IBA Accent 04 IBA Accent is het relatieblad van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, december 2012.
Er zij licht! Mensen zijn eigenwijs. De natuur is volledig afgestemd op het gegeven dat de aarde om z’n as draait, waardoor licht en duisternis elkaar uiterst voorspelbaar afwisselen. Overdag is het licht, ’s nachts is het donker. En alles wat leeft heeft zich daaraan aangepast. Maar de mens zou de mens niet zijn, als hij zich ook daarbij zou neerleggen. Nee, als de zon er niet voor
ons is op de momenten dat we dat willen, maken we toch ons eigen licht? En hoewel er sinds de ontdekking van het vuur en de uitvinding van de gloeilamp weinig echte ontwikkelingen op dit gebied zijn geweest, is het kunnen creëren van licht wat de mensheid in essentie onderscheidt van het dierenrijk. Het stelt ons namelijk in staat ons leefritme onafhankelijk te laten zijn van
de natuurlijke afwisseling van licht en donker. En die vrijheid rechtvaardigt best een beetje eigenwijsheid. Edwin Meisner IBA Accent start met een artikel over de Oostelijke Ontsluiting IJburg. Een groot infrastructureel project dat in de spotlights staat.
De brug die bruggen slaat De plaatsing van de Uyllanderbrug was spectaculair.
Innovatief, cruciale schakel, technisch complex, groot infrastructureel project, nieuwe toegangspoort tot Amsterdam en een spectaculair plaatsing. Maar de Uyllanderbrug is nog meer dan dat. De brug staat ook symbool voor het regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ van de PvdA en VVD. De Uyllanderbrug haalde de dagbladen, de tv en de radio bij de plaatsing op 15 september en bij de presentatie van het regeerakkoord op 29 oktober.
De plaatsing van de Uyllanderbrug was spectaculair; de stalen boogbrug van 150 meter lang, 30 meter breed en 24 meter hoog is in één keer over het AmsterdamRijnkanaal geplaatst! Vanuit het Belgische Eeklo is de brug in drie fasen in delen naar Amsterdam gevaren. Dit ‘bouwpakket’ is naast de uiteindelijke plek van de brug aan elkaar gelast. Vervolgens is de 3 miljoen kilo zware constructie acht meter opgevijzeld voor transport. Tien wagens voor exceptio-
neel transport reden de megaconstructie langzaam richting het water waar twee klaarliggende pontons de brug tot op de millimeter nauwkeurig op zijn definitieve plek plaatsten. Omvangrijk infrastructureel project De Uyllanderbrug, twee keer twee rijstroken voor gemotoriseerd verkeer en een vrijliggend fietspad, is onderdeel van een omvangrijk infrastructureel project, de Ooste-
Lees verder op pagina 2
IBA Accent 04 pagina 2
Vervolg van pagina 1 lijke Ontsluiting IJburg (OOIJ). De brug verbindt de snelwegen A1 en A9 bij knooppunt Diemen met IJburg en daarmee met de rest van Amsterdam. Voor de 16.000 inwoners van IJburg is de brug een volwaardig alternatief voor de Enneüs Heermabrug, nu nog de enige ontsluiting. Ook maakt de nieuwe toegangspoort tot Amsterdam de verdere groei van IJburg mogelijk. Innovatief De Uyllanderbrug heeft ook veel publiciteit gekregen dankzij het toepassen van een innovatief kunststof bekistingssysteem. Het bekistingssysteem, de vloer waarop het loeizware betondek wordt gegoten, is van glasvezel versterkt kunststof. De komende maanden wordt het 30 centimeter dikke betondek gestort. En dat is nog niet eerder op deze manier toegepast, een primeur. Veel partijen Uitzonderlijk aan de OOIJ is behalve de techniek ook de samenwerking tussen een zeer groot aantal partijen. Zo werken de gemeenten Diemen en Amsterdam samen met onder meer de provincie Noord-Holland, Rijkswaterstaat, het ministerie van EL&I, Staatsbosbeheer, Waternet, Nuon, Groengebied Amstelland en Stadsregio Amsterdam. Boskalis en De Vries & van de Wiel doen het grondwerk, de combinatie aannemingsmaatschappij CFE en Victor Buyck Steel Construction bouwen de brug. Ingenieursbureau Amsterdam verzorgt de engineering, directievoering en toezicht. Opdrachtgever is projectbureau Oost. En tot slot . . . . . . is de brug symbool voor het regeerakkoord. De Uyllanderbrug figureert op de omslag van het regeerakkoord van VVD en PvdA, en diende als achtergrond bij de presentatie daarvan door de partijleiders, Mark Rutte en Diederik Samsom. ‘Tijdens de formatie ontstond het beeld van bruggen bouwen bij de onderhandelaars,’ vertelt een woordvoerder van de Rijksvoorlichtingsdienst. ‘Ze vonden deze brug het mooiste. Dat hij nog niet af is, is natuurlijk symbolisch.’ Architect Wim Quist is ‘zeer vereerd’ met de keuze voor de Uyllanderbrug op de cover van het regeerakkoord. ‘Voor mijn bruggen gelden altijd twee dingen: het werkt en we houden ons aan het budget,’ aldus Quist in een interview met de Volkskrant. De nieuwe toegangsweg tot IJburg wordt in 2014 geopend. Meer informatie: Flip Bethe, (020) 251 1387, fbethe@iba.amsterdam.nl
IBA zet inkoop en aanbesteding in om duurzaamheidsdoelen te realiseren en kosten te besparen.
Lastig: goede opdrachten geven Ieder kent het vanuit zijn privésituatie. Een opdracht geven om een verbouwing te realiseren, lijkt veel lastiger dan je denkt. Beschrijf vooraf precies wat je wilt. Als je niet de juiste opdracht geeft, is er een risico dat je niet krijgt wat je wilt. Een professioneel inkoopproces begint daarom met nadenken over wat je wilt bereiken.
IBA verlicht inkoopproces van begin tot eind. Vervolgens schrijf je dat zo op dat partijen die het mogelijk voor je kunnen uitvoeren, dat goed begrijpen en het realiseren. Begin daarom met jezelf kritische vragen te stellen om zoveel mogelijk waarde voor je geld te krijgen. Contractvorm Ook Amsterdam wil zoveel mogelijk waarde voor zijn geld. De gemeente koopt jaarlijks in voor vele honderden miljoenen euro’s en sluit vele overeenkomsten voor materialen en diensten. Deze overeenkomsten, zoals bijvoorbeeld voor verkeerslichten, lichtmasten en onderhoud, kun je op verschillende manieren opstellen. Bijvoorbeeld door in detail voor te schrijven hoe je iets wilt heb-
ben of globaler de uitkomst van het proces of prestatie te beschrijven. Hoe je iets vastlegt in een contract heeft vooral te maken met de expertise van de opdrachtgever. Is er inhoudelijke kennis aanwezig dan kan de opdrachtgever inhoudelijk sturen. Is die kennis er niet, dan ligt het voor de hand om op resultaat of prestatie te sturen. Hierin speelt zeker ook mee welke risico’s een opdrachtgever bij zichzelf houdt en welke hij wegzet. Hoeveel invloed wil je als opdrachtgever houden en hoeveel invloed ben je bereid uit handen te geven. Al deze elementen spelen een rol bij de keuze voor een contractvorm. Inkoopstrategie Om tot een juiste contractvorm te komen stelt IBA bij de aanvang van ieder inkoopproces een inkoopstrategie op. Deze strategie leggen we vast in een startnotitie. In de startnotitie beschrijven we het pad om te komen tot een goed contract dat past bij het project, de markt, maar ook bij de organisatie van de opdrachtgever. Samen met de opdrachtgever beantwoorden we de strategische vragen en komen tot een goede opdracht.
Meer informatie: George Wurth, (020) 251 1211, gwurth@iba.amsterdam.nl
IBA Accent 04 pagina 3
Innovaties in licht Amsterdam heeft sinds kort een denktank voor innovatieve ontwikkelingen op het gebied van openbare verlichting en illuminatie. IBA neemt hieraan deel. Tot voor kort had de gemeente Amsterdam een werkgroep die zich richtte op led en één die zich bezighield met dimmen. Beide werkgroepen hielden zich bezig met energiebesparing en het organiseren van pilotprojecten.
Een denktank voor álle innovaties op het gebied van openbare verlichting en illuminatie. Samen slimmer Dat gaat nu anders. De nieuwe expertisegroep Energie en Innovatie richt zich naast dimmen of led ook op andere innovaties. De experts vormen een denktank voor innovatieontwikkelingen op het gebied van
openbare verlichting, illuminatie en opwekking van energie op locatie. Amsterdam bundelt zo haar krachten zodat innovaties sneller in de dagelijkse praktijk worden toegepast. De werkgroep bereidt beleidslijnen
Een greep uit de pilotprojecten: • energieneutrale verlichting, park Nieuw-West • ledverlichting en dimmen, Gooiseweg • ledverlichting met afwijkende lichtkleur, Casablancaweg • diverse typen ledlampen op lage lichtpunthoogten, Jeruzalembuurt • ondergrondse voedingskasten en led voor brugverlichting, Centrum • dynamisch dimmen, IJburg
voor op het gebied van energiebesparing en het al dan niet toepassen van innovatieve producten. IBA-lichtspecialisten nemen als adviseur deel aan de werkgroep. Is een product in potentie interessant om toe te passen? Dan komt er een pilotproject. IBA organiseert en begeleidt de proefprojecten, verzorgt de lichtmetingen en de rapportage. Met de dienst Onderzoek en Statistiek houden we een belevingsonderzoek onder bewoners, verkeersdeelnemers of beiden. Ook maken we gedetailleerde total cost of ownership-vergelijkingen. Advies aan DIVV De werkgroep behandelt de resultaten van elk pilotproject en brengt vervolgens advies uit aan DIVV. Bij een positief resultaat verzorgt IBA de projectplanning en begeleidt de implementatie.
Meer informatie: Jos Hoebe, (020) 251 1427, jhoebe@iba.amsterdam.nl
Als de schemer intreedt, neemt de openbare verlichting het stokje over van de zon.
IBA Accent 04 pagina 4
Hans Akkerman van DIVV: ‘In Amsterdam zijn ongeveer 300 objecten ’s avonds verlicht.’
Illuminatie levert de stad geld op ’s Avonds in het donker is Amsterdam misschien wel op z’n mooist. Monumentale gebouwen en bruggen zijn dan uitgelicht en geven de stad een betoverende sfeer. Hans Akkerman, seniorbeheerder stadsilluminatie en openbare verlichting van DIVV, vertelt. Allereerst wil hij een misverstand uit de wereld helpen. ‘Veel mensen denken dat illuminatie niet functioneel is’, zegt Hans Akkerman. ‘Daar verzet ik me tegen: Illuminatie maakt de stad aantrekkelijk voor bewoners en voor toeristen. En dat levert keihard poen op.’ In Amsterdam zijn ongeveer 300 objecten ’s avonds verlicht. ‘Monumentale gebouwen zoals het Paleis op de Dam en het Scheepvaartmuseum vormen de hoofdmoot, dat zijn er ongeveer 200. Verder verlichten we 80 bruggen en zo’n 20 standbeelden. Onder andere van Anne Frank, Thorbecke en André Hazes.’ Verlichting bruggen Akkerman werkt veel samen met de verlichtingspecialisten van IBA. DIVV geeft aan wat ze wil en IBA vertelt wat mogelijk is. ‘Omdat de mensen van IBA kritisch meedenken, betrek ik ze vaak al vroeg in een project,’ zegt Akkerman. Zo ook bij de ver-
lichting van de bruggen. ‘Momenteel verlichten we de bruggen met gloeilampjes. Die willen we vervangen want ze zijn aan het einde van hun levensduur. De storingen krijgen we vooral door van de rondvaartboten. Het is repareren tegen de klippen op.’ Dat er nieuwe verlichting moet komen, staat buiten kijf. ‘IBA heeft in kaart gebracht wat de kosten zijn van de verschillende opties: het een op een vervangen van de huidige verlichting, vervangen door led of een nieuw concept invoeren. Helaas is door de economische crisis geen miljoeneninvestering mogelijk maar er moet iets gebeuren. Dat kan ook anders, liet IBA zien op mijn verzoek. Met relatief weinig middelen bleek het mogelijk de installaties weer voor drie tot vijf jaar aan de praat te krijgen.’ 400 jaar Dankzij deze aanpak zijn alle lichtinstallaties hersteld vóór het 400-jarig bestaan van de grachtengordel in 2013. Voor dit feestjaar werkte IBA ook met DIVV aan het verlichten van bijzondere panden op de grachtengordel. Daarvoor werd een speciale ledmodule geplaatst in bestaande kroonlantarens. ‘IBA heeft een leverancier gevonden met een scherpe offerte en de aannemer aangestuurd. Dat ontzorgt mij.’ Volgend jaar staat
de stad er ’s avonds dus mooi bij. En daarna? Akkerman hoopt dat er over een aantal jaar wél geld is om de lichtinstallaties van bruggen te vervangen. Met IBA werkt hij aan een nieuw concept. ‘We denken aan het verlichten van de gevels en de onderzijden van de bruggen. Zo laat je een brug écht goed zien.’
Colofon Redactie Erik Bakker, Ethel van Kesteren, Eric Kruythoff, Ferdinand de Ligt, Tjeerd Roozendaal, Roel Schoenmaker, Jos Hoebe Tekstredactie en interviews Marieke Mittelmeijer Eindredactie Ethel van Kesteren Beeld Ingenieursbureau Amsterdam, Studio DL & Johannes Roloff, Edwin van Eis, Janus van den Einden, Fotomix.nl, Andrea Schipper Vormgeving Studio Rikkelman Amsterdam Druk Noordhoek Offset bv, Aalsmeer Dit is een uitgave van gemeente Amsterdam, Ingenieursbureau, postbus 12693, 1100 AR Amsterdam Voor meer informatie afdeling Organisatie Personeel en Communicatie, communicatie@iba. amsterdam.nl, www.amsterdam.nl/iba Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie
IBA Accent 04 pagina 5
Kroonlantaarns met ledmodule lichten de gevel van de Hermitage zacht aan.
Klaar voor ruim 6 miljoen toeristen De verlichting in Amsterdam is klaar voor een toeristisch topjaar. In 2013 bestaat de grachtengordel 400 jaar. In 1613 besloten het stadsbestuur en de gegoede burgerij om Amsterdam flink uit te breiden. Er kwamen drie nieuwe grachten als een gordel om de Singel heen: de Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht. Zo verdubbelde Amsterdam in omvang en ontstonden ook de dwarsstraten die de grachten met elkaar verbinden. Het unieke karakter van de grachtengordel trekt jaarlijks ruim 6 miljoen toeristen vanuit de hele wereld. Dat de Amsterdamse grachtengordel sinds 1 augustus 2010 op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat, draagt daar ongetwijfeld aan bij. Led in kroonlantaarn De grachtengordel wordt ’s avonds sfeervol
Kort IBA brengt onderhoudstoestand van 7000 overspanningen in beeld Wie in Amsterdam omhoog kijkt, ziet dat de verlichting vaak aan kabels hangt tussen gevels of trammasten. Er zijn in de hele stad 7000 overspanningen. Op verzoek van DIVV brengt IBA de onderhoudstoestand van al deze overspanningen in beeld. Collega’s van de Materiaaldienst hebben de overspanningen gefotografeerd, zodat IBA ze kan beoordelen. Het is de bedoeling om oud materiaal te vervangen door een nieuwe standaardoverspanning. IBA pakt het onderzoek naar een efficiënte standaard gedegen aan. Veiligheid staat voorop, maar ook onderhoud en levensduur zijn belangrijke weegfactoren. Er zijn diverse proeven gedaan en ook TNO werkt mee aan het onderzoek.
uitgelicht. Historische panden staan er mooi bij in het donker dankzij een ledmodule bovenin de kroonlantaarns. Deze ledmodule schijnt in een boogvormige bundel de gevel aan. Het eerste gebouw dat zo werd aangelicht, was de Hermitage: een
Historische grachtenpanden worden verlicht
Nieuwe innovaties De expertisegroep Energie en Innovatie (zie ook pagina 3) is de ledmodule nu verder aan het door ontwikkelen om de aanlichting ook geschikt te maken voor woonpanden. Voor bewoonde panden moet het licht minder gebundeld zijn zodat de aanlichting niet verblindt. In december wordt de eerste proef gedaan met ledmodules die het licht meer verstrooien. De verwachting is dat in de loop van 2013 ook bewoonde panden met kroonlantaarns worden aangelicht.
proefproject in opdracht van DIVV, begeleid door IBA. Zowel kroonlantaarns aan de Amstel als aan de Nieuwe Keizersgracht lichten de gevels van de Hermitage zacht aan. In totaal worden vijftig bedrijfspanden op de grachtengordel nog voor het einde van dit jaar aangelicht door kroonlantaarns.
De verlichting van de vele bruggen is ook klaar voor het feestjaar, lees er meer over op pagina 4.
Handboek Basis Kwaliteit Openbare Verlichting: technische eisen op een rij Openbare verlichting ziet er op het eerste gezicht eenvoudig uit: een overspanningskabel en een mast, een armatuur met een lamp – et voilá. Maar schijn bedriegt. Het Beleidsplan Openbare verlichting 2005 – 2015 van de gemeente Amsterdam beschrijft alleen de beleidsmatige uitgangspunten voor openbare verlichting. Technische eisen staan er niet in vermeld. Daarom heeft IBA in opdracht van DIVV het Handboek Basis Kwaliteit Openbare Verlichting geschreven. Een leverancier, stadsdeel of architect weet nu exact wat de voorwaarden zijn waaraan een product moet voldoen. Het handboek en meer informatie over licht is te vinden op: www. amsterdam.nl/licht
Met GIS onderhoudsplanningen maken voor Amsterdamse lichtmasten De basis van assetmanagement is te weten welke assets je hebt en waar deze zich bevinden. Bij IBA gebruiken we hiervoor GIS (geografisch informatiesysteem). Dit is in feite een Object Beheers Systeem (OBS). Het is goed bruikbaar voor het opstellen van onderhoudsplanningen openbare verlichting. Er zijn meer dan 150.000 lichtmasten in Amsterdam en elke mast heeft zijn eigen unieke kenmerken. Op basis van deze kenmerken is het mogelijk om met GIS alle lichtobjecten ouder dan bijvoorbeeld 15 jaar in kaart te brengen en vervolgens een onderhoudsplanningen op te stellen. GIS is dus niet alleen een tool om mooie kaarten te maken, het is ook de basis van goed assetmanagement.
Meer info: Jos Hoebe, (020) 251 1427, jhoebe@iba.amsterdam.nl
Tip Meer weten over het lichtfestival? www.amsterdamlightfestival.com
IBA Accent 04 pagina 6
Wim Kreike: ‘Licht en verlichting is een groeiend specialisme van IBA.’
‘Amsterdam heeft veel mooie projecten’ Wim Kreike is verlichtingsspecialist bij IBA. Hij werkt aan de openbare verlichting en illuminatie van gebouwen, zoals de Oude Kerk. ‘Het leuke van licht is dat je na de uitvoering meteen resultaat ziet. Heel wat anders dan een kabel onder de grond waar zand over gaat. Ik werk nu een jaar bij IBA, daarvoor werkte ik bij de gemeente Haarlem. IBA is een fijne werkgever. Dat merk je als je hier binnenkomt: het kantoor heeft geen standaardinrichting, alles is heel verzorgd
en er heerst een goede sfeer waarin iedereen de ruimte krijgt. Personen zijn geld waard, dat ziet men hier in. Licht en verlichting is een groeiend specialisme van IBA. De stad heeft veel mooie projecten. Vaak kopen gemeentes in wat beschikbaar is op de markt maar in Amsterdam houdt men vast aan het specifieke tijdsbeeld van de openbare ruimte. Daarvoor worden verlichtingsarmaturen speciaal gezocht of ontworpen, zoals de armatuur van de Rode Loper. IBA maakt daarbij het bestek en verzorgt het hele inkooptraject.
Daar zijn we goed in. De laatste jaren zijn er veel ontwikkelingen op het gebied van licht. Zo werd de stad ’s nachts altijd verlicht op het niveau dat nodig is in de spits. Maar sinds 2011 is het mogelijk het licht af te stemmen op de behoefte: minder verkeer dan minder licht. Daar zijn verschillende trucs voor met verschillende kosten. Ook ledverlichting is zo’n vernieuwing. Wat Amsterdam heel goed doet, is het licht ’s avonds pas inschakelen als het écht nodig is, let maar eens op. Dat bespaart energie en geld.’