De oudste vermelding van Vrachelen treffen we, zij het in verminkte vorm, aan in een oorkonde van het jaar 1327. In het verslag van het onderzoek naar het begevingsrecht (recht van benoeming) van het kosterschap der kerk van Oosterhout worden getuigenissen opgetekend.
Oude vermeldingen en vroege bewoners van Vrachelen Rinus Kuijpers
EĂŠn van de getuigen was Gherijt van Vracht. Het was onduidelijk wie de koster mocht benoemen in Oosterhout: was dit een recht van de Heer van Breda, van de parochianen of van de Johannieters. De koster was meestal een geestelijke met een rang lager dan die van priester. Hij gaf les op school en was tevens klokkenluider en leider van het koor. Alle namen van de getuigen uit het jaar 1327 werden vermeld zo ook Gherijt van Vracht, waarschijnlijk wordt hier iemand afkomstig uit Vrachelen bedoeld. Hierna een gedeelte van de oorkonde gefotografeerd bij het Centraal Archief in Den Haag afd. De domeinen van de Nassau's. De transcriptie van de tekst is te vinden in Cerutti, F.F.X.: Middeleeuwse rechtsbronnen van stad en heerlijkheid Breda, I, p.131. Hier volgt het eerste deel van de vertaling van deze tekst die op 19 juni 1327 werd opgesteld. Ditisde wareydevanderhysterievanOesterhout. (1) In den ersten. soe seit Jan van der Voert, die bi den honden jaren oud is, dat hi ghesien heft wel van dijen posteren, dat de bure senden an den here ende begherden dat si en kostere setten mosten, die hem orbarlic war. (2) Item soe seghet Goedevaert van den Laere, dat de ghebure ghavense Heinric Remboude ende de mester gafse en anderen, met Heinric bihelsevanderbureweghen. (3) Item seit Willaem Coppaert desghelikes. (4) ItemseitJanMaessoenbidenburenendebidenhere. (5 Item seitAlebrecht N erinc bi den buren ende der nie Templier en onderwenden te Oven. (6) Item seit Willaem van der Hoeghe Bruke bi den buren. (7) Item seit Aemt Addelisensoen bi den buren metten persoen. (8 Item seit Gherijt van Vracht de bure metten page van der kerke ende datsi den bure Philpsomdesheren wil van Breda.
Etc. Een andere vermelding vinden we in de Archieven van Prins Frederik. De archieven bevatten veel zogenaamde cijnsboeken. Dit zijn boeken waarin de cijns (belasting) die bepaalde percelen op moesten brengen geregistreerd. In het oudste cijnsboek van 1435 vinden we de vermelding waarbij Aert Jan Gherits te Vrachelen V denier (12 stuivers) cijns moet betalen voor zijn hofstad van Langh Grieten, groot omtrent 4 lopensaet gelegen bij Gielis Hazen en van te voren Aert Koenincx.
1
Een hofstad is een boerderij en een lopensaet = 1/8 oud bunder = 0,21 ha.
AertJan Gherits soep te Vrachel V denier van langh grieten hofstad te Vrachel houdende omtrent4lopensaetbij Gielis Hazen gedan Aert Koenincx.
In het manuaal van Den Hout, een boek waarin de inkomsten worden opgesomd komt Vrachelen ook voor. Het manuaal bevindt zich in het archief van Catharinadal te Oosterhout. Vrachelen 3 viertelen en half = A10-10-0 Uit een huijs, schier en d'erve omtrent een buijnder groot gelegen tot Vrachelen in de Hontstraet Herijgen voormaals toe hoorde Steven Fransen, Heijn van Gils, daer naer Jacob Jan Gents, daer naer Cornelis Wijnants, nuJ an Wircken van Wasbeeck woonende tot Breda bij den engel in Brugstraet Ditland ligt tot Vrachelen in de Hontstraet west, over hetlant in supra no. 6.
De tweede regel betreft Aert Jan Gherits Vermelding van Vrachelen en de Hondstraat uit 1680
In de archieven komen honderden, zo niet duizenden, namen van voormalige bewoners van Vrachelen voor. Hieronder een voorbeeld. In de akte van de Domeinen van de Nassaus staat: Wij Jan van Bijten en Aert Joes sone schepenen van Oosterhout oorkonde en de kennen dat vair ons come is Jan vander Avoirt Jan sone kende en lijden dat hij vercocht heeft om een somme van gheld die hem vol en al betaelt is Henrick v ander Schuere, jegher nu tertijt t' Oosterhout tot behoefte ons ghenadichs Liefs
Jan van der Avoirt Jansone in een akte van de Domeinen van de Nassaus d.d. 6 december 1454
Jonckhere,Joncker Jan,Greve totNassaueenstuckerfshoudendeeenhalfbuynderluttelminof meer ghelegeninDie Houtse Ackerneven des GoidsHuijservenvanTongerlooaenBeenzijdeendeLijsbetvanderAvoirt,desselveJansmoeder,methaereerveghelegenaendanderzijde badende aen die Heerstrate welck stuck erfs voirsegd Jan voirscreven ghelost heeft, te vrijenende te waren vrij rondercijns/mekof commer daer uutgaendeinwelck stuck erfsvoirsegd Henrick voorschrevenghevestenBeerftismetvonnissenendemetrechtetotbehoefteonsghenedichs Jonckheren voirscreven dattehemseker is ende vast in oorconde deze brieve met onse zegelen bezegelt intjaironze Heren Du sent Vierhondert
2
VierenvijftichsessdagheninDecember. Hieruit lezen we dat Jan van der Avoirt ook op Vrachelen gewoond moet hebben. Hij had namelijk gronden op de Houtsche Ackers aende Heerstraete. Wij gaan er vanuit dat Jan Jansoon hier al volwassen is omdat hij nu het land koopt van zijn moeder Lijsbet; zij was getrouwd met Jan vander Avoirt senior. Jan junior is dan ongeveer 25 jaar en moet dus ongeveer geboren zijn in 1420. Zijn vader is dan ca. 60 jaar en dus van omstreeks 1395. Deze akte was aanleiding om alle nazaten van Jan van der Avoirt te gaan opzoeken evenals de plaats waar ze gewoond hebben. De meesten bleven wonen op Vrachelen waarna we in onze tijd uitkwamen bij Angela van Arendonk een nieuwe bewoonster van de Vlinderbuurt. Van deze opeenvolgende generaties hebben we de volgende lijst samengesteld. De verschillende tekens (40+ •+0) geven de bloedlijn aan X = getrouwd met 1. Geboren ca. 1390. Jan van der Avoirt X Lijsbeth achternaam onbekend 2. ca. 1420. Herman Jan van der Avoirt X Lijsbette Gerits van der Veeken 3. ca. 1450. Joannes Hermans Jan van der Avoirt X Lijsbeth Heijn Cocx 4. ca. 1475. Adriaen Jan Hermansen Jan van der Avoirt X Cornelia Jan Zeben 5. ca. 1500. Zebrecht Adriaensen Hermans van der Avoirt X Echtgenoot onbekend 6. Godefridus Martens Goverden X de dochter van Zebrecht Adriaensen ca.1530. Ida Zebrecht Adriaensen Harmans 4. 7. ca. 1570. Martinus Godert Martens zoon van Godefridus X Maria Adriani Gabriels van der Avoird + 8.
ca. 1604. Godefridus Martens Goverden Martens X Eeltien Adriaens Geerits Janssen
+ 9.
1636. Marten Govaert Martens X Elisabeth Antonie Adriaen Theunissen
19. Arie van Vuren
X de dochter van Jacobus van Arendonk Geboren 1976. Angela van Arendonk Zo komen we aan 19 generaties met een generatie-leeftijd van ongeveer 25 jaar. Een andere stamboom leidt ook van het 14e eeuwse Vrachelen naar een nieuwe bewoner van de Vlinderbuurt. Het gaat om de stamboom van de familie Van der Veken. De stamvader is Jan van den Veken. Bron: Rentmeester der Domeinen - Prins Frederik 91-1256 folio 65 t
1. ca. 1360. Jan van der Veken X Echtgenoot onbekend
3
t
2. ca. 1390. Gherit Jansen van der Veken X Echtgenoot onbekend 3. Herman Jan van der Avoirt
t
X ca. 1420. Lijsbette Gerits van der Veken 4. ca. 1450. Joannes Hermans Jan van der Avoirt X Lijsbeth Heijn Cocx 5. ca. 1475. Adriaen Jan Hermansen Jan van der Avoirt X Cornelia Jan Zeben 6. ca. 1500. Zebrecht Adriaensen Hermans van der Avoirt X Echtgenoot onbekend 10. Gabriel Huberti Gabriel Borggraaf X de dochter van Marten Govaert
+ 1662. Maria Martini Goverden Martens 11. Rumoldus Sebregts Rombouts
X de dochter van Gabriel Huberti GabrielBorggraaf 1704 Elisabeth Gabriel Borggraaf 12. 1732. Segebertus Zebrecht Rombouts X Maria Joanna Smits 13. 1771. Johannes Sebregts Rombouts X Adriana Cornelis Vermeulen 14. 1812. Johannes Jan Rombouts X Maria Janssen Knipscheer 15. Jacobus van Leijsen
X 1845. Adriana Maria Rombouts 16. 1879. Gijsbertus Johannes van Leijsen X Pietronella Gijsbert van Leijsen 17. Henricus Gerardus van Arendonk
X 1910. Adriana Gijsbert van Leijsen 18. 1941. Jacobus Anthonis Maria van Arendonk X Cornelia Gregoria Petronella Dirven
Bronnen: Vestboek Schout en Schepen RA 272-93V Schepenbank Oosterhout (Archief Tilburg 2006-RA272-93V) Andere bronnen betreffen bijvoorbeeld verkoopaktes zoals die waarin de weduwe Peterken Adriaens haar boerderij van de hand doet. Ascentius Bruheeze
Peterken Adriaens Cleijs Reulenssoon dochter weduwe wijlen Anthonis Lauwereijssen met Peter Jan Kerijs soen haere voicht ende Aert Anthonis Lauwereijssen ende Cornelis jan Lauwereijs als gekozen voocht ende Adriaen Adriaens Aert Sijmonssoen als toeziender van Cornelia Anthonis Lauwereijssoen voirschreven vercoften Lauwereijs Anthonis Lauwereijssen te weten Peterken voirschreven de helft ende Aert en Cornelia voirschreven elck een derdendeel in danderen helft in een stede metten huijse, schuere ende hovingen daer opstaende metten erve daer aengelegen ende daer toebehorende een buijnder of daer omtrent begrijpende daer Lauwereijs voirschreven te voren een derdendeel inde helft voirschreven daer toe behorende gelegen onbedeeld tot Vrachel
4
inde Hontstraet, Anthonis Jan soen Roevers erfgenaeme erven aende zuijtsijde ende Adriaen Anthonis Peeterssoen erve aende noortsijde,hoedende met beijden eijnden op Sheeren straet te vrijen en te waeren met heeren chijns een sester rogs erfpachts ende een sester rogs ende twee rijnsgulden ende vijf stuijvers, staen beijden ter quijtinge jaerlijcx uitgaende des selfs voirwaerden dat Peterken voirschreven sal hebben ende behouden die voircamer metten schoirsteen inde huijsinghe voirschreven ende een roede breet ende lanck inden hoff ende te mogen 7. ca. 1540. Cornelis Zebrecht Adriaensen X Cornelia Adriaen Cornelis Jan Laureijssen 8. ca. 1570. Sebrecht Cornelis Zebrecht Adriaensen X Adriana Frans Jan Aert Oubosch 9. 1613. Franciscus Zebrecht Cornelis Zebrecht Adriaensen X Petronella Peeters 10. 1661. Petrus Frans Sebregts X Maria Jacoba Anthonissen 11. Gijsbertus Adrianus Cuijpers X 1704. Petronella Petrus den Ouden 12. 1755. Joannes Gijsbertus Kuijpers X Wilhelmina Jan van Beeck 13. 1770. Gijsbertus Johannes Kuijpers X Anna Maria Pieter Wouters 14. 1804. Johannes Gijsbertus Kuijpers X Cornelia Princee 15. Jacobus Covert van Meel X 1840. Gijsberdina Johannes Kuijpers 16. Adrianus Joseph Wijgerde X 1882. Cornelia Anna Maria van Meel
leggen haer coren ende borningen inde schuere voirschreven haeren leven lanck ende nyet langer ende der voirschreven Peterkens kinderen sullen oick hebben ende behouden haer woninge inde camer voirschreven soe lanck zij ongelijlickt blijven ende nyet langer. Gevest Lauwereijs voirschreven 27e januarij anno 1550. Bartel Assentius Spout. Schepenbank Regionaal Archief Tilburg no. 2006 RA 292 folio 93V. Uit deze akte blijkt dat de echtgenote van Anthonis Lauwereijs haar boerderij verkoopt aan haar zoon Lauwereijs Anthonis Lauwereijssen in de Hon(t)dstraat. Ze stelt als voorwaarde dat ze in de voorkamer mag blijven wonen en dat ze bij de schoorsteen mag zitten, mede gebruik mag maken van de moestuin en dat ze haar koren en haar brandstof (turf) mag bewaren in de schuur. Dit is haar hele levensonderhoud of haar pensioen. Peterken is geboren ongeveer in 1495 en haar man in 1490; deze laatste overlijdt v贸贸r 1550 (zie akte van deling/verkoop). Ze had vier kinderen: drie zonen, Lauwereijs, Aert, Jan en een dochter Cornelia. Met behulp van dit soort schriftelijke bronnen wordt veel van het verleden van Vrachelen weer heel tastbaar. Meer onderzoek ligt in het verschiet.
Akte Peterken Adriaens Cleijs Reulens,155o
5