IBA Accent 01 IBA Accent is het relatieblad van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, maart 2013.
Zuidas Het ‘project’ Zuidas spreekt velen tot de verbeelding. Toch zou ik het geen project willen noemen. Het is de transformatie van een gebied, die misschien wel twee generaties gaat duren. De creatie van een nieuw stuk Amsterdam, ter grootte van een klein dorp maar met de allure van La Défense. En dat allemaal bovenop een onder-
grondse snelweg. Dat de A10 die nu nog bovengronds ligt uiteindelijk in een tunnel komt, is een technische bijkomstigheid. Natuurlijk springt de bouw van die tunnel, ZuidasDok, in het oog maar de ontwikkeling van de Zuidas is veel meer. Achter de façade van glimmende ontvangsthallen en maatpakken vindt een evolutie plaats, die
het beeld van Amsterdam zal veranderen. Zoals de aanleg van de grachtengordel in de 17e eeuw voorgoed het gezicht van het centrum heeft bepaald, zo zal de Zuidas een nieuw tijdperk aan de zuidrand van Amsterdam inluiden. Edwin Meisner
Bepaal nu de overlast van morgen De sleutel tot omgevingsmanagement is het contract.
Dat bouwprojecten overlast geven is een feit. De Noord/Zuidlijn oogstte daar begrip voor door volkomen transparant te zijn. Ook rondom ZuidasDok geldt straks volledige transparantie. Wat kun je nog meer doen om overlast draaglijk te houden voor de buren?
Transparantie is niet altijd een gegeven in stedelijke projecten. Velen denken nog dat informatie geven over hinder of een calamiteit tegen je kan werken. Maar tijden veranderen, dat hebben we kunnen zien bij de Noord/Zuidlijn. Tegenslagen tijdens de aanleg riepen steeds meer protest op. Met de omwente-
ling in de publieke opinie ontstond het besef dat de communicatiekoers moest zijn: volkomen transparant, realistisch en zichtbaar voor iedereen. De feitelijke overlast werd niet minder, maar wel beter begrepen en geaccepteerd door de omgeving. Een prachtig boek over dit proces is De ingenieur en de buurman.
Lees verder op pagina 2
IBA Accent 01 pagina 2
Vervolg van pagina 1 Sturen op contract De uitdaging is nu een stap verder te zetten en al ruim vóór de uitvoering te beginnen met omgevingsmanagement. Want met goede communicatie alleen ben je er nog niet. Er moet vaak hard worden bijgestuurd in de operatie terwijl de mogelijkheden daarvoor tijdens de uitvoering vaak gering zijn in aantal, niet effectief, te laat zijn en veel geld kosten. In de voorbereiding van ZuidasDok bepalen we daarom nu de overlast van morgen. Een vaak nog onderbelicht onderdeel voor het sturen op overlast is het contract tussen opdrachtgever en marktpar-
(best value procurement) zijn voorbeelden van kansrijke processen voor opdrachtgevers om partijen aan zich te binden die naast bouwen - ook verantwoordelijkheid nemen voor de belangen van de stad. Ook de keuze voor het type contract is belangrijk. Zo hebben we op de Zuidas goede ervaringen met de OMOP (zie pagina 5).
buurman. Naast communicatief vaardig moet je ook inventief zijn. Zo kun je braakliggende grond prima een tijdelijke bestemming geven waar de omgeving plezier van heeft (lees het artikel over de bomentuin pagina 3). Zuidasdirecteur Klaas de Boer kiest zelfs voor levendigheid in elke fase van de bouw (zie interview pagina 4).
Doe het anders Een open, inventieve houding van de mensen die in het project werkzaam zijn, is eveneens van groot belang. De stadsingenieur van vandaag gaat niet langer prat op het kennen van de ondoorgrondelijke wegen in de eigen ambtelijke organisatie. Hij weet de
Soms moet je een nieuw idee gewoon durven uitvoeren. Dat zagen we bij de verbouwing van de Wibautstraat, waarbij de omgeving bereikbaar moest blijven. Vanuit verschillende dwarsstraten kruiste langzaam verkeer de langgerekte bouwput. In overleg met de aannemer en de gebruikers zijn op enkele plekken de bouwhekken weggehaald en kon de burger in een ogenschijnlijk niemandsland midden op de bouwplaats de aannemer ontmoeten en passeren. Ondenkbaar? Onwerkbaar? Zeker niet. Zonder deze inventieve maatregel was het onmogelijk de overlast voor fietsers en voetgangers draaglijk te maken. Dit project opende voor IBA het gesprek over alternatieve oplossingen in toekomstige contracten. Amsterdam werkt zo hard aan haar eigen opdrachtgeverschap en heeft een stevige ambitie om een sterke, professioneel inkopende partij te zijn in de bouwsector. Wie wil zo’n buurman nou niet?
Fase voor contractvorming bepalend voor succesvol omgevingsmanagement tijen. De directe veroorzaker van overlast is meestal de aannemer, maar de inkopende partij staat echt vooraan waar het gaat om het beperken van bouwoverlast voor de omgeving. We moeten ons realiseren dat de initiële condities van een project het verloop bepalen van het bouwproces en de uitkomst ervan in termen van doorlooptijd, kosten, fysiek resultaat én de mate van overlast. Met de ontwikkelingen in contractvormen is het mogelijk een werk te gunnen op criteria die omgevingshinder positief beïnvloeden. Gunnen op waarde en prestatie inkoop
Leestip De ingenieur en de buurman, communicatie rondom de aanleg van de Noord/Zuidlijn door Ton Baetens. Downloaden via www.adviesorgaanrmo.nl/Publicaties/Onderzoeken.
weg in maatschappelijke netwerken rondom zijn project, kent de belangen uit de buurt, deelt mogelijke risico’s, neemt bijpassende maatregelen en is aanspreekbaar bij overlast. De ingenieur stelt daarbij zijn technische kennis beschikbaar in de taal van zijn
Meer informatie: Marise Ent (020) 251 1315, ment@iba.amsterdam.nl
IBA Accent 01 pagina 3
Hier groeien straks de toekomstige bomen van de Zuidas.
Bomentuin voor Zuidas Zuidas krijgt dit voorjaar een tijdelijke bomentuin. De openbare tuin komt te liggen op een braakliggend terrein naast de RAI. Op de Zuidas zoeken we manieren om groen te compenseren dat niet behouden kan blijven tijdens de ontwikkeling. Doordat veel terreinen langere tijd braak liggen, zijn er genoeg mogelijkheden om aan de slag te gaan. IBA bedacht het plan voor een bomentuin en werkte dat uit met collega’s van Dienst Ruimtelijke Ordening.
Bomen opkweken De bomentuin komt te liggen op een goed bereikbaar terrein naast de RAI dat vrij is van kabels en leidingen. In vier jaar tijd worden er 275 boompjes in rijen opgekweekt. Het zijn de toekomstige bomen van de Zuidas: als ze groot genoeg zijn, worden ze op verschillende locaties uitgeplant. Zo weten we nu al, dat speciale ziekteresistente iepen uit de bomentuin in 2017 op De Boelelaan komen te staan. Met omwonenden De bomentuin is niet alleen een kwekerij maar ook een prettige plek om te wandelen, de hond uit te laten of te picknicken. Omwonenden en scholieren worden actief
De mooiste ingenieursopgave in Amsterdam Hoe transformeer je een infrastructuurbarrière naar een aantrekkelijk woonwerkgebied? En hoe ondertunnel je de A10 in het drukste stukje Nederland? Bij Zuidas doen we waar we goed in zijn: de engineering van Amsterdam. De ontwikkeling van Zuidasdok is de droom van iedere stadsingenieur. Bekeken vanuit techniek, inkoop en projectmanagement, is het de mooiste en uitdagendste opgave van de komende jaren in Amsterdam. Ik kijk uit naar de intensieve samenwerking tussen Amsterdam, ProRail en Rijkswaterstaat. En naar de samenwerking met de markt. ProRail en Rijkswaterstaat
betrokken bij de aanleg en het beheer. Eén van de selectiecriteria bij de aanbesteding was daarom de aanpak van voorlichting en communicatie over het project. Zo komt er
Bomentuin biedt kansen voor heel Amsterdam! een website over de bomentuin met informatie over het opkweken van bomen. In januari is een groenbedrijf geselecteerd voor de aanleg, beheer en uiteindelijke verwijdering van de bomentuin. De aanleg van de bomentuin is begin maart gestart. Meer informatie: Jan Willem Obbink, (020) 251 1360, jobbink@iba.amsterdam.nl
pend ingenieursbureau maar ook als lid van het opdrachtgeversteam. Wij brengen onze diepgaande kennis in van het gebied, de ondergrond, kabels en leidingen, grond- en oppervlaktewater en de Amsterdamse manier van werken. Daar ligt onze kracht en zo beheersen we risico’s. We stappen naar voren om te doen waar we goed in zijn: de engineering van de stad. zijn vooruitstrevende GWW-opdrachtgevers van wie we veel kunnen leren op het gebied van bijvoorbeeld inkoop en contractmanagement. Zo schrijven we nu mee aan de uitvraag voor de aanbesteding van ingenieursdiensten. De samenwerking met de markt scherpt onze kennis van bijvoorbeeld tunnels en systems engineering.
IBA staat voor de realisatie van een toekomstbestendige inrichting. Een inrichting die ook in tijden van schaarste goed te beheren is en de uitstraling houdt die past bij Zuidas: een ongeëvenaard aantrekkelijk woonwerkgebied met internationale allure. Onze uitdaging is van Zuidas een succes te maken.
Natuurlijk gaat IBA ook veel brengen. Niet alleen in de vertrouwde rol van ontwer-
Marten Klein adjunct-directeur Ingenieursbureau Amsterdam
IBA Accent 01 pagina 4
Zuidasdirecteur Klaas de Boer: ‘Werken aan Zuidas vereist kennis van en liefde voor de stad.’
Zuidas: veel meer dan kavels vullen Crisis of geen crisis: op Zuidas wordt volop gebouwd. ‘Dit is een van de weinige plekken in Amsterdam waar nog wat gebeurt. En we zijn nog tot ver in 2040 bezig’, zegt Klaas de Boer, directeur van Dienst Zuidas. Dienst Zuidas houdt kantoor in het WTC, bovenop het werk. Hoewel het gebied nog voor een groot deel in aanbouw is, zijn de straten levendig. Kantoren, winkels, lunchspots, coffeebars: mensen lopen af en aan. Andere sfeermakers zijn er ook, zoals de tentoonstelling over Toetanchamon, de Boleniusmoestuin en galerie Look for Art. ‘Bouwen aan de Zuidas is niet alleen kavels vullen’, zegt Klaas de Boer. ‘Wij willen kwaliteit in elke fase van de bouw.’ Aanpasbare koers Zuidas staat bekend als het nieuwe zakencentrum van Amsterdam. Maar wat veel mensen niet weten: Zuidas is een van de grootste woningbouwlocaties van Amsterdam. Naast grote kantoren, ‘top of the bill’ aldus De Boer, zijn er nu 600 woningen gebouwd. Er kunnen in totaal 8000 woningen komen. ‘Een aanpasbare koers is belangrijk in een groot project als dit’, vindt De Boer.
‘Door de kantorencrisis verwacht ik zelf geen kantoorkolossen meer, maar kleinere volumes.’ Hij vervolgt: ‘Zuidas wordt een nieuw bruisend centrum van Amsterdam, een bestemming voor een avondje uit. Dansen op het dak? Dat kan straks hier.’ De komst van ZuidasDok zal het gebied versterken. De ring A10 komt daar ondergronds te liggen, station Zuid wordt uitgebreid en een nieuwe hoogwaardige tram verbinding met Amstelveen komt in de plaats van de huidige lijn 51. ‘Door ZuidasDok wordt Zuidas echt een goede plek om te wonen. De ruis van de A10 is straks weg en de kantoren zullen zich omdraaien. Wat eerst de achterkant was, is straks de voorkant.’ Liefde voor de stad Voor de bouw van ZuidasDok is een dokorganisatie opgericht met mensen van gemeentelijke diensten, Rijkswaterstaat en ProRail. Ook IBA neemt eraan deel. ‘We werken samen als partners. Op dit moment zijn we het masterplan aan het maken en zoeken we een aannemer die kan toveren. Want omdat het zo’n belangrijk gebied is, willen we geen afsluitingen tijdens de aanleg van ZuidasDok.’ Wat hebben de men-
sen die aan Zuidas werken met elkaar gemeen? De Boer: ‘Kennis van en liefde voor de stad. Dat is nodig. Je moet iets hebben met de stad, dan neem je de juiste beslissingen. Zuidas kan geen eigen entiteit worden zonder relatie met de historie van het gebied eromheen.’ Dat is ook waarom IBA zo goed in dit plaatje past. ‘IBA weet waar Abraham in Amsterdam de mosterd haalt.’
Colofon Redactie Erik Bakker, Ethel van Kesteren, Tjeerd Roozendaal, Marise Ent, Rik de Meij Tekstredactie en interviews Marieke Mittelmeijer Eindredactie Ethel van Kesteren Beeld Janus van den Einden, Edwin van Eis, Eric Dix, Ethel van Kesteren, Aatjan Renders Vormgeving Studio Rikkelman Druk Noordhoek Offset bv, Aalsmeer Dit is een uitgave van gemeente Amsterdam, Ingenieursbureau, postbus 12693, 1100 AR Amsterdam Voor meer informatie afdeling Organisatie Personeel en Communicatie, communicatie@iba. amsterdam.nl, www.amsterdam.nl/iba Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie
IBA Accent 01 pagina 5
Kort IBA’s uitvoeringsteam Zuidas werkt op locatie Het uitvoeringsteam Zuidas van IBA werkt in een gebiedsgericht team. De teamleden hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheden maar vullen elkaar wel aan. Dat kan alleen omdat het team werkt vanuit één locatie: de directiekeet aan de Beethovenstraat, net bezuiden de A10. Deze keet is ook de ontmoetingsplek voor alle partijen die een rol spelen bij de openbare ruimte. Het uitvoeringsteam doet aanzienlijk meer dan de traditionele taken van een ingenieursbureau. Zo is er veel aandacht voor de omgeving van bouwwerkzaamheden: het moet er netjes uitzien binnen én buiten de hekken.
Efficiënt werken met zo min mogelijk overlast dankzij Overeenkomst Met Open Posten (OMOP).
OMOP: meer slagkracht, minder overlast In de aankomende jaren staan in het gebied Kenniskwartier (Zuidas) veel werkzaamheden op de planning. Dankzij een Overeenkomst Met Open Posten (OMOP) wordt hier intelligent, efficiënt en met zo min mogelijk overlast gewerkt. In het Kenniskwartier is sprake van een grote hoeveelheid (deel)projecten die in aard en omvang verschillen en vooraf niet even goed te definiëren zijn. ‘Elk project apart aanbesteden is tijdrovend werk’, vertelt Rik de Meij, projectmanager Zuidas bij IBA. ‘We hebben onderzocht of dat niet doelmatiger kan.’ Eén aannemer Wat is een goede oplossing? Contractspecialisten van de gemeente Amsterdam bogen zich over die vraag. De Meij: ‘We kwamen uit op een OMOP-contract. Daarbij kom je bij de aanbesteding contractueel eenheidsprijzen overeen met de aannemer voor een minimumbedrag (omzetgarantie). Later beslis je hoeveel je afneemt en maak je gedetailleerde afspraken. Dit biedt flexibiliteit en de mogelijkheid om snel te schakelen.’ Dienst Zuidas heeft vorig jaar een OMOP afgesloten met aannemer Mouwrik Waardenburg voor groen, verharding en constructief werk. In de traditionele aanpak zou er sprake zijn van veertien tijdrovende aanbestedingsprocedures. ‘Er is nu meer tijd voor de inhoudelijke aspecten van het werk’, zegt De Meij. ‘En het reduceren van het aantal aannemers in je gebied werkt
de kwaliteit in de hand.’ Een stap verder Omdat Amsterdam één juridische entiteit is, kunnen andere onderdelen van de gemeente gebruikmaken van een bestaand OMOP-contract. ‘Bij andere OMOP’s hebben we daar positieve ervaringen mee’, vertelt De Meij. ‘Het is interessant om te bekijken of we in de toekomst ook met andere partijen kunnen samenwerken als het gaat om het op de markt zetten van een OMOP-contract.’ Als je kiest voor deze contractvorm, heb je dan nog voldoende invloed op de kwaliteit? ‘Een interessante vraag’, vindt De
‘Er is nu meer tijd voor de inhoudelijke aspecten van het werk’ Meij. ‘In het contract zitten voldoende handvatten om continue op prestatie te sturen. Een groot voordeel van een OMOP-contract is dat de samenwerking gedurende de uitvoering nog verder wordt uitgewerkt zodat opdrachtgever optimaal van de kwaliteiten van de marktpartij gebruik kan maken.’ Meer informatie: Rik de Meij, (020) 251 1481, rmeij@iba.amsterdam.nl.
Slagader Zuidas In de toekomst heeft Zuidas het energieverbruik van een stad met 200.000 inwoners. En dat op een fractie van de gebruikelijke oppervlakte. De vele kabels en leidingen zijn gebundeld in de zogenaamde MENZ-ring: Masterplan Energie- en Nutsvoorzieningen Zuidas. Deze kabel- en leidingaorta levert voorzieningen zoals elektriciteit, gas, warmte en koude, riolering, water en telecom. Belangrijkste doel? Minimaal overlast voor de omgeving bij gebiedsontwikkeling en goede benutting van de schaarse ondergrondse ruimte. IBA onderzoekt nu welke doorgaande kabels en leidingen door de aanleg van ZuidasDok moeten worden verlegd om netwerken in bedrijf te houden tijdens de aanleg van het dok en daarna. Wat er in Beethoven stroomt IBA werkt aan duurzaam waterbeheer in het deelgebied Beethoven van de Zuidas. Hier komt, tussen de Beethovenstraat en het Beatrixpark, een strook met kantoren en een school. Deze strook wordt door groene tussenruimtes verbonden met het park. Het park wordt als het ware Beethoven binnengetrokken. Bij de inrichting is rekening gehouden met het duurzaamheidsplan Zuidas. Vanuit duurzaam waterbeheer is een snelle afvoer van water uit het gebied onwenselijk. Bij de school is daarom gekozen voor infiltratie via een infiltratietransportriool. Deze riolen zijn eenvoudig te beheren. Een integraal beheerplan maakt deel uit van het definitieve ontwerp. Dergelijke duurzame investeringen zouden in de toekomst altijd een integraal onderdeel van het ontwerp moeten zijn. Dat levert een flinke besparing op onderhoud.
IBA Accent 01 pagina 6
‘Als je laat zien wat je wil en kan, dan staat IBA daarvoor open.’
‘Als planner reis je in de tijd’ Planningsadviseur Marieke Bevaart maakte bij IBA de overall engineersplanning voor de Zuidas-flanken. Sinds kort werkt ze bij Dienst Infrastructuur, Verkeer en Vervoer (DIVV). ‘Ik heb altijd al geweten dat ik de bouw in wilde. Als klein kind ging ik met mijn vader mee naar de bouwplaats, prachtig vond ik dat. Helaas ben ik niet goed met cijfers, zodoende kon ik geen bouwkunde studeren. Daarom heb ik besloten onderaan de ladder te beginnen, in de hoop via de prak-
tijk door te kunnen groeien. En met succes. Bij IBA was ik vier jaar secretaresse, daarna ben ik verder gegaan als planningsadviseur. Een senior collega heeft me opgeleid. Daarnaast heb ik natuurlijk cursussen gevolgd. Als je laat zien wat je wil en kan, dan staat IBA daarvoor open. Dat is fantastisch. Ik heb onder andere de overall engineersplanning gemaakt voor de Zuidas-flanken: de deelgebieden langs het toekomstige ZuidasDok. Om goed te plannen moet je reizen in de tijd. Wanneer wordt een vergunning verleend? Hoe los je een vertra-
ging op? Welke route kan het bouwverkeer over een jaar rijden? Je moet het allemaal weten en de projectmanager adviseren. Niet alleen binnen IBA zijn veel doorgroeimogelijkheden, ook binnen de ruimtelijke sector van de gemeente kun je stappen maken. Na bijna tien jaar bij IBA werk ik sinds een paar weken bij DIVV. Ook als planningsadviseur, maar bij DIVV zit je dichter bij het plan- en besluitvormingsproces. Een interessante verbreding van mijn horizon. Wel ga ik IBA zeker missen.’