KullHadd 30.10.2022

L-AKBAR GĦAJNUNA BIL-BAĠIT

Se jiżdiedu ċ-ċertezza u l-istabbiltà fid-dħul tal-familji u tal-iżjed vulnerabbli … analizzat kif se jintlaqtu eżempji ta’ familji potenzjali Maltin u Għawdxin

Bis-saħħa tal-miżuri mħabbrin nhar it-Tnejn li għadda fid-diskors tal-Baġit għall-2023, numru kbir ta’ familji se jaraw qabża oħra sinifikanti fid-dħul tagħhom. Fuq kollox, Gvern Laburista reġa’ fisser ċertezza ta’ titjib fl-għajxien għaċ-ċittadini f’pajjiżna.

Kif dejjem seħħ fl-aħħar snin, wara żmien ta’ friża fil-benefiċċji taħt Gvernijiet Nazzjona Baġit implimentat minn amministrazzjo ta, l-aktar li jgawdu f’sostenn huma dawk bl-inqas dħul. Dan fl-istess ħin li l-Gvern diġà kkonferma li se jkompli jilqa’ għall-maġġoranza tal-inflazzjoni li qed taffettwa lid-dinja fil-kriżi tal-enerġija bis-sus sidju fil-prezzijiet tal-elettriku, tal-fuels u tal-gass.

B’kontinwazzjoni ma’ benefiċċji tal-aħħar snin, dan l-ewwel Baġit minn din il-leġiżlatura l-ġdida mhux biss ħaseb għaċ-ċirkostanzi diffiċli u ma għabbiex lill-familji b’piżijiet esaġera ti, kif qed jiġri f’diversi pajjiżi oħrajn, iżda saħansitra żamm il-benefiċċji u l-għajnu niet kollha fis-seħħ u żied fuqhom. Il-miżuri mħabbrin għandhom fil-mira, b’mod parti kolari, lil dawk l-iżjed vulnerabbli, kif turi analiżi li saret mill-KullĦadd fl-aħħar jiem.

F’eżerċizzju, li jikkalkula l-ħemel ta’ miżuri mħabbrin mill-Ministru għall-Fi nanzi Clyde Caruana u kif dawn jistgħu jaf fettwaw lis-soċjetà, ħloqna ċirkostanzi ta’ familji potenzjali.

Tkompli f’paġna 4

TIMBRU

Il-Baġit 2023 u l-miżuri soċjali ntlaqgħu b’mod tajjeb ħafna mill-imsieħba soċjali, għaqdiet mhux governattivi, entitajiet u l-ġurnali lokali, ħlief għal dawk li, għall-aġenda partiġjana tagħhom, kien moħħhom biex isibu x-xagħra fl-għaġina, anke jekk ma setgħux.

Kien biss il-Partit Nazzjonalis ta u l-forċini tiegħu, li ma sabu xejn tajjeb fil-miżuri mħab brin mill-Ministru għall-Finanzi Clyde Caruana nhar it-Tnejn li għadda.

Il-prinċipji ta’ ċertezza u stab biltà li fuqhom kien imsejjes ilBaġit għas-sena d-dieħla huma tlieta: il-protezzjoni tal-familji u n-negozji fil-prezzijiet tal-ener ġija u l-għoli tal-ħajja; il-ġustiz zja soċjali biex il-Gvern ikompli jwieżen lil dawk li jifilħu l-inqas flimkien ma’ garanzija għat-tfal; u biex titjieb il-kwalità tal-ħajja permezz ta’ ambjent aħjar, ekonomija b’saħħitha u toroq u infrastruttura taż-żminijiet tal-lum.

Wara d-diskors tal-Baġit, mill-ewwel ħarġu r-reazzjoni jiet li b’mod ġenerali kienu fa vorevoli. Dawn ġew riaffermati immedjatament malli saret analiżi fil-fond ta’ dak kollu mħabbar.

Tkompli f’paġna 8

MALTA ĊERTEZZA U STABBILTÀ

L-Ogħla

L-Inqas

Is-Sitwazzjoni

t’arja ta’ pressjoni għolja tkompli tippersisti fuq iċ-ċentru tal-Mediterran

Ftit imsaħħab Ir-Riħ: Ħafif għal moderat mill-Grigal li jsir ħafif mitTramuntana

Il-Viżibilità: Tajba Il-Baħar: Ħafif

L-Imbatt: Ftit li xejn

It-Temperatura tal-Baħar: 25°C

Collis Williams Pharmacy, 15, Triq ir-Repubblika, Il-Belt Valletta — 2123 4567 Thomas’ Pharmacy, 796, Triq il-Kbira San Ġużepp, Il-Ħamrun — 21238018 Plaza Pharmacy, 86, Triq il-Kbira, Ħaż-Żebbuġ — 21467459 Herba Pharmacy, 166, Triq Salvu Psaila, Birkirkara — 21443406 San Ġwann Pharmacy, 11, Triq Feliċ Borġ, San Ġwann — 21386974

Krypton Pharmacy, Triq l-Ibraġġ, Tal-Ibraġ — 21370141 Wales Pharmacy, 183, Triq Manwel Dimech, Tas-Sliema — 21335492

Smiths St. Albert Pharmacy, Triq l-Oratorju, Ħal Għargħur — 21413402 Smiths (Pama) Pharmacy, Triq Valletta, Il-Mosta — 21417593

Qawra Pharmacy, Earl’s Court/1, Triq l-Imħar, Il-Qawra — 21580881 De Paola Pharmacy, 36, Pjazza Antoine De Paule, Paola — 21826408

Brown’s Pharmacy, 8, Misraħ l-Arċisqof Gonzi, Il-Kalkara — 21673811 St. Elias Pharmacy Triq San Elija, Ix-Xgħajra — 21660300

Pompei Pharmacy, Xatt is-Sajjieda, Marsaxlokk — 21651278 Kirkop Pharmacy, 9, Triq il-Parroċċa, Ħal Kirkop — 21682028

Regal Pharmacy, 39B, Triq Antonio Bosio, L-Imsida — 21313115 Remedies Pharmacy, Peter Pan, Triq Nikola Zammit, Is-Siġġiewi — 21460828

Għawdex

Fontana Pharmacy, Triq il-Għajn, Il-Fontana — 21566979 Gozo Chemists, Mġarr Road, Ix-Xewkija — 21557278

L-ispiżeriji huma miftuħin bejn id-9:00 a.m. u 12:00 p.m. u bejn l-4:00 p.m. u s-7:00 p.m.

Servizz ta’ tobba fiċ-Ċentri tas-Saħħa fil-Ħdud u l-festi pubbliċi Iċ-Ċentri tas-Saħħa tal-Mosta, ta’ Raħal Ġdid u tal-Furjana jiftħu għall-emerġenzi 24 siegħa, sebat ijiem fil-ġimgħa. Fil-Ħdud u fil-festi pubbliċi, iċ-Ċentru tas-Saħħa tal-Gżira jiftaħ għallemerġenzi bejn it-8.00am u l-5.00pm. Ikun hemm ukoll servizz ta’ infermier bejn it-8.00am u t-8.00pm. Il-pubbliku jrid jattendi ċ-Ċentru tas-Saħħa tad-distrett tiegħu. Persuni mingħajr karta tal-identità ma jiġux moqdija.

EŻEMPJI TAT-TITJIB SINIFIKANTI FIL-

■ Ġorġ u Maria, koppja anzjani (80 u 75 sena), jieħdu pensjoni mini ma u jbatu minn mard kroniku. Jieħdu l-għotja lil dawk li jgħixu f’dar hom u jużaw tal-linja b’xejn (valur ta’ €104 fis-sena kull persuna). Dan minbarra li ma jħallsux taxxa fuq il-pensjoni tagħhom u huma ntitolati għall-Benefiċċju tal-Enerġija u l-Karta Roża.

B’kollox fil-leġiżlatura li għaddiet din il-koppja kienet rat titjib fid-dħul tagħhom ta’ €3,654 jew żieda medja fis-sena ta’ madwar €730.

Grazzi għall-Baġit 2023 issa din il-koppja se tara żieda fil-pensjoni ta’ €12.50 fil-ġimgħa. Bejn titjib fil-benefiċċji tal-mard u l-mekkaniżmu ad dizzjonali għall-għoli tal-ħajja, li ġie implimentat, dawn se jieħdu wkoll żieda oħra ta’ madwar €420. B’hekk se jaraw titjib ta’ kważi €1,110. Dan hu darba u nofs iż-żieda medja li kienu gawdew minnha fil-leġiżlatura li għaddiet.

■ Mario u Josephine, koppja anzjani (70 sena t-tnejn), fejn ir-raġel għandu l-pensjoni massima u dħul ieħor annwali ta’ €4,000, mentri l-mara m’għandhiex pensjoni, għax ma ħallsitx biżżejjed bolol. Fl-ist ess ħin jieħdu l-għotja għax għadhom joqogħdu d-dar u jgawdu minn transport pubbliku b’xejn.

B’kollox, fil-leġiżlatura li għaddiet, din il-koppja rat titjib fid-dħul tagħhom ta’ €3,294, jew żieda ta’ madwar €660 fis-sena.

Grazzi għall-Baġit 2023, din il-koppja se tara żieda fil-pensjoni ta’ kważi €13 fil-ġimgħa, għax, minbarra ż-żieda li ngħatat lil kulħadd, se jgawdu mill-aġġustament ta’ anomaliji fl-għotjiet tal-għoli tal-ħajja ta’ snin passati. Il-bonus li tieħu Josephine se jiżdied b’€50 oħra, men tri jgawdu minn €200 tal-mekkaniżmu addizzjonali tal-għoli tal-ħajja. B’hekk se jaraw titjib ta’ kważi €970, li hu kważi darba u nofs iż-żieda medja li kienu gawdew minnha fil-leġiżlatura li għaddiet.

Tkompli minn paġna 1 Mill-analiżi li wettaqna jirriżulta li, grazzi għall-politika soċjali ta’ Gvern Laburista, it-titjib hu wieħed sinifikan ti l-aktar għal dawk li jeħtieġu l-għa jnuna, li din id-darba se jkunu qed ig awdu mill-ħlas addizzjonali għall-għoli tal-ħajja maħsub għal ċirkostanzi par tikolari bħal dik t’issa. Hu kkalkulat li madwar 80,000 persuna vulnerabbli se jibbenefikaw bis-saħħa ta’ dan il-mek kaniżmu ġdid lil hinn mill-kalkolu li jsir kull sena, dak tal-Cost Of Living Adjust ment (COLA).

Minbarra hekk, ittrattajna fil-fond kif it-titjib għal numru ta’ familji, li se jġi

bu l-miżuri tal-Baġit 2023, jitqabbel ma’ dak li dawn irċevew tul il-leġiżlatura li għaddiet. Anke jekk bejn l-2017 u l-2022 il-qabża fil-kwalità tal-ħajja kienet ukoll kbira, instab li l-għajnuna li qed tingħa ta issa saħansitra tiżboq bil-kbir il-med ja kull sena li dawn il-familji gawdew dak iż-żmien.

Ta’ min ifakkar li l-pensjonanti kienu l-aktar li bbenefikaw mill-investiment soċjali li sar mill-2013 s’issa.

Fil-fatt, skont tweġiba li kienet ingħa tat mill-Ministru għall-Politika Soċja li u d-Drittijiet tat-Tfal Michael Falzon fil-Parlament fi Frar li għadda, ġie in notat li koppja fuq il-pensjoni mhux kontributorja u li tbati minn mard kro

L-għajnuna li qed tingħata permezz tal-Baġit 2023 saħansitra tiżboq bil-kbir il-medja ta’ kull sena

minnha gawdew il-familji Maltin u Għawdxin fil-leġiżlatura

għaddiet … u baħar jaqsam meta din titqabbel ma’ għaxar snin ilu taħt Gvern Nazzjonalista

Il-Ministru Caruana waqt li ħabbar l-akbar baġit soċjali nhar it-Tnejn

ĦAJJA TAL-FAMILJI LOKALI

niku rat żieda fil-benefiċċji minn €9,601 fl-2012 għal €12,833 fl-2022. Dan fisser żieda ta’ €3,232 jew titjib ta’ terz fuq medda ta’ għaxar snin.

Il-Ministru kien innota wkoll li kop pja bi tlett itfal, li tgħix fuq Paga Minima waħda, rat żieda fid-dħul minn €12,202 fl-2012 għal €16,177 din is-sena. Dan ifis ser li anke din il-familja rat titjib ta’ terz fid-dħul f’dawn l-għaxar snin. Żieda to tali ta’ €3,975.

Minbarra hekk, il-Gvern daħħal sen siela ta’ inċentivi biex aktar nies jaħd mu. Tant li jekk wieħed iħares lejn każ ta’ koppja fejn persuna, li ma kinitx taħdem u bdiet tagħmel xogħol żgħir part-time, il-benefiċċji soċjali kienu jit ilgħu b’€6,250.

Issa l-Baġit 2023 mhux biss komp la jagħti żidiet fid-dħul, speċjalment lil dawk l-aktar vulnerabbli, talli dawk li ħabbar il-Ministru Caruana din ilġimgħa huma l-aqwa li qatt ingħataw.

Dan joħroġ ċar kif jidher hawnhekk minn erba’ eżempji ta’ familji potenz jali, li se jkomplu jgawdu sew bil-miżu ri mħabbrin nhar it-Tnejn li għadda. Għall-fini ta’ dan l-eżerċizzju, l-ismijiet użati huma kollha fittizji.

■ Mark u Ritienne, koppja żagħżugħa, it-tnejn bil-Paga Minima u fuq is-sussidju tal-kera. Għandhom żewġt ibniet, biż-żgħira li qiegħda tat tendi ċ-childcare b’xejn u l-oħra riesqa għall-eżamijiet tal-MATSEC.

B’kollox fil-leġiżlatura li għaddiet, din il-familja rat titjib fid-dħul tagħhom ta’ €3,482 jew żieda ta’ madwar €695 kull sena.

Grazzi għall-Baġit 2023 din il-koppja se tara żieda fil-Paga Minima ta’ €9.90 fil-ġimgħa, terġa’ tgawdi minn tax refund, tieħu €100 grazzi għall-mekkaniżmu addizzjonali tal-għoli tal-ħajja, titjib fiċ-Children’s Al lowance ta’ €180, filwaqt li tgawdi minn trasport pubbliku b’xejn.

B’hekk se jaraw titjib ta’ kważi €1,310. Dan hu kważi d-doppju taż-żie da medja li kienu gawdew minnha fil-leġislatura li għaddiet.

KAPITALI

2023 qed jalloka l-akbar som

fl-istorja għal skop ta’ investiment kapitali tal-Gvern, meta hu propost li jintefqu €922 miljun is-sena dieħla.

ifisser ukoll żieda ta’ €55 miljun fuq din is-sena li ninsabu fiha fejn se jkunu qed jintefqu €867 miljun.

Minn ħarsa lejn is-somma allokata f’dan ir-rigward għall-2023, jirriżulta li aktar minn wieħed minn kull €5, li se jintefqu s-sena d-dieħla, se jmur għall-ambjent u l-agrikoltura.

Fis-settur tal-agrikoltura, sajd u drittijiet tal-annimali waħedhom se jkun hemm kważi rduppjar tal-ispiża kapitali, b’żieda ta’ kważi €40 miljun, li huma kollha fondi Ewropej.

■ John u Lucy, huma koppja ta’ klassi med ja, b’żewġt itfal fejn waħda tmur fi skola pri vata u l-ieħor qiegħed is-Sixth Form.

B’kollox fil-leġiżlatura li għaddiet, din il-fa milja rat titjib fid-dħul tagħha ta’ €4,528 jew żie da ta’ madwar €905 fis-sena.

Grazzi għall-baġit 2023 din il-koppja se tara żieda fil-paga, żieda fiċ-Children’s Allowance, se jieħdu rifużjoni tat-taxxa u se jgawdu minn żieda ta’ €400 fi krediti tat-taxxa għal attivitajiet ekstra-kurrikulari.

B’hekk il-familja se tara titjib ta’ kważi €1,520. Dan hu kważi darba u żewġ-terzi iktar miż-żieda medja li kienu gawdew minnha fil-leġiżlatura li għaddiet.

L-investment kapitali fl-ambjent se jiżdied bi €17-il miljun, kważi koll ha fondi lokali, li se jintużaw biex jissaħħaħ l-investiment fi spazji miftuħa u ħodor fil-pajjiż. L-akbar spiża se tkun indirizzata lit-tkabbir tal-Park Nazzjonali f’Ta’ Qali, imma hemm ukoll ammont allokat ħal li titwaqqaf l-aġenzija li se timma niġġja l-investiment ta’ €700 miljun fi proġetti ambjentali li kien par ti essenzjali mill-manifest eletto rali “Malta Flimkien”, li ġie vvotat mill-maġġoranza tal-poplu.

Fejn tidħol l-ekonomija, parti sos tanzjali tal-investiment kapitali se tkun biex tiġi msaħħa l-linja nazzjo nali tal-ajru, kif ukoll proġetti ta’ diġitalizazzjoni ta’ servizzi pubbliċi u għajnuniet għan-negozji fl-innovazz joni.

Fl-infrastruttura, il-maġġoranza tal-investiment, jiġifieri aktar minn €100 miljun, hu fuq it-toroq ġodda u proġetti oħrajn.

Fis-saħħa u l-edukazzjoni, l-ispiża wkoll se tibqa’ sostnuta bit-tkomplija ta’ numru ta’ proġetti kapitali u l-bidu ta’ investimenti ġodda.

Iż-żieda fl-investiment pubbliku li se jkun hemm fl-2023 se tkun soste nibbli finanzjarjament, għax se tkun iffinanzjata mill-fondi Ewropej, li rnexxielu jikseb il-Gvern.

Ritratt: CLODAGH O’NEILL/DOI

Ewro minn kull €5 se jmorru għall-ambjent u għall-agrikoltura

IL-MIŻURI PRINĊIPALI TAL-BAĠIT 2023

Mid-diskors kollu tal-Baġit għas-sena d-dieħla, elenkajna l-aktar miżuri prinċpali li se jagħmlu d-differenza fil-ħajja taċ-ċittadini b’mod ġenerali, waqt li jfasslu l-iżvilupp nazzjonali u t-tkabbir ekonomiku. Anke fl-aktar ċirkostanzi diffiċli, li qed jiffaċċja pajjiżna bħall-bqija tal-Unjoni Ewropea u d-dinja, wara l-pandemija fl-aħħar sentejn u nofs u l-bidu tal-kriżi tal-enerġija mill-bidu ta’ din is-sena, ħafna miżuri huma bla preċedent u huma mmirati biex jgħinu partikolarment lil dawk l-aktar vulnerabbli.

■ €608 miljun fil-qasam tal-enerġija u ċ-ċereali biex il-Gvern irażżan iż-żieda fl-inflazzjoni

■ Żieda ta’ €650 fis-sena lill-pensjonanti kollha – €65 miljun għal 100,000 pensjonant

■ Inqas piż tat-taxxa fuq il-pensjonanti li jaħdmu – €27 miljun fuq 5 snin

■ 56,000 pensjonant se jgawdu minn bonus sħiħ għall-għoli tal-ħajja

■ Żieda oħra fil-pensjoni tar-romol – €1.6 miljun għal 9,000 pensjonant

■ Il-ħames żieda lill-anzjani li ma jikkwalifikawx għall-pensjoni kontributorja – 15,000 persuna benefiċjarja

■ Żieda fl-għotja lill-iskejjel bl-akbar numru ta’ studenti vulnerabbli

■ Titjib fit-tapering tal-benefiċċji  għall-persuni fuq l-assistenza soċjali

■ Żieda fil-capping tal-Benefiċċju tal-Kera – minn €400 għal €500 fix-xahar (għal residenza one bedroom); minn €500 għal €600 fix-xahar (two bedroom); minn €600 għal €700 fix-xahar (three bedroom)

■ Mekkaniżmu addizzjonali tal-COLA  għal dawk l-aktar vulnerabbli –80,000 persuna u 37,000 familja se jibbenefikaw minn għotja addizzjonali għall-għoli tal-ħajja; l-ebda piż addizzjonali fuq in-negozji

■ Krediti ta’ bolol lil persuni bi problemi ta’ saħħa mentali

■ Żieda fiċ-Children’s Allowance

– €5.6 miljun għal 41,100 familja

■ Żieda fil-Carers Grant lill-ġenituri li ma jaħdmux biex jieħdu ħsieb lil uliedhom adulti b’diżabilità severa minn €500 għal €4,500 fis-sena

■ Titjib fil-Foster Care Allowance

■ Żieda fit-tax rebate għall-ġenituri li jibagħtu lil uliedhom attivitajiet sportivi, kulturali jew artistiċi – €300 fis-sena

■ Żieda ta’ €50 fis-sena fl-istipendji għall-istudenti

■ Żieda pro rata għall-għoli tal-ħajja lill-istudenti

■ Laptop ġdid lil kull student fis-seba’ sena

■ Rinnovar ta’ diversi skejjel madwar Malta u Għawdex

■ Tisħiħ tal-programmi ta’ scholarships u tax credits għall-istudenti

■ Mediċini ġodda fuq il-formolarju tal-Gvern

■ Ċentri tas-saħħa ġodda  f’Malta u f’Għawdex

■ Kliniċi tal-Onkoloġija fil-livell ta’ kura primarja

■ Ċentru tad-Dijabete fiċ-Ċentru tas-Saħħa ta’ Ħal Qormi

■ Introduzzjoni ta’ Genitourinary Clinics fil-komunità

■ Independent Community Living Scheme għal persuni b’diżabilità – €4.2 miljun

■ Tax Credits għal terapiji lill-ġenituri ta’ persuni b’diżabilità – €200 fis-sena

■ Żieda ta’ €20 fix-xahar fl-għajnuna finanzjarja lil persuni Coeliac

■ Ċekk lill-ħaddiema (rifużjoni tat-taxxa) – €26 miljun lil aktar minn 250,000 ħaddiem

■ Ċekk ta’ €150 In-Work Benefit lill-ħaddiema b’ħinijiet atipiċi

■ Aktar tnaqqis fit-taxxa tad-dħul għall-awturi u l-koawturi minn bejgħ ta’ kotba – minn 15% issa għal 7.5%

■ L-akbar investiment fl-ambjent: €700 miljun fuq medda ta’ 7 snin

■ Estensjoni tal-għotjiet li jinċentivaw xiri ta’ vetturi u muturi elettriċi sa massimu ta’ €12,000

■ Investiment fl-Infrastruttura tat-toroq u dik marittima

■ €10,000 għotja lill-First-Time Buyers  fuq medda ta’ 10 snin

■ Estensjoni tal-iskemi kollha tal-First-time u Second-time Buyers  u xiri ta’ proprjetà f’Għawdex

■ Kontinwazzjoni tal-inċentivi fiskali  kollha għal proprjetà isbaħ

■ €60 miljun Sustainable Urban Development f’Għawdex

■ Inċentivi għal turiżmu long-stay f’Għawdex

■ Massimu ta’ €100,000 f’għotja għal kumpaniji li jinvestu fi proġetti diġitali u sostenibbli

■ Massimu ta’ €40,000 fi kreditu ta’ taxxa għal kumpaniji li jinvestu fi proġetti diġitali u favur l-ambjent

■ Estensjoni tat-tnaqqis fit-taxxa lil kumpaniji li kellhom Capital Allowances mhux assorbiti fi żmien il-pandemija

■ Assistenza finanzjarja ta’ €50,000 lin-negozji biex itaffu ż-żieda fil-prezzijiet internazzjonali tat-trasport

■ €40 miljun f’għotjiet cash għall-intrapriżi żgħar u medji

Aktar tagħrif fuq budget.gov.mt

Dan l-investiment se jkompli jtejjeb l-operazzjoniji et tas-settur tal-ġustizzja kif ukoll, jinvesti fi proġetti u riformi oħra sabiex tiżdied l-effiċjenza u l-effettività tal-ġustizzja.

Stimi Finanzjarji (relatati mal-ħidma) Żieda komparat mal-2022

Dan l-intervent leġiżlattiv huwa maħsub għal aktar bilanċ bejn l-interessi tas-sidien tal-oqsma, tal-kerrej, kif ukoll l-interess tal-pubbliku inġenerali sabiex ikun hemm provvista ta’ prodotti agrikoli lokali.

Suġġett

Diġitalizzazzjoni €43.2 miljun

€6.3 miljun

Tħaddim operattiv €1 miljun

L-Uffiċċju għall-Irkupru tal-Assi €180, 000

Ċentru ta’ Medjazzjoni €200, 000

Il-Kummissjoni tal-Liġi €3.5 miljun

Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali €2.35 miljun

Uffiċċju tal-Avukat tal-Istat €22 miljun

Investiment bħal dan huwa xhieda tal-impenn tal-Gvern ta’ Robert Abela lejn iċ-ċertezza u l-istabbiltà fil-qasam tal-Ġustizzja bħala settur essenzjali.

Riformi u Inizjattivi s’issa

Matul din is-sena għamilna diversi riformi fil-qasam tal-ġustizzja bħall-inklużjoni tal-kunċett tal-femiċidju fil-kodiċi kriminali ta’ Malta, li għamlet lil Malta fost l-ewwel pajjiżi fl-Ewropa li fih il-femiċidju ġie stabbilit bħala fattur aggravan ti fit-twettiq ta’ reat. Il-qafas demokratiku tas-soċjetà Maltija ssaħħaħ permezz tal-preżen tazzjoni ta’ tliet abbozzi ambizzjużi li għandhom l-għan li jsaħħu l-professjoni tal-ġurnaliżmu, filwaqt li jagħtuhom aktar protezzjoni. Permezz tal-inklużjoni tal-ġurnaliżmu Malti li huwa rikonoxxut bħala r-raba’ pilastru tad-demokrazi ja, u li jkun minqux fil-Kostituzzjoni, jagħti lill-ġurnalisti u lill-professjonisti fil-qasam tal-midja l-ogħla livell ta’ ċertezza u protezzjoni. Se ssir konsultazzjoni ulterjuri dwar is-suġġett. Barra minn hekk, flimkien mal-Ministeru għall-Agrikoltura, is-Sajd u d-Drittijiet tal-Anni mali tressaq quddiem il-Parlament abbozz importanti li se jwassal għal emendi fl-Att dwar it-Tiġdid tal-Kiri Agrikolu.

L-Aġenzija għas-Servizzi tal-Qorti

It-triq ’il quddiem

Sabiex tiġi indirizzata aktar l-effiċjenza tal-ġustiz zja, ser inkomplu naħdmu fuq l-implimentazzjoni ta’ inizjattivi bħal:

Riforma fil-proċess tal-kumpilazzjoni u rinviji. Dawn l-emendi huma maħsuba biex jimmodern izzaw aktar il-proċess, inaqqsu d-dewmien fil-qrati u jiżguraw ukoll li l-ġustizzja mhux biss tidher li qed issir, iżda ssir u titwettaq fi żmien raġonevoli.

Id-diġitalizzazzjoni: aħna se nkomplu ninvestu u niffaċilitaw it-tranżizzjoni lejn ambjent ta’ ġustizzja aktar diġitalizzata permezz tal-implimentazzjoni tal-Istrateġija dwar il-Ġustizzja Diġitali. Il-proġetti li fuqhom se tkompli l-ħidma fl-2023 jinkludu s-sistema ta’ ġestjoni tal-kawżi tal-għajnuna legali, ir-riforma tas-sistema ta’ ġestjoni tal-infor mazzjoni tal-qorti kif ukoll dawk tal-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali u l-Uffiċċju tal-Avukat tal-Istat, u l-iżvilupp ta’ sistema diġitali ġdida tal-FOI fost l-oħrajn.

Avukat Ġenerali: Bħala parti mir-riforma li qed isseħħ fil-qasam tal-ġustizzja kriminali, l-Avukat Ġenerali għandu jkompli jassumi aktar prosekuzz jonijiet ta’ reati quddiem il-Qrati inferjuri. Din ir-Riforma qed tgħin fl-iżvilupp ta’ servizz speċjalizzat tal-prosekuzzjoni fl-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali, bir-riżultat li l-proċeduri kriminali jitwettqu aktar malajr. B’riżultat ta’ dan, il-Pulizija għandha aktar żmien biex tiffoka fuq l-investigazzjonijiet tar-reati filwaqt li l-prosekuzz joni issa qed titwettaq minn avukati (prosekuturi) fl-Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali.

Aġenzija għas-Servizzi tal-Qorti: Għandha tkompli tingħata prijorità biex tiżdied l-effiċjenza fil-proċedura ġudizzjarja, permezz ta’ investimenti bħal dawk fis-sistema tal-awdjo fl-awli tal-qorti, fis-sistema tar-reġistrazzjonijiet tas-seduti, ir-repożitorju sigur tar-reġistrazzjonijiet diġitali, u l-iskennjar tal-proċeduri kriminali kollha fiż-żewġ ġurisdizzjonijiet. Dawn l-inizjattivi huma maħsuba biex itejbu s-servizz ta’ kwalità li l-Aġenzija toffri biex tiffaċilita aċċess aħjar għall-atti tal-proċedi menti. Barra minn hekk, l-investiment f’bini ġdid u attwali se jirriżulta f’erba’ awli ġodda.

Ġudikatura: Fl-2022, il-gvern approva żieda fl-għadd ta’ ġudikatura sabiex jiżgura li l-każijiet jiġu ttrattati b’mod aktar rapidu. Din iż-żieda approvata se tidħol fis-seħħ fl-2023.

L-Uffiċċju għall-Irkupru tal-Assi: L-investiment fl-Uffiċċju għall-Irkupru tal-Assi se jitkompla billi jiġu pprovduti teknoloġiji ġodda għall-iskambju, il-ġestjoni u l-irkupru tal-informazzjoni. Bħalissa qed isir xogħol fuq il-proġett ambizzjuż relatat mal-kostruzzjoni ta’ bini speċjalizzat li se jkun mgħammar bl-aħħar teknoloġija biex jospita laboratorju għat-traċċar tal-assi u spazju adegwat għall-preservazzjoni tal-assi kkonfiskati. Qed isir aktar investiment biex tissaħħaħ l-Aġenzi ja fl-operat tagħha sabiex tkun tista’ twettaq aħjar il-funzjonijiet tagħha permezz tar-riżorsi umani, sistema ġdida tal-IT għall-każijiet u l-ġestjoni tal-assi, u proċessi ġodda flimkien ma’ entitajiet ikkonċernati oħra.

Għas-sena li ġejja u bħala parti mill-Baġit 2023, ġiet allokata s-somma ta’ €49.5 miljun għall-Ministeru għall-Ġustizzja. Meta mqabbel mas-sena 2022 dan juri żieda ta’ 6% f’investiment fil-ġustizzja.

BAĠIT

Defiċit mar żmerċ bin-nofs (imbassar 1.7% u ġie 3.5%); Dejn nazzjonali - 63%

BAĠIT

Defiċit ħafna aħjar mit-tbassir (imbassar 11.1% u ġie 7.8%); Dejn nazzjonali - 57%

Tkompli minn paġna 1

L-iżjed miżura mfaħħra, kif misten ni, kienet li l-Gvern kompla jissussi dja l-enerġija u ċ-ċereali, miżura li, kif intqal, żgur li se ssalva għadd kbir ta’ familji u negozji milli jieħdu piż li ma jifil ħux għalih.

Waħda mill-aħħar reazzjonijiet li ħarġu għallBaġit kienet dik tal-Anti-Poverty Forum li ddikjara li l-Baġit hu wieħed soċjali li fih sar sforz tajjeb ħafna biex tiġi indirizzata l-qagħda ta’ min qed jesperjenza diffikultajiet finanzjarji sforz ċirkostanzi internazzjonali. Il-Forum faħħar l-inċentivi ta’ ap poġġ lill-familji li qed jiffaċċjaw diffikultajiet finanzjarji biex irab bu lil uliedhom, speċjalment dawk b’diżabilità.

Vot ta’ spiża rikorrenti jiżdied b’€438M Kontijiet akbar b’€1,500 għall-familji

Vot ta’ spiża rikorrenti jonqos bi €17M

Kontijiet inqas b’€2,000 għall-familji Investiment fit-toroq ta’ €10.6M Investiment fit-toroq ta’ €90M Żieda lill-pensjonanti ta’ €4.08 fil-ġimgħa Żieda lill-pensjonanti ta’ €12.50 fil-ġimgħa

Innota wkoll l-għajnuna mogħtija lill-pensjonanti taħt diver si forom u lil kategoriji differenti, kif ukoll dawk li jbatu minn diffikultajiet mentali. Il-Forum enfasizza l-importanza ta’ pro grammi fit-tul li jedukaw lill-pubbliku dwar għajxien diċenti u b’saħħtu, imma nnota b’mod favorevoli l-isforzi biex in-nies itej bu l-ħiliet tagħhom u b’hekk itejbu wkoll id-dħul tagħhom.

Kemm il-Forum kif ukoll dawk kollha li rreaġixxew għall-Baġit innotaw li l-Gvern kompla jissussidja l-enerġija u ċ-ċereali, miżu ra li żgur ittaffi l-piż minn fuq il-poplu u n-negozji. Din kienet ri flessa wkoll fir-reazzjoni ta’ Caritas Malta li qalet li l-Baġit huwa wieħed b’lista sħiħa ta’ miżuri soċjali mmirati għal dawk li huma l-aktar vulnerabbli. Il-Caritas faħħret il-kumpens addizzjonali għall-għoli tal-ħajja u l-għotja ta’ €10,000 għal dawk li se jixtru l-ewwel dar tagħhom. Anki l-Alleanza kontra l-Faqar esprimiet sodisfazzjon għall-miżuri tal-Baġit u qalet li dawn huma maħ subin biex iwieżnu lil min l-aktar għandu bżonn.

Anke jekk il-Baġit 2023 sar f’kuntest ekonomi ku ta’ sfida kbira, il-Gvern Laburista ħaddan politika progressiva ta’ investiment, flok adotta waħda ta’ awsterità. Dan b’kuntrast għal dak li kien seħħ fil-preżentazzjoni tal-Baġit għall-2009, l-ewwel wieħed tal-amministrazzjoni GonziPN wara l-elezzjoni ġenerali tal-2008.

Dik l-amministrazzjoni Nazzjonalista ta’ 13-il sena ilu kienet marret żmerċ bin-nofs fit-tbas sir tagħha tad-defiċit, tant li, flok defiċit ta’ 1.7%, dan kien ġie iżjed mid-doppju (3.5%). Bil-maqlub, din is-sena d-defiċit ta’ Gvern Laburista ħareġ ħafna aħjar minn dak li kien imbassar, 7.8% flok 11.1%.

Fl-istess ħin, waqt li fi żmien ilBaġit 2009 il-piż tad-dejn kien ta’ 63%, dan issa jinsab fil-livell ta’ 57% biss, anke jekk iċ-ċirkostanzi tallum huma ferm agħar minn dakin har.

Gvern Nazzjonalista kien naqqas l-allokazzjoni għall-ispiża rikorren ti bi €17 miljun fil-Baġit għall-2009, billi adotta politika ta’ awsterità u qtugħ fl-allokazzjonijiet. Minflok, ilBaġit għall-2023 qed iżid l-ispiża rikorrenti għal €438 miljun, għax il-Gvern Laburista żied ħafna l-benefiċċji soċjali u daħħal diversi programmi ġodda.

Minbarra tnaqqis fl-ispiża, Gvern Nazzjonalis ta kien għażel it-triq li jitfa’ l-piżijiet fuq il-familji.

Dan kien fisser li l-kontijiet tad-dawl u l-ilma, kif ukoll l-ispiża fuq il-gass u l-fuels tiżdied b’medja ta’ €1,500 fis-sena, li kien piż enormi, partikolar ment għal dawk fil-faxxa t’isfel u fil-klassi medja tas-soċjetà. L-istess in-negozji li, flok investew

iżjed, kellhom jassorbu l-piż eżorbitanti.

Dan hu eżatt bil-kontra ta’ dak li għamlet am ministrazzjoni Laburista li żammet il-prezzijiet stabbli u assorbiet kull żieda li kien hemm, b’tali mod li l-familji llum qed jiffrankaw mal-€2,000 fis-sena.

Waqt li għabba lill-pensjonanti b’għoli fil-kon tijiet, Gvern Nazzjonalista kulma kien ta lill-pen sjonanti kienet żieda ta’ €4.08 fil-ġimgħa. Din hi inqas minn terz taż-żieda li ġiet imħabbra f’Budget 2023.

Filwaqt li llum il-Partit Nazzjon alista jgerger li hawn problema ta’ traffiku u fuq il-bżonn ta’ investi ment fl-infrastruttura, ir-realtà hi li fil-Baġit tal-2009 l-ispiża fuq it-to roq kienet inqas minn €11-il miljun, waqt li l-vot kapitali għat-toroq għas-sena li ġejja se jkun €90 mil jun, jew disa’ darbiet aktar.

Dawn il-ħames differenzi ċari jindikaw kemm kienet differenti l-politika ta’ amministrazzjoni Naz zjonalista quddiem sfida ekono mika ferm iżgħar minn dik li qed jiffaċċja l-Gvern preżenti. Amminis trazzjoni Nazzjonalista dak iż-żmien kienet ħab bret fil-Baġit li ċ-ċirkostanzi nbidlu minn meta saru l-wegħdi elettorali fl-2008, elezzjoni li ntre bħet b’1,500 vot. Fost oħrajn, GonziPN kien qal li mhux se jwettaq wegħdi tal-manifest, għax dan ma kienx prudenti.

Bil-maqlub, il-Prim Ministru Dr Robert Abela kien ċar ħafna u ddeskriva l-Baġit 2023 bħala l-ewwel wieħed minn ħamsa li fihom se jitwettaq il-manifest “Malta Flimkien” għall-ġid tal-poplu Malti u Għawdxi kollu.

L-Assoċjazzjoni Maltija tal-Iżviluppaturi (MDA) qalet li b’dan ilBaġit, il-Gvern ġedded ħafna mill-miżuri fil-qasam tal-proprjetà, u faħħar kif f’dan il-qasam tkomplew miżuri eżistenti filwaqt li żdiedu magħhom oħrajn li kkumplimentawhom. Għall-Assoċ jazzjoni Maltija għal-Lukandi u r-Ristoranti, l-investiment fl-en erġija permezz tal-miżuri fil-Baġit, evita problemi serji, għaliex l-ikbar tħassib tal-Assoċjazzjoni kien il-kontijiet tal-enerġija minħabba dak li qed jiġri madwar id-dinja kollha. Madanakollu, innotat b’sodisfazzjon li l-kontijiet tad-dawl u tal-ilma mhux se jiżdiedu.

Il-Kamra tal-Kummerċ qalet li l-Baġit jippriserva l-ekonomi ja Maltija u laqgħet b’sodisfazzjon l-impenn tal-Gvern biex jiġu ssussidjati l-prezzijiet tal-enerġija, filwaqt li dawk l-aktar vulner abbli fis-soċjetà se jingħataw il-poter finanzjarju li għandhom bżonn. L-Assoċjazzjoni ta’ Min Iħaddem (MEA) qalet li l-Baġit kien xprunat minn deċiżjonijiet fundamentali.

Il-Kamra tal-Kummerċ Għawdxija qalet li dak li qiegħed jip proponi l-Baġit jara li l-ekonomija Għawdxija ssir aktar sostenib bli. Min-naħa tagħha, il-Kamra għan-Negozji Żgħar u Medji qalet li l-Baġit huwa wieħed tajjeb, speċjalment meta wieħed jikkun sidra li sar f’sena ta’ sfidi kbar. Anki l-Assoċjazzjoni għall-Istab bilimenti tal-Catering faħħret il-Baġit u qalet li dan jiffoka fuq iż-żieda fil-ħiliet fil-catering.

L-unjins ukoll faħħru l-Baġit. Għall-General Workers’ Union (GWU), il-Baġit kien wieħed soċjalment ġust u responsabbli, fil waqt li l-Unjin tal-Għalliema (MUT) innotat b’sodisfazzjon li filBaġit saret referenza għall-ftehim settorjali ġdid għall-edukaturi, u ntqal li b’hekk wegħda elettorali issa saret parti mill-programm tal-Gvern għal titjib sostanzjali fis-salarji u fil-kundizzjonijiet tax-xogħol għall-edukaturi.

Iż-Żgħażagħ Laburisti sostnew li l-Baġit qed jiżgura futur sabiħ u stabbli għaż-żgħażagħ Maltin u Għawdxin.

Għall-ekonomista Roderick Psaila, il-Baġit kien b’saħħtu, ku raġġuż u li jagħti stabbiltà. Huwa qal li l-miżuri li tħabbru jagħtu stabbiltà u serħan il-moħħ lill-pajjiż, fi żmien diffiċli għad-dinja kollha.

L-ewwel reazzjoni għall-Baġit mill-Kap tal-Oppożizzjoni Ber nard Grech kienet li l-PN se jkun fil-Gvern. B’ton partiġjan u mingħajr ma kien oġġettiv, hu qal li dan il-Baġit naqqas l-għa jnuna u permezz tiegħu l-Gvern ma ħabbar xejn ġdid.

Skont l-Union tal-Infermiera u l-Qwiebel (MUMN) il-Baġit kien ta’ diżappunt għas-settur tas-saħħa, filwaqt li l-Union Ħaddiema Magħqudin (UĦM) qalet li l-Baġit nieqes minn viżjoni ekonomika fit-tul.

SPAZJU IEĦOR MIFTUĦ LI JISTA’

JIBDA JITGAWDA

Minn art abbandunata (lemin) b’medda ta’ 190 metru kwadru, ilbieraħ ġie inawgurat Ġnien il-Hibiscus f’San Ġwann wara ħidma minn Parks Malta. Il-Ministru Miriam Dalli, li hi responsabbli mill-Ambjent, fost oħrajn, qalet li dan il-ġnien se jservi ta’ eżempju għal parks u ġonna oħrajn li se jkomplu jiġu rriġenerati fix-xhur li ġejjin, bħala parti mill-pjan tal-Gvern li jibdel postijiet fil-qalba tal-komunitajiet għal spazji miftuħin li jkunu jistgħu jitgawdew mir-residenti. Minn ħaxix ħażin u ħmieġ, din iż-żona issa għandha bankijiet, siġar, vaska u varjetà ta’ ħwawar aromatiċi li jkomplu jsebbħuha. Saret ukoll sistema ta’ tisqija minn ħażna tal-ilma tax-xita, li se tkun qed issaqqi l-pjanti b’mod awtomatiku bl-ammont li jkun meħtieġ u mingħajr ħela ta’ riżorsi.

GĦAWDEX

Il-Baġit għall-2023 ikkonferma li Għaw dex se jgawdi mill-akbar investiment u nefqa kapitali ta’ kull żmien, b’allokazz joni ta’ madwar €60 miljun taħt l-iniz jattiva Sustainable Urban Development. Dan ħabbru l-Ministru għal Għawdex Clint Camilleri (ritratt) stess waqt kon ferenza tal-aħbarijiet ilbieraħ fejn elen ka u spjega l-miżuri relatati mal-istess dekasteru fl-eżerċizzju finanzjarju.

Camilleri qal li din hi mira importan ti ferm fejn bil-fatti l-Gvern qed ipoġġi fuq quddiem nett l-investiment kapi tali fil-gżira. Semma li, minbarra dan, Għawdex ukoll se jkun qed jibbenefika minn 10% tal-investiment ta’ koeżjoni u agrikoli tal-fondi tal-Unjoni Ewropea u dan ifisser ukoll li, fis-seba’ snin li ġejjin, il-gżira se tibbenefika minn madwar €100 miljun oħra minn fondi Ewropej.

“Wasalna s’hawn għax fl-aħħar snin kellna Gvern li kontinwament inves ta f’Għawdex, fil-proġetti, fil-wirt kul turali, fl-infrastruttura, fit-turiżmu u biddel il-gżira f’mutur ekonomiku,” tenna l-Ministru. Hu fakkar li ċ-Ċitta della ntgħażlet għar-Regiostars Awards fost 300 proġett u ġiet innominata fost l-aqwa 15-il proġett li qatt saru millpajjiżi membri fl-Unjoni Ewropea. Stqa rr li dan il-Gvern hu kommess li jkompli jżomm il-wirt storiku fl-aħjar stat pos sibbli u semma li matul din is-sena beda proċess biex l-akkwadotti li jinsabu fil-limiti tar-Rabat jiġu rrestawrati. Filfatt, għaddej abbozzar ta’ tender b’valur ta’ €2.5 miljun għar-restawr tal-akkwa dotti li mistenni joħroġ dalwaqt.

Hu qal ukoll li Gvern Laburista kom mess li jkompli jtejjeb il-kwalità tal-ħajja tal-Għawdxin u tal-Maltin permezz ta’

ambjent aħjar, ekonomija b’saħħitha u toroq u infrastruttura aħjar.

L-infrastruttura fil-gżira Għawdxija baqgħet prijorità għall-Ministeru għal Għawdex fejn tkompla l-programm ambizzjuż ta’ bini mill-ġdid ta’ toroq. Għas-sena d-dieħla ġew allokati €8 miljun oħra biex fl-2023 ikompli l-prog ramm b’saħħtu ta’ bini ta’ toroq. Fi ftit tal-ġimgħat oħra mistennija titlesta t-triq prinċipali li tagħti min-Nadur għall-Port tal-Imġarr. B’hekk, qal il-Min istru, prattikament se jkunu nbnew mill-ġdid ir-rotot kollha li mill-port ewlieni jwasslu għall-Qala, in-Nadur, Għajnsielem u l-bqija tan-network in frastrutturali f’Għawdex.

Għawdex ikompli jsir destinazzjoni tur istika distinta. “It-turiżmu hu pilastru ewlieni tal-ekonomija Għawdxija u li din is-sena kienu mmirati numru ta’ swi eq Ewropej, fejn l-irkupru kien wieħed b’saħħtu. Dan deher ukoll fl-industrija tal-cruise liners, fejn kien hemm mal20 wasla f’Għawdex, li b’kollox ġabu magħhom madwar 6,500 passiġġier,” hu qal, waqt li saħaq kif Għawdex kompla jiġi promoss fis-suq domestiku. Semma kif, flimkien mal-Assoċjazzjoni Għawdx ija tat-Turiżmu (GTA), se titnieda skema ta’ inċentivi biex ikun attirat turiżmu lejn il-gżira Għawdxija bi sħab ma’ ope raturi turistiċi ħalli b’hekk il-gżira jkoll ha aktar turiżmu matul is-sena kollha.

bu ċ-ċentru l-ġdid fir-Rabat, Għawdex, waqt li wkoll se jiżdiedu servizzi ġodda. Pazjenti residenti f’Għawdex, li jkunu temmew it-trattament għall-kanċer, se jgawdu mis-servizz ta’ Holistic Needs Assessment (HNA) Clinic, offrut fl-Is ptar Ġenerali ta’ Għawdex.

Il-Ministru Camilleri semma wkoll li l-ambjent ukoll baqa’ prijorità għall-Mi nisteru għal Għawdex u din is-sena mis tenni jitlesta l-proġett iffinanzjat minn fondi Ewropej biex jiġu rrestawrati u mibnijin mill-ġdid 30 kilometru ta’ ħi tan tas-sejjieħ. Minbarra hekk, l-għotja finanzjarja tal-iskema ta’ skrappjar ta’ vetturi li jħammġu f’Għawdex se tibqa’ dik ta’ €2,000.

Il-Ministru Camilleri qal li proġetti, bħall-Mużew t’Għawdex u ċ-Ċentru Ak watiku u Sportiv, isaħħu l-potenzjal ta’ Għawdex kemm biex l-Għawdxin igaw du minn livell ta’ ħajja aħjar kif ukoll biex

Il-Ministru sostna li se jibqa’ jsir in vestiment fil-konnettività bejn Mal ta u Għawdex. “Wara li, fl-aħħar snin, issaħħaħ is-servizz tal-Gozo Channel, dan il-Gvern se jara li s-servizz tal-fast ferry ukoll ikun wieħed li jaqdi sew lill-Għawdxin u lill-Maltin u lil kull min jagħmel użu minnu. Dan filwaqt li se jkompli wkoll ix-xogħol biex is sir ir-Rural Airfield f’Għawdex.”

Qal li dan hu Baġit ieħor b’in vestiment b’saħħtu fl-edu kazzjoni u f’Għawdex ukoll din qed tingħata l-impor tanza li jixirqilha. Semma li, fost ir-rinnovar li qed isir fl-iskejjel, se jitkom pla x-xogħol fuq l-iskejjel tan-Nadur u tar-Rabat. Hu kompla jgħid li se jitkom plew ukoll il-proġetti ka pitali fis-saħħa u fost l-in vestimenti fit-tul li saru fuq proġetti infrastrutturali nsi

Camilleri sostna li l-Gvern qed isaħ ħaħ lill-Għawdxin f’kull sens – mil-lat ekonomiku, soċjali u ambjentali. L-in ċentivi fiskali għall-proprjetà se jkom plu. Fil-fatt, qed jiġu estiżi l-iskemi tal-proprjetà, jiġifieri dawk ta’ tnaqqis fit-taxxa tal-boll għall-First-Time Buy ers, Second-Time Buyers u x-xiri ta’ proprjetà inġenerali f’Għawdex. Fil-fatt f’Għawdex, First-Time Buyers igawdu minn benefiċċju ta’ €30,000, id-doppju ta’ Malta.

MALTA ĊERTEZZA U STABBILTÀ

budget2023

gvern lokali

Minkejja li l-imxija tal-Covid19 ġabet magħha realtajiet straordinarji u sfidi ġodda, din is-sena l-Gvern xorta kompla jinvesti fil-kunsilli lokali u reġjonali. Dan għaliex matul iż-żmien fhimna kemm hu mportanti l-irwol li jservu dawn l-awtoritajiet fl-ibliet u l-irħula Maltin u Għawdxin. Għaldaqstant dan il-Gvern ried jassigura li l-kunsilli lokali jkollhom

X’ser ikompli jwettaq il-Gvern Lokali fl-2023?

Is-sena d-dieħla l-Gvern Lokali se jkompli jikkumplimenta u jsostni l-ħidma tal-Gvern Ċentrali fuq bażi lokali, filwaqt li jissokta jsaħħaħ l-istrutturi tal-kunsilli lokali u reġjonali.

INSAĦĦU DAK LI KSIBNA FL-2022

• Reviżjoni tal-Performance Benchmarks tal-kunsilli lokali u reġjonali u nassistu fil-ħatra ta’ NAO Liaision Officer fil-kunsilli reġjonali, sabiex inkomplu nsaħħu l-istrutturi interni u nilħqu livell

INVESTIMENT FINANZJARJU GĦALL-KUNSILLI LOKALI U REĠJONALI

• Manutenzjoni u sostenn ta’ proġetti infrastrutturali maġġuri li ġew mwettqa mill-Gvern.

• Niċċelebraw u nsostnu l-kultura u wirt storiku Malti fuq bażi reġjonali.

• Proġetti li jippromettu lokalitajiet aktar nodfa.

• Kampanji favur ambjent aktar nadif.

ŻVILUPP TA’ STRATEĠIJA ĠDIDA U SOSTENIBBLI GĦALL-GVERN LOKALI

•

•

•

sistemi

jgħinu lill-kunsilli lokali

reġjonali jilħqu dan il-għan.

• Kunsilli lokali

in-nies

ta’

u aċċessibbli

proġetti

ESPRESSJONI TA’ INTERESS

Espressjoni ta’ Interess għal servizz ta’ Professjonist tal-Benesseri Soċjali (Rif.: EOI 2/2022)

L-applikazzjonijiet iridu jigu sottomessi sa nofsinhar ta’ nhar it-Tlieta 15 ta’ Novembru 2022.

Id-dokument tal-EOI jigi miksub u imniżżel BISS minn fuq is-sit eletroniku: http://www.housingauthority.gov.mt. (Sezzjoni: Procurement, Expressions of Interest).

Kull kjarifika jew addenda jigu mtella u jinkisbu minn fuq is-sit: http://www.housingauthority.gov.mt. (Sezzjoni: Procurement, Expressions of Interest).

UGWALJANZA BEJN IL-ĠENERI MTEJBA

B’65.6 punti minn 100, Malta baqgħet iżżomm it-13-il post fl-Indiċi Ewropew tal-Ugwaljan za bejn il-Ġeneri bi tliet punti inqas mill-medja fl-Unjoni Ewropea.

Dan l-indiċi hu għodda li tis sorvelja l-progress fl-ugwaljan za bejn il-ġeneri madwar l-UE.

Dan hu bbażat fuq skala minn 1 sa 100, b’aktar ma jkun il-pun teġġ, aktar ikun hemm ugwal

janza bejn in-nisa u l-irġiel filpajjiż partikolari.

Is-sitt oqsma li jitkejlu huma x-xogħol, il-flus, l-għarfien, ilħin, il-poter u s-saħħa.

Fi stqarrija, il-Kummissjoni Nazzjonali għall-Promozzjoni tal-Ugwaljanza (NCPE) qalet li, minkejja li ż-żieda drastika tan-nisa fl-impjiegi naqqset iddiferenza bejn il-ġeneri fl-im pjiegi, it-tali distakk jibqa’ l-ak tar wiesa’ fl-UE.

Mill-2010, il-punteġġ ta’ Mal ta fil-qasam tax-xogħol żdied b’mod konsiderevoli bi 11.9 punti fejn Malta kisbet 77 punt u tinsab fil-ħames post. Dan jirrifletti l-punteġġ ta’ Mal ta fis-sottodominju tal-parte ċipazzjoni fix-xogħol (81.2 punti), filwaqt li, meta mqab bla ma’ pajjiżi oħra fl-UE, Mal ta tikklassifika fit-tieni post fis-sottodominju tas-seg regazzjoni u l-kwalità tax-xog ħol b’punteġġ ta’ 73.

Dan hu dovut għat-tnaqqis fid-diskrepanzi bejn il-ġeneri fir-rigward tal-kapaċità li tieħu siegħa jew sagħtejn frank waqt il-ħinijiet tax-xogħol biex tieħu ħsieb afarijiet personali jew tal-familja u fl-Indiċi tal-Pros petti tal-Karrieri.

Mill-2010 id-dħul disponib bli tan-nisa żdied b’rata ogħla minn dik tal-irġiel u rriżul ta f’diferenza bejn il-ġeneri ta’ 2%, li hi l-inqas fost l-istati membri kollha. Fil-fatt, il-pun teġġ ta’ Malta fil-qasam tal-flus żdied b’4.4 punti mill-2010.

Anke jekk jibqa’ taħt il-med ja Ewropea, pajjiżna tejjeb ilprestazzjoni tiegħu mill-2010 fejn tidħol l-ugwaljanza fil-po ter b’żieda ta’ 19.5 punti għal punteġġ ta’ 40.4. Dawn il-bidliet kienu prinċipalment xprunati minn titjib fit-teħid tad-deċiż jonijiet ekonomiċi u soċjali. Mistenni titjib f’dan il-qasam fis-snin li ġejjin, grazzi għallimplimentazzjoni tal-mekka niżmu korrettiv tal-ġeneru flaħħar elezzjoni ġenerali.

Il-punteġġ ta’ Malta naqas mill-indiċi preċedenti fil-qa sam tas-saħħa personali (– 4.5 punti), fejn il-klassifika niżlet mit-tieni għat-13-il post, b’87.8 punti. Minkejja li, bejn l-2014 u l-2019, inqas nisa u rġiel qed jidħlu f’imġiba ta’ riskju għoli, bħat-tipjip u x-xorb eċċessiv, “il-proporzjon ta’ nisa u rġiel li jagħmlu attivitajiet fiżiċi u/jew li jikkunsmaw il-frott u l-ħxejjex naqas b’mod drastiku minn 43% għal 22% għan-nisa u minn 45% għal 22% għall-irġiel.”

L-NCPE rrikonoxxiet it-tit jib b’mod ġenerali lejn il-kisba tal-ugwaljanza bejn il-ġeneri li Malta rreġistrat mill-2010, avol ja tisħaq li għad hemm lok għal iżjed avvanzi f’ċerti oqsma.

L-AGRIKOLTURA HIJA PRIJORITÀ TAL-GVERN

• L-għasel Malti huwa parti mill-identità Maltija. In-naħla hija importanti għall-polinazzjoni li jirriżultalna fi frott. Dan is-settur irid ikun sostnut u protett. Il-baġit iqiegħed bħala prijorità t-tisħiħ tas-settur tal-apikultura – hekk insaħħu l-industrija tal-għasel Malti. Se jkunu qed jiġu introdotti skemi u jittieħdu dawk l-azzjonijiet kollha f’waqthom biex jiġi kkontrollat il-bagħal taż-żunżan li affettwa ħażin lin-naħal f’pajjiżna

• Se jkunu allokati fondi sabiex jitfassal pjan għall-konservazzjoni tan-naħla Maltija u fl-istess ħin ikun ikkontrollat il-bagħal taż-żunżan. Il-pjan jitfassal u jitwettaq flimkien bejn id-Direttorat tal-Agrikoltura, l-għaqdiet ta’ dawk li jrabbu n-naħal u entitajiet ta’ riċerka.

• Is-sena d-dieħla se tkun varata skema biex l-industrija tat-trobbija tan-naħal tkun mgħejjuna bil-fatti

• L-inbid Malti laħaq livelli tajbin hafna. Jeħtieg inkomplu ninvestu f’din l-industrija. Iċ-Ċentru tal-Vitikultura u Enoloġija fil-Buskett se jissaħħaħ biex inkomplu nivvalorizzaw varjetajiet ta’ dwieli Maltin għall-produzzjoni tal-inbid biex ikun kummerċjalizzat

• Is-sena d-dieħla se nkomplu fuq it-titjib li diġa għamilna f’dan iċ-ċentru u se nibdew proċess ta’ tkabbir, ħsad u vinifikazzjoni tal-varjetajiet tal-għeneb biex b’hekk ikunu identifikati l-varjetajiet li għandhom

potenzjal li jagħmlu iktar inbejjed Maltin ta’ kwalità.

• Se nkunu qed nagħmluha iktar facli biex ir-raħħala jkollhom aċċess ferm aħjar għal servizzi veterinarji fl-irziezet tagħhom stess. Servizzi li jvarjaw minn kura sa pariri.

• Se jkun hemm ir-riżorsi meħtieġa sabiex ir-raħħala jieħdu servizz iktar aħjar u dirett fl-irziezet tagħhom stess.

• Jeħtieġ li napprezzaw iktar il-bżonn tal-biedja għal pajjiżna u li napprezzaw iktar il-ħidma tal-bidwi. Is-sena d-dieħla se jkunu qed jittieħdu passi f’din id-direzzjoni u se nkunu qed ninvolvu uliedna studenti fil-livell primarju u sekondarju u dan sabiex nibdew minn kmieni napprezzaw dak li tagħti l-art.

• Permezz ta’ programm imfassal apposta se nkunu qed inżidu l-għarfien fost it-tfal dwar l-importanza tal-agrikoltura fil-produzzjoni tal-ikel, it-tjubija tal-prodott lokali u s-sehem kbir fis-soċjetà tagħna, tal-bdiewa u r-raħħala. Madankollu l-programm jindirizza wkoll il-ħtieġa ta’ responsabbiltà fil-konsum tal-ikel.

• Let’s Talk Farming se jkollu 8 kategoriji t’attivitajiet li anki jistgħu jiġu integrati fil-kurrikulu nazzjonali eżistenti.

• Il-programm Let’s Talk Farming se jkun qed jieħu lill-istudenti tagħna dirett fl-irziezet u stabbilimenti tal-biedja biex jesperjenzaw

ix-xogħol tal-bdiewa u r-raħħala u jiġu mħeġġa huma wkoll ikabbru minn żerriegħa jew minn xitel, ħxejjex u siġar tal-frott li jkunu jistgħu jitkabbru sew fil-klassijiet taghhom u sew madwar l-iskejjel.

• Il-Ministeru tal-Agrikoltura, Sajd u Drittijiet tal-Annimali għaddej b’ħidma biex jiġi żviluppat l-ewwel Pjan Nazzjonali għall-Produzzjoni Organika. Għalkemm il-ħtieġa ta’ dan il-Pjan toħroġ mill-bżonn li l-Unjoni Ewropea tilħaq il-miri ambjentali tal-hekk imsejjaħ ‘Green Deal’, anke permezz tal-Istrateġija ‘Farm to Fork’, fejn fost oħrajn irridu naraw sa 25% tar-raba’ taħt ċertifikazzjoni organika sal-2030 fuq livell Ewropew.

• Se nkunu qegħdin nipproponu numru ta’ miżuri li jindirizzaw il-bżonnijiet tagħna f’dan is-settur immirati sabiex l-ewwel u qabel kollox noħolqu ekosistema favorevoli madwar il-produttur tagħna, speċjalment f’dak li għandu x’jaqsam mal-aċċess għall-finanzi, għall-art, għas-swieq u għat-tagħrif; inkomplu nsaħħu l-istrutturi ta’ tmexxija u koordinazzjoni ta’ azzjoni f’dan il-qasam, anke permezz tal-istabbiliment ta’ taqsima dedikata għal dan; u noħolqu swieq ġodda għall-prodott organiku mal-katina kollha, anke permezz il-Malta Food Agency.

MSIDA CREEK:

Infrastructure Malta (IM) se tissottomet ti pjanti ġodda quddiem l-Awtorità tal-Ip pjanar għal applikazzjonijiet għall-iżvilupp tal-Proġett Msida Creek. Dan ħabbru l-Minis tru għat-Trasport, l-Infrastruttura u l-Proġetti Kapitali Aaron Farrugia flimkien mal-Kap Eże kuttiv ta’ IM Ivan Falzon, fil-preżenza tal-kun silli lokali tal-Imsida u tal-Pietà.

Il-Ministru spjega li permezz ta’ dan ilproġett se jkun hemm iktar konnettività u tn aqqis ta’ 40% fil-ħin tal-ivvjaġġar, filwaqt li 60% tal-proġett, kif qed jiġi propost, issa huwa de dikat għal spazji pubbliċi miftuħa li ser jagħtu dehra ferm isbaħ lill-qalba ta’ din il-lokalità.

Hu qal li minbarra l-bini ta’ flyover minflok il-junction bis-sistema ta’ traffic lights fix-Xatt tal-Imsida, u faċilitajiet aktar siguri għal mez zi alternattivi tal-ivvjaġġar, inkluża mogħdija ġdida għall-mixi u għar-roti, il-proġett jaħseb ukoll biex isir titjib kbir u tisbiħ tal-inħawi fil-madwar b’żoni ġodda għar-rikreazzjoni.

Iż-żieda fl-ispazji miftuħa u fiż-żoni ta’ rikreazzjoni li ser jinħolqu permezz tal-proġett jinkludu pjazza ġdida ta’ 2,200 metru kwadru quddiem il-knisja parrokkjali u kanal tal-ilma baħar li jagħmel ukoll parti minn pjan kontra l-għargħar. Dan il-kanal twil 300 metru se jkun imdawwar b’passaġġi qalb is-siġar f’żona fejn wieħed ikun jista’ jqatta’ ħin ta’ mistrieħ f’am bjent għall-kwiet.

Dan l-investiment ta’ madwar €18-il miljun jinkludi d-disinn u l-bini mill-ġdid tal-junction tat-traffic lights li tgħaqqad Triq il-Marina (minn u lejn Sa Maison u l-Belt Valletta), Triq il-Wied tal-Imsida u Triq Mikiel Anton Vassal li (minn u lejn ir-roundabout tal-iskatepark f’Tal-Qroqq), kif ukoll it-titjib ta’ numru ta’ konnessjonijiet oħra ma’ toroq oħrajn fl-inħa wi li jwasslu minn u lejn il-Gżira, Tas-Sliema u

Ta’ Xbiex. Id-disinn propost għal jelimina l-ħin ta’ stennija ukoll inaqqas il-ħin tal-ivvjaġġar ta’ aċċidenti tul din ir-rotta jtejjeb il-kwalità tal-arja f’żoni oħra fil-viċinanzi.

Din l-arterja, li testendi Maison fl-Imsida sar-roundabout park f’Tal-Qroqq, hi waħda pali fis-sistema tat-toroq il-Belt Valletta u r-reġjun mar-reġjuni tat-Tramuntana permezz ta’ Triq il-Wied Karm (Birkirkara Bypass), il-Kosta.

Mill-junction tat-traffic Imsida jgħaddu aktar minn siegħa li jivvjaġġaw minn u lokalitajiet oħrajn fil-viċin.

Il-flyover ġdida, b’korsija twila madwar 200 metru, għal dan il-proġett, se Triq il-Marina ma’ Triq sabiex jonqos l-impatt residenzjali u dawk għar-rikreazzjoni wi, fosthom il-prominade tura tal-flyover flok

għal dawn it-toroq se stennija fit-traffic lights kif tal-ivvjaġġar u r-riskji ir-rotta arterjali, waqt li tal-arja fil-qalba tal-Imsida u fil-viċinanzi. testendi mill-inħawi ta’ Sa sar-roundabout tal-iskate waħda mill-arterji prinċi tat-toroq tal-pajjiż li tgħaqqad r-reġjun tal-Port il-Kbir tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar il-Wied tal-Imsida, Triq Dun Bypass), Triq Reġjonali u Triq

se jżid l-effiċjenza u l-kapaċità ta’ din l-arterja, waqt li jnaqqas il-livelli għoljin ta’ tniġġis fl-ar ja u storbju li hemm bħalissa bil-waqfien u l-is tennija sakemm jaqilbu t-traffic lights.

It-titjib ta’ din l-arterja importanti fis-siste ma tat-toroq tagħna hija parti mill-impenn kontinwu ta’ Infrastructure Malta sabiex ittejjeb il-kwalità, l-effiċjenza, is-sigurtà u s-sostenibbiltà tal-infrastruttura għat-tra sport fuq l-art madwar il-pajjiż, u sabiex tip provdi l-kapaċità neċessarja sabiex jingħelbu l-isfidi ta’ bħalissa u jintlaħqu l-ħtiġijiet tal-fu tur. L-aġenzija għamlet Road Scheme Upgrade Assessment u Road Safety Audit biex tassigura li l-infrastruttura ġdida tilħaq b’mod effiċjen ti u sigur il-ħtiġijiet tat-trasport f’din iż-żona, kemm dawk ta’ bħalissa kif ukoll fil-futur.

Bħala parti minn dan l-investiment, Infra structure Malta se ttejjeb ukoll il-konnessjoni jiet għat-trasport pubbliku tul din ir-rotta fejn is-servizz tal-karozzi tal-linja huwa mfittex ħafna. Ser jinbnew ukoll bankini iżjed wesgħin kif ukoll rotta ġdida max-xatt għall-mixi u għar-roti, li eventwalment tgħaqqad Tal-Pietà ma’ Ta’ Xbiex u Triq il-Wied tal-Imsida; filwaqt li ser ikun hemm numru ta’ pelican crossings sabiex wieħed jaqsam it-triq b’mod sigur.

tat-traffic lights fix-Xatt talminn 4,500 vettura kull minn u lejn il-Belt Valletta fil-viċin.

b’korsija f’kull direzzjoni u metru, li qed tkun proposta tgħaqqad direttament

Mikiel Anton Vassalli, tat-traffiku fuq iż-żoni għar-rikreazzjoni fl-inħa il-prominade tal-Imsida. Bl-istrut it-traffic lights, il-proġett

L-aġenzija se toħloq ukoll parkeġġ bi spaz ju għal 100 vettura, imsaqqaf b’pannelli so lari, filwaqt li ż-żona ta’ madwar il-Monument tal-Ħaddiem se tinbidel fi spazju aħdar per mezz ta’ xogħol ta’ tisbiħ bi tħawwil ta’ aktar siġar u pjanti u jingħaqad mal-ġnien pubbliku li hemm preżenti. Dan se jkopri madwar 4,500 metru kwadru.

Il-pjanti l-ġodda tal-proġett jinkludu siste ma komprensiva għall-ilqugħ tal-ilma tax-xita sabiex tittaffa l-problema tal-għargħar li ilha teżisti f’din iż-żona għal għexieren ta’ snin.

XI TFISSER U X’OBBLIGI ĠĠIB MARKA

Kitba ta’ LEANNE ABELA GRECH

Mal-250 ilment li rċeviet l-Awtorità Maltija għall-Kompetizzjoni u l-Affarijiet tal-Konsumatur fis-sena 2021 kienu dwar il-marka CE fuq il-prodotti. Dwar dan tkellimna mad-Direttur għas-Sorveljanza tasSuq, RUDIE VELLA, li spjega d-differenza fl-obbligi bejn importatur u distribur, filwaqt li individwi li jbigħu prodotti online għandhom l-istess responsabbiltà daqs bejjiegħa tal-ħwienet. F’din l-intervista ġie spjegat ukoll x’għandu jagħmel il-konsumatur biex ikun sigur waqt il-proċess tax-xiri u anke wara.

Is-sena li għaddiet l-Awtorità Maltija għall-Kompetizzjoni u l-Affarijiet talKonsumatur (MCCAA), irċiviet mal-250 ilment marbutin ma’ prodotti li għand hom ikollhom il-marka CE.

Id-Direttur għas-Sorveljanza tas-Suq fi ħdan l-MCCAA, Rudie Vella, qalilna li l-marka CE fuq il-prodotti qiegħda hemmhekk bħala timbru li l-manifattur tal-prodott mexa mal-liġijiet Ewropej u li wkoll iddikjara dan, jiġifieri, għalhekk hu qiegħed jidħol responsabbli għal dak il-prodott li pproduċa.

X’INHI L-MARKA CE?

“MUŻIKA MUŻIKA” B’RISPONS

Illum il-ġurnata l-bejgħ ta’ prodot ti sar aktar faċli, b’mod speċjali bl-użu tal-mezzi soċjali u servizzi oħra online. Iżda, dan il-bejgħ iġib miegħu l-istess responsabbilità meta persuna tbigħ prodotti minn ġo ħwienet.

Ħafna prodotti elettroniċi jkollhom il-marka CE fit-tikketta tagħhom. Din il-marka tfisser dikjarazzjoni mingħand il-manifattur li l-prodott għadda minn numru ta’ testijiet li l-prodott jista’ jopera flimkien ma’ prodotti oħrajn mingħajr inter ferenza. Din il-marka tagħti serħan il-moħħ ukoll li l-prodott hu sigur biex jintuża.

QAWWI GĦAT-TIELET EDIZZJONI

Wara biss żewġ edizzjonijiet, Mużika Mużika qed ikompli jistabbilixxi ruħu bħala avveniment prestiġjuż iddedikat għall-kanzunetta Maltija b’organizzazz joni tal-ogħla livell li qatt ma rajna bħal ha f’pajjiżna. Fil-fatt, hekk kif fl-aħħar jiem għalqu l-applikazzjonijiet għattielet edizzjoni tiegħu, Festivals Malta ħabbret ir-rispons qawwi fost l-artisti lokali tant li b’kollox iddaħħlu 149 sot tomissjoni.

“L-ebda prodott immanifatturat bar ra mill-Unjoni Ewropea, li jirrik jedi li jkollu l-marka tas-CE, iżda ma jkollux, ma jista’ jinbiegħ fis-suq loka li jew dak Ewropew. Huwa tajjeb li nifhmu d-differenza ta’ meta persuna li ġġib l-affar ijiet minn barra l-UE u għalfejn hemm din id-dif ferenza.”

It-tim ta’ Festivals Malta issa se jib da l-proċess li jwassal għall-għażla tas-semifinalisti. L-ewwel fażi tikkon sisti f’diversi sessjonijiet ta’ evalwazz joni minn ġurija esperta u wara jint għażlu l-aħjar 40 kanzunetta. Fit-tieni fażi, l-artisti ta’ dawn il-kanzunetti jesebixxu l-kanzunetta tagħhom live akkumpanjati minn backing track qud diem ġurija professjonali, li tkun waħda differenti minn dik tal-fażi ta’ qabel.

finali f’Marzu tal-2023. Il-fażi finali talfestival tkun maqsuma fuq it-tlett ijiem bejn it-23 u l-25 ta’ Marzu li ġej.

Il-Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali Owen Bonnici stqarr: “Dan il-festival, li issa daħal sew fil-kalendarju kulturali annwali tagħna, jimliena b’kuraġġ u enerġija kbira biex naraw il-lingwa Mal tija sabiħa tagħna tie ħu postha fiċ-ċentru ta’ Mużika Mużika. Bħala Gvern aħna kommessi li nkomplu naħdmu biex dan il-festival jikber u jin firex ma’ aktar sezzjonijiet tal-poplu tagħna.”

bl-applikazzjonijiet li rċevejna, issa jib da l-proċess li bih jintgħażlu s-semifi nalisti, żgur li l-għażla mhux se tkun faċ li, għax il-livell dejjem ikompli jogħla!”

Uħud mill-prodotti li jeħtieġu lmarka tas-CE huma:

Ċermen ta’ Festivals Malta, li ddeskriva Mużika Mużika bħala “probabbilment l-akbar investiment li seta’ jsir fl-in dustrija tal-mużika Maltija bħala pjat taforma eċċezzjonali lill-artisti Maltin.

Is-Sur Vella qal li persuni li jimportaw oġġetti minn barra mill-Unjoni Ewro pea, bħal pereżempju miċ-Ċina, u llum il-ġurnata anke mir-Renju Unit, jitqiesu bħala importaturi; filwaqt li dawk li jim portaw minn pajjiżi stati tal-UE, jitqiesu bħala distributuri. L-obbligi tat-tnejn huwa differenti. “Eżempju, wieħed irid iżomm aktar dettalji fuq il-prodotti li qiegħed jimporta minn dak li qed jiddis

fatt, irid iżomm id-dokumenti għal per jodu ta’ 10 snin; il-liġijiet huma speċifiċi fuq kull prodott. Però, għaldaqstant jibqa’ li jekk il-prodott ma jkunx kon formi ma’ waħda mil-liġijiet, waħda minnhom hi li m’għandux il-marka tasCE, ikun illegali li dan il-prodott jinbiegħ kemm f’Malta u anke fi kwalunkwe pajjiż ieħor tal-UE.”

“Jidher li kull sena t-taqtigħa fisnali ser tkompli dejjem tiħrax. Ninsab ċert li l-ġurija għandha biċċa xogħol iebsa quddiemha. Nirringrazz ja lil kull min applika għall-fiduċja sħiħa li għandhom lejn il-festi val,” qal id-direttur ar tistiku Paul Abela.

Minn dan l-istadju, jgħaddu l-20 kanzunetta li se tipparteċipa fis-semi

Raymond Bugeja, iċta’ Mużika Mużika, qal li dan il-festival sa mill-bidu nett kellu parteċipazzjoni sabiħa. “Mis-sottomissjonijiet li rċeve jna jidher li l-legat ta’ Mużika Mużika se jkompli jikber. Jiena kuntent ħafna

Però, mhux kull prodott għandu bżonn li jkollu l-marka tas-CE.

Meta tkellmet dwar l-iġġudikar tal-kanzunet ti fil-fażijiet kollha, il-Kap Eżekuttiv ta’ Festivals Malta, Annabelle Stivala qalet: “Dan hu proċess li neħduh b’serjetà kbira, għax nemmnu li l-proċess tal-għażla għan du jkun wieħed ġust u li jiggarantixxi l-kwalità tal-kanzunetti magħżulin.”

Ikkummenta wkoll Aaron Zahra,

Kull negozjant għandu jkun jaf lie ma prodotti għandhom bżonn il-marka tas-CE. “L-ewwel nett huwa mistenni li jekk wieħed qiegħed jopera fis-settur ikollu l-għarfien dwar jekk dak il-pro dott għandux bżonn il-marka CE jew le. Però, oltre minn hekk, il-Kummiss joni għandha l-pjattaforma Access to Markets li permezzz ta’ kodiċi apposta – numru internazzjonali li jkun jappart jeni għal dak it-tip jew għal dik il-kate gorija tal-prodott – flimkien ma’ det talji oħra tal-prodott, fosthom il-pajjiż

Dan hu wieħed minn sensiela ta’ avven imenti li Festivals Malta jħares b’tant ottimiżmu li jorganizza u jagħmel dan permezz tal-ħaddiema kollha tiegħu bl-akbar serjetà u professjonalità biex jippreżenta spettakli tal-ogħla livell lill-poplu Malti u Għawdxi.”

tal-oriġini. Meta jiddaħħlu d-dettalji, is-sit Access to Markets jagħtik l-in formazzjoni kollha dwar l-obbligi jew ir-rekwiżiti li huma speċifiċi għal dak il-prodott.”

Iżda, lil hinn minn hekk, il-konsuma tur għandu wkoll ikun jaf minn fejn se jkun qed jixtri. Fil-fatt, il-sit elettroniku tal-MCCAA huwa pjattaforma informat tiva għall-konsumatur.

Hu kompla li issa jintensifikaw it-tħej jijiet minn kull aspett, kemm għal dik li tibda minn issa għall-għażla tal-kanzu netti li jridu jgħaddu għall-fażijiet finali, kif ukoll biex jiġi garantit l-akbar spet taklu mużikali li jittella’ f’pajjiżna. “Flaħħar mill-aħħar il-pubbliku Malti hekk sar jistenna minna u minn dan il-festi val u hu xieraq li niċċelebraw il-lingwa tagħna b’dan il-mod,” tenna Zahra.

Aktar tagħrif jinstab fuq is-sit uffiċ jali tal-festival www.muzikamuzika.mt.

Id-Direttur għas-Sorveljanza tasSuq tal-MCCAA spjega li l-konsumatur għandu jieħu ċerti miżuri qabel jixtri

APPLIANCES TAD-DAR

ĠUGARELLI

APPARAT ELETTRONIKU

MAKKINARJU

NUĊĊALIJIET TAX-XEMX

CE FIX-XIRI TAL-PRODOTTI?

prodott u dan sabiex kemm jista’ jkun jiġu evitati l-problemi wara. X’għandu jagħmel il-konsumatur?

• Qabel jixtri, il-konsumatur għandu jara li jkun jaf mingħand min qed jixtri u li għandu biżżejjed informazzjoni rela tata, biex f’każ li tinqala’ xi tip ta’ prob lema fuq is-sigurtà tal-prodott, ikun jaf eżatt għand min għandu jmur. Aktar ma persuna jkollha informazzjoni, aktar aħjar.

• It-tieni punt hu li wieħed jara l-lis ta ta’ dawk il-prodotti li huma msej ħa lura mis-suq minħabba s-sigurtà tagħhom. Ir-raġuni tkun dwar ir-riskju kbir tagħhom.

• It-tielet punt hu li wieħed jiċċekkja anke l-kummenti u r-ratings li hemm fuq is-sit elettroniku li jkun qiegħed isir ix-xiri minnu. Ta’ min wieħed iżomm f’moħħu wkoll li l-kummenti (ta’ per suni oħrajn) fuq il-prodott mhux dejjem

ikunu ġenwini.

• Ir-raba’ punt hu li wieħed jaqra l-is truzzjonijiet u xi twissijiet li jista’ jkun hemm fuq l-istess siti li jkun qed jixtri minnhom.

Id-Direttur għas-Sorveljanza tas-Suq tal-MCCAA temm jgħidilna: “Wara li tix tri, il-pariri li nħobbu nagħtu huma li jekk għandek il-possibilità li tirreġistra prodott mal-manifattur jew l-importa tur, agħmilha. Dan għax jekk ikun

hemm xi kwistjoni fuq is-sigurtà, ilmanifattur jew l-importatur ikun jista’ jikkuntattjak. Il-punt l-ieħor hu li jekk issib xi tip ta’ problema bis-sigurtà jew bil-konformità tiegħu, għandek l-ewwel tkellem lil dak li tkun xtrajt mingħandu u t-tieni għandek ukoll awtoritajiet li jistgħu jassistuk.”

Aktar informazzjoni dwar il-mar ka CE jew il-ħidma tal-Awtorità Malt ija għall-Kompetizzjoni u l-Affarijiet tal-Konsumatur tinstab fuq is-sit uffiċ jali mccaa.org.mt.

Il-kontinent Ewropew u lil hinn minnu kollha kelma waħda: l-effetti inflazzjonarji tal-għoli tal-ħajja kawża tal-pandemi ja u l-gwerra fl-Ukrajna qed ikollhom impatt ikrah fuq di versi fatturi b’mod speċjali l-ekonomija ta’ diversi pajjiżi.

Il-Baġit li ressaqna jiddist ingwi lil pajjiżna minn pajjiżi oħra. Għaliex dan kien Baġit li joħloq bilanċ b’saħħtu bejn li minn naħa nkomplu nsaħħu l-ekonomija ħalli din tkompli tikber u min-naħa l-oħra nas siguraw finanzi sostenibbli u tajbin.

Il-Baġit li ressaqna din ilġimgħa kompla fuq Baġits preċedenti billi reġa’ kien

U FIN-NEGOZJI

wieħed li ma inkluda l-ebda taxxi ġodda, la fuq in-negozji u lanqas fuq il-poplu. Ftit huma l-pajjiżi li f’dan il-maltemp ekonomiku jistgħu jgħidu bħal na li ma inkludejna ebda taxxa ġdida fil-Baġit … anzi aħna kom plejna ngħinu.

Baqgħu għalhekk jingħataw il-benefiċċji soċjali kollha, fost hom l-għajnuna lill-first-time buyers, żammejna ċ-childcare centres b’xejn u erġajna taj na żidiet sostanzjali u kontin wi lill-pensjonanti u lil dawk bi dħul baxx. Dan kien tassew Baġit sostenibbli, li jaħseb f’kulħadd, u li ma jħalli lil ħadd jaqa’ lura. Dan ifisser ukoll li Malta qabdet direzzjoni ekono mika tajba li se tassigura ċ-ċer tezza u l-istabbiltà li diġà jeżistu f’pajjiżna.

Fl-2023 se nkomplu naħdmu fuq it-tajjeb li diġà sar kif ukoll inkomplu nseddqu dak kollu li jagħmilna Maltin. L-2023 se tkun is-sena fejn nikkonsol idaw u nsaħħu dak li ksibna flimkien.

Kull ġenerazzjoni, monu ment, artifatt, lingwa, kamp jun, u ċelebrazzjoni għandha storja xi tgħid. B’hekk irid jibqa’ jiġi żgurat li dawn l-istejjer jit gawdew mill-ġenerazzjonijiet futuri u jsiru aċċessibbli għal

kulħadd għall-esperjenza u għat-tgawdija.

Matul l-2022 tlestew 20 proġett ta’ restawr filwaqt li bħalissa għaddejjin xogħlijiet varji fuq 25 proġett ieħor. Fissnin li ġejjin, ser jitlesta r-rest awr fil-Palazz tal-Gran Mastru, titkompla l-ħidma fir-restawr tas-swar u restawr ta’ knejjes u kappelli f’diversi lokalitajiet kif ukoll titkompla l-ħidma fuq il-proġett ta’ Tas-Silġ, f’Marsax lokk.

Qed ninvestu bis-sħiħ fir-ri novar ta’ Villa Guardamangia li hija l-unika dar barra mir-Ren ju Unit li għexet fiha r-Reġina Eliżabetta II. Din il-binja hija importanti fiha nfisha bħala waħda mill-ewwel, jekk mhux l-ewwel, binja ta’ villeġġjatura li nbnew f’dawn l-inħawi, li kienu tant viċin għall-Belt Valletta f’każ ta’ bżonn, iżda fl-istess ħin tant ’il bogħod, qrib il-baħar u fil-kampanja, fi żmien meta dawn l-inħawi kienu kompleta ment differenti mil-lum.

Villa Guardamangia hija però magħrufa l-iżjed minħab ba li f’nofs is-seklu 20 kienet ir-residenza tal-Prinċipessa Eliżabetta u l-Prinċep Filippu għal madwar tmien xhur bejn l-1949 u l-1951 – l-unika residen za barra r-Renju Unit li qagħdet

fiha l-Prinċipessa Eliżabetta u li kkunsidrat bħala d-dar tagħha, peress li hawnhekk, għall-ew wel u l-aħħar darba f’ħajjitha, setgħet tgħix ħajja ‘normali’ mingħajr ħafna obbligi formali. Riżultat ta’ dan, din il-proprjetà llum tissimbolizza wkoll ir-rela zzjoni mill-qrib ta’ bejn Malta u l-Ingilterra għal dawn l-aħħar 200 sena.

Dan is-simboliżmu issa żdied fil-qawwa tiegħu wara l-mewt tar-Reġina. Villa Guardamangia għandha l-potenzjal li ssir dak li wieħed forsi jista’ jiddefinixxi bħala post ta’ pellegrinaġġ għal dawk kollha li jħobbu l-familja Rjali b’mod ġenerali, u lir-Reġi na Eliżabetta b’mod partikolari.

Għall-ewwel darba fl-istorja ta’ pajjiżna, Malta ser tieħu seh em fil-London Design Biennale. Permezz ta’ dawn l-isforzi, qed inkomplu nwettqu l-missjoni tagħna li nesponu aktar lill-in dustriji kulturali u kreattivi tagħna fuq pjattaforma inter nazzjonali. Din hija l-ewwel darba għal pajjiżna li qed nip parteċipaw fil-London Design Biennale.

Avveniment sinifikanti fuq skala kbira bħal dan iservi bħa la vetrina għas-setturi artis tiċi u kreattivi tagħna, waqt li jsaħħaħ ukoll il-profil tad-disin

jaturi tagħna fuq livell internaz zjonali. Il-ħidma hija kontinwa wkoll għall-parteċipazzjoni ta’ Malta fil-Biennale ta’ Venezja għall-edizzjoni li jmiss tal-2024. Però, l-ikbar proġett kultur ali għas-sena d-dieħla hu dak tal-MICAS fejn se jitlestew, fost oħrajn, ix-xogħlijiet fuq il-gal leriji u l-ġnien tal-iskultura. B’dan il-proġett se nkunu qed nagħtu lura tmien fuq tmien ta’ art li bħalissa hi inaċċessibbli lill-familji Maltin u Għawdxin bis-saħħa tal-arti. Tant hu sabiħ dan il-proġett li wara li nlestu l-galleriji u l-ġnien tal-iskul tura, se nkomplu fażijiet oħra tal-proġett biex dejjem nagħtu iktar lill-poplu Malti.

Dan il-Baġit b’ruħ soċja li se jibni fuq l-impenn tagħ na li niċċelebraw il-kultura fil-ġeneri diversi tagħha u nibqgħu nagħtu sostenn lill-ar tisti għaliex aħna kommessi li nkomplu nkabbru l-attivitajiet kulturali.

Kulħadd għandu rwol kruċjali fil-ħarsien u fl-iżvi lupp tal-kultura nazzjonali u fil-protezzjoni tal-wirt kultur ali u l-għan ewlieni jibqa’ biex inrawmu fil-ħajja tan-nies, il-kuxjenza u l-apprezzament għall-identità u l-kultura Malt ija li jiddistingwuna!

Il-pjan finanzjarju li ħabbar ilGvern għas-sena 2023 għandu jissejjaħ “Baġit Straordinarju għal Żmien Straordinarju”. Qed ngħid dan għaliex ċertament għaddejna u għaddejjin minn żmien ta’ sfida kbira bħala dinja, bħala Ewropa u bħala pajjiż. Bdejna bil-battalja malCOVID-19 li mhux biss affett watna mill-aspett ta’ saħħa, iżda wkoll minn kwalunkwe aspett tal-ħajja tagħna. Bħalis

sa għaddejja gwerra fl-Ewropa li qiegħda tħalli effett mhux biss mill-aspett ta’ sigurtà, iżda wkoll mill-aspett ekonomiku, speċjalment iż-żieda fl-infla zzjoni u l-prezzijiet esaġerati tal-enerġija.

Wieħed irid jieħu dan kol lu f’kuntest. Il-kuntest huwa x’qed iseħħ barra minn xtutna. Bosta pajjiżi ferm akbar u ak tar b’saħħithom minna qegħ din għarkupptejhom ekono mikament u finanzjarjament.

Dan il-Baġit jagħtina ċertezza u stabbiltà li huma tant im portanti. Anke pajjiżi li s-soltu nassoċjawhom ma’ Gvern stab bli bħar-Renju Unit, inbidlu tliet Prim Ministri fi ftit ġimgħat. Hawn għandna tmexxija b’saħħitha bil-Prim Ministru Robert Abela.

Għandna tbassir tajjeb ħafna għal dak li huwa tkabbir ekono miku, tkabbir f’ċerti setturi li ser iħalli l-frott u jiggarantixxi l-impjiegi. Dan huwa kkonfer mat minn aġenziji ta’ kreditu barranin b’mod konsistenti.

Huwa Baġit li ħaseb f’kulħadd, imma fuq kollox għal batut sabiex dan nagħtuh tar ka għall-impatt ta’ dak li qed jiġri madwarna. Ser nibqgħu nsaħħu din ix-xibka soċjali li hija vitali sabiex tagħti ħajja ta’ dinjità minn kull aspett lil kulħadd. Dan hu li nemmnu fih bħala Laburisti. Huwa hekk li għandna nkejlu s-suċċess tagħ na.

Uħud minn dawn il-miżuri huma;

• Żieda lill-pensjonanti koll ha;

• Inqas piż ta’ taxxi fuq il-pen sjonanti li jaħdmu;

• Bonus sħiħ għall-għoli talħajja lill-pensjonanti;

• Żieda fil-pensjoni tar-romol;

• Krediti ta’ bolol lill-persuni li jbatu minn saħħa menta li u għal dawk fuq l-allowance tal-carers;

• Żieda fiċ-children’s allow ance;

• Ser tkompli l-iskema sabiex jibqgħu jiġu indirizzati l-inġus tizzji tal-passat;

• Żieda fl-għotja lill-iskejjel bl-akbar numru ta’ studenti vulnerabbli;

• Tax credit għall-ispejjeż ta’ terapija lill-ġenituri ta’ persuni b’diżabbiltà;

• Żieda fil-benefiċċju tal-kera;

• Sussidju fuq vetturi modi fikati li jinstaqu minn persuni b’diżabbiltà;

• Għotja lill-first-time buyers li jakkwistaw proprjetà b’self;

• Ċekk ta’ tax refund lill-ħad diema;

• Laptop ġdid lil kull student fis-seba’ sena.

Dan hu Baġit sostenibb li. Din il-kelma tintuża ħafna, però qajla naħsbu verament xi tfisser. Din tfisser li Gvern La burista ma naqqarx minn dak li l-Gvern ta f’Baġits preċeden ti. It-tajjeb żammu kollu minn sena għal sena u anke issa għas-sena 2023. Fl-istess ħin anke f’ċirkostanzi stroardinarji daħħal miżuri oħra pożittivi li huwa ser ikun kapaċi jsostni u dan b’mod partikolari għal min l-aktar għandu bżonn u

għal min qed jintlaqat l-aktar minn dak li qed iseħħ madwar na. Fl-istess nifs ma tefax aktar piżijiet fuqna. Dan japplika l-ak tar għall-prezzijiet tal-enerġi ja. F’pajjiżi ġirien tagħna dawn għolew anke saħansitra b’er ba’ darbiet. Hawnhekk għadna ngawdu minn prezzijiet tajba li wasslu wkoll sabiex titrażżan l-inflazzjoni. Dan seta’ u jista’ jseħħ biss jekk insostnu t-tkab bir ekomoniku. Dik iċ-ċavetta ta’ kollox!

Din l-istabbiltà politika, soċ jali, ta’ governanza u ekonomi ka tagħtina s-serħan il-moħħ u ċ-ċertezza għall-ġejjieni tagħna. Konxji li għandna sfidi kbar quddiemna u rridu nsem muhom, iżda għandna tmexxija b’saħħitha li fejn hemm bżonn jittieħdu d-deċiżjonijiet, anke fl-aktar żminijiet diffiċli. Hekk biss nistgħu nimxu ’l quddiem. Huwa l-Gvern Laburista li issa għal snin sħaħ qed jieħu deċiż jonijiet għaqlija li jiggarantixxu kwalità ta’ ħajja tajba għallMaltin u għall-Għawdxin kollha.

Membru Parlamentari

EDWARD

ZAMMIT LEWIS

Ministru

OWEN BONNICI

BAĠIT LI JIMPURTAH MINNEK

saħħa t’eċċellenza u mingħajr ħlas, u assiguraw edukazzjoni ta’ kwalità għal uliedna. Kienu Gvernijiet Laburisti li wieżnu lillpensjonanti u li sena wara l-oħra, raw li jżidu l-pensjonijiet wara snin ta’ friża biex joffru ħajja diċenti lill-anzjani.

tiflaħ tonfoq u tixtri servizzi u prodotti. Għalhekk, għax aħna rridu nżommu fuq quddiem u nibnu fuq il-kwalità tal-ħajja, dan il-Baġit qiegħed b’mod proattiv jieħu ħsieb li jrażżan l-għoli talħajja f’pajjiżna.

l-familji Maltin u Għawdxin ikomplu jgawdu mill-kwalità tal-ħajja li mdorrijin biha taħt Gvernijiet Laburisti.

ħajja tagħna għoli.

Il-Baġit ippreżentat nhar it-Tnejn huwa Baġit li jimpurtah minnek u li jagħti garanzija ta’ kwalità ta’ ħajja aħjar, fi sfond ta’ kredibilità li nkisbet fl-aħħar snin taħt Gvernijiet Laburisti.

Matul iż-żminijiet kienu Gvernijiet Laburisti li taw id-dinjità lill-ħaddiema b’kundizzjonijiet ta’ xogħol xierqa. Kienu Gvernijiet Laburisti li taw is-serħan talmoħħ b’xibka estensiva ta’ miżuri ta’ sigurtà soċjali għal min ikollu l-biża’ li jista’ jaqa’ lura fis-soċjetà. Kienu Gvernijiet Laburisti li għamlu u saħħew sistema ta’

Dawn huma kollha kisbiet li għamilna bħala pajjiż matul issnin u l-garanzija li nibqgħu nżommu u saħansitra nżidu fuq dawn il-pilastri tal-kwalità talħajja, dejjem kienet u tibqa’ taħt Gvernijiet Laburisti. Il-Baġit għall-2023 jibni fuq il-kwalità tal-ħajja diġà għolja li għandna u jaċċerta li dak li akkwistajna tul issnin, nibqgħu nħarsuh.

L-ikbar tħassib madwar id-dinja kollha huwa ż-żieda fil-prezzijiet tal-oġġetti, tal-elettriku u tal-fuel, li tnaqqar minn kemm persuna

Jekk inħarsu lejn dak li qed jgħid il-Baġit b’mod konkret, qed ninvestu €600 miljun f’għajnuna fuq fuel, enerġija u ċereali. B’din il-miżura biss, kull familja se tkun qed tiffranka €2,000 kull sena.

Il-fatt li aħna qed nieħdu dawn il-miżuri tant b’saħħithom biex niżguraw li l-prezzijiet ma jogħlewx, juri kemm aħna verament qed nieħdu ħsieb ilkwalità tal-ħajja tan-nies b’dan il-Baġit.

Ħaddieħor għolla l-prezzijiet tal-elettriku bil-qalb. Aħna bilqalb inżommuhom stabbli ħalli

Fis-settur tas-saħħa, għandna Baġit ta’ €930 miljun rikorrenti u €76 miljun oħra kapitali, biex niggarantixxu li s-saħħa tkun mingħajr ħlas. Kieku s-saħħa tagħna hija bil-ħlas f’Malta, ilpoplu Malti jrid iħallas mal-biljun ewro fuq is-saħħa tiegħu.

L-edukazzjoni l-istess, Baġit ta’ €370 miljun. Aktar minn biljun ewro oħra f’servizzi soċjali.

Dawn l-erba’ miżuri biss –l-enerġija, is-saħħa, l-edukazzjoni, u s-servizzi soċjali, jinkludu aktar minn €3 biljun li direttament bħala servizzi u bħala għajnuna, qed imorru fil-bwiet tan-nies. Dan ifisser li aħna qed niggarantixxu li nibqgħu nżommu l-istandard tal-

Ħaddieħor għolla l-prezzijiet tal-elettriku bil-qalb. Aħna bil-qalb inżommuhom stabbli ħalli l-familji Maltin u Għawdxin ikomplu jgawdu mill-kwalità tal-ħajja li mdorrijin biha taħt Gvernijiet Laburisti.

BAĠIT TA’ ISPIRAZZJONI

għaddej tajjeb u żerżqet il-kliem li nisma’ s-soltu mingħand il-barranin: “Tgħid niġi noqgħod Malta?”

U dlonk infexxejt nispjegalha d-diversità ekonomika ta’ pajjiżna u kemm hu faċli ssib xogħol. U kompliet titħajjar u l-konklużjoni tagħha kienet rimarka interessanti: “Malta u l-Gvern tagħha minn dejjem kienu jispirawni.”

żgħir, mingħajr riżorsi naturali.

Erġajna kkonfermajna li dan il-pajjiż jista’ jibqa jassigura rekord wara l-ieħor f’infiq soċjali u ekonomija stabbli u li għalhekk is-soċjetà qed tiġi l-ewwel.

attivitajiet ekstrakurrikulari, u fil-kwalità tal-ħajja.

Il-kwalità tal-ħajja mhix biss ilflus fil-but. Hija wkoll l-ambjent li ngħixu fih, u dan il-Baġit ukoll għandu miżuri b’saħħithom favur l-ambjent u l-ħolqien ta’ spazji ġodda fejn il-familji Maltin u Għawdxin jistgħu jqattgħu ħin ta’ kwalità flimkien.

Il-kwalità tal-ħajja tfisser aktar flus fil-but, aktar saħħa, aktar edukazzjoni, pensjonijiet aħjar, u ambjent aħjar li ngħixu fih.

Fuq kollox, dan huwa Baġit li jimpurtah mill-individwu. Ħafna mill-miżuri jolqtu faxex kbar fissoċjetà – bħall-enerġija, iż-żieda fil-pensjonijiet u l-COLA għallħaddiema. Hemm ukoll miżuri li jolqtu lil gruppi partikolari li jkunu għaddejjin minn problemi soċjali.

B’dan il-Baġit qed nidħlu personalment għand il-familji biex inkunu nistgħu nsolvu ċerti problemi individwali. Dan kollu jnaqqas l-abbużi u allura b’mod konkret, dan il-Baġit jimpurtah mill-individwu.

Dan huwa Baġit li juri stabbiltà u impenn favur kwalità ta’ ħajja aħjar għal kull individwu, Malti u Għawdxi.

Dakinhar tal-Baġit kont qed nitħaddet ma’ ħabiba tiegħi Griega fuq l-internet, u semmejtilha li fi ftit sigħat se jkun qed jinqara l-Baġit u li emmint li kien se jkun Baġit tajjeb mingħajr taxxi u jinkludi iktar investimenti. Ta’ żewġ Mediterranji li aħna ta’ spiss niddiskutu s-sitwazzjoni politika li nkunu għaddejjin minnha fil-pajjiżi rispettivi tagħna. Iktar faċli nifhmu lil xulxin.

Mill-ewwel esprimiet element ta’ sorpriża ta’ kif jista’ jkun li pajjiż bħal tagħna għadu

Fi sfond ta’ kriżi internazzjonali fejn jidħlu l-prezzijiet tal-enerġija, bilgwerra mhix bogħod minna, u b’ċerti pajjiżi għadhom qed jiġu fuq saqajhom wara l-impatt talpandemija, il-Baġit ippreżentat minn Gvern Laburista nhar itTnejn li għadda, huwa tassew Baġit ta’ ispirazzjoni.

Iktar u iktar meta tikkunsidra li dan huwa Baġit ta’ pajjiż

Soċjetà li flimkien se twettaq l-ikbar investiment li pajjiżna qatt ra fi proġetti ta’ parks u spazji ħodor sabiex il-familji jkunu jistgħu jsibu faċilitajiet li verament jagħtu livell ta’ kwalità ta’ ħajja aħjar.

Soċjetà li se tibbenefika millogħla żidiet fil-pensjonijiet, children’s allowance, stipendji, u miżuri favur l-inklużjoni kemm għal nies b’diżabilità u anke għal dawk li jinċentivaw anzjanità attiva.

Baġit li jispira lill-familji jkomplu jinvestu fl-għaqal u fil-bżulija, fix-xogħol, fl-

Baġit li jispira lis-soċjetà tagħna tkun iktar inklużiva, tirrispetta individwi b’diżabilità, b’investimenti kontinwi fis-settur mediku biex il-pazjenti dejjem jiġu akkomodati, u Baġit li jispira l-anzjani tagħna jibqgħu iktar attivi u jgħixu fil-komunità.

Baġit li jispira l-istudenti u ż-żgħażagħ ikomplu jistudjaw b’żieda fl-istipendji, japplikaw għal boroż ta’ studju, jibdew l-istartup tagħhom, u jixtru l-ewwel proprjetà tagħhom.

Baġit li jispira lil-intrapriżi jkomplu jinvestu fil-ħaddiema tagħhom, fil-ħiliet, fil-kapital, fi proġetti sostenibbli, f’investimenti mill-profitti u jsibu aktar skemi u tnaqqis mittaxxi tagħhom li jassistuhom

f’dan kollu.

Baġit li jispira lis-soċjetà tagħna xxaqleb iktar lejn l-ekonomija l-ħadra bi skemi fuq vetturi elettriċi, investiment kbir fuq l-ambjent u investimenti oħra fuq l-infrastruttura tat-toroq u dik marittima.

Dan kollu meta l-istess Baġit qed jiddedika €600 miljun f’sussidji għall-prezzijiet talenerġija u ċ-ċereali u l-ogħla żieda fil-COLA b’mekkaniżmu li jolqot anke nuqqasijiet talpassat.

Dawn mhumiex possibbiltajiet li jiġu mix-xejn u f’pajjiżi oħra dawn mhumiex offruti kif ġieb u laħaq, speċjalment dawk li għandhom livell għoli ta’ qgħad. Iż-żgħażagħ jitilqu minn pajjiżhom sabiex isibu xogħol u jibagħtu flushom lura d-dar, ir-rati ta’ inflazzjoni huma ta’ barra minn hawn u li tkun sid ta’ darek hija xi ħaġa li ma tistax tilħaq.

Baġit li jispira lill-familji jkomplu jinvestu fl-għaqal u fil-bżulija, fix-xogħol, fl-attivitajiet ekstrakurrikulari u fil-kwalità tal-ħajja

Mhux ta’ b’xejn li pajjiżi ġirien tagħna jistagħġbu u b’mod awtomatiku jistaqsu jekk hux possibbli jgħixu f’pajjiżna fejn it-trankwillità, iċ-ċertezza u l-istabbiltà jirrenjaw.

IL-VAPUR TWASSAL FIL-PORT MINKEJJA T-TURBOLENZI

Il-famuż wage supplement, li għen eluf ta’ ħaddiema u familji, assigu ra li ħadd ma jaqa’ lura filwaqt li ta tama lill-familji u lin-negozji. Dan kollu wera li kien hemm strateġija ċara mill-Gvern; dik li tkun xi tkun is-sitwazzjoni, il-Gvern kien se jkun hemm u se jagħmel tajjeb għal dak kollu meħtieġ sabiex pajjiżna ma jik krollax, anzi jkompli jimxi ’l quddiem anki ffaċċjat b’diżastru dinji bla preċe dent. Il-familji ħassew din il-‘cushion’ u kellhom serħan il-moħħ li mhumiex se jitħallew waħedhom.

Sur Editur, Min jaf b’liema għerf ħiereġ bih għada, dak li r-reazzjoni tiegħu għall-Baġit kienet li l-PeNe se jkun fil-Gvern! Emminni, Sur Editur, ma nafx kif joħroġ bi stqarrijiet bla sinsla dan. Ara kif irid li l-poplu jħares lejh bħala politiku kredibbli!

Ħafna ħasbu u oħrajn xtaqu, li dak li qed jiġri barra minn xtutna jkol lu impatt negattiv fuq il-Baġit ta’ din is-sena. Uħud minn dawn kienu ġen winament inkwetati li l-Gvern ma kienx se jkun f’pożizzjoni li jkompli jwennishom bis-sussidju fuq l-en erġija u l-fuel. Kien hemm min ħaseb li l-Gvern mhux se jkun jista’ jibqa’ jagħti mediċini b’xejn għall-mard kro niku. Oħrajn ħasbu li l-Gvern kien se jnaqqas in-nefqa tiegħu fuq benefiċċ ji oħra, fuq is-saħħa jew fuq l-eduka zzjoni. Dawn kollha jiffurmaw parti minn saff fis-soċjetà li huma l-aktar vulnerabbli.

Kien hemm min xtaq li jsir dan sa biex ikun jista’ jdoqq l-unika diska politika li jaf idoqq. Diska riċiklata ta’ dawn l-aħħar 10 snin.

Minkejja t-turbolenzi kollha, dan il-Gvern irnexxielu li bl-għaqal tiegħu fit-tmexxija, iwassal il-vapur mal-moll ġewwa l-port tad-destinazzjoni tiegħu. Dan ma kien faċli xejn.

Sakemm id-dinja ġiet milquta mill-pandemija, Malta kienet qed tes perjenza tkabbir ekonomiku ta’ bejn 5 u 6%. Dan jisboq bil-bosta il-medja Ewropea. Il-pajjiż kien ukoll qed ji rnexxilu jżomm taħt kontroll ir-rela zzjoni bejn id-dejn pubbliku u l-pro duttività u dan ta ċans biex isiru ċerti investimenti li kienu ilhom li tħallew fuq l-ixkaffa għal snin sħaħ, fosth om; l-infrastruttra u l-bidla tas-sors tal-enerġija tagħna.

Konna f’perjodu fejn il-qgħad kien fl-inqas rata tiegħu tista’ tgħid li kellna full empolyment partikolar ment fost iż-żgħażagħ. Konna qbadna r-ritmu fuq proġetti ġodda bħal units għall-akkomodazzjoni soċjali. Rajna benefiċċji għal dawk li bdew jerġgħu jidħlu fid-dinja tax-xogħol. Assistejna għal tnaqqis fit-taxxa u bosta miżu ri oħra li tejbu bil-kbir il-kwalità talħajja tan-nies.

Konna drajna b’dan il-livell t’għajx ien u allura ħafna ħasbu li l-pandemija kienet se ġġib tmiem għal dan kollu. Minkejja dan, il-Gvern għaraf jieħu l-aħjar deċiżjonijiet u fil-ħin opportun sabiex anki fi żmien ta’ kriżi globali, Malta baqgħet timxi ’l quddiem.

Dan kollu wassal biex il-Gvern kien b’saħħtu biex iħejji pjan ta’ reżiljen za u rkupru qawwi sabiex pajjiżna seta’ joħroġ b’saħħtu ladarba noħoġu mill-pandemija.

Fil-fatt, il-miżuri meħudin waqt il-pandemija, wasslu biex konna fost l-ewwel pajjiżi Ewropej li mill-ġdid qabdu ritmu ekonomiku qawwi sabiex il-ħaddiema u n-negozji tagħna jkunu jistgħu jirkupraw fl-inqas żmien pos sibbli u jerġgħu lura għal perjodu ta’ qabel l-2019.

Il-ħidma u l-viżjoni tal-Gvern tul il-pandemija rajna l-frott tagħhom filBaġit li għadu kemm ġie ppreżentat għaliex l-ekonomija tagħna baqgħet għaddejja b’ritmu b’saħħtu ħafna. Dan wassal biex il-Gvern seta’ jsemmi l-miżuri li ħabbar il-Ministru għall-Fi nanzi u li ser jiddaħħlu fis-seħħ is-se na d-dieħla.

L-istess viżjoni serviet biex il-Gvern, għal sena oħra se jkun jista’ jkompli jis sussidja u jkun ta’ forċina għall-familji Maltin u Għawdxin.

Il-Baġit wera li pajjiżna huwa lest għall-isfidi li ser ikun qed jiffaċċja. Il-Baġit reġa’ għal darb’oħra wera li l-familji mhumiex se jitħallew waħed hom.

Jidher li l-imsieħba soċjali fehmu u qed jirrikonoxxu din il-ħidma li saret. Baqgħu iżolati biss dawk li jridu jmie ru s-sewwa magħruf, anki jekk għal darb’oħra se jibqgħu iżolati waħed hom.

U anki l-ġurnal patetiku tal-partit tagħhom ta! Iva qaddisa ħniena, ma sabu xejn tajjeb fil-Baġit? Kredibbiltà żero dawn ukoll. Għax kieku tgħid faħħru xi miżuri, maqdru oħrajn u taw alternattiva għal dak li ma qablux miegħu, kieku tgħid paċenzja hux! Imma mhux Marija tal-Ħniena, xejn ma fih tajjeb il-Baġit, skont huma!

Ara b’liema għerf ħiereġ bih għada, nerġa’ ngħid, Sur Editur! Jien se nisimgħu! Ilbieraħ mort s’għand ta’ ħdejna u xtrajt sitt bottijiet birra u tlieta crisps. Lil Melda tiegħi ġibtilha tnejn birra mħallta mal-luminata, għax dik hekk tħobb. U ħa ngħidlek, se ngħaddu siegħa nelħ! Nittama li Melda tiegħi ma tidħakx iżżejjed, għax bil-birra mħallta bil-luminata u billi m’għadhiex iżżomm kif kienet qabel, għasra tagħmlu s-sufan.

Skont dawk li jaħsbu li huma l-krema tal-ġurnaliżmu, il-Baġit ma ta l-ebda soluzzjoni konkreta. U skont dawn, marru l-Belt, tkellmu ma’ ħafna persuni u kollha qalulhom li l-Baġit kien talkakka. U ħalluna ngħixu! U morru saqqu l-ħass tal-Marsa, kif konna ngħidu fi żmieni!

Bil-ħaqq qabel ninsa, avolja m’għandux x’jaqsam mal-Baġit, lill-President tawh ktieb ‘Eddie – Is-Sewwa Jirbaħ Żgur’. Qaluli li Simon qed jikteb wieħed ukoll ‘Simon – Ħlomt bit-taraġ ta’ Kastilja’. Ta’ Delia se jsemmih ‘Adrian – Ix-Xewka f’dahar ilGrieg’. U Bernard għadu ma jafx jekk isemmihx ‘Bernard – IlPolitiku Dilettant’ jew ‘Βερνάρδος - Το μηδέν στην πολιτική’. Jekk ma fhimtx it-titlu bil-Grieg, Sur Editur, tinsab fuq l-istess livell tal-Kap tagħhom, li ma jifhimx saħta x’inhi r-realtà ta’ pajjiżna. Jien lill-Kap tagħhom nissuġġerilu jmur s’għand tal-kotba. Jara jsibx ktieb li jiggwidah kif jikteb mingħajr spelling mistakes. Kif kien miżgħud id-dokument li fasslulu bl-għaġla dawk ta’ madwaru. U jekk ma tridx, ferħan bih dan id-dokument ta! Ara kemm hu minfuħ bih innifsu, taf x’qal? Li l-Baġit ħażin u bla soluzzjonijiet u li d-dokument li ppreżenta hu biss huwa tajjeb!

Qas jekk huwa veru, li mhux, ma messu jitkellem hekk! Aħseb u ara. U taf x’qal ukoll? Li d-dokument li ressaq hu għall-Baġit “huwa ffukat”. Ija, daqskemm jiffoka ħu Melda tiegħi, li għandu nuċċali qiegħ ta’ flixkun! X’kull waħda wkoll.

Iffukat imma, il-kbir Prim li għandna! Għax tana Baġit li se jagħti serħan il-moħħ u li jkompli jibni fuq il-ħidma tal-Gvern biex pajjiżna jibqa’ miexi fid-direzzjoni t-tajba. Mela d-dokument nej tagħhom jew!

Dan huwa Baġit bi pjan ekonomiku u finanzjarju li qed jiżgura futur sabiħ u stabbli għaż-żgħażagħ Maltin u Għawdxin, Sur Editur. Dan huwa Baġit ta’ Ċertezza u Stabbiltà. Baġit sod għaliex jindirizza l-isfidi tal-lum u jaħseb għall-futur. Baġit ta’ Gvern li kien, għadu u se jibqa’ forza progressiva, b’ruħ soċjali.

Il-ħidma u l-viżjoni tal-Gvern tul il-pandemija rajna l-frott tagħhom fil-Baġit li għadu kemm ġie ppreżentat għaliex l-ekonomija tagħna baqgħet għaddejja b’ritmu b’saħħtu ħafna

Din jgħiru għalina wisq fuqha. Li l-Gvern tagħna minn dejjem kien il-Gvern ta’ ruħ soċjali. Li mnalla kien il-Gvern tagħna li dejjem ħaseb għall-poplu tiegħu. Li dejjem konna aħna li għollejna l-fqir u l-batut.

Ma jniżżluha b’xejn din. Affarihom! L-aqwa li s-sewwa jirbaħ żgur, hux.

L-aqwa li matul ħajtu warrbuh u umiljawh. Imbagħad kollha pożi u kummiedji u fil-Parlament il-Kap tagħhom iddeskriva lil Arrigo bħala politiku u bniedem atruwist f’dak kollu li kien jagħmel. Ara veru ma jistħux dawn in-nies.

Bilħaqq, għax ma rridx ninsa. Skont David Għarukaża, il-Baġit huwa ta’ diżappunt kbir għall-familji u għall-ħaddiema. Skont l-għaref ta’ Brussell, il-Gvern ta’ Robert Abela huwa Gvern li jippretendi li għandu ruħ soċjali. U mur sib fejn begħt ruħek, David!

Għad-dieħla!

President Sezzjoni Kunsilliera PL

MARIO FAVA

ID-DAGĦA U XI JWASSAL GĦALIH

Għall-artiklu tal-lum, li jittratta d-dagħa, stedint lil Bridget Borg, Soċjologa u Chairperson tal-Mal ta Sociological Association. Staqsejtha tispjegalna fuq fuq x’inhi s-soċjoloġija. Qaltli li hi l-is tudju tas-soċjetà, li bażikament jidħol f’kull ħaġa li tinvolvi l-persuni, fost oħrajn l-istudju fuq kif oġġett jimpatta lin-nies tal-lokal jew lin-nies li se jagħmlu użu minn tali proġett. Tista’ tara kif infrastruttura se taffettwa lill-istess nies, jew tħares lejn liema nies jieklu liema ikel jew min ikollu ċerti gosti ta’ sport, jew ħwejjeġ, jew arti. Jiġifieri s-soċjoloġija hi l-istudju tas-soċjetà. Allura s-soċjologi jħobbu jħarsu dejjem lejn grupp ta’ nies, lejn soċjetà u jżommu f’moħħhom iż-żmien li jkunu qed jitkellmu fuqu u l-kuntest. Eżempju: il-Maltin fl-2022.

Minn CHARLES B. SPITERI

Mitluba tgħidli fuq id-dagħa li nisimgħu u x’tara li jwas sal lil persuna biex tidgħi Bridget qalet li bażikament id-dagħa mhux xi ħaġa rino mata ma’ xi ħaġa pożittiva, iżda hi xi ħaġa negattiva, f’għajnejn min qed jiġġudika x’inhu d-dagħa.

Fil-verità nsibu persuni li jidgħu minħabba li d-dagħa sar parti mill-vokabolar ju tagħhom, jiġifieri mhux neċessarjament iridu jgħidu xi ħaġa ħażina, iżda xi dra bi tkun parti mil-lingwaġġ tagħhom. Allura f’dak issens, lilhom infushom mhix tagħmlilhom ħsara, għax ikunu qed jużawh bħala parti mill-espressjoni tagħhom ta’ kuljum.

Meta nistudjaw jekk iddagħa hux xi ħaġa endemika, inħabbtu wiċċna ma’ diffi kultà. Li hu żgur hu li d-dagħa kien minn dejjem, qed jinste ma’ aktar maż-żmien u nist għu ngħidu li mhix kwist joni li d-dagħa jintiret, għax pjuttost le, iżda hu xi ħaġa li tidħol fis-soċjetà. Dan għax jekk xi ħadd ikun f’ċirku ta’ nies fejn numru minnhom ikunu jidgħu, dak li jkun se jinfluwenza ruħu u hemm ċans li jispiċċa jibda jidgħi hu wkoll. Eżempju ta’ dan narawh fil-familja jew fiċċirku ta’ ħbieb.

Jekk wieħed ikollu lill-ġen ituri jidgħu u t-tfal jisimgħu d-dagħa l-ħin kollu, jispiċċaw jużaw l-istess kliem għax ikun parti mill-vokabolar ju mitkellem frekwenti, u jkunu esposti għalih. Ġie li jkun hemm familji li ma jkunux jidgħu, iżda mbagħad it-tfal jagħmluha ma’ grupp ta’ ħbieb li għalihom iddagħa mhu xejn, jew hu mod ta’ kif iħossuhom qed jikbru meta jagħmlu użu minn dan

il-kliem. B’hekk jaf jispiċċaw jieħdu dan il-lingwaġġ lura d-dar jew ma’ ħbieb oħrajn.

Terġa’ d-dagħa jista’ jkun marbut ukoll mal-klassi soċ jali. Mhux neċessarjament li hu dejjem il-każ, iżda xi drabi hemm tendenza li biex ċerti nies jesprimu ruħhom, jidgħu aktar minn persuni oħrajn biex jispjegaw il-frus trazzjoni li jkollhom.

Kultant, wieħed jista’ jas soċja aktar id-dagħa mannies tal-klassi l-baxxa. Iżda dan la hu bilfors u lanqas dejjem, għalkemm xi drabi min hu fi klassi aktar għolja juża metodi oħra jew ling

waġġ ieħor ta’ diżappunt, biex jispjega li xi ħaġa tkun

qed iddejqu. Naturalment, id-dagħa ma

tistax tarah waħdu, fis-sens li meta jingħad f’mod negat

Meta nistudjaw jekk id-dagħa hux xi ħaġa endemika, inħabbtu wiċċna ma’ diffikultà. Li hu żgur hu li d-dagħa kien minn dejjem, qed jinstema’ aktar maż-żmien u nistgħu ngħidu li mhix kwistjoni li d-dagħa jintiret, għax pjuttost le, iżda hu xi ħaġa li tidħol fis-soċjetà

tiv, jitwassal minn frustrazz joni, nervi, dwejjaq u minn ħafna aspetti oħrajn. Li hu żgur hu li sirna ninnutaw ak tar dagħa minħabba li sirna nkunu ħafna iktar barra middar. Pereżempju fejn dari kien ikollok lill-mara d-dar u r-raġel jaħdem, iċ-ċans li wieħed jisma’ persuna oħra tidgħi kien ikun limitat. Illum għandna kemm irġiel kif ukoll nisa jaħdmu u għandhom avvenimenti lil hinn mid-dar. Dan kollu jis ta’ jwassal għal inqas ħin ta’ kwalità tal-ħajja mal-familja wara l-ħin tax-xogħol.

Il-frustrazzjoni

Peress li l-kwalità, it-tip kwalitattiv u kwantitattiv tal-ħajja li qed ngħixu qed jitnaqqru, hu aktar faċli li nispiċċaw f’ċirku ta’ frus trazzjoni, ta’ dwejjaq u ta’ nervi. Dan kollu jwassal biex ilkoll naqbdu ma’ xulxin u nesprimu ruħna b’xi dagħwa jew tnejn. L-istess mat-tfal: jekk ma jisimgħux mill-ew wel mill-ġenituri u ma jkunx hemm paċenzja biex il-kbar jispjegawlhom għat-tieni u t-tielet darba, jaf jinbet iddagħa. Dan kollu jista’ jkun riżultat li l-ħin ta’ kull wieħed u waħda minna qed isir iktar limitat, għalhekk dak li jkun jispiċċa jissuppervja, jgħol li leħnu u jidgħi. B’riżultat ta’ hekk qed ikollna dagħa li aktar qed jinstema’. Jiġifieri nistgħu nevalwaw li d-dagħa hu wkoll marbut mat-tip ta’ ħajja li qegħdin ngħixu, għax kemm ħajjitna kif ukoll dak kollu li jinsiġna, sar mgħaġġel u nħossu li m’aħna nlaħħqu ma’ xejn. Fl-istess ħin nagħrfu li kollox irid isir malajr.

Nieħdu lit-tfal stess. Jekk hemm kwarta ċans biex jilħqu jlestu x-xogħol tad-dar li ngħatalhom fl-iskola, u dak hu l-ħin, ma jistgħux iġebb duha għal nofs siegħa, għax isirilhom il-ħin tal-futbol jew tal-basketball jew tal-ballet u jsibu li mhux se jlaħħqu jagħmluh. Għalhekk ikunu jridu jagħmluh f’dak il-ħin limitat. Fil-verità, peress li qisna spiċċajna program mati u kollox irid isir fil-ħin tiegħu, kemm tfal, kif ukoll kbar, għandna sfida kbira biex dan kollu ma jimpattax b’mod negattiv l-istat men tali u dak emozzjonali.

Terġa’ xi drabi, jekk ittfal ikunu jridu aktar ħin biex jifhmu xi ħaġa – u ġie li mhux biex jifhmu xi ħaġa biss – għax kultant ikunu ftit inkejjużi wkoll u jiġbdu saqa jn xulxin, il-ħaġa jeħduha fit-tul. Allura qisu la fadlil na lok, ħin u spazju għattfal biex inħarsulhom l-in

noċenza tagħhom. Qisna qed naraw li ngħaġġluhom biex ifittxu jikbru u jitgħallmu. U m’hemmx mod ieħor, għax m’għandniex ħin noqogħ du nilagħbu magħhom, jew nieħdu din il-paċenzja.

Jaf ikun hemm min jistaq si: “Iżda dan kollu marbut mad-dagħa?” Iva u le, għax qed nittratta kif saru l-isfidi tas-soċjetà llum. Id-dagħa xi drabi hu fil-wiċċ ta’ sitwazz jonijiet li qed ngħaddu minn hom aktar fil-fond.

Id-dagħa fl-irġiel u fin-nisa

Diġà semmejt li ladarba llum, il-ħajja tal-mara saret aktar esposta u impenjat tiva, fejn jidħol ix-xogħol, saret simili ferm għal dik ta’ raġel li qabel kien meqjus bħala s-sid tal-familja li jip provdi għajxien. Illum naraw li xi drabi, il-mara jkollha ak tar stress minn qabel. Dan, xi ftit jew wisq jirriżulta, għax għalkemm illum il-ġurnata nisħqu ferm biex il-piż tattfal jinqasam fuq il-koppja, xorta waħda b’mod ġener ali l-mara ħafna drabi għad għandha aktar responsab biltà tat-tfal.

Hawn ukoll single mothers, li fil-ħajja ta’ kuljum jaf ikunu kemm l-omm u anke l-missi er għal uliedhom. Mela jekk ikollha ċertu piż għax mhix tlaħħaq mal-ħajja u forsi qed tipprova tmur taħdem għax ma jkollhiex għajnuniet oħra jn, tiffrustra ruħha. U dan qed nittrattaw biss lill-familja.

Kieku kellna nitkellmu fuq il-frustrazzjonijiet li niltaqgħu magħhom barra, appena noħorġu minn djar na, insibu l-problema aku ta tat-traffiku, in-nuqqas ta’ spazju għall-ipparkjar u l-istaġnar fis-sewqan. Lit teralment għandna ħafna os takli, għax anke jekk tagħmel ħalba xita, neħlu kullimkien. Jiġifieri meta jiġri dan kollu u f’pajjiżna għandna nuqqas ta’ ġonna, nuqqas ta’ postiji et fejn nieħdu ftit arja pura, jew tkun taf li kull fejn tmur se ssib lin-nies u ma tistax toqgħod f’rokna għall-kwiet waħdek, tibda tisbel u bla ma trid taf tirrikorri għad-dagħa.

Differenza fil-ħajja

Issa kif diġà għedt, per ess li sa xi snin ilu l-mara kienet tkun aktar id-dar, il-frustrazzjoni tagħha ma kinitx toħroġ permezz taddagħa fil-pubbliku, għax tul il-ġurnata aktar kien faċli li tqassam bejn il-faċendi u t-trobbija tat-tfal - minkejja li kien ikollhom iktar tfal, u mbagħad filgħaxija jkollha ħin iddur mar-raġel. Illum iżda, qed naraw li litteral

ment, ħajjitna qed tkun ip programmata f’kaxxa. U jekk il-mara jkollha aktar doman da u aktar stennija minnha, timtela bl-istress. Jiġifieri jekk illum qed nisimgħu ak tar nisa jidgħu minn qabel, irridu nifhmu kif qed tinbidel ħajjitna u x’qed iwassal għal dan id-dagħa, mhux fin-nisa biss iżda f’kull min jirrikorri għal dan il-kliem.

Terġa’ d-dagħa mhux xi ħaġa lokali biss, għax hawn kulturi differenti li jidgħu, iżda aħna bħala Maltin, xi drabi anke naraw kif inżew quh. Xi drabi nisimgħu li ċerti barranin f’Malta, uħud mill-ewwel frażijiet li jit għallmu malajr meta jkunu fostna hu d-dagħa, inkella kliem żgħir bħal ‘mela’, ‘iva’ u ‘le’, iżda minn tal-ewwel li jit għallmu, ħafna drabi b’sens ta’ ċajta jkun id-dagħa. Iżda għaliex għandu jkun hekk?

Id-dagħa fid-drama

Forsi minn dan l-aspett, bħa la Maltin, aħna wkoll sirna nisimgħu ħafna dagħa anke fid-drama Maltija, fejn qabel ma konniex. Jaf ikun hemm min jirraġuna: “Jekk il-Maltin jitkellmu hekk, mhux tajjeb li d-drama Maltija tinkludi dan ukoll?” Personalment għandi fehma mod, iżda kieku kellna nħarsu li nkunu ta’ eżempju fis-soċjetà, ngħidlek mod ieħor, għax fil-verità, meta bosta nies ikunu qed isegwu drama u jkun hemm karattru li darba f’mitt qamar żellaq waħda, forsi tgħaddi, iżda jekk ikun karattru li l-ħin kollu jidgħi, jista’ jkun li jin fluwenza lill-ispettaturi. Dan ovvjament kulħadd għandu

l-għażla li jara u jsegwi dak li jixtieq. Fl-istess waqt issib nies li jirraġunaw li jekk tisma’ n-nies jidgħu l-ħin kollu fittriq quddiemek, ma jinflu wenzawkx, waqt li jeħduha bi kbira jekk jisimgħu d-dagħa fid-drama. Jiġifieri qatt ma tista’ ssib xi ħaġa li hi total ment tajba jew totalment ħażina. Aħna sempliċement qed ngħidu li aktar ma tkun espost; hu x’inhu l-meto du ta’ kif tkun espost, aktar għandek iċ-ċans li tispiċċa influwenzat, u xi drabi bla ma taf, tintegra ċertu dis kors f’dak li tlissen int stess.

Insibu li dari, jekk xi ħadd jidgħi fil-beraħ seta’ jittella’ l-Qorti. Illum, din il-pras si m’għadhiex fis-seħħ, għalkemm jekk id-dagħa jkun marbut ma’ storbju li jnaqqas il-paċi pubblika, al lura jistgħu jittieħdu passi legali. Madanakollu, aktar ma jgħaddi ż-żmien aktar qisna qed niftħu l-bibien u mbagħad sta għall-persuna x’materjal se ssegwi.

L-istess fil-kotba: li taqra d-dagħa jaf ma jkunx daqshekk pjaċevoli għal ċerti persuni, iżda fl-ist ess ħin, ħafna drabi l-awtur jgħid li hekk biss joħroġ sew il-karattru pur u speċifiku ta’ min ikun. Finalment irridu niftakru li la m’hemmx ċen sura, hi fil-libertà tal-awtur jew artist kif jitkeb.

Il-Knisja u d-dagħa Il-Knisja tista’ titkellem kontra d-dagħa, iżda kemm tingħata toqol jew attenz joni, hi storja oħra. Hawn min jgħidlek li tista’ tgħad

di opinjoni, għax anke meta tqis li l-maġġoranza talMaltin huma Kattoliċi, hu dmir tagħha li tirrappreżen tahom, iżda ħafna drabi ma tkunx tista’ timponi jew twaqqaf xi ħaġa milli ssir. Filfatt, fil-passat kien hemm di battiti sħaħ meta bdew jiddi skutu ċ-ċensura, fejn tidħol il-Knisja; jekk għandux ikoll ha leħen. Il-kummenti jin stemgħu, għax dawn huma simili ta’ meta jkollok liġijiet, ikunu xi jkunu. Ħafna drabi jkun hemm il-konsultazz joni pubblika, fejn kulħadd jista’ jagħti l-fehma tiegħu, ikun min ikun. Iżda mhux neċessarjament li kull ris pons ikun inkluż. Għalhekk, kif naraha jien, il-Knisja tis ta’ tasal tgħid li bniedem m’għandux jidgħi.

Id-dagħa u l-vjolenza

Ma naħsibx li b’xi mod iddagħa jwassal għall-vjolenza, għax insibu min jagħmel ħaf na storbju u jidgħi għax ikun espressiv, iżda mbagħad lan qas ikun kapaċi joqtol dub biena. Madanakollu, insibu lil min ikun kwiet... u kellna wkoll każi ta’ qtil f’Malta, li tispiċċa tgħid: “kif, dak qatel, qisu nagħġa?” Terġa’ l-agħar li nara hu li bid-dagħa tista’ ssir vjolenza verbali aktar milli vjolenza fiżika.

Hi ħasra li llum id-dagħa daħal ukoll fi lsien iżżgħażagħ u tfal ta’ età żgħi ra. B’xi mod, għall-adult forsi tgħaddi, iżda meta tisma’ tfal jidgħu għall-gost, hi xi ħaġa meqjusa baxxa mis-soċjetà. Ġieli iżda jagħmlu dan biex iħossuhom li qed jikbru u jitqiesu bħala machos.

META TWAĦĦDU Ż-ŻFIN

U L-FOTOGRAFIJA

Kitba ta’ CLIFFORD GALEA

Din il-ġimgħa tkellimt malfotografu George Abdilla li għandu esperjenza twila f’dan il-qasam u ħallejtu liberu jiftaħ qalbu dwar din il-passjoni.

Inħoss li m’hemmx kliem preċiż biex nesprimi s-sodis fazzjon tiegħi meta nara 23 ritratt li ġbidt, esebiti għallpubbliku fil-Belt Kapitali. Esi bizzjoni li tista’ tgħid ma kontx qed nistenna li ssir, imma b’xi mod, għaddew tliet ġimgħat mill-ftuħ u l-personaġġi f’kull ritratt għadhom hawnhekk, lesti biex jilqgħu dilettanti talarti, tal-fotografija, u ovvja ment taż-żfin.

L-imħabba tiegħi lejn ilfotografija nibtet meta kelli 10 snin, u kont qlajt l-ewwel kamera tar-ritratti rigal. Ilħolma minn mindu kont ċkej ken kienet li xi darba jkolli kamera li kellha l-lenti li tinbidel, u bqajt sakemm din il-ħolma wettaqtha meta kelli 16-il sena.

Minn hemm, mill-ewwel rajt li nibda nitħarreġ filfotografija. Ma niftakarx fiċċert liema kien l-ewwel ritratt li ġbidt u żviluppajt b’din ilkamera, imma żgur li l-ewwel biċċtejn xogħol li ħdimt biha kienu wirja ta’ karozzi klassiċi fl-Imdina, u l-mitħna tad-dqiq ta’ taħt l-art li tinsab il-Buskett.

B’xi mod din l-istorja wass litni għall-esibizzjoni 022 Żfinupassjoni, li hi t-tielet esibizzjoni tiegħi bħala foto grafu u t-tieni waħda li tellajt waħdi. L-ewwel waħda, li kont tellajt 10 snin ilu, kienet ibbażata fuq il-jazz. Din issena kif ġejt ikkuntattjat minn Festivals Malta biex noħloq esibizzjoni dwar l-arti perfor mattiva għan-Notte Bianca li għaddiet, iddeċidejt li noħloq biċċiet tax-xogħol relatati maż-żfin. L-arti performattiva minn dejjem kienet togħġobni, u viżwalment tinteressani.

F’dan ix-xogħol, biex tieħu ritratt tajjeb naturalment trid tiġbed xi ħaġa li attwalment qiegħda quddiemek. Allura, biex verament noħroġ ilpassjoni li hemm fiż-żfin ridt nuri liż-żeffiena. Għal din l-esibizzjoni mort lura għal bosta ritratti ta’ żeffiena waqt xi wirja fuq il-palk jew prova li kont ħadt tul dawn l-aħħar seba’ snin. Fil-fatt, il-maġġoranza tar-ritratti li wieħed jara f’din l-esibizzjoni ttieħdu qabel il-pandemija.

Ħassejt li r-ritratti li kont

se nuri kienu se jkunu kollha monokromiċi, mingħajr kulur. F’uħud mir-ritratti jiddomina l-abjad, u f’oħrajn l-iswed. Dejjem ħabbejt dan l-istil, u nemmen li jiffokaw il-ħsieb tal-udjenza. Il-kulur fir-ritratti għandu t-tendenza li jtellef, bħal meta, ikun hemm xi ħaġa fl-isfond tar-ritratt li mingħajr ma trid tiġbed l-għajn. Ridt li l-udjenza tiffoka fuq iż-żeffien maqbud f’mument ta’ passjoni u emozzjoni; kull wieħed jgħid storja differenti.

Ir-ritratti kollha f’din l-esibizzjoni ttieħdu skont kif l-op portunità ppreżentat ruħha dak il-ħin. Ikun hemm kumpaniji tażżfin li jitolbuk tiġbed il-provi bil-kostumi, jew żeffiena individwali li jitolbuk tieħu r-ritratti tal-wirja tagħhom.

Kien hemm drabi oħra fejn jiena stess ikkuntattjajt lil ŻfinMalta biex nieħu ritratti waqt sessjoni tal-provi.

Kif ingħatajt l-opportunità ħadt tliet ġimgħat biex nagħżel ir-ritratti, ħdimthom billi qlibt il-proċess mill-kulur għallabjad u l-iswed, u ħadthom għall-istampar fuq tip ta’ karta tal-Ilford; Ilford Gallerie Satin.

Kull ritratt fi Żfinupassjoni nħadem fuq l-stil ta’ pellikola; xogħol diġitali, imma l-proċess

ifakkar dak ta’ film antik kif kont niġbed meta kelli 16-il sena. Għadni niġbed ir-ritratti għall-passjoni, u l-ħsieb għallisem tal-esibizzjoni ħareġ mittema taż-żfin li minnu nnifsu għandu passjoni fih li toħroġ ċara f’kull ritratt. Iddeċidejt li nuża lsien pajjiżi; il-Malti, għaliex l-isem jinstema’ ħafna isbaħ.

Niġi mistoqsi spiss dwar ilmod li tħarriġt f’dan id-deliz zju. It-taħriġ tiegħi beda fl-1991 ma’ fotografu impjegat madDipartiment tal-Informazzjoni.

Hemmhekk tgħallimt niżvi luppa r-ritratti bl-abjad u bliswed qabel ma skoprejt l-eżami tal-A Level dwar il-fotografija. Tħajjart. Erba’ xhur wara li indagajt mad-Dipartiment tal-Edukazzjoni dwar dan, kienu qaluli li għalliema għassuġġett m’hemmx, iżda kienu lesti jipprovdu inviġilatur għall-eżami. Minn hemm, qbadt nistudja għal rasi u ma’ fotografi professjonali.

Niftakar kemm ma kontx kuntent bir-riżultat tal-eżami meta għamiltu l-ewwel darba. Fit-tieni eżami, id-domanda talprattika talbitna noħolqu żewg ritratti bit-tema ta’ kif l-idejn jgħidu storja fuq il-bniedem. Ġietni l-idea nieħu ritratt ta’ wieħed idoqq il-flejguta; laqqgħuni ma’ mużiċist li kien idoqq it-Teatru Manoel, u raġel għami jilgħab logħba chess. Skoprejt li f’Malta kien hawn għami li kien champion tal-logħba. Ħadtlu r-ritratt jilgħab u liebes nuċċali iswed, u l-mod kif qed imiss kollox jurik ċar li mhux qed iħares lejn l-oġġett, imma jħossu. Fil-fatt firritratt, il-bord tal-logħba jidher imtaqqab biex hu jħoss kull moviment. Ta’ dak l-eżami ngħatajt marka ferm ogħla.

Minn hemm komplejt nik seb il-kwalifiki fis-suġġett, inkluż mill-Master Photo graphers Association u Socie ties tal-Ingilterra, u bdejt naħdem it-tiġijiet. Kien żvog li nibda nwaħħad l-arti malfotografija. Għalkemm għamilt ħabta naqla’ l-għajxien tiegħi bil-fotografija, illum nippreferi li l-passjoni nżommha passjoni biss.

Nammetti li x-xogħol tiegħi għandu tendenza ma jikkuntentanix mija fil-

mija, u nibqa’ b’dubji kbar fuqi. Reċentement, xi ħadd qalli li din tissejjaħ impostor syndrome, meta tibqa’ tiddubita lilek innifsek.

F’dan il-każ, anke kif bdejt nara x-xogħol qed isir, ma kontx kuntent. Illum li qed naraha quddiemi, grat, iżda nemmen li hemm fejn nitjieb, partikolarment fejn jidħol il-post li nagħżel għallesibizzjonijiet. Il-binja talKunsill Lokali tal-Belt kienet ideali u ħadmet tajjeb ħafna għall-avveniment tan-Notte Bianca.

Issa li Żfinupassjoni waslet fl-aħħar jiem, qed inħares ’il quddiem għal li jmiss. Għan partikolari hu li nieħu xogħol, anke minn din l-esibizzjoni, u nesibixxih barra minn Malta. Minkejja d-dubji li jkolli, dejjem nara li jkolli esibizzjonijiet oħra u nkun lest li nwettaqhom. Hija sfida miegħi nnifsi għaliex inkun kritiku ta’ xogħli; sfida li niġġildilha u naħdem fuqha.

Sal-pass li jmiss, però, Żfinupassjoni tista’ tibqa’ tit gawda minn kull min, b’xi mod, għandu l-istess imħabba lejn l-arti performattiva u kulma tagħti lill-udjenza tagħha, u l-fotografija.

Dawn it-23 ritratt huma lesti jilqgħuk fil-binja tal-Kunsill Lokali tal-Belt sal-31 ta’ Ottubru li ġej.

Għan partikolari hu li nieħu xogħol, anke minn din l-esibizzjoni, u nesibixxih barra minn Malta.

PIERRE FARRUGIA JESPLORA U JIEĦU FILMATI

TIEGĦU BIL-KAYAK IGAWDI L-IBĦRA LOKALI

Kitba ta’ RAMONA PORTELLI

L-avventuri tal-baħar tis ta’ tgħid li jogħġbuni kollha kemm huma. Dan l-aħħar iltqajt ma’ individwu li jħobb jesplora għerien u postiji et bil-kayak madwar l-ibħra tal-gżejjer Maltin. Qed nir referi għal Pierre Farrugia.

Għandu 49 sena, jaħdem bħala Senior Technician ġewwa ST Microelectron ics u huwa wkoll fotografu. Il-passatempi tiegħu huma varji, imma kollha konnes si mal-avventura. Fil-fatt, iħobb it-trekking, l-abseil ing, jesplora għerien u mini, jikkampja u joħroġ bil-kayak. Minbarra hekk, huwa għandu YouTube Channel, Pierre Far rugia, u jagħmel filmati ta’ av venturi tiegħu u juri s-sbuħija ta’ Malta ma’ kulħadd. Qegħ din grupp ta’ tlieta, Pierre stess, Vince Pukka u Angelo Caruana u kollha jħobbu l-ist ess affarijiet u kulħadd għan du YouTube channel għalih. Pierre jiddeskrivi lilu nnif su bħala bniedem avventuruż, imma mhux prużuntuż, jiġifi eri qabel ma jmur xi mkien perikuluż jara li ħa ħsieb is-sigurtà u għandu l-apparat tas-sigurtà kollu u t-taħriġ meħtieġ, u jkun għamel kull

riċerka possibbli dwar il-post.

Ta’ min jgħid li Pierre ilu bil-kayak għal dawn l-aħħar sentejn. “L-ewwel krejt wieħed biex nara u għoġob ni. Tħajjart għal kayak, għax barra li bih nista’ nipprattika passatemp sabiħ u ngawdi n-natura, huwa wkoll mezz biex nesplora pajjiżna u nkun nista’ nagħmel videos għall-YouTube channel tiegħi. Fl-istess żmien, Vince u An gelo wkoll xtraw kayak, allura kienet iktar faċli biex ikunu jistgħu jmorru bih. Huwa faċ li li tmur dawra bih u barra minn hekk tista’ tfittex ftit ukoll biex titgħallem ċerti affarijiet bażiċi. Ħaġa oħra importanti hija li trid tkun kapaċi tbattal il-kayak f’każ li tinqaleb, tneħħilu l-ilma u terġa’ titla’ fih,” beda jispjega li.

Mistoqsi x’sodisfazzjon jagħtih meta jitlaq dawra bil-kayak u jiskopri l-mad war fl-ibħra ta’ Malta, Pierre wieġeb: “Meta tmur dawra bil-kayak, hija xi ħaġa veru rilassanti. Speċjalment meta ma jkunx hemm dgħajj es madwarek, u tkun tista’ tgawdi n-natura u l-ħsejjes tagħha bħall-ħoss tal-baħar u

tal-għasafar.”

Konxja mill-fatt li ħaf na jippreferu l-veloċità b’xi mutur kbir f’nofs ta’ baħar għall-kuntrarju ta’ kayak li jimxi bil-mod u bil-qdif tal-persuna, staqsejt lil Pierre għaliex jippreferi kayak u mhux xi speedboat. “Speed boat għandha s-sabiħ tagħha, imma għal dak li nagħmel jien, fosthom għaċ-chan nel ta’ YouTube, kayak huwa fejm aħjar. Hemm iktar sens ta’ avventura u jinkludi wkoll eżerċizzju fiżiku. Tista’ tidħol f’għerien baxxi u dojoq. Tista’ timxi viċin ħafna tal-blat u peress li tkun bil-mod, tara u tgawdi iktar in-natura.”

Sfortuna li ħafna ma japprezzawx is-sbuħija ta’ pajjiżna

Sirt naf ukoll li s’issa dejj em skopra postijiet bil-kay ak madwar Malta u Għaw dex, anki jekk ma jeskludix li xi darba hu u sħabu jmorru barra minn xtutna. “Waħda mill-affarijiet li dejjem ngħid huwa li ħafna ma japprezza wx is-sbuħija ta’ pajjiżna. Jien ili ntella’ filmati għal dawn l-aħħar sentejn, kull nhar ta’

Sibt, jiġifieri ta’ iktar minn 100 post mill-isbaħ li jinsa bu f’din il-gżira hekk żgħira, imma sabiħa u mimlija stor ja.”

Ridt inkun naf jekk sa biex wieħed joħroġ bil-kay ak, jeħtieġx ċertu taħriġ u prattika speċjali. Fil-fatt, Pierre weġibni, li mill-espe rjenza tiegħu sabiex wieħed isuq kayak hija xi ħaġa vera ment faċli. “Xi ħaġa li hawn min jinjora hi li jekk tinqala’ xi problema trid tkun prepa rat għaliha. L-iktar ħaġa im portanti hi li tuża PFD, jew kif jafha kulħadd life jacket. Din għandha tkun apposta għall-kayak ħalli tkun tis ta’ taqdef b’mod faċli. Jien dejjem nagħmel il-mobile ġo kontenitur waterproof ġolPFD, għax jekk jiġri xi ħaġa u ma nibqax fil-kayak, ikolli mobile fuqi. Trid tkun taf kif terġa’ titla’ fil-kayak waħdek u kif tbattlu mill-ilma. Dawn kollha trid tipprattikahom għax meta jinqalagħlek xi in topp trid tkun kapaċi tkompli u tmur lura d-dar qawwi u sħiħ.”

Mistoqsi ma’ liema ele menti tal-baħar ġieli ltaqa’ meta jkun qed idur bil-kayak,

Pierre stqarr miegħi li s’issa ma’ xejn kbir. “Imma t-temp jinbidel f’ħakka l-għajn. Kay ak huwa żgħir, u mhux sabiħ tinqabad f’xi maltempata. Huwa importanti ħafna li tara sew diversi rapporti tat-temp u ma teċċedix il-kapaċitajiet tiegħek.”

Ridt inkun naf ukoll lie ma postijiet u għerien sko pra bil-kayak. “Iktar milli skoprejt, aħjar ngħidu żort, għax Malta hija żgħira u dejj em ikun mar xi ħadd qablek. Naħseb iktar nista’ ngħid li jien inkun l-ewwel wieħed li tellajt filmat fuq You Tube dwar dan il-post. Uħud mill-favoriti tiegħi huma l-Għar ta’ Ricasoli bil-kanuni u l-għar moħbi tal-Birgu.”

Qabel kull filmat li jagħmel, ikun għamel riċerka fuq il-post

Staqsejtu wkoll jekk ikollux pjan imfassal minn qabel ta’ fejn ikun sejjer qabel ma jmur bil-kayak. “Qabel kull filmat li nagħmel, inkun għamilt riċer ka fuq il-post, bħal x’hemm interessanti, x’hemm ta’ in teress jew storja, x’perikli ni sta’ niltaqa’ magħhom, jekk

huwiex possibbli u sigur li nagħmlu waħdi, jekk għandix bżonn apparat speċjali bħal dawl, ħelmet, u oħrajn. Jien hawn mhux qed nitkellem meta mmur bil-kayak biss.”

Barra dan kollu, Pierre huwa wkoll vloger u kull dar ba li jmur avventura bil-kayak itella’ vlogg tiegħu. Ridt aktar dettalji u x’ħajru jibda jirrap porta u jtella’ dawn il-filmati.

“Jien ili għal dawn l-aħħar sentejn intella’ vlogg ta’ av venturi tiegħi kull nhar ta’ Sibt, flimkien ma’ sħabi Vince Pukka u Angelo Caru ana fuq il-YouTube channel Pierre Farrugia. Normalment nagħmlu trekking, camping u esplorazzjoni fix-xitwa, u noħorġu bil-kayak fis-sajf, avolja din is-sena rrid nibqa’ ntella’ bil-kayak fix-xitwa wkoll. Peress li l-ħin libe ru tiegħi limitat, normal ment kull avventura li mmur nagħmel vlogg tagħha.

Trid tqis li darba filġimgħa, irrid insib post in teressanti, nagħmel riċerka fuqu, nagħmel l-avventura li teħodlok diversi sigħat, u neditja l-filmat. Kont ili nixti eq nagħmel YouTube channel, u kont ili li għamilt wieħed,

imma kont intella’ filmati fuq kollox, imma minn sentejn ilu ’l hawn bdejt nieħu dan il-passatemp bis-serjetà. Kif dejjem ngħid barra li nieħu pjaċir nesplora Malta u Għawdex, nuri lill-Maltin u lill-barranin x’għandha x’tof fri Malta. Nagħti wkoll ideat fejn wieħed jista’ jmur, x’se jsib u x’diffikultajiet wieħed jista’ jiltaqa’ magħhom.”

Mistoqsi jekk fix-xit wa hux se joħroġ bil-kayak, stqarr miegħi li hekk għan du f’moħħu, li jibqa’ jgawdi l-kayak fix-xitwa wkoll dejj em jekk it-temp jippermetti u jsib il-ħin, peress li l-ġurnata tkun iqsar.

Dwar pjanijiet futuri, Pierre jixtieq li jsir aktar effiċjenti fejn tidħol is-sigurtà, u li jkun jista’ jmur mawriet itwal.

Fl-aħħar ta’ din l-inter vsita, Pierre ħalla messaġġ għall-qarrejja ta’ din ilgazzetta. “Il-messaġġ huwa wieħed sempliċi. Kemm jekk inti bil-kayak, camping jew trekking, inti tmur ċerti postijiet għax ikunu sbieħ u nodfa, allura ħallihom nodfa u mingħajr vandaliżmu, ħalli ħaddieħor ikun jista’ jgawdi hom warajk.”

SKEDA

06:30

06:45 Popcorn

07:15 Mill-Chcina ta’ Dari

07:20

HazZzard

Quddiesa tal-jum

Pjazza

Telebejgħ

HazZzard

Denfil

10:00 Fost il-Ġimgħa

ONE News

Telebejgħ

HazZzard Update 13:00 Kalamita

ONE News

PrimeTime

Indhouse

The Local Traveller

Flimkien ma’ Nancy

18:30 Pjazza 19:30 ONE News 20:10 Programm Speċjali Budget 2023

22:30 Teżori fil-Garaxx 23:30 ONE News

TLIETA

06:30 ONE News

Żona Sport 07:15 Mill-Chcina ta’ Dari 07:20 PrimeTime 07:50 HazZzard Update 08:00 Quddiesa tal-jum 08:30 Pjazza 09:20 Telebejgħ

09:50 HazZzard Update 09:55 Denfil 10:00 Fost il-Ġimgħa 12:30 ONE News 12:35 Telebejgħ 12:50 HazZzard Update 13:00 Kalamita 15:30 ONE News 15:35 PrimeTime

16:00 Ondroad 16:30 Dak li Jgħodd 17:30 Pjazza 18:30 Budget 2023 21:00 ONE News 21:40 Budget 2023Programm speċjali 23:30 ONE News

News

Esperti

Mill-Chcina ta’ Dari

PrimeTime

HazZzard Update

Quddiesa tal-jum

Imqades L-Istorja

Telebejgħ

HazZzard Update 09:55 Denfil 10:00 Fost il-Ġimgħa

06:30 ONE News 06:45 What’s Cooking 07:15 Mill-Chcina ta’ Dari 07:20 PrimeTime 07:50 HazZzard Update 08:00 Quddiesa tal-jum 08:30 Pjazza 09:20 Telebejgħ 09:50 HazZzard Update 09:55 Denfil

06:30 ONE News 06:45 Taste & Travel 07:15 Mill-Chcina ta’ Dari 07:20 PrimeTime 07:50 HazZzard Update 08:00 Quddiesa tal-jum 08:30 Pjazza 09:20 Telebejgħ 09:50 HazZzard Update 09:55 Denfil 10:00 Fost il-Ġimgħa

SIBT

Jgħodd

06:30 ONE News 06:45 Ondroad 07:15 Mill-Chcina ta’ Dari 07:20 PrimeTime

07:50 HazZzard Update 08:00 Il-Quddiesa tal-jum 08:40 Paperscan 10:00 Esperti 10:30 Attività Politika 11:25 What’s Cooking

12:30 ONE News 12:35 Telebejgħ 12:50 HazZzard Update 13:00 Kalamita 15:30 ONE News 15:35 PrimeTime 15:55 HazZzard Update 16:00 Dak li Jgħodd 17:00 Investigaturi tal-Mużika 17:15 Pink Panther 18:00 What’s Cooking

10:00 Fost il-Ġimgħa 12:30 ONE News 12:35 Telebejgħ 12:50 HazZzard Update 13:00 Kalamita 15:30 ONE News 15:35 PrimeTime 15:55 HazZzard Update 16:00 The Local Traveller 16:30 Esperti 17:00 Żona Sport

12:30 ONE News 12:35 Telebejgħ 12:50 HazZzard Update 13:00 Kalamita 15:30 ONE News 15:35 PrimeTime 16:00 Aroma Kitchen 17:00 Popcorn 17:30 Indhouse 18:30 Pjazza 19:20 Rapport

Popcorn

Żona

Telebejgħ

News

Maratona Parkinson’s

News

Maratona Parkinson’s

Ondroad

Pink Panther

PrimeTime

11:55 Telebejgħ 12:30 ONE News 12:35 HazZzard Update 13:00 Arani Issa 15:30 ONE News 15:35 Indhouse 16:25 Żona Sport 17:00 Ieqaf 20 minuta 17:30 L-Argument 19:20 Rapport tat-Temp

18:30 Pjazza 19:20 Rapport tat-Temp 19:30 ONE News 20:05 PrimeTime 20:35 The Local Travel 21:00 Programm Speċjali Budget 22:15 Imqades L-Istorja 23:00 Ondroad 23:30 ONE News

17:30 Aroma Kitchen 18:30 Pjazza 19:20 Rapport tat-Temp 19:30 ONE News 20:05 PrimeTime 20:35 Taste & Travel 21:00 The Women of George Cross Island 21:30 Cristina Ramos in Concert 23:30 ONE News

tat-Temp 19:30 ONE News 20:05 PrimeTime 20:35 Niftakru 21:00 Pandora 21:00 Imqades l-Istorja 22:30 Żona Sport 23:00 Ieqaf 20 Minuta 23:30 ONE News

ĠIMGĦA

04-11

19:20 Rapport tat-Temp 19:30 ONE News 20:05 Ieqaf 20 Minuta 20:35 Maratona Parkinson’s 23:30 ONE News

19:30 ONE News 20:05 PrimeTime 20:20 Diskors PM 21:00 Teżori fil-Garaxx 21:50 HazZzard 23:30 ONE News

OLIVIA U STEJJER OĦRA

Kelli dawk il-ħames snin meta ommi wasslitni l-isko la l-ewwel darba. 50 sena ilu tfal iżgħar minn hekk u trabi ma kinux jintbagħtu kindergarten jew nursery. Kont imbeżżgħa ħafna minn dak l-ewwel jum għax ma kontx naf x’se nsib ma’ wiċċi. Li kont naf żgur kien li ommi ma kenitx se tkun ħdejja; kienet ilha tgħidhu li dan. Donnha qalbi ħebritni li se nsib xi saram. Kont tifla kwieta, edukata u nadifa tazza, imma kelli waħda kontrija: kont imbaċċa ġmieli! Mhux li ssejjaħli ħoxna, imma t-tfal l-oħra kienu irqaq u isbaħ minni. Ommi kienet tiggustani b’dik il-figura għax kont replika tal-figura tagħha. Ħalli għaliha tirrepe ti li t-tfal hekk ħelwin, mibrumin, mela qishom salt morda! Qatt, sa dak iż-żmien, ma semmietli li jkun jaqbel jekk nipprova nagħmel id-dieta u nwarrab iċ-ċejċiet u ċ-ċikkulati li minnhom kont niekol kemm irrid. Anzi hi kienet dejjem tħajjarni biex niekol aktar.

Mela kif dħalt fil-klassi l-għalliema tbissmit li u ferħet bija waqt li wrietni post fejn kelli npoġġi bilqiegħda. Ma nistax ngħid li ddejjaqt dawk il-ftit sigħat li domt l-iskola. Kollox ma’ kollox ħassejtni li se nkun għal qalbi hemm.

B’xorti ħażina l-istorja nbidlet mat-tieni jum. L-għalliema bagħtitni fl-aħħar bank li kien vojt minħabba li daħlu tfal oħra ġodda li marru fl-ewwel bank. Fl-aħħar fillieri hemm wara kont waħdi wkoll ... sakemm daħal tifel ġdid jismu Eddie.

Dan kien itwal mill-istudenti l-oħra, twil u rqiq. Barra minn hekk, kellu nuċċali b’lentijiet ħoxnin fi frejm iswed li kien iżomm f’nofs imnieħru u li tant kien jagħtih dehra stramba. Xejn ma ħadt gost xħin l-għalliema qaltlu biex jiġi jpoġġi ħdejja. Billi kien twil ma kienx possibbli li tpoġġih fl-ewwel bank. Ma ħadtx grazzja miegħu.

Għal ftit minuti ma qlajtx għajnejja minn fuqu sakemm bil-herra qalli, “X’inti tħares, int? Jaqaw qatt ma rajt tifel qabel?” Tant ħasadni li nfexxejt nibki. L-għalliema riedet tkun taf mingħand Eddie għaliex

kont qed nibki. “Kif tridni nkun naf?” weġibha bilgoff. Dik qatgħet qalbha u ma staqsiet xejn aktar, u jien ma domtx nibki.

B’xorti ħażina dan kien il-bidu ta’ relazzjoni stram ba bejni u dak it-tifel, relazzjoni li fiha qatt ma għedna kelma lil xulxin tul il-kumplament tas-sena skolasti ka. Erħilna nħarsu bl-ikrah lejn xulxin u ninku ’l xulx in b’mod stramb.

Proprjament kien beda Eddie meta b’subgħajh ta’ id waħda għamel forma tonda, bħal żero, waqt li ħares lejja biex speċi jgħidli li jien kont ħoxna u tonda bħal żero. Biex tagħqad, irrealizzajt għall-ewwel dar ba f’ħajti li ismi wkoll kien jibda bl-O – jew biż-żero!

Għall-ewwel iċċassajt, imma ma xtaqtx nibda nib ki għax ħadd minn dik il-klassi ma kien jibki, u ma ridtx numilja ruħi quddiem klassi tfal u l-għalliema. Wara ftit ġieni l-kuraġġ. B’idejja t-tnejn għamilt for ma ta’ żero jien ukoll, kif kien jagħmel hu, bid-dif ferenza li għaqqadthom flimkien u hekk ġew għamla tan-nuċċali tiegħu.

Hu induna mill-ewwel x’kien il-messaġġ. Beda jit bissem u reġa’ għaqqad żero b’id waħda u ħallieha tistrieħ fuq il-bank għal żmien twil. Bdejt nieħu għali ja u dak il-ħin stess daħħaltha f’rasi li ma nibqax ħox na qisni żero.

Ommi ma damitx ma indunat li kont naqqast millikel. Daħlitha f’rasha li kont marida. Dritt bdew il-vis ti tagħna għand tobba differenti. Minkejja li dawn kollha qalulha li kont f’sikkti hi baqgħet thewden u tara xi ssajjar, basta tarani niekol kif kont qabel. Fl-aħħar ma flaħthiex aktar u wrejtha li jien xtaqt nonqos ftit minn dak il-piż żejjed. Bilkemm ma ħa ditx għaliha billi hi wkoll kienet żero, anzi żero aktar perfett minni!

Jien u Eddie bqajna bil-battalji tagħna sal-aħħar tas-sena skolastika. Sa dakinhar id-dieta tiegħi kienet għadha ma bdietx turi riżultati.

Kellhom jgħaddu madwar erba’ xhur qabel ma

bdejt nara r-riżultat tas-sagrifiċċji tiegħi. Iva, ilqliezet twal u d-dbielet bdew jiġuni mlaħalħin miegħi waqt li l-miżien ukoll serraħli ftit moħħi. Issa nurih lil dak l-iċċassat la niltaqgħu l-iskola f’Settembru! B’danakollu bqajt b’xiber imnieħer għax Eddie ma deher imkien.

Mistoqsija: Għal liema raġuni ddeċidiet li tagħmel id-dieta Olivia?

flimkien mal-ittra li se tintbagħtilhom minn din il-gazzetta, mit-Tlieta sal-Ġimgħa bejn id-09.00 u s-13.00, u s-Sibt bejn il-11.00 u l-16.00, festi pubbliċi esklużi.

Intant, ir-rebbieħa tal-ktieb ĦALLEJTNA BĦALL-ERBGĦA FOST IL-ĠIMGĦA hija:

E.DEBONO - IX-XEMXIJA

IL-KANNIBALU TA’ MILWAUKEE

Jibda joqtol fl-appartament il-ġdid

PARTI

Wara ġimgħa biss li mar jgħix għal rasu, Dahmer ikkonvinċa lil Raymond Smith biex imur għandu. Dahmer għamel bħas-soltu, ħallat pilloli tal-irqad maxxorb ta’ Smith u hekk kif intilef minn sensih, fgah. L-għada, Dahmer xtara kamera tar-ritratti u ħa ritratti ta’ Smith qabel ma qatta’ l-katavru biex jeħles minnu. Hu poġġa l-biċċiet f’tank mimli bl-aċtu u żamm biss ras il-vittma.

Ġimgħa wara l-qtil ta’ Smith, Dahmer ħa raġel ieħor fl-appartament tiegħu iżda bi żball xorob mit-tazza mħallta bil-pilloli tal-irqad u ntilef minn sen sih. Xħin qam, hu sab li r-raġel li kien ħa għandu serqu u ħarab minn fuq ilpost waqt li kien rieqed. Dahmer ma rrappurtax dan il-każ lill-pulizija.

F’Ġunju tal-1990, Dahmer ħa lil Ed ward Smith fl-appartament tiegħu u qatlu bl-istess mod li qatel lill-vittmi l-oħrajn. Hu prova jżomm l-iskeletru tiegħu iżda ma rnexxilux jippreser vah. F’inqas minn tliet xhur mill-qtil ta’ Smith, Dahmer iltaqa’ ma’ Ernest Miller ta’ 22 sena. Din id-darba, Dahmer qatel lil Miller b’mod differenti għax kulma kellu żewġ pilloli tal-irqad xi jħallatlu max-xorb. Kif Miller xorob, Dahmer qa bad is-sikkina li kien iqatta’ l-vittmi biha u ħanxarlu għonqu. Dahmer ħa r-ritrat ti qabel ma qatta’ l-katavru. Hu żamm xi partijiet mill-vittma għall-konsum, ras il-vittma u prova anke jippreserva l-iskeletru.

Tliet ġimgħat wara mill-qtil ta’ Mill er, Dahmer iltaqa’ ma’ David Thomas, li wkoll kellu 22 sena. Hekk kif ħadu fl-ap partament u tah jixrob mit-taħlita tassoltu, Dahmer ma ħassux miġbud lejn Thomas iżda beda jibża’ jħallih jitlaq. Kien għalhekk li qatlu u qagħad jieħu ritratti tal-proċess li wettaq biex ħeles mill-katavru. Wara l-qtil ta’ Thomas, Dahmer qatta’ kważi ħames xhur ma jo qtol lil ħadd, minkejja li prova jħajjar lil xi rġiel biex imorru għandu.

Fi Frar tal-1991, Dahmer ra lil Curtis Straughter qrib Marquette University. Dahmer offra xi flus lil Straughter jekk jaċċetta li jmur fl-appartament tiegħu biex jeħodlu xi ritratti bla ħwejjeġ. Straughter, li kellu biss 17-il sena, aċċet ta u mar ma’ Dahmer. Kif kienu fl-appar tament, Dahmer iddroga lil Straughter, immanettjah u fgah. Dahmer reġa’ ħa r-ritratti tal-proċess kif ħeles mill-kat avru u żamm xi partijiet, inkluża ras il-vittma.

Fis-7 ta’ April, Dahmer iltaqa’ ma’ Er rol Lindsey, li kellu 19-il sena. Din id-dar ba, Dahmer iddroga lil Lindsey, taqqablu toqba f’rasu u tefagħlu l-aċtu idroklori ku. Hu għamel hekk għax ħaseb li Lind sey kien se jkun fi stat li seta’ jagħmillu li jrid. Hekk kif Lindsey qam, hu qal li kellu wġigħ ta’ ras u kif ra hekk, Dahmer reġa’ ddrogah u fgah. Dahmer żamm ras

il-vittma u pprova jippreserva l-ġilda, iżda ma rnexxilux.

Sadanittant, il-ġirien li kienu jgħixu fl-Oxford Apartments ilmentaw kemmil darba mal-maniġer tal-binja, Sopa Princewill, minħabba l-irwejjaħ jintnu li kienu ħerġin mill-appartament ta’ Dahmer. Huma gergru wkoll bl-istorbju li kien ikun hemm, fosthom ħsejjes ta’ oġġetti jinkisru u ħsejjes ta’ lupa għad dejja. Princewill kellem lil Dahmer u dan tal-aħħar qallu li ma bdietx taħdim lu l-freezer u telaqlu l-laħam li kellu maħżun ġo fiha. Skuża oħra kienet li mititlu l-ħuta tropikali u li għadu jrid in addaf l-akkwarju.

Fis-26 ta’ Mejju tal-1991, Dahmer ilt aqa’ ma’ Konerak Sinthasomphone f’Wisconsin Avenue. Dahmer ma kienx jaf li Sinthasomphone kien ħu t-tifel li Dahmer immolesta fl-1988. Hu mar ma’ Dahmer fl-appartament bil-ftehim li jagħtih xi flus biex jippożalu bla ħwejj eġ għal xi ritratti. Meta kienu fl-appar tament, Dahmer ħadlu żewġ ritratti bil-qalziet ta’ taħt u wara ddrogah. Hekk

kif beda jintilef minn sensih, Dahmer ħa lil Sinthasomphone fil-kamra tas-sod da, fejn kien għad hemm il-katavru ta’ Tony Hughes mal-art maġenb is-sodda. Dahmer taqqab toqba fin-naħa ta’ quddiem ta’ ras Sinthasomphone u tefagħlu l-aċtu idrokloriku. Wara li għamel hekk, Dahmer mar jixtri iktar

alkoħol u mar f’bar jixrob. Hekk kif ir ritorna lejn l-appartament, Dahmer sab lil Sinthasomphone għarwien fit-triq tal-blokka. Ma’ Sinthasomphone kien hemm tliet nisa li ċemplu lill-pulizija u hekk kif Dahmer qalilhom li kien ilħabib tiegħu u prova jaqbdu biex itell għu ’l fuq, huma ma ħallewhx.

Kitba ta’ STEPHANIE CACCIATTOLO

Għaqqad skont kemm hu l-valur li hemm fil-kaxxi.

Eżempju: Jekk f’waħda mill-kaxxi hemm valur ta’ 10, trid tgħaqqad 10 kaxxi żgħar li jridu jkunu jmissu ma’ xulxin u f’forma ta’ kaxxa jew rettanglu. Ilkaxxi kollha jridu jintużaw u kaxxa tista’ tintuża darba biss. In-numru huwa indikazzjoni tat-total ta’ kaxxi żgħar u mhux neċessarjament juri minn fejn għandha tibda l-kaxxa.

B’SAĦĦTU, ŻVILUPP GARANTIT

Il-Baġit għall-2023 se jkompli jsaħħaħ l-impenn tal-Gvern La burista li joffri titjib fl-għajxien, partikolarment tal-faxex t’is fel tas-soċjetà, kif ikkonfermat minn kulħadd f’sensih. Reazz jonijiet negattivi mill-Oppożizz joni Nazzjonalista u l-forċini tagħha mhux biss kienu preve dibbli, skont l-aġenda tagħhom li tinjora kull ġid nazzjonali imma huma wkoll kontradetti minn għaqdiet mhux gover nattivi, bħall-Caritas u l-Forum Kontra l-Faqar, li ttimbraw ilBaġit bħala sforz qawwi soċjali.

In-negattività dejjiema talPartit Nazzjonalista sa minn qabel l-2013, flimkien ma’ Op pożizzjoni, li tinsab għoqda fit-tgerfix u fl-intriċċi inter ni, huma riflessi wkoll f’dis gust u apatija fost il-partitarji tagħhom stess. Dawn tal-aħħar ikomplu jagħmlu l-emorraġija bla tmiem għall-kredibbiltà u l-appoġġ lit-tmexxija ta’ Ber nard Grech, il-magħżul tax-xir ka tal-establishment.

B’aġenda u regħba akbar minnu nnifsu, il-PN jintilef u ma jarax il-ġid kollu li jirrikonoxxu l-imsieħba soċjali kollha.

Terġa’, l-iżvilupp progressiv u

prosperuż, taħt l-amministraz zjoni mmexxija mill-Prim Mi nistru Robert Abela, hu ferm aktar sinifikanti, meta jitqies ukoll li l-eżerċizzju finanzjar ju mħabbar fil-bidu ta’ din ilġimgħa ġie f’perjodu u ċirkos tanzi internazzjonali li mhuma xejn normali.

Għal daqshekk ukoll hemm baħar jaqsam bejn il-mod kif qed iġib ruħu l-Gvern Laburis ta llum u kif irreaġixxa l-aħħar Gvern Nazzjonalista meta fl2008 seħħet kriżi finanzjarja internazzjonali.

Għalkemm l-effett ta’ dik ilkriżi kien qawwi f’livell globali, fuq pajjiżna kien minimu, par tikolarment minħabba l-qagħ da b’saħħitha tal-banek u l-fatt li d-djun tal-pajjiż kienu pri marjament lokali u mhux in ternazzjonali. Imma anke fuq livell globali, sempliċement m’hemmx paraguni mal-effetti tal-pandemija tal-COVID-19 u l-gwerra fl-Ukrajna li għandna llum il-ġurnata.

Kif qed nuru f’din il-ħarġa, 13il sena ilu, il-Gvern ta’ Lawrence Gonzi kien qabad ir-rotta eżatt bil-kontra tal-lum, anke jekk seta’ jimmanuvra ferm aħjar li

kieku ried.

Flok ra kif jinvesti fin-nies u n-negozji, waqt li jgħin b’miżu ri soċjali lil dawk l-iżjed batuti, iddeċieda li jimponi awsteri tà nazzjonali. Biex fis-somma jdaħħal ukoll l-prezz tal-politika bażwija tiegħu, sploda l-kon tijiet għall-familji u n-negozji iżjed milli kienu qed jogħlew ilprezzijiet barra minn xtutna.

Komplessivament kien sem pliċement għafas il-brejkijiet kollha tal-ekonomija, bir-riżul tat li żdiedu drastikament ilqgħad u l-faqar, sparixxew l-in vestimenti u kellhom jgħaddu seba’ snin tal-għaks (u jidħol Gvern Laburista) biex nistejqru b’xi mod.

Mill-2013 lil hawn il-poplu qata’ jiesu li jerġa’ jafda lill-PN, inkluż lill-Kap attwali. It-tnejn immexxijin mill-istess klikka li ħolqu rebus dak iż-żmien. Raġuni oħra għal dan hi għax minn dakinhar Gvernijiet Laburisti aġixxew differenti u f’kull deċiżjoni poġġew liċ-ċittadin l-ewwel biex għollew l-għajxien f’livelli ferm aħjar.

Bernard Grech jista’ jħam baq kemm irid li “l-PN se jerġa’ jkun fil-Gvern”, l-aħħar mantra

tiegħu biex forsi jibqa’ mdendel mal-pożizzjoni li poġġewh fiha. Ferm inqas qed jisilfulu widna biex jagħtu kasu … u ma tista’ tlum lil ħadd li jinjorah.

Għax lanqas kien kapaċi jip preżenta Dokument ta’ Qabel ilBaġit suret in-nies, aħseb u ara kemm jippreżenta Baġit innifsu li jagħti s-serħan tal-moħħ jew stabbiltà għall-ġejjieni. L-istess seba’ xhur ilu ma kienx kapaċi jippreżenta manifest elettorali serju kif mixtieq, aħseb u ara kemm iwettqu u jamministra għall-ġid tal-poplu kollu tul ħames snin. Lanqas appoġġja deċiżjoni waħda li ħa l-Gvern fiż-żmien diffiċli tal-pandemija jew issa kontra l-effetti ta’ gw erra fil-Lvant tal-Ewropa, aħseb u ara kemm jista’ jipprepara lillpajjiż għal sitwazzjonijiet simili li jistgħu jinqalgħu ’l quddiem u jkun ta’ tarka għal ġensna.

Għaldaqstant, nistgħu nkunu ppreparati biex għada nieħdu b’iżjed minn niskata melħ irreazzjoni uffiċjali tiegħu għallBaġit u dak kollu li, skontu, kien jagħmel aħjar milli qed naraw illum … anke jekk, bl-esperjen za, lanqas dak il-benefiċċju tad-dubju ma ħaqqu jkollu!!