IBA Accent 02 IBA Accent is het relatieblad van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, juni 2013.
Mooi, die OOIJ! Voor wie het is ontgaan: de afgelopen tien jaar zijn er dankzij IJburg ruim 20.000 bewoners bijgekomen aan de rand van Amsterdam. Al deze mensen rijden tot nu toe via één prachtige, maar smalle brug aan de westkant hun eiland op en af. Je moet er niet aan denken dat de bewoners van IJburg 2 daar ook nog bij komen. En hoewel de woningbouw door de crisis momenteel in een diep dal verkeert, is het logisch
dat er ook een verbinding met de snelweg aan de oostkant van IJburg in aanbouw is. Dat is de OOIJ: de Oostelijke Ontsluiting IJburg. Hier wordt gewerkt aan een opvallend en innovatief technisch hoogstandje met groene, blauwe en grijze infra. En aan een bijzondere, witte brug over het Amsterdam-Rijnkanaal. Zo bijzonder, dat hij als achtergronddecor diende voor Rutte en Samson bij de presentatie van hun regeer-
akkoord en daarmee het symbool werd van optimisme in zware tijden. Want een crisis gaat voorbij en IJburg 2 komt er wel. En zolang er nog geen verkeer over die nieuwe brug rijdt, geeft het ons mooi de kans om er in alle rust van te genieten. Edwin Meiser
Precisiewerk: De Uyllanderbrug wordt op zijn plaats gehesen.
Het oog van de adelaar The devil is in the detail, dat weten ingenieurs als geen ander. In plannen en ontwerpen zitten vaak onbekende risico’s verscholen. Een succesvol project vraagt dan ook om technische kennis: experts aan beide zijden van de projecttafel die samen excelleren.
Op rijksniveau heeft men de les al geleerd: om de marktpartij te vinden die de klus kan klaren, moet je verstand hebben van wat je vraagt. Alleen dan vind je de expert die je zoekt. De kwaliteit van de informatie die de opdrachtgever aanlevert, speelt dan ook een cruciale rol in het aanbestedingsproces.
Net als op rijksniveau zijn de ingenieurs van de stad Amsterdam meer en meer informatieleveranciers. De kwaliteit van informatie bepaalt de kwaliteit van de aanbieding en van het gerealiseerde resultaat. Ingenieurs zijn zich als geen ander bewust van de op-
Lees verder op pagina 2
IBA Accent 02 pagina 2
Vervolg van pagina 1 gave om hun kennis in te zetten voor het realiseren van infrastructuur. Met die kennis is de gemeente Amsterdam als opdrachtgever van de grond-, weg- en waterbouwmarkt sterk georganiseerd. Problemen voorkomen Ook na de aanbesteding is het enorm belangrijk dat je als opdrachtgever beschikt over gespecialiseerde technische kennis. Niet alleen om een goed gesprekspartner te zijn voor de aannemer, maar ook om de beste en meest innovatieve resultaten te behalen. Als opdrachtgever wil je dat een marktpartij zich maximaal inspant om zijn scope te realiseren. Maar een deskundig opdrachtnemer kan alleen excelleren met een deskundig opdrachtgever. Dat hebben we bijvoorbeeld gezien bij de Oostelijke Ontsluiting IJburg (OOIJ), in de ontwerpfase van de Uyllanderbrug. Dat is de nieuwe brug van IJburg over het Amsterdam-Rijnkanaal. Daar heeft IBA op meerdere momenten clash detecties uitgevoerd op de ver-
werkelijkheid. Die proefbotsingen in 3D hebben geleid tot een aantal onvolkomenheden in het ontwerp en fasering die nog vóór de realisatie zijn opgelost. De kwaliteit
Technische kennis voorkomt missers en creëert kansen voor innovatie. van de informatie komt daarmee op een hoger niveau, wat problemen in de uitvoering minimaliseert en onnodige kosten voorkomt. Innovatieve oplossingen Bij hetzelfde project zijn nog in de uitvoering optimalisaties in het ontwerp gerealiseerd. De Uyllanderbrug is in twee fasen gebouwd, na de eerste fase is de brug geplaatst van de wal naar haar definitieve locatie over het water van het Amsterdam-Rijn-
Een deskundig opdrachtnemer kan alleen excelleren met een deskundig opdrachtgever. schillende (deel)ontwerpen van de brug en de aansluitingen op het maaiveld. Clash detecties zijn confrontaties van de uitgangspunten, faseringen in de realisatie en de eindresultaten van ontwerpen in de virtuele
kanaal. Vervolgens zou het brugdek worden gestort met gewapend beton op een tijdelijke bekisting. Het aanbrengen van de bekisting zou de scheepvaart echter voor een langere periode hinderen en die overlast
Stoomcursus Amsterdamse context
posiet panelen in plaats van prefab beton? Panelen van composiet zijn sterk en kunnen een belasting van 800 kilo per vierkante meter weerstaan. Ze zijn licht en als definitief werk een mooie afwerking van de onderzijde van de brug. Omdat deze permanente bekisting kon worden aangebracht voor het plaatsen van de brug, is de scheepvaart geen moment gehinderd. Deze innovatieve oplossing ontstond dankzij de hechte samenwerking tussen een technisch deskundig opdrachtgever en dito opdrachtnemer. Helikopter en adelaar Het staat vast dat de helikopterview bij een project noodzakelijk is om zicht te houden op het geheel. Maar de adelaarsblik van de experts op het detail is net zo onmisbaar. Die blik voorkomt missers en creëert kansen voor innovatie. En dat is nu precies de meerwaarde van een kennisintensieve en vooral van een kennisoffensieve opdrachtgeverorganisatie. Meer informatie: Tjeerd Roozendaal (020) 251 11 74, troozendaal@iba.amsterdam.nl
derende omgeving. Een afnemend opdrachtenpakket, gebiedsgericht werken, samenwerking in een nieuwe RVE-Ingenieursdiensten, ‘meer met de markt’ en niet te vergeten: kennis delen met de ingenieursbureaus van de G4, Rijkswaterstaat en ProRail. Het zijn allemaal zaken die richting geven aan onze toekomst en die niet zonder slag of stoot zullen gaan. Centraal bij het vormgeven van onze toekomst staat het belang van de stad, en natuurlijk zal de kwaliteit die wij leveren onze kracht moeten blijven. En daarbij zullen we nog meer moeten gaan kijken door de bril van de opdrachtgever.
Mijn eerste veertig dagen bij IBA heb ik ervaren als een stoomcursus Amsterdamse context. Voor mij essentieel om inzicht te krijgen in de manier waarop IBA zich het beste kan inzetten voor de gemeente Amsterdam. Welke lessen ik in die eerste veertig dagen kreeg? Ik noem er een paar: Zicht krijgen op de mores en sores van IBA. Een beeld vormen van wat onze opdrachtgevers en het gemeentebestuur vinden en willen van IBA. Gevoel krijgen voor de stekeligheden en fricties in het organisatieontwikkelingstraject in Amsterdam. En natuurlijk ook: zoeken naar een manier waarop we elkaars competenties bij IBA maximaal benutten. Ik heb daarbij gemerkt dat er grote parallellen zijn met de Rotterdamse situatie
voor de omgeving wilden we graag voorkomen. De oplossing kwam van de technische experts van IBA, de opdrachtgever in het veld. Waarom niet kiezen voor grote com-
waarin ik de afgelopen jaren heb gewerkt.
We staan voor grote opgaven die veel inzet en veerkracht van ons gaan vragen. Opgaven die nodig zijn om de stad vorm te geven en die mij nu al heel veel energie geven.
IBA gaat zich de komende jaren verregaand aanpassen aan een drastisch veran-
Martin Schilperoord directie Ingenieursbureau Amsterdam
IBA Accent 02 pagina 3
Techniek versnelt en bespaart De grondwerken bij de Oostelijke Ontsluiting IJburg (OOIJ) naast de A1 zijn complex, zowel technisch als logistiek. De opdracht? Realiseer voor de OOIJ binnen één jaar een aardebaan met 3,5 meter zetting op een 8 meter dikke slappe veenbodem. Nodig? 1,2 miljoen kub zand, super versnellingsmaatregelen, een goede monitoring en een nauwe samenwerking tussen de vele betrokken partijen. Tijd is geld waard. Dat daagt techniek uit om slimme oplossingen te bedenken die tijd en geld besparen. IBA heeft als versnellingsmaatregel vacuüm consolidatie ingezet: een speciaal ontworpen techniek om consolidatie van slappe klei- en veengronden met een hoge waterverzadiging te versnellen. Het systeem bestaat uit een fijnmazig drainagesysteem met verticale en horizontale drains die zijn aangesloten op vacuümpompen. Deze techniek realiseert
de aardebaan 2,5 keer sneller dan de traditionele methoden. Bovendien was het dankzij de vacuüm consolidatie niet nodig om een 4 kilometer lange damwand aan te leggen en 350.000 veengrond af te graven. Een besparing van maar liefst 5 miljoen euro. Vacuüm consolidatie De vacuüm consolidatie is op drie manieren gemonitord in 30 vakken van 100 bij 50 meter. Peilfilters meten de grondwaterstand en grondwaterdruk, inclinometers de horizontale grondverplaatsingen en zakbakens de veranderingen in hoogte van dieper liggende bodemlagen. IBA heeft per vak beoordeeld hoe snel de volgende zandlaag kon worden aangebracht. Zo is veel tijdwinst behaald. Logistieke uitdaging Gedurende een jaar was wekelijks 30.000 kubieke meter zand nodig: voor een twee meter hoge zandwerkvloer (voor aanleg van het vacuüm consolidatie systeem), daarna om de aardebaan tweewekelijks een halve meter op te hogen. Hoe voer je zo’n enor-
me hoeveelheid zand aan? Over de weg zijn dat 2.000 vrachtauto’s per week, met een verkeersinfarct op de A1 als gevolg. Aanvoer per schip (40 per week) was de oplossing voor deze logistieke vraag. Om dat mogelijk te maken, heeft IBA een loswal in het Amsterdam-Rijnkanaal laten aanleggen. De afvoer van het gebruikte zand voor overhoogte, was grotendeels niet nodig. Dat is hergebruikt voor onder andere de aanleg van de vrije busbaan en het ophogen van de aansluiting met de A9. Veel partijen Uitzonderlijk aan de OOIJ is ook de samenwerking tussen een zeer groot aantal belanghebbende partijen. Zo werken de gemeenten Amsterdam en Diemen onder andere samen met Rijkswaterstaat (A1 en A9), ProRail (spoor Amsterdam-Utrecht), Nuon, Tennet, Staatbosbeheer, Waternet en de provincie Noord-Holland. Meer informatie: Dirk Keijzer, senior projectleider, 020 251 1276, dkeijzer@iba.amsterdam.nl
De aardebaan voor de aansluiting op de A1 is binnen één jaar gerealiseerd.
IBA Accent 02 pagina 4
Architect Wim Quist werkte samen met de constructeurs van IBA: ‘Je inspireert elkaar.’
‘De vorm ontstond vanuit de berekeningen’ Dat een grote, zware brug zó licht kan lijken. Het verwondert architect Wim Quist nog steeds. ‘Hoe sterk je ontwerp werkt, zie je pas in het echt.’ Een harde wind waait over het werkterrein. Mannen met helmen op, zware schoenen en fluorescerende hesjes werken aan het brugdek van de nieuwe Uyllanderbrug. De kolos ligt alweer een tijd op zijn plek, aan de oostzijde van IJburg, over het Amsterdam-Rijnkanaal. De brug werd ingevaren vanuit België en op de oever gemonteerd. Vorig jaar september werd de 150 meter lange, stalen boogbrug, 3 miljoen kilo zwaar, op zijn plaats gelegd. Ingangspoort Hoe ontwerp je een brug van dit formaat? ‘We wisten wat de bedoeling was’, vertelt Wim Quist. ‘Het moest een boogbrug worden, dat stond vast. Want op één brug na liggen er alleen boogbruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal tussen Utrecht en Amsterdam. Ook moest het een brug zijn met de karakteristiek van een ingangspoort én moest hij de Enneüs Heermabrug aankunnen, de andere toegangsbrug van IJburg.’
Quist maakte vele schetsen en tekeningen om vormen uit te proberen en zo de brug in de vingers te krijgen. ‘Een boogbrug kun je op twee manieren ontwerpen. Een hele zware horizontale balk met een boog die lichter is, of andersom: een dunne balk die met vele draadjes aan een zware boog hangt. Ik heb voor het laatste gekozen. Maar hoe maak je een boog interessant? Een hoge boog kan iedereen bedenken. De boog wordt krachtiger door hem zo laag mogelijk te maken.’ Constructeurs Wat volgde, was een intensieve samenwerking met de constructeurs van IBA. ‘We probeerden van alles, zoals: wat gebeurt er als je de schoren schuin zet in plaats van recht? De constructeurs berekenden, keurden af of stuurden bij, waarna ik weer verder ging. Vanuit de berekeningen van de constructeurs ontstond de vorm.’ Bijzonder trots is Quist op de aanzet van de brug, in de hoeken. Dat is de plek die de grootste krachten opvangt en afvoert en om die reden zwaar moet zijn. ‘De versterkingsribben die we hier hebben gemaakt zijn zuiver constructief maar geven de brug een prach-
tige beëindiging. Dat maakt het geheel heel interessant.’ Op de samenwerking met de constructeurs kijkt Quist met een goed gevoel terug. ‘Je inspireert elkaar omdat er helder wordt gedacht. Maar hoe sterk het ontwerp werkt, dat zie je pas in het echt. De brug heeft zijn eigen sierlijkheid en duidelijkheid.’
Colofon Redactie Erik Bakker, Ethel van Kesteren, Tjeerd Roozendaal Tekstredactie en interviews Marieke Mittelmeijer Eindredactie Ethel van Kesteren Beeld Maurice Boyer, Tom van der Leij, Fotomix.nl, Joseph Steenbergen Vormgeving Studio Rikkelman Amsterdam Druk Noordhoek Offset bv, Aalsmeer Dit is een uitgave van gemeente Amsterdam, Ingenieursbureau, postbus 12693, 1100 AR Amsterdam Voor meer informatie afdeling Organisatie Personeel en Communicatie, communicatie@iba. amsterdam.nl, www.amsterdam.nl/iba Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie
IBA Accent 02 pagina 5
Natuurontwikkelingsproject Zuidelijke IJmeerkust maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur.
Nieuwe kreek bij het IJmeer IBA werkt al jaren hard aan de ontwikkeling van natuur in het IJmeer en bij IJburg. Een belangrijk en mooi onderdeel hiervan is een kreek, gegraven in een landtong bij de Zuidelijke IJmeerkust. De nieuwe kreek begint op Diemerzeedijk, op de plek waar het Papenlaantje komt: een recreatieve route van de Bloemendalerpolder naar de IJmeerkust. Het Papenlaantje biedt een weids uitzicht over het natuurgebied langs het IJmeer. Ringslang Bij het ontwerp heeft IBA rekening gehouden met het ruwe karakter van de om-
Kort Toezicht houden met tablet is opvallend efficiënt IBA houdt steeds vaker toezicht met een tablet. We hebben goede ervaringen met de applicatie ED-Controls, een combinatie van een iPad-toepassing en webapplicatie. Het is een registratietool die via een digitale tekening opleverpunten, fouten en instructies koppelt aan positie, tijd en verantwoordelijke. De voordelen? Via de webinterface kunnen geselecteerde betrokkenen alles ter plekke regelen: een locatie aangeven op tekening, foto’s maken en bewerken, werkzaamheden adresseren aan de werkvoorbereider of directievoerder. Het zorgt voor betere communicatie tussen alle betrokkenen, betere kwaliteit, minder opleverpunten, beperking van faalkosten en een tijdsbesparing van wel drie uur per week. IBA gebruikt de tool onder andere bij de OOIJ, Brug 2007, Amstelkwartier en Museumbrug.
geving. Vanuit cultuurtechnisch oogpunt vormt dat een belangrijk uitgangspunt. Eerst hebben we een inventarisatie gemaakt van de vegetatie. Om de diversiteit aan vegetatietypen te stimuleren, zijn vervolgens bomen gekapt. Verder hebben we rietoverschot en andere vegetatie verplaatst naar de zonzijde van het bos om broeihopen voor de ringslang te creëren. Rietzone Na deze ingrepen zijn de graafwerkzaamheden begonnen. Met kranen op pontons werd de landtong los van het vaste land gegraven. De grond uit de kreek hebben we gebruikt om een verondieping aan te
Twee aannemers op één locatie dankzij EMVI-uitvoeringsplan In opdracht van Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer (DIVV) wordt de Kramerbrug, de brug in de Amsteldijk over het Amstelkanaal, gerenoveerd. In 2011 is de renovatie aanbesteed in meerdere traditionele UAV-contracten. De twee grootste contracten hebben het gunningscriteria Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI). Een plan van aanpak voor coördinatie en samenwerking is onderdeel van het EMVI-uitvoeringsplan dat DIVV en IBA hebben opgesteld. De resultaten tot nu toe: alle partijen nemen de verantwoordelijkheid zoals beschreven in de uitvoeringsplannen. Beide aannemers werken gelijktijdig op hetzelfde werkterrein aan dezelfde brug. Aannemers en directievoering bewaken gezamenlijk risico’s. Een goede afstemming van de werkzaamheden en samenwerking is een voorwaarde. En dat is gelukt. Er is meer openheid naar elkaar en daardoor meer inzicht in elkaars belangen. De Kramerbrug wordt deze zomer opgeleverd.
leggen voor een rietzone. De noordoever van de kreek heeft een flauw talud gekregen om waterdieren de kans te geven de landtong te betreden. Aan de zuidoever van de kreek ligt nu een vijf meter brede plasberm. Het water is hier gemiddeld een halve meter diep en vormt een ideale locatie voor waterplanten en riet. Wie hier straks een wandeling of fietstocht maakt over het Papenlaantje, zal zien dat je met de juiste techniek en inspanning een prachtige natuurinfra kunt creëren. Meer informatie: Renate van Bemmelen, adviseur waterbouw, (020) 251 1336, rbemmelen@iba.amsterdam.nl.
Oostelijke Ontsluiting IJburg: een project van grote getallen Het gehele traject van de OOIJ, vanaf IJburg tot de aansluiting op de Weteringweg in Diemen is ongeveer 3 kilometer lang. De brug is 350 meter lang met een vrije overspanning van 150 meter over het Amsterdam-Rijnkanaal. Het hoogste punt ligt 34 meter boven NAP, de maximale doorvaarthoogte is bijna 10 meter. Nog meer cijfers: • zand: 1,2 miljoen m3 (ter indicatie: 80.000 vrachtwagens) • gewicht brug: 45 miljoen kilo • 490 betonpalen: 6.200 ton • constructiestaal: 3.000 ton • betonstaal: 2.500 ton • beton: 26.250 ton • 98 geprefabriceerde betonliggers: 7.000 ton
IBA Accent 02 pagina 6
Colm Heidstra werkt aan het grondwerk voor de Oostelijke Ontsluiting IJburg.
‘Altijd genoeg uitdagingen’ Colm Heidstra is een echte allrounder. Bij begon als tekenaar/voorbereider en groeide door tot senior voorbereider, toezichthouder en kostendeskundige land & water. ‘IJburg is de rode draad in mijn werk bij IBA. Toen ik hier veertien jaar geleden in dienst trad, werkte ik als tekenaar/voorbereider aan de aanleg van de IJtram. Daar kwam steeds meer bij kijken: bestekken schrijven, een stukje kostendeskundigheid in de voorbereidingsfase. Daarna kwam er
ook toezicht bij, onder andere op de aanleg van waterkeringen op Steigereiland en Haveneiland. Binnen én buiten werken levert veel op. Je leert hoe aannemers denken en hoe de praktijk uitpakt. Mijn ontwerpen worden daar beter van. Momenteel werk ik aan het grote grondwerk voor de Oostelijke Ontsluiting IJburg: de aansluiting van de nieuwe Uyllanderbrug op de wegen. We hebben daar te maken met een slappe ondergrond. Om die te verstevigen, hebben we gebruikgemaakt
van geforceerde consolidatie: met drains trekken we onder druk grondwater weg uit de veenlaag. In Amsterdam is deze techniek nog niet vaak toegepast. Mijn werk op IJburg is voorlopig niet klaar: we gaan ook de oevers en natuur aanleggen rondom de nieuwe brug. Daarnaast werken we hard aan de aanleg van Centrumeiland, de tweede fase van IJburg. IBA is mijn eerste werkgever maar ik heb nooit de behoefte gehad om verder te kijken. Er zijn altijd genoeg uitdagingen, ik zit niet stil.’