De melkleveranciers van Oosterhout 1898 - 1943

Coรถperatieve Stoomzuivelfabriek - Oosterhout N.-B.

Foto anno 1920.

De melkleveranciers van Oosterhout (1898 - 1943) De Fabriek Bestuur en commissarissen Personeel Wonen en werken Boerderijen Het vee Polders, land en water Flora en Fauna M.A. Kuijpers Breda

Š2004 M.A. Kuijpers Adres: Kloosterplein 2c, 4811 GN Breda E-mail: ma.kuijpers@wanadoo.nl

Alle rechten gereserveerd Uitgegeven in eigen beheer ISBN nummer: 90-808689-1-4 1e druk, mei 2004

Niets uit deze uitgave mag worden openbaar gemaakt en/of verveelvoudigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. De inhoud van dit boek is met de grootste zorgvuldigheid tot stand gekomen. Mocht er echter onjuiste informatie instaan, dan is de auteur hiervoor niet aansprakelijk.

2

Voorwoord Kort na het uitbrengen van mijn boek Herinneringen aan Vrachelen in 2000, diende zich voor mij een andere uitdagende klus aan: de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek in Oosterhout van 1898 – 1943. De concrete aanleiding was een foto – die ruim 60 jaar na sluiting van de fabriek in 1943 tevoorschijn kwam - met daarop de meeste leden die destijds bij de melkfabriek hun melk brachten. Aan mij de eer om alle personen op de foto bij naam en toenaam te benoemen en het wel en wee van deze leden bij de oude melkfabriek te beschrijven.

Mede dankzij de medewerking van familie, buurtgenoten, zonen, dochters, kleinzonen en kleindochters hebben we de meeste personen op de foto kunnen achterhalen. Ook de samenwerking met Cor Huijben, die al met dit enorme karwei begonnen was, zorgde ervoor dat de speurtocht in een stroomversnelling raakte.

Naast namen en geboorte- en overlijdensdata van de betrokkenen, komen ook hun leven, wonen, werk en hun gezin uitgebreid aan bod in het boek. Het boek start met de oprichting van de melkfabriek in 1898, omdat de landbouw van destijds grotendeels bestond uit het gemengde bedrijf, wat stond voor de levering en de verwerking van melk.

De landbouwindustrie heeft de afgelopen decennia enorme veranderingen doorgemaakt en authentieke boerderijen hebben plaatsgemaakt voor moderne nieuwbouw. Voor mij een extra motivatie om naast de mensen ook de oude boerderijen uit de periode voor 1938 te laten zien en u te laten proeven van het typische boerenbedrijfleven in en om Oosterhout. Daarmee is dit boek interessant geworden voor iedereen wiens ouders of grootouders bij de fabriek lid waren, maar zeer zeker ook iedereen die nieuwsgierig is naar de leef- en werkwijze van hun voorvaderen in Oosterhout.

Zoals gezegd hebben velen mij geholpen bij het speurwerk dat uiteindelijk dit boek heeft opgeleverd. Ik ben iedereen daarvoor zeer dankbaar. Mijn speciale dank gaat uit naar Cor Huijben voor het beschikbaar stellen van geschikt fotomateriaal, Antoon Kanters met wie ik veel onderzoeksuren in het archief heb doorgebracht en het personeel van het Regionaal Archief te Oosterhout.

Veel leesplezier!

Rinus Kuijpers

3

4

Inhoudsopgave Hoofdstuk

blz.

1.

De opsporing

7

2.

De oprichting

15

3.

Het bestuur

19

4.

Leden, verslagen en vastleggen

25

5.

De fabriek

31

6.

Personeel

41

7.

Werken op een boerderij

51

8.

Wonen

61

9.

Buurtschappen

65

10.

Gebouwen in de buurtschappen

67

11.

Het vee

151

12.

Zuivelproducten

159

13.

De melkleveranciers van 1938

161

14.

Grondsoorten

185

15.

Waterhuishouding

191

16.

Polders

195

17.

Panorama’s

205

18.

Flora en Fauna in Oosterhout

209

19.

Tot slot

214

20.

Bronnen

220

21.

Index

221

5

6

1. De opsporing Na een paar jaar huisbezoeken bij de nazaten van de leden van de melkfabriek hadden wij al veel namen van de desbetreffende leden gevonden. Daarna deden we een beroep op het Dagblad BN/DeStem en de Oosterhoutse Courant voor een publicatie van de foto zoals hier onder is afgedrukt. Op deze bekendmaking kwamen meerdere reacties, zowel telefoontjes als e-mails. Hierbij werd uiteindelijk de naam genoemd van het “Kleine Jongetje” genaamd “Antonius (Toon) Taks”. (zie verder)

Publicatie in BN/DeStem d.d. 16 november 2002.

7

Omdat we de leeftijd van het jongetje inschatten op ongeveer 15 jaar hebben we alle doopcelen gelicht van de jongens die in de jaren (1920 - 1923) onder de boerenstand in Oosterhout geboren zijn. Dit waren: Ackermans, Christianus Adrianus

29 november 1921

Ackermans, Cornelius Adrianus

10 januari 1922

Ackermans, Pieter Johannes

29 december 1920

Akkermans, Christianus Petrus Hendrikus

5 juni 1921

Bakx, Cornelius

25 september 1920

Balemans, Cornelius Johannes

7 maart 1922

Balemans, Johannes

23 september 1923

Bastiaansen, Johannes Christiaan

11 februari 1922

Besems, Antonius

14 mei 1921

Besems, Karel

11 mei 1922 8

Bossers, Johannes Wilhelmus

29 januari 1923

Bossers, Wilhelmus Gijsbertus

2 december 1920

Botermans, Gerardus Adrianus

29 augustus 1922

Broeders, Adrianus Petrus

31 januari 1923

Broeders, Hubertus Gerardus Johannes

27 juli 1922

Broeders, Wilhelmus Gijsbertus Maria

3 juli 1923

Damen, Gerardus

15 april 1921

De Hoog, Christiaan

16 augustus 1923

De Hoon, Petrus

31 juli 1920

De Hoon, Wilhelmus Petrus

24 december 1921

De Jong, Jacobus Marinus

9 maart 1923

De Jongh, Johannes Cornelius

5 november 1923

De Leeuw, Wilhelmus Jacobus

13 december 1922

De Wit, Leonardus

9 oktober 1921

Den Dekker, Franciscus Nicolaas Marinus

13 september 1920

Den Dekker, Petrus Paulus

29 juni 1920

Den Reijer, Cornelius Lambertus

2 december 1920

Van den Rijen, Adrianus Cornelius

21 mei 1921

Donkers, Adrianus Cornelius Josephus

27 maart 1921

Donkers, Antonius Fidelis

24 april 1922

Evers, Cornelius Adrianus

25 februari 1921

Evers, Hendrikus Johannes

2 juli 1920

Evers, Hubertus

21 september 1921

Evers, Johannes Hendrikus

25 september 1922

Evers, Marinus Petrus

10 september 1922

Halters, Adrianus

30 januari 1920

Halters, Michiel Wilhelmus

8 mei 1923

Halters, Petrus Wilhelmus

27 oktober 1920

Huijben, Antonius Cornelius

12 juli 1921

Huijben, Hubertus Wilhelmus

22 juli 1923

Huijben, Johannes Petrus

28 juli 1922

In het Groen, Antonius Hendrikus

4 mei 1922

Jansen, Arnoldus

2 april 1920

Jansen, Lambertus

16 september 1921 9

Jansen, Marinus Adrianus

5 augustus 1921

Leemans, Adrianus Petrus

4 mei 1923

Leemans, Nicolaas Adrianus

15 maart 1921

Ligtvoet, Antonius

7 juli 1920

Lips, Antonius Marinus

21 oktober 1921

Meeuwissen, Cornelius Martinus

27 juli 1923

Oomen, Lambertus Johannes Peeters, Johannes Wilhelmus

1 december 1923 13 maart 1920

Peeters, Petrus Johannes

22 oktober 1923

Pijnenburg, Johannes Adrianus

25 juni 1920

Segers, Adrianus Johannes

1 januari 1920

Siemons, Gerardus Wilhelmus

8 februari 1922

Siemons, Wilhelmus Nicolaas

25 augustus 1923

Stadhouders, Hubertus Wilhelmus

7 juli 1920

Taks, Antonius Gerardus

6 februari 1921

Taks, Gerardus Johannes

15 augustus 1922

Taks, Johannes Lambertus

21 oktober 1923

Tielemans, Christiaan Wilhelmus

9 september 1920

Van Bavel, Adrianus Cornelius

31 december 1920

Van Bavel, Elisius Christiaan

1 juli 1921

Van Bavel, Johannes Josephus Franciscus

29 november 1922

Van den Heijkant, Josephus Johannes

15 januari 1922

Van den Heijkant, Petrus Josephus

18 juni 1923

Van den Heijkant, Pieter Johannes

17 november 1921

Van den Hout, Hubertus Cornelius

1 juli 1920

Van den Hout, Johannes Adrianus

21 februari 1922

Van Dommelen, Laurentius

17 maart 1923

Van Gils, Johannes Nicolaas

5 maart 1922

Van Heel, Henricus Hubertus

10 maart 1920

Van Heel, Willem Arend

18 december 1922

Van Meel, Leonardus Antonius

22 mei 1922

Van Oosterhout, Adrianus

Âą 1920

Van Vugt, Johannes

22 september 1920

Van Zon, Petrus Antonius Maria

28 januari 1920 10

Verhoeven, Franciscus Cornelius

11 mei 1923

Verkooijen, Christianus Andreas

5 januari 1920

Verkooijen, Petrus

12 augustus 1920

Verkooijen, Petrus Adrianus

7 januari 1921

Verkooijen, Petrus Adrianus

1 september 1923

Wijgerde, Josephus Christianus

27 september 1923

Wijgerde, Josephus Jacobus

29 april 1920

Willemse, Ludovicus Cornelius Adrianus

8 februari 1920

Wouters, Adrianus Petrus Josephus

29 maart 1923

Wouters, Andreas Cornelius Johannes

18 november 1920

Wouters, Cornelis Adrianus Maria

7 februari 1922

De volgende correspondentie werd via e-mails gevoerd met kinderen of kleinkinderen van de leden.

Zoals: Dhr. Kuijpers.

Sorry, dat ik wat laat reageer op uw vraag over de foto van de zuivelfabriek. Mijn schoonmoeder kon zich dat feest nog herinneren. Mathilda den Dekker moest helpen bij de bediening. Haar moeder Cornelia den Dekker - Boeren was wel aanwezig. Zij staat op de foto van de vrouwen. Mathilda den Dekker vertelde nog dat ze theedoeken was kwijt geraakt op dat feest en dat haar moeder Cornelia den Dekker - Boeren haar de volgende dag op de fiets er op uit stuurde om deze terug te krijgen. Dit lukte haar niet en dat was in die tijd een hele strop.

Hopelijk heeft U hier wat aan,vr. gr. Marja Boons - van der Veeken.

Betreft: Opsporing verzocht weekblad Oosterhout 18 december 2002 Geachte heer M. Kuijpers, Middels deze mail een reactie op uw rubriek opsporing verzocht. De door u getoonde foto no. 123 is: Johanna (Janske of Jans) Kouwelaar geboren 9 juni 1900. Zij is de zus van Gerrit die in dienst was als stoker bij de melkfabriek en verder ook onderhoud deed aan de machines. Janske was/is dus de zus van de door u genoemde Maria Kouwelaar uit 1903 en inderdaad dochter van Adriaan Kouwelaar - Klaassen. Janske, broer Gerrit en zus Maria hebben jarenlang een boerderij gehad aan de Torenstraat 40 en later nog aan de Havenweg 37. Janske deed op de boerderij het vee en het land. Ik had het genoegen om als kind op de vrije dagen van school en de vakanties op de boerderij met Janske het vee te mogen verzorgen en te helpen op het land. Verder heb ik het vermoeden dat op de foto ook broer Gerrit en wellicht ook broer Bart voorkomen. Ik heb ten minste in het verleden wel eens een soortgelijke foto gezien.

11

Hoop hiermee een stukje van de puzzel te hebben opgelost.

Met vriendelijke groet, André Ligtvoet Geachte heer van Rooij Zie hier ons verzoek om het artikel te plaatsen in het Weekblad van Oosterhout.

Hierbij treft u de foto aan van onze laatste onbekende van de grote foto van het 25 dienst jubileum van de directeur van de Coöperatieve Zuivelfabriek Oosterhout G.A. toen gevestigd aan de Zandheuvel. Het formaat van de foto is ongeveer 75 cm. breed en 25 cm. hoog (panoramafoto in 1938) en erg duidelijk. Deze foto is sterk uitvergroot, maar waarschijnlijk is deze jonge man toch goed herkenbaar aan het gezicht. De reden van dit werk is dat er over een aantal jaren niemand meer weet wie er op deze foto staan en dat de foto dan ook geen waarde meer heeft. Een kopie van de foto met alle namen wordt gedeponeerd bij Regionaal Archief Dienst in Oosterhout.

Wie kent deze persoon?, Zoon van de directeur? Neen Werknemertje van de zuivelfabriek. ?

De foto is gemaakt in 1938 waarschijnlijk in december. Geboorte jaar van de laatste onbekende is ongeveer 1923/1924/1925, resp. 16, 15, 14 jaar oud!

Op de foto staan 114 mannen, waar onder de directeur de Heer van Oirschot, de geestelijke Adviseur de weleerw. Heer Kapelaan Meeus, evenals het Bestuur en de Raad van Toezicht.

113 personen hebben we inmiddels al herkend. Ze worden vermeld met naam, geboortedatum en het adres waar ze in 1938 woonden. Het geboortejaar van het oudste lid is 1864.

Meerdere zonen/dochters, kinderen c.q. kleinkinderen van deze leden hebben ons al geholpen met het benoemen van deze personen.

Weet iemand de naam van deze persoon van de mannenfoto?

Wie heeft er nog eventueel toevoegingen?

E-mail adres: ma.kuijpers@wanadoo.nl Onze website: http://www.wie-is-wie.tiscaliweb.nl Wie kent deze agrarische vrouwen?

Wij zoeken nog de namen van deze 9 vrouwen. Het zijn de echtgenoten en/of zussen en/of moeders en/of dochters van de leden van de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek te Oosterhout G.A. toen aan de Zandheuvel, Oosterhout. Hun echtgenoten en/of hun vaders en of broers hebben we inmiddels herkend op de mannen foto. (zie boven op een na). Op de grote originele foto staan 124 personen, 12 mannen (directeur en bestuursleden) en 112 vrouwen.

12

De onderstaande personen, eventueel de echtgenotes (dochters, moeders of zussen) van de mannenfoto hebben we op de vrouwenfoto niet kunnen vinden. Deze namen zouden bij de afgebeelde foto’s kunnen behoren.

Het zijn in willekeurige volgorde: Mevr. Adriana Kimenay echtgenote van Cornelis van Dongen (Leijsenhoek) Mevr. Johanna Halters echtgenote van Kees Bakx (Vinkstraat) Mevr. Johanna Bol echtgenote van Jan Evers (Oude Heijkantsestraat) Mevr. Johanna Martens echtgenote van Wout Pijnenburg (Prins Frederikstraat) Mevr. Lucia Segers echtgenote van Sjef van den Heijkant (Leijsenstraat) Mevr. Anna de Leeuw echtgenote van Piet Huijben (Hoogstraat) Mevr. Adriana van den Heijkant echtgenote van Adriaan Meeuwissen (Secr. van.

Lukwelstraat) Mevr. Cornelia Aertse echtgenote van Pieter Peeters (Verlengde Kloosterdreef) Mevr. Petronella van Dorst echtgenote van Jan Poppelaars (Veerseweg) Mevr. Anna Janssen echtgenote van Petrus Halters (Heijkantsestraat) Mevr. Maria de Jongh echtgenote van Theodorus van der Avoird (Heijkantsestraat) Enkele vrouwen die eventueel bij hun alleenstaande broer waren.

Mevr. Cornelia Loonen, geboren 1913, dochter van A. Loonen - Jansen (Provinciale weg) Mevr. Maria Snoek, geboren 1914, dochter van Piet Snoek - Martens (Leijsenstraat) Mevr. Maria van den Heijkant, geboren 1910, dochter van Adriaan van den Heijkant - van Ginneken.

Mevr. Helena van Opstal geboren 1890, dochter van Adrianus van Opstal - Hazenberg Mevr. Maria Kouwelaar geboren 1903, dochter van Adriaan Kouwelaar - Klaassen Mocht U een of meerdere van deze vrouwen herkennen neem dan contact met ons op.

13

De eerste tekening van de melkfabriek anno 1898.

14

2. De oprichting Wat is een coöperatieve vereniging Coöperatieve ondernemingen zijn ondernemingen die als bijzonderheid hebben dat de ledeneigenaren ervan tevens belangrijke zakelijke partners zijn en daarom heel nauw zijn betrokken bij de strategieontwikkeling. Zij houden toezicht en bepalen waar het vermogen wordt ingezet, dit gebeurt door een bestuur en een Raad van Toezicht gekozen bij een Algemene Ledenvergadering van de leden.

In Nederland zijn vrijwel alle coöperatieve ondernemingen in de agribusiness evenals de coöperatieve Rabobank en onderlinge verzekeringsmaatschappijen lid van de Nationale Coöperatieve Raad voor land- en tuinbouw, kortweg de NCR. De NCR heeft als missie het bevorderen van coöperatief ondernemerschap en hanteert als motto "Een ondernemer staat nooit alleen”. Enkele boeren stemden wel in met de plannen om een melkfabriek op te richten. Dit heeft er toe geleid dat op 29 december 1898 de Coöperatieve Stoom zuivelfabriek in Oosterhout werd opgericht.

Vastgelegd in de notulen van 3 januari 1899.

Er wordt kennis gegeven dat op de vergadering van 29 december l.l. bij M. van den Heijkant aan het Oosteind met meerderheid van stemmen benoemd zijn tot bestuursleden voor de voorbereidende werkzaamheden, voor de wijk Oosteind Petrus W. Oomen en Adriaen Klijs, voor de wijk Hout en Vraggelen Jacobus de Leeuw, Cornelius Verdaasdonk en Johannes Willemse. Voor de wijk Leijsen en Middelwijk Adriaan Knapen en Adriaan van Leijsen, terwijl op Adriaan Knapen de meeste stemmen uitgebracht zijn en als voorzitter aangewezen is. Verder wordt mede gedeeld dat de wijk Oosteind zich 15

teruggetrokken heeft en dat de vijf overige bestuursleden besloten hebben niets onbeproefd te zullen laten om de vereniging tot stand te krijgen enz.

De vergaderingen werden meestal gehouden in een plaatselijk café. Dat ging meestal om beurten. Deze vergadering werd gehouden op 3 februari 1899 ten huize van A. Kerremans, uitbater in de boerderij annex café “Het Fortuintje” in de Koningsdijk, naderhand Vrachelsestraat 8 en tot heden Vrachelsedijk 8.

De leden waren er intens bij betrokken en ook erg oplettend, want de heer Treffers vraagt: “Of de concept–statuten geverifieerd zijn met het concept dat bij Jacobus Donkers aan de vergadering was voorgelezen aan hetwelk de vergadering de goedkeuring gegeven had.”

Naam Art. 1. De coöperatieve Stoomzuivelfabriek Oosterhout

Artikel 1.

16

Doel Art. 2. Doel verwerking, gemeenschappelijke zuivelbereiding en verkoop van verkregen producten Art. 3 Aankoop grond in de kom van Oosterhout Art. 4 Leden verplichten alle melk van hunnen koeien te leveren Art. 5 Ook niet leden kunnen deelnemen Art. 6 Verkoop producten Art. 7 Verdeling opbrengst Art. 8 Aangegaan voor twaalf jaar Inrichting Art. 9 De Zetel Art. 10 Aanvang 1 - 1 Dienstjaar 1 – 12 Art. 11 Boekhouding enz.

Leden verdeling Art. 18

10 melkkoeien 9 melkkoeien 8 melkkoeien 7 melkkoeien 6 melkkoeien, enz.

Art. 29 Bestuurders en Commissarissen Slotbepaling Art. 52 In de wet van de CoĂśperatieve verenigingen

Notarieel vastgelegd bij notaris B.V.J. Mutsaers d.d. 3 februari 1899.

17

Meerder Algemene Vergadering werden hier gehouden. CafĂŠ de Beurs, Klappijstraat, Oosterhout.

Alom bekend van vergaderingen, bruiloften en danspartijen.

18

3. Het bestuur De oprichters van de fabriek kwamen voor het eerst bijeen op 29 december 1898. Deze initiatiefnemers waren: De heren A. Knapen (Den Heikant), A. van Leijsen en Johannes Willemse (Leijsen en Middelwijk, Centrum), P.W. Oomen en Adriaan Klijs (Oosteind) en Jacobus de Leeuw en Cornelis Verdaasdonk (Den Hout en Vrachelen).

De voorzitter Adriaan Knapen Uit het huwelijk van Andries Knapen en Allegonda van Loon zijn de volgende hieronder genoemde kinderen geboren: 1. Geertruida Knapen, geboren op vrijdag 7 februari 1845 te Oosterhout.

2. Adriaan Knapen, landbouwer, geboren op dinsdag 6 oktober 1846 om 12 uur in de woning wijk B 192 te Oosterhout. Meerdere kinderen uit dit huwelijk worden hier niet vermeld. Om half drie in de morgen van maandag 18 september 1899 overlijdt op 80 jarige leeftijd te Oosterhout Andries Knapen. De verdeling van de nalatenschap gebeurt op 18 januari 1900 bij notaris B.V.J. Mutsaers. De nalatenschap bestaat uit: Een bouwstede met weg, heide en dennenbos aan de Heijkant (zie foto boerderij), kadastraal bekend als sectie G nummer 621: huis, schuur en erf, groot 14 are en 70 ca; nummer 620: tuin, groot 18 are; nummer 622: moestuin, groot 4 are en 60 ca.; nummer 623: moestuin, groot 5 are en 80 ca; nummer 624: bouwland, groot 2 ha, 43 are en 70 ca. enz. In het bevolkingsregister van 1850 - 1860 vinden we Adriaan terug als ongehuwde zoon bij zijn ouders wonend in wijk A 222, huis 192. In het volgende register, dat van 1860 - 1870, vinden we vermeld dat Adrianus op 7 november 1862 teruggekomen is van Oudenbosch (studie). Hij wordt dan weer bij zijn ouders ingeschreven. In de jaren 1870 - 1880 woont hij, evenals zijn zus Geertruida nog steeds bij zijn ouders, nu op het adres A 253. Als wij zijn ouders in het bevolkingsregister van 1880 - 1890 aantreffen op het adres Wijk A Heikant 299 dan is Adriaan daar nog steeds als zoon inwonend. Als Petronella Knapen in december 1897 haar testament laat opmaken, wordt Adriaan Andrieszoon Knapen, haar achterneef, tot executeurtestamentair benoemd voor een salaris van 50 gulden. November 1905 maakt Petronella een nieuw testament, maar ook nu is Adriaan executeur- testamentair.

Bij de boedelverdeling van zijn ouders ontvangt Adriaan: Bouwland aan den Heijkant, Kadastraal sectie R 615, groot 64 are en 80 ca. Sectie R 587, groot 62 are en 80 ca. Geschat op 552 guldens.

Bouwland aan den Heijkant, kadastraal sectie G 777, groot 68 are en 30 ca.

Geschat op 500 guldens.

19

Bouwland ter plaatse Zwarte Waal, kadastraal sectie G 325, groot 58 are en 20 ca.

Geschat op 425 guldens. Bouwland ter plaatse Zwarte Waal, kadastraal sectie G 329, groot 40 are en 10 ca. Geschat op 230 guldens. Bouwland, dennenbos en heide, kadastraal sectie G 573, dennenbos, groot 49 are en 30 ca. sectie G 574 bouwland, groot 53 are en 30 ca. sectie G 575 heide en dennenbos, groot 67 are en 80 ca.

Geschat op 250 guldens. Bouwland op het Ruiters kadastraal sectie G 389, groot 45 are. Geschat op 250 guldens. Hooiland in de Broekkant kadastraal sectie D 768, groot 89 are en 30 ca. Geschat op 1.300 guldens. Hooiland in de Broekkant kadastraal sectie D 773, groot 50 are en 50 ca. Geschat op 950 guldens.

Totaal voor een waarde van f 4.457,--. De rest van de nalatenschap gaat naar zijn nicht Aldegonda van Etten. Aangezien zijn erfdeel echter groot is f 5.354,50 heeft Andries Ć’ 897,50 te weinig ontvangen. Dit bedrag heeft hij te vorderen van Aldegonda.

Op donderdag 10 mei 1900 wordt in zijn huis aan de Heijkant een openbare verkoping gehouden van zijn roerende goederen. Hij verkoopt een grote massa spullen zoals een trekzaag, een tuinschaar, oud leder, zeven, touwwerk, een slijpsteen, kettingen, een kapmes, hamers, bijenkleden, een haverkist, een kafmolen, twee ploegen, vier eggen, de hoge kar, een aardkar, een kleikarretje, een melkwagentje, een kruiwagen, een zadel met strengen, een snijmachine, een koe, een kalf, enz. Aan huishoudelijke artikelen gaan er de deur uit o.a. een kachel, stoven, waterketel, melkkannen, koffieketel, een tinnen bierkan, elf koppen, spiegel, platen, lantaarn, stoelen, een tafel, een hangoor enz.

De opbrengst van de verkoping bedraagt f 508,55.

Hij woont, volgens het bevolkingsregister 1900 - 1920, zonder andere bewoners op het adres Heikant A 357a. Op 18 mei 1910 vertrekt hij naar Oudheusden (Archief Oosterhout en volgens de notulen van de melkfabriek naar Elshout).

(Bron: Hans Knaapen, Maassluis).

Boerderij Adr. Knapen, Oude Heikantsestraat 8. Later Gerrit van Dongen. Afgebroken in 1960.

20

Oude situatie anno 1900.

Situatie anno 2000.

Ontslag Adriaan Knapen als voorzitter van de CoĂśperatieve Stoomzuivelfabriek te Oosterhout bevestigt in de bestuursvergadering van 2 mei 1910.

De heer Petrus Gijsbertus Rombouts werd tijdelijk vice-voorzitter en in de eerste Algemene Leden Vergadering gehouden in 1911 werd hij als voorzitter gekozen.

(*1856-†1937)

21

Hij woonde op het Vijfhuis (Vijfhuizen), Provincialeweg 15.

Nog een klein stukje van de oude boerderij.

De secretaris Adriaan van Leijsen Adriaan van Leijsen en zijn broer Willem bleven ongehuwd en woonden samen in het pand Leijsendwarsstraat 6. Zij boerden daar goed en waren enige tijd de grootste leveranciers aan de melkfabriek. Later woonden zij op de Heuvel 5, waar Cees Huijben (zoon van Pieter), ook gewoond heeft. Sinds 1886 hadden zij Margaretha (Gon) van Dongen als huishoudster. Toen Gon haar heup brak, kochten ze zich in, in het Gasthuis (St. Jozefziekenhuis) Leijsenhoek 73. Gon overleefde hen beide, zij leefde van 19 maart 1869 tot 1 juli 1957 en was meer dan vijftig jaren in dienst van Adriaan en Willem. Toen Willem van Leijsen in 1945 overleed, bedankte hij op zijn bidprentje Gon voor alles wat ze voor hem en Adriaan had gedaan. Adriaan was wethouder en tijdelijk locoburgemeester van Oosterhout. Hij was bovendien enige tijd tiendschatter. Adriaan was vele jaren regent geweest van het klooster St. Catharinadal en het St. Jozefziekenhuis.

Hij hield zeer nauwgezet zijn boekhouding bij.

(Bron: Annie Oomen – van Leijsen)

Adriaan van Leijsen.

Geboren 29 mei 1856, Overleden 1 november 1937.

Boerderij Adriaan van Leijsen, Leijsendwarsstraat 6.

22

Bestuursleden Jacobus de Leeuw (*1843-†1912) Jacobus werd geboren in Dongen op 1 december 1843. Hij trouwde in Oosterhout op 22 juni 1881 met Catharina van Genk (Weduwe van Antonie Rutten, (*1851-†1939) en overleed in Vrachelen op 20 mei 1912. Woonde aan Vrachelsestraat onder nummer J 59, hernummerd naar Vrachelsestraat 46. Zie foto.

Vrachelsestraat 46, foto uit 1930.

Cornelis Verdaasdonk (*1864-†1919) Verdaasdonk Cornelis kwam in het bestuur op 31 januari 1899, omdat twee leden van Oosteind zich hadden teruggetrokken, want de boeren van Oosteind gingen zelf een Melkfabriek oprichten en ze noemden deze vereniging “Coöperatieve Zuivelfabriek en Melkinrichting “De Eendracht G.A.” Cornelis werd geboren op 1 januari 1864 in Teteringen, was landbouwer en Rooms Katholiek. Hij huwde Cornelia Rutten, weduwe van Johannes van Opstal, (*1861†1892), dochter van Franciscus Lodewijk Rutten (*1825-†1890) en Maria Broeders (*1830-†1867). Hij ging samen met Cornelia op de Vrachelsestraat wonen plaatselijk bekend J 53, naderhand hernummerd naar Vrachelsestraat 41. De twee kinderen van Cornelia hebben hun naam van Opstal behouden en wel Franciscus en Johanna van Opstal. Bij het echtpaar 23

Cornelis Verdaasdonk en Cornelia Rutten werden elf kinderen geboren. Cornelis Verdaasdonk overleed te Oosterhout op 13 maart 1919.

Stemmentellers Op 23 januari 1899 werd een herverkiezing gehouden omdat afgevaardigden uit Oosteind zich hadden teruggetrokken (o.a. de bestuursleden A. Klijs en P.W. Oomen). De stemmentellers waren Johannes van Dongen, Vrachelen (zie foto), Pieter van den Heijkant (Geboren 10 maart 1853 - Overleden 26 juli 1923) en Nicolaas van Dongen.

Johannes van Dongen Geboren 1 november 1867 Overleden 11 maart 1937

Geboortehuis van Johannes van Dongen, Lageweg 1.

De straat en de boerderij zijn vervallen.

Nog een uitslag van een Stemming, Jacobus Krijnen 72, Josephus Wijgerde 55, Jan van Dongen Fr.zn. 28, Jan Willemse 25, Adriaan Botermans 24, terwijl op enz.

24

4. Leden en vastlegging De leden werden zorgvuldig ingeschreven in het ledenregister. Het nummer van de inschrijving was tevens het nummer in de administratie en tevens het leveranciersnummer wat op de melkkannen werd bevestigd. De lijst geeft hier 90 leden aan. Compareerden: 1 Adriaan Knapen, 2 Pieter de Hoon, 3 Petrus Gijsbertus Rombouts, 4 Cornelis van der Avoird Corneliszoon, enz.

Laatste als lid nummer 90 Antoinetta Hazenberg wed. van (Jacobus) Hendrik Wijgerde.

25

Een stuk uit de oprichtingsakte van Notaris B.V.J. Mutsaers.

Oosterhout, den vierden februari Achttienhonderd Negen en Negentig in tegenwoordigheid enz.

26

Het Notulenboek Alle gesprekken, besluiten en andere belangrijke zaken o.a. over leden, personeel, het product, aankoop machines enz. genomen door het bestuur, werden door de secretaris opgeschreven in het notulenboek. Bij de volgende vergadering werden deze notulen voorgelezen en na goedkeuring door de voorzitter en secretaris ondertekend.

De laatste regels van de notulen evenals de ondertekening van de voorzitter en de secretaris.

.

Het notulenboek waarvan de rand is verzegeld, zodat er geen bladzijde uitgehaald of er tussengevoegd kon worden.

(Ware grootte 30 x 20 cm.)

27

Notulen vergadering 3 januari 1899 gehouden bij J.B. Poppelaars, “Het Gele huis” te Oosterhout.

Het aantal deelnemers (leden) bedroeg bij de aanvang 77, gezamenlijk hadden ze 428 melkkoeien.

Ieder deelnemer moest ƒ 0,25 per koe betalen wanneer ze als lid werden ingeschreven.

Het aanvangs- (leden) kapitaal kwam op ƒ 107,--. (428 x ƒ 0,25).

Het resultaat over 24 weken in 1899 bedroeg

ƒ 905,62½.

Het aantal liters melk geleverd in deze periode was 629.722 verdeeld over 72 leden.

Het aantal koeien bedroeg 428. Het gemiddeld aantal liters per koe was 1471 liters gedeeld door 168 dagen is per dag per koe 8¾ liter.

Resultatenrekening 1899.

28

Dieptepunt 1911 en 1912 Het resultaat over 1911 werd afgesloten met een nadelig saldo ad ƒ 507,62½.

Balans – Verlies en Winst Rekening 1911.

De leden waren het er niet mee eens dat de directeur de namen van de leden bekend maakte als zij de vervuilers waren van de aangeboden melk. Deze leveranciers werden met naam en toenaam op een bord vermeld. De leden kwamen hierdoor in opspraak: Antoon van den Heijkant vindt het een goed idee en het zal best helpen voor de vervuilers, maar stemde toch tegen deze manier van optreden.

A. van den Rijen neemt het woord en zegt: dat de burgerij deze rommel, wanneer zij deze vuile melk aan de fabriek zien, niets meer van de fabriek zullen willen hebben.

Hierop zegt de directeur: Wie brengt die vuile rommel? Indien het waar zou zijn wat gij beweert, dan zijn de zuiveren wel degelijk verplicht te zorgen, dat de vuilen aan de kaak gesteld worden.

Hierop vraagt Jac. de Leeuw of hij ook iets mag zeggen. Dit wordt hem toegestaan.

Spreker beweert dat ook de handelswijze van de directeur verkeerd is, die had art. 16 van het huishoudelijke Reglement moeten opvolgen. Dit artikel luidt: Dat afgekeurde melk moet worden teruggenomen en dat de directeur aan de melkleveranciers de reden der afkeuring schriftelijk in een gesloten couvert meedeelt.

29

Hij begint ook te verklaren dat de directeur zijn best doet om een zoo goed mogelijk product te maken, daarin moet hij hem prijzen, dat hij zorgt de melk zoo goed mogelijk aan de fabriek te krijgen, ook dat is zijn plicht, deed hij zulke niet, dan was hij geen goed directeur. Doch hij moet het een zoo goed zeggen als het andere, want hij was geen vagebond. Er zouden regelmatig commissarissen komen controleren. Kort na Uw benoeming (dus 5 jaar geleden) ben ik en de heer van Raamsdonk z.g. bij U gekomen. Gij hebt toen ons de boeken voorgegooid en wij hebben er wel niets in gevonden, doch daar zouden misschien wel boeren zijn die er wel iets in zouden hebben kunnen vinden. Dat zou je soms kunnen verassen. Gij zijt de directeur en gij zijt den uitvoeder, aldus Jac. De Leeuw. Toen de directeur wilde antwoorden werd door de voorzitter het woord ontnomen en de vergadering werd gesloten.

Een kort verhaal uit de notulen van 20 december 1909.

30

5. De fabriek De infrastructurele verbindingen tussen Oosterhout en Den Hout werden verbeterd.

Nieuwe machines deden hun intrede en er werden allerlei verenigingen en coรถperaties opgericht. In de tweede helft van de negentiende eeuw werden er heftige discussies gevoerd over plannen om boter en kaas niet langer op de boerderijen te maken, maar om in speciale zuivelfabriekjes te gaan produceren. De productie van boter en kaas overhevelen naar de fabriek? Dat nooit! Dat was de taak van de boer en dat moest zo blijven, vond menigeen. Het zou de ondergang van het boerenbedrijfsleven betekenen.

Door stoom gedreven zuivelfabriek Damp van kokend water oefent, wanneer het in een beperkte ruimte is opgesloten, druk uit, die wordt aangewend tot het aandrijven van machines.

De stoommachine ontstond omstreeks 1700 en werd in eerste instantie vooral in de mijnbouw gebruikt. In de periode 1770 - 1800 construeerde men in Engeland de eerste voor fabrieken bruikbare stoommachines - machines met een draaiende as in plaats van een simpele op- en neergaande beweging. Tussen 1800 en 1830 evolueerde de constructie van deze machines sterk. Maar de werkelijke perfectionering vond plaats in de periode 1830 - 1930. Ook de ketelbouw onderging in dit tijdvak een grote ontwikkeling.

In de muur vast gemetselde stoommachine.

31

Adviseurs Adrianus van Dommelen geboren 27 juni 1850 in Dorst, gemeente Oosterhout was adviseur, hij reisde met het bestuur en de architect mee naar Duitsland voor aankoop van machines, die nodig waren om de fabriek draaiende te krijgen.

Adrianus van Dommelen (*1850-†1932).

Roomrijper Goedkeuring tot aankoop van een Roomrijper (roerinstallatie voorziene bak, waarin men de room laat zuren) gekocht bij van Grasse uit ’s Hertogenbosch voor een prijs van ƒ 1.600,-- zonder verdere kosten.

Ook de wagon met Limburgsche steenkolen als proef ontvangen voor ƒ. 75,00 per 1000 kg.

32

Aankoop bouwperceel In april 1899 werd er grond aangekocht op de Zandheuvel om daar de fabriek te gaan bouwen. Kadastraal was dit bekend als Gemeente Oosterhout Sectie R nummer 453, groot 42 are. De koopprijs bedroeg ƒ 25,-- per Oosterhoutse roede is gelijk aan 1 are of 100 m2 , totale koopprijs was ƒ 1.049,31. Verkoper was de heer Jan Wijnand(t)s. (*1834-†1915), van beroep paardenslachter en hij woonde in de Spookselstraat (Past.

Bressersstraat).

Besluit tot aankoop bouwperceel.

Het perceel wat aangekocht werd. Kadastraal bekend als Gemeente Oosterhout Sectie R no. 453.

33

Plan tot verbouwing v/d Directeurswoning v/d Coรถp. Stoomzuivelfabriek te Oosterhout.

Voormalige directeurswoning 1923.

Aanvraag bouwvergunning.

34

Bestaand

Nieuwbouw

Zandheuvel D 181.

35

Bouwtekening van de begane grond. Achter woonkamer en keuken. Voor links het kantoor en rechts nog een kamer.

Gebr. Oomen, Architecten Oosterhout - Heuvel G 212 -

Telf. No. 84.

Oosterhout, 2 juni 1925 Aan Heeren Burgermeester en Wethouders der gemeente Oosterhout.

Edelachtbare Heeren, Onder overlegging der Teekeningen in duplo, voor de verbouwing van de Coöperatieve Stoom Zuivelfabriek te Oosterhout, hebben wij de eer uw achtbaar College beleefd te verzoeken, daarvoor uwe goedkeuring te mogen ontvangen.

Het te verbouwen fabrieksgedeelte wordt geheel van steen opgetrokken, met vloeren van gewapend cementbeton, ijzeren kapspanten, gedekt met pannen, leien en mastiek op houten bebording .De afvoer van water en fecaliën geschied door stank vrije ingerichte putten en riolen, naar bestaande putten.

Alles voldoet aan de voorschriften der plaatselijke bouwverordening, terwijl constructie deelen en gewapend beton aan de hoogst te stellen eischen beantwoorden.

De aanneemsom bedraagt ƒ 15465,--.

Namens de Directie van bovengenoemde Coöperatie.

Gebr. Oomen Architecten 36

Met de hand geschreven aanvraag tot goedkeuring voor de verbouwing.

37

Verbouwingsplan voor de fabriek 1925.

38

Materialen en leveranciers.

5e. Dat de geheele installatie machinerieĂŤn volgens eene specificatie zijn aanbesteed aan de firma Wed. J.C. Massee & zoon te Goes voor eene som van zes duizend achthonderd gulden.

6e Dat de timmerwerken, verwerken koperslagers werk is aanbesteed aan Jan Wijdemans te Den Hout. Volgens teekening en een bestek voor een som twee duizend driehonderd twee en twintig gulden.

7e Dat het smidswerk aanbesteed is aan Hendrik van Dongen en Frans Baijens alhier voor een som van twee honderd gulden.

8e Dat de dakpannen (Tegelsche) aangekocht zijn van Hendrik Martens voor Ć’ 32,-- per duizend en de dakvorsten voor 25 cent per stuk.

Oosterhout 24 september 1927.

39

Stoomzuivelfabriek na de verbouwing in 1927.

Het gebouw in 2003 wat er nog van over is.

40

6. Personeel Benoeming directeur Frans Verkleij Op 18 april 1899 werd tot directeur benoemd de heer Frans Verkleij uit Ootmarsum voor een jaarsalaris van ƒ 500,--. Secundaire arbeidsvoorwaarden waren een vrije woning en gebruik van melk en boter. In 1904 werd hij opgevolgd door Cornelis van Beek.

De benoeming.

Benoeming directeur Cornelis Johannes van Beek In 1904 werd Cornelis (Nellis) van Beek tot directeur benoemd (directeur Roomboterfabriek). Hem werd ook een jaarsalaris geboden van ƒ 500,-- (ƒ 10,-- per week), zijn directeurschap duurde tot 25 januari 1913. Cornelis werd geboren op zondag 19 november 1876 in de Meerberg te Teteringen en is overleden te Breda op 24 maart 1952. Zijn opleiding had hij in Tilburg gehaald. De dienstwoning van de melkfabriek op de Zandheuvel huisnummer D 181 kwam tot zijn beschikking en hij trouwde te Oosterhout op 24 november 1905 met Engelina Oomen uit Oosterhout (*1883-†1955).

Het echtpaar bleef vier jaar kinderloos. De zusters van de Heilige Driehoek (waaronder De Zandheuvel viel) werden gevraagd om te bidden voor kinderen in dit gezin.

Hier werden de oudste drie kinderen geboren: Maria, Willem en Cornelis. Naderhand werden in Teteringen en in Dongen samen nog 8 kinderen geboren.

Cornelis Johannes van Beek, (*1876-†1952) Foto: Cornelis van Beek op 75 jarige leeftijd.

41

De heer Van Beek was gesteld op hygiëne en besprak met het bestuur hoe ze de boeren konden bewegen om goede en schone melk aan de fabriek te leveren. Er werd dikwijls gepraat over “Vuile Melk”. Enkele leveranciers werd menigmaal er op gewezen dat ze de melk zuiver moesten aanleveren. Het was een groot probleem voor de melkfabriek om deze melk goed te kunnen bewerken en verwerken, want het kostte ook veel tijd en geld om de melk tot boter te kunnen bereiden. De directeur kende natuurlijk deze boeren en hij sprak ze daarbij dan ook aan en maande hen om in het vervolg schonere melk aan te leveren. Ook de statuten werden er bijgehaald. Art 16 van het huishoudelijke reglement luidt: Dat afgekeurde melk moet worden teruggenomen en dat de directeur dit schriftelijk aan de desbetreffende leden moet meedelen. Maar de directeur wilde het algemeen bekend maken wie deze boeren waren en dat ging bij het bestuur een beetje te ver.

Een kort verhaal uit de notulen van 20 december 1909. Aantal leden 140. De reden van beëindiging als directeur van de fabriek was, dat de heer Van Beek enkele hectare landbouwgrond gekocht had in Teteringen. Hij besteedde meer tijd aan de landbouw en uiteindelijk heeft hij besloten om toch een bedrijf te beginnen in Dongenvaart.

Zo doende beëindigde hij zijn functie begin 1913.

42

Benoeming directeur Antonius van Oirschot Antonius van Oirschot, geboren te Hilvarenbeek 5 juni 1872, gehuwd met Maria Norberta van Riel, geboren te Hilvarenbeek op 17 juni 1873. (no. 105 op de foto). Hij werd tot directeur benoemd op 13 februari 1913.

Vaandels op de foto van 1938.

Aanvankelijk dacht men dat de foto in 1938 gemaakt was ter gelegenheid van het 25jarige bestaan van de melkfabriek. Bij nader onderzoek in de oude archieven van de verenigingen in Noord-Brabant te ’s Hertogenbosch lazen we al gauw in de notulen van de Eendracht te Oosteind het navolgende notulenbesluit: 25 jarig Ambtjubileum van Oirschot, Oosterhout.

Vervolgens deelt de directeur mede, dat op zondag 13 februari a.s. de heer van Oirschot te Oosterhout zijn 25-jarige ambtsjubileum viert, als directeur der CoĂśperatieve Zuivelfabriek te Oosterhout.

Besloten wordt bij deze gelegenheid een telegram voor felicitatie aan den heer van Oirschot te zenden namens Bestuur en Directeur.

43

Vader Cornelis van Oirschot was kuiper van beroep en achtendertig jaar oud bij de geboorte aangifte van zijn zoon Antonius, zijn moeder Wilhelmina van Eesteren, zonder beroep, achtenveertig jaar oud. Antonius groeide op in Hilvarenbeek, huisnummer D 199/D 233 en hij trouwde op 8 oktober 1893 met Norbertha Maria van Riel, geboren te Hilvarenbeek, 17 juni 1873. In zijn huwelijksakte was hij van beroep, slagter. Alle acht kinderen zijn geboren in Hilvarenbeek. Toen hij directeur werd in 1913, kwam hij met zijn gehele gezin naar Oosterhout en betrok op de Zandheuvel de dienstwoning. De dienstwoning kwam ter beschikking, want deze was bestemd voor de directeur. Er zijn maar weinig notulen na 1916 bewaard in de archieven.

Maar uit alles blijkt dat hij met zijn personeel en de bestuurders de fabriek tot zijn late pensioen op 71 jarige leeftijd draaiende heeft gehouden. In het jaar 1943 was het echtpaar 50 jaar getrouwd. (Zie foto volgende pagina).

Een van zijn zoons, ‘Joseph’ werd directeur van de melkfabriek “St. Bavo” te Rijsbergen.

Van zijn zoon Antonius (Ton) hebben wij de foto’s mogen gebruiken en hebben van hem nog wat gegevens over zijn opa ontvangen.

Antonius Johannes van Oirschot. (*1872-†1951).

Nortbertha Maria van Riel. (*1873-†1947).

44

45

Geestelijk Adviseur Bijna iedere katholieke vereniging had een adviseur. Formeel was zijn aanwezigheid in een katholiek goedgekeurde vereniging verplicht. Hij moest daarbij de bisschoppelijke richtlijnen in acht nemen.

Medebewoner in de pastorie van de St. Antoniuskerk, D 273, Hoogstraat, nu St. Vincentiusstraat 113 A., Oosterhout

Kapelaan Meeus. Geb. 25 september 1901.

Overige werknemers In op de vergadering van 11 juni 1900 is besloten het loon van het werkvolk te verhogen, dat van Adriaan van Dommelen, als stoker, te brengen op ƒ 7,50 per week en dat van Jan Leemans en Christ van Pelt te brengen op ƒ 7,-- per week. Willem Heeren wordt voor het boter rijden naar Geertruidenberg ƒ 1,35 per vracht betaald.

Personeel klaar voor de ontvangst van de melk.

46

Stoker De stoker moest zorgen dat het water in de stoommachine op temperatuur bleef, zodat de stoom van het water de machines kon aandrijven.

Op de foto Willem van Dommelen uit Vrachelen. Hij volgde zijn vader Adriaan op als stoker. De stokers deden ook het onderhoud van de machines.

Willem van Dommelen (*1877-†1929).

Tekening boerderij P. Akkermans, vervallen in 1983.

De boerderij (woonhuis met stal en schuur) werd gebouwd in de Goorstraat J 44 (Goorstraat 14) omstreeks 1910 in opdracht van Pieter Akkermans. In 1915 verkocht hij het huis aan Willem van Dommelen. De stal werd volgens de plattegrond gebouwd voor 47

zeven koeien, verder was er een schuur, een keuken met een slaapplaats en een kamer met twee slaapplaatsen, waarschijnlijk bedsteden. Willem ging alle dagen te voet vanuit de Goorstraat over de Goorse Brug naar de Zandheuvel naar zijn werk bij de Coöp.

Stoomzuivelfabriek waar hij stoker was. De melk aan huis werd opgehaald door de buren, hiervoor moest Willem een dubbeltje op de melkkan leggen, dan werd ook zijn melk naar de fabriek gebracht. Ook Gerrit Kouwelaar (geboren 29 juli 1906) was stoker op de melkfabriek, waarschijnlijk de opvolger van Willem van Dommelen, want deze overleed al op 52 jarige leeftijd in 1929.

Botermaker Tonnekes boter Boter is boter zou je denken. In het begin van de vorige eeuw lag dat toch anders. Willem de Bont (1879-1975) wist daar alles van. Hij was botermaker en had de belangrijke taak om de boter ook boter te laten zijn: altijd goed op dikte, op kleur en op smaak. Geen gemakkelijke opgave, als u zich daarbij realiseert dat boter maken in die tijd handwerk was. Het ging toch om de boter uit Oosterhout! Maar De Bont stond zijn mannetje. Eén keer won hij zelfs een gouden medaille bij een botercompetitie in België. Volgens zijn dochter Petronella Hop - de Bont (*03-10-1915) maakte pa de beste ‘tonnekes’ boter.

Willem de Bont (*1879-†1975).

Zijn vrouw Johanna Verhoeven overleed op 78 jarige leeftijd. (*1882-†1960).

48

Niet van alle melk werd boter gemaakt, want er kwamen ook melkslijters die de burgerij voorzagen van melk.

Melkslijters met hun handkar rond 1920.

Deze waren in die jaren: Christ van Pelt, Jacobus van Trier en Jos van Lil (Geb. 3 november 1863).

Bedienden op het feest van het 25 jarig dienst jubileum van de directeur Bij het feest op 13 februari 1938 waren enkele dames gevraagd voor hulp bij het bedienen van de leden en voor meerdere genodigden voor het feest. Dit waren meestal de dochters van de leden t.w.: Cor Akkermans of i.p.v. haar moeder (no. 41), Cor Pheninckx of i.p.v. haar moeder (no. 43), Mien Siemons (no. 46), Cor van den Heijkant of i.p.v. haar moeder (no. 82), Mina Meeuwissen (no. 84), Marie de Hoon of i.p.v. haar moeder (no. 49), Marie Ackermans P.dr. of i.p.v. haar moeder (no. 50), Marie Wijgerde (no. 51), Leen Evers (no. 53), To Peeters (no. 54), Jo Koolen of i.p.v. haar moeder (no.

60), Dina van Meel (no. 62), Til den Dekker (no. 63).

Vijf vrouwen van de groepsfoto zijn nog in leven van diegene die we herkend hebben. t.w.: Jo Peeters (e.v. G. Segeren) geboren 19 december 1910, nummer 56 Jo Koolen (e.v. Adr. Ansems) geboren 18 juni 1911, nummer 60 Cor van den Heijkant (e.v. Fr. Van Hoek) geboren 1 februari 1919, nummer 62 Til den Dekker Mdr. (e.v. A. Boons) geboren 15 mei 1919, nummer 63 Marie Ackermans Pdr. (e.v. G. van der Noort) geboren 17 maart 1920, nummer 50

49

Het kleine mannetje van de grote foto Antonius (Toon) Gerardus Taks werd geboren in Oosterhout op 6 februari 1921. Hij werd op de foto erkend door zijn zus Leentje Reniers – Taks. Zij vertelde dat haar broer Toon een bijdehand ventje was en hij heeft waarschijnlijk op die dag gehoord, dat er wat te doen was in de stad en zodoende er maar eens op uittrok.

Hij vertrok naar Canada in 1947, waar hij trouwde met Margareta Dunsmore. Het echtpaar kreeg drie kinderen, een zoon en twee dochters.

Toon was bedrijfsleider bij een oliemaatschappij en betaalde de lonen altijd contant aan zijn werknemers uit. Zo ook in mei 1956.

Om zijn medewerkers te betalen trok hij naar de stad om geld te halen. Onderweg kwam hij door een noodlottig ongeval om het leven (Galgery 26 mei 1956). Leeftijd van de drie kinderen bij het overlijden van hun vader resp. John, Marleen en Helena 4, 3 en 1 jaar.

Toon had vijf broers, met wie hij hieronder op de foto staat. Hun vader was Johannes Taks (*1891-†1945) en hun moeder Catharina van Gils (*1895-†1974).

V.l.n.r.: Toon, Aerd, Jan, Janus, Martien en Bertus Taks. (Foto 1943).

50

7. Werken op een boerderij Of je nu rijk of arm was, het boerenleven betekende hard werken. Wonen in een boerderij betekende dus eigenlijk ook meteen werken. ’s Morgens vroeg op om de dieren te verzorgen, de rest van de dag werk en ’s avonds op tijd naar bed. Als je zo hard werkte moest je natuurlijk goed eten. Maar een arme boer had niet zoveel te eten en daarom was voor hem het leven extra zwaar.

Op de achtergrond Bets Lips - van Oosterhout, op de voorgrond bij de melkkannen haar dochter Pieta Lips.

Als de melkbussen leeg waren, moesten ze gewassen worden. Vaak met heet sodawater, zand en een borstel en dan nagespoeld met schoon water. Meestal gebeurde dat bij de put of bij de pomp, waar ook een rek stond waar de bussen omgekeerd opgezet konden worden. Het zand was een speciaal fijn wit zand, ook wel schuurzand genoemd en werd tevens gebruikt voor het schuren van de klompen. Men had zondagse klompen en klompen voor in de week.

Op de boerderij werkte iedereen mee. De boer, de boerin, knechten, meiden en kinderen. Hoe groter de boerderij, hoe meer knechten en meiden. Die woonden vaak ook op de boerderij. Iedereen had zijn taak. De mannen deden het ‘grote’ werk, zoals de akkers bewerken en de koeien naar het veld brengen en weer ophalen. De vrouwen zorgden voor schoonmaken, koken en klussen rondom het huis. De boerin maakte vaak zelf boter met de karnton. De kinderen werkten ook mee en deden allerlei klussen.

51

Was het dan ook wel eens gezellig op de boerderij? Jawel, soms. Tussen de middag kwam iedereen die in de buurt van de boerderij werkte in de keuken warm eten.

Er was geen gedoe met borden en bestek, je at gewoon met zijn allen uit een grote pan.

Op zondag werd er kalm aan gedaan. Het geloof was heel belangrijk en in de bijbel staat dat zondag een rustdag is. Een beetje naaien en sokken stoppen mocht wel en de dieren moesten natuurlijk ook eten. Maar verder mocht er niet gewerkt worden en ging het hele dorp naar de kerk. Soms waren er wel eens feesten, zoals de kermis of oogstfeesten en ging iedereen in mooie kleren naar het feest.

V.l.n.r.: Jo, Anna, Mien, Cor en Rie van Bavel. Zandheuvel.

Kinderen op de boerderij Kinderen werkten gewoon mee op de boerderij. Als ze ouder werden, gingen ze steeds meer met de volwassenen meewerken. Meestal gingen de kinderen ’s winters naar school om te leren lezen en schrijven en werkten ze ’s zomers mee op de boerderij. Werken op de boerderij werd niet als kinderarbeid gezien. Hoe hard je daar ook moest werken, het kon altijd erger. Veel kinderen werkten in fabrieken, steenbakkerijen en zelfs in de mijnen. Ze moesten dan wel twaalf uur per dag sjouwen en werken in vochtige ruimtes of onder de grond. Ze kregen heel slecht betaald. Het werk was zo zwaar dat veel kinderen er al jong aan doodgingen. In 1874 kwam er eindelijk een wet tegen kinderarbeid.

Kinderen onder twaalf jaar mochten niet meer werken in fabrieken of de industrie.

Werken op de boerderij mochten kinderen toen nog wel.

52

Hooien Op het weiland liet de boer gras groeien. Als het gras lang geworden was, in juni ongeveer, werd het gemaaid met de zeis. Dan moest het nog drogen in de zon en daarvoor moest de boer het af en toe omkeren met de hooivork. Dat was zwaar werk.

Als het hooi droog genoeg was, werd het met paard en wagen naar de boerderij gebracht. Daar werd het in de hooischuur opgeslagen. Het hooi was voer voor de dieren wanneer het winter was en ze op stal stonden.

Gras maaien was behoorlijk zwaar werk. Je werd er moe van en kreeg het er heel warm van, vooral als de zon scheen. Vroeger waren de mensen warmer gekleed dan nu. Ze droegen rood- of witbaaien hemden en halflange onderbroeken die met blauwe strikjes onder de knie werden vastgebonden. Al gauw werd met het werken de boezeroen uitgedaan en ook de bovenbroek. De hemden werden bij warm weer ook wel eens uitgetrokken.

Het gras kwam in lange rijen, ofwel in het zwad te liggen. Als het mooi drogend weer was, kon het gras al na één of twee dagen met de hooihark worden gekeerd. Weer één of twee dagen later werd het gras met de hooihark of de vork uit elkaar geschud. Die handeling herhaalden ze nog wel een paar keer. Zodra het hooi goed droog was, harkten ze het in lange, brede banen en dan konden ze beginnen met het opperen van het hooi.

Dan zette ze het hooi met een vork in oppers (hooistapels). Kort daarna kon het hooi al van het land worden gehaald. Eén man stond op de wagen en een ander stak hem het hooi op een vork toe, waarna het gelijkmatig werd neergevlijd. Als de wagen volgeladen was, werd de hooiboom over het hooi gelegd en vastgesjord, zodat de lading er niet af kon glijden. De wagen werd naar de boerderij gereden en het hooi werd opgetast in de hooiberg of de grote schuur. Na een mooie zomer kon het hooi in vrij korte tijd binnen zijn. Maar bij regen kon het wel weken duren, met als gevolg dat de kwaliteit sterk achteruitging.

Hooigras gerugd, klaar voor de hooiopper.

Zeis.

53

Vervoer De hondenkar Tot in de jaren twintig van de vorige eeuw kwam de hondenkar vrij algemeen in het straatbeeld voor. De trekkracht van de hond bleek de mens goed van dienst te kunnen zijn. Van schilderijen en uit allerlei andere bronnen is bekend, dat er rond 1675 hondenkarren in het straatbeeld van Nederland voorkwamen.

De hondenkar, met de hond als trekdier.

Ingespannen voor-, onder- of achter de kar liet de mens de hond voor hem werken. Een van de reden om dit dier in te zetten was, dat de hond een goedkopere werkkracht was dan bijvoorbeeld het paard. Wie zich geen paardenkracht kon permitteren, gebruikte de energie van honden als transportmiddel.

Mevr. Johanna Evers (e.v. C. Segers) reed als meisje van achttien jaar vanuit de Pr. Frederikstraat met de hondenkar alle dagen naar de fabriek op en neer. Met twee melkkannen, één kan van de avond- en één kan van de morgenmelk.

Een schitterend plaatje van het boerenleven van 1915. Genoeg arbeidskrachten op de boerderij, mannen voor het zwaardere werk en het werk met de paarden, de vrouwen gingen meestal melken, zoals hier met de hondenkar. Aan scharrelkippen geen gebrek.

Kinderen van Petrus Gijsbertus Rombouts (*1856-†1937) en Petronella Johanna Oomen (*1859-†1910) V.l.n.r.: Geerdina, Johannes, Jeanette, Willem en Adrianus Wouters. De hondenkar, geladen met melkbussen, gereed om met Hector in de polder te gaan melken.

54

De hoge kar Nog enkele onder ons zullen zich kunnen herinneren van het wegbrengen van de melk van de boerderij naar de fabriek. Zo vertelde Lies van Bavel dat ze om toerbeurten de melk met de terreinwagen (hogekar verbouwd tot vierwieler) van boeren uit de buurt de melk ophaalden. Hij begon bij hem thuis in de Kegelstraat vervolgens Kruisstraat, Julianalaan, Molenstraat en dan met een volle wagen naar de Zandheuvel waarin de fabriek stond. Hij nam dan de ondermelk en de karnemelk mee terug, bestemd voor de desbetreffende boeren.

De hoge kar werd gebruikt door de boeren om de melk naar de zuivelfabriek te brengen, dit deed men om beurten.

De luxe kar

De luxe melkkar werd tevens gebruikt voor familie bezoek op zondag.

55

Geiten en Geitenfokvereniging Bij de leden en bij de burgerbevolking werden ook geiten gehouden, deels voor het fokken en deels voor het gebruik van de melk. De geitenmelk werd gebruikt voor de eerste consumptie zoals voor de koffie en pap.

De grote foto op de volgende pagina is genomen tijdens de grote Tuin – en Landbouw Tentoonstelling welke gehouden is op 19 – 20 – 21 en 22 september 1920 te Oosterhout.

1e van rechts is Meester Schut, 3e van rechts Jan Gorissen, Klappeijstraat, (grootvader van Riet van Beek), 5e van rechts met als eerste prijs Engelina (Lieneke) Princée uit de Bouwlingstraat, 8e van rechts J. Bouwman (dierenarts). De zevende persoon van links, (3e man met de geit) Frans Carton uit Dorst.

Fotograaf Joh. De Jongh, Foto: Jos Huijben, Oosteind

Engelina (Lieneke) Princée geboren 12 januari 1887, met haar geit en de 1e prijs.

56

57

Ontspanning Ondanks of misschien wel dankzij, het zware bestaan waren veel mensen actief in hun spaarzame vrije tijd. In de jaren dertig vorige eeuw werden de sportclubs de R.K. Jonge Boerenstand (RKJB) en de R.K. Jonge Boerinnenbond (RKJBB) opgericht. De boerinnen behaalden in 1935 in Teteringen bij een Landbouwtentoonstelling de 2e prijs. De sportclub van de Jonge Boerinnen leverde een nog grotere prestatie, door in 1943 een 1e prijs te behalen bij een toernooi dat gehouden werd in Princenhage.

Links: Boeren en boerinnen aan de boerenmaaltijd. Linksvoor zit Leen Evers.

Rechts: Nico den Dekker (voerman) en Nico van Bavel en Anna Stadhouders op de kar van kruidenier S. Fick.

58

1. Bets van Bavel, 18 februari 1925 2. Riet Stadhouders, 20 november 1924 3. Cor van Ginneken, 29 november 1920 4.

Leentje Evers, 18 maart 1923 5. Bertha Evers, 21 november 1923 6. Toos van Meel, 28 mei 1922 7. Anna Evers, 15 september 1920 8. Sjan de Leeuw, 3 december 1924 9. Marie Wijgerde Hdr. 24 september1924 10. An Liesen, 21 november 1925 11. Ad van Bavel 25 december 1923 12. Tonny den Reijer 31 maart 1923 13. Zus Stadhouders 8 mei 1923 14. Mien den Reijer 17 februari 1922 15. Toos Willemse 18 september 1923 16. Corry den Reijer 30 augustus 1924 17. Rie Kuijpers 18 februari 1923.

IJsvermaak is er altijd geweest zeggen de ouderen onder ons. Deze herinneren zich nog hoe ze op smalle poldersloten leerden schaatsen.

Want schaatsenrijden betekende niet alleen plezier maar ook ontspanning, het was vooral een ontmoeting met vrienden, vriendinnen en familieleden. Er waren toen alleen maar botjes en doorlopers. Schaatsen was een must, iedereen deed er aan mee. Kon men al wat beter schaatsen dan ging men naar ijsbanen, zoals in het Slotjes Park, vennen, sloten en ondergelopen weilanden.

59

Een authentieke draaimolen.

Kermis in Oosterhout de 1e zondag na Maria Hemelvaart (15 augustus).

60

8. Wonen Het woongedeelte was meestal in vieren gedeeld: keuken, opkamer, voor - en achterkamer. In de voorkamer was de schouw, waar op de grond vuur gestookt kon worden in de winter en waar de hammen in werden gerookt. Zittend in de schouw kon de boer door een kleine opening zijn veestapel overzien. In de achterkamer waren de bedsteden waar de kinderen sliepen.

Links de open schouw en rechts de voorkamer of de mooie- kamer.

De boer met zijn vrouw sliepen bij voorkeur op de opkamer. De kraamvrouw verbleef doorgaans in de bedstee in de “mooie kamer�, daar kon visite ontvangen worden en de boreling lag in de kribbe aan het voeteneind van de echtelieden. Onder de opkamer was de kelder voor het bewaren van de wintervoorraad: het geslachte varken, maar ook fruit en de voorraad in weckflessen.

Het trapje naar de opkamers boven de kelder.

Weckflessen voor groenten, fruit en vlees.

61

Wonen deed men meestal in de keuken, in de kamer woonde men zondags. In de keuken troffen we dan ook een schoorscheen aan met een kachel met gietijzeren pannen erop, een tafel en een aantal stoelen naar gelang de grootte van het gezin. Er werd gepoetst en geschrobd voor het weekeinde.

Schoorsteen in de keuken, Vrachelsestraat 40.

Vrijwel elk gezin had wel een plattebuiskachel in huis staan. De plattebuis - zo heette de kachel in de volksmond - werd zowel in de keuken als in de woonkamer geplaatst. Als de kachel eenmaal brandde, dan brandde hij goed. Maar wat baalden we als de plattebuis niet aan ging en de schoorsteen niet trok, dan kwamen er hele rookwolken de kamer in.

We zetten de ramen open om de walm naar buiten te werken. Soms was het zo erg dat je elkaar niet kon zien.

De plattebuis.

62

Bijkeuken

Interieur bijkeuken- stal (voor-) vloer, Leijsenstraat 5.

Bedstede Geheel omsloten slaapplaats die in een vertrek is ingebouwd.

Bedstede op de voorvloer in de stal bestemd voor de knecht, Kruisstraat 22.

63

Zondagse kleding

Martinus van Ham – Johanna Maas (Keipolder). (*1871-†1936)

Hendrikus Geerts – Johanna de Weert (Bunthoef).

(*1874-†1938).

(*1877-†1963)

Dimphyna den Boer – Broeders (*1868-†1960).

64

(*1873-†1952).

9. Buurtschappen Waar woonden de melkleveranciers zoal (1898 - 1943) Letter A

Vijfhuizen Noordenhoek Leijsen

Provinciale weg Het Helleke Leijsenstraat Dwarsstraat (Leijsendwarsstraat) Heijkantsestraat Heistraat Hoogstraat Oude Heijkantsestraat Verlengde Kloosterdreef De Lage Heide Seterseweg Setersedwarsweg Leijsenhoek Zandheuvel Bosstraat Hoofseweg Torenstraat Frederikstraat Vaartstraat Vinkstraat 1e Kegelstraat Bouwlingstraat Bredaseweg Molenstraat Pannenhoefstraat (Julianalaan) Eikdijk Haven, Havenweg, Kruisstraat Pottebakkerstraat Hondstraat eerste en tweede Veekestraat eerste en tweede Herweg, Vrachelsestraat Goorstraat, Lageweg Achterstraat Voorstraat Vrachelsestraat

Heijkant

Letter B

Keipolder Seters

Letter C Letter D Letter E

Leijsenhoek Zandheuvel Rutselbos

De Kwaden Negen

Letter G

Centrum

Bunthoef Letter H Letter J

Vrachelen

Letter K

Het Goor Den Hout

65

Letter aanduiding van de buurtschappen.

66

10. Gebouwen in de buurtschappen Er is geen bedrijfstak die zo zijn stempel op ons landschap en daarmee ons land drukte als het boerenbedrijf. De allereerste Nederlandse boer was meer dan 7.000 jaar geleden al actief op de lössgronden van Zuid-Limburg. Nog maar een paar generaties geleden werkte het grootste deel van onze bevolking in de agrarische sector. Net zo kort geleden was ons platteland nog bezaaid met de karakteristieke boeren monumenten.

De glorietijd van het boerenbedrijf en van de boerenbouw ligt nu definitief achter ons.

Vooral door de technologische ontwikkelingen steeg de landbouwproductie weliswaar gigantisch, maar nam ook het aantal boerenbedrijven drastisch af. Duizenden boerderijen verdwenen de laatste decennia of werden verbouwd tot woonhuizen voor stedelingen.

Gelukkig zijn er in Oosterhout nog enkele boerderijen bewaard gebleven. Ik stel u voor nog eens zeker de boer op te gaan.

Een typische boerderij in Oosterhout is de Brabantse langgevelboerderij, d.w.z. het huis en de stal voor de koeien staan achter één lange voorgevel. Boven het huisgedeelte was de graanzolder en boven het stalgedeelte de hooizolder. Het hooi werd door het hooiluik naar binnen gegooid, gewoon los op de zolder. In het open stuk tussen woning en koeien kon het hooi zo naar beneden worden gegooid om in de winter de koeien te voeren. Op de deel stonden de melkbussen, werd er gekarnd, er stond ook de wastobbe en vaak werd daar het eten klaargemaakt, zeker in de zomer.

De boerderij Vroeger bouwden de mensen heel anders dan tegenwoordig. Elke streek had zijn eigen manier van bouwen. De rijkdom van de boer was ook belangrijk. Hoe rijker, hoe groter en mooier de boerderij. Om een boerderij te bouwen gebruikte men meestal bouwmaterialen die in de omgeving te vinden waren, zoals hout, leem, riet, stro en heide.

Alles werd met de hand gemaakt, hoe goedkoper hoe beter. Alleen heel rijke boeren konden dure materialen, zoals echte bakstenen en dakpannen betalen.

Al deze boerderijen bestaan meestal uit een woonhuis, een stal en een schuur, vandaar worden ze lange gevelboerderijen genoemd. De boer op deze boerderij deed van alles.

Hij had schapen, koeien, bijen en akkers. Hij verkocht rogge, boekweit, honing en wol.

67

Landarbeidershuisje In de negentiende eeuw had lang niet iedereen een eigen boerderij. Er waren veel landarbeiders. Een landarbeider had zelf een huisje met een klein lapje grond, maar om geld te verdienen werkte hij bij een boer in de buurt. Van het geld dat hij zo verdiende, kon hij een paar geiten kopen. De melk werd verkocht en de mest gebruikte hij op het akkertje. Met de winst kocht hij na een paar jaren een paar biggen en een kalf. Als hij geluk had, kon hij de melk van het kalf ook verkopen. Sommige boeren konden steeds vaker thuis op hun eigen boerderij werken. Hun bedrijfje werd steeds groter en ze hoefden niet meer bij een boer te gaan werken.

Plaggenhut Sommige landarbeiders schopten het tot echte boeren, maar sommigen bleven hun hele leven landarbeider. De armste arbeiders woonden in plaggenhutten. Er was ruimte voor een geit, een paar schapen en kippen. In de rest van de woning leefde het gezin. Soms wel met zes of meer kinderen! Er was een bedstee en verder sliepen de kinderen boven.

De moeder kookte boven het vuur midden in de keuken/woonkamer. Meestal werkte de hele familie, zelfs de jongste kinderen. Ze werkten als dagloners. ’s Zomers werkten ze op het land of op het veen (turfsteken), ’s winters zochten ze allerlei andere klussen.

Deze mensen hadden een moeilijk leven. Ze leefden in ongezonde lucht, de rook van het vuur bleef binnen hangen. Verder was het in een plaggenhut vaak koud, leefden de mensen heel dicht op elkaar en was er niet een dergelijk goede hygiĂŤne als tegenwoordig. Bovendien moesten ze hard werken, hadden weinig te eten en kregen weinig rust. Heel veel kinderen overleden op jonge leeftijd.

Plaggenhut Vincent van Gogh.

68

Buurtschap Seters

Voornaam Janus

Achternaam Hermans

Voornaam Jan

Achternaam van Dorst

1938 B 39

1938 B 40

Na 1938 Seterseweg 3

In 2000 Seterseweg 3

Na 1938 Seterseweg 9

69

In 2000 Vervallen

Staat Bestaand/verb.

Foto Chr. Hermans

Foto Mevr. A. van Dorst – Rutten

Voornaam Janus

Achternaam Jansen

1938 B 41

Na 1938 Seterseweg 13

In 2000 Bestaand/verbouwd

Foto Fam. Brenninkmeijer

Voornaam Piet

Achternaam Huijbrechts

1938 B 38

Na 1938 Setersedwarsweg 1

In 2000 Bestaand/verbouwd

Foto Peter Huijbrechts

70

Voornaam Jan

Achternaam van Gils

1938 B 37

Na 1938 Setersedwarsweg 7

In 2000 Setersedwarsweg 7

Staat Bestaand

Bouwtekening 1929 Archief

Bunthoef Nieuwbouw in 1913 opdrachtgever Adrianus Meeuwissen geboren 24 augustus 1884.

Voornaam Louis

Achternaam Huijben

1938 G 21

Na 1938 Eikdijk 27

In 2000 Vervallen

71

Staat Vervallen

Bouwtekening Archief

Pentekening van de boerderij Eikdijk 24 (Mevr. Van de Dries, Dongen).

72

Voornaam Waltherus

Achternaam Geerts

1938 G 23

Na 1938 Eikdijk 24

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto W. Baijens

Voornaam Willem

Achternaam Halters

1938 G 22

Na 1938 Eikdijk 22

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto Piet Halters

73

Voornaam Piet

Achternaam Lips

Naam Kinderen van Ham

1938 G 24

1938 G 25

Na 1938 Eikdijk 32

in 2000 Vervallen

Na 1938 Lage Heide

In 2000 Warandelaan

74

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Foto Piet Lips, Schaijk

Foto schilderij A. van Ham

Naam Adriaan

Achternaam Meeuwissen

1938 na 1938 A 383 Eikdijk

In 1960 Staat Secr.Lukwelstraat 48 Vervallen

Foto A. Ligtvoet – de Wit

Centrum

Naam Kees

Achternaam Princée

1938 G 32

na 1938 Bouwlingstraat 50

In 2000 Bouwlingstraat

75

Staat Vervallen

Foto Cor Huijben

OOSTERHOUT – De oude boerderij Bouwlingstraat 54 in Oosterhout lijkt de inzet te gaan worden van een opmerkelijke onteigeningsprocedure tussen het gemeentebestuur van Oosterhout en de kersverse eigenaresse, het Oosterhoutse bouwbedrijf Van Meer B.V. Het uit ongeveer 1800 daterende pand ligt in het gebied voor de gemeenteraad van Oosterhout het bestemmingsplan Leuvenstraat-Zuid heeft vastgesteld. Afgelopen dinsdag heeft de raad bovendien een onteigeningsplan vastgesteld, op grond waarvan het college van B. en W. bevoegd is procedure tot onteigening aan te spannen. Het college wil van die bevoegdheid dan ook gebruik gaan maken. Burgemeester A. Mater: "Het bestemmingsplan ligt er, de zaak is duidelijk. We willen grond en opstallen gaan verwerven, vervolgens de boerderij slopen en dan het bestemmingsplan realiseren."

Merkwaardigerwijs wijken de plannen van bouwbedrijf Van Meer B.V. daarvan niet zo erg af, al is er één - erg elementair - verschil. Directeur A. van Meer: "Wij willen ook precies conform het bestemmingsplan, gaan bouwen daar.

We willen helemaal niet tegen de stroom in. We willen echter wel proberen de boerderij te sparen, want die is nogal waardevol”.

Voornaam Jan

Achternaam Evers

1938 G 31

Na 1938 Bouwlingstraat 54

76

In 2000 Bouwlingstraat

Staat Vervallen

Foto De Stem 2 sept. 1977

De opvattingen van de heer van Meer worden overigens gesteund door brieven van de stichting Brabants Heem en van Welstandstoezicht, Oosterhout. In de brief van Brabants Heem staat: "Het zou jammer zijn, wanneer deze boerderij zou verdwijnen. De architectonische en historische waarden zijn zodanig dat de handhaving ten zeerste gewenst is. Dit pand kan voor diverse doeleinden worden geschikt gemaakt zonder dat het karakter van het gebouw wordt aangetast.” Welstandstoezicht adviseert vervolgens op zijn beurt burgemeester en wethouders van Oosterhout: “De commissie adviseert Uw college het daarheen te leiden dat deze oude boerderij met zijn erfbeplanting behouden blijft.

Bouwbedrijf van Meer intussen acht zijn acties allesbehalve illegaal. Het gaat ons om de continuïteit van ons bedrijf. Waar we zien dat bouwers en beleggers van buiten de stad ook binnendringen om hun activiteiten te kunnen voortzetten, daar zijn wij als Oosterhouts bedrijf toch zeker op ons qui-vive. Nogmaals we willen daar een bouwplannetje ontwikkelen, precies zoals dat in het bestemmingsplan wordt voorgeschreven. En wat een eventuele onteigening betreft, de gemeente heeft ons nog niet benaderd” aldus de heer Van Meer. (De Stem van vrijdag 2 september 1977).

Voornaam Kees

Achternaam Meeuwissen

1938 G 13

na 1938 Bouwlingstraat 56

77

In 2000 Bouwlingstraat

Staat Vervallen

Foto J. Bouwman

Voornaam Koos

Achternaam Stadhouders

Voornaam Petrus

Achternaam Hazenberg

1938 G 64

na 1938 Bredaseweg 67

In 2000 Bredaseweg

1938 G 106

na 1938 Molenstraat 24

In 2000 Molenstraat

Voornaam Kees

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Achternaam 1938 na 1938 Hazenberg, G 103 a Molenstraat 30

78

Bouwtekening 1925 Archief

Bouwtekening 1937 Archief

Foto 2004 Alleen woonhuis

Voornaam Achternaam Klaas van Bavel

Voornaam Jan

Achternaam Diepstraten

1938 G 107

1938 G 108

na 1938 Pannenhoefstraat

Na 1938 Pannenhoefstraat

79

In 2000 Julianalaan 60

In 1980 Julianalaan 17

Staat Bestaand

Staat Vervallen

Foto 2003

Foto B. Geerts

Voornaam Sjef

Voornaam Janus

Achternaam van Bavel

Achternaam Wijgerde

1938 G 227

1938 H 134

Na 1938 1e Kegelstraat 60

na 1938 Kruisstraat 22

In 1980 Kegelstraat 15

In 2000 Vervallen

80

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Schilderij Lies van Bavel

Foto Koos Wijgerde

Voornaam Jan

Achternaam Taks

1938 H 221

na 1938 Pottebakkerstraat 4

In 2000 Pottebakkerstraat

Staat, Schilderij J. v. Zundert Vervallen J. Taks – Hermans

Alleen de schuur is blijven staan in de Pottebakkerstraat. Het nieuwe woonhuis staat nu in de Statendamweg nummer 1.

81

Voornaam Janus

Voornaam Willem

Achternaam van Gils

Achternaam Leemans

1938 H 236

1938 H 239

na 1938 Havenweg 39

In 2000 Havenweg 39

Na 1938 Haven 2

In 2000 Vervallen

82

Staat Bestaand

Foto 1995

Staat Foto J.A.A.M. Oomen Vervallen Oosterhout van vroeger

Het Rutselbosch

Voornaam Aant

Achternaam Pijnenburg – Evers

Voornaam Wout

Achternaam Pijnenburg

1938 E 294

1938 E 294

Na 1938 Pr. Frederikstraat 62

Na 1938 Pr. Frederikstraat 62

83

In 2000 Vervallen

In 2000 Vervallen

staat Vervallen

Foto H. Tielemans

staat Vervallen

Foto H. Tielemans

Voornaam Piet

Achternaam Evers

Voornaam Jan

Achternaam Opstroom

1938 E 293

1938 E 290

Na 1938 Pr. Frederikstraat 64

Na 1938 Pr. Frederikstr. 72

84

In 2000 Vervallen

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Foto H. Tielemans

Foto Archief

Voornaam Adrianus

Achternaam Stadhouders

1938 E 280

Na 1938 Vinkstraat 39

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto P. den Dekker

Voornaam Kees

Achternaam Bol

1938 E 282

Na 1938 Vinkstraat 11

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto H. Tielemans

85

Inkijk in het Vaartpad. Links het huis van Adam van der Schriek. Vroeger werd dit het Havenpad genoemd. De weg liep dan ook naar de Oosterhoutse Haven. Men noemde het ook de “Driehoek� omdat op deze kruising drie straten bij elkaar kwamen. Pr. Frederikstraat, Bosstraat en het Vaartpad. Of zoals hier onder: Havenpad / Rutselbosch- Kwade negen / Boschstraat.

De Driehoek.

86

Geschilderd op een Delfts blauw bord.

Voornaam Adam

Achternaam van der Schriek

1938 E 242

Na 1938 Vaartpad 1

In 2000 Vervallen

87

Staat Vervallen

Foto H. Tielemans

Voornaam Bart

Achternaam Evers

1938 E 267

Na 1938 Vaartpad 62

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto B. Geerts

Drie boerderij op een rij gezien van de Hoofseweg richting Pr. Frederikstraat. V.l.n.r. Toon Bosgoed, Drik Wijgerde en Jan Ligtvoet, E 225, E 224 en E 223. Na 1938 Pr. Frederikstraat 73, 75 en 77. Zowel de straat als de drie boerderijen zijn hier vervallen. Deze foto van Christ Wijgerde hebben we mogen digitaliseren. Zie resultaat.

88

Voornaam Koos

Achternaam van Ginneken

1938 E 153

Na 1938 Bosstraat 114

Voornaam Adrianus

Achternaam Ossenblok

1938 E 166

Na 1938 Bosstraat 136

In 2000 Vervallen

In 2000 Vervallen

89

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Schilderij E. van Ginneken – Timmermans

Foto, boerderij rechts C. de Leeuw – Ossenblok

Te Bouwen boerderij in het Rutselbos in opdracht van Willem Kools.

Bouwtekening summier getekend op papier met potlood en weinig omschreven.

Achtergevel.

Voornaam Goof

Achternaam Wijgerde

1938 E 194

Na 1938 Bosstraat 92

In 2000 Vervallen

Voorgevel Bosstraat 92.

90

Staat Vervallen

Bouwtekening, 1911 Archief

De Laatste boerderij aan de Hoofseweg voor de Oostpolder met op de achtergrond “Het Huis ten Strijen” ook wel “Slotbosse Toren” genoemd. Langs deze weg, “Hoofseweg” gingen veel boeren de polder in.

Voornaam Piet

Achternaam Ackermans

1938 E 222

Na 1938 Hoofseweg 55

2000 Hoofseweg

Staat Vervallen

Een winters plaatje van dezelfde boerderij als boven.

91

Foto M. van de Noort – Ackermans

Voornaam Kees

Achternaam Ackermans

1938 E221

Na 1938 Hoofseweg 49

Naam Kinderen

Ligtvoet

1938 E 218

Na 1938 Hoofseweg 33

In 2000 Hoofseweg

In 2000 Hoofseweg

92

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Foto M. Segers – Ackermans

Foto Cor Huijben

Uitbreiding woonhuis en vergroting stal met gierput in het jaar 1933, Hoofseweg 42.

Voorgevel.

Voornaam Willem

Achternaam Liesen

1938 E 218 a

Begane grond.

Na 1938 Hoofseweg 42

In 2000 Hoofseweg

93

Staat Vervallen

Bouwtekening 1933 Archief

Voornaam Bart

Achternaam Kouwelaar

1938 E 201

Na 1938 Torenstraat 60

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto H. Tielemans

Voornaam Jan

Achternaam Wijgerde

1938 E 197

Na 1938 Torenstraat 65

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Bouwtekening 1925 Archief

94

Leijsenhoek

Voornaam Kees

Achternaam van Dongen

1938 C 26

Na 1938 Leijsenhoek 77

In 2000 Leijsenhoek

95

Staat Vervallen

Foto J. Heetesonne - v. Dongen

Voornaam Jan

Achternaam Poppelaars

1938 A 230

Na 1938 Veerseweg 81

2000 Veerseweg

Staat Vervallen

Foto P. v Leijsen - Poppelaars

Leijsen De boerderij aan de Leijsenstraat 1.

Paul Botermans (*1897-†1943) getrouwd met Koosje Huijben (*1897-†1973) woonde op de eerste boerderij van het boereneind op het Leijsen in Oosterhout. Het was een oude bouw. De anderhalfsteense muren waren in kalk gezet. Aan de straatzijde waren twee voordeuren. Je viel er letterlijk met de deur in huis. De kamers hadden tegelvloeren en bedsteden. In de moos was een zoldertrap met daaronder een spin en een kelder met een opkamer. Vanuit de moos met gootsteen en open schouw kwam je in de stal, waarvan het dak gedragen werd door een stoel met gebinten. Tegen de noordkant van het huis was vroeger een bakoven aangebouwd. Paul erfde deze stee op zijn 21ste van zijn vader Gerrit Botermans (*1863-†1918). Gerrit was getrouwd met Janeke van de Korput (*1858-†1940). Gerrit had deze boerderij in 1905 overgenomen van zijn oom Adriaan Botermans (*1834-†1905), die getrouwd was met Anna Oomen (*1838-†1915).

(Jan Botermans)

96

Voornaam Paul

Voornaam Kees

Achternaam 1938 Na 1938 In 2000 Staat Botermans A 274 Leijsenstraat 1 Leijsenstraat Vervallen Op straat en voor de boerderij v.l.n.r.: Riet, Jan en Lien Botermans.

Achternaam van den Heijkant

1938 A 273

Na 1938 Leijsenstraat 5

97

In 2000 Leijsenstraat

Staat Vervallen

Foto Jan Botermans

Foto P. van den Heijkant

Tekening van de boerderij Leijsenstraat 7

Voornaam Kees

Achternaam Huijben

1938 A 272

Na 1938 Leijsenstraat 7

In 2000 Leijsenstraat 7

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1916 Archief

Voornaam Kees

Achternaam Huijben

1938 A 272

Na 1938 Leijsenstraat 7

In 2000 Leijsenstraat 7

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

98

Voornaam Janus Adrianus

Achternaam van Vugt Siemons

1938 A 269 A 268

Na 1938 Leijsenstraat 6 Leijsenstraat 8

In 2000 Leijsenstraat 8 Vervallen

Staat Verbouwd Vervallen

Foto Cor Huijben Cor Huijben

In 2000 Leijsenstraat Leijsenstraat

Staat Vervallen Vervallen

Foto Archief Oosterhout Archief Oosterhout

Herstel boerderij 1943, zuid - oost gevel.

Voornaam Gerardus Petrus

Achternaam van Beijsterveld Scherders

1938 A 271 A 271

Na 1938 Leijsenstraat 9 Leijsenstraat 9

99

Voornaam Sjef

Achternaam v.d. Heijkant

1938 A 266

Na 1938 Leijsenstraat 23

In 2000 Leijsenstraat 23

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

Voornaam Klaas

Achternaam Princée

1938 A 268

Na 1938 Leijsenstraat 25

In 2000 Leijsenstraat 25

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

100

Voornaam Toon

Achternaam den Boer

Voornaam Kees

Achternaam Janssen

1938 A 246

1938 A 244

Na 1938 Leijsenstraat 30

Na 1938 Leijsenstraat 31

101

In 2000 Leijsenstraat 30

In 2000 Leijsenstraat 31

Staat Bestaand

Nieuwbouw in 1929 Foto 2003

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

Voornaam Peet

Achternaam van Leijsen

1938 A 243

Na 1938 Leijsenstraat 32

In 2000 Staat Leijsenstraat Vervallen

Foto C. Baijens - van Leijsen

Nieuwbouw i.o.v. Wed. A. van den Heijkant te Oosterhout No. 1 – Oosterhout 27–4–1937.

102

Voornaam Mieke

Achternaam v.d. Heijkant –v. Ginneken

1938 A 243

Voornaam Piet

Achternaam Verkooijen

Na 1938 Leijsenstraat 39

1938 A 248

Na 1938 Leijsenstraat 34

103

In 2000 Bestaand

In 2000 Leijsenstraat

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1937 Archief

Staat Vervallen

Schilderij A. Minjon

Voornaam Kees

Achternaam Jansen

Voornaam Bertus

Achternaam van Leijsen

1938 A 244

1938 A 242

Na 1938 Leijsenstraat 47

Na 1938 Vijfhuizen Prov. weg 11

104

In 2000 Leijsenstraat 47

In 2000 Leijsenstraat 38

Staat Verbouwd

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1907 Archief

Foto Cor Huijben

Voornaam Dries

Achternaam v.d. Heijkant

1938 A 240

Na 1938 Helleke 15

In 2000 Helleke 13

Voornaam Gerrit

Achternaam van Leijsen

1938 A 264

Na 1938 In 2000 Leijsendwarsstraat 6 Leijsendwarsstraat 6

105

Staat Nieuwbouw

Staat Bestaand

Schilderij A. v. d. Heijkant

Foto 2004

Voornaam Kees

Achternaam van Bavel

1938 A 255

Na 1938 Dwarsstraat 9

In 2000 Leijsendwarsstraat 9

Staat Verbouwd

Pentekening Bert Bekker

Voornaam Janus

Achternaam Rombouts

1938 A 256

Na 1938 Dwarsstraat 11

In 2000 Leijsendwarsstraat 11

Staat Bestaand

Foto P.J.M. Rombouts

106

Voornaam Jan

Achternaam Siemons

1938 A 262

Na 1938 Dwarsstraat 14

In 2000 Leijsendwarsstraat 14

Zijgevel en de situatieschets.

107

Staat Bestaand

Foto Archief

Voornaam Jan

Achternaam Wouters

1938 A 283

Na 1938 Dwarsstraat 15

In 2000 Leijsendwarsstraat 15

Staat Bestaand

Foto Archief

Foto van schilderij luchtfoto A. Wouters, woonhuis met dakkapellen, Leijsendwarsstraat 15

108

Voorn.

Piet

Achternaam Bol

1938 A 261

Na 1938 Dwarsstraat 25

In 2000 Leijsendwarsstraat 25

Staat Bestaand/verbouwd

Schilderij A. Bogers – Bol

Voorn.

Jan

Achternaam In “t Groen

1938 A 284

Na 1938 Dwarsstraat 20

In 2000 Leijsendwarsstraat 20

Staat Nieuwbouw

Foto P.J.M. Rombouts

109

Een te bouwen “boerenhofstede” aan de Hoogstraat.

Voornaam Janus

Achternaam Wouters

1938 A 281 a

Na 1938 Hoogstraat 39

In 2000 Leijsendwarsstr. 26

Staat Bestaand

Bouwtekening 1909 Archief

De ouders van Adrianus Wouters bouwden in 1927 een woonhuis tegen de zijgevel.

Andries Wouters (*1860-†1931 ) – Anna Maria van Opstal (*1863-†1931).

110

Voornaam Janus

Achternaam Rombouts

1938 A 222

Na 1938 Vijfhuizen /Prov. weg 15

In 2000 Ter Horst 15

Staat Nieuwbouw

Bouwtekening 1935 Archief

Voornaam Louis

Achternaam Donkers

1938 A 219

Na 1938 Vijfhuizen /Prov. weg 21

In 2000 Ter Horst 21

Staat Nieuwbouw

Bouwtekening 1905 Archief

111

Voornaam Janus

Achternaam Schoenmakers

Voornaam Louis

Achternaam Loonen

1938 A 221

1938 A 152

Na 1938 Provinciale weg 19

Na 1938 Provinciale weg 45

112

In 2000 Ter Horst 19

In 2000 Provincialeweg 45

Staat Verbouwd

Staat Nieuwbouw

Schilderij To Schoenmakers

Foto Antoon Kanters

Nieuwbouw 1925, opdrachtgever J. de Hoon. Foto Archief.

Voornaam Jan

Achternaam de Hoon

1938 A 152

Na 1938 Eikelstraat 8

In 2000 Ekelstraat 8

Woonhuis gedeelte en stalgedeelte.

113

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1925 Archief

Voornaam Drik

Achternaam v.d. Heijkant

1938 A 212

Na 1938 Heistraat 3

In 2000 Heistraat

Staat Vervallen

Foto Cor Huijben

Voornaam Door

Achternaam Huijben

1938 E 205

Na 1938 Hoogstraat 59

In 2000 Hoogstraat 59

Staat Bestaand

Foto Toos van der Pas

114

Voornaam Piet

Achternaam Huijben

1938 A 206

Na 1938 Hoogstraat 57

In 2000 Hoogstraat 57

Staat Vervallen

Foto Toos van der Pas

De Klimop

Voornaam Dien

Achternaam Rombouts

1938 A 283

Na 1938 Hoogstraat 86

In 2000 Heikant 88

115

Staat Bestaand

Foto Cor Huijben

Oosteind vertelt over het Buurtschap de Heikant

Vereniging Belangen Oosteind.

116

Voornaam Jan

Achternaam v.d. Heijkant

1938 A 286

Na 1938 Heikant 26

Voornaam Piet

Achternaam van der Veeken

1938 A 285

Na 1938 Heikant 37

In 2000 Heikantsestraat 26

In 2000 Heikantsestraat 37

117

Staat Bestaand

Foto 2004

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

Plan voor een woonhuis met stal en schuur voor den Heer J.C. Halters te Oosterhout.

Voornaam Piet

Achternaam Halters

1938 A 288a

Na 1938 Heikant 39

In 2000 Heikantsestraat 39

Staat Bestaand

Bouwtekening 1935 Archief

Voornaam Kees

Achternaam den Boer

1938 A 292

Na 1938 Heikant 41

In 2000 Heikantsestraat 41

Staat Verbouwd

Foto P. Roelen - den Boer

118

Voornaam Laurentius

Achternaam van Opstal

Voornaam Kees

Achternaam van der Avoird

1938 A 290

1938 A 293

Na 1938 Heikant 43

In 2000 Heikantsestraat 43

Na 1938 Heikant 34

In 2000 Heikantsestraat

119

Staat Verbouwd

Staat Vervallen

schilderij A. Minjon

Foto Cor Huijben

Voornaam Bart

Achternaam van Vugt

1938 A 292

Na 1938 Heikant 36

In 2000 Heikantsestraat

Voornaam Willem

Achternaam Evers

1938 A 304

Na 1938 O. Heikantsestr. 4

120

In 2000 Monnikendreef 4

Staat Vervallen

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1935 Archief

Foto Cor Huijben

Voornaam Piet

Achternaam Leemans

1938 A 297

Voornaam Piet

Achternaam Van Gils

1938 A 298

Na 1938 Verl. Kloosterdreef 4

Na 1938 Verl. Kloosterdreef 6

121

In 2000 Monnikendreef 5

In 2000 Monnikendreef

Staat Verbouwd

Staat Vervallen

Foto Schilderij C. v.d. Schriek

Foto W. Raaijmaekers

Zandheuvel Plan tot een te bouwen koestal, voor de weduwnaar Andries van Bavel, Zandheuvel, Oosterhout.

Voornaam Willem

Achternaam van Dongen

1938 D 189

Na 1938 Zandheuvel 67a

In 2000 Zandheuvel

122

Staat Vervallen

Bouwtekening 1916 Archief

Vrachelen Vrachelen is een buurschap in de gemeente Oosterhout N-Br. De naam is afgeleid van het woord Vrechel, wat een stuk woeste grond betekent. Door de jaren heen werd Vrachelen op verschillende manieren geschreven: Vraggelen, Vragchelen of Vrachelen.

De laatstgenoemde spellingswijze wordt het meest gebruikt.

Geografisch gezien begon Vrachelen bij onderstaande boerderij huis nummer 734.

Naderhand veranderde dit nummer in J 1 plaatselijk genaamd Den Koningsdijk, na het graven van het Wilhelminakanaal J 5 en weer later, in ongeveer 1940, werd het Vrachelsestraat 2 en nu staat de verbouwde boerderij in de Korenbocht 6.

Voornaam Kees

Achternaam Riel van

1938 J5

Na 1938 Vrachelsestraat 2

In 2000 Korenbocht 6

Staat Verbouwd

Bouwtekening 1941 Verbouwing, Archief

Op de foto de Marksluis (schutssluis) en de ophaalbrug over het Markkanaal en links de boerderij met de Vlaamse schuur.

De boerderij is in 1944 afgebrand en in 1950 herbouwd. De sluis is gedempt in 1970.

123

Voornaam Jan

Achternaam de Wit

1938 J 10

Na 1938 Vrachelsestraat 15

In 2000 Vrachelsedijk 15

Staat Bestaand

Nieuwbouw 1909 Foto 1996

Naam Jan

Achternaam Van Dongen

1938 J 30

Na 1938 Vrachelsestraat 16

In 2000 Vrachelsedijk 16

Staat Verbouwd

Schilderij Nieuwbouw 1894

124

Voornaam Rien

Achternaam den Dekker

1938 J 34

Voornaam Willem

Achternaam Halters

1938 J 37

Na 1938 Vrachelsestraat 22

Na 1938 Vrachelsestraat 28

125

In 2000 Vervallen

In 2000 Veldeind

Staat Vervallen

Staat Vervallen

Schilderij N. den Dekker

Foto Els van der Vorst – Halters

Voornaam Toon

Achternaam van Opstal

1938 J 41

Na 1938 Vrachelsestraat 32

In 2000 Staat Foto E. van Ginneken Lage Molenpolderweg Vervallen Bastiaansen

Voornaam Kees

Achternaam van Bavel

1938 J 42

Na 1938 Vrachelsestraat 25

In 2000 Vrachelsestraat

126

Staat Vervallen

Foto E. v.d. Broek

Voornaam Jan

Achternaam Geerts

Voornaam Kees

Achternaam Horsten

1938 J 50

1938 J 49

Na 1938 Vrachelsestraat 29

Na 1938 Vrachelsestraat 34

127

In 2000 Vrachelsestraat

Staat Vervallen

Schilderij A. Minjon

In 2000 Vrachelsestraat 34

Staat verbouwd

Foto Piet Horsten

Voornaam Gerrit

Achternaam Segers

1938 J 55

Na 1938 Vrachelsestraat 40

In 2000 Vrachelsestraat 40

Staat Bestaand

Bouwtekening 1933 Afbraak stal, Archief

Nieuwe voorgevel en rechts het bestaande woonhuis.

Voornaam Gerrit

Achternaam Segers

1938 J 55

Na 1938 Vrachelsestraat 40

128

In 2000 Vrachelsestraat 40

Staat Bestaand

Foto Rechts foto 2000

Foto uit 1930. De Vrachelsestraat is hier nog onverhard (Den Grindweg ook wel genoemd). De boerderij is gebouwd in 1910.

Voornaam Gerrit

Achternaam Willemse

Voornaam Jan

Achternaam Koolen

1938 J 58

1938 J 19

Na 1938 Vrachelsestraat 42

Na 1938 2e Hondstraat 4

129

In 2000 Vrachelsestraat 42

In 2000 Hondstraat 4

Staat Verbouwd

Staat Verbouwd

Foto Jan Hoevenaars

Foto Wilma Koolen

Voornaam Jan

Achternaam Bosgoed

1938 J 18

Na 1938 2e Hondstraat 3

In 2000 Hondstraat 3

Staat Verbouwd

Schilderij Kees Gommers

Voornaam Willem

Achternaam den Dekker

1938 J 28

Na 1938 1e Veekestraat 4

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto P. den Dekker

130

Voornaam Dries

Achternaam Van Bavel

1938 J 15

Na 1938 2e Veekestraat 5

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto E. Caron - van Bavel

Voornaam Sjaak

Achternaam van Heel

1938 J 17

Na 1938 2e Veekestraat 16

In 2000 Veekestraat 16

Staat Verbouwd

Foto W. van Heel

131

Voornaam Willem

Achternaam van Vugt

1938 J 22

Na 1938 1e Hondstraat 8

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto Jan Krijnen

Voornaam Piet

Achternaam Akkermans

1938 J 27

Na 1938 Herweg 6

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Foto B. van Oerle

132

Voornaam Willem

Achternaam Kuijpers

1938 J 47

Na 1938 Lageweg 1

2000 Vervallen

Staat Vervallen

Voornaam Kees

Achternaam Huijgens

1938 J 48

Na 1938 Goorstraat 18

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

133

Foto 1980

Foto E. Huijgens

Goorstraat 18, erfzijde. Straat en boerderij vervallen 1995.

Voornaam Willem

Achternaam Van Meel

1938 J 64

Na 1938 Herweg 25

In 2000 Herweg 25

134

Staat Foto Cor Huijben Verbouwd/schuur vervallen.

Den Hout Enkele boeren van Den Hout waren ook lid van de melkfabriek van Oosterhout. Het betrof de boeren bij de Heilige Eik en in de Achterstraat.

Den Heiligen Eik Eeuwenoude boom, die ondanks zijn holle stam (tengevolge van blikseminslag) nog jaarlijks blad draagt. Over de Heilige Eik bestaan verschillende sagen. Geschatte leeftijd 750 jaar. (Aldus Dorpsfeest 1989).

Voornaam Lies

Achternaam de Jongh

1938 K3

Na 1938 Voorstraat

In 2000 Vrachelsestraat 56

135

Staat Bestaand

Foto 2003

Voornaam Kees

Achternaam van Raamsdonk

1938 K2

Na 1938 Voorstraat

Voornaam Sjef

Achternaam van Ginneken

1938 K7

Na 1938 Achterstraat 3

In 2000 Vrachelsestraat 53

Staat Bestaand

Luchtfoto Jos v. Raamsdonk

In 2000 Achterstraat 3

Staat Bestaand

Foto Cor Huijben

136

Voornaam Willem

Achternaam Rombouts

1938 K6

Na 1938 Achterstraat 6

In 2000 Achterstraat 6

Staat Bestaand

Foto 2003

Voornaam Janus

Achternaam de Jongh

1938 K 12

Na 1938 Achterstraat 9

In 2000 Achterstraat 9

Staat Bestaand

Foto 2003

137

Boerderijen annex café

Voornaam Janus

Achternaam Broeders

1938 H 238

Na 1938 Haven 1

In 2000 Vervallen

Staat Vervallen

Samen op een plaatje het café links en het havenhuis rechts.

138

Foto Cor Huijben

Voornaam Jan

Achternaam Huijben

1938 A 241

Na 1938 Vijfhuizen (Geelhuis)

In 2000 Leijsenstraat 51

Staat Verbouwd

Foto Cor Huijben

Leijsenstraat 51 Het Geel Huis is al eeuwen een pand dat er een beetje uitspringt. In het midden van de achttiende eeuw woonde er brouwer Van den Huijsen. Een van zijn dochters, Maria, trouwde met Adriaan van der Corput. Met hem zou zij later de oude Koppelpaarden aan de Veerseweg bewonen. Een andere dochter werd de moeder van de negentiende Zeeuwse notaris - burgemeester Adriaan Brouwers.

Blijkbaar was de herberg die rond 1900 in handen was van Johannes Baptist Poppelaars tevoren tevens logement en het droeg toen de naam 'De Bellen.'

In 1923 kreeg Adriaan Poppelaars voor dit pand, in die tijd genummerd Noordenhoek A 240, een vergunning voor de verkoop van sterken drank in het klein, een vergunning die in 1932 omgezet werd in een “volledige vergunning”! In 1934 werd deze vergunning overgeschreven op de schoonzoon Jan Huijben (no. 37) (*1902-†1990) gehuwd met Lien Poppelaars (no. 85) (*1903-†1952).

Hier werden ook de bestuurs– en de algemene ledenvergadering gehouden van de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek te Oosterhout.

139

De Stal Een kritisch onderzoek naar het Brabantse landschap De afgelopen decennia verdwenen grote delen van het oude Midden - Brabantse cultuurlandschap onder woonwijken, industrieterreinen, snelwegen met knooppunten of vanwege ruilverkavelingen. Op een aantal plaatsen vindt men evenwel nog de resten van hoge akker complexen. Deze akkers zijn kunstmatig ontstaan. Volgens de gebruikelijke opvatting is de vorming van deze esdekken door plaggenbemesting in het midden van Noord - Brabant in de dertiende eeuw begonnen. Bij plaggenbemesting werden aan de mest heideplaggen toegevoegd. De mest werd daardoor verrijkt met voedingsstolsel maar er kwam ook zand mee. Dezelfde traditie koppelt de plaggenbemesting aan de potstal. Daarmee wordt impliciet aangenomen dat de potstal vanaf de dertiende eeuw in deze regio voorkomt.

Gedeelte van de stal aan de Lageweg, Vrachelen.

140

Het doel van de potstal was het optimaliseren van de hoeveelheid en de kwaliteit van de mest. Deze optimalisatie was noodzakelijk, omdat de zandgronden zware bemesting vereisten en kunstmeststoffen niet voorhanden waren. We kunnen daarom in plaats van de potstal beter spreken van potstaleconomie. Samengevat bestond deze uit de volgende elementen: de stal werd uitgediept tot 1 of zelfs 1,2 meter; de mest werd onder of achter het vee bewaard, er waren geen aparte mestvaalten; al het rundvee stond de gehele dag op stal, zomer en winter. In de zomer werd het vee enige uren per dag buiten de stal geweid. In de stal kreeg het vee dagelijks slechts droog materiaal onder zich gestrooid. Dat kon stro zijn, maar ook krabsel (allerlei organisch materiaal onder heggen en dergelijke weggehaald), heidevlaggen, heideplaggen en aarde. Dit vermengde zich in de stal met de mest en verging daar voorzover het organisch was. Het vertrappen en het aantreden door het vee tijdens het langdurige verblijf van de mest in de potstal zorgde ervoor dat de plantaardige delen verteerden. Anderen voegen hier wel aan toe: er lag een sterke nadruk op bemesting van het bouwland ten nadele van het weien hooiland.

De uitgediepte stal Onderzoek naar het voorkomen van een diepe stal leverde in archeologische- noch in archiefbronnen een duidelijk positief resultaat op. Archeologen geven als reden voor het ontbreken van vondsten van potstallen op dat zij geen laatmiddeleeuwse en latere boerderijen vinden, omdat de sporen daarvan zich onder de huidige bebouwing bevinden, latere verbouwingen de sites te veel hebben verstoord, de gebinten op poeren of balken stonden en daarom geen diepe sporen in de grond nagelaten hebben of dat de bovenlaag te veel is verstoort. Behalve het eerste zijn deze argumenten niet overtuigend. Immers, een diepe potstal van enige omvang zal duidelijke sporen achterlaten, ook bij verstoring van de site of wanneer de gebinten op poeren of balken hebben gestaan.

Bewaarplaats van mest Van optimalisatie van de opslag en het broeien van mest blijkt geen sprake te zijn. Veel mest werd in de zeventiende en achttiende eeuw buiten op mesthopen bewaard. In archiefstukken zijn talloze voorbeelden te vinden.

Het vee op stal Permanente onvolledige stalvoedering was zeker niet algemeen. Er zijn aanwijzingen dat het melkvee wel op stal stond, maar paarden en leeg vee (jong en oud vee) waren tijdens de zomermaanden buiten, ook ‘s nachts. Zelfs in het najaar stond een deel van het vee in de wei. Het weiden van het vee werd verplicht vanwege de bemesting. De mest werd dus aan de akkers onthouden (want het hooiland mocht niet omgezet worden in akkerland).

141

Strooisel in de stal Dat de Midden-Brabantse landbouwer van v贸贸r de negentiende eeuw heidemaaisel op zijn mest strooide, staat vast.

Het verschonen van de potstal.

Heidemaaien is echter niet hetzelfde als het steken van plaggen. Dat er v贸贸r de negentiende eeuw veel plaggen in de stal verbruikt zijn, moet sterk worden betwijfeld.

Voor een goed begrip dient men onderscheid te maken tussen het steken van plaggen, het maaien van plaggen en het maaien of plukken van de heide. Bij het steken van plaggen werd de heiplant met wortel en al verwijderd en kwam er anorganisch materiaal mee. Bij het vlaggen maaien werd een humeuze laag verwijderd, maar de wortels bleven 142

intact en deze liepen later weer uit. Bij het maaien van de heide werd alleen het bovenste deel van de heideplant verwijderd en liep de plant opnieuw uit. De plaatselijke regelgeving liet het halen van plaggen op de gemene gronden over het algemeen slechts heel beperkt toe. Echte plaggen, met wortels en al, mochten alleen bij uitzondering en meestal alleen voor bouwmateriaal van de gemene gronden worden gehaald. Dan ging het bijvoorbeeld om dak en putrussen, waarmee respectievelijk de nokken van de daken en de wanden van putten werden gemaakt. Voor het halen van de plaggen moest men schriftelijk toestemming hebben. Daarvoor moest het doel en het aantal plaggen worden opgegeven. De plaggen moesten binnen enkele dagen zijn verwerkt en mochten niet in huis worden gebracht. Op het overtreden stonden relatief zware straffen in de orde van grootte van een half dagloon per plag.

Het esdek De toepassing van de potstal en het esdek of akkerdek zijn als het ware twee kanten van dezelfde medaille. Wellicht kan - nu het onderzoek van de potstal de ouderdomsvraag niet heeft beantwoord - het esdek ons iets vertellen over de ouderdom van de Midden- Brabantse potstal. De traditionele opvatting over de ophoging van esdekken is, dat deze regelmatig en gedurende verschillende eeuwen heeft plaatsgevonden. Men dacht dan aan ĂŠĂŠn millimeter of iets meer per jaar.

Opbouwen ouderdom Het vraagstuk van dit verhaal kan van nog een andere kant worden benaderd. Aan het eind van de achttiende eeuw en in de negentiende eeuw zijn veel heidegronden uitgegeven aan particulieren. Een deel daarvan werd omgezet in bouwland. Als we datum van de uitgifte en de dikte van het esdek kennen, kan er iets worden gezegd over de ophoging in de negentiende eeuw.

Het blijkt dat de dikte van de cultuurlaag van deze jonge ontginningen kan oplopen tot tachtig centimeter. Zouden de esdekken gedurende de gehele veronderstelde periode van zes eeuwen met dezelfde regelmaat zijn gegroeid als in de negentiende eeuw, dan zouden deze drie tot vijf meter dik moeten zijn geweest. Dat is niet het geval. Ook bij een onregelmatige ophoging moet worden aangenomen dat de dikke esdekken vooral tot stand zijn gekomen in de negentiende eeuw. Hieruit blijkt dat er in de negentiende eeuw enorm met zand moet zijn gesleept.

De meststik Een belangrijk verschil tussen de potstal en de mesthoop is dat de mestmassa in de potstal door de beesten is aangetreden tot een vaste substantie. Deze massa kon men niet zomaar met de riek op de kar laden, maar moest eerst worden losgestoken. Voor 143

dat lossteken maakte men gebruik van een meststik, die aan het begin van de twintigste eeuw in geen enkel bedrijf ontbrak. De mest kon verder met de riek of met de hak worden verwerkt, zodat dit speciale gereedschap, de meststik, alleen noodzakelijk was voor de potstal.

Betonnenstal Omdat de potstal niet meer voldeed, werden de stallen veranderd, gemoderniseerd en voorzien van een stal met betonnen vloer met een gierkelder eronder. De standplaatsen voor de koeien waren tegenover elkaar, die vloeren waren ook van beton en met een giergoot ertussenin. De koeien kwamen met hun achtersten naar elkaar toe te staan. Dit was gemakkelijk bij het uitmesten van de stal en bij het melken van de koeien. Het voeren verliep echter wat moeilijker, omdat de koeien bijna met hun koppen tegen de stalmuur stonden. Dit goldt natuurlijk niet voor een betonnenstal met ĂŠĂŠn rij staanplaatsen.

Voornaam Jan

Achternaam den Reijer

1938 J8

Na 1938 Vrachelsestraat 8

144

In 2000 Vrachelsedijk 8

Staat Vervallen

Bouwtekening 1924 Archief

Voornaam Jan

Achternaam Pheninckx

Bouw van een gierput (kelder) 1937, Vrachelsestraat 48.

1938 Na 1938 In 2000 Staat J 63 Vrachelsestraat 48 Vrachelsestraat 48 Nieuwbow

Oude stal met betonnen vloeren.

145

Foto Archief

Stal en hooimijt Open stallen gaven bescherming voor het vee. Deze stallen maakten deel uit van een boerenerf met schuren en andere stallen rond een boerenerf. Zij waren gebouwd in de 18e en 19e eeuw.

De hooimijt. Familie van Ham, Keipolder.

Gevlochten wanden besmeerd met leem. Kegelstraat 15.

146

Schuren De Vlaamse schuur De Oosterhoutse boer van weleer had een gemengd bedrijf. Hij had een kleine veestapel, voornamelijk koeien en daarnaast werd er graan verbouwd, rogge, gerst en tarwe. Dat werd opgeslagen in de grote Vlaamse schuur, in het middengedeelte en de lage zijbeuk. De twee grote deuren aan de hoge kant dienden voor het inrijden met een volle vracht en aan de andere het uit rijden met een lege kar.

In de winter werd daar met de vlegel gedorst, op de lemen vloer.

Oude bestaande Vlaamse schuur in de Leijsenstraat 31 diende van opslag voor hooi en stro.

147

De kleine schuur De kleine schuur met aanbouw van een schuur diende meestal ook nog voor veestalling

Verlengde Kloosterdreef 6 voor de afbraak.

De Keltische schuur

2e Veekestraat 5, vervallen 1995.

148

De karkooi De plaats waar de rijtuigen van de boer werden gestald. Daarmee trok men in het zondagse pak op zondag ter kerke, of op andere dagen naar de markt of op familiebezoek.

Leijsendwarsstraat 6.

Het Bakhuis Daarnaast is er het bakhuis, waar ĂŠĂŠnmaal in de week brood werd gebakken voor het huisgezin en voor de inwonende knechts en meiden. Een gedeelte van de graanoogst werd naar de plaatselijke molenaar gebracht en kwam als meel terug voor het bakken van het brood.

Lageweg 1, vervallen 1980.

149

Links bakhuis aangebouwd aan woonhuis, Vrachelsestraat 32, vervallen 1970.

Rechts een bakhuis losstaand van de boerderij, Heijkantsestraat 43.

Kippenhok Iedere boer had wel kippen voor eigen gebruik en deed de eieren verkopen aan huis.

Vrachelsestraat 40.

150

11. Het vee      

Kalf (een babyrund) Pink (een vrouwelijk kalf van één à anderhalf jaar) Vaars (een pink die heeft gekalfd) Koe (een vaars die twee of meer keren heeft gekalfd) Stier (mannelijk rund) Os (gecastreerde stier)

Wist je dat een koe 4 magen heeft?

Hoorns Lijken meer op onze vingernagels dan op been. Kan bewerkt of bijgeschaafd worden zonder pijn. Was vroeger bedoeld om zich te beschermen tegen andere dieren.

Oren Groot! Koeien kunnen ze in bijna alle richtingen draaien om signalen op te vangen in geval van gevaar.

Muil Perfect gemaakt om te grazen. De koe trekt het gras van de grond en maalt het tussen de onderste tanden en de kaken.

Staart Handig om een en ander af te dekken of om kinderen te doen schrikken. Is ook zeer nuttig als vliegenmepper.

151

Magen Via de magen van de koe wordt het voer in het bloed opgenomen en in de uier omgezet in melk.

Een koe heeft vier magen: de pens, de netmaag, de boekmaag en de lebmaag.

De weg van het voedsel 1. Het voedsel komt eerst in de pens, de grootste maag van de koe.

2. Als de pens vol is komt het voedsel in kleine stukjes terug in de mond, zodat de koe het kan herkauwen.

3. Het herkauwde voedsel wordt verder verteerd in de netmaag.

4. In de boekmaag wordt het vocht uit het voedsel gehaald.

5. Als laatste wordt het voedsel in de lebmaag zo fijn gemaakt, dat het in de darmen kan worden opgenomen. Via de darmen worden alle belangrijke voedingsstoffen in het bloed opgenomen en door het lichaam gevoerd. Deze voedingsstoffen komen ook in de uier, waar de melk wordt gevormd.

Uier De "melkzak" van een koe. Binnenin is het verdeeld in 4 kwartieren, elk met een tepel.

De melk wordt gevormd in de melkblaasjes van de uier. Melkvormende cellen halen de nodige bestanddelen uit het bloed. Om 1 liter melk te maken moet er 300 tot 400 liter bloed door de uier stromen. In de melkklieren hoopt de melk zich op en wanneer de druk te groot wordt, lopen de druppeltjes via kleine en grote melkkanaaltjes in de melkboezem. Enkel wanneer op de tepels op de juiste manier geduwd wordt, komt er melk uit.

Het melken Een koe moet 2 maal per dag gemolken worden, 7 dagen per week en dit gedurende ongeveer 10 maanden nadat het kalfje geboren is. Een goede melkkoe gaf in die jaren ongeveer 8 liter melk per dag of 2500 liter melk per jaar. Enkel de eerste weken moet het kalfje de melk van de moeder drinken (ongeveer 260 liter). De rest van de periode wordt de koe gemolken. Om productief te blijven moest de koe ieder jaar een kalf krijgen.

De melkkoe.

152

Even pauzeren.

Vroeger hadden de koeien ook een naam . “Annie� i.p.v. een nummer in de oren.

De koe van toen, met horens en zonder blikken in de oren.

153

De dolle koe.

De stoute koe (uitbreker).

In de bol Voorjaar. De koeien mogen het heerlijke jonge gras in de polder weer op. Maar eerst moesten ze uitdollen op den dries, het weiland aan huis. Om te wennen aan de vrijheid en aan het zonlicht. Het was een prachtig schouwspel als ze één voor één losgemaakt werden en naar buiten kwamen springen. Sommige koeien leken het gras bij de buurman groener te vinden en braken de wei nogal eens uit. Sloten of hekken konden niet hoog genoeg zijn, want koeien die het in de bol kregen sprongen er zo overheen. Vandaar dat ze wel eens een balk om hun nek kregen, waardoor ze niet meer konden springen.

De zieke koe Wanneer een koe ziek was dan werd er de dierenarts bijgehaald, zo ook veearts Jan Bouwman. Johannes Bouwman werd geboren op 2 mei 1888 in de Waterstraat in Tiel. Hij behaalde zijn diploma als veearts aan de Veeartsenijschool te Utrecht in 1910. Ook werd hij in datzelfde jaar in Oosterhout benoemd als Rijks veearts.

Wanneer hij naar het zieke vee ging, reed hij meestal met zijn motor, hij kon dan tot bijna bij het zieke dier in de wei rijden en hoefde zo niet veel te lopen.

Bij het afslaan in het verkeer stak hij nooit zijn hand uit. In de wet staat nl. dat je richting moet aangeven, nou dat doe ik ook, zei hij, maar dan wel met mijn voet. Bijna iedereen in Oosterhout wist dat ook.

Veearts Bouwman had een zeer opgewekt karakter, van hem kan worden gezegd, dat hij fluitend en zingend door het leven ging.

(Jan Bouwman)

154

Jan Bouwman trots met zijn Harley Davidson.

Verzorging vee Koeien tuieren Er waren ook landarbeiders die bij de boer werkten en die zelf één of twee koeien hadden. Meestal was hun oppervlakte grasland dermate klein dat ze de wegkanten (bermen) van de polderwegen pachtten. Hier lieten ze dan hun koeien grazen en er moest altijd wel iemand bij blijven, meestal kinderen. ‘s avonds ging men dan met de koeien naar huis en werden ze daar gemolken. De koe droeg zelf de melk naar huis. Dit hoeden van vee noemde men koeien tuieren.

Koeien tuieren.

Het kalf mocht niet meer bij de koe drinken en moest zelf gelijk uit de emmer drinken.

Dit moest even geleerd worden.

155

OOSTERHOUT - Kom daar nu maar eens om!

Waarom, zult u zich afvragen? Om een cursus melken.

Ja. Melken u weet wel aan de uiers van de koe. Enz. Enkele decennia geleden werd hierin de vakbekwaamheid van de betrokkenen getest. Beoordelingsnormen waren onder andere soepelheid en snelheid waarmee men de melk in de emmer kreeg. Die cursus werd destijds elk jaar door de Oosterhoutse boerenstand georganiseerd.

Maar niet alleen in Oosterhout, ook in andere plaatsen werden deze lessen op het gebied van landbouw en veeteelt gegeven. Doel was zoals al gezegd het opvoeren van de vakbekwaamheid van de jonge agrariĂŤrs en/of veehouders. Onderstaande foto is een opname uit de jaren dertig, waarop mannen en vrouwen trots achter de melkbussen, de emmers en andere attributen poseerden. Nadat zij hun cursus met succes hadden afgesloten.

Op de achterste rij is als zesde van rechts een man met een hoed te onderscheiden. Dat was de heer Van Oirschot, toenmalig directeur van de boterfabriek. Het maken van deze prenten is vandaag de dag bijna onmogelijk. Vandaar dat zij opgenomen is in het boekje "Kent U ze nog‌ de Oosterhouters". Aldus BN/DeStem.

Onze toevoeging is alleen maar op de achterste rij, de achtste van rechts Koos Poppelaars (*1908-1993) en de man 10e van links Jan Geerts (*1904 - 1980).

Krantenknipsel 1930?.

156

HygiĂŤne en melkmonsters De melk werd eerst door een doek gegoten, zodat haartjes en andere onzuiverheden niet in de melkkan terecht kwamen. Melkmonsters werden genomen om het aantal kg vet in de melk te bepalen. Het vetgehalte bedroeg gemiddeld 3%. Ongeveer 28 liter melk had men nodig voor een kilogram boter. De ondermelk bracht Ć’ 0,45 per 100 l op. Werd de ondermelk gemengd met karnemelk dan was de opbrengst Ć’ 0,80 per 100 liter.

Het zijgen van de melk tegen vuil en insecten.

Zitten op het melkstoeltje met een poot.

Melkflesjes voor melkmonsters voor het vetgehalte en rechts de unster waar de melk aan werd gewogen om de hoeveelheid melk te bepalen.

157

De veemarkt Elke eerste dinsdag van de maand hielden de boeren veemarkt, totdat op voorstel van de Kamer van Koophandel ook deze naar de zaterdag verhuisde rond 1900. Tien jaar eerder ging de gemeente over tot het uitloven van premies voor de mooiste beesten, waarvoor ze een bedrag van dertig gulden beschikbaar stelde. Bovendien kende Oosterhout twee jaarmarkten, op donderdag voor Palmzondag en op de derde zondag in oktober.

Oosterhoutse Veemarkt (Beestenmarkt).

Prijs vergelijkingen

De prijs van ei in 1900 was ƒ 0,06 en van een fiets ƒ 24,--, is 400 maal de prijs van een ei.

In 2000 kostte een ei ƒ 0,24 en een fiets ƒ 1.200,--, is 5000 maal de prijs van een ei.

158

12. Zuivelproducten Melk bestaat uit: -Water Melk bevat ongeveer 87% water.

-Calcium Melk en melkproducten vormen de voornaamste bron van calcium. Calcium geeft aan de beenderen en het gebit hun stevigheid en hardheid. Kinderen hebben niet alleen voldoende calcium nodig voor de groei maar dit calcium zorgt ook voor de sterkte van de botten op latere leeftijd.

-Vetstoffen Volle melk levert ons zowat 3,6 g melkvet per liter. Het gaat om vetstoffen met een hoge voedingswaarde die zeer licht verteerbaar zijn.

-Eiwitten Eiwitten of proteĂŻnen bevatten aminozuren en zijn de bouwstenen die voor de bouw, groei en herstel van de lichaamscellen instaan. Ze leveren eveneens het materiaal voor de vorming van antilichaampjes die een levensbelangrijke rol spelen in het beschermen van ons organisme tegen ziektekiemen.

-Melksuiker of lactose Lactose begunstigt de ontwikkeling in onze darmen van nuttige bacteriĂŤn die op hun beurt andere schadelijke organismen uitschakelen. De melksuiker is een natuurlijke suiker dat de tanden niet aantast. Tandartsen raden melk of water aan als de meest geschikte dranken voor kinderen. Suikerhoudende softdranken worden sterk afgeraden.

-Vitamines Melk is een uitstekende bron van vitamine B2. We weten dat vitamine B2 de stofwisseling gunstig beĂŻnvloedt. Volle melk is ook rijk aan vitamine A en D. Vitamine A bevordert de groei, zorgt mee voor een gezonde huid en een goede klierwerking en behoedt ons voor ontstekingen. Vitamine D helpt ons kalk op te nemen en dit mineraal vast te leggen in beenderen en gebit.

159

Boter Boter wordt gemaakt van melk en melk komt van de koe. De boer of boerin melkte de koeien met de hand. Om boter te maken werd de melk gekarnd in een karnton. De melk wordt daarin net zo lang geroerd tot er een laag room op komt. Die room wordt boter wanneer het opstijft. De melk die overbleef was karnemelk. Hoe groter de karnton, hoe zwaarder het karwei. Sommige boeren lieten de karnton aandrijven door een hond (hondenkarn), sommigen zelfs door een paard (rosmolen).

Pap Vanwege de beperkte houdbaarheid werd melk in vroeger tijden vooral verwerkt tot andere producten. Zo werd er, naast boter en kaas, ook vaak pap van gemaakt. Melk en karnemelk werden hiertoe vermengd met granen of gort. De herkomst van het woord zuivel heeft daar ook mee te maken.

Ondermelk (Taptemelk) Vroeger werd geheel afgeroomde of magere melk ook wel ondermelk genoemd. Die term dateert uit de tijd dat boeren de melk lieten opromen. Dat wil zeggen dat de vetbolletjes, vanwege hun lagere soortelijk gewicht, na enkele dagen vanzelf kwamen bovendrijven. Daaronder bevond zich de ondermelk.

Melk karnen op de boerderij.

160

13. De melkleveranciers van 1938 Verklaring van de kolommen: Kolom 1: No. = nummer op de mannenfoto Kolom 2: No. = nummer op de vrouwenfoto Kolom 3-4-5: Voornaam, achternaam en geboortedatum Kolom 6: Het adres voor 1938 Kolom 7: Adres na 1938 kolom 8: Adres in 2000 Kolom 9: De staat waarin het pand zich bevindt in 2000 Kolom 10: Buurtschap/ Wijk Kolom 11: Gehuwd of samenwonend met ouders en/of broer en zus 1

2 3

4

5

6

7

8

9

10

11

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

Adres

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

106

A.

Meeus (Kap.)

25 september 1901 D 273

Hoogstraat 5

Vincentiusstr. 113A Bestaand

Zandheuvel

76

Adam

v. d. Schriek

2 april 1903

Vaartpad 1

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Theodora Ligtvoet

91 Adriana

Kimenai

21 december 1879 C 26

Leijsenhoek 77

Leijsenhoek

Vervallen

Leijsenhoek

Cornelis van Dongen

12 Adriana

Kools

12 december 1894 E 194

Bosstraat 92

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Goof Wijgerde

29 Adriana

Meeuwissen

22 juni 1892

E 221

Hoofseweg 49

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

Kees Ackermans

79 Adriana

Poppelaars

22 oktober 1904

G 23

Eikdijk 24

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Therus Geerts

3 Adriana

Tielemans

8 september 1884 A 248

Leijsenstraat 39

Leijsenstraat 39

Vervallen

Leijsen

Piet Verkooijen

111 Adrianus

Hermans

7 januari 1896

Seterseweg 3

Seterseweg 3

Verbouwd

Seters

Maria Verbunt Marie van der Hoofden

E 242

B 39

35

Adrianus

Jansen

15 september 1895 B 41

Seterseweg 13

Seterseweg 13

Verbouwd

Seters

7

Adrianus

Stadhouders

22 april 1884

E 280

Vinkstraat 39

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Mien Brouwers

4

Adrianus

van Gils

14 juli 1893

H 236

Havenweg 39

Havenweg 39

Bestaand

Haven

Ongehuwd

33

Adrianus

van Vugt

15 januari 1910

A 269

Leijsenstraat 6

Leijsenstraat 8

Verbouwd

Leijsen

Maria Broeders

5

Adrianus

Wijgerde

16 maart 1883

H 134

Kruisstraat 22

Vervallen

Vervallen

Centrum

Kee van Meel

161

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

Wijk

Gehuwd met/samenw.

77

Adrianus

Bogers

10 juli 1903

A 291

Heikant 31

Heikantsestraat 31 Nieuwbouw

Heikant

Marie Peeters

71

Adrianus

de Jongh

25 augustus 1898

K 12

Achterstraat 9

Achterstraat 9

Bestaand

Den Hout

Jo van den Elshout

99

Adrianus

Hermans

7 januari 1896

B 39

Seterseweg 3

Seterseweg 3

Verbouwd

Seters

Marie Verbunt

54

Adrianus

Krijnen

5 september 1904 J 21

1e Hondstraat 11

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Anna van Loon

42

Adrianus

Meeuwissen

24 augustus 1884

A 383

Secr.Lukwelstr. 48 Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Adriana v.d. Heijkant

53

Adrianus

Ossenblok

11 november 1885

E 166

Bosstraat 136

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Bet Kouwelaar

97

Adrianus

Peeters

16 september 1895 A 277

Kloosterdreef 2

Kloosterdreef

Vervallen

Hoogstraat

Ongehuwd in 1938

59

Adrianus

Rombouts

22 april 1864

A 256

Dwarsstraat 11

Leijsendwarsstr. 11 Bestaand

Leijsen

Catharina Oomen

67

Adrianus

Rombouts

1 november 1907

A 222

Vijfhuis/Pr.weg 15

Ter Horst 15

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Marie Bossers

94

Adrianus

Schoenmakers 20 september1877 A 221

Provincialenweg 19

Ter Horst 19

Verbouwd

Vijfhuizen

Marie de Jong

98

Adrianus

Siemons

9 april 1891

A 268

Leijsenstraat 8

Leijsenstraat

Vervallen

Leijsen

Ongehuwd

66

Adrianus

van Zon

7 februari 1871

A 218

Eikelstraat 2

Ter Horst 22

Verbouwd

Oosteind

Maria Ligtvoet

74

Adrianus

Wouters

20 januari 1899

A 281a Hoogstraat 39

Hoogstraat

Nicol. Kennis

19

Alouisius

Loonen

27 april 1916

A 152

Provincialenweg 45 Prov. weg 45

Nieuwbouw

Oosteind

Ongehuwd in 1938

78

Andreas

v.d. Heijkant

31 maart 1877

A 240

Helleke 15

Helleke 13

Nieuwbouw

Noordenhoek

To de Hoon

67 Angelina

Bossers

23 juni 1890

K6

Achterstraat 6

Achterstraat 6

Bestaand

Den Hout

Willem Rombouts

25 Anna

Ligthart

20 augustus 1892

A 284

Leijsendwarsstr. 20 Leijsendwarsstr. 20 Nieuwbouw

Hoogstraat

Jan in ‘t Groen

57 Anna

van Ham

2 februari 1917

G 25

Lage Heide

Warandelaan

Vervallen

Keipolder

Ongehuwd

72 Anna

Daas

22 mei 1908

E 282

Vinkstraat 11

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Kees Bol

86 Anna

Leemans

21 september 1905 A 292

Heikant 36

Heikantsestraat

Vervallen

Heikant

Bart van Vugt

Anna

Janssen

24 juli 1878

Heikant 39

Heikantsestraat 39 Bestaand

Heikant

Petrus Halters

A 289

Adres

Adres in 2000

162

Staat

Leijsendwarsstr. 26 Verbouwd

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

17

Anthonius

Bosgoed

11 oktober 1893

E 225

Vervallen

Rutselbos

Kee Koolen

81

Anthonius

den Boer

10 september 1899 A 246 Leijsenstraat 30

Leijsenstraat 30

Bestaand

Leijsen

Ongehuwd

96

Anthonius

Peeters

11 augustus 1888

A 278

Hoogstraat 78

Hoogstraat

Vervallen

Hoogstraat

Pietronella van Gils

110

Anthonius

Taks

6 februari 1921

H 221

Pottenbakkerstr. 4 Statendamweg 1

Nieuwbouw

Centrum

Ongehuwd in 1938

86

Anthonius

van Gils

11 augustus 1901

E 121

Bosstraat 133

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Ongehuwd

74 Antoinetta

Evers

11 juni 1876

E 294

Frederikstraat 62

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Petrus Pijnenburg

109 Antoinetta

Thielen

10 april 1891

K2

Voorstraat

Vrachelsestraat 53 Bestaand

Den Hout

100 Antonia

Ackermans

14 november 1883 E 267

Vaartpad 62

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Bart Evers

11 Antonia

Kools

19 april 1887

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

22 Antonia

Roosendaal

30 november 1875 E 277

Vinkstraat 42

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Piet Broeders

116 Antonius

van Oirschot

5 juni 1872

D 233

Zandheuvel 95-97

Zandheuvel

Vervallen

Zandheuvel

Maria van Riel

105

Antonius

van Oirschot

5 juni 1872

D 233

Zandheuvel 95-97

Zandheuvel

Vervallen

Zandheuvel

Maria van Riel

30

Bart

Kouwelaar

25 december 1890 C 71

Torenstraat 60

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Ongehuwd

72

Bart

van Vugt

9 mei 1908

Heikant 36

Heikantsestraat

Vervallen

Heikant

Anna Leemans

Wijgerde

30 november 1880 E 200

Torenstraat 63

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Ongehuwd

van Leijsen

24 september1899 A 242

Vijfhuis/Pr. weg 11

Leijsenstraat 38

Verbouwd

Vijfhuizen

Dien Wouters

27 Catharina

de Hoon

16 oktober 1879

A 240

Helleke 15

Helleke 13

Nieuwbouw

Noordenhoek

Dries v.d. Heijkant

34 Catharina

Oomen

19 april 1882

A 256

Dwarsstraat 11

Leijsendwarsstr. 11 Bestaand

Leijsen

Janus Rombouts

54 Catharina

Peeters

25 augustus 1916

A 281

Hoogstraat 37

Hoogstraat 37

Nieuwbouw

Hoogstraat

Gehuwd na 1938

87 Catharina

v. d. Avoird

8 oktober 1906

G 21

Eikdijk 27

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Louis Huijben

14 Catharina

Van Ginneken

31 oktober 1880

G 64

Bredaseweg 67

Bredaseweg

Vervallen

Centrum

Koos Stadhouders

113 Bart 101

Bertus

Adres

Adres in 2000

Pr. Frederikstr. 73 Vervallen

E 218a Hoofseweg 42

A 292

163

Kees van Raamsdonk

Willem Liesen

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

96 Catharina

van Opstal

15 maart 1878

J 45

41 Cornelia

Akkermans

76 Cornelia

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

Goorstraat 16

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Sjef Bogers

27 september 1918 J 27

Herweg 6

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Piet van Ginneken

Antonissen

22 mei 1887

A 262

Dwarsstraat 14

Leijsendwarsstr. 14 Bestaand

Leijsen

Johannes Siemons

Boeren

24 oktober 1879

J 34

Vrachelsestraat 22 Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Rien den Dekker

40 Cornelia

de Jongh

18 december 1905 K 3

Voorstraat

Vrachelsestraat 56 Bestaand

Den Hout

Ongehuwd

44 Cornelia

Halters

28 mei 1909

A 292

Heikant 41

Heikantsestraat 41 Verbouwd

Heikant

Kees den Boer

81 Cornelia

Huijben

26 juni 1907

A 293

Heikant 34

Heikantsestraat

Vervallen

Heikant

Kees van der Avoird

64 Cornelia

Koolen

25 oktober 1900

E 225

Pr. Frederikstr. 73 Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Toon Bosgoed

93 Cornelia

Nieuwehuijzen 21 december 1883 A 286

Heikant 26

Heikant

Jan van den Heijkant

43 Cornelia

Pheninckx

3 november 1914

Vrachelsestraat 48 Vrachelsestraat 48 Nieuwbouw

Vrachelen

Gehuwd na 1938

26 Cornelia

Rutten

21 december 1878 J 58

Vrachelsestraat 42 Vrachelsestraat 42 Bestaand

Vrachelen

Gerrit Willemse

82 Cornelia

v.d. Heijkant

1 februari 1919

A 273

Leijsenstraat 5

Leijsenstraat

Vervallen

Leijsen

Gehuwd na 1938

88 Cornelia

Van Bavel

2 december 1892

A 302

O. Heikantsestr. 8

Monnikendreef

Vervallen

Strooiendorp

Gerrit van Dongen

131 Cornelia

van Beek

4 februari 1910

A 264

Leijsendwarsstr. 6

Leijsendwarsstr. 6

Bestaand

Leijsen

Gerrit van Leijsen

101 Cornelia

van Gageldonk 21 oktober 1893

J8

Vrachelsestraat 8

Vrachelsedijk 8

Nieuwbouw

Vrachelen

Jan den Reijer

90 Cornelia

van Gils

2 januari 1896

E 121

Bosstraat 133

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Ongehuwd

92 Cornelia

van Meel

1 maart 1882

H 134

Kruisstraat 22

Vervallen

Vervallen

Centrum

Janus Wijgerde

17 Cornelia

van Vugt

29 juni 1894

A 272

Leijsenstraat 7

Leijsenstraat 7

Verbouwd

Leijsen

Kees Huijben

122 Cornelius

van Raamsdonk 14 juli 1883

K2

Voorstraat

Vrachelsestraat 53 Bestaand

Den Hout

Aant Thielen

1 Cornelia

J 63

Adres

Heikantsestraat 26 Bestaand

13

Cornelius

van Ham

22 juni 1904

G 25

Lage Heide

Warandelaan

Vervallen

Keipolder

Ongehuwd

23

Cornelius

van Bavel

18 april 1890

A 255

Dwarsstraat 9

Leijsendwarsstr. 9

Verbouwd

Leijsen

Marie Peeters

164

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

60

Cornelius

Ackermans

18 november 1880 E 221

Hoofseweg 49

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

Jaan Meeuwissen

29

Cornelius

Backx

3 november 1883

Vaartpad 61

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Jo Halters

55

Cornelius

Gabriels

16 september 1897 ----

Provincialenweg 10

Ter Horst 10

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Dientje Leemans

26

Cornelius

Horsten

18 februari 1890

J 49

Vrachelsestraat 34 Vrachelsestraat 34 Verbouwd

Vrachelen

Pietje Reijntjes

50

Cornelius

Huijben

26 maart 1892

A 272

Leijsenstraat 7

Leijsenstraat 7

Verbouwd

Leijsen

Cor van Vugt

70

Cornelius

Huijgens

9 januari 1903

J 48

Goorstraat 18

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Bet Rombouts

63

Cornelius

Jansen

18 mei 1898

A 244

Leijsenstraat 47

Leijsenstraat 47

Bestaand

Leijsen

J. v.d. Wijngaarden

58

Cornelius

Meeuwissen

28 oktober 1886

G 13

Bouwlingstraat 56

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Ongehuwd

57

Cornelius

PrincĂŠe

1 januari 1885

G 32

Bouwlingstraat 50

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Ongehuwd

32

Cornelius

Riel van

16 november 1906 J 5

Vrachelsestraat 2

Korenbocht 6

Nieuwbouw

Vrachelen

Lena van der Avoird

25

Cornelius

van Bavel

21 november 1879 J 42

Vrachelsestraat 25 Vrachelsestraat

Vervallen

Vrachelen

Bet van Dommelen

102

Cornelius

van Bavel

6 februari 1868

G 107

Pannenhoefstraat

Julianalaan 60

Bestaand

Centrum

Adriana Willemse

75

Cornelius

van der Avoird 21 januari 1908

A 293

Heikant 34

Heikantsestraat

Vervallen

Heikant

Cor Huijben

111

Cornelius

van Raamsdonk 14 juli 1883

K2

Voorstraat

Vrachelsestraat 53 Bestaand

Den Hout

Aant Thielen

22

Adres

E 267

Adres

77 Dijmphna

Pijnenburg

29 september1907 A 299

Verl. Kloosterdr. 4

Monnikendreef

Vervallen

Strooiendorp

Wout Damen

Dingeman

van Dongen

25 juli 1905

Leijsenhoek 77

Leijsenhoek

Vervallen

Leijsen

Ongehuwd in 1938

15 Dorothea

den Boer

13 december 1906 A 288a Heikant 39

Heikantsestraat 39 Bestaand

Heikant

Sjef Halters

8 Elisabeth

Krijnen

11 augustus 1902

J 29

Vrachelsestraat 16 Vrachelsedijk 16

Verbouwd

Vrachelen

Jan van Dongen

37 Elisabeth

Timmermans

10 juli 1910

E 153

Bosstraat 114

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Koos van Ginneken

4 Elisabeth

v. Oosterhout

13 augustus 1888

G 24

Eikdijk 32

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Piet Lips

7 Elisabeth

van Dommelen 6 februari 1887

J 42

Vrachelsestraat 25 Vrachelsestraat

Vervallen

Vrachelen

Kees van Bavel

C 26

165

No No Voornaam

12

Achternaam

Geboortedatum

Adres

103 Elisabeth

Brenters

4 november 1888

J 28

102 Elisabeth

Kouwelaar

8 februari 1893

99 Elisabeth

Ligthart

23 maart 1878

Elisius

de Jongh

8 september 1909 K 3

85 Engelina

Poppelaars

20 januari 1903

105 Engelina

PrincĂŠe

130 Eva Maria

Adres

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

1e Veekestraat 4

Vrachelsedijk 18

Schuur

Vrachelen

Willem den Dekker

E 166

Bosstraat 136

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Janus Ossenblok

J 37

Vrachelsestraat 28 Veldeind

Vervallen

Vrachelen

Willem Halters

Voorstraat

Vrachelsestraat 56 Bestaand

Den Hout

Ongehuwd

A 241

Vijfhuizen

Leijsenstraat 51

Verbouwd

Vijfhuizen

Jan Huijben

12 januari 1887

G 32

Bouwlingstraat 50

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Ongehuwd

Verhoef

21 april 1893

A 283

Dwarsstraat 24

Leijsendwarsstr. 24 Bestaand

Leijsen

Jan Wouters

49

Gerardus

Segers

22 april 1879

J 55

Vrachelsestraat 40 Vrachelsestraat 40 Bestaand

Vrachelen

Wilhelmina den Reijer

92

Gerardus

Van Dongen

16 juli 1892

A 302

O. Heikantsestr. 8

Monnikendreef

Vervallen

Strooiendorp

Cornelia van Bavel

69

Gerardus

van Leijsen

1 januari 1901

A 264

Leijsendwarstr. 6

Leijsendwarstr. 6

Bestaand

Leijsen

Kee van Beek

9

Gerardus

Willemse

12 juli 1875

J 58

Vrachelsestraat 42 Vrachelsestraat 42 Bestaand

Vrachelen

Kee Rutten

16 Gerdina

Rombouts

2 oktober 1897

A 283

Hoogstraat 86

Heikant 88

Bestaand

Hoogstraat

Kees van der Made

18 Gerdina

Leemans

16 november 1907 ---

Provincialenweg 10

Ter Horst 10

Nieuwbouw

Vijfhuis

Kees Gabriels

62 Gerdina

van Meel

25 maart 1919

J 64

Herweg 25

Herweg 25

Verbouwd

Vrachelen

Piet Ligtvoet

97 Gerdina

Aarts

30 januari 1884

B 40

Seterseweg 9

Seterseweg

Vervallen

Seters

Jan van Dorst

124 Goverdina

van Dongen

14 juli 1888

H 238

Haven 1

Vervallen

Vervallen

Haven

Janus Broeders

Wijgerde

10 maart 1893

E 194

Bosstraat 92

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Adriana Kools

53 Helena

Evers

21 juli 1914

A 231

Gorinchemseweg 81 Veerseweg

Vervallen

Leijsenhoek

Jacobus Poppelaars

59 Helena

van der Avoird 8 maart 1906

J5

Vrachelsestraat 2

Korenbocht 6

Nieuwbouw

Vrachelen

Kees van Riel

70 Helena

van Opstal

16 november 1890 A 289

Heikant 43

Heikantsestraat 43 Verbouwd

Heikant

Ongehuwd

v.d. Heijkant

18 februari 1893

Heistraat 3

Heistraat 3

Leijsen

Koosje Huijben

Godefridus

15

Hendricus

a 212

166

Vervallen

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

113

Adres in 2000

Staat

Wijk

Evers

8 april 1875

E 267

Vaartpad 62

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Tona Ackermans

129 Huberdina

Wouters

20 december 1901 A 242

Vijfhuis/Pr. weg 11

Vijfhuizen 2

Verbouwd

Vijfhuizen

Bertus van Leijsen

20 Jacoba

Huijben

3 mei 1893

A 212

Heistraat 3

Heistraat 3

Vervallen

Hoogstraat

Drik v.d. Heijkant

83 Jacoba

Huijben

7 november 1897

A 274

Leijsenstraat 1

Leijsenstraat

Vervallen

Leijsen

Paul Botermans

68 Jacoba

van Dongen

25 februari 1898

A 285

Heikant 37

Heikantsestraat 37 Bestaand

Heikant

Piet van der Veeken

13 Jacoba

Wijgerde

27 juli 1886

E 216

Torenstraat 63

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Piet Liesen

Hubertus

Adres

Gehuwd met/samenw.

16

Jacobus

Jansen

15 januari 1907

A 278

Oude Heikantsestr. Monnikendreef 6

Nieuwbouw

Strooiendorp

Gehuwd na 1938

47

Jacobus

van Ginneken

14 januari 1907

E 153

Bosstraat 114

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Betje Timmermans

48

Jacobus

van Heel

25 mei 1892

J 17

2e Veekestraat 16

Veekestraat 16

Verbouwd

Vrachelen

Anna Bosgoed

89

Jacobus

Stadhouders

7 maart 1882

G 64

Bredaseweg 67

Bredaseweg

Vervallen

Centrum

To van Ginneken

9 Johanna

Buijs

11 november 1880

J 64

Herweg 25

Herweg 25

Verbouwd

Vrachelen

Willem van Meel

21 Johanna

Halters

4 december 1897

E 267

Vaartpad 61

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Kees Backx

60 Johanna

Koolen

18 juni 1911

J 19

2e Hondstraat 4

Hondstraat 4

Verbouwd

Vrachelen

Gehuwd na 1938

31 Johanna

Martens

10 september 1885 A 249

Leijsenstraat 33

Leijsenstraat 33

Verbouwd

Leijsen

Petrus Snoek

48 Johanna

Martens

24 december 1901 E 294

Frederikstraat 62

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Wout Pijnenburg

56 Johanna

Peeters

19 december 1910 A 281

Hoogstraat 37

Hoogstraat 37

Nieuwbouw

Hoogstraat

Gehuwd na 1938

33 Johanna

Segeren

16 november 1886 G 227

1e Kegelstraat 60

Vervallen

Vervallen

Centrum

Sjef van Bavel

30 Johanna

Segers

3 december 1908

J 55

Vrachelsestraat 40 Vrachelsestraat 40 Bestaand

Vrachelen

Gehuwd na 1938

5 Johanna

Smeekens

26 mei 1874

J 43

Vrachelsestraat 27 Vrachelsestraat 27 Bestaand

Vrachelen

Jan Geerts

39 Johanna

v. d. Elshout

29 augustus 1896

K 12

Achterstraat 9

Den Hout

Janus de Jong

167

Achterstraat 9

Bestaand

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

Adres

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

80 Johanna

Buijks

3 november 1902

H 239

Haven 2

Vervallen

Vervallen

Haven

Willem Leemans

95 Johanna

Heijbloem

9 november 1878

B 37

Setersedwarsweg 7 Setersedwarsweg 7 Bestaand

Seters

Jan van Gils

123 Johanna

Kouwelaar

9 juni 1900

C 71

Torenstraat 60

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Ongehuwd

69 Johanna

v. d. Wijngaard 16 oktober 1897

A 244

Leijsenstraat 47

Leijsenstraat 47

Bestaand

Leijsen

Kees Jansen

75 Johanna

van Gils

26 oktober 1887

E 290

Frederikstraat 72

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Opstroom /Jongenelen

78 Johanna

van Ham

14 oktober 1910

A 297

Verl. Kloosterdr. 4

Monnikendreef 5

Verbouwd

Strooien dorp Piet Leemans

108 Johanna

Verhees

17 oktober 1896

G 13

Bouwlingstraat 56

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Tinus Meeuwissen

Hondstraat 3

Verbouwd

Vrachelen

Cornelia van den Bleek

20

Johannes

Bosgoed

11 december 1896 J 18

2e Hondstraat 3

52

Johannes

de Wit

31 juli 1914

Vrachelsestraat 15 Vrachelsedijk 15

Bestaand

Vrachelen

Ongehuwd in 1938

6

Johannes

den Reijer

17 november 1888 J 8

Vrachelsestraat 8

Vrachelsedijk 8

Nieuwbouw

Vrachelen

Kee van Gageldonk

56

Johannes

Evers

9 augustus 1876

Bouwlingstraat 54

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Mieke Kastelijn

46

Johannes

Geerts

22 november 1871 J 43

Vrachelsestraat 27 Vrachelsestraat 27 Bestaand

Vrachelen

Jaas Smekens

37

Johannes

Huijben

2 april 1902

A 241

Vijfhuizen

Vijfhuizen

Lien Poppelaars

73

Johannes

In ‘t Groen

12 oktober 1889

A 284

Leijsendwarstr. 20 Leijsendwarstr. 20 Nieuwbouw

Leijsen

Anna Ligthart

1

Johannes

Koolen

8 januari 1867

J 19

2e Hondstraat 4

Hondstraat 4

Verbouwd

Vrachelen

Petronella van der Ven

38

Johannes

Opstroom

13 september 1916 E 290

Frederikstraat 72

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Ongehuwd

8

Johannes

Pheninckx

8 maart 1885

J 63

Vrachelsestraat 48 Vrachelsestraat 48 Nieuwbouw

Vrachelen

Goverdina v.d. Heijkant

115 Johannes

Poppelaars

22 juli 1866

A 231

Gorinchemseweg 81 Veerseweg

Leijsenhoek

Pietje van Dorst

119 Johannes

v.d. Heijkant

17 januari 1882

A 286

Heikant 26

Heikantsestraat 26 Bestaand

Heikant

C. v.d. Nieuwenhuijzen

J 10

G 31

Leijsenstraat 51

Verbouwd

Vervallen

21

Johannes

van Dorst

23 juli 1878

B 40

Seterseweg 9

Seterseweg

Vervallen

Seters

Dien Aarts

24

Johannes

Wouters

12 maart 1892

A 283

Dwarsstraat 24

Leijsendwarstr. 24 Bestaand

Leijsen

Eva Verhoef

168

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

87

Johannes

de Hoon

22 oktober 1881

A 217

83

Johannes

Hazenberg

103

Johannes

82

Adres

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

Eikelstraat 8

Ekelstraat 8

Verbouwd

Oosteind

To den Dekker

11 september 1895 J 46

Goorstraat 11

Goorstraat 11

Nieuwbouw

Vrachelen

Ongehuwd

Poppelaars

22 juli 1866

A 231

Gorinchemseweg 81 Veerseweg

Vervallen

Leijsenhoek

Pietje van Dorst

Johannes

Siemons

17 maart 1886

A 262

Dwarsstraat 14

Leijsendwarstr. 14

Bestaand

Leijsen

Cornelia Antonissen

108

Johannes

v.d. Heijkant

17 januari 1882

A 286

Heikant 26

Heikantsestraat 26 Bestaand

Heikant

Corn. vdNieuwenhuijzen

88

Johannes

Wijgerde

21 november 1888 E 197

Torenstraat 65

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Cornelia Liesen

18

Jacobus

Evers

11 januari 1874

---

Gasthuisstraat

Vervallen

Vervallen

Centrum

ongehuwd

91

Josephus

Bogers

29 juni 1878

J 45

Goorstraat 16

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Catharina van Opstal

93

Josephus

Halters

15 juli 1907

A 288A Heikant 39

Heikantsestraat 39 Bestaand

Heikant

Wilhelmina den Boer

61

Josephus

v.d. Heijkant

12 februari 1875

A 266

Leijsenstraat 23

Leijsenstraat 23

Verbouwd

Leijsen

Lucia Segers

11

Josephus

van Bavel

19 maart 1881

G 227

1e Kegelstraat 60

Vervallen

Vervallen

Centrum

Sjo Segeren

14

Josephus

van Ginneken

22 maart 1906

K7

Achterstraat 3

Achterstraat 3

Bestaand

Den Hout

Ongehuwd

104

Laurentius

Donkers

15 mei 1882

A 219

Vijfhuis/Pr. weg 21 Ter Horst 21

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Marie Loonen

117 Laurentius

Donkers

15 mei 1882

A 219

Vijfhuis/Pr. weg 21 Ter Horst 21

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Maria Loonen

79

Laurentius

Huijben

30 september1904 G 21

Eikdijk 27

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

To van der Avoird

28

Laurentius

van Opstal

23 september1881 A 289

Heikant 43

Heikantsestraat 43 Verbouwd

Heikant

Ongehuwd

19 Maria

Broeders

25 juli 1909

A 269

Leijsenstraat 6

Leijsenstraat 8

Verbouwd

Leijsen

Janus van Vugt

38 Maria

Hop

23 maart 1881

E 293

Frederikstraat 64

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Piet Evers

35 Maria

Peeters

22 januari 1892

A 255

Dwarsstraat 9

Leijsendwarstr. 9

Verbouwd

Leijsen

Kees van Bavel

6 Maria

van Dongen

3 januari 1899

J 47

Lageweg 1

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Willem Kuijpers

10 Maria

van Ginneken

16 september 1873 A 243

Leijsenstraat 34

Leijsenstraat 34

Verbouwd

Leijsen

Janus v.d. Heijkant

169

No No Voornaam

45

Achternaam

Geboortedatum

Adres

50 Maria

Ackermans

17 maart 1920

E 222

66 Maria

Bossers

13 november 1973 A 222

49 Maria

de Hoon

4 juni 1919

61 Maria

Fransen

45 Maria

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

Gehuwd na 1938

Vijfhuis/Pr. weg 15 Ter Horst 15

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Janus Rombouts

A 217

Eikelstraat 8

Ekelstraat 8

Verbouwd

Oosteind

Janus v.d. Heijkant

15 februari 1896

J 15

2e Veekestraat 5

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Dries van Bavel

Jansen

19 januari 1908

A 218

Eikelstraat 2

Ter Horst 22

Verbouwd

Oosteind

Jan van Zon

107 Maria

Kastelijn

15 december 1881 G 31

Bouwlingstraat 54

Bouwlingstraat

Vervallen

Centrum

Jan Evers

110 Maria

Loonen

25 mei 1889

A 219

Vijfhuis/Pr. weg 21 Ter Horst 21

Nieuwbouw

Vijfhuizen

Louis Donkers

89 Maria

Peeters

2 december 1906

A 291

Heikant 31

Heikant

Janus Bogers

126 Maria

Rommens

2 juni 1863

B 38

Setersedwarsweg 1 Setersedwarsweg 1 Verbouwd

Seters

Piet Huijbrechts

125 Maria

v. d. Hoofden

9 mei 1894

B 41

Seterseweg 13

Seterseweg 13

Verbouwd

Seters

Janus Jansen

94 Maria

van Gils

15 januari 1898

H 236

Havenweg 39

Havenweg 39

Bestaand

Haven

Ongehuwd

127 Maria

Verbunt

14 oktober 1892

B 39

Seterseweg 3

Seterseweg 3

Verbouwd

Seters

Janus Hermans

51 Maria

Wijgerde

15 maart 1914

H 134

Kruisstraat 22

Vervallen

Vervallen

Centrum

Geh. in 1938 T.Huijben

den Dekker

12 mei 1881

J 34

Vrachelsestraat 22 Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Kee Boeren

den Dekker

15 mei 1919

J 34

Vrachelsestraat 22 Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Gehuwd na 1938

PrincĂŠe

9 januari 1880

A 268

Leijsenstraat 25

Verbouwd

Leijsen

Pietronella Siemons

Kennis

27 januari 1900

A 281a Hoogstraat 39

Leijsendwarstr. 26 Verbouwd

Hoogstraat

Janus Wouters

Botermans

17 oktober 1897

A 274

Leijsenstraat 1

Leijsenstraat

Leijsen

Koosje Huijben

28 Petronella

Reijntjes

5 december 1891

J 49

Vrachelsestraat 34 Vrachelsestraat 34 Verbouwd

Vrachelen

Kees Horsten

2 Petronella

van Dongen

18 mei 1898

G 22

Eikdijk 22

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Willem Halters

24 Petronella

van Gils

15 april 1885

A 278

Hoogstraat 78

Hoogstraat

Vervallen

Hoogstraat

Antonius Peeters

Marinus 63 Mathilda

44

Nicolaas 36 Nicolisina

51

Paulus

Adres Hoofseweg 55

Heikantsestraat 31 Nieuwbouw

170

Leijsenstraat 25

Vervallen

o

No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

106 Petronella

Hazenberg

3 februari 1894

J 46

71 Petronella

Jansen

29 maart 1904

42 Petronella

Rombouts

27 mei 1902

47 Petronella

Adres

Adres in 2000

Staat

Wijk

Gehuwd met/samenw.

Goorstraat 11

Goorstraat 11

Nieuwbouw

Vrachelen

Jan Hazenberg

A 261

Dwarsstraat 25

Leijsendwarstr. 25 Verbouwd

Leijsen

Piet Bol

J 48

Goorstraat 18

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Ongehuwd

Schoenkamers 20 oktober 1915

A 221

Provincialenweg 19

Ter Horst 19

Verbouwd

Vijfhuizen

Gehuwd na 1938

73 Petronella

Siemons

30 juni 1893

A 268

Leijsenstraat 25

Leijsenstraat 25

Verbouwd

Leijsen

Klaas PrincĂŠe

65 Petronella

van den Bleek

10 februari 1890

J 18

2e Hondstraat 3

Hondstraat 3

Verbouwd

Vrachelen

Jan Bosgoed

52 Petronella

van Dorst

7 maart 1870

A 231

Gorinchemseweg 81 Veerseweg

Vervallen

Leijsenhoek

Jan Poppelaars

64

Petrus

Ackermans

28 november 1890 E 222

Hoofseweg 55

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

To Maas

85

Petrus

Akkermans

26 november 1884 J 27

Herweg 6

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Maria van Opstal

112 Petrus

Bol

8 juli 1899

A 261

Dwarsstraat 25

Leijsendwarstr. 25 Verbouwd

Leijsen

Pietronella Jansen

100

Petrus

Bol

8 juli 1899

A 261

Dwarsstraat 25

Leijsendwarstr. 25 Verbouwd

Leijsen

Pietronella Jansen

10

Petrus

Evers

31 maart 1879

E 293

Frederikstraat 64

Vervallen

Kwaden Negen Mie Hop

95

Petrus

Halters

23 januari 1883

A 289

Heikant 39

Heikantsestraat 39 Bestaand

Heikant

Anna Jansen

68

Petrus

Hazenberg

17 juli 1900

G 106

Molenstraat 24

Molenstraat

Vervallen

Centrum

Jeanette Nooren

2

Petrus

Huijben

26 maart 1892

A 206

Hoogstraat 57

Hoogstraat

Vervallen

Hoogstraat

Anna de Leeuw

Huijbrechts

22 maart 1894

B 38

Setersedwarsweg 1 Setersedwarsweg 1 Verbouwd

Seters

Marie Rommens

118 Petrus

Vervallen

36

Petrus

Leemans

7 december 1903

A 297

Verl. Kloosterdr. 4

Monnikendreef 5

Verbouwd

Strooiendorp

Johanna van Ham

43

Petrus

Lips

2 juni 1891

G 24

Eikdijk 32

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

El. van Oosterhout

27

Petrus

v. d. Veeken

29 mei 1902

A 285

Heikant 37

Heikantsestraat 37 Bestaand

Heikant

Jacoba van Dongen

31

Petrus

van Leijsen

14 december 1904 A 243

Leijsenstraat 32

Leijsenstraat

Vervallen

Leijsen

Maria van Beek

3

Petrus

Verkooijen

8 september 1884 A 248

Leijsenstraat 39

Leijsenstraat

Vervallen

Leijsen

Adriana Tielemans

171

No No Voornaam

Achternaam

Geboortedatum

Adres

107

Petrus

Huijbrechts

22 maart 1894

B 38

114 Segebertus

van Leijsen

23 Theodora

Wijk

Gehuwd met/samenw.

Setersedwarsweg 1 Setersedwarsweg 1 Verbouwd

Seters

Marie Rommens

24 september1899 A 242

Vijfhuis/Pr.weg 11

Leijsenstraat 38

Verbouwd

Vijfhuizen

Dien Wouters

Ligtvoet

1 november 1907

Vaartpad 1

Vervallen

Vervallen

Rutselbos

Adam van der Schriek

Geerts

3 september 1903 G 23

Eikdijk 24

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Naan Poppelaars

32 Wilhelmina

Brouwers

18 maart 1886

E 280

Vinkstraat 39

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Harry Stadhouders

46 Wilhelmina

Siemons

4 februari 1917

A 262

Dwarsstraat 14

Leijsendwarsstr. 14 Bestaand

Leijsen

Gehuwd na 1938

58 Wilhelmina

van Bavel

8 december 1892

D 189

Zandheuvel 67 a

Zandheuvel

Vervallen

Zandheuvel

Willem van Dongen

84 Wilhelmina

Meeuwissen

8 juni 1914

A 383

Secr.Lukwelstr. 48 Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Gehuwd na 1938

121 Wilhelmus

den Dekker

13 april 1884

J 28

1e Veekestraat 4

Vrachelsedijk 18

Schuur

Vrachelen

Bet Brenters

Wilhelmus

den Dekker

13 april 1884

J 28

1e Veekestraat 4

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Bet Brenters

120 Wilhelmus

Halters

8 september 1873 J 37

Vrachelsestraat 28 Veldeind

Vervallen

Vrachelen

Bet Ligthart

62

Wilhelmus

Halters

18 mei 1898

Eikdijk 22

Vervallen

Vervallen

Bunthoef

Petronella van Dongen

109

Wilhelmus

Halters

8 september 1873 J 37

Vrachelsestraat 28 Veldeind

Vervallen

Vrachelen

Bet Ligthart

84

Wilhelmus

Kuijpers

3 december 1897

Lageweg 1

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Marie van Dongen

Wilhelmus

Leemans

27 september1902 H 239

Haven 2

Vervallen

Vervallen

Haven

Johanna Buiks

90

Wilhelmus

Liesen

18 december 1888 E 218a Hoofseweg 42

Hoofseweg

Vervallen

Rutselbos

Tonia Kools

65

Wilhelmus

Rombouts

29 juni 1890

Achterstraat 6

Achterstraat 6

Bestaand

Den Hout

Angelina Bossers

80

Wilhelmus

van Dongen

23 december 1897 D 189

Zandheuvel 67 A

Zandheuvel

Vervallen

Zandheuvel

Kee van Bavel

34

Wilhelmus

van Vugt

4 april 1906

J 22

1e Hondstraat 8

Vervallen

Vervallen

Vrachelen

Adriana de Wit

40

Wouter

Damen

9 mei 1907

A 299

Verl. Kloosterdr. 4

Monnikendreef 20

Vervallen

Strooiendorp

Dymphna Pijnenburg

39

Wouter

Pijnenburg

9 juni 1898

E 294

Frederikstraat 62

Vervallen

Vervallen

Kwaden Negen Johanna Martens

41

112

Waltherus

E 242

G 22

J 47

K6

Adres

Adres in 2000

172

Staat

173

1. Jan Koolen 2. Piet Huijben 3. Piet Verkooijen 4. Janus van Gils 5. Janus Wijgerde 6. Jan den Reijer

30. Bart Kouwelaar 31. Peet van Leijsen 32. Kees van Riel 33. Janus van Vugt 34. Willem van Vugt

7. Adrianus Stadhouders 8. Jan Pheninckx 9. Gerrit Willemsen 10. Piet Evers 11. Sjef van Bavel 12. Lies de Jongh 13. Kees van Ham

14. Sjef van Ginneken 15. Drik van den Heijkant 35. Janus Janssen 36. Piet Leemans 37. Jan Huijben 38. Jan Opstroom 39. Wout Pijnenburg 174

16. Kobi Janssen 17. Toon Bosgoed 18. Koos Evers 19. Louis Loonen 20. Jan Bosgoed 21. Jan van Dorst 22. Dingeman van Dongen

23. Kees van Bavel (Leijsendwarsstraat) 40. Wout Damen 41. Therus Geerts 42. Adriaen Meeuwissen 43. Piet Lips 44. Klaas PrincĂŠe 45. Rien den Dekker

24. Jan Wouters 25. Kees van Bavel (Vrachelen) 26. Kees Horsten 46. Jan Geerts

47. Koos van Ginneken 48. Sjaak van Heel 49. Gerrit Segers

175

27. Piet van der Veeken 28. Louwke van Opstal 29. Kees Backx 50. Kees Huijben 51. Paul Botermans 52. Jan de Wit 53. Janus Ossenblok

54. Janus Krijnen 55. Kees Gabriels 56 Jan Evers 57. Kees PrincĂŠe 58. Kees Meeuwissen 99.Jos Hermans

59. Janus Rombouts 60. Kees Ackermans 61. Sjef van den Heijkant 62. Willem Halters (Bunthoef) 63. Kees Janssen

64. Piet Ackermans 65. Willem Rombouts 100. Piet Bol 101. Bertus van Leijsen 102. Kees van Bavel (Julianalaan) 176

66. Janus van Zon 67. Janus Rombouts 68. Peet Hazenberg 69. Gerrit van Leijsen 70. Kees Huijgens 71. Janus de Jongh 72. Bart van Vugt

73. Jan in ‘t Groen 74. Janus Wouters 103. Jan Poppelaars 104. Louis Donkers 105. Antonius van Oirschot 106. Kapelaan Meeus

75. Kees van der Avoird 76. Adam van der Schriek 77.Janus Bogers 78. Dries van den Heijkant 79. Louis Huijben 80. Willem van Dongen 81. Toon den Boer 82. Jan Siemons

83. Jan Hazenberg 84. Willem Kuijpers 85. Piet Akkermans 107. Piet Huijbrechts 108. Jan van den Heijkant 109. Willem Halters (Vrachelen) 110. Toon Taks 111. Kees van Raamsdonk 177

86. Toon van Gils 87. Jan de Hoon 88. Jan Wijgerde 89. Koos Stadhouders 90. Willem Liesen 91. Sjef Bogers 92 Gerrit van Dongen 93. Sjef Halters 94. Janus Schoenmakers 95. Piet Halters 96. Toon Peeters 97. Janus Peeters 98. Janus Simons 112. Willem den Dekker 113. Bart Evers 114. Willem de Bont

178

179

8. Bet v. Dongen - Krijnen 9. Johanna van Meel - Buijs 10. Mieke v. d. Heijkant - van Ginneken 11. Tona Liesen – Kools 12. Adriana Wijgerde – Kools

13. Jacoba Liesen - Wijgerde 44. Cor den Boer - Halters 45. Maria van Zon - Jansen 46. Mien Siemons 47. Pietronella Schoenmakers

1. Cornelia den Dekker- Boeren 2. Petronella Halters - van Dongen 3. Adriana Verkooijen -Tielemans 4. Elisabeth Lips - van Oosterhout 5. Jaas Geerts - Smeekens 6. Maria Kuijpers - van Dongen 7. Elisabeth van Bavel - van Dommelen 37.Elisabeth van Ginneken - Timmermans

38. Maria Evers - Hop 39. Johanna de Jongh - van den Elshout 40. Cor de Jongh 41. Cor Akkermans 42. Pieta Rombouts 43. Cor Pheninckx

180

14. To Stadhouders - van Ginneken 15. Dorothea Halters - den Boer 16. Dien Rombouts 17. Cor Huijben - van Vugt 18. Dien Gabriels - Leemans 19. Maria van Vugt - Broeders 20. Jacoba v. d. Heijkant - Huijben 21. Johanna Bakx - Halters

22. Tona Broeders - Roosendaal 48. Johanna Pijnenburg - Martens 49. Maria de Hoon 50. Maria Ackermans 51. Marie Wijgerde Adr.d.

52.

53. Leen Evers 54. To Peeters

23. Door van der Schriek - Ligtvoet 24. Petronella Peeters - van Gils 25. Anna in ‘t Groen - Ligthart 26. Cornelia Willemse – Rutten 27. Catharina v. den Heijkant - de Hoon 28. Pietronella Horsten - Reijntjes

29. Adriana Ackermans - Meeuwissen 55.

56. Jo Peeters 57.

58. Mientje van Dongen - van Bavel 59. Lena van Riel - van der Avoird 181

68. Jacoba van der Veeken - van Dongen 69. Jaas Jansen - van den Wijngaard 70. Leen van Opstal 71. Petronella Bol - Jansen 72. Anna Bol - Daas 73. Pietronella PrincĂŠe - Siemons 74. Aant Pijnenburg - Evers

75. Johanna Jongenelen - van Gils 76. Cornelia Siemons - Antonissen 77. Dimphyna Damen - Pijnenburg 78. Jo Leemans - van Ham 79. Naan Geerts - Poppelaars 80. Johanna Leemans - Buijks 81. Cor van der Avoird - Huijben

82. Cor van den Heijkant 83. Jacoba Botermans - Huijben 84. Mina Meeuwissen 85. Lien Huijben - Poppelaars 86. Anna van Vugt - Leemans 87. To Huijben - v.d. Avoird

88. Cor van Dongen - van Bavel 89. Marie Bogers - Peeters 111. Janus Hermans 112. Piet Bol 113. Bart Wijgerde 182

90. Cornelia van Gils 91. Pietronella Poppelaars – van Dorst 92. Cornelia Wijgerde - van Meel 93. Cornelia van den Heijkant van den Nieuwenhuijzen 94. Marie van Gils 95. Jaas van Gils - Heijbloem 96. Catharina Bogers - van Opstal

97. Dien van Dorst - Aarts 98.

99. Bet Halters - Ligthart 114. Bertus van Leijsen 115. Jan Poppelaars 116. Antonie van Oirschot 117. Louis Donkers

100. Tonia Evers - Ackermans 101. Kee den Reijer - van Gageldonk 102. Bet Ossenblok - Kouwelaar 103. Bet den Dekker - Brenters 104.

105. Lieneke PrincĂŠe 106. Pietronella Hazenberg

107. Mieke Evers - Kastelijns 118. Piet Huijbrechts 119. Jan van den Heijkant 120.Willem Halters (Vrachelen) 121. Willem den Dekker 122. Kees van Raamsdonk 183

108. Johanna Meeuwissen - Verhees 109. Aant van Raamsdonk - Thielen 110. Maria Donkers - Loonen 123. Johanna Kouwelaar 124. Dien Broeders - van Dongen 125. Maria Jansen - van den Hoofden

126. Maria Huijbrechts - Rommens 127. Maria Hermans - Verbunt 128.

129. Dien v. Leijsen - Wouters 130. Maria Wouters - Verhoef 131. Kee van Leijsen – van Beek

30. Sjo Segers 31. Johanna Snoek - Martens 32. Mien Stadhouders - Brouwers 33. Jo van Bavel - Segeren 34. Catharina Rombouts - Oomen 35. Maria van Bavel - Peeters 36. Nicolisina Wouters - Kennis 60. Jo Koolen 61. Maria van Bavel - Fransen

62. Dina van Meel 63. Til den Dekker 64. Kee Bosgoed - Koolen 65. Petronella Bosgoed - van den Bleek 66. Marie Rombouts - Bossers 67. Angelien Rombouts – Bossers

184

14. Grondsoorten De gronden op de rand van zand en klei zijn al vroeg ontgonnen, wat tot gevolg heeft gehad dat tussen Oosterhout en Den Hout middeleeuwse akkercomplexen zijn ontstaan.

Deze akkers zijn nu voor het grootste deel vlak en strookvormig geperceleerd en staan haaks op de wegen die door het gebied lopen. Meer in de richting van bos en heide, voornamelijk ten zuiden van Den Hout en Vrachelen kwamen rond 1800 geen zichtbaar geperceleerde akkers voor. Mede door de nabijheid van uitgestrekte heidevelden oefende men hier het gemengde bedrijf uit. In de polders legde men zich toe op de productie van hooi, dat ook via de Oosterhoutse Haven uit de noordelijk gelegen gebieden werd doorgevoerd (hooipers aan de haven).

Na de St. Elisabethvloed zijn de lage gronden in het noorden van de gemeente slechts langzaam bedijkt. In de loop van de vorige eeuwen werd door het tij een laag kleigrond afgezet waardoor inpoldering van het gebied mogelijk werd.

In 1724 bedijkte men de Oranjepolder en daarna de Willemspolder. In 1850 werd een groot deel van de bossen gekapt.

Klei.

Zand.

Loodrecht staan de akkers op de wegen.

185

Bodemsoorten Oosterhout is gelegen op de grens van zand- en kleigronden. In de ondergrond bevinden zich op grote diepte lagen zeeklei en dikke pakketten grof rivierzand en grint. Tijdens de ijstijden werden verder lagen leem afgezet, die in het zuiden van de gemeente, op een pendant van de Peelrug, een dikte van ca. 5 meter kan bereiken. Op de lagere gronden in de gemeente, vooral het noorden, waar deze lagen dicht aan de oppervlakte liggen, heeft in het halogeen door de waterstanden en een slechte afvoer van water veenvorming plaats gevonden. De aanvoer van stuifzanden heeft in het zuiden van de gemeente duinvorming tot gevolg gehad. Door de afzetting van kleilagen tijdens de St. Elisabethvloed in 1421 is de veenlaag plaatselijk ingeklonken.

Op deze leemlaag is dan ook het Huis van Strijen gebouwd. Een solide fundering voor dit eertijds grote kasteel. De aanwezigheid van deze leemlaag had ook tot gevolg dat in het gebied steen- en pottenbakkerijen werden gevestigd.

Grasland Grasland in het algemeen Men verdeelt de graslanden in twee groepen: de natuurlijke en de kunstmatige, al naar gelang natuurlijke of menselijke invloeden het ontstaan en voortbestaan ervan in min of meer stabiele vorm verzekeren. Zo zijn de duinvegetaties, kwelders of schorren, voorts alpenweiden, steppen e.d. natuurlijke graslanden. Bijna alle hooi- of weilanden en de grasvelden (gazons) in parken en tuinen en van sportvelden en golfterreinen zijn kunstmatig.

Natuurlijke graslanden Natuurlijke graslanden vormen een vegetatietype waarin de dominerende soorten bestaan uit overblijvende grassen (soorten uit de Grassenfamilie). De kenmerken van grassen zijn de oorzaak van de twee belangrijkste groeivormen: dichte-zode- of polvormend en meer open of losse- zodevormend, afhankelijk van de ontwikkeling van bovengrondse uitlopers en de lengte van de wortelstokken. Beide groeivormen zorgen zo voor een grasmat, die bestand is tegen begrazen, maaien en betreden. In samenhang met de grassen komen talloze overblijvende kruiden voor, voornamelijk rozetplanten, die evenals grassen het ongunstige seizoen aan het oppervlak doorbrengen, eenjarige kruiden en dwergstruiken. Bomen en struiken hoger dan 0,50 m zijn schaars of afwezig.

De grasmat is een plantencomplex dat wisselt naar aantal en soorten van de samenstellende delen en dat een afspiegeling is van het klimaat, van de bodem- en van menselijke invloeden. Het aantal soorten varieert van 20 tot 80. De voornaamste plantengroepen zijn o.a.: 186

Uit de Grassenfamilie: Goede grassen, o.a. Engels raaigras, ruwbeemdgras, (veld)beemdgras, timothee; Matige grassen, o.a. (beemd)vossenstaart, kamgras, fioringras, kropaar, witbol; Minderwaardige grassen, o.a. roodzwenkgras, gewoon en kruipend struisgras, reukgras, pijpenstrootje.

Uit de Vlinderbloemenfamilie o.a. witte en rode klaver. Schijngrassen: o.a. biezen, zeggen, russen. Onkruiden: o.a. paardebloem, zuring, boterbloem, akkerdistel duizendblad, weegbreesoorten, madeliefje, paardenstaarten.

Grienden met kwelwater.

Invloed van het klimaat In de vorm van jaarlijkse en aan seizoenen gebonden schommelingen in neerslag en temperatuur is het klimaat de belangrijkste factor, die het grasland tot vier hoofdzones beperkt.

Waterstaat De toestand van een gebied wat betreft de stand en hoedanigheid van het oppervlakteen grondwater, met inbegrip van de natuurlijke en kunstmatige voorzieningen (afwatering, waterkeringen) die hierop van invloed zijn.

187

In Nederland omvat de zorg voor de waterstaat die activiteiten van de overheid welke erop gericht zijn het grondgebied voor de samenleving bruikbaar te maken en te houden, dit vooral door beheersing van het water. In dit kader komen als meer speciale onderwerpen naar voren de waterkering, de waterhuishouding (o.m. de beheersing van de waterstand), het beheer van kanalen, rivieren, havens, zeegaten, duinen, enz. en de beheersing van de waterkwaliteit. Deze overheidstaak noemt men wel de ‘natte’ waterstaat, in tegenstelling tot de ‘droge’ waterstaat – het beheer van wegen, bruggen, spoorlijnen, enz. De zorg voor de waterstaatsbelangen ligt in Nederland voornamelijk bij de waterschappen. Ook Rijkswaterstaat heeft op dit gebied een belangrijke taak.

Hoogte en afwatering Naar het noorden en het westen loopt de hoogte van de gronden in de gemeente geleidelijk af. De kern van Oosterhout ligt op ca. 4 meter, die van Den Hout tussen 2,1 en 3,4 meter, terwijl de kern van Oosteind op een hoogte van 2,5 meter gesitueerd is.

De hogere gronden in het zuiden wateren via enkele snel stromende beken af in noordelijke richting. De Donge is hiervan de voornaamste. De Rul, die vanuit Seters via de Havenstraat Oosterhout doorstroomde, is grotendeels in het rioolstelsel opgenomen.

Beemden met houtwallen en bos.

188

Verzorging Dit omvat het toedienen van meststoffen, de regeling van de waterstand en een directe verzorging van de grasmat, bijv. door eggen, verspreiden van mestplakken, slechten van molshopen, onkruidbestrijding en het verbeteren van de luchttoevoer naar de wortels.

Slootkant.

Oude paal van hek.

De bemesting geschiedde door het toedienen van stalmest en gier, van kunstmest was nog maar nauwelijks sprake.

De eerste kunstmeststof.

189

Gebruik Naar gebruik deelt men grasland in de volgende typen in: 1. Weide, men laat er het vee op grazen.

2.

Hooiland, het gras wordt gemaaid en op het veld tot hooi gedroogd. Kuilvoeder van gemaaid gras kende men toen nog niet.

De Westpolder onder water, omgeving Pluimsteeg.

Opbrengst Deze varieert sterk. Grondsoort, waterstand, bemesting en tal van andere factoren beĂŻnvloeden de grootte van de oogst. Daarbij zijn opgaven in bijv. kg hooi per ha niet in alle opzichten met elkaar vergelijkbaar, omdat het vochtgehalte in het product nogal varieert en de kwaliteit grote verschillen kan vertonen.

190

15. Waterhuishouding Waterwegen Al in 1330 werd tussen de rivier de Donge en de kom van Oosterhout de Oosterhoutse Vaart gegraven. De haven lag aan het eind van deze vaart. Door de open verbinding met de rivier de Amer was men genoodzaakt veel te baggeren.

In 1904 werd de haven opnieuw beschoeid. Na de aanleg van het Wilhelminakanaal verloor zij haar functie, naderhand is zij dan ook gedempt.

Oosterhoutse Haven.

Het Wilhelminakanaal en het Markkanaal Na jaren van politieke discussie kwam de scheepvaart - en daarmee ook de industrie- in Midden - Brabant eindelijk in opgang. Oosterhout goldt daarbij als uitgangspunt.

Op 17 juni 1905 werd wettelijk vastgesteld dat er een scheepvaartkanaal aangelegd zou worden om de Zuid - Willemsvaart en de rivier De Mark onderling en met de rivier De Amer te verbinden. In navolging van deze wet werd op 28 februari 1906 goedgekeurd dat het kanaal de naam Wilhelminakanaal zou gaan dragen. De goedkeuring werd verleend door de Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid.

191

Uitgraven van het Wilhelminakanaal.

Betonvlechters aan het werk in de schutsluis.

De zwaaikom.

De zwaaikom, de Oosterhoutse sluizen - H. Corvers 1973.

192

Drie boogbruggen In 1906 werd met de afgraving van het kanaal en het bouwen van de bruggen begonnen.

In Oosterhout werden drie boogbruggen gebouwd. Met de eerste brug, de Goorse Brug over het Wilhelminakanaal bij de Goorstraat werd een aanvang gemaakt in 1906 - 1907.

Deze brug werd begroot op 14.000 gulden. De twee andere boogbruggen gingen over het Markkanaal. EĂŠn daarvan was gelegen ten westen van de Veekestraat en de andere ten westen van het Ruiterspoor.

De aanbesteding voor beide bruggen op 27 december 1911 was 24.034 gulden. De begroting was gesteld op 28.200 gulden. De bouw van de twee bruggen over het Markkanaal startte op 1 maart 1911.

De Goorse Brug.

De oude verbindingsbrug over het Markkanaal tussen de 1e en de 2e Veekestraat.

De kosten Voor de aanleg van kanalen en bruggen waren de totale kosten in 1907 beraamd op zo’n 500.000 gulden. Hierin waren posten verwerkt als personeelskosten voor het ontwerp en het bureel (samen ruim 10.000 gulden), de kosten voor opmetingen en boringen (12.000 gulden), reis- en verblijfkosten van de betrokkenen (6.000 gulden) en de grootste kostenpost, de onteigening van de grond: 418.250 gulden.

De Kwestieuze Brug In de Middeleeuwen was er dikwijls wateroverlast i.v.m. eb en vloed en hoge waterstanden waardoor de polders nogal eens onder water kwamen te staan.

Zodra deze polders droog vielen was de Heer van Holland het nooit eens met de Regenten van Brabant van wie die gronden nu eigenlijk waren. Er werd altijd over geredetwist waar nu precies de grens lag tussen Holland en Brabant. Zo ontstond de Kwestieuze polder. Deze ligt tussen de Donge rivier en het Kromgat. Toen vele jaren later de brug over het Kromgat gebouwd werd noemde ze hem de Kwestieuze Brug. De brug op het plaatje op de volgende pagina dateert uit 1950.

193

De Kwestieuze Brug over het Kromgat.

Duidelijk is te zien dat Holland steeds groter wordt.

Moeder eend met haar elftal in het Kromgat.

194

16. Polders De Oostpolder had een polderopzichter en een polderwachter. De opzichter was Piet van der Sluijs geboren op 30 november 1851 in Made en Drimmelen, hij trouwde met Jacoba Heurten te Raamsdonk op 30 november 1882. Ze kregen één dochter, Leentje.

Het was een vrolijke meid en ze was erg gezien bij de boeren die daar af en toe wat kwamen drinken. Leentje trouwde met een jonge man uit Rotterdam, van Roon geheten.

Ook zij kregen één dochter en die noemden ze Jaantje (Adriana van Roon). Jacoba van der Sluijs - Heurten overleed in Oosterhout op 6 april 1913, zij was een dochter van Pieter Heurten en Helena Kestens.

Na het overlijden van Jacoba trouwde Piet op oudere leeftijd met Petronella Netten. Ze kregen twee zonen, Sam (Salomon Johannes van der Sluijs geboren 3 december 1917) en Jan (Johannes Pieter van der Sluijs geboren 14 november 1922). Door zijn dienstverband als polderopzichter en met zijn pensioen mocht hij in het huis vrij wonen en mocht naast zijn werk lichte alcoholische dranken schenken. Het huis droeg een bordje van vergunning B. Het huis was op een terp gebouwd in verband met hoge waterstanden in de kreek genoemd “Het Gooikens Gat”. Dit water mondde uit in het Wilhelminakanaal via de Visserssluis.

De dienstwoning van de Staats Domeinen aan de Platteweg, H 201, H 255, in de Oostpolder. Vervallen 1950.

195

De weg “De Platte Weg” waaraan de woning stond was in de wintermaanden slecht begaanbaar. Piet van der Sluijs deed alles te voet, maar zijn zonen Sam en Jan gingen in de jaren dertig van de vorige eeuw al met de fiets naar school. De karsporen waren zo diep dat het meer lopen was dan fietsen, maar eenmaal bij de buren aangekomen op de Havenweg, (het Havenhuis aan de Oosterhoutse Haven), hadden zij al een afstand afgelegd van ongeveer één kilometer. Hier was de weg verhard met keien.

Drinkwater haalden ze uit de sloot tegenover het huis op de z.g. “stap”. Dit was een houten overstek boven het water, zodat ze gemakkelijk water konden scheppen.

Elektriciteit en gas waren helemaal uit den boze.

Piet van der Sluijs (*1851-†1939).

Jan ging graag met zijn vader de polder in, het was een echte “polderjongen” zie foto. In 1939 kwam vader op 87 jarige leeftijd te overlijden, hij was al meer dan 22 jaar gepensioneerd, Jan was toen nog maar 17 jaar en Sam 22 jaar (Leeftijd van vader Piet bij de geboorte van Jan was 70 jaar). Door dit overlijden kwam de huurovereenkomst te vervallen en moeder van der Sluijs met haar twee zonen moest verhuizen. Rulstraat 8 werd hun nieuwe woning.

Sindsdien is het huis niet meer bewoond geweest en is het in verval geraakt totdat het met de ruilverkaveling in 1950 werd afgebroken. Ook de brug over de kreek is toen verdwenen en de kreek is gedempt.

Jan van der Sluijs anno 1932, 10 jaar oud.

Een anekdote Een boertje uit Oosterhout wist er alles van, dat het gezellig was in het café bij Piet van der Sluijs in de Platteweg in de Oosterhoutse polder.

Hij vertelde aan zijn vrouw toen hij er vandaan kwam, dat hij een koe kwijt was en die aan het zoeken geweest was. (Maar hij had ze aan een veehandelaar verkocht en dat mocht zijn vrouw niet weten). Hij gebruikte de opbrengst van de koe als betaalmiddel voor zijn biertjes in het café. Hij was erg bij de hand want elke dag maakte hij zijn vrouw wijs dat hij maar weer eens de koe ging zoeken en aan zijn fiets bond hij een touw, waarmee hij liet zien dat hij deze nodig had om de koe te kunnen vangen. De boer heeft natuurlijk nooit die koe gevonden. Heel veel later heeft hij het in zijn beschonken toestand toch maar verteld. Maar wat er toen is gebeurd heeft hij nooit verteld!

196

Jaantje van Roon, de kleindochter van Piet van der Sluijs op de “Stap” tegenover het woonhuis aan de Platteweg.

Onderstaande foto geeft aan wat er overbleef van het voormalige huis annex café, de terp en een aantal bomen. Nog steeds worden de percelen in de polder aangeduid met als aanwijzing ”Piet van der Sluijs”.

Alleen de terp met wat bomen is er nog van over.

(Uit: Oosterhout van vroeger, J.A.A.M. Oomen)

197

De Kwestieuze Polder.

West polder “De Houtse Steeg”. Gedeeltelijk akker en weiland.

198

De Elskens. (Oorspronkelijke benaming de Elskens Struijken).

De Elskens.

199

Nieuwe Kaert van Breda. belegert door sijne Altesa Frederick Hendrick van Nassou, Prince van Orangien den 23 july 1637 (plattegrond) noord rechts met schaalstallen van 1 Dvtsche Myll en 2000 Rynlantse roeden met kort en bondigh verhaal. Amsterdam: Claes Jansz.

VĂŻsscher 1637. 1 Plattegrond z.w. 35 x 49 cm. Deze belegeringskaart bestrijkt het gebied Lage-Zwaluwe - Geertruidenberg - Oosterhout Ginneken - Princenhage. Bron: GAB: Vermeeren 50, 1766a Breda Museum 534. (foto: Ger Matthee)

200

Ten noorden van Oosterhout, de West-polder, in het midden de Oost of Kromgat-polder en rechts de Willems-polder.

De Keipolder, Seters en het Staats Bosbeheer Boswachterij Dorst ten zuiden van Oosterhout.

201

De West Polder of de Vrachelse Polder.

202

De Oost Polder of de Oosterhoutse Polder.

203

Namen van polders, wegen en waterwegen in de Oost Polder Vissersweg Polders

Platteweg Otterweg

Polder Tusschen de vier wegen

Merletweg

Republiek Polder

De Lageweg

Noorder Poldertje

De Effentweg

Slik Polder

De Zanddijk

Het Nonnen Broek

De Bovenstenweg

De Klesche Kade

De Hoofseweg

Kwestieuze Polder

De Havenweg

De Paal Bossen

De Vissersweg

De Blokken op Metsersweg

De Elskensweg

De Zes Blokken De Zeven Blokken

Waterwegen

De Grote Seije Bosch Het Oud Poldertje

Het Aals Gat

De Hoge en Lage Omlopen

Het Vissers Gat

De Aanwassen

Het Goirkens Gat

De Otter Kil

Het Krom Gat

De Olieslagers De Grote Ruitersbosch De Particulieren Landen

Wegen Domeinweg 204

17. Panorama‘s

Gezien vanaf de Effentweg, Slotbossetoren en de St. Janstoren.

Foto: Cor Huijben.

Het zou een oud plaatje kunnen zijn omdat er nog geen woonhuizen voor de Oosterhoutse St. Jan staan, maar niets is minder waar, de foto is in 2003 vanaf Den Hout genomen.

205

Een vergezicht op de Houtse korenmolen “De Hoop� en op de St. Cornelis kerk.

Vergezicht vanuit de Willems polder naar de Kerk van Oosteind. H. Johannes de Doper.

206

Domeinweg, voorheen het perceel van de Gebr. Jan en Lies van Bavel, op de achtergrond de Vissersweg.

Vanuit de Willems-polder ziet men de hoogspanningskabel naar Geertruidenberg en de watertoren van Raamsdonkveer.

207

Hoek Merletstraatje en de Domeinweg.

Vissersweg bij de bomen en in de verte Dommelbergen.

208

18. Flora en Fauna in Oosterhout Klaproos De klaproos met de grootste en opvallendste bloem is zonder meer Papaver oriëntale. In de volksmond wordt hij de oosterse klaproos genoemd. Het is één van de vele soorten uit de familie van de Papaveraceae. Het is een sterke plant die weer en wind kan verdragen.

In kuststreken groeit en bloeit deze papaver uitstekend; zilte neerslag deert hem niet. Op zandige, lichte grond of licht humeuze grond gedijt papaver het beste. Geef de plant een plaats in de schroeiende zon en hij overleeft het met glans. Menige vaste plant legt zo het loodje, Papaver oriëntale niet.

Pinksterbloem Vochtige weilanden kunnen helemaal paars worden gekleurd door de pinksterbloem. Al vroeg in het voorjaar staat de plant in bloei. Vaak zie je schuimbolletjes langs de stengel. Daarvoor zorgt een insect, dat ook wel spuugbeestje wordt genoemd. Dat beestje zit dan in dat schuimbolletje. Tegen de avond buigen de bloemen hun hoofdjes naar beneden en ‘gaan slapen’.

Madeliefje Het madeliefje wordt ook wel meizoentje genoemd. Je vindt het plantje overal en het bloeit zelfs ‘s winters. Het witte bloemhoofdje met het gele hartje draait met de zon mee en sluit zich bij regen en ‘s nachts.

Margriet Natuurlijk zijn de wortels van Margrieten die we zo veel in tuinen zien aangeplant, meestal wat forser dan die van de wilde planten die we aantreffen langs wegen en dijken, toch is het precies dezelfde plant.

Het gaat in feite om variëteiten die gekweekt zijn onder de gunstigste omstandigheden. De wortels van die gekweekte variëteiten zijn wat vleziger en daar gaat het om. Ze kunnen in de sla worden verwerkt, zoals veel in Spanje en Italië wordt gedaan. Dat is heel smakelijk. Uiteraard zijn de wortels van de wilde Margriet ook lekker, maar iets harder.

209

Dotterbloem Vroeger zag je de dotterbloem overal in laaggelegen, vochtige weilanden.

Maar door het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen wordt hij veel zeldzamer. Het is een forse plant, maar toch kan je zien, dat het familie van het speenkruid is.

Ook deze plant heeft geneeskrachtige mogelijkheden: Men zegt, dat een aftreksel van de dotterbloem helpt tegen eczeem. De dotterbloem is al in maart in bloei te vinden en bloeit tot in juni. De vruchten (kokertjes) springen open als ze rijp zijn.

Scherpe boterbloem De bloemen staan goudgeel in losse pluimen. De bloemsteel is rond. De bovenste bladeren zijn anders van vorm dan de onderste. Het is een overal voorkomende plant: wegbermen, hooi- en weilanden. In de plant zit een scherp smakende giftige stof. Koeien hebben daar een hekel aan en zo zie je soms in weilanden waar koeien grazen, gele eilandjes van boterbloemen die door het vee zijn overgeslagen bij het grazen.

Witte klaver De witte klaver behoort tot de vlinderbloemenfamilie. Ze lijkt erg op de rode klaver. Je vindt ze in graslanden en langs wegen. Het is een belangrijke voederplant voor dieren. Deze soort verspreidt zich snel.

De bloemen zijn geneeskrachtig. In bepaalde streken worden de jonge bladeren als spinazie gegeten.

Speenkruid Al heel vroeg in het voorjaar bloeit het speenkruid met zijn gele sterretjes langs de sloten en op andere vochtige plaatsen. Het is een leuk plantje. Men deed de blaadjes van het speenkruid vroeger in salades: dat hielp tegen scheurbuik en daar had men gelijk in, want de blaadjes bevatten veel vitamine C. Die blaadjes moest je dan wel plukken vóór de bloei, want als speenkruid gaat bloeien, worden de blaadjes giftig.

Fluitenkruid Met zijn grote witte schermen staat hij meestal in groepen langs bermen en heggen en sloten. Het is een prachtig gezicht, een dergelijk weggetje met aan weerskanten de bossen fluitenkruid. Hij bloeit al aardig vroeg in het voorjaar en houdt het tot ver in de zomer vol. Vroeger maakten de kinderen fluitjes door een stukje van de stengel van het fluitenkruid af te snijden en een gleufje te maken.

210

Witte waterlelie In stilstaand water van vennen, sloten en vijvers bloeit de witte waterlelie, meestal in groepjes bij elkaar. De ronde grote bladeren drijven op het water en de prachtige witte bloem valt iedereen op.

Ook onder water kan de plant bladeren hebben, maar dan zijn ze opgerold. Vaak zie je de waterlelie in gezelschap van de gele plomp.

Bijen en vliegen weten de bloem wel te vinden en op de bladeren wandelen allerlei insecten, die jammer genoeg blad en bloem nogal eens aanvreten.

Gele plomp Wie wel eens bij een ven of dobbe (meertje midden in de natuur in veenachtige streken) is geweest, kent de gele plomp. Een prachtige bloem met grote hartvormige drijvende bladeren. Als de gele plomp uitgebloeid is ontstaan er grote groene zaaddozen, die door het water worden verspreid en openbarsten. Waar de gele plomp staat vind je vaak ook de witte waterlelie.

Paardebloem In de stengel zit melkachtig sap, dat op je huid bruine vlekken maakt.

Het is enigszins giftig, dus kun je het beter niet uit de stengel zuigen.

De paardebloem komt in allerlei vormen en soorten voor. Het is een sterke plant die overal te vinden is en vrijwel het gehele jaar door kan bloeien. Erg mooi zijn de pluizige zaadbolletjes die na de bloei ontstaan. Je kunt de zaadjes er af blazen. Wij noemden ze pluisjes.

De paardebloem is wellicht één van de mooiste en opvallendste onkruiden die we kennen. Waarom we de paardebloem tot de onkruiden rekenen is mij ook een raadsel. Feit is dat de weiden, die geel gekleurd waren van de paardebloemen, tot het verleden behoren.

De boer bespuit zijn weilanden en vernietigt zo de paardebloem.

Schade had hij er niet van, wel missen de koeien nu de heilzame werking van het “onkruid” paardebloem. Ook de paarden waren verlekkerd op de bloemen en de plant, vandaar ook haar naam. Zoals we al zeiden zijn de bladeren eetbaar. Maar ook voor de geneeskunde heeft ze haar nut. De bloem heet met haar geleerde naam ‘Taraxacum’. Taraxis betekent in het Grieks ‘oogstoornis’. Delen en sap uit de wortel worden gebruikt als spoelwater bij ontstoken oogleden. Ook mensen die aan de lever of gal lijden, worden met drankjes op basis van de paardebloem geholpen.

211

De dierenwereld van graslanden bestaat voor een deel uit oorspronkelijke steppebewoners. Van de zoogdieren verdienen vermelding: veldmuis, spitsmuis, haas, mol, hermelijn. Karakteristiek zijn de vele vogels: steltlopers (kievit, grutto, tureluur, kemphaan), die met hun lange, onbevederde poten en lange snavels uitstekend aan deze biotoop zijn aangepast, voorts zangvogels als kwikstaarten, piepers, leeuweriken en roofvogels (torenvalk, steenuil). Van de amfibieĂŤn kunnen de kikkers genoemd worden.

Op en in de bodem leeft een groot aantal soorten insecten, wormen, slakken en andere ongewervelde dieren.

Kievit Later in het jaar broeden de vogels in het gras dat wordt dan al weer een stuk moeilijker om ze op te sporen. De nesten liggen goed verborgen in het gras maar met veel geduld en veel tijd weet je elk nest wel te vinden.

Scholekster Deze vogel is niet zo kieskeurig waar hij zijn eieren legt, meestal zonder een echt nest te maken legt deze vogel zijn eieren overal. We hebben wel meegemaakt dat een scholekster twee eieren in het zogenaamde nest uitbroedde en twee eieren die 50 cm van het nest aflagen ook bebroedde.

Fuut

Eend

Grutto

212

Koekoek

Wulp

Meeuw

Kauw

Buizerd

Haas

Mol

Hermelijn

Kikker

Snoekbaars

Voorn

Mier

Regenworm

Viervoeters en amfibieĂŤn

213

19. Tot slot Enkele van de vervallen boerderijen die op schilderdoek bewaard zijn gebleven

Vrachelsestraat 32 Lageweg 1

Vrachelsestraat 27 Leijsenstraat 37

2e Veekestraat 5

1e Kegelstraat 60

214

215

216

Het leden aantal volgens de foto’s van 1938 Op de foto staan 114 personen waarvan er 110 lid zijn. Niet op foto staan maar wel lid waren (hun vrouwen zijn wel aanwezig): Jan van Dongen (Vrachelen), Kees Jansen (Leijsenstraat), Petrus van Gils (Heikant), Kees Bol, Dries van Bavel (Vrachelen), Goof Wijgerde, Jan van Gils (Seters) Janus Broeders (Haven), Jan Taks, Petrus Snoek, Piet Peeters (Hoogstraat), Willem Leemans, Jan van Zon (Ekelstraat), Klaas van Bavel, Kees van den Heijkant(Leijsenstraat), Willem van Meel (Vrachelen) Leen van Opstal (Vrachelen).

17 Personen totaal: 3 vrouwelijke leden waarvan hun man voor 1938 was overleden. Jacoba Liesen – Wijgerde, Aant Pijnenburg – Evers en Christien van Dommelen - Joosen.

1 vrouwelijk lid die in 1938 nog ongehuwd was, Geerdina Rombouts. Dit maakt een totaal van 131 leden.

Er is geen ledenlijst gevonden in het Rijks Archief 's-Hertogenbosch van de laatste jaren. Er waren ook Oosterhoutse boeren die hun melk elders brachten o.a. Melkfabriek Oomen, Den Hout en naar de coöperatieve Melkfabriek te Oosteind. 39 in getal. Maakt te samen 170 melkleveranciers in Oosterhout.

Boerderijen die nog ongeveer in de staat zijn van 1938 30 Verbouwd na 1938 24 Nieuwbouw 24 ___ Nog bestaande boerderijen/landhuizen/vrijstaande huizen 78 Waaronder boerderijen in functie van de landbouw (geen ruilverkaveling) 10 Vervallen door ouderdom, brand, verkoop aan de gemeente en afbraak 82 ___ Totaal aantal Melkleveranciers in Oosterhout (incl. Vrachelen en Seters in 1938) 170 === Oprichting nieuwe coöperatieve vereniging Oprichting van de Coöperatieve Zuivelfabriek en Melkinrichting “Eendracht” G.A. te Oosterhout d.d. 30 november 1942. Hiermede was de fusie met Oosteind een feit. De Zuivelfabriek aan de Zandheuvel werd gesloten en de melk moest voortaan naar Oosteind aan de Provincialeweg gebracht worden.

Drie bestuursleden van de “Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Oosterhout” namen weer zitting in het bestuur van de nieuwe Coöperatie Vereniging “Coöperatieve Zuivelfabriek en Melkinrichting “Eendracht” G.A. te Oosterhout.

Het waren de heren Louis Donkers, Provincialeweg 21. Bertus van Leijsen, Provincialeweg 2 en Willem Halters, Vrachelsestraat 28.

217

Laurentius Donkers. (*1882-†1943).

Segebertus van Leijsen. (*1899-†1956).

Wilhelmus Halters. (*1873-†1951).

Bijvoegsel van de statuten tot de Nederlandse Staatscourant d.d. 18 januari 1943 nr. 11.

218

En zo verdwenen de boerderijen

Afbraak na ouderdom Goorstraat 14.

Afbraak na verkoop Goorstraat 16.

Afbraak na brand oorlog 1940 – 1945 1e Hondsraat 11.

Afbraak na brandoefening Lageweg 1.

Zowel de boerderijen als de straten zijn verdwenen.

219

20. Bronnen

Als de schaduw schijnt, Cor Huijben Cultuurhistorische Inventarisatie Noord- Brabant, Gemeente Oosterhout Oosterhout van vroeger, J.A.A.M. Oomen Regionaal Archief West Brabant, Oosterhout Rijks Archief in Noord – Brabant, Den Bosch

220

22.

Index

Aarts, Gerdina (e.v. Jan van Dorst),166,183 Ackermans, Antonia (e.v. Bart Evers),163,183 Ackermans, Christianus Adrianus,8 Ackermans, Cornelius Adrianus,8 Ackermans, Kees ,92,165,176 Ackermans, Marie (e.v. G. van der Noort),49,91,170,181 Ackermans, Petrus,91,171,176 Ackermans, Pieter Johannes,8 Akkermans, Christianus Petrus Hendrikus,8 Akkermans, Cornelia (e.v. Piet van Ginneken),164,180 Akkermans, P.,47 Akkermans, Piet (Vrachelen),132,171,177 Antonissen, Cornelia (e.v. Johannes Siemons),164,182 Backx, Cornelius,165,176 Baijens, Frans,39 Baijens, Walter,73 Bakx, Cornelius,8 Balemans, Cornelius Johannes,8 Balemans, Johannes,8 Bastiaansen, Elisabeth (e.v. Koos van Ginneken),126 Bastiaansen, Johannes Christiaan,8 Bekker, Bert,106 Besems, Antonius,8 Besems, Karel,8 BN/DeStem,76,77 Boeren, Cornelia (e.v. Rien den Dekker),164,180 Bogers - Bol, Antonius,109 Bogers, Adrianus,162,177 Bogers, Josephus,169,178 Bol, Johanna (e.v. Jan Evers),13 Bol, Piet,109,171,176,182 Boons - van der Veeken, Marja ,11 Bosgoed, Johannes,130,168,175 Bosgoed, Toon,130,163,175 Bossers, Angelina (e.v. Willem Rombouts),162,184 Bossers, Johannes Wilhelmus,9

Bossers, Maria (e.v. Janus Rombouts),170,184 Bossers, Wilhelmus Gijsbertus,9 Botermans, Riet (e.v. Toon van der Schriek),97 Botermans, Adriaan,24 Botermans, Gerardus Adrianus,9 Botermans, Gerrit,96 Botermans, Jan,96,97 Botermans, Lien (e.v. Kees den Dekker),97 Botermans, Paul,96,97,170,176 Bouwman, Jan (Dierenarts),56,154,155 Bouwman, Jan jr.,77,154 Brenninkmeijer, fam.,70 Brenters, Elisabeth (e.v. Willem den Dekker),166,183 Broeders, Adrianus ,138 Broeders, Adrianus Petrus,9 Broeders, Dimphyna (e.v. Pieter de Boer),64 Broeders, Hubertus Gerardus Johannes,9 Broeders, Maria (e.v. Janus van Vugt),169,181 Broeders, Maria (e.v. Lodewijk Rutten),23 Broeders, Wilhelmus Gijsbertus Maria,9 Brouwers, Adriaan,139 Brouwers, Wilhelmina (e.v. Adrianus Stadhouders),172,184 Buijks, Johanna (e.v. Willem Leemans),168,182 Buijs, Johanna (e.v. Willem van Meel),167,180 Carton, Frans,56 Daas, Anna (e.v. Kees Bol),162,182 Damen, Gerardus,9 Damen, Wouter,172,175 De Bont, Willem,48,178 De Hoog, Christiaan,9 De Hoon, Catharina (e.v. Dries van Den Heijkant),163,181 De Hoon, Jan,113,169,178 De Hoon, Marie (e.v. Janus van Den Heijkant),49,170 De Hoon, Petrus,9 De Hoon, Pieter,25 De Hoon, Wilhelmus Petrus,9 221

De Jong, Jacobus Marinus,9 De Jongh, Cornelia,164,180 De Jongh, Elisius,166 De Jongh, Janus,137,162,77 De Jongh, Joh. Fotograaf,56,57 De Jongh, Johannes Cornelius,9 De Jongh, Lies,135,166,175 De Jongh, Maria (e.v. Theodorus van Der Avoird),13 De Leeuw, Anna (e.v. Piet Huijben),13 De Leeuw, Jacobus,15,17,23,29,30 De Leeuw, Sjan,59 De Leeuw, Wilhelmus Jacobus,9 De Roos, J,43 De Weert, Johanna (e.v. Drik Geerts),64 De Wit, Adriana (e.v. Toon Ligtvoet),75 De Wit, Jan ,124,168,176 De Wit, Leonardus,9 Den Boer, Anthonius,163,177 Den Boer, Dorothea (e.v. Sjef Halters),165,181 Den Boer, Kees,118 Den Boer, Toon,101 Den Dekker, Franciscus Nicolaas Marinus,9 Den Dekker, Nico,58,125 Den Dekker, Petrus ,85,13 Den Dekker, Petrus Paulus,9 Den Dekker, Rien,125,170,175 Den Dekker, Til (e.v. A. Boons),11,49,170,184 Den Dekker, Willem,130,172,178,183 Den Reijer, Cornelius Lambertus,9 Den Reijer, Corry,59 Den Reijer, Jan,144,168,174 Den Reijer, Mien,59 Den Reijer, Tonny,59 Diepstraten, Jan,79 Donkers, Adrianus Cornelius Josephus,9 Donkers, Antonius Fidelis,9 Donkers, Jacobus,16 Donkers, Louis,111,169,177,183,218 Dunsmore, Margaretha,50 Evers, Aant (e.v. Piet Pijnenburg),83,163,179,183 Evers, Anna,59

Evers, Bertha,59 Evers, Cornelius Adrianus,9 Evers, Helena (e.v. Jacobus Poppelaars),166,181 Evers, Hendrikus Johannes,9 Evers, Hubertus,88,167,178 Evers, Hubertus,9 Evers, Jacobus,169,174 Evers, Jan,72 Evers, Johanna (e.v. C. Segers),54 Evers, Johannes Hendrikus,9 Evers, Johannes,76,168,176 Evers, Leen (e.v. Koos Poppelaars),49,58 Evers, Leentje,59 Evers, Marinus Petrus,9 Evers, Piet ,84,171,174 Evers, Willem,120 Fransen, Maria (e.v. Dries van Bavel),170,184 Gabriels, Cornelius,165,176 Geerts, Bert,79,88 Geerts, Hendrikus,64 Geerts, Jan (Oosterhout),156 Geerts, Jan (Vrachelen),127,168,175 Geerts, Waltherus,73,172,175 Gommers, Kees (e.v. Petr. Bosgoed,130 Gorissen, Jan,56 Grasse, ‘s Hertogenbosch,32 Halters, Adrianus,9 Halters, Cornelia (e.v. Kees den Boer),164,180 Halters, Els (e.v. L. van der Vorst),125 Halters, Johanna (e.v. Kees Backx),13,167,181 Halters, Josephus,169,178 Halters, Michiel Wilhelmus,9 Halters, Petrus Wilhelmus,9 Halters, Petrus,171 Halters, Piet (Bunthoef),73 Halters, Piet (Heikant),118,178 Halters, Willem (Bunthoef),73,172,176 Halters,Willem (Vrachelen),125,172,177,183, 218 Hazenberg, Antoinetta (e.v. Jacobus Hendrik Wijgerde),25 Hazenberg, Helena (e.v. Adrianus van Opstal),13 222

Hazenberg, Jan,169,177 Hazenberg, Kees,78 Hazenberg, Petronella,171,183 Hazenberg, Petrus ,78,171,177 Heeren, Willem,46 Heijbloem, Johanna (e.v. Jan van Gils),168,183 Hermans, Christ,69 Hermans, J. (e.v. Janus Taks),81 Hermans, Janus ,69,161,162,176,182 Heurten, Jacoba,195 Heurten, Pieter,195 Hoevenaars, Jan (e.v. Conny Willemse),129 Hop - de Bon, Petronella,48 Hop, Maria (e.v. Piet Evers),169,180 Horsten, Kees,127,165,175 Horsten, Piet,127 Huijben , Jacoba (e.v. Drik van den Heijkant),167, Huijben, Antonius Cornelius,9 Huijben, Cees,22 Huijben, Cornelia (e.v. Kees van der Avoird),164,182 Huijben, Door,114 Huijben, Hubertus Wilhelmus,9 Huijben, Jacoba (e.v. Paul Botermans),167,182 Huijben, Jan ,139,168,174 Huijben, Johannes Petrus,9 Huijben, Jos (Oosteind),56 Huijben, Kees ,98,165,176 Huijben, Louis,71,169,177 Huijben, Piet,115,171,174 Huijben, Pieter (Johanna van Leijsen),22 Huijben, Toos (e.v. A. van der Pas),114,115 Huijben,Cor,3,75,92,98,99,100,101,104,114,11 5,117,119,134,136,138,139 Huijbrechts, Peter,70 Huijbrechts, Piet,70,171,172,177,183 Huijgens, Elisabeth,133 Huijgens, Kees,133,165,177 In ‘t Groen, Antonius Hendrikus,9 In ‘t Groen, Jan,109,168,177 Jansen, Anna (e.v. Piet Halters),13

Jansen, Arnoldus,9 Jansen, Cornelius,165 Jansen, Jacobus,167,175 Jansen, Janus,70,161,174 Jansen, Kees ,101 Jansen, Kees ,104,165,176 Jansen, Lambertus,9 Jansen, Maria (e.v. Jan van Zon),170,180 Jansen, Marinus Adrianus,10 Jansen, Petronella (e.v. Piet Bol),171,182 Janssen, Anna (e.v. Petrus Halters),162 Kanters, Antoon,3,112 Kastelijn, Maria (e.v. Jan Evers,170,183 Kennis, Nicolisina (e.v. Janus Wouters) ,170,184 Kerremans, Adriaan,33 Kestens, Helena,195 Kimenai, Adriana (e.v. Kees van Dongen), 13,161 Klijs, Adriaan,15,17,24 Knapen, Adriaan,15,19,21,25,27 Knapen, Andries,19 Knapen, Geertruida,19 Knapen, Petronella,19 Koolen, Cornelia (e.v. Toon Bosgoed),164,184 Koolen, Jan ,129,168,174 Koolen, Jo (e.v. A. Ansems),49,167,184 Koolen, Wilma,129 Kools, Adriana (e.v. Goof Wijgerde),161,180 Kools, Antonia (e.v. Willem Liesen),163,180 Kools, Willem,90 Kouwelaar - Klaassen, Adriaan,11,13 Kouwelaar, Bart ,11,94,163,174 Kouwelaar, Elisabeth (e.v. Janus Ossenblok),166,183 Kouwelaar, Gerrit,11,48 Kouwelaar, Johanna,11,168,184 Kouwelaar, Maria,11,13 Krijnen, Adrianus,162,176 Krijnen, Elisabeth (e.v. Jan van Dongen),165,18 Krijnen, Jacobus,24 Kuijpers, Rie (Zr. M. Redemptrix),59 Kuijpers, Willem,133,149,172,177 223

Leemans, Adrianus Petrus,10 Leemans, Anna (e.v. Bart van Vugt),162,182 Leemans, Gerdina (e.v. Kees Gabriels),166,181 Leemans, Jan,46 Leemans, Nicolaas Adrianus,10 Leemans, Piet,121,171,174 Leemans, Willem,82,172 Leenaars, Adriana (e.v. Petrus van den Heijkant),105 Liesen, An (e.v. Jan Biemans),59 Liesen, Willem,93,172,178 Ligthart, Anna (e.v. Jan in ‘t Groen),162,181 Ligthart, Elisabeth (e.v. Willem Halters),166,183 Ligtvoet, André,12 Ligtvoet, Antonius,10 Ligtvoet, Kinderen,92 Ligtvoet, Theodora (e.v. Adam van der Schriek),172,181 Lips, Antonius Marinus,10 Lips, Piet Driekzoon,74 Lips, Piet,74,171,175 Lips, Pieta,51 Loonen - Jansen, A,13 Loonen, Alouisius,162,175 Loonen, Cornelia,13 Loonen, Maria (e.v. Louis Donkers),170,184 Maas, Johanna (e.v. Martinus van Ham),64 Martens, Hendrik,39 Martens, Johanna (e.v. P. Snoek),167 Martens, Johanna (e.v. Wout Pijnenburg),13,167,181 Massee, J.C.,39 Mater, A (Burgermeester),76 Matthee, Ger,200 Meeus, A.S.M.J. (Kapelaan),12,46,161,177 Meeuwissen, Adriaan ,71,75,162,175 Meeuwissen, Adriana (e.v. Kees Ackermans),161,181 Meeuwissen, Cornelius Martinus,10 Meeuwissen, Kees,77,165,176 Meeuwissen, Mina,49,172,182 Minjon, Arnold,103,119,214,127 Mutsaers, B.V.J.,17,19,26

Netten, Petronella,195 Oomen, Catharina (e.v. Janus Rombouts),163,184 Oomen, Gebr. Architecten,36, 37,39 Oomen, J.A.A.M.,82 Oomen, Jan W. Architect ,47 Oomen, Lambertus Johannes,10 Oomen, P.W.,15,17,24 Oomen, Petronella Johanna (e.v. Petrus Gijsbertus Rombouts),54 Opstroom, Jan ,84,168,174 Ossenblok, Adrianus ,89,162,176 Ossenblok, C. (e.v. Kees de leeuw),89 Peeters, Adrianus,162,178 Peeters, Anthonius ,163,178 Peeters, Jo (e.v. G. Segeren),49,167,181 Peeters, Johannes Wilhelmus,10 Peeters, Maria (e.v. Janus Bogers),170,182 Peeters, Maria (e.v. Kees van Bavel),169,184 Peeters, Petrus Johannes,10 Peeters, To (e.v. Willem Machielsen),49,163,181 Pheninckx, Cor ,49,164,180 Pheninckx, Jan,145,168,174 Pijnenburg, Dijmphna (e.v. Wout Damen),165,182 Pijnenburg, Johannes Adrianus,10 Pijnenburg, Wout,83,172,174 Poppelaars, Adriaan,139 Poppelaars, Engelina (e.v. Jan Huijben),139,166,182 Poppelaars, J.B.,16, 28,139 Poppelaars, Jan,96,168,169,177,183 Poppelaars, Koos,156 Poppelaars, Naan (e.v. Waltherus Geerts),161,182 Poppelaars, Petr. (e.v. Jan van Leijsen),96 Princée, Kees,75,165,176 Princée, Klaas,100,17,175 Princée, Lieneke ,56,166,183 Raaijmaekers, W (Pater Benedictijn),121 Reijntjes, Petronella (e.v. Kees Horsten), Reniers - Taks, Leentje ,50 Riel van, Cornelius,165 224

Rombouts, Dien (e.v. Kees van der Made),115 Rombouts, Geerdina (Vijfhuizen),54 Rombouts, Gerdina (e.v. Kees van der Made),166,179,181 Rombouts, Jan (Vijfhuizen),54 Rombouts, Janus Leijsendwarsstraat),106,162,176 Rombouts, Janus, (Vijfhuizen),54,111,162,177 Rombouts, Jeanette (Vijfhuizen),54 Rombouts, P.J.M. (em. pastoor),106,109 Rombouts, Petrus Gijsbertus,21,25,54 Rombouts, Pieta,171,180 Rombouts, Willem ,54,137,172,176 Rommens, Maria (e.v. Piet Huijbrechts),170,184 Roosendaal, Antonia (e.v. Piet Broeders),163,181 Rutten, Adriana (e.v. Adrianus van Dorst),69 Rutten, Cornelia (e.v. Cornelis Verdaasdonk),23,24 Rutten, Cornelia (e.v. Gerrit Willemse),164,181 Rutten, Franciscus Lodewijk,23 Scherders, Petrus,99 Schoenkamers, Petronella,171,180 Schoenmakers, Catharina (To),112 Schoenmakers, Janus,112,162,178 Schut, Meester,56 Segeren, Johanna (e.v. Sjef van Bavel),167,184 Segers, Adrianus Johannes,10 Segers, Gerardus (e.v. Wilhelmina den Reijer),128,166,175 Segers, Johanna,167,184 Segers, Lucia (e.v. Sjef van en Heijkant),13 Segers, Mathijs (Jac. Ackermans),92 Siemons, Adrianus,162,178 Siemons, Gerardus Wilhelmus,10 Siemons, Jan,107,169,177 Siemons, Mien,49,172,180 Siemons, Petronella (e.v. Klaas PrincĂŠe),171,182 Siemons, Wilhelmus Nicolaas,10 Smeekens, Johanna (e.v. Jan Geerts),167,180

Snoek, Maria,13 Snoek, Petrus,13 Stadhouders, Adrianus ,85,161,174 Stadhouders, Anna,58 Stadhouders, Hubertus Wilhelmus,10 Stadhouders, Koos,78,167,178 Stadhouders, Riet (e.v. Toon Huijben),59 Stadhouders, Zus (e.v. Jan van Gils),59 Taks, Adrianus,50 Taks, Antonius Gerardus,7,10,50,163,177 Taks, Bertus,50 Taks, Gerardus Johannes,10,50 Taks, Helena,50 Taks, Johannes ,81 Taks, Johannes Lambertus,10,50 Taks, John,50 Taks, Marleen,50 Taks, Martinus,50 Thielen, Antoinetta (e.v. Kees van Raamsdonk,163,184 Tielemans, Adriana (e.v. Piet Verkooijen),161,180 Tielemans, Christiaan Wilhelmus,10 Tielemans, H.,83,84,85,87,94 Timmermans, Betje (e.v. Koos van Ginneken),89,165,180 Treffers, L,16 Trommelen, Martien,158 Van Bavel, Ad ,59 Van Bavel, Adrianus Cornelius,10 Van Bavel, Andries (e.v. Adriana Koolen),122 Van Bavel, Anna (e.v. Johan Koterussen),52 Van Bavel, Bets (e.v. Henny Baijens),59 Van Bavel, Cor (e.v. Gerrit van Dongen),52,164,182 Van Bavel, Dries (Vrachelen),131 Van Bavel, Elisabeth (e.v. Jacobus Caron),131 Van Bavel, Elisius Christiaan (Lies),10,55,80,207 Van Bavel, Jo (e.v. Willem Paulussen),52 Van Bavel, Johannes ,207 Van Bavel, Johannes Josephus Franciscus,10 van Bavel, Kees (e.v. Adriana Willemse),165,176 225

Van Bavel, Kees (e.v. Elisabeth Van Dommelen),126,165,175 Van Bavel, Kees (e.v. Maria Peeters),106,164,175 Van Bavel, Klaas,79 Van Bavel, Mientje (e.v. Willem van Dongen),52,172,181 Van Bavel, Nico,58 Van Bavel, Rie (e.v. Adrianus van den Corput),52 Van Bavel, Sjef,80,169,174 Van Beek, Cornelia (E.V. Gerrit van Leijsen),164,184 Van Beek, Cornelis,42 Van Beek, Riet,56 Van Beijsterveld, Gerardus,99 Van de Dries, Mevr.,72 Van de Korput, Adriaan (e.v. Gerrit Botermans),96 Van den Bleek, Petronella (e.v. Jan Bosgoed),171,184 Van den Broek, Elisabeth,126 Van den Elshout, Johanna (e.v. Janus de Jong),167,180 Van den Heijkant, Adriaan (e.v. M. Van Ginneken),13 Van den Heijkant, Adriana (e.v. Adriaan Meeuwissen),13 Van den Heijkant, Antoon,42 Van den Heijkant, Cor (e.v. Fr. Van Hoek),49,164,182 Van den Heijkant, Dries,105,162,177 Van den Heijkant, Drik,114,166,174 Van den Heijkant, Jan,117,168,169,177,183 Van den Heijkant, Josephus Johannes,10 Van den Heijkant, Kees,97 Van den Heijkant, M.,15 Van den Heijkant, Maria ,13 Van den Heijkant, Petrus Josephus,10 Van den Heijkant, Piet (Keeszoon),97 Van den Heijkant, Pieter ,24 Van den Heijkant, Pieter Johannes,10 Van den Heijkant, Sjef,100,169,176

Van den Hoofden, Maria (e.v. Janus Jansen),170,184 Van den Hout, Hubertus Cornelius,10 Van den Hout, Johannes Adrianus,10 Van den Nieuwenhuijzen, Cornelia (e.v. Jan van den Heijkant),164,183 Van den Rijen, Adrianus Cornelius ,9,42 Van den Wijngaard, Johanna (e.v. Kees Jansen),168,182 Van der Avoird, Catharina (e.v. Louis Huijben),163,182 Van der Avoird, Cornelis,21,25 Van der Avoird, Helena (e.v. Kees Van Riel),166,181 Van der Avoird, Kees,119,165,177 Van der Schriek - Leemans, Kees,121 Van der Schriek, Adam,86,87,161,177 Van der Sluijs, Jan,195,196 Van der Sluijs, Leentje,195 Van der Sluijs, Piet,195,196,197 Van der Sluijs, Sam,195,196 Van der Veeken, Piet,117,171,176 Van Dommelen, Adrianus,32,46,47 Van Dommelen, Elisabeth (e.v. Kees van Bavel),165,180 Van Dommelen, Laurentius,10 Van Dommelen, Willem,47,48 Van Dongen, Dingeman,165,175 Van Dongen, Gerrit,20,166,178 Van Dongen, Goverdina (e.v. Janus Broeders),166,184 Van Dongen, Hendrik,39 Van Dongen, Jacoba (e.v. Piet Van der Veeken),167,182 Van Dongen, Johannes Franszn.,24 Van Dongen, Johannes,124 Van Dongen, Kees,95 Van Dongen, Margaretha,22 Van Dongen, Maria (e.v. Willem Kuijpers),169,180 Van Dongen, Nicolaas,24 Van Dongen, Petronella (e.v. Willem Halters),170,180 Van Dongen, Wilhelmus,172,177 226

Van Dorst, Jan ,69,168,175 Van Dorst, Pietronella (e.v. Jan Poppelaars),13,171,183 Van Eesteren, Wilhelmina,44 Van Gageldonk, Cornelia (e.v. Jan den Reijer),164,183 Van Gils, Adrianus ,161 Van Gils, Anthonius,163,178 Van Gils, Catharina (e.v. Jan Taks),50 Van Gils, Cornelia,164,183 Van Gils, Jan (Seters),71 Van Gils, Janus,82,174 Van Gils, Johanna (e.v. Opstroom / Jongenelen),168,182 Van Gils, Johannes Nicolaas,10 Van Gils, Maria,170,183 Van Gils, Petronella (e.v. Antonius Peeters),170,181 Van Gils, Piet,121 Van Ginneken, Catharina (e.v. Koos Stadhouders),163,181 Van Ginneken, Cor (e.v. Willem Bastiaansen),59 Van Ginneken, Koos,89,167,175 Van Ginneken, Maria (e.v. Janus Van den Heijkant),169,179 Van Ginneken, Mieke (e.v. Adriaan Van den Heijkant),102,103,179,180 Van Ginneken, Sjef,136,169,174 Van Gogh, Vincent,68 Van Ham, A.,74 Van Ham, Anna,162 Van Ham, Johanna (e.v. Piet Leemans),168,182 Van Ham, Kinderen o.a. Kees,74,164,174 Van Ham, Martinus,64 Van Heel, Henricus Hubertus,10 Van Heel, Sjaak,131,167,175 Van Heel, Willem Arend,10,131 Van Leijsen, Adriaan,17,21,22,27 Van Leijsen, Bertus,104,172,163,176,183,218 Van Leijsen, Corry (e.v. Walter Baijens),102 Van Leijsen, Gerardus,105,166,177 Van Leijsen, Peet,102,171,174

Van Leijsen, Willem,22 Van Lil, Jos,49 Van Loon, Allegonda (e.v. Andries Knapen),19 Van Meel, Cornelia (e.v. Janus Wijgerde),164,183 Van Meel, Gerdina (e.v. Piet Ligtvoet),49,166,184 Van Meel, Leonardus Antonius,10 Van Meel, Toos (e.v. Lies Van Bavel),59 Van Meel, Willem,134 Van Meer, A.,76,77 Van Meer, B.V. ,76 Van Nassau, Frederick Hendrick,200 Van Oerle, Bert,132 Van Oirschot, Antonius,43,44,45,156,163,177,183 Van Oirschot, Antonius,44 Van Oirschot, Cornelius,44 Van Oirschot, Joseph,44 Van Oosterhout, Adrianus,10 Van Oosterhout, Elisabeth (e.v. Piet Lips),51,165,180 Van Opstal, Anna Maria (e.v. Andries Wouters),110 Van Opstal, Catharina (e.v. Sjef Bogers),164,183 Van Opstal, Franciscus,23 Van Opstal, Helena,166,182 Van Opstal, Johanna,23 Van Opstal, Johannes,23 Van Opstal, Laurentius,119,169,176 Van Opstal, Toon,126 Van Pelt, Christ,46,49 Van Raamsdonk, Jos,136 Van Raamsdonk, Kees,136,164,177,183 Van Raamsdonk, Pieter,30 Van Riel, Kees,123,165,174 Van Riel, Norbertha Maria,43, 45 Van Rooij, E,12 Van Roon, Adriana,195,197 Van Trier, Jacobus,49 Van Vugt, Bart,120,163,177 Van Vugt, Cornelia (e.v. Kees Huijben),164,181 Van Vugt, Janus ,99,161,174 227

Van Vugt, Johannes,10 Van Vugt, Willem,132,172,174 Van Zon, Adrianus,162,177 Van Zon, Petrus Antonius Maria,10 Verbunt, Maria (e.v. Janus Hermans),170,184 Verdaasdonk, Cornelis,15,17,24 Verhees, Johanna (e.v. Tinus Meeuwissen),168,184 Verhoef, Eva Maria (e.v. Jan Wouters),166,184 Verhoeven, Franciscus Cornelius,11 Verhoeven, Johanna (e.v. Willem de Bont),48 Verkooijen, Christianus Andreas,11 Verkooijen, Petrus Adrianus,11 Verkooijen, Petrus,11 Verkooijen, Piet,103,171,174 Wijdemans, Jan,39 Wijgerde, Bart,163,182 Wijgerde, Goof,90,166 Wijgerde, Jacoba (e.v. Piet Liesen),167,179,180 Wijgerde, Jacobus,80 Wijgerde, Jan,94,169,178 Wijgerde, Janus,80,161,174 Wijgerde, Josephus Christianus,11 Wijgerde, Josephus Jacobus,11 Wijgerde, Josephus,24 Wijgerde, Maria (e.v. Door Huijben),49,170,181 Wijgerde, Marie (e.v. Piet Verschuren),59 Wijnants, Jan,33 Willemse, Gerrit,129,166,174 Willemse, Johannes,15,17,24 Willemse, Ludovicus Cornelius Adrianus,11 Willemse, Toos (e.v. Joh. van de Bosch),59 Wouters, Adrianus Petrus Josephus,11 Wouters, Andreas Cornelius Johannes,11 Wouters, Andries,110 Wouters, Antonius,108 Wouters, Cornelis Adrianus Maria,11 Wouters, Huberdina (e.v. Bertus van Leijsen),167,184 Wouters, Jan,108,168175 Wouters, Janus,110,162,177 228

229