwk ApRYl, qIjI Kurwk Agsq jW sqMbr ivc idau[ 

 Awpxy GoVy dy vCyry vCyrI nUM 2-3 hPqy dI aumr qy prjIvI rihq krn dI dvweI idau[ iesdy leI pweIprwjIn smUh dI koeI vI dvweI dI isPwirS kIqI jWdI hY[  ieh koiSS r`Ko ik hr vwr dvweI bdl bdl ky idau[ ieko hI dvweI bwr-bwr nw idau[  jdoN vI Awpxy GoVy dI kMm krn dI smrQw nUM G`tdy vyKoN jW aus nUM dsq hovy jW iPr pyt ivc drd hovy, qW aus dI il`d dI jWc jrUr krvwau[ ies vwsqy izlHw p`Dr qy bxy pSU hspqwl Aqy pSU pwlx nwl sbMiDq XUnIvristIAW ivc pRXogSwlw dI suivDw aupl`bD huMdI hY[  vYtnrI fwktr duAwrw d`sI geI dtweI dI pUrI Kurwk idau, kdy vI G`t Kurwk nw idau[ 

hmySw il`d nUM iksy toey ivc hI pwau[

 Awpxy GoVy nUM pIx leI swP pwxI idau, iksy gMdy qlwb qy aus nUM pwxI nw pIx idau[  svyry svyry Awpxy GoiVAW nUM crn leI nw C`fo[ iesy qrHW Swm nUM vI dyr q`k crn leI nw C`fo[  GoVy leI dwxw iBaux vwsqy Aijhy BWfy dw pRXog kro, jo m`KIAW auqy gMdgI qoN rihq hovy[

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

30

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ ਿਕਸਾਨ ਭਰਾਵੋ / ਭੈਣੋ ਆਪਣਾ ਖੇਤਰ ਘੱ ਟ ਪਾਣੀ ਭਾਵ ਸੋਕੇ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਹੋਰ ਮਿਹੰ ਗੀ ਹੰ ੁਦੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰ (ਉਤਪਾਦਨ) ਘਟਦੀ ਜਾਵੇਗੀ. ਇਸ ਿਵੱ ਚ ਪੂਰੀ ਫਸਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਦੇ ਖਤਰੇ ਿਜ਼ਆਦਾ ਹਨ, ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਿਵੱ ਚ ਰੋਗ ਖ਼ੁਦ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਖਤਰੇ ਿਵੱ ਚ ਹੈ, ਇਸ ਨੰੂ ਬਚਾਉ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ/ਪਾਿਕਰਤਕ ਖੇਤੀ ਅਪਣਾਉ।

ਜ਼ੀ

ਰੋ ਬਜਟ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਰ

ਫਸਲ ਹੋਵੇ ਜ ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੀ ਫਸਲ ਹੋਵ।ੇ ਉਸ

ਦੀ ਲਾਗਤ ਦਾ ਮੱ ੁਲ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੱ ੁਖ ਫਸਲ ਦਾ ਲਾਗਤ ਮੱ ੁਲ ਅੰ ਤਰਵਰਤੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜ ਿਮਸ਼ਰਤ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤ ਕੱ ਢ ਲੈ ਣਾ ਅਤੇ ਮੱ ੁਖ ਫਸਲ ਬੋਨਸ ਰੂਪ ਿਵੱ ਚ

ਲੈ ਣੀ ਜ ਅਿਧਆਤਮਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਹੈ। ਫ਼ਸਲ ਨੰੂ ਵਧਣ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਉਪਜ ਲੈ ਣ ਦੇ ਲਈ ਿਜਨ -ਿਜਨ ਸਰੋਤ ਦੀ ਲੋ ੜ ਹੰ ੁਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਘਰ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਨਾ, ਿਕਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਿਵੱ ਚ ਮੰ ਡੀ ਤ ਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਨਹ

ਿਲਆਉਣਾ। ਇਹੀ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਨਾਅਰਾ ਹੈ। ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਪੈਸਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ, ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਪੈਸਾ ਸ਼ਿਹਰ ਿਵੱ ਚ

ਨਹ । ਬਲਿਕ ਸ਼ਿਹਰ ਦਾ ਪੈਸਾ ਿਪੰ ਡ ਿਵੱ ਚ ਿਲਆਉਣਾ ਹੀ n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

ਿਪੰ ਡ ਦਾ ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਹੈ। ਫ਼ਸਲ ਨੰੂ ਵਧਣ ਦੇ ਲਈ ਜੋ ਸਰੋਤ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਨ ਦੀਆਂ ਜੜ ਦੇ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਿਵਚ ਅਤੇ ਪੱ ਿਤਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਿਵੱ ਚ ਹੀ ਉਿਚਤ ਮਾਤਰਾ ਿਵੱ ਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋ ੜ ਨਹ , ਿਕ ਿਕ ਸਾਡੀ ਜ਼ਮੀਨ

ਅੰ ਨਪੂਰਣਾ ਹੈ। ਸਾਡੀਆਂ ਫਸਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤ ਿਕੰ ਨ ਤੱ ਤ ਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੇਵਲ 1.5 ਤ 2.0 ਫੀਸਦੀ ਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀ 98 ਤ 98.5% ਹਵਾ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦੇਸ਼

ਖੇਤੀ ਦੀ ਲਾਗਤ ਘੱ ਟ ਕਰਕੇ ਵੱ ਧ ਲਾਭ ਲੈ ਣਾ। ਜ਼ਮੀਨ/ਿਮੱ ਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੰੂ ਵਧਾਉਣਾ ਰਸਾਇਣਕ www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

ਖਾਦ/ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਪਯੋਗ ਿਵੱ ਚ ਕਮੀ ਿਲਆਉਣੀ। ਘੱ ਟ ਪਾਣੀ/ਿਸੰ ਚਾਈ ਵੱ ਧ ਉਤਪਾਦਨ ਲੈ ਣਾ। ਿਕਸਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਿਨਰਭਰਤਾ ਿਵੱ ਚ ਕਮੀ ਿਲਆਉਣੀ। ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ/ਪਾਿਕਿਤਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮੱ ੁਖ ਘਟਕ ਆਚਛਾਦਨ 2. ਬਾਫਸਾ 3. ਬੀਜਾਿਮਤ 4. ਜੀਵਾਿਮਤ 1. ਆਚਛਾਦਾਨ

(ਅ) ਕਾਸ਼ਟਾਚਛਾਦਨ: ਜਦ ਅਸ ਸਾਡੀਆਂ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤ ਬਾਅਦ ਦਾਣੇ ਛੱ ਡ ਕੇ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੋ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਚਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜੇਕਰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਆਚਛਾਦਨ ਸਰੂਪ ਪਾ ਦੇ ਹਨ, ਤ ਕਈ ਤਰ ਦੇ ਜੀਵ-ਜੰ ਤੁ ਅਤੇ ਗੰ ਡਗਡੋਏ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅੰ ਦਰ ਬਾਹਰ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱ ਕਰ ਲਗਾ ਕੇ ਚੌਵੀ ਘੰ ਟੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੰੂ ਬਲਵਾਨ, ਉਪਜਾਊ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰ ਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਫ਼ਸਲ ਨੰੂ ਵਧਾ ਦੇ ਹਨ।

(ੳ) ਿਮਦਾਚਛਾਦਨ: ਅਸ ਜਦ ਦੋ ਬਲਦ ਨਾਲ ਿਖੱ ਚਣ ਵਾਲੇ ਹਲ ਨਾਲ ਜ ਜੋਤ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰੀ ਜ ਜੁਤਾਈ ਕਰਦੇ ਹ , ਤਦ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਿਮੱ ਟੀ ਦਾ ਆਚਛਾਦਨ ਹੀ

(ਸ) ਸਜੀਵ ਆਚਛਾਦਨ: ਅਸ ਕਪਾਹ, ਅਰੰ ਡੀ, ਅਰਹਰ, ਿਮਰਚ, ਗੰ ਨਾ, ਅੰ ਗੂਰ, ਅਮਰੂਦ, ਿਲਚੀ, ਇਮਲੀ, ਅਨਾਰ, ਕੇਲਾ, ਨਾਰੀਅਲ, ਸੁਪਾਰੀ, ਚੀਕੂ, ਅੰ ਬ, ਕਾਜੂ ਆਿਦ ਫ਼ਸਲ ਿਵੱ ਚ ਜੋ ਸਿਹਜੀਵੀ ਆਤਰ ਫਸਲ ਜ ਿਮਸ਼ਿਰਤ ਫਸਲ

ਵਾਤਾਵਰਣ ਿਵੱ ਚ ਉੜ ਕੇ ਨਹ ਜ ਦੀ, ਬਚੀ ਰਿਹੰ ਦੀ ਹ।ੈ

ਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ ਨੰੂ ਹੀ ਸਜੀਵ ਆਚਛਾਦਾਨ ਕਿਹੰ ਦੇ ਹਨ।

ਪਾ ਦੇ ਹ । ਿਜਸ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਅੰ ਤਰਗਤ ਨਮੀ ਅਤੇ ਗਰਮੀ,

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

32

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ

2. ਵਾਫਸਾ ਵਾਫਸਾ ਮਤਲਬ ਜ਼ਮੀਨ ਿਵਚ ਹਰ ਦੋ ਿਮੱ ਟੀ ਦੇ ਕਣ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰ ਜੋ ਖਾਲੀ ਜਗਾ ਹੰ ੁਦੀ ਹੈ, ਉਨ ਿਵੱ ਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹਦ ਿਬਲਕੁਲ ਨਾ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਤ ਉਨ ਿਵੱ ਚ ਹਵਾ ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਪ ਕਣ ਦਾ ਸਮ ਮਾਤਰਾ ਿਵੱ ਚ ਿਮਸ਼ਰਣ ਿਨਰਮਾਣ ਹੋਣਾ। ਅਸਲ ਿਵੱ ਚ

ਜ਼ਮੀਨ ਿਵਚ ਪਾਣੀ ਨਹ , ਵਾਫਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਹਵਾ 5% ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਪ 50% ਇਨ ਦੋਵ ਦਾ ਿਮਸ਼ਰਣ ਚਾਹੀਦਾ

ਹੈ। ਿਕ ਿਕ ਕੋਈ ਵੀ ਪੌਦਾ ਜ ਦਰਖ਼ਤ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਿਵਚ ਪਾਣੀ ਨਹ ਲਦਾ, ਬਲਿਕ ਵਾਸ਼ਪ ਦੇ ਕਣ

ਅਤੇ ਪਾਣ-ਵਾਯੂ ਦੇ ਯਾਨੀ ਹਵਾ ਦੇ ਕਣ ਲਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਮੀਨ ਿਵਚ ਿਸਰਫ ਇੰ ਨਾ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਿਜਸ ਦੇ ਰੂਪ ਤਰ ਵਜ ਜ਼ਮੀਨ ਅੰ ਤਰਗਤ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਉਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਦਾ ਿਨਰਮਾਣ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਤਦ ਹੀ ਹੰ ੁਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਤੁਸ ਪੌਿਦਆਂ ਨੰੂ ਜ ਫਲ ਦੇ ਰੱ ੁਖ ਨੰੂ ਉਨ ਦੇ ਦੁਪਿਹਰ ਦੀ

ਛ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਾਣੀ ਿਦੰ ਦੇ ਹੋ। ਕੋਈ ਵੀ ਦਰਖ਼ਤ ਜ ਪੌਦੇ ਦੀ ਖਾਦ ਪਾਣੀ ਲੈ ਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੜ ਛ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸਰਹੱ ਦ ਤੇ

ਹੰ ੁਦੀਆਂ ਹਨ। ਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਵਾਿਮਤ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਦੁਪਿਹਰ ਨੰੂ ਬਾਰ ਵਜੇ ਜੋ ਛ ਪਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਛ ਦੀ ਆਖਰੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਬਾਹਰ - . ਫੱ ੁਟ ਅੰ ਤਰ 'ਤੇ ਨਾਲੀ

ਕੱ ਢ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲੀ ਿਵੱ ਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

3. ਬੀਜਾਿਮਤ (ਬੀਜ ਸੋਧਣ) 100 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੀਜ ਦੇ ਲਈ ਸਮੱ ਗਰੀ 1.5 ਿਕਲੋ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ 2.5 ਲੀਟਰ ਗ ਦਾ ਗੌਮੂਤਰ 3.20 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ

4.50 ਗਾਮ ਚੂਨਾ 5.50 ਗਾਮ ਵੱ ਟ ਦੀ ਿਮੱ ਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ: ਇਸ ਸਾਰੀ ਸਮੱ ਗਰੀ ਨੰੂ ਚੌਵੀ ਘੰ ਟੇ

ਇੱ ਕ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ ਪਾ ਕੇ ਰੱ ਖੋ। ਿਦਨ ਿਵੱ ਚ ਦੋ ਵਾਰ

ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ ਘੋਲੋ। ਬਾਅਦ ਿਵੱ ਚ ਬੀਜ ਤੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ

ਬੀਜਾਿਮਤ ਦਾ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਬੀਜ ਨੰੂ ਿਮਲਾ ਕੇ ਛ ਿਵੱ ਚ

ਸੁਕਾਵੋ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਿਵੱ ਚ ਬੀਜ ਬੀਜੋ। ਬੀਜ ਸੋਧਣ ਨਾਲ

ਬੀਜ ਛੇਤੀ ਅਤੇ ਿਜ਼ਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਿਵੱ ਚ ਉਗ ਕੇ ਆ ਦੇ ਹਨ। ਜੜ ਗਤੀ ਨਾਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤ ਦਰੱ ਖਤ ਤੇ ਜੋ ਿਬਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਬੁਰਾ ਪਭਾਵ ਹੰ ੁਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨਹ ਹੰ ੁਦਾ। ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ: ਿਬਜਾਈ ਦੇ 24 ਘੰ ਟੇ ਪਿਹਲ

ਬੀਜਸ਼ੋਧਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 4. ਜੀਵਾਿਮਤ

(ਅ) ਘਣ ਜੀਵਾਿਮਤ (ਇਕ ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਦੇ ਲਈ) ਸਮੱ ਗਰੀ 1. 100 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ 2. 1 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਗੁੜ/ਫਲ ਦਾ ਗੁਦਾ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 3. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੇਸਣ (ਛੋਲੇ, ਮ ਹ, ਅਰਹਰ, ਮੰ ੂਗ) 4. 50 ਗਾਮ ਵੱ ਟ ਜ ਜੰ ਗਲ ਦੀ ਿਮੱ ਟੀ 5. 1 ਲੀਟਰ ਗੌਮੂਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ 100 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗੋਹੇ ਨੰੂ ਿਕਸੇ ਪੱ ਕੇ ਫਰਸ਼ ਅਤੇ ਪੋਲੀਥੀਨ ਤੇ ਫੈਲਾਉ ਿਫਰ ਇਸ ਤ ਬਾਅਦ 1 n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

34

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ 5. 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ 6. 50 ਗਾਮ ਿਮੱ ਟੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ ਕੋਈ ਪਲਾਸਿਟਕ ਦੀ ਟਕੀ ਜ ਸੀਿਮੰ ਟ ਦੀ ਟਕੀ ਲਵੋ ਿਫਰ ਉਸ 'ਤੇ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਪਾਓ। ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ 10 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ ਅਤੇ 5 ਤ 10 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ ਅਤੇ 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗੁੜ ਜ ਫਲ ਦੇ ਗੱ ੁਦੇ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ ਿਮਲਾਓ। ਇਸ ਤ ਬਾਅਦ 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੇਸਣ, 50 ਗਾਮ ਵੱ ਟ ਦੀ ਿਮੱ ਟੀ ਜ ਜੰ ਗਲ ਦੀ ਿਮੱ ਟੀ ਪਾਓ ਅਤੇ ਸਾਿਰਆਂ ਨੰੂ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਿਮਲਾਓ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਲਾਸਿਟਕ ਦੀ ਟਕੀ ਜ ਸੀਿਮੰ ਟ ਦੀ ਟਕੀ ਨੰੂ ਜਾਲੀਦਾਰ ਕੱ ਪੜੇ ਨਾਲ

ਬੰ ਦ ਕਰ ਦੇਵ।ੋ 48 ਘੰ ਟੇ ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਚਲਾਉ ਅਤੇ ਇਹ 48 ਘੰ ਟੇ ਬਾਅਦ ਿਤਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਗੁੜ ਜ ਫਲ ਦੇ ਗੁਦੇ ਦੀ ਚਟਨੀ ਅਤੇ 1 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਬੇਸਣ ਨੰੂ ਪਾਓ ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ 50 ਵੱ ਟ ਜ ਜੰ ਗਲ ਦੀ ਿਮੱ ਟੀ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ 1 ਲੀਟਰ ਗੌਮੂਤਰ ਸਾਰੀ ਸਮੱ ਗਰੀ ਨੰੂ ਫਾਵੜੇ ਨਾਲ ਿਮਲਾਓ ਿਫਰ 48 ਘੰ ਟੇ ਛ ਦਾਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕੱ ਠ ਕਰਕੇ ਜ ਥਾਪੀਆ ਬਣਾ ਕੇ ਜੂਟ ਦੇ ਬੋਰੇ ਨਾਲ ਢੱ ਕ ਿਦਓ। 48 ਘੰ ਟੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੰੂ ਛ ਤੇ ਸੁਕਾ ਕੇ

ਇਸ ਜੀਵਾਿਮਤ ਦਾ ਪਯੋਗ ਿਸਰਫ਼ ਸੱ ਤ ਿਦਨ ਤੱ ਕ ਕਰ

ਸਕਦੇ ਹ ।

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ 

ਪਲਾਸਿਟਕ ਅਤੇ ਸੀਿਮੰ ਟ ਦੀ ਟਕੀ ਨੰੂ ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੋ,

ਿਜੱ ਥੇ ਧੱ ੁਪ ਨਾ ਲੱਗੇ।

ਚੂਰਣ ਬਣਾ ਕੇ ਭੰ ਡਾਰਣ ਕਰੋ।



ਗੋਮੂਤਰ ਨੰੂ ਧਾਤੂ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਨਾ ਰੱ ਖੋ।

ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ



ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੇ ਹੋਏ ਗੋਹੇ ਦਾ ਹੀ ਪਯੋਗ ਕਰੋ।

ਇਸ ਘਣ ਜੀਵਾਿਮਤ ਦਾ ਪਯੋਗ ਛੇ ਮਹੀਨ ਤੱ ਕ ਕਰ

ਸਕਦੇ ਹ ।

ਿਛੜਕਾਅ 

ਨਾਲ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ, ਜੇਕਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਿਛੜਕਾਅ

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ 

ਸੱ ਤ ਿਦਨ ਦਾ ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੇ ਹੋਏ ਗੋਹੇ ਦਾ ਪਯੋਗ ਕਰੋ।



ਗੋਮੂਤਰ ਿਕਸੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਨਾ ਲਵੋ ਜ ਰੱ ਖੋ।

ਨਹ ਕਰਦੇ ਤ ਸਪਰੇਅ ਮਸ਼ੀਨ ਰਾਹ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ। 

ਿਛੜਕਾਅ ਕਰਕੇ ਖੇਤ ਿਤਆਰ ਕਰੋ।

(ਅ) ਜੀਵਾਿਮਤ: (ਇਕ ਏਕੜ ਦੇ ਲਈ) ਸਮੱ ਗਰੀ 1. 10 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਦੇਸੀ ਗਊਆਂ ਦਾ ਗੋਬਰ 2. 5 ਤ 10 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ 3. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗੁੜ ਜ ਫਲ ਦੇ ਗੱ ੁਦੇ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 4. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੇਸਣ (ਛੋਲੇ, ਮ ਹ, ਮੰ ੂਗ) n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

ਪਿਹਲਾ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 15 ਤ 21 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 5 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ ਘੋਲ

ਿਛੜਕਾਅ ਇੱ ਕ ਵਾਰ ਖੇਤ ਵਹਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਘਣ ਜੀਵਾਿਮਤ ਦਾ

ਜੀਵਾਿਮਤ ਨੰੂ ਜਦ ਪਾਣੀ ਿਸੰ ਚਾਈ ਕਰਦੇ ਹ ਤ ਪਾਣੀ ਦੇ

ਕੇ। 

ਦੂਜਾ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 30 ਤ 45 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 5 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਤੀਜਾ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 45 ਤ 60 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 10 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।

60 ਤ 90 ਿਦਨ ਦੀਆਂ ਫਸਲ ਿਵੱ ਚ ਚੌਥਾ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 60 ਤ 75 ਿਦਨ ਬਾਅਦ www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

20 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ। 90 ਤ 180 ਿਦਨ ਦੀਆਂ ਫਸਲ ਿਵੱ ਚ 

ਚੌਥਾ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 60 ਤ 75 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 10-15 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਪੰ ਜਵ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 75 ਤ 0 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 20 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਛੇਵ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 90 ਤ 120 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 20ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਸੱ ਤਵ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 105 ਤ 150 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 25 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਅੱ ਠਵ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 120 ਤ 165 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 25 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਨਵ ੌ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 135 ਤ 180 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 25 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।



ਦਸਵ ਿਛੜਕਾਅ ਿਬਜਾਈ ਦੇ 150 ਤ 200 ਿਦਨ ਬਾਅਦ 30 ਲੀਟਰ ਛਿਣਆ ਜੀਵਾਿਮਤ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਘੋਲ ਕੇ।

ਕੀਟਨਾਸ਼ੀ ਦਵਾਈਆਂ ਿਨੰਮ ਅਸਤਰ (ਰਸ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਸੰ ੁਡੀ ਇੱ ਲੀਆਂ ਦੇ ਕਾਬੂ ਲਈ) ਸਮੱ ਗਰੀ:1. 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਜ ਟਾਹਣੀਆਂ 2. 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਫਲ/ਨੀਮ ਖਰੀ 3. 5 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ 4. 1 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ ਪਲਾਸਿਟਕ ਦੇ ਬਰਤਨ 'ਤੇ 3 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਦੀਆਂ ਪੱ ਤੀਆਂ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ ਅਤੇ 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਦੇ ਫਲ ਪੀਸ ਅਤੇ ਕੱ ੁਟ ਕੇ ਪਾਓ ਅਤੇ 5 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ

ਇਹ 48 ਘੰ ਟੇ ਿਵੱ ਚ ਿਤਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। 48 ਘੰ ਟੇ ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਘੁਮਾਓ। ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ- ਨੀਮਾਸਤਰ ਦਾ ਪਯੋਗ ਛੇ ਮਹੀਨ ਕਰ

ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ 1.ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੋ ਧੱ ੁਪ ਤ ਬਚਾਓ। 2. ਗੋਮੂਤਰ ਪਲਾਸਿਟਕ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਲਵੋ ਜ ਰੱ ਖੋ। ਿਛੜਕਾਅ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ ਿਤਆਰ ਨੀਮਾਸਤਰ ਨੰੂ ਛਾਣ

ਕੇ ਿਮਲਾਓ ਅਤੇ ਸਪਰੇਅ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਬਹਮ ਅਸਤਰ (ਹੋਰ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਵੱ ਡੀ ਸੰ ੂਡੀ ਇੱ ਲੀਆਂ) ਸਮੱ ਗਰੀ 1. 10 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ 2. 3 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਦੀ ਪੱ ਤੀ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 3. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਕਰੰ ਜ ਦੇ ਪੱ ਿਤਆਂ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 4. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਸੀਤਾਫਲ ਪੱ ਤੇ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 5. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੇਲ ਦੇ ਪੱ ਤੇ 6. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਅੰ ਡੀ ਦੇ ਪੱ ਤੇ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ 7. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਧਤੂਰਾ ਦੇ ਪੱ ਤੇ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ

ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ- ਇਸ ਸਾਰੀ ਸਮੱ ਗਰੀ ਿਵੱ ਚ ਕੋਈ ਵੀ ਪੰ ਜ ਸਮੱ ਗਰੀ ਦੇ ਿਮਸ਼ਰਣ ਨੰੂ ਗੋਮੂਤਰ ਿਵੱ ਚ ਿਮੱ ਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਤੇ ਪਾ ਕੇ ਅੱ ਗ ਿਵੱ ਚ ਉਬਾਲੋ ਿਜਵ ਚਾਰ ਉਬਾਲੇ ਆ ਜਾਣ ਤ ਅੱ ਗ ਤ ਉਤਾਰ ਕੇ 48 ਘੰ ਟੇ ਛ ਿਵੱ ਚ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਿਦਉ।

ਅਤੇ 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ ਪਾਓ। ਇਸ ਸਾਰੀ ਸਮੱ ਗਰੀ

ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੱ ਪੜੇ ਨਾਲ ਛਾਣ ਕੇ ਭੰ ਡਾਰਣ ਕਰੋ।

ਨੰੂ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਘੁਮਾ ਕੇ ਜਾਲੀਦਾਰ ਕੱ ਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱ ਕ ਿਦਓ।

ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ- ਬਹਮਾਸਤਰ ਦਾ ਪਯੋਗ ਛੇ ਮਹੀਨ ਤੱ ਕ ਕਰ

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

36

ਜ਼ੀਰੋ ਬਜਟ ਖੇਤੀ

ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਦੇ ਕਾਬੂ ਲਈ)

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ

ਸਮੱ ਗਰੀ 1. 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ

ਭੰ ਡਾਰਣ ਿਮੱ ਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਕਰੋ।

2. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਕਰੰ ਜ ਦੀ ਪੱ ਤੀ

ਗੋਮੂਤਰ ਧਾਤੂ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਨਾ ਰੱ ਖੋ।

3. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਸੀਤਾਫਲ ਪੱ ਤੇ

ਿਛੜਕਾਅ ਇੱ ਕ ਏਕੜ ਦੇ ਲਈ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ 3 ਤ 4

ਲੀਟਰ ਬਹਮਾਸਤਰ ਿਮਲਾ ਕੇ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ।

7. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗਦਾ ਦੇ ਪੱ ਤੇ

(ਤਣਾ ਕੀਟ ਫਲ ਿਵੱ ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੰ ੂਡੀ ਅਤੇ ਇੱ ਿਲਆਂ ਦੇ ਲਈ) 1. 20 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ 2. 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਦੇ ਪੱ ਤੇ ਦੀ ਚਟਨੀ 3. ਅੱ ਧਾ ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਤਮਾਕੂ ਦਾ ਪਾਊਡਰ 4. ਅੱ ਧਾ ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਹਰੀ ਿਤੱ ਖੀ ਿਮਰਚ 5. 500 ਗਾਮ ਦੇਸੀ ਲੱਸਣ ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ- ਉਪਯੁਕਤ ਪਰ ਿਲਖੀ ਹੋਈ ਸਮੱ ਗਰੀ ਨੰੂ ਇੱ ਕ ਿਮੱ ਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਿਵੱ ਚ ਪਾਓ ਅਤੇ ਅੱ ਗ ਨਾਲ ਚਾਰ

8. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਗ ਦਾ ਗੋਹਾ wZ[y c;b dk bkrs w[Zb nzsotosh c;bK iK fwPos c;bK d/ T[sgkdB ’u'A eZY b?Dk ns/ w[Zy c;b p'B; o{g ’u b?Dk iK nfXnkswe y/sh dk iho' piN j?. fgzv dk g?;k fgzv ftu, fgzv dk g?;k PfjoK ftu BjhA pbfe Pfjo dk g?;k fgzv ftu fbnkT[Dk jh fgzv dk iho' piN j?.

ਵਾਰ ਉਬਾਲਾ ਆਉਣ ਿਦਉ। ਿਫਰ 48 ਘੰ ਟੇ ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੋ। 48 ਘੰ ਟੇ ਿਵੱ ਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਘੁਮਾਓ। ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ- ਅਗਨੀ ਅਸਤਰ ਦੀ ਵਰਤ ਿਸਰਫ

ਿਤੰ ਨ ਮਹੀਨ ਤੱ ਕ ਪਯੋਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹ ।

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਿਮੱ ਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ 'ਤੇ ਹੀ ਸਮੱ ਗਰੀ ਨੰੂ ਉਬਾਲਾ ਆਉਣ ਿਦਓ। ਿਛੜਕਾਅ- 5 ਲੀਟਰ ਅੰ ਗੀ ਅਸਤਰ ਨੰੂ ਛਾਣ ਕੇ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ ਿਮਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਮਸ਼ੀਨ ਜ ਿਨੰਮ ਦੇ ਲੇ ਵਚਾ ਨਾਲ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਫੰ ਗੀਸਾਇਡ ਫਫੰ ੂਦਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ 3 ਲੀਟਰ ਖੱ ਟੇ ਲੱਸੀ ਨੰੂ ਖੂਬ

ਚੰ ਗੀ ਤਰ ਿਮਲਾ ਕੇ ਫਸਲ ਿਵਚ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਤਸ਼ਪਰਣੀ ਅਰਕ

(ਸਾਰੇ ਤਰ ਦੇ ਰਸ ਚੂਸਕ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱ ਲੀਆਂ n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

5. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱ ਤੇ 6. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਪਪੀਤੇ ਦੇ ਪੱ ਤੇ

ਅਗਨੀ ਅਸਤਰ

ਸਮੱ ਗਰੀ

4. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਧਤੂਰਾ ਦੇ ਪੱ ਤੇ

9. 500 ਗਾਮ ਿਤੱ ਖੀ ਹਰੀ ਿਮਰਚ 10. 200 ਗਾਮ ਅਦਰਕ ਜ ਸਠ 11. 5 ਿਕੱ ਲੋ ਗਾਮ ਿਨੰਮ ਦੇ ਪੱ ਤੇ 12. 2 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਬੇਲ ਦੇ ਪੱ ਤੇ 13. 3 ਿਕਲੋ ਗਾਮ ਕਨਰ ਦੇ ਪੱ ਤੇ 14. 10 ਲੀਟਰ ਗੋਮੂਤਰ 15. 500 ਗਾਮ ਤੰ ਬਾਕੂ ਪੀਸ ਕੇ ਜ ਕੱ ਟ ਕੇ 16. 500 ਗਾਮ ਲੱਸਣ 17. 500 ਗਾਮ ਹਲਦੀ ਪੀਸੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਿਵਧੀ ਸਭ ਤ ਪਿਹਲ ਇੱ ਕ ਪਲਾਸਿਟਕ

ਦੇ ਡਰੰ ਮ ਿਵਚ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ

ਪਾਓ, ਿਫਰ ਿਨੰਮ, ਕਰੰ ਜ, ਸੀਤਾਫਲ,

ਧਤੂਰਾ, ਬੇਲ, ਤੁਲਸੀ, ਅੰ ਬ, ਪਪੀਤਾ, ਕੰ ਜਰੇ, ਗਦਾ ਦੀ ਪੱ ਤੀ

ਦੀ ਚੱ ਟਨੀ ਪਾਓ ਅਤੇ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ ਿਹਲਾਓ ਿਫਰ ਦੂਜੇ ਿਦਨ

ਤੰ ਬਾਕੂ, ਿਮਰਚ, ਲੱਸਣ, ਸੋਠ, ਹਲਦੀ ਪਾਓ ਿਫਰ ਡੰ ਡੇ ਨਾਲ

ਿਹਲਾ ਕੇ ਜਾਲੀਦਾਰ ਕੱ ਪੜੇ ਨਾਲ ਬੰ ਦ ਕਰ ਿਦਓ ਅਤੇ 40

ਿਦਨ ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਿਖਆ ਰਿਹਣ ਿਦਓ, ਪਰ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਘੁਮਾਓ। ਿਮਆਦ ਪਯੋਗ ਇਸ ਨੰੂ ਛੇ ਮਹੀਨ ਤਕ ਵਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ 1. ਇਸ ਦਸ਼ਪਰਣੀ ਅਰਕ ਨੰੂ ਛ ਿਵੱ ਚ ਰੱ ਖੋ। 2. ਇਸ ਨੰੂ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਘੁਮਾਉਣਾ ਨਾ ਭੱ ੁਲੋ। ਿਛੜਕਾਅ

200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਿਵੱ ਚ 5 ਤ 8 ਲੀਟਰ ਦਸ਼ਪਰਣੀ

ਅਰਕ ਿਮਲਾ ਕੇ ਿਛੜਕਾਅ ਕਰੋ।

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

38

jYivk bwsmqI

jYivk bwsmqI pYdw krn leI zrUrI nukqy

bw

smqI, pMjwb iv`c augweI jwx vwlI Jony dI ie`k Kws iksm hY jo Awpxy guxW ijvyN KuSbU, p`kx qoN bwAd lMby pqly cwvl,mulwiem Aqy vDIAw suAwd leI pihcwxI jWdI hY[bwsmqI sB qoN v`D inrXwq hox vwlI KyqI ijns hY ,ijs inrXwq qkrIbn 3.75 imilAn tn q`k phuMc cu`ikAw hY ijs dI ku`l kimq 29,299 kroV bxdI hY[bwsmqI dI kwsq nwl pwxI dI vrqoN vI GtdI hY ikauNik bwsmqI dI lvweI qoN bwAd mOnsUn dI vrKw SurU ho jWdI hY[ikswnW v`loN kIt nwSk ivkRyqwvW Aqy kMpnIAW dy numwieMidAW dI slwh qy AMnyvwh kItnwSk rswiexW dI vrqoN krn nwl bwsmqI dI guxvqw iv`c igrwvt AweI hY jo is`Dy qOr qy inrXwq qy Asr pwauNdI hY[bwsmqI iv`c dwxydwr kItnwSkW dI zrUrq qoN bgYr vrqoN nwl KyqW iv`c mOjUd im`qr kItW dy Kwqmy nwl cOigrdy iv`c ASMqulx pYdw ho igAw hY[ bwsmqI dI jYivk pYdwvwr leI KyqI rswiexW qoN dUr rihx dy nwl nwl ipCly lMby smyN qoN zmIn iv`c iek`TIAW hoeIAW zihrW nUM dUr krnw zrUrI hY[pUrI qrW rswiexk KyqI nUM jYivk KyqI iv`c qbdIl n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

krn leI G`to G`t iqMn swl dw smW cwhIdw hY [nIm phwVI ielwikAW iv`c vrqI jw rhI zmIn nUM is`iDAW jYivk KyqI hyT ilAWdw jw skdw hY[pMjwb iv`c gurdwspur, AMimRqsr , qrnqwrn, jlMDr, pitAwlw,sMgrUr,ropV Awid izilAW iv`c bwsmqI dI pYdwvwr leI FukvW hY[gurdwspur,AMimRqsr Aqy qrnqwrn izilAW iv`c pYdw huMdI bwsmqI guxvqw p`KoN au`qm drjy dI igxI jwdI hY[jYivk KyqI ijnsW dI idnoN idn vD rhI mMg nUM mu`K r`KidAW hux ikswnW nUM jYivk qrIky vrq ky bwsmqI dI jYivk pYdwvwr krn dI zrUrq hY[ jYivk KyqI vI qW hI kwmXwb hY jykr jYivk pYdwvwr dI vwzb kImq imly[vwzb kImq lYx leI jYivk auqpwdk Aqy Kpqkwr dy drimAwn mOjUd ivcoilAW nUM ie`k pwsy krky ikswn nUM Kpqkwr nwl is`Dw rwbqw kwiem krky Kud mMfIkrn krnI pvygI[SurU iv`c kuJ rkby qoN SurU krky, mMg vDx qy vDyry rkby iv`c jYivk KyqI kIqI jw skdI hY[jYivk bwsmqI pYdw krn leI hyTW id`qy zrUrI nukqy iDAwn iv`c r`Kx dI zrUrq hY qW jo guxv`qw BrpUr bwsmqI dI pYdwvwr kIqI jw skdI h[bwsmqI dI jYivk www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

KyqI krn leI jykr AwpsI sWJ nwl smUh bxw ky pYdwvwr kIqI jwvy qW sPlqw dI vDyry sMBwvnw pYdw kIqI jw skdI hY [ Aijhw krn nwl KyqI lwgq Krcy Gtwaux dy nwl nwl mMfIkrn vI suc`jy FMg nwl krn iv`c mdd imlygI[ iksmW: jYivk KyqI leI bwsmqI dI iksm dI cox Kpqkwr dI psMd Anuswr krnI cwhIdI hY,ies mksd vwsqy SihrW iv`c AKbwrW rwhIN ieSiqhwr dy ky bwsmqI dI mwqrw Aqy iksm dI mMg dw pqw lgwieAw jw skdw hY[ bwsmqI 1121 dy mukwbly bwsmqI 386 Aqy bwsmqI 370 iksmW iv`c KuSbU izAwdw hox kwrn KpqkwrW v`loN vDyry psMd kIqIAW jWdIAW hn [ies leI bwsmqI dI jYivk pYdwvwr leI bwsmqI 386 jW bwsmqI 370 iksmW nUM qrjIh dyxI cwhIdI hY[ bIj dI mwqrw Aqy soD: bwsmqI dI jYivk pYdwvwr leI jYivk qrIikAW nwl pYdw kIqw 4 iklo pRqI eykV bIj vrqxw cwhIdw hY[15% lUx vwly pwxI dy Gol iv`c bIj nUM fubo ky ibmwrI vwly, QoQy, KwlI Aqy A`D p`ky dwxy v`K kIqy jw skdy hn[ lUx vwly pwxI iv`c hyTW bYTy qMdrusq bIj nUM bwhr k`F ky swP pwxI iv`c Dox qoN bwAd qMdruq bIj nUM swP pwxI iv`c 20-24 GMitAW leI iBauN ky CW hyT sukw lau[ibjweI qoN pihlW bIj nUM 5 grwm trweIkofrmw Aqy 5 gRwm sIfomons pRqI iklo bIj dy ihswb nwl soD lyxw cwhIdw[ies g`l dw iKAwl rhy ik soiDAw bIj is`iDAw Du`p iv`c nW r`iKAw jwvy[koiSS kro ik soDy bIj nUM ijMnI jldI ho sky bIj idau[ pnIrI dw smW: bwsmqI 386 Aqy 370 iksmW dI guxvqw Aqy KuSbUdwr pydwvwr qW hI pYdw kIqI jw skdI hY jykr ienW iksmW dI lvweI leI pnIrI dI ibjweI jUn dy dUjy pMdrvwVy dOrwn bIjI jwvy qW jo p`kx smyN idn Coty Aqy qwpmwn G`t hovy[pUsw bwsmqI 1121dI pnIrI jUn dy pihly pMdrvwVy dOrwn n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

krnI cwhIdI hY[ pnIrI iqAwr krn dI ivDI : pnIrI iqAwr krn qoN pihlW zmIn dI iqAwrI bhuq mh`qvpUrn rol Adw krdI hY[ zmIn iv`c dysI rUVI dI vrqoN krnI sB qoN pihlw kMm hY[zmIn iv`c ijMnI v`D mwqrw iv`c m`lV hovygw,aunIN hI izAwdw mwqrw iv`c jYivk mwdw Aqy sUKm jIv hoxgy jo zmIn dI aupjwaU SkqI vDwaux dw mu`K sroq hn[Kyq iv`c pnIrI lgwaux qoN 10-15 idn pihlW 6 tn dysI rUVI imlw ky pwxI lgw dyxw cwhIdw hY qW jo ndIn au`g jwx[ieh au`gy ndIn Kyq dI iqAwrI smyN nSt ho jwxgy[ie`k eykV leI loVINdI pnIrI bIjx leI ie`k mItr cOVI Aqy ds mItr lMbweI dIAW Cy au`cIAW ikAwrIAW bxw lau[hryk ikAwrI au`pr dysI rUVI,im`tI Aqy ryq dy brwbr mwqrw iv`c imlw ky bxwey imSrx dI qkrIbn ie`k ieMc motI qih ivCw idau[ies aup`r A`Dw iklo www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

40

jYivk bwsmqI mu`K Kyq dI iqAwrI: kxk dI ktweI qoN bwAd KyqI dI im`tI prK krvwauxI bhuq zrUrI hY ies leI KyqIbwVI ivBwg dy AiDkwrIAW/krmcwrIAW dI mdd nwl im`tI dw nmUnw lY ky im`tI prK krvw lY lYxI cwhIdI hY[im`tI dw nmUnw lYx auprMq hrI Kwd leI 20 iklo jMqr dw bIj idau jW 8 tn pRqI eykV glI sVI dysI rUVI Kyq iv`c iekswr iKlwr ky pwxI lgw idau, v`qr Awaux qy Kyq nUM vwh ky C`f idau[ies qrW swry ndIn au`g pYxgy, jo lvweI qoN pihlW ie`k-do vwr vwh ky nSt kIqy jw skdy hn[bwsmqI dI lvweI qoN ie`k idn pihlW jMqr dI Psl nUM Kyq iv`c dbw idau[Kyq nUM lyzr krwh nwl p`Drw kr lYxw cwhIdw hY qW jo pwxI dI suc`jI vrqo kIqI jw sky[ G`t aumr dI Kyq iv`c lwauxI :

puMgirAw bIj p`Drw iKlwr idau[bIj iKlwrn auprMq auprokq iqAwr kIqy imSrx nwl bIj nUM F`k idau[pMCIAW qoN bIj nUM bcwaux leI ikAwrIAW nUM prwlI jW syibAW vwlIAW borIAW nwl F`k ky pwxI lgw id`qw jWdw hY[48 GMitAW bwAd prwlI nMU cu`k dyxw cwhIdw hY[ ies qoN bwAd ikAwrIAW dy Awly duAwly hI pwxI lgwauxw cwhIdw hY [ies qrW 15 idn bwAd pnIrI Kyq iv`c lwaux leI iqAwr ho jwvygI, jo bUty dIAW vDyry SwKwvW Aqy vDyry Bwry dwxy pYdw krn iv`c shweI huMdI hY[ies qrW pnIrI vI jldI iqAwr hovygI Aqy ndInnwSk dvweI dI vI zrUrq nhIN pvygI ikauNik 15 idnW drimAwn ndIn hwly au`g hI rhy huMdy hn [10% vrmIkMpost +10% inMm dI Kl+10% gW dw pySwb Aqy 5 gRwm trweIkofrmw Aqy sIfomons dw iCVkwA pnIrI aupr krky pnIrI nUM kItW qoN bcwaux dy nwl nwl KurwkI q`qW dI pUrqI kIqI jw skdI hY[ n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

jYivk KyqI iv`c bwsmqI dI Psl qoN vDyry pYdwvwr lYx leI 15-18 idn dI pnIrI Kyq iv`c lgweI jw skdI hY[Kyq iv`c pnIrI lwaux qoN 12 GMty pihlW Kyq nUM iqAwr kr lYxw cwhIdw hY[lvweI qoN pihlW pnIrI dIAw jVW nUM 5 gRwm sIfomons pRqI iltr pwxI dy Gol iv`c fubo ky soD lYxIAW cwhIdIAW hn[k`dU krn qoN bwAd jd Kyq iv`c pwxI 1-2 sY.mI. pwxI dw p`Dr rih jwvy qW r`sI dI mdd nwl 20 sY.mI. dI dUrI dIAW lweInW qy pnIrI lw dyxI cwhIdI hY[ies qrW 6 mzdUr 8-9 GMitAW iv`c ie`k eykV iv`c pnIrI lgw idMdy hn [SurU iv`c kuJ AOK l`gdI hY pr bwAd iv`c mzdUr sOK mihsUs krdy hn[lweInW iv`c pnIrI lgwaux nwl pOidAW nUM vDyry hvw Aqy Du`p imldI hY ijs nwl bwsmqI dy pOdy vDyry mzbuq Aqy qMdrusq pYdw huMdy hn[ies qrW lgweI pnIrI dy bUitAW dw vwDw qurMq SurU ho jWdw hY, jo vDyry swKwvW pYdw krdw hY[ jd ik Awm ivDI iv`c pnIrI pu`tx smyN pOdy dIAW jVW tu`t ky Kyq iv`c hI rih jWdIAW hn[30-35 idnW dI lgweI pnIrI dw vwDw 8-10 idnW bwAd SurU huMdw hY Aqy pRqI pOdw SwKwvW vI G`t pYdw huMdIAW hn[lvweI qoN 45-55 idnW bwAd bwsmqI dI Psl dy www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

jVW vDyry fUMGweI q`k jWdIAW hn jo zmIn iv`coN vDyry Kurwk Aqy pwxI lYx dy smr`Q ho jWdIAW hn[pOidAW dy nwl kuJ ndInW dy pOdy Kyq iv`c rih jWdy hn,jo h`Q nwl k`Fy jw skdy hn[ isMcweI leI pwxI dw pRbMD:

pOidAW dy p`iqAW nUM k`t dyxw cwhIdw ,Aijhw krn nwl Psl dw bhuqw vwDw nW hox kwrn if`gdI vI nhIN Aqy kIiVAW Kws krky qxy dw gVMUAW Aqy p`qw lpyt suMfI dI rokQwm krn iv`c mdd imldI hY[ ndInW dI rokQwm: ies pRxwlI iv`c KyqW iv`c pwxI KVw nW hox Aqy pOidAW iv`c iv`Q izAwdw hox kwrn ndIn bhuq qyzI nwl vDdy hn[ienW ndInW dI rokQwm leI pnIrI dI lvweI qoN 10 idnW bwAd konovIfr dI mdd nwl KVy pwxI iv`c gufweI krnI cwhIdI hY[10-10 idnW dy vkPy qy 3 vwr konovIfr clw ky ndInW nUM Kyq iv`c dbw id`qw jWdw hY,jo zmIn iv`c mOjUd SUKm jIvW leI Kurwk dw kMm krdy hn[konovIfr Kyq iv`c clwaux nwl im`tI polI ho jwdI hY Aqy im`tI iv`c hvw dw sMcwr vD jWdw hY[zmIn polI hox kwrn pOdy dIAW

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

pwxI dI suc`jI vrqoN leI Kyq dw smql hoxw bhuq zrUrI hY [ies mksd vwsqy kMipaUtr vwly krwhy nwl Kyq p`Drw kr lYxw cwhIdw hY[ies ivDI nwl Jony dI kwSq leI pwxI dy cMgy inkws vwly Kyq dI cox kIqI jwvy qW jo pwxI Kyq iv`c KVw nW rih skyy[hryk pwxI lgwaux qoN pihlW, pihly l`gy pwxI dw zmIn iv`c zzb ho jwxw cwhIdw hY[ho sky qW pwxI Swm vyly lgwieAw jwvy qW jo idn vyly Kyq dI im`tI nUM vDyry Du`p Aqy hvw iml sky[Awm krky ikswnW dw ivcwr hY ik Jony dI Psl iv`c lgwqwr pwxI KVw r`Kx nwl vDyry pYdwvwr imldI hY pr ipCly 5 swlW qoN ikswnW dy KyqW iv`c kIqy qoN is`D ho cu`kw hY Kyq nUM isrP is`lw r`Kx nwl vDyry pYdwvwr hI nhIN sgoN au`c guxv`qw vwly col pYdw kIqy jw skdy hn ies qrIky nwl zmIn hyTlw pwxI bcwaux dy nwl bwsmqI dI pYdwvwr vDweI jw skdI hY[ so auprokq mUl isDWq Apnwaux pMjwb dI pRqI hYktyAr bwsmqI dI auqpwidkqw hI nhIN vDweI jw skdI sgoN zmIn hyTly pwxI dI v`fy p`Dr qy b`cq kIqI jw skdI hY[ fw.AmrIk isMG, KyqIbwVI APsr,pTwnkot (9463071919)

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

42

im`tI prK krvwaxI

im`tI prK krvwaxI ikauN jrUrI?

P

slW dI pYdwvwr vDwaux leI KwdW dI sMquilq vrqoN bhuq hI mh`qvpUrn hY[ KwdW dI vrqoN leI pMjwb rwj iek mohrI sUbw hY[ rwj iv`c KwdW dI Kpq swl 1950-51 iv`c isrP 66 hzwr tn q`q sI jo v`D ky swl 2013-14 dOrwn 30 imlIAn tn qoN v`D ho geI hY[ dyS dI AMn Aqy hor KyqrI vsqW dI loV ƒ pUrw krn leI pMjwb rwj dIAW zmInW iv`coN lgwqwr izAwdw JwV dyx vwlIAW PslW augweIAW jw rhIAW hn[ ijs nwl zmInW qy loV qo v`D boJ pY irhw hY[ PslW dI kwSq leI KwdW dI vrqoN qy kwPI lwgq AwauNdI hY[ PslW qoN lwhyvMd JwV lYx leI KwdW dI shI mwqrw iv`c, auicq smyN qy Aqy Xog FMg nwl vrqooN BoN prK irport dy AwDWr qy krnw auicq hY[ BoN prK nwl BUmI dI aupjwaU SkqI Aqy ishq bwry jwxkwrI imldI hY[ BoN prK AwDwr qy suqMilq KwdW dI vrqoN nwl aupj iv`c vI vwDw huMdw hY Aqy BUmI dI aupjwaU SkqI bxI rihMdI hY[ klrwTIAW zmIn iv`c suDwr kIqw jw skdw hY[ im`tI prK krvwaux nwl PslW dI shI cox krn iv`c mdd vI imldI hY[ im`tI prK qoN swnUM zmIn dI aupjwaU SkqI, KwrI AMg, jIvk kwrbn Aqy zrUrI KurwkI q`qW dI auplbDqw bwry jwxkwrI n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

imldI hY[ PslW iv`c KwdW dI shI vrqoN leI im`tI dw nmUnw lYx dw FMg ibnw im`tI ƒ ihlwey zmIn aupr jy koeI Gwh PUs hovy qW Krd idE[ zmIn dI auprlI qih qoN h`l dI fUMGweI 6 ieMc q`Q zmIn dy AMdroN im`tI dw nmUnw Krpy jW khI nwl ilAw jw skdw hY[ ies mksd leI 'vI' Skl dw k`t lgw ky dovyN pwisAW qo Krpy jW khI nwl iekswr im`tI dI prq lY lvo[ bgYr iksy Kws qrqIb dy iek

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

eykV iv`c 6-7 QwvW qoN im`tI dy nmUny lYx ip`CoN ienHW ƒ iksy swP k`pVy dI QYlI jW polIQIn ilPwPy iv`c pw lvo[ jykr KVI Psl vwly Kyq dI im`tI dw nmUnW lYxw hovy qW pOidAW dIAW kqwrW ivcly QW qoN im`tI lYxI cwhIdI hY[ ies qrHW Kyq dIAW v`K-2 QwvW qoN leI im`tI ƒ cMgI qrHW rlw lvo[ ies rlI im`tI iv`c A`Dw iklo im`tI nmUny vwsqy lvo[ ij`Qy

fw~Nh j?bE ekov

szdo[;s IwhB, y/s jok n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

Kwd iKlwrI geI hovy jW hor iksy QW qy ij`Qy purwxI vwV vwlI jgHw jW rsqy vwlI QW jW rUVI dw Fyr lgwieAw igAw hovy, au`Qy im`tI dw nmUnw nhIN lYxw cwhIdw[ im`tI dy nmUny nwl hyT ilKI jwxkwrI id`qI jwvy : Kyq dw nMbr, nmUnw lYx dI imqI, pqw, mMqv, ijs leI nmUnw ByijAw jw irhw hY, zmIn dw sQwnk nwA jy pqw hovy, iksm zmIn (syNjU jW brwnI) Aqy isMcweI dw swDn, pwxI dw kudrqI inkws, DrqI qy pwxI dI fUMGweI vrqIAW geIAW KwdW dw vyrvw[ jykr im`tI ig`lI hovy qW im`tI nUM CwvyN sukw ky QYlIAW iv`c pw lau[ BoN prK pRXogSwlw qoN imly im`tI ishq kwrf muqwbk hyT ilKy Anuswr KwdW dI vrqoN kIqI jw skdI hY[ nweItrojn: im`tI prK pRXogSwlw iv`c nweItrojn Kwd dI isPwrS jIvk kwrbn dI mwqrw dy AwDwr qy kIqI jWdI hY[ jIvk kwrbn dI mwqrw Anuswr zmInW nUM g`t (0.40%), drimAwnIAW (0.40-0.75%) Aqy v`D (0.75 qoN v`D)nweItrojn vwlIAW SRyxIAW iv`c vMifAW jWdw hY[ drimAwny drjy dIAW zmInW vwsqy KwdW dI isPwrS dy mukwbly, G`t drjy vwlIAW zmInW iv`c 25% izAwdw Aqy v`D drjy v`lIAW iv`c 25% G`t nweItrojn vrqx dI isPwrS kIqI geI hY[ PwsPors: im`tI iv`c PwsPors dI auplbDqw dy AwDwr qy im`tI nUM 4 SRyxIAW iv`c vMifAw igAw hY: G`t (5 iklo/eykV qoN G`t), drimAwnI (5-9 iklo/eykV), v`D (9-20 iklo/eykV) Aqy bhuq v`D (20 iklo/eykV qoN v`D)[ G`t PwsPors vwlIAW zmInW www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

44

im`tI prK krvwaxI

iv`c drimAwnIAW zmInW leI isPwrs kIqI mwqrw qoN 25% v`D fwieAw Kwd pwau[ ies dy ault v`D PwsPors vwlIAW zmInW iv`c fwieAw Kwd dI mwqrw 25 % Gtw idau Aqy bhuq izAwdw PwsPors vwlIAW zmInW iv`c fwieAw Kwd dI iblkul hI zrUrq nhIN pr im`tI dI 2-3 swl bwAd dubwrw prK krvw lYxI cwhIdI hY[ m`kI Aqy kxk PslI c`kr iv`c jy zmIn ivclI PwsPors dI mwqrw 16 iklo pRqI eykV qoN v`D hovy qW donW PslW nUM fwieAw pwaux dI loV nhIN hY[ zmIn ivclI PwsPors qoN ielwvw jIvk kwrbn vI fwieAw Kwd dI imkdwr nUM inrDwrq krdI hY[ jy im`tI iv`c jIvk kwrbn 0.4-0.6 % hovy qW drimAwnI PwsPors vwlIAW zmInW iv`c PwsPors Kwd dI mwqrw G`t PwsPors vwlIAW zmInW iv`c 25% Aqy v`D PwsPors vwlIAW zmInW iv`c 50% mwqrw Gtw idau[ bhuq izAwdw PwsPors vwlIAW zmInW iv`c fwieAw Kwd pwaux dI iblkul zrUrq nhIN hY[jy im`tI iv`c jIvk kwrbn 0.6 % qoN izAwdw hovy Aqy PwsPors q`q 3-

9iklo/eykV qW drimAwnIAW zmInW vwsqy isPwrS kIqI mwqrw nwloN A`DI Kwd hI pwauxI cwhIdI hY pr jy im`tI iv`c PwsPors q`q 9 iklo/eykV qoN v`D hovy qW fwieAw Kwd pwaux dI zrUrq nhIN hY[ ijMnHW KyqW iv`c PwsPors 5 iklo /eykV qoN G`t, jIvk kwrbn BwvyN ikMnW vI hovy Aqy jy jIvk mwdw 0.4 pRqISq qoN G`t hY, PwsPors BwvyN ikMnw vI hovy qW isPwrS Anuswr PwsPors Kwd dI vrqoN kro[ potwS: jykr im`tI ishq kwrf Anuswr im`tI iv`c potwS 55 iklo/eykV qo G`t hY qW im`tI iv`c potwS dI Gwt huMdI hY[ AwmqOr qy ikswn vIr potwS dI vrqoN nhIN krdy ijs nwl PslW qoN pUrI pYdwvwr nhIN imldI[ ies leI zrUrI hY ik im`tI prK krvw leI jwvy qW jo pUrI pYdwvwr leI jw sky[ gurdwspur, pTwnkot izilHAW iv`c potwS dI Gwt Awm dyKx nUM AwauNdI hY[ ikswn BrwvW Æ&#x2019; bynqI kIqI jWdI hY ik KyqIbwVI ivBwg dy AiDkwrIAW/ krmcwrIAW nwl sMprk krky kxk dI ktweI qo bwAd im`tI dy nmUny lY ky Awpxy ielwky dI BoN prK pRXogSwlw qoN prK krvw ky v`D qo v`D lwB auTwaux[ ies irport Anuswr iSPwrS kIqI hoeI Kwd hI PslW iv`c vrqI jwvy[

fw. AmrIk isMG, BON prK APsr,pTwnkot 9463071919 n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

feqPh ikroD |'N'rqk|h gqfs:'rsk

I/

s[;hA |'N'rqk|h eoB d/ P"ehB j' sK fJj s[jkv/ bJh ;[Bfjok w"ek j' ;edk j?. y/sh dh ;G s'A fInkdk gVQh ikD tkbh “feqPh ikroD” gfsqek ‘J/ ;B?g PkZN nk| fJzvhnB n?rqhebuo’ Bkwe f;ob/y okjhA |'N'rqk|h gqfs:'rsk P[o{ eoB ik ojh j?, fi; ftu s[;hA ;ko/ gkme fjZ;k b? e/ jIkoK o[fgnK d/ fJBkw fiZs ;ed/ j'. fJ; d/ bJh s[[;hA y/shpkVh, gP{ gkbB, wZSh gkbB ns/ y/sh Bkb ;pzXs |'N'nK ƒ nkgD/ w'pkfJb |'B iK e?wo/ Bkb fyZu e/ ;kƒ photo@krishijagran.com iK editor@krishijagran.com T[~s/ G/i ;ed/ j'. fJBQK n?ANohnK ftu'A ;G s'A tXhnk 3 |'N'nK ;kv/ nB[Gth ;zgkdeK d/ g?Bb tb'A u[DhnK ikDrhnK. gfjbk fJBkw fiZsD tkb/ ƒ 25,000 o[gJ/ s/ ;oNhf|e/N, d{ik fJBkw fiZsD tkb/ ƒ 20,000 o[gJ/ s/ ;oNhf|e/N ns/ shik fJBkw fiZsD tkb/ ƒ 10,000 o[gJ/ s/ ;oNhf|e/N fdZsk ikJ/rk. Bkb jh 10 j'o n?ANohnK ƒ 1000 o[gJ/ gq's;kjB ti'A fdZs/ ikDr/. jo/e T[whdtko xZN'^xZN' 3 |'N'nK G/i ;edk j?. fXnkB oj/ |'N' ozrhB j'Dh ukjhdh j? ns/ T[; dk ;kJhI 12%18 fJzu s'A tZvk BjhA j'Dk ukjhdk. jo/e |'N' jkov ekgh ftu j'Dh ukjhdh j? iK s[;hA |'N' ;hHvhH ftu th ;kƒ G/i ;ed/ j' fi; dk ;kJhI 3 n?wHghH s'A fInkdk Bk j't/. s[;hA nkgDhnK fyZuhnK |'N'nK 30 ngq?b 2017 s'A gfjbK j/m fby/ n?vo?; ’s/ G/iDhnK jB. :kd oj/ |'N'nK g{oh soQK n;b o{g ftu j'D, fe;/ th soQK dh ndbk^pdbh ehsh j'Jh |'N' s/ d{;fonK tb'A fyZuh rJh |'N' ƒ oZd eo fdZsk ikJ/rk. fJ;bJh d/o Bk eo' u[Ze' e?wok s/ e?d eo' y/sh Bkb i[VhnK T[BQK |'N'nK ƒ i' s[jkƒ pj[s \k; bZrD. |'N' G/iD dk gsk L

feqPh ikroD 60$9, sh;oh wzIb, :{;| ;okfJ wkofeN,B/V/ rqhB gkoe w?No' ;N/PB, BthA fdZbh^110016 ;zgoe L 011^26511845, 26517923

46

g"X ;zoePD

NwkNo dh |;b ’u g"X d ;zoePD

N

wkNo fJe pj[s g"PfNe ns/ nkofEe fdqPNh Bkb wjZstg{oB c;b j?. Bo;oh ftu phi dh fpikJh s'A b? e/ c;b gZeD dh nt;Ek se NwkNo ftu eJh soQK d/ ehfVnK ns/ o'rK dk jwbk j[zdk j?. i/eo ;w/A f;o fJBQK d/ fB:zsqD d/ T[gkn BjhA ehs/ ikD sK eJh tko g{oh c;b popkd j' iKdh j?. fi; ekoB fe;kB ƒ pj[s tZvk nkofEe B[e;kB jz[dk j? i/eo fe;kB g"X ;[oZfynk d/ sohfenK ƒ T[fus ;w/A s/ ngDkT[Ad/ ofjD sK NwkNo dh c;b s'A j'D tkbh nkwdB ftu eJh r[Dk tkXk j' ;edk j?.

NwkNo dh Bo;oh ftu g"X ;[o~fynk phi dk fJbki phiK ƒ phiD s'A gfjbK 2 rqkw e/gNkB iK EkJhokw iK ekopBvkfiw gqsh feb'rqkw phi d/ fj;kp Bkb fJbki eo'.

IwhB dk fJbki ;G s'A gfjbK Bo;oh tkbh EK ƒ uzrh f;zikJh d/ e/ vz{xh tkjh eoe/ s/I X[Zg ftu y[Zbh SZv d/Dh ukjhdh j? sKfe IwhB ftu w"i{d ehV/, ccz{d ns/ ;{so feqwh (fBw'N'v) BPN j' ;eD. Bo;oh ftu gqw[Zy o{g Bkb brD tkb/ nkdqrbB (vzfgzr nkc) s'A pukn bJh IwhB ftu brGr 15^20 ;?HwhH T[~uh T[mh j'Jh ;hN p?v fsnko eo' fi; ftu'A gkDh fBek;h dk ;jh fJzsIkw j' ;e/. ;{sofeqwh (fBw'N'v) rq;s fJbkfenK ftu ;{sofeqsh gqsho'Xe fe;wK brkU ns/ 8^10 rqkw ekop'fcT{okB 3ih$tor whNo dh do Bkb Bo;oh dh fwZNh ftu fwbkT[Dh ukjhdh j?. g[zroB wro'A Bo;oh ftu fSVekU Bo;oh ftu phi fit/A jh g[zroB sK e/gNkB 0H2# (2 rqkw dtkJh$bhNo gkDh) d/ x'b Bkb fenkohnK dk fJbki eo'. g[zroB s'A 15 fdB pknd vkJhfwE'fJN 30 JhH;hH 1 fwHbhH$bhNo ns/ w?Ae'i/p 2 rqkw$bhNo dtkJhnK ƒ fwbk e/ Bo;oh ftu fSVe'. y/s ftu gBhoh brkT[Dh id'A Bo;oh ftu gBhoh 4^5 jcs/ dh j' iKdh j? n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

T[; ;w/A fJ; ƒ fsnko y/sh ftu brkT[Ad/ jB. gBhoh brkT[D s'A gfjbK g"fdnK dhnK iVQK ƒ ekopBvkfiw 1 fwHbhH$bhNo d/ x'b Bkb fJbki eo'. gBhoh brkT[D wro'A c;b ;[o~fynk ehN fB:zsqD NwkNo dh c;b ftu brD tkb/ gqw[Zy ehV/ ns/ fJBQK dk fB:zsqD fJ; soQK j?—o; u{;D tkb/ ehV/ fit/A ;c?d wZyh, goDihth, jok s?bk ns/ J/fcv—fJj ehV/ gZshnK dh j/mbh ;sj ’s/ ofjzd/ jB. fJj ehV/ gZshnK ns/ e'wb fjZf;nK dk o; u{; e/ T[BQK ƒ ewI'o eo fdzd/ jB fi; Bkb gZshnK ftu wkEkpzdh j' iKdh ns/ c;b dk tkXk o[e iKdk j?. fB:zqsD vkJhfwE'J/N 0H2 fwHbhH$bhNo iK w'B'e'ck; 36 n?;Hn?bH iK w/bkfE:kB 50 JhH;hH 1 fwHbhH$bhNo iK J/;hc/N 75 n?;HghH 0H5 rqkw$bhNo gkDh dh do Bkb fSVekU eo' s/ fszB jcs/ pknd w[V d[jokU Bkb jh fJe ehNBkPe ƒ d' tko gq:'r Bk eo'. bhc wkJhBo fJ; ehV/ d/ gqe'g Bkb g"fdnK dhnK gZshnK dh T[gobh ;sj T[~s/ ftzrhnK N/YhnK ;[ozrB[wk XkohnK fd;dhnK jB. fB:zsqD L T[go'es dZ;/ nB[;ko. cbS/de (co{N p'oo) w?bkfE;kB 50 JhH;hH 1 fwHbhH$bhNo dk 15 fdBK d/ nzso Bkb fSVekU eo'. eN{nk ehN (eN tow) wNw?b/ ozr dh fJj ;[zvh oks ƒ fBeb e/ g"fdnK ƒ IwhB dh ;sj s'A eZN fdzdh j? ns/ fdB Go IwhB ftu S[gh ofjzdh j?. fB:zsqD L ekopkfob 5# T[;N 25 feb'$j?eN/no d/ fj;kp Bkb fSNk fdU. o'r fB:zsqD ftPkDz{ o'r bhc eob—fJj o'r NwkNo dh c;b dk fJe nkw o'r j? i' fe ftPkDz{ okjhA c?bdk j?. fJ; o'r d/ ekoB g"fdnK dhnK gZshnK ;z[rVh iKdhnK jB ns/ g"d/ p"D/ ofj iKd/ jB ns/ g{o/ g"d/ T[~s/ M[oVhnK g? iKdhnK jB.

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

48

g"X ;zoePD brdh j?. o'rh cb fro iKd/ jB iK ;V iKd/ jB fi; Bkb g?dktko ftu sK ewh nkT[Adh jh j? Bkb jh c;b dh r[DtZsk th gqGkts j[zdh j?. o'eEkw fJ; fpwkoh th phi s'A g?dk j[zdh j? fJ;bJh fpikJh bJh szdo[;s cbK d/ phiK ƒ ekopBvkfiw Bkwe ccz{dhBkPe Bkb fJbki eoe/ phiDk ukjhdk j?. skwq ccz{dhBkPe fit/A ekgo nke;h eb'okJhv (0H25^0H5#) x'b dk c[Zb nkT[D wro'A 15^15 fdBK d/ coe Bkb fSVekU eoBk ukjhdk j?. p/Bkfwb (0H10#) x'b d/ fSVekU Bkb th fpwkoh dh o'eEkw ehsh ik ;edh j?. g~sh X~pk (bhc ;gk~N)

w'i/e—fJj NwkNo dk ;G s'A fGnzeo o'r j?. fJj th fJe ftPkDz{ o'r j?. fJ; ftu gZshnK w'NhnK s/ T[BQK dk nkeko ftrV iKdk j? ns/ g"fdnK dk tXDk o[e iKdk j?. fB:zsqD ftPkDz{ s'A g?dk j'J/ o'rK dk gq;ko ehfVnK okjhA jz[dk j?. fJ; bJh fJ; o'r d/ fB:zsqD bJh T[go d;/ ehNBkPeK dk 15 fdBK d/ coe Bkb fSVekU eod/ ofjDk ukjhdk j?.

fJj fpwkoh ;oe';g'pk e/g;heh Bkwe ccz{dh Bkb j[zdh j? ns/ fJ; o'r s'A ghVs g"fdnK dhnK gZshnK T[~s/ r'bkeko ns/ nfB:fws neko d/ p/ozr/ XZp/ pD iKd/ jB. fInkdk ghVs gZshnK cb gZeD s'A gfjbK jh MV iKdhnK jB, fi; Bkb g?dktko ftu ekch ewh nkT[Adh j?. o'eEkw phiK ƒ ekopBvkfiw ccz{dhBkPe Bkb fJbki eo'. fJj fpwkoh 0H1# ekopBvkfiw, 0H1# p/B'fwb, 0H2# w/Ae'i/p ftu'A fe;/ fJe dk 15 fdBK d/ coe Bkb 4^5 fSVekU Bkb o'eh ik ;edh j?.

e'boo'N$iVQ rbB fJ; o'r d/ gqe'g Bkb g"d/ dk IwhB dh ;sj s'A T[go tkbk sD/ dk fjZ;k ekbk g? e/ ;[ZeD br iKdk j? ns/ j/mK iVQK ;VB brdhnK jB. fB:zsqD phiK ƒ phiD s'A gfjbk 2 rqkw w/Ae'i/p iK ekopBvkfiw gqsh feb'rqkw phi Bkb fJbki eo' fJ; s'A fJbktk o'r dk gqe'g j'D s/ 2 rqkw ’u e'i/p$bhNo gkDh dk x'b pDk e/ sD/ d/ e'b ns/ IwhB T[~s/ fSVe'. b'V g?D s/ 15 fdBK pknd c/o d[jokU. M[b;k iK pbkfJN fJ; o'r ftu gZshnK T[~s/ g{o/ ozr d/ r'b ns/ nfB:fws nkeko d/ XZp/ pDd/ jB fiBQK d/ ekoB gZshnK nkyoeko M[b; iKdhnK jB. feBkoh d/ XZp/ fdykJh fdzd/ jB. j"bh^j"bh fJj XZp/ tXd/ iKd/ jB ns/ cbK T[~s/ ccz{dh r[ZfSnK d/ o{g ftu fdykJh d/D n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

fwou dk rbkBh o'r fJj fpwkoh fcT{i/ohnw n?B[nw Bkwe ccz{dh okjhA j[zdh j?. fJ; ccz{dh d/ gqe'g Bkb g"d/ w[oMkD iK rbkBh nk iKdh j? ns/ Bkb jh gZshnK dk T[go'A ns/ feBkfonK s'A nzdo tZb w[VBk nozG j' iKdk j?. gZshnK ghbhnK g? iKdhnK jB ns/ j"bh^j"bh ;Z[e iKdhnK jB. fJj ccz{dh bzw/ ;w/A se IwhB ƒ fIzdk ofjzdh j?. o'eEkw fJ; fpwkoh ƒ c?bkT[D tkbh ccz{dh feT[Afe bzw/ ;w/A se IwhB ftu fIzdk ofjzdh j? fJ; bJh fJ; fpwkoh dh o'eEkw fwZNh d/ fJbki ns/ o'r gqsho'Xe fe;wK d/ gq:'r Bkb ;zGt j' ;edh j?. 0H1# p'ov' fwPoD iK ekgo nke;h eb'okJhv d/ x'b Bkb fwZNh dk fJbki eoe/ fpwkoh dh o'eEkw ehsh ik ;edh j?. gqw[~y ehV/ ns/ o'eEkw fEqg; (;eq'N'fEqg; v'o;/fb;) fJ; ehV/ dh ;[zvh ns/ pkbr d't/A jh gZshnK, c[ZbK ns/ e'wb NfjDhnK s'A o; u{;d/ jB. fJ; d/ ekoB gZshnK ;[zrV iKdhnK jB ns/ g"fdnK dk tXDk o[e iKdk j?. fEqg; d/ jwb/ Bkb 20^40# se g?dkeko ftu ewh nk ;edh j?. wkdk fEqg; gZshnK d/ feBkfonK s/ 40^80 se nKv/ d/AdhnK jB

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

ns/ 10^20 fdBK ftu nkgDk ihtB uZeq g{ok eo b?AdhnK jB. o'eEkw fJ; dh o'eEkw bJh nke;hfvw/N'B fwEkfJb 300^400 n?wHn?bH$J/eV iK fJwvkeb'fofgqv 40^50 n?wHn?bH$J/eV dk x'b pDk e/ fSVekU eoBk ukjhdk j?. wkJhN; wkJhN; g"fdnK dh j/mbh ;sj s'A o; u{; e/ B[e;kB gj[zukT[Adh j?. fJ; d/ ekoB g"dk ewI'o j' iKdk j? ns/ tkXk o[e iKdk j?. o'eEkw wkJhN; dh o'eEkw bJh fJfE:'B 50 JhH;hH dh 800 fwHbhH iK vkJhe'c'b 1H85 JhH;hH dh fJe bhNo dtkJh 600 bhNo gkDh ftu x'b pDk e/ fSVekU eoBk ukjhdh j?. wdB bkb w/xtkb, vkH gqPKs iKp[beo ns/ vkH ow/P pkp{ gkdg o'r ft:kfXeh ftfrnkB ftGkr, oki;EkB feqPh wjKftfdnkbk ns/ feqPh nB[;zXkB e/Ado, p'otN ckow pK;tkVk wjkokDk gqskg feqPh s/ seBheh :{Bhtof;Nh, T[d/g[o (oki;EkB)

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

50 60

Gft~y

wkf;e Gft~y

ਅਪੈਲ 2017 ftqP

w/P fgsk Bkb ;zpzXK ftu skbw/ b tX/ r k. i;, wkB, ehosh ns/ gqf;ZXh ftu tkXk j't/rk. nkofEe b/D^d/D ftu yk; ;ktXkBh tos' BjhA sK BokIrh j' ;edh j?. fJ; ;w/A i'yw Bk u[e'.

so'^skIk j'D bJh ezweki SZv e/ gfotko tkfbnK Bkb fgefBe iK EK^pdbh dh :'iBk pDkUr/. T[~u ftfdnk bJh ftfdnkoEhnK ƒ ftd/P ikD dk w"ek fwb ;edk j?. wjhB/ d/ nZX ’u e?ohno ftu T[sw cb fwb/rk.

fJ; wjhB/ d/ P[o{ ftu gq / w gq ; z r K ftu o[ektNK nkT[DrhnK. :kd Pesh ftu ewh nkJ/rh. ftfdnkoEhnK ƒ gohfynk ftu ;cb j'D bJh fInkdk fwjBs eoBh gJ/rh. gsh^gsBh ftueko wsG/d pfDnk oj/ r k. p/ o [ I rkoK bJh B"eoh^Xzd/ dk gq;skt nkJ/rk.

s[bk P[o{nks ftu gq/w ;zpzXK ’u fe;/ th ekoB sDkn nk ;edk j? . s[jkv/ tb'A nkgD/ gq/w dk gqrNktk mhe Yzr Bkb Bk eoB dh Pzek j?. ftfdnkoEhnK bJh gq s h:' r h gohfynk dh fsnkoh bJh wZXw ;wK j?.

P[ o { n ksh ;wK ftfdnkoEhnK s/ gq/whnK bJh uzrk oj/rk. ekoi ;woZEk dk ftek; j't/rk. ezw eoB ftu s[;hA nkb; s'A w[es oj'r/. fJ; d"okB b'V s'A fInkdk mzvh uhI Bk ykU. wjhB/ d/ nZX ftu wB Grsh ftu bhB ofj ;edk j?.

fJ; wjhB/ B"eoh^Xzd/ ftu uzrk bkG fwbD dh ;zGktBk j?. ;zskB d/ wkwb/ ftu th e'Jh fuzsk tX ;edh j?. fJ; ;w/A s[jkƒ yk; s"o s/ f;js dk fXnkB oyDk j't/rk. ftdtkB iK gqf;ZX j;sh Bkb w[bkeks j't/rh.

e[zG

nB/e fJwfsjkBK ’u'A r[IoB bJh jkbhA wkBf;e o{g Bkb fsnko ofjDk gJ/rk. ftnkj Bkb ;pzXs ftfPnK ftu d/o j[zdh wfj;{; j't/rh. ;zskB dh gVQkJh T[~s/ you eoB dk :'r j?. BkBfenK tb'A bkG j't/rk iK nB[e{bsk tXdh wfj;{; j't/rh.

whB

nkwdB d/ Bt/A ;o's g?dk eoB bJh s[;hA :sB eo'r/ s/ b'V g?D s/ ezw ftu th Io{oh gfotosB eo ;e'r/. ftnkj[sk ihtB ftu fgnko tX/rk. wjhB/ d/ wZX ftu wB fInkdk o[wKfNe oj/rk. wjhB/ d/ nyho ftu s[;hA fe;/ th ftP/ ’u p'fXesk Bkb nr/ tX ;e'r/.

n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

fJ; wjhB/ s[jkƒ gfotko dh y[Ph iK gfotkoe w?Apok dh wzr ƒ g{ok eoB bJh fInkdk fwjBs eoBh gt/rh. ftd/P ikD d/ fJS[Ze b'eK d/ o[e/ j'J/ ezw ftu s/Ih nkJ/rh. B"eohg/Pk b'eK dk fe;/ d{;oh EK ikD dk :'r pD/rk.

XB[

ftqPue

weo

wjhB/ dh P[o{nks ftu ohnb n;N/N, y/sh, ;iktN dhnK uhIK, fPzrko ;wZroh s/ ebk irs Bkb i[V/ b'e tXhnk soZeh eoBr/. nkofEe bkG fwb ;edk j?. nfXnkswe nfXn?B bJh uzrk ;wK j?.

ezfBnk

f;zx

eoe B"eoh eoB tkb/ b'eK ƒ fJ; wjhB/ ezweki dh fuzsk oj/rh. g[okD/ d';sK Bkb w[bkeks j't/rh. ihtB ;kEh s'A p/jsoh dh nk; oy ;ed/ j'. gfotko T[~s/ s[;hA fInkdk you eo'r/. f;js dk yk; fXnkB oy'.

fwE[B

ftgohs fbz r tkb/ ftnesh tZb Ipod;s fyZu pD/rh ns/ T[; d/ Bkb nkswe ;zpzXK ftu tkXk j't/rh. wjhB/ dk fgSbk nZX P[G BjhA j?. ezw ftu n;cbsk jZE br/rh. XB d/ you ftu tkXk j't/rk. ;oeko dh BokIrh dk fPeko pDBk gJ/rk.

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

52 60

ykDk yikBk

gzikph nKvk w;kbk fezB/ b'eK bJh ^ 2 s'A 4 ;wK ^ 30 fwzN s'A 1 xzNk ;w~roh ^ 5 nKv/, 1 fgnkI, 2 uwu s/b, 1 s/igZsk, 1 uwu ihok, 1 uwu NwkNo g/;N, 2 uwu bkb fwou gkT{vo, nZXk uwu jbdh gkT{vo, 1 uwu XBhnk gkT{vo, Bwe ;tkd nB[[;ko, 1 uwu gh;h e;{oh w/Eh, nZXk uwu nwu{o gkT{vo, 1 uwu feuB fezr w;kbk, 3 eZg gkDh. g/;N pDkT[D dh ;w~roh ^ 2 fgnkI, 4 johnK fwouK, 1 fJzu ndoe dk N[eVk, 8 bZ;D dhnK ebhnK, 2 b"Ar, nZXk fJzu dkbuhBh, 1 uwu ;"Ac, 3 dofwnkB/ neko d/ NwkNo, ;iktN bJh XBhJ/ d/ gZs/. ftXh ^ nKv/ T[pkb e/ fSZb bU ns/ fJ; ftu pohe uho/ brkU, fi; Bkb fJBQK ftu ro/th n;kBh Bkb ou ;e/. 3 fgnkI fSZb' ns/ 1 fgnkI ƒ pohe eZN bU. pkeh 2 Bz{ tZv/ N[efVnK ftu ro/th pDkT[D bJh eZN'. j[D g/;N pDkT[D tkbh ;wZroh ƒ fwe;h d/ iko ftu gkU ns/ gh; e/ pohe g/;N pDkU. fJ; ftu NwkNo Bk fwbkU. NwkNo dh tZyoh fgT{oh fsnko eo'. wZXw nZr T[~s/ fJe eVkjh ftu s/b row eo' ns/ fJ; ftu s/igZsk s/ ihok gkU. fJ;s'A pknd fJ; ftu eN/ j'J/ fgnkI gk e/ 2 fwzNK se G[zB’ ns/ fgnkI tkbk g/;N pDk e/ 5 fwzN se wZXw nZr T[~s/ iK Ud'A se gekU id'A se ro/th s/b Bk SZvD br/. j[D fJ; ftu bkb fwou, XBhnk gkT{vo ns/ jbdh gkT{vo gk e/ uzrh soQK fwe; eo'. fco Nw?N' fgT{oh ns/ Bwe fwbkU. 5^7 fwzN se gek e/ fJ; ftu 3 eZg gkDh gkU. id'A ro/th rkVQh j' ikJ/ Ud'A fJ; ftu T[pb/ j'J/ nKv/ gk e/ wZXw nZr T[~s/ 10 fwzNK se gekU. fJ; s'A pknd fJ; ftu nwu{o gkT{vo ns/ e;{oh w/Eh gk e/ 2 fwzN se j'o gekU. j[D fJ; ftu feuB fezr w;kbk gkU. 2 fwzN j'o gekU ns/ r?; pzd eoe/ rowk^row ;ot eo'. n?ZwHJ/H;hH feqPh ikroD wkou 2017

www.krishijagran.com | hindi.krishijagran.com

STAFF REQUIRED KRISHI JAGRAN GROUP OF PUBLICATIONS

feqPh ikroD d/ w[~y y/soh ;fj:'rh ;qh fBb/P u"jkB p[ojkBg[o, wZX gqd/P w'HL 9981381386

;qh w'js~o j[;?B gZSwh pzrkb w'HL 9564803809

;qh r"ot ;e;?Bk ghbhGhs, T[~so gqd/P w'HL 9919270792

;qh d/pkd:[fs f;fedo ewbg[o XbkJh, fsqg[ok w'HL 9862457438

;qh f;XkoE uN'gkfXnkJ/ jktVk, gZSwh pzrkb w'HL 9647408309

;qh e/Pt ;'bB, fjwkub gqd/P w'HL 9816093778

;qh fdB/P Xwshnk b[fXnkDk, gzikp w'HL 9417714390

;qh :Ptzs XkeV fJzd"o, wZX gqd/P w'HL 7415538151

;qh ;shP uzdqk rzrtko co[Zykpkd, T[~so gqd/P w'HL 9515191297

;qh e[zsb uNoih poXwkB ns/ r'b;h, gZSwh pzrkb w'HL 9531779437

;qh G/o{ bkb e[wjko (gqikgsh) e'Nk, oki;EkB w'HL 9413105314

;qh o'fjs e[wko nkrok, T[~so gqd/P w'HL 9557733996

;qh o{gk BokfJD uzgk, SZsh;rVQ w'HL 9009430628

;qh dhge fizdb f;o;k, jfonkDk w'HL 9416077339

Io{os j? fIbQk gZXo s/ w?B/io ns/ n?rIhfeT{fNt dh feqPh ikroD d[BhnK dh ;G s'A b'efgqn, ;G s'A fInkdk xo xo ftu gVQh ikD tkbh y/shpkVh ;zpzXh gfotkfoe gZfsqek fjzdh, gzikph, r[ioksh, wokmh, eBZV, s/br{, pzrkbh, n;kwh, sfwb, T[Vhnk ns/ wfbnkbw GkPktK ftu T[gbpX j?. ;kvh gZfsqek nkgD/ fJZeht/A ;kb ftu dkfyb j' u[eh j? ns/ jo wjhB/ d; bZy xoK ftu gj[zudh j?. feqPh ikroD gZfsqek Bz{ gqrshPhb fe;kBK se b? ikD bJh fIbQk gZXo s/ w?B/io ns/ n?rIhfeT{fNt dh Io{os j?. fIbQk wkoehfNzr nc;o (f;Zfyne :'rsk^siopk 3^5 ;kb) T[whdtko xZN' xZN ;Bkse j't/ ns/ y/sh ftu phi, ehNBkPe, ykd ns/ y/sh d/ T[geoDK nkfd dh wkoehfNzr ftu fszB s'A gzi ;kb dk sIopk oZyd/ j'D. T[whdtko dk gqrshPhb fe;kBK Bkb w/b i'b ns/ ikDekoh j'Dk Io{oh j?. sBykj ns/ j'o g?e/i brGr fJe bZy o[gJ/ ;kbkBk j'Dr/. b'eb wkoehfNzr nfXekoh L (f;Zfyne :'rsk ns/ siopk) T[whdtko b'eb fe;kBK Bkb rZbpks eoB d/ ekfpb j't/. b'eK se nkgD/ ftuko gj[zukT[D dh ebk ftu wkfjo j't/. xZN' xZN d;thA ebk; gk; j't/. sIopk xZN j'D s/ th i/ s[jkv/ ftu ezw eoB dh fdqV fJZSk Pesh j? sK s[;hA ngbkJh eo ;ed/ j'. uzrh sBykj.

feqPh ikroD Bkb i[VB bJh ;zgoe eo'. resume to : circulation@krishijagran.com

nkgDk fpB/^gZso Jhw/b eo'L

KRISHI JAGRAN 60/9, Yusuf Sarai Market, Near Green Park Metro Station, New Delhi - 110016 Tel: 011-26511845 / 26517923 / 45503170 Email: info@krishijagran.com, www.krishijagran.com

PUNJAB : 9878595996

Published on 24th & Posted on 26-27 at NDPSO of Every Month RNI No. DELPUN/1999/06753 Postal Reg. No. DL-SW-1/4176/16-18