Kullhadd 07.09.2014 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

INtERVISta Ma’

DR StEFaN BUONtEMPO Il-Óadd 07 ta’ Settembru, 2014 Óar©a Nru 1,104

Ara pa©na 5

Prezz ›0.80

Il-PN JIEÓU FalZa StIKKa

JIPPRUVaw IQaRRQU Minkejja li l-partiti politiçi ma j˙allsux taxxa fuq id-d˙ul, il-PN qal li fil-kaΩ tal-Australia Hall ilPL kien baxxa lvalur tal-proprjetà biex ma j˙allasx taxxa. Wie˙ed irid jinnota wkoll li lkonvenju ©ie ffirmat 20 sena ilu, meta l-valur tal-proprjetà kien ˙afna iktar baxx mil-lum. Ara pa©na 2

JItlESta X-XOGÓOl Ilbiera˙ il-Gvern ˙abbar li kien lesta xxog˙ol ta’ mitigazzjoni permezz ta’ miΩuri temporanji fidDipartiment talEmer©enza f’Mater Dei, wara li nstab li l-kolonni tal-konkrit kienu dg˙ajfa. Din l-azzjoni immedjata tikkuntrasta bil-kbir mas-snin ta’ tkaxkir tas-saqajn millPN biex inbena l-isptar Mater Dei. Ara pa©na 3, 6 u 7

Malta l-EwwEl

Ilbiera˙ il-Partit Nazzjonalista g˙amel konferenza stampa biex jikkundanna lill-Gvern talli, skont hu, in-nies f’riskju ta’ faqar matul l-a˙˙ar sena kienu telg˙u g˙al 99,000. IΩda meta g˙amel dan il-Partit Nazzjonalista kien qed jikkundanna lilu nnifsu, g˙ax l-istatistika tal-NSO li kien qed jikkwota ma kinitx dik tal-2013, b˙alma ˙aseb hu, iΩda tal-2012. Dan il-fatt huwa speçifikat fil-metodolo©ija ppubblikata fl-istess rapport. Ûgur li kieku s-sitwazzjoni ma kinitx daqstant serja, kienet tkun tad-da˙k. Din il-falza stikka tal-PN tkompli tixhed kemm dan il-partit huwa wie˙ed dilettantesk u li ma jistax jittie˙ed bis-serjetà.

Statistiçi li ˙ar©u din il-©img˙a urew b’mod çar li l-miΩuri innovattivi li ttie˙du mill-Gvern biex jissa˙˙u l-intrapriΩi, titnaqqas ilburokrazija Ωejda u tittejjeb il-kompettività ta’ pajjiΩna qeg˙din jag˙tu lfrott. Dawn komplew igiddbu l-kampanja qarrieqa talPN. Ara pa©na 3

Ara pa©na 2

g˙al aktar informazzjoni ibg˙at email fuq sales@kullhadd.com

02 07|09|2014

kullhadd.com

KÓ LOKALI

IL-PN ATTAKKA LILU NNIFSU

“Din falza stikka inkreddibli tal-kelliema tal-PN, kwa Ωi ag˙ar minn dik li kienu jg˙idu li l-qg˙ad dejjem tiela’ u la˙aq 7%, meta imbag˙ad

rajna li l-qg˙ad kien nieΩel u waqa’ ta˙t is-6%. Din turi kemm qed jag˙mlu analiΩi superfiçjali qabel jag˙mlu listqarrijiet tag˙hom.”

Hekk qalilna espert tal-istatistika rigward l-iΩball o˙xon li g˙amel il-PN ilbiera˙. Filkonferenza tal-a˙barijiet talbiera˙, id-deputat Clyde Puli kkwota statistika tal-NSO li ˙ar©et din il-©img˙a, ibbaΩata fuq l-ist˙arri© tas-SILC, u pprova juΩaha biex jikkonvinçi li l-problema tal-faqar Ωdiedet ta˙t dan il-Gvern. Fi stqarrija l-Gvern qal li kull ma kellu jag˙mel id-deputat Clyde Puli huwa li jaqra sew id-dokument tal-NSO stess li minnu qal li kien qed ikkwota. F’pa©na 6 tad-dokument, ta˙t it-titlu Methodological Notes, jing˙ad hekk: “The income reference year of the SILC survey is one calendar year prior to the survey year. Consequently, the

income collected in SILC 2013 refers to the calendar year 2012.” Dan ifisser li l-ist˙arri© li madwaru nbniet il-konferenza tal-a˙barijiet talOppoΩizzjoni jirreferi mhux g˙ad-d˙ul u l-kundizzjonijiet tal-familji fis-sena 2013 iΩda g˙al dawk fl-2012. Bil-kritika tieg˙u Clyde Puli m’g˙amel xejn ˙lief attakka r-rekord tal-Partit Nazzjonalista filGvern. Sa sbatax-il xahar ilu, lesponenti tal-partit li llum jinsab fl-OppoΩizzjoni kienu jg˙idu li l-faqar huwa perçezzjoni. IΩda kif tixhed l-istatistika ppublikata din il-©img˙a, u li d-deputat Clyde Puli llum ipprova jattakka lillGvern biha, il-faqar ta˙t amministrazzjoni preçedenti

kien t˙assib ewlieni. Dawn iç-çifri juru li, ta˙t ilGvern ta’ qabel, in-numru ta’ nies f’riskju ta’ faqar, kien tela minn 20% (81,000 persuna) g˙al 24% (99,000 persuna). Il-Gvern sa˙aq li l-kritika Ωbaljata u superfiçjali talOppoΩizzjoni tikkuntrasta mal-impenn ener©etiku u ©enwin ta’ dan il-Gvern li jbiddel ir-rotta. Din l-amministrazzjoni di©à ˙adet diversi inizjattivi biex il-familji Maltin u G˙awdxin ikollhom iktar flus fil-but, ewlenin fosthom ir-ro˙s fil-kontijiet taddawl u l-ilma. Fix-xhur li ©ejjin il-Gvern se jkompli jniedi aktar miΩuri biex jo˙loq aktar opportunitajiet li jg˙inu lill-familji jg˙ixu ˙ajja a˙jar.

IL-KAÛ TAL-AUSTRALIA HALL

IL-KONVENJU ILU 20 SENA FFIRMAT Jidher bl-aktar mod çar li ttelfiet elettorali kbar li ©arrab il-Partit Nazzjonalista flElezzjoni Ìenerali tal-2013 u dik tal-Parlament Ewropew ta’ ftit tax xhur ilu ma kinux bizzejjed biex minn kien u g˙adu qed imexxi l-Partit Nazzjonalista jistemba˙ u jinteba˙ li l-istil ta’ kif jag˙mlu lpolitika tal-Partit Nazzjonalisa huwa stil skadut u skreditat. Mill-©did il-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Simon Busutill kompla bilkampanja ta’ negattività u fuq kollox ta’ gideb u miΩinformazzjoni biex jipprova jirba˙ xi punti. IΩda meta re©g˙et ˙ar©et il-verità tal-fatti, l-Partit Nazzjonalista re©a’ ©ie kkonfermat b˙ala l-Partit politiku ming˙ajr ideat, serjetà, direzzjoni u onesta politika. Valuri importanti g˙al mod ta’ kif g˙andha ssir il-politika llum il©urnata. Il-Partit Nazzjonalista u Simon Busutill g˙adhom ja˙sbu li l-Maltin u l-G˙awdxin huma ċwieċ u jemmnu dak li jg˙idulhom huma u l-forċini li g˙andhom mifruxin f’xi mezzi tal-media u li juΩaw il-poΩizzjoni tag˙hom biex jppruvaw ifixxklu lill-Gvern u l-Partit Laburista milli jkomplu bil˙idma g˙al ©id tal-pajjiΩ u lpoplu. Mifnija bil-problemi finanzjarji kbar li g˙andhom il-Partit Nazzjonalista u Simon Busutill ppruvaw jift˙u attakk fuq ilmod ta’ kif il-Partit Laburista qed ja©ixxi fl-amministrazzjoni tal-propjetà tieg˙u, liema propjetà inkisbet tul is-snin blg˙aqal u l-viΩjoni ta’ dawk li mmilitaw u mexxew il-Partit Laburista.

Mhux biss illum g˙andna çertifikat li minn kien u g˙adu fittmexxija tal-PN g˙amel fro©a totali mill-finanzi tal-istess Partit, talli qed juru li lanqas illi©ijiet tal-pajjiΩ ma jafu sewwa. Óar©u jakkuzzaw b’korruzzjoni lill- Partit Laburista g˙aliex insinwaw li l-PL naqqas il-valur fuq kuntratt tal-bejg˙ talAustralia Hall biex jevadi ttaxxa. Urew li ma kinux jafu li lli©ijiet tal-pajjiΩ jeΩentaw lillpartiti mill-˙las tat-taxxa fuq id-d˙ul.

Wie˙ed isibha ftit diffiçli li minn fassal u approva din ilkampanja ma kienx jaf meta wie˙ed iqis li tul is-snin l-Istess Partit Nazzjonalista kien kopert bl-istess klawsola tal-li©i fejn jid˙ol il-kamp tat-tassazzjoni. U allura wie˙ed isaqsi, talPartit Nazzjonalista huma veru daqshekk storduti li ma kinux jafu b’din il-klawsola fil-li©i, jew kienu jafu u b˙as-soltu ppruvaw jingannaw lill-pubbliku n©enerali? Apparti dan l-argument, ˙are© ukoll li fid-dag˙dija li

g˙andhom biex jippruvaw jag˙mlu l-˙sara lill-PL, minn qed imexxi lill-Partit Nazzjonalista ma fehem xejn dwar il-kaΩ tal-Australia Hall. Tajjeb li wie˙ed ifakkar li lAustralia Hall ing˙atat b˙ala kumpens wara li l-Gvern biex jag˙mel ix-shipbuilding, kien ˙a l-kwartieri li l-Partit Laburista kellu fil-Marsa u li kien inbena bl-gharaq tal-voluntiera laburisti fuq medda art kbira li l-Partit Laburista kien xtara mill-privat u li kienet tiswa ferm aktar. Dan ixejjnu

g˙al kollox dak li qed tipprova turi l-OppoΩizzjoni li l-Australia Hall ing˙atat b˙ala rigal, lAustralia Hall hija propjetà privata tal-Partit Laburista. Il-Kuntratt ta’ llum ©ie ffirmat fuq konvenju li sar fl-1997, kwaΩi g˙oxrin sena ilu, konvenju li fih il-Partit Laburista kien intrabat bi prezzijiet maqbula dak iΩ-Ωmien. Irra©uni g˙aliex il-kuntratt dam daqstant ma ©ie ppublikat kienet min˙abba Ωew© kawΩi li g˙amel il-Partit Nazzjonalista – wa˙da kostituzzjonali li mbag˙ad ©iet çeduta mill-Partit Nazzjonalista stess, u o˙ra vendikattiva li saret mill-Gvern Nazzjonalista. Dawn il-kawΩi kienu l-ka©un g˙aliex illum ilPartit Laburista kellu jonora bejg˙ bil-prezz tal-konvenju ffirmat snin ilu. Meta tara l-istampa kollha lkonkluΩjoni tkun wa˙da u çara, il-Partit Nazzjonalista jrid ikompli g˙addej b’kampanji qarrieqa biex b’xi mod jew g˙ax ming˙alih ser jag˙mel xi gwadann politiku, meta fil-verità kollox sar skont il-li©i u din il-kampanja qarrieqa qed tkun biss mera tal-ispirtu vendikattiv li bih kienu nfet˙u l-kawΩi mill-Partit Nazzjonalista stess Ωmien ilu. Jag˙mel tajjeb Simon Busuttil li j˙ares ˙arsa madwar il-Partit tieg˙u stess, u jara b’g˙ajnejh mhux biss il-krizi finanzjarja li jinsab fiha, u li llum jipprova jag˙ti lezzjonijiet dwar kif g˙andhom jitmexxew il-finanzi tal-pajjiΩ, iΩda krizi finanzjarja li tag˙milha inutli li tifta˙ libelli, minkejja li jkollok ra©un biex tbieg˙, meta taf li qatt ma tista’ tit˙allas lura g˙ad-danni li tkun sofrejt.

lOkali kÓ

07|09|2014 03

kullhadd.com

aZZJOni iMMEDJata Kienet immedjata u f’waqtha l-azzjoni tal-Gvern biex jie˙u miΩuri temporanji sabiex jimmitiga l-possibilità ta’ danni fid-Dipartiment tal-Emer©enza ta’ Mater Dei kawΩa talistruttura dg˙ajfa li nbniet minn Gvern Nazzjonalista. Filfatt ilbiera˙ il-Gvern ˙abbar li dawn ix-xog˙olijiet kienu tlestew. Il-Gvern sa˙aq li s-sigurtà tal-pazjenti u l-˙addiema tibqa’ prijorità u kien g˙alhekk li ttie˙du miΩuri temporanji ta’ mitigazzjoni, fuq kolonni li l-konkrit tag˙hom instab li huwa dg˙ajjef, intiΩi biex isa˙˙u l-istruttura. Xog˙lijiet Ωg˙ar o˙ra marbutin ma’ dan il-proçess se jkun qed isir fil-jiem li ©ejjin. Dawn il-miΩuri ta’ mitigazzjoni se jibqg˙u hemm sakemm titlesta l-investigazzjoni li se tkun qed issir minn bord ta’ inkjesta ma˙tur speçifikament biex jistabilxxi lfatti fuq il-bini ta’ din l-istruttura. Il-Gvern se jkun qed jimxi mar-rakkomandazzjonijiet li se jkunu qed jing˙ataw mill-esperti ©aladarba jitlesta x-xog˙ol tal-investigazzjoni.

Malta Bl-OgÓla Rata ta’ tkaBBiR EkOnOMiku Il-Eurostat din il-©img˙a identifika lil Malta b˙ala l-ekonomija bl-og˙la rata ta’ tkabbir flUnjoni Ewropea, b’Ωieda ta’ 1.3% fit-tieni kwart ta’ din issena fuq il-kwart ta’ qabel. F’stqarrija ma˙ru©a millGvern nhar il-Ìimg˙a, dan irriΩultat ©ie deskrit b˙ala wie˙ed li jkompli jikkonferma s-suççess ta’ din lAmministrazzjoni f’diversi oqsma tal-ekonomija, fosthom il-˙olqien tax-xog˙ol, l-investiment, u l-kummerç. “Huwa ta’ sodisfazzjon kbir li rnexxielna nwasslu lil Malta filquççata tal-klassifika f’dak li hu tkabbir ekonomiku u fl-impjiegi. Dan juri li l-inizjattivi konkreti tal-Ba©it li twettqu din is-sena qed jil˙qu l-miri tag˙hom, u qed jirnexxielhom jer©g˙u jqajmu l-attività ekonomika ta’ pajjiΩna u j˙allu aktar flus fil-bwiet tan-nies,” kompliet l-istqarrija tal-Gvern. Minkejja dan is-suççess, ilGvern di©à tefa’ g˙ajnejh fuq il-©ejjieni hekk kif esprima ddeterminazzjoni tieg˙u li jkompli jsa˙˙a˙ dawn il-kisbiet permezz ta’ inizjattivi li qed se ji©u mfassla g˙all-Ba©it 2015. Tkabbir fil-kummerç blimnut Dan ir-riΩultat ikkumplimenta

Il-Eurostat din il-©img˙a identifika lil Malta b˙ala l-ekonomija bl-og˙la rata ta’ tkabbir fl-Unjoni Ewropea

dak li ˙are© dwar il-konsum li wkoll ra Ωieda notevoli fixxhur li g˙addew. Statistika kkwotata din il-©img˙a millGvern uriet li l-infiq tal-konsumaturi Maltin u G˙awdxin imkejla f’termini ta’ volum ilha tiΩdied b’mod qawwi b’rata medja ta’ 5.1% fis-sena g˙alla˙˙ar ˙mistax-il xahar. Din

hija rata ferm og˙la minn dak osservat matul l-˙mistax-il xahar ta’ qabel, meta l-medja kienet ta’ 1.7%. Bl-istess mod, kienet ukoll irre©istrata Ωieda fl-importazzjoni ta’ o©©etti ta’ konsum, illi avvanzat b’2.7% f’termini nominali matul l-ewwel nofs ta’ din is-sena.

G˙alhekk, spjega l-Ministeru g˙all-Finanzi f’stqarrija ma˙ruga minnu, dawn lindikaturi gidbu b’mod kategoriku l-pretenzjonijiet talOppoΩizzjoni li l-konsum naqas g˙aliex, skont huma, idd˙ul disponibbli huwa aktar baxx. Dan g˙aliex, il-figuri kkwotati mill-Partit

Nazzjonalista, ji©ifieri dawk tal-kummerç bl-imnut (retail) fil-fatt huma ma˙suba biss biex ikopru taqsima partikolari ta’ infiq tal-konsumatur. Fl-istess stqarrija kien spjegat ukoll li dawn iç-çifri jeskludu çerti kategoriji ta’ infiq talkonsumatur, b˙ax-xiri ta’ vetturi bil-mutur u muturi, ix-xiri minn ˙wienet bl-imnut barranin mill-internet, u s-servizzi kollha, inkluΩi r-ristoranti. Il-Ministeru g˙all-Finanzi qal ukoll li l-istatistika tal-kummerç bl-imnut g˙al Malta ©ew osservati li jkunu pjuttost erratiçi. Dan jista’ jkun dovut g˙al rata baxxa ta’ twe©ib mill-operaturi lokali g˙allist˙arri© statistiku. G˙alhekk, paragun bejn dawn l-indikaturi u dawk g˙all-valur gross miΩjud tal-industrija tal-kummerç bl-imnut huwa me˙tie© g˙al stampa iktar kompluta. Dan il-paragun fil-fatt juri li l-istatistika ppubblikata tindika li l-valur gross miΩjud fl-industrija bl-imnut Ωdied minn 1.6% fl-a˙˙ar kwart tal-2013 g˙al 2.9% fl-ewwel kwart ta’ din issena u g˙al 5.3% fit-tieni kwart ta’ din is-sena. Barra minn hekk, iΩ-Ωieda ta’ 676 impjiegi fis-settur tal-bejg˙ hija prova ulterjuri tat-tendenza poΩittiva ta’ tkabbir fil-kummerç bl-imnut.

04 07|09|2014

kullhadd.com

IL-KONKRIT BLA SAÓÓA F’MATER DEI…

KÓ LOKALI

NATIONAL MINIMUM STANDARDS

TORT TAL-GVERN LABURISTA

TISSOKTA L-KONSULTAZZJONI

Skont id-Deputat Nazzjonalista Clyde Puli, huwa l-Gvern Laburista li g˙andu jerfa’ responsabbiltà talli lkonkrit tal-bini tal-emer©enza huwa ta’ livell inferjuri. Puli qal dan f’kummenti li ta lil One News ilbiera˙. Esponenti ewlenin tal-Partit Nazzjonalista g˙adhom qed ja˙arbu mill-mistoqsija dwar min g˙andu jerfa’ r-responsabbiltà politika fil-kaΩ talkonkrit uΩat fil-bini tal-emer©enza. Fost dawn hemm id-Deputat Nazzjonalita Clyde Puli, li sa˙ansitra wa˙˙al fil-Gvern preΩenti. Iktar minn hekk, Clyde Puli pprova jitfa’ dubji dwar testijiet li saru minn

Is-Segretarjat Parlamentari g˙adDrittijiet ta’ Persuni b’DiΩabbiltà u Anzjanità Attiva organizza seminar konsultattiv ie˙or dwar l-Istandards Minimi Nazzjonali g˙ad-Djar Residenzjali talAnzjani. Din il-laqg˙a saret mal-professjonisti u l-unjins li g˙andhom x’jaqsmu mas-settur tal-kura tal-anzjani. Dan is-seminar sar fir-residenza San Vinçenz de Paul u g˙alih kien hemm preΩenti anke l-amministrazzjoni tarresidenza. F’din il-laqg˙a Dr Justyne Caruana tkellmet dwar l-importanza ta’ konsultazzjoni mal-professjonisti biex ji©u Ωgurati standards ta’ kwalità u li huma fattibbli. Sa˙qet li l-professjonisti jmissu b’idejhom il-problemi ta’ kuljum u

KITBA TA’ NICOLE BUTTIGIEG

nies professjonali, sa˙ansitra barra minn Malta. Fuq dan il-kaΩ irriΩultaw anke numru ta’ kontradizzjonijiet. Ta˙t ittmexxija tal-eks-Ministru Nazzjonalista Joe Cassar kienet saret applikazzjoni g˙al fondi Ewropej biex fuq il-bini talemer©enza jinbnew Ωew© swali. IΩda riçentament l-eks-Ministru Tonio Fenech qal li ma kienx sorpriΩ bla˙bar li s-soqfa mhux b’sa˙˙ithom, tant li g˙alhekk il- helipad ma sarx hemm. IΩda meta mitlub jispjega din it-ta˙wida Puli wie©eb lill-©urnalisti biex fejn ma jifhmux jistaqsu lil talgazzetti.

g˙alhekk jafu x’hemm bΩonn li ji©i indirizzat g˙all-©id tal-anzjani u biex l-istess professjonisti jkunu jistg˙u ja˙dmu u joperaw a˙jar. F’din il-laqg˙a kien hemm preΩenti rappreΩentanti differenti minn diversi unjins li g˙andhom ˙addiema ja˙dmu f’dan is-settur. Tkellmu wkoll u taw issu©©erimenti tag˙hom rappreΩentanti minn dipartimenti differenti ta’ San Vinçenz de Paul. Is-Segretarju Parlamentari esprimiet is-sodisfazzjon tag˙ha g˙as-su©©erimenti mressqa minn dawk kollha preΩenti g˙ax dan ifisser mhux biss li g˙andhom is-settur g˙al qalbhom, imma jridu li jimxi ’l quddiem permezz ta’ dawn l-istandards li tant kien hawn bΩonn fil-pajjiΩ.

“IL-ÓOLMA TA’ DIMECH MA MITITX”

Jessica Micallef tippreΩenta kopja tal-ktieb Dimech Poeta – Mill-Óabs g˙all-EΩilju lill-President ta’ Malta. Il-President ta’ Malta kixfet plakka kommemorattiva u qieg˙det kuruna ta’ rand fuq wiçç il-ba˙ar biex tfakkar il100 sena mill-bidu tal-eΩilju ta’ Manwel Dimech. L-eΩilju ta’ Dimech beda fil-5 ta’ Settembru tal-1914 u ntemm b’mewtu sitt snin u nofs wara fl-E©ittu fis-17 ta’ April tal-1921. Il-kommemorazzjoni ©iet organizzata mis-Sensiela Kotba Soçjalisti (SKS) li g˙allokkaΩjoni ˙ar©et ktieb ©did, Dimech Poeta: Mill-Óabs g˙allEΩilju, ta’ Jessica Micallef li fih ©abra bil-poeΩiji ta’ Dimech. “Il-˙olma ta’ Dimech ma mititx,” qalet il-President Marie-Louise Coleiro Preca, “u ma tmutx. Il-˙las terribbli taleΩilju tieg˙u, li beda hawnhekk 100 sena ilu, ˙alla warajh familja kbira, nazzjon ˙ieles,

poplu li jaf jg˙id ‘grazzi’.” IlPresident qieg˙det ir-rand fuq wiçç il-ba˙ar minn dg˙ajsa li kienet di©à tit˙addem millbarklori 100 sena ilu u li llum tag˙mel parti mill-flotta Ωg˙ira tal-Kooperattiva tal-Barklori talIsla. Fil-kommemorazzjoni, li saret fl-istess data, ˙in u post li fihom ©ie eΩiljat Dimech 100 sena ilu, inqraw poeΩiji ta’ Dimech minn Charles Abela Mizzi u sar diskors kommemorattiv minn Fr Mark Montebello. L-attività ntemmet b’korteo bid-dg˙ajjes fil-Port ilKbir u t-tqeg˙id tar-rand u lfjuri b’sinjal ta’ gratitudni u rikonoxxenza lejn Dimech. Il-ktieb Dimech Poeta: MillÓabs g˙all-EΩilju ta’ Jessica Micallef jinsab g˙all-bejg˙ mill˙wienet ewlenin tal-kotba.

LOKALI KÓ

07|09|2014 05

kullhadd.com

L-AKKWIST TA’ FONDI EWROPEJ

“SERVIZZ LI JASSISTI IKTAR MILL-QRIB LILL-KUNSILLI LOKALI” Is-Segretarju Parlamentari Dr STEFAN BUONTEMPO g˙adu kemm temm il-laqg˙at ta’ konsultazzjoni mal-kunsilli lokali kollha f’Malta u G˙awdex, irrilevanti mill-ma©©oranza politika tag˙hom. Din il-gazzetta tkellmet mas-Segretarju Parlamentari g˙all-Gvern Lokali dwar ir-riΩultat ta’ dawn il-laqg˙at u l-pjanijiet li hemm g˙all-kunsilli lokali, fosthom iktar g˙ajnuna biex dawn jiksbu fondi Ewropej. Pjan ta’ ˙idma Mistoqsi dwar l-iskop tallaqg˙at ta’ konsultazzjoni malkunsilli, Dr Buontempo qal li mill-ewwel ©urnata li ©ie ma˙tur b˙ala Segretarju Parlamentari g˙all-Gvern Lokali ried li jΩomm kuntatt dirett mal-kunsilli lokali kollha, kemm f’Malta u kif ukoll f’G˙awdex. “Nemmen li din ilkariga li g˙o©bu jag˙tini l-Prim Ministru hija wa˙da li titlob kuntatt kontinwu mar-rappreΩentanti tag˙na fil-lokalitajiet, kuntatt li jwassal sabiex nifhmu a˙jar l-isfidi, ir-realtajiet u l-problemi li l-kunsilli lokali jiffaççjaw minn ©urnata g˙al o˙ra,” sostna Dr Buontempo. Ûied jg˙id li dawn il-laqg˙at g˙enuh mhux ftit sabiex jifhem a˙jar l-isfidi li b˙ala Segretarju Parlamentari responsabbli mill-gvern lokali g˙andu quddiemu. Kien g˙alhekk li flimkien mal-kunsilliera seta’ jfassal pjan ta’ ˙idma ta’ kif ilkunsilli jsiru istituzzjonijiet aktar effettivi, aktar effiçjenti u aktar viçin in-nies. Il-problemi ewlenin tal-kunsilli “Hemm diversi sfidi li l-kunsilliera tkellmu dwarhom mieg˙i matul il-laqg˙at li kellna fla˙˙ar ©img˙at,” stqarr isSegretarju Parlamentari. “Ilproblemi finanzjarji jibqg˙u wa˙da mill-akbar u©ig˙ ta’ ras g˙all-kunsilli lokali tag˙na.” Sostna li, però, hemm problemi o˙ra li qed jiffaççjaw ilkunsilli; problemi li sSegretarjat tieg˙u beda ja˙dem fuqhom sa mill-ewwel ©urnata li ng˙ata dan l-inkarigu. Fost dawn il-problemi hemm dawk marbuta mal-infurzar lokali u s-swieq fil-bera˙; Ωew© problemi li b˙alissa g˙addejja ˙idma kbira fuqhom. Fl-istess waqt, il-pjan g˙ar-riforma fis-sistema talgwardjani lokali mistenni ji©i ppreΩentat fil-jiem li ©ejjin wara konsultazzjoni kbira li saret matul dawn l-a˙˙ar xhur. Dr Buontempo jsemmi li problema o˙ra, li bosta kunsilli lokali tkellmu mieg˙u dwarha, kienet l-indafa u lprotezzjoni ambjentali fillokalitajiet rispettivi tag˙hom. Fost l-akbar sfidi li g˙andhom quddiemhom il-kunsilli lokali f’dan il-qasam hemm il-©bir tal-iskart u s-sistema tar-riçikla©©; problema li Dr Buontempo beda sa millewwel ©urnata ja˙dem fuqha id f’id mal-Ministru Leo Brincat. Tis˙i˙ tal-allokazzjoni lillkunsilli Mistoqsi

jekk

il-Gvern

g˙andux pjan biex jag˙ti iktar responsabbiltajiet u fondi lillkunsilli lokali biex dawn jersqu iktar qrib lejn l-idea ta’ gvern lokali, Dr Buontempo re©a’ tenna li l-problemi ta’ fondi kienu, g˙adhom u jibqg˙u l-ikbar u©ig˙ ta’ ras tal-kunsilli lokali. Fid-dawl ta’ dan Dr Buontemp qal li matul dawn l-a˙˙ar xhur kellu diversi diskussjonijiet mal-Ministru tal-Finanzi Edward Scicluna sabiex jaraw illi l-allokazzjoni g˙all-kunsilli lokali fil-ba©it li ©ej tkompli tissa˙˙a˙. “Minn dejjem, però, emmint li wasal iΩ-Ωmien sabiex il-kunsilli lokali ma jibqg˙ux jiddependu biss mill-g˙ajnuna li jag˙tihom il-gvern çentrali, iΩda jibdew jimir˙u fl-opportunitajiet kbar illi jeΩistu b’rabta ma’ finanzjament ta’ pro©etti minn fondi Ewropej,” sa˙aq isSegretarju Parlamentari. Qal li s’issa kien hemm diversi kunsilli lokali li g˙arfu jittrasformaw dawn l-opportunitajiet f’©id kbir g˙al-lokalitajiet tag˙hom billi irri©eneraw infrastrutturalment diversi Ωoni fil-lokalità, u kif ukoll billi tellg˙u diversi attivitajiet kulturali, soçjali u edukattivi flibliet u l-ir˙ula. Huwa jirrikonoxxi, iΩda, li fadal ˙afna x’naqdfu sabiex verament nimmassimizzaw il-fondi Ewropej miksuba fuq baΩi lokali. G˙ajnuna fl-akkwist ta’ fondi Ewropej Mistoqsi x’jista’ jsir biex il-kunsilli jkunu meg˙juna fl-akkwist ta’ fondi Ewropej, Dr Buontempo jistqarr li l-Gvern beda ja˙dem sabiex joffri servizz li jassisti aktar mill-qrib lill-kunsilli lokali mid-dipartiment responsabbli mill-gvern lokali. “Fil-©img˙at li ©ejjin ser

inkunu qed insa˙˙u l-uffiççju responsabbli mill-fondi Ewropej fi ˙dan id-dipartiment. Dan ser iwassal sabiex ting˙ata g˙ajnuna lill-kunsilli lokali minn mindu dawn jibdew jippjanaw sabiex japplikaw g˙al pro©etti Ewropej, sabiex jimtlew l-applikazzjonijiet, u kif ukoll fil-faΩijiet finali sabiex jimplimentaw dawn listess pro©etti,” sostna sSegretarju Parlamentari. Spjega li din ir-riforma ser tg˙in ukoll sabiex jissa˙˙u lgaranziji li jintalbu mill-Unjoni Ewropea; garanziji finazjarji kbar li ˙afna drabi jispiççaw jaqtg˙u qalb il-kunsilli lokali milli japplikaw g˙al dawn l-istess fondi. Direzzjoni ©dida lill-kumitati re©jonali Dwar ir-rwol tal-kumitati re©jonali, Dr Buontempo jg˙id li sal-lum il-kumitati re©jonali ftit kellhom iç-çans iwessg˙u r-rwol tag˙hom, u dan min˙abba l-problemi li nqalg˙u fl-infurzar permezz tal-gwardjani lokali. “Kien xokk g˙all-kumitati regjonali meta bdew l-operat tag˙hom b’delega li ttie˙det ming˙and il-kunsilli lokali u ng˙atat lilhom ming˙ajr assistenza ta’ xejn.” Jis˙aq li llum, tliet snin wara, aktar minn nofs il-kumitati regjonali g˙adhom jissieltu sabiex jibbilançjaw ilkotba tag˙hom, u l-ma©©oranza tal-˙in tal-uffiççju qieg˙ed jintuΩa g˙as-sistemma talinfurzar b’detriment g˙al ˙idma o˙ra li te˙tie© issir, speçjalment fejn jid˙lu opportunitajiet ta’ fondi mill-Unjoni Ewropea. “Hekk kif nikkonkludu lproçess ta’ riforma tal-gwardjani lokali se nkunu qeg˙din inniedu riforma tal-kumitati

re©jonali. Permezz ta’ din irriforma se nkunu qeg˙din nag˙tu direzzjoni ©dida lillkumitati regjonali.” Jispjega li l-g˙an prinçipali huwa dak li r-re©juni jersqu aktar qrib ilkunsilli lokali sabiex flimkien jitwettqu pro©etti ta’ fejda g˙al-lokalitajiet tar-re©jun rispettiv. Dr Buontempo jg˙id li hemm bosta pro©etti li jistg˙u jsiru mill-kumitati re©jonali, u hemm delegi li mhumiex f’idejn il-kunsilli lokali li jistg˙u jing˙ataw lir-re©juni. “A˙na rridu nibnu u nsa˙˙u lir-re©juni mhux billi ndg˙ajfu lill-kunsilli lokali, imma billi nassistuhom ˙alli jkattru l˙idma kon©unta ta’ bejniethom li hija tant me˙tie©a.” Laqg˙at mal-kumitati amministrattivi Staqsejna lis-Segretarju Parlamentari jekk il-kumitati amministrattivi g˙adhomx rilevanti, u kif jistg˙u dawn jag˙tu kontribut a˙jar. Dr Buontempo wie©eb li g˙alkemm il-kumitati amministrattivi jistg˙u jidhru li mhumiex rilevanti, fi w˙ud minnhom sar xog˙ol siewi. “Dan ma jfissirx li g˙andna nkunu kuntenti b’dan, u huwa proprju g˙alhekk li n-nuqqas ta’ interess g˙all-kandidatura fl-a˙˙ar elezzjonijiet li saru rridu ne˙duh b˙ala messa©© u nixtarruh sew,” jis˙aq Dr Buontempo. G˙alhekk jg˙id li hemm bΩonn li wie˙ed jara l-validità tal-kumitati amministrattivi mhux f’iΩolament, imma f’˙idma aktar ˙olistika ma’ livelli o˙ra ta’ governanza, li jinkludu lill-kunsilli lokali, ilkumitati regjonali u anke lgvern çentrali. “F’kelma wa˙da rridu riforma li tittratta d-diversi livelli ta’

governanza li g˙andna f’pajjiΩna. Wara li issa ltqajt mal-kunsilli lokali kollha, minn Ottubru li ©ej ser inkun qed niltaqa’ mas-sittax-il kumitat amministrattiv li hawn f’Malta u G˙awdex sabiex flimkien inkomplu na˙dmu sabiex nag˙mlu mill-kumitati amministrattivi istituzzjonijiet ferm aktar rilevanti.” Ìlieda kontra l-burokrazija Mistoqsi jekk hux se nkunu qeg˙din naraw xi differenzi filkunsilli sal-a˙˙ar tal-le©iΩlatura, Dr Buontempo jikkowta lqawl Malti li min ma jibdilx jitqammel. “Dan japplika perfettament ukoll g˙all-kunsilli lokali tag˙na li llum, fl-20 anniversarju mit-twaqqif tag˙hom, qed jiffaççjaw sfidi kbar sabiex jibqg˙u rilevanti u verament viçin in-nies.” Isostni li l-Gvern jemmen f’kunsilli lokali li g˙andhom ikunu fuq in-na˙a tal-familji u tan-negozji u mhux fuq inna˙a tal-burokrazija li xxekkel l-intrapriΩa u s-sens komun. Is-Segretarju Parlamentari jg˙id li l-burokrazija tibqa’ wa˙da mill-akbar sfidi li g˙andna quddiemna; sfida li xxekkel mhux ftit il-˙idma talkunsilli lokali filwaqt li tnaqqas ukoll mill-fiduçja li lpoplu g˙andu lejn dawn l-istituzzjonijiet. “Bdejna g˙alhekk na˙dmu fuq sensiela ta’ riformi fidDipartiment tal-Gvern Lokali li sal-a˙˙ar tal-le©iΩlatura ser ikunu qed jaraw il-kunsilli lokali tag˙na aktar iffukati biex jaqdu l-bΩonnijiet u lesi©enzi tal-lokalitajiet tag˙hom milli jintilfu f’burokrazija li ma taqta’ xejn,” itemm jg˙id is-Segretarju Parlamentari Stefan Buontempo.

06 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ LokaLI

Is-saga ta’ Mater DeI

MIÌBURA MINN LIAM GAUCI

1990-1992 Fit-8 ta’ Diçembru 1990 ti©i ffurmata l-Foundation for Medical Sciences and Services (FMSS) mill-Gvern Malti permezz ta’ att notarili b˙ala enti korporat awtonomu ta’ natura mhix kummerçjali bl-g˙an fost l-o˙rajn li ji©u pprovduti servizzi ta’ kura tas-sa˙˙a permezz ta’ façilitajiet ta’ sptar, kura tal-©urnata, eçç. Fuq l-ewwel Bord tal-FMSS ©ew ma˙tura Dr Louis Galea b˙ala President, l-eks-Deputat Nazzjonlista l-Professur John Rizzo Naudi ma˙tur Viçi President fis-27 ta’ Ìunju 1992. B˙ala membri tal-istess Bord ©ew ma˙turin id-Deputat Nazzjonalista Dr Antoine Mifsud Bonnici, l-eks-Deputat Nazzjonlista t-Tabib George Hyzler (ma˙tur b˙ala Viçi President fit-3 ta’ Ottubru 1991 u rtira fis-27 ta’ Ìunju 1992), Sig. Mario Cal (ta’ San Raffaele, Milan), il-Prof. Frederick Fenech, ir-Rev. Peter Serracino Inglott, ir-Rev. Charles Vella (appuntata Viçi President fit-3 ta’ Ottubru 1991), Edwin Vella u Maurice Zarb Adami. Fl-istess jum ukoll, mat-8 ta’ Diçembru 1990, il-Gvern Nazzjonalista jiffirma Ftehim ta’ Kollaborazzjoni mal-Fondazione San Raffaele del Monte Tabor – Isituto Scientifico Ospedale San Raffaele. Dan il-ftehim kellu l-iskop li jkun hemm kollaborazzjoni bejn iΩ-Ωew© na˙at “fissetturi tal-kura medika u tax-xjenzi mediçi”.

Ming˙ajr ma ˙ar©et l-ebda sej˙a pubblika g˙all-espressjoni ta’ interess, fil-15 ta’ Lulju 1992 ti©i ffirmata letter of intent bejn lFMSS u l-MTFM li kienet tirreferi g˙all-bini ta’ sptar ©did integrat mal-Isptar San Luqa skont business plan datat Awwissu 1991 ikkummissjonat mill-FMSS.

Fis-27 ta’ Frar, 1991 l-FMSS u l-Fondazione Centro San Romanello del Monte Tabor, flimkien maç-Centro Assistenza Ospedaliera S. Romanello u l-Associazione Italiana per la Tolidarietà Tra I Popoli waqqfu l-Monte Tabor Foundation – Malta (MTFM), çentru Italo-Malti, g˙all-promozzjoni tar-riçerka xjentifika u g˙as-servizzi ta’ sa˙˙a, edukazzjoni u ta˙ri©.

Fil-fatt, Farrugia, li kien jag˙mel parti mill-kumitat li kellu janalizza t-tenders g˙al xog˙lijiet relatati mal-bini tal-isptar il-©did kien ukoll shareholder sostanzjali fil-kumpanija PPB Malta Ltd. Din ilkumpanija kienet fost dawk li tefg˙u offerta biex jag˙mlu lpredalles structure illi kienet stmata li tiswa Lm7 miljun, millLm50 miljun illi kien se jiswa l-isptar b’mod globali. Dan se˙˙ minkejja l-fatt li Farrugia kien iffirma dikjarazzjoni li ma kellu lebda interess personali dirett jew indirett fil-kumpaniji li kienu tefg˙u t-tenders.

Fit-22 ta’ Frar 1992 il-Partit Nazzjonalista jer©a’ jirba˙ l-elezzjoni ©enerali u Louis Galea ji©i kkonfermat b˙ala Ministru g˙all-Politika Soçjali responsabbli wkoll mis-Sa˙˙a u John Rizzo Naudi ©ie appuntat Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a sal-1995 meta ˙adlu postu Dr Louis Deguara.

Il-gazzetta KullÓadd tiΩvela li l-In©inier Emanuel Farrugia ji©i lku©in tal-mara ta’ Louis Galea li kien ja˙bat ukoll il-President talistess FMSS, kien inga©©at b˙ala Project Director. Dan kien Ωvelat mill-gazzetta KullÓadd li kienet kixfet ukoll li Farrugia kellu interess finanzjarju f’dan il-pro©ett li kien jo˙loqlu konflitt ta’ interess.

1992-1998 F’Ìunju 1993 ji©i ffirmat il-kuntratt bejn l-FMSS u l-MTFM a baΩi tal-letter of intent tal-15 ta’ Lulju 1992. Skont dan il-Frame Agreement, l-FMSS kellha tkun responsabbli biex tiddefinixxi l-˙ti©ijiet ta’ kura tassa˙˙a li kellhom jing˙ataw mill-isptar, li takkwista l-art fejn kellu jinbena l-isptar, li tie˙u ˙sieb lamministrazzjoni u l-kontabbiltà relatata mal-kuntratt ta’ konstruzzjoni tal-isptar. Min-na˙a tag˙a lMTFM ©iet imqabbda mill-FMSS biex tkun responsabbli g˙ad-disinn, ippjanar, permessi tal-bini, t˙ejjija ta’ dokumenti tat-tenders u g˙all-evalwazzjoni teknika u ekonomika tat-tenders. Il-pro©etti tal-Isptar San Raffaele Malta ©ie fdat f’idejn il-Monte Tabor Foundation Malta u din, minna˙a tag˙ha, g˙amlet sub-contracting ta’ partijiet mid-drittijiet u l-obbligi tag˙ha ta˙t ‘il-Frame Agreement’ g˙al dak li g˙andu x’jaqsam ma’ disinn u sperviΩjoni tal-kostruzzjoni lil Ortesa SpA, kumpanija relatata li kienet hija wkoll ikkontrollata minn Don Verzè u s˙abu. Dr Alfred Sant, il-Kap tal-OppoΩizzjoni ta’ dak iΩ-Ωmien jitlob lill-Prim Ministru Dr Eddie Fenech Adami biex jifta˙ investigazzjoni dwar il-konflitt ta’ interess ta’ Emanuel Farrugia, permezz ta’ ittra datata 10 ta’ Lulju 1994. Madankollu, Fenech Adami rriffjuta li jag˙mel dan u minflok talab biss lil Dr Louis Galea biex jag˙tih spjegazzjoni bil-miktub ta’ dan il-kaΩ. Fi Ωmien qasir il-kap tal-Partit Nazzjonalista ˙abbar li huwa kien sodisfatt bl-ispjegazzjoni ta’ Galea u ˙allieh g˙addej bil-pro©ett. Sant iddeskriva l-verΩjoni tal-fatti b˙ala wa˙da miΩg˙uda b’nofs veritajiet, tag˙wi© u nuqqasijiet. Huwa sostna wkoll li l-mod kif ˙adem Fenech Adami wera b’mod çar li hu ma kienx lest illi jag˙ti rendikont ta’ dmirijietu lill-poplu.

Fil-laqg˙a tal-Kabinett tat-22 ta’ Mejju 1995 jintg˙aΩel b˙ala kuntrattur tal-bini tal-isptar il-joint venture ta’ Skanska. Din l-offerta kienet Lm2.2 og˙la minn dik ta’ CMC illi b’hekk talbet lill-Qorti biex to˙ro© mandat ta’ inibizzjoni ˙alli ji©i mwaqqaf ix-xog˙ol ta’ bini fuq l-isptar. Im˙allef wara ie˙or ta ra©un lil CMC. Madankollu, g˙al xi ra©uni misterjuΩa, naqset milli tressaq il-kawΩa fiΩ-Ωmien stabbilit biex il-mandat jibqa’ fis-se˙˙. B’hekk, il-mandat li kien ˙are© favur is-CMC spiçça waqa’ awtomatikament u b’dan il-mod din il-battalja kellha tieqaf ˙esrem. Il-kuntratt li ©ie ffirmat ma’ Skanska fit-12 ta’ Settembru 1995 kien wie˙ed ta’ xog˙ol ta’ kostruzzjoni bi spiΩa ta’ Lm51 miljun u li ma jinkludix l-ispejjeΩ tad-drena©©. Lidea ori©inali kienet li jinbena “çentru mediku ta’ eççellenza” biex ikun integrat mal-isptar ©enerali akut ta’ San Luqa. L-Isptar San Raffaele Malta kellu jkun fih 480 sodda u kellu jopera f’oqsma speçjalizzati ta’ dijabetolo©ija, kardjolo©ija, mard de©enerattiv u mard kroniku ie˙or prevalenti f’Malta u f’pajjiΩi o˙rajn tal-Mediterran. Dan l-isptar kellu jkun speçjalizzat fuq ir-riçerka u ttag˙lim.

LokALI kÓ

07|09|2014 07

kullhadd.com

Fl-10 ta’ Ottubru 1995, Skanska JV tat bidu g˙ax-xog˙ol ta’ kostruzzjoni fuq il-pro©ett tal-Isptar San Raffaele. Madankollu, f’Marzu 1996, hija ssostni li 50% tad-disinni mekkaniçi ta’ Ortesa SpA kien je˙ti©ilhom tibdil sostanzjali. L-ispeçifikazzjonijiet kliniçi li ©ew ippreΩentati kienu g˙al kollox differenti mill-ispeçifikazzjonijiet tat-tender. Sa Jannar 1996 ix-xog˙ol kien di©à waqa’ 12-il ©img˙a lura min˙abba l-problemi fil-pjanti ta’ Ortesa u dan id-dewmien estenda ru˙u g˙al 42 ©img˙a sussegwentament f’konsegwenza ta’ din il-problema. F’Lulju tal-istess sena, Skanska joffru li jiffinalizzaw d-disinni ta’ Ortesa g˙al ˙las ta’ kwart ta’ miljun lira. G˙all-bidu din l-offerta ma tintlaqax, imma l-FMSS ibiddel fehmtu fl-2000 u jid˙ol f’kuntratt ma’ Skanska Malta JV ta’ disinn u bini. F’Awwissu tal-1996, l-FMSS tiddeçiedi li tissospendi l-pagamenti kollha lill-MTFM min˙abba l-problemi serji li kien hemm ma’ Ortesa. Fis-27 ta’ Ìunju 1996 jitlestew minn IRB ix-xog˙lijiet ta’ toroq ta’ madwar l-isptar, madwar sentejn tard fuq iddata miftiehma fil-kuntratt. L-IRB jift˙u proçeduri fil-Qorti kontra l-FMSS fejn sostnew li x-xog˙lijiet ma setg˙ux jitlestew meta suppost min˙abba tibdil radikali fil-pjanijiet ori©inali u disinni ˙Ωiena. L-IRB b’hekk jitolbu Danni mill-FMSS ta’ nofs miljun lira. Min-na˙a tag˙ha l-FMSS titlob il-˙las ta’ penali g˙ax ix-xog˙ol ma tlestiex fil-˙in ta’ ’l fuq minn tliet kwarti ta’ miljun lira.

Fis-26 ta’ Ottubru 1996, il-Partit Laburista mmexxi minn Dr Alfred San jirba˙ l-elezzjoni ©enerali u jikkummissjoni diversi rapporti sabiex il-Gvern ikun f’poΩizzjoni li jie˙u d-deçiΩjonijiet li kien hemm bΩonn li jittie˙du. Dawn id-deçiΩjonijiet ikunu li: ji©i ppreparat medical brief ©did, l-isptar jinbidel minn wie˙ed speçjalizzat b’450 sodda g˙al wie˙ed ©enerali akut ta’ bejn 800 u 1,000 sodda, li ji©i terminat il-kuntratt ma’ Ortesa SpA u jo˙ro© tender ©did, u li Skanska JV ikomplu x-xog˙lijiet fuq il-footprint ori©inali skont id-disinni ori©inali b’xog˙ol addizzjonali jing˙ata wara a©©udikazzjoni b’tender.

Il-11 ta’ April 1997 l-FMSS, li saret FMS, ti©i mog˙tija struzzjonijiet biex tinforma lir-rappreΩentanti tal-MTFM biex ma jirrappurtawx aktar fuq is-sit tal-isptar u ©ew mibdulin s-serraturi tal-uffiçini ta’ F’Settembru 1996 l-FMSS tircievi ittra ming˙and il-Professur Richard England fejn dan hedded li kien se jirtira s- FMS li kienu jintuΩaw minn MFTM. servizzi tieg˙u g˙ax Ortesa/MTFM ma kinux qed i˙allsuh skont ma kien miftiehem. Biex il-pro©ett ma jkomplix jit˙arbat, l-FMSS tiddeçiedi li t˙allsu mill-fondi tag˙ha, dak li l-MTFM kienet di©à t˙allset g˙alih. Il-progress Fl-1998, l-isptar il-©did ma baqax imsemmi aktar reports ta’ kull xahar li kienu stipulati fil-kuntratt rigward superviΩjoni tal-kostruzzjoni ma ©ew qatt ippreΩentati g˙al San Raffaele, imma beda jissejja˙ Tal-Qroqq lill-FMSS. Hospital.

1998-2003 L-elezzjoni ©enerali tal-5 ta’ Settembru 1998 ter©a’ tpo©©i lill-Partit Nazzjonalista fil-Gvern. Minkejja l-kritika li g˙amel fil-konfront ta’ Gvern Laburista, Gvern Nazzjonalista jiddeçiedi li jirridimissjona l-isptar il-©did g˙al wie˙ed ta’ 650 sodda bil-possibbiltà ta’ estensjoni g˙al 825 sodda. B’hekk il-Gvern il-©did mhux biss qabel li dan l-isptar kellu jie˙u l-funzjonijiet li kellu lIsptar San Luqa b˙ala Sptar Ìenerali, imma anke li l-kollaborazzjoni mal-Fondazzjoni Monte Tabor ta’ San Raffaele ta’ Milan a kellhiex titkompla. Fil-21 ta’ Novembru 1999, Il-Ministru Louis Deguara jg˙id fuq Radio 101 li l-mira tal-Gvern hi li lbibien tal-isptar il-©did jift˙u fl-2003. Fit-8 ta’ Awwissu 2001 issir laqg˙a bejn il-Prim Ministru Eddie Fenech Adami, il-Ministru tal-Finanzi, ilMinistru g˙as-Sa˙˙a, il-President u s-CEO tal-FMS kif ukoll il-President ta’ Skanska flimkien mal-Perit Cassar li kien jirrapreΩenta s-s˙ab Maltin fi Skanska Malta JV. Dakinhar iΩ-Ωew© na˙at iddiskutew itt˙assib tal-Gvern dwar kif kienet qed teskala l-ispiΩa kif ukoll id-data tal-ftu˙ tal-isptar. F’Novembru 2003, il-Kabinett tal-Ministri ji©i infurmat li kien hemm spiΩa totali g˙all-kostruzzjoni tal-isptar li potenzjalment setg˙et titla’ g˙al Lm161 miljun.

Fis-6 ta’ Diçembru 2002 il-Kumitat tal-Kuntratti tal-Gvern jiddeçiedi li jag˙ti l-kuntratt tal-provista tat-tag˙mir mediku li jiswa Lm30 miljun lill-kumpanija Taljana INSO. Il-kumpanija OlandiΩa SIMED International bv u l-kumpanija ÌermaniΩa Hospitalia International li wkoll kienu xe˙tu l-offerta, bdew jag˙mlu allegazzjonijiet serji li l-proçess g˙all-g˙oti ta’ dan it-tender ma kienx tmexxa sew. Fit-28 ta’ Ottubru 2003 il-Bord tal-Appelli dwar il-kuntratti tal-Gvern jiddeçiedi li jannulla d-deçiΩjoni talKumitat tal-Kuntratti g˙ax l-offerta tal-INSO kienet tikser diversi kundizzjonijiet tad-dokument tat-tender.

ÇENTRU LABURISTA MQABBA Il-Kumitat taç-Çentru Laburista Mqabba se jkun qieg˙ed jilqa’ offerti g˙all-kiri tal-Bar, minn nhar it-Tnejn 1 ta’ Settembru sas-6.00pm tat-Tnejn 15 ta’ Settembru. Wie˙ed jista’ jikseb kopja tar-regolamenti billi jag˙mel kuntatt mas-Segretarju fuq 9921 3184.

2004-2007

Il-Kumitat iΩomm id-dritt li jirrifjuta kull offerta anke l-aktar wa˙da vanta©©juΩa

Fit-23 ta’ Marzu 2004, kwaΩi sena wara r-reb˙a elettorali ta’ April 2003, Lawrence Gonzi jin˙atar b˙ala Prim Ministru u Ministru tal-Finanzi, filwaqt li Louis Deguara ji©i kkonfermat b˙ala Ministru g˙as-Sa˙˙a. Fit-12 ta’ Frar 2007, jit˙abbar li t-tender g˙all-Integrated Health Information System g˙all-Isptar Mater Dei, kuntratt ta’ ’l fuq minn €30 miljun. Madankollu, dan jit˙assar fuq parir tal-Avukat Ìenerali g˙aliex il-proçess tat-tender kien ivvizzjat. Jittressqu l-Qorti Ωew© persuni, wie˙ed minnhom li kien addett mal-Ministeru tal-Investiment u tat-Teknolo©ija tal-Informazzjoni, talli Ωvelaw informazzjoni li kienet kunfidenzjali u kummerçjalment sensittiva u b’hekk taw vanta©© lil wie˙ed miΩ-Ωew© konsorzji li kienet xe˙tet offerta. Min˙abba f’hekk, ikollha tin˙are© sej˙a g˙all-offerti o˙ra. F’dan il-perjodu jsir ukoll mag˙ruf li Skanska, biex jaqtg˙u l-ispejjeΩ, spiççaw i˙addmu ˙afna ˙addiema barranin speçjalment mill-Asja u mill-Lvant tal-Ewropa. Fl-4 ta’ Ìunju 2007, wara maltempata barra minn Ωmienha, dan l-isptar g˙oddu g˙ereq hekk kif da˙al gelgul ta’ ilma f’diversi n˙awi tieg˙u. Id-danni jkunu estensivi hekk kif inbeΩaq il-madum u l-iskirting, saret ˙sara fl-g˙amara medika, fil-pannelli tal-gypsum, fis-sistema tad-dawl u fil-linji tat-telefown. Tonio Fenech jipprova jg˙atti l-fatt li x-xog˙ol sar ta’ kafkaf billi jg˙id li kien biss kaΩ li nstaddu Ωew© katusi. Fid-29 ta’ Ìunju 2007, wara saga ta’ 20 sena, jinfeta˙ l-Isptar Mater Dei li ˙a post dak ta’ San Luqa b˙ala sptar ©enerali akut. Madankollu, il-problemi tal-isptar il-©did ma jintemmewx hekk kif mill-ewwel jidher çar li mhuwiex attrezzat biex ila˙˙aq mal-bΩonnijiet tal-pazjenti tieg˙u. Fi Ωmien qasir Mater Dei isib ru˙u b’nuqqas ta’ tobba, infermiera u sodod. Iç-Çentru tal-Onkolo©ija mwieg˙ed minn Gvern Nazzjonalista jibqa’ ma jsirx.

2011-2014 Fl-2011 isir mag˙ruf li l-Fondazzjoni San Raffaele del Monte Tabor hija falluta, djun li jammontaw g˙al madwar €1.5 biljun, sitwazzjoni li ©©ieg˙el lill-Vatikan jipproponi bailout ta’ madwar €750 miljun biex isalva lil din l-istituzzjoni. Fil-31 ta’ Awwissu 2014 isir mag˙ruf li listrutturi tal-konkrit fl-emer©enza mhux biss ma jifil˙ux g˙al sular ie˙or, iΩda jista’ jkun li lanqas biss jifil˙u g˙all-piΩ preΩenti.

Fid-9 ta’ Marzu 2013 ji©i elett Gvern Laburista. Fi Ωmien qasir ji©i kkummissjonat rapport biex il-Gvern jifhem a˙jar x’qed iwassal g˙annuqqasijiet preΩenti f’Mater Dei. Sadanittant, jittie˙du diversi miΩuri biex jittaffew il-problemi tal-mediçini out of stock , l-ineffiçjenza tadDipartiment tal-Emer©enza u n-nuqqas ta’ sodod u staff fl-isptar. Barra minn hekk, ixxog˙ol fuq il-pro©ett tal-bini taç-Çentru talOnkolo©ija fl-Isptar Mater Dei, li kien waqa’ lura b’erba’ xhur, jitmexxa ’l quddiem b’rittmu mg˙a©©el.

08 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ lokalI

l-IspluÛjonI tal-poRvlIsta fIl-BIRgu MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI DiΩgrazzja kerha, li kellha konsegwenzi konsiderevoli fl-Isla, se˙˙et fil-Birgu. Kien fi sbi˙ it-18 ta’ Lulju, 1806, g˙all-˙abta tas-sitta u nofs ta’ filg˙odu, meta n-nies qamet ma˙suda b’˙oss qawwi li heΩΩeΩ lil Malta kollha kemm hi. Kienet ˙adet in-nar il-porvlista li kienet fid-da˙la tax-xatt iΩ-Ωg˙ir tal-Birgu. Il-porvlista kienet ma˙Ωen fejn jinΩammu l-porvli u ˙wejje© o˙ra me˙tie©a g˙all-isparar. Ma kien ˙tija ta’ ˙add, iΩda l-konsegwenzi kienu tremendi. IlBirgu ˙ass li ©arrab ˙sarat daqslikieku kellu attakk tal-g˙adu f’xi gwerra. Il-qerda dehret kullimkien. Bosta djar sfaw imfarrkin. Fl-Isla, inkiteb li lmejtin tal-Birgu kienu madwar 400 ru˙. Dak iΩ-Ωmien inkiteb li kienet l-akbar diΩgrazzja li qatt ©rat fil-gΩejjer tag˙na. L-Isla wkoll kellha lil xi w˙ud minn uliedha li mietu, g˙alkemm ma hemmx paragun man-numru tal-Birgu. L-Arçipriet Vinçenz Cachia, li kien g˙adu flewwel snin tieg˙u b˙ala Arçipriet, fir-re©istru tal-mejtin kien niΩΩel ftit dettalji iΩjed mis-soltu. Fit-18 ta’ Lulju, 1806, hu kiteb: “Dalg˙odu, fis-sitta u nofs, fil-Birgu, kien hemm spluΩjoni ta’ kwantità kbira ta’ porvli. Bit-theΩΩiΩa waqg˙u ˙afna djar ta’ dik il-belt. F’dik il-qerda, numru li ma jing˙addx ta’ nies fi djarhom, ta’ o˙rajn fit-triq, u ta’ xi suldati sfaw maqtulin. Fosthom, minn din il-parroçça mietu: 1) Vinçenz Ellul, ˙addied ta’ 58 sena, 2) Publju Gatt, suldat G˙awdxi ta’ 32 sena, 3) Pietru Vella, suldat Ûebbu©i ta’ 40 sena u 4) Ìanni Saguna, suldat Senglean ta’ 30 sena.” L-amministrazzjoni IngliΩa ta’ Malta ˙assitha fid-dmir li tg˙in lil dawk li ©arrbu l-˙sarat. G˙alhekk, il-kummissarju rjali Alexander Ball, ta ordni biex kul˙add ifisser x’kien tilef ˙alli ting˙ata g˙ajnuna mill-kummissarji mag˙Ωula g˙al dan l-iskop. It-talbiet li saru mill-poplu tal-Isla, ma nstabux. Instabu biss dawk li ©arrbet il-knisja parrokkjali. Dawn kienu l-istess b˙al tad-djar – ˙sara fl-istruttura nnifisha, fl-injam, fil-bibien u fuq kollox fil-˙©ie©. Dan tfarrak kollu kemm hu. Il-munita ta’ Malta dak iΩ-Ωmien kienet g˙adha l-iskud, flus ta’ Ωmien il-kavallieri, u Ω-Ωew© listi li saru mill-knisja: wa˙da g˙all-˙sarat ikka©unati u l-o˙ra g˙at-tiswija tag˙hom, ammontaw g˙al 315-il skud. Fl-Isla saret quddiesa solenni tal-mejtin g˙al dawk li tilfu ˙ajjithom f’dik id-diΩgrazzja.

faççata tal-ba˙ar tinbidel f’ospizju g˙al nisa invalidi. G˙alhekk, sar rikors lill-Gran Mastru de Rohan, fit-28 ta’ Frar, 1794. Wara, fit30 ta’ Marzu tal-istess sena, g˙amlu t-testment tag˙hom quddiem in-Nutar Injazju Saverju Bonavita. Riedu li darhom tinbidel fi sptar çkejken, g˙al nisa invalidi u anzjani. Kollox kellu jse˙˙ wara mewthom it-tnejn. Nikola Dingli miet fit-8 ta’ Awwissu, 1809 u Madalena Dingli-Cornelio mietet fl-4 ta’ Marzu, 1814. Huma qieg˙du l-ospizju ta˙t il-˙arsien ta’ dak li jkun l-Isqof ta’ Malta u riedu li l-amministrazzjoni tkun f’idejn il-Fratellanza tal-Kurçifiss tal-Isla. Il-fundaturi wrew preferenza g˙al nieshom. L-ospizju kien jilqa’ fih sitt nisa fqar li jkollhom bΩonn ta’ g˙ajnuna. Ìie stabbilit li s-sitt nisa jkunu tlieta li ji©u minn Nikola Dingli u tlieta minn Madalena Cornelio. Meta tonqos xi wa˙da minnhom g˙ax tmut jew t˙alli l-ospizju, tid˙ol o˙ra minflokha, skont minn liema na˙a tkun naqset. Jekk ma jkunx hemm qraba, il-preferenza tmur g˙al nisa mill-Isla jew mis-Si©©iewi. L-g˙aΩla kellha taqa’ fuq in-nisa l-iΩjed fqar u li ma jkollhomx mezzi ta’ g˙ajxien, la minn renti u lanqas mix-xog˙ol ta’ jdejhom. F’kaΩ li japplikaw ˙afna, l-g˙aΩla kienet taqa’ fuq l-iΩjed fil-bΩonn. Ix-xog˙ol biex id-dar tinbidel fi sptar tlesta fl-1817, u skont kif riedu l-fundaturi, tqieg˙ed ta˙t il-˙arsien ta’ Sant’Anna. Fis-17 ta’ April, 1817, il-Kanonku Dekan Dun Xmun Biagio, Vigarju Ìenerali tad-djoçesi ta’ Malta, bierek lospizju. Fis-6 ta’ Mejju, l-Arçipriet Cachia bierek solennement il-kappella li l-ospizju kellu mieg˙u, fil-preΩenza tal-Kapitlu u l-kleru kollu tal-Isla. L-inawgurazzjoni tal-post b˙ala ospizju saret fit-3 ta’ Settembru, 1819, meta ntlaqg˙u l-ewwel sitt nisa. Minn dak iΩ-Ωmien, servizz tajjeb fil-post beda jing˙ata minn grupp çkejken ta’ nisa li ssej˙u Dame Sorvegliatrici.

Opra soçjali g˙all-anzjani Bejn Triq il-Kappillan Azzopardi u Triq ix-Xatt hemm triq li ng˙atat l-isem ta’ Cornelio-Dingli. Dawn huma l-kunjomijiet ta’ Madalena u Nikola, Ωew© Sengleani li, fi Ωmien meta l-Isla kienet g˙adha kif saret kolle©©jata, ˙asbu biex jibbenefikaw lil nieshom stess. Nikola Dingli kien iΩΩewwe© lil Madalena. Huma kienu joqog˙du f’dar kbira fix-Xatt tal-Isla, li Madalena kienet wirtitha ming˙and ommha Djana. Billi t-tliet ulied tag˙hom mietu, Nikola u Madalena, g˙alkemm g˙onja, sfaw bla tfal li jferr˙ulhom xju˙ithom. Wara l-mewt ta’ binthom Marjanna, fl-età ta’ 25 sena, huma qablu bejniethom biex jag˙mlu opra ta’ ©id li biha huma nnifishom ma jintesewx, u bis-sa˙˙a tal-istess opra jiΩguraw li jkollhom suffra©ji g˙al ru˙hom. Il-pro©ett tal-opra tfassal fl-1794. Il-˙sieb kien li dik id-dar kbira li kellhom 208 sena ilu l-Birgu ra diΩgrazzja li ˙asdet g˙exieren ta’ ˙ajjiet

UÓUD MILL-VITTMI TAL-ISPLUÛJONI TA’ PORVLISTA LI HEMM MIDFUNA FIÇ-ÇIMITERJU TA’ SAN LAWRENZ, IL-BIRGU Isem

etÀ

RaÓal

Agius Paolo Azzopardi Maria Bartolo Liberata Bonavia Caterina Bordun Maria Concetta Bonnici Theresa Cassar Paolo Damato Saverio Demicoli Francesco Demicoli Maria Dimech Anna Dimech Giovanni Dimech Paolo Ellul Giovanni Farrugia Antonia Fleri Luigi

33 sena 34 sena 52 sena 50 sena Sena 60 sena 5 snin 30 sena 25 sena 25 sena 30 sena ftit xhur sena 8 snin 50 sena 33 sena

ÓaΩ-Ûebbu© il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu Bormla il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu il-Birgu

MIll-ISTORJA KÓ

07|09|2014 09

kullhadd.com

MATA HARI ÛEFFIENA EÛOTIKA U SPIJA KITBA TA’ MARY CHETCUTI “Irrifjutat l-g˙amad tal-g˙ajnejn u jdejha ma ridithomx marbutin. Minflok baqg˙et wieqfa t˙ares dritt fiss f’wiçç is-suldati li kienu jiffurmaw parti millplatun tal-esekuzzjoni tag˙ha. Liebsa iswed minn rasha sa saqajha, eleganti u kompluta b’kappell kbir u ngwanti suwed ukoll. Mas-sinjal tallogotenent, is-suldati sparaw f’salt tiri mmirati lejn sidirha. Ilmara twila u sabi˙a, niΩlet bilmod g˙arkupptejha, qisha se titlob, b’g˙ajnejha baqg˙u j˙arsu ’l fuq fissi lejn il-qattiela tag˙ha. Wara ftit g˙elbet lura b’saqajha jibqg˙u mitwijin ta˙tha. Kellha 41 sena.” Hekk iddeskriva l-esekuzzjoni tal-le©©endarja spija ÌermaniΩa, Mata Hari, il-©urnalist IngliΩ Henry Wales, li kien preΩenti g˙all-fuçillazzjoni tag˙ha fil-Fortizza ta’ Vincennes, ftit ’il barra minn Pari©i, sbie˙ il-15 ta’ Ottubru 1917. Imma min kienet verament Mata Hari? Twieldet b˙ala Margaretha Geertruida Zelle, nhar is-7 ta’ Awwissu 1876 fil-belt OlandiΩa ta’ Leeuwarden. Kienet bint unika fost erba’ subien. Missierha kellu negozju talkpiepel li kien irendilu tajjeb u g˙alhekk, sakemm kellha 13-il sena, Margaretha nbag˙tet tistudja fl-aqwa skejjel tal-pajjiΩ. Dan kollu sfaxxa fix-xejn meta missierha fallielu investiment li kien g˙amel, il-familja ftaqret, iΩ-Ωwie© t’ommha u missierha spiçça f’divorzju u, sena wara d-divorzju, ommha mietet. Margaretha bdiet iddur minn familja g˙all-o˙ra ta’ zijiet sakemm darba, meta kellha 18il sena rat avviΩ taΩ-Ωwie© fuq gazzetta lokali u rrispondietu. Fl-1895, Margaretha Zelle u lKaptan Rudolph MacLeod (OlandiΩ ta’ dixxendenza SkoççiΩa) iΩΩew©u wara g˙erusija ta’ ftit gimg˙at. Huwa kien 21 sena akbar minnha. Bejn l-1897 u l-1902 huma g˙exu fl-IndoneΩja OlandiΩa, eΩattament f’Java u s-Sumatra. Il-koppja kellhom Ωew©t itfal: Jeanne-Louise u Norman-John. IΩ-Ωwie© tag˙hom kien wie˙ed infeliçi. Ûew©ha, Rudolph, kien jixrob u jsir vjolenti. Kemm damu jg˙ixu l-IndoneΩja kien sa˙ansitra da˙˙al il-konkubina tieg˙u tg˙ix mag˙hom id-dar. DiΩgrazzja li ©abet il-firda DiΩgrazzja kbira laqtet lillfamilja MacLeod meta t-tifel, Norman John, miet g˙al g˙arrieda f’çirkustanzi misterjuΩi. Kellu sentejn biss u sallum g˙ad hemm spekulazzjonijiet biex seta’ miet. Hemm min sa˙ansitra jg˙id li t-tifel ©ie vvelenat minn xi ˙add li kellu g˙al missieru. It-tifla, Jeanne Louise, intlaqtet bl-istess sintomi imma ˙elsitha millmewt. Din id-diΩgrazzja aktar firdet milli g˙aqqdet lil Margaretha u Rudolph. Hija waqg˙et f’dipressjoni qawwija u sabet l-

unika konsolazzjoni tag˙ha flispirtwalità u r-reli©jon Óindu. Huma rritornaw lejn l-Olanda u ftit wara sseparaw. MacLeod Ωamm it-tifla u Margaretha ng˙aqdet ma’ çirklu tag˙ti spettaklu fuq iΩ-Ωwiemel biex taqla’ x’tiekol. Wara ftit Ωmien xebg˙et u fuq parir talimpreΩarju taç-çirklu stess hija bdiet tag˙ti esibizzjonijiet ta’ Ωfin eΩotiku, li kienet tinqala’ ˙afna g˙alih. B’movimenti senswali hija kienet tinterpreta Ωfin li kienet tg˙allmet fl-Asja. Óolqot sensazzjoni kbira f’Pari©i tal-1905 ta˙t l-isem ta’ ‘Lady MacLeod’ biΩ-Ωfin eΩotiku, fejn waqt li tiΩfen kienet tibda tne˙˙i ˙wejji©ha biçça biçça sakemm tispiçça mlibbsa bil-©ojjelli ta’ fuqha u bra kollu fosos…u xejn aktar. Kienet tag˙mel ukoll fotografija f’poΩizzjonijiet li g˙al dak iΩΩmien kienu meqjusin erotiçi. Il-fehma popolari tal-lum hija li Margaretha MacLeod kienet ilmara li vvintat l-istriptease. Meta sema’ b’dan, Ωew©ha fferoçja, u fl-1906 talab g˙addivorzju u g˙amel mezz li qatt ma tie˙u l-kustodja ta’ binthom. Ipprotesta wkoll kontra l-uΩu ta’ kunjomu b˙ala lisem artistiku tag˙ha. Ma ˙abblet rasha xejn u biddlet isimha g˙al Mata Hari, li blilsien IndoneΩjan ifisser ‘xemx’, jew litteralment ‘g˙ajn is-seb˙’. Ivvintat ukoll storja dwar ittaparsi passat tag˙ha – li kienet prinçipessa Indjana u li qabel ©iet Pari©i kienet tiΩfen fit-tempji sagri Induwisti fl-Indja. F’dik l-epoka kienet xi ˙a©a komuni u aççettata li persuni tal-ispettaklu jag˙tu storja le©©endarja fuqhom infushom biex jo˙olqu idolu. Minn Ωeffiena korte©©jana

g˙al

Is-soçjetà Pari©ina ta’ qabel ilGwerra l-Kbira kienet soçjetà mo˙˙ha miftu˙ ˙afna u permessiva, b’hekk Mata Hari bdiet tikseb suççessi kbar blinterpretazzjonijiet eΩotiçi artistiçi tag˙ha u saret famuΩa millejl g˙an-nhar. Fl-istess waqt lammiraturi tag˙ha bdew jiΩdiedu bil-mijiet u saret ilkorti©©jana ta’ miljunarji, aristokratiçi, politiçi influwenti u uffiçjali g˙olja tal-militar; insomma, il-krema tal-Ewropa, li min-na˙a tag˙hom kienu jkomplu jΩejnuha b’©ojjelli, rigali u flejjes kbar g˙all-pjaçiri tag˙ha. Kellha wkoll relazzjonijiet amoruΩi ftit aktar fittul, fosthom ma’ uffiçjal flArmata ÌermaniΩa u jing˙ad ukoll ma’ uffiçjal Russu stazzjonat Pari©i li kellu l-età ta’ binha kieku baqa’ ˙aj. Kienet tivvja©©a ˙afna wkoll, minn belt Ewropea g˙all-o˙ra. Minbarra Pari©i kienet tmur Berlin, Vjenna, Madrid, Londra u kapitali o˙ra Ewropej, iddur minn sodda g˙all-o˙ra tal˙afna ma˙bubin tag˙ha. Id-dikjarazzjoni tal-Gwerra lKbira bidlet il-˙ajja ta’ kul˙add u ta’ Mata Hari wkoll. Issa kienet saret aktar diffiçli g˙aliha biex tivvja©©a mal-

Ewropa u kien qed ikollha toqg˙od aktar attenta biex taqsam g˙al Berlin fejn il-klijenti tag˙ha kienu figuri g˙olja fil-politika u l-militar ÌermaniΩ. Spija wkoll? Is-Servizz Sigriet FrançiΩ ma beda jog˙©bu xejn dan il-©iri tag˙ha minn fruntiera g˙allo˙ra tal-g˙adu. L-ewwel darba li ©iet arrestata kien fl-1916 filGran Brittanja u ©iet interrogata fit-tul minn uffiçjali ta’ Scotland Yard fejn hija fl-a˙˙ar ‘ammettiet’ li kienet tivvja©©a bejn Pari©i, Spajna u l-Gran Brittanja g˙ax kienet a©ent sigriet ta’ Franza. Franza qatt ma kkonfermat l-ammissjoni tag˙ha. L-IngliΩi ˙elsuha millarrest u wissewha biex ma tirfisx aktar fuq l-art Brittanika. It-tieni darba li ©iet arrestata kien fil-kamra tal-lukanda Elysee Palace, f’Pari©i, fejn kienet qed toqg˙od. Kien nhar it-13 ta’ Frar 1917 li ©iet akkuΩata li kienet spija qed ta˙dem g˙all-ÌermaniΩi ta˙t lisem kodifikat ta’ H-21. Skont l-awtoritajiet FrançiΩi huma kien irnexxielhom jinterçettaw u jiddeçifraw messa©©i talg˙adu li kienu jirreferu g˙allispija H-21, u waslu g˙all-konkluΩjoni li l-ispija ÌermaniΩa ma kienet ˙add ˙lief iΩΩeffiena, korti©©jana famuΩa Mata Hari. Mill-arrest baqg˙et tinΩamm fil-˙abs Pari©in ta’ Saint-Lazare, u bejn l-24 u l-25 ta’ Lulju tal1917 g˙addiet ©uri quddiem Qorti Militari fejn instabet ˙atja ta’ spjuna©© u kontrospjuna©©, u kkundannata g˙all-mewt bilfuçillazzjoni. Il-fatt li kellha ˙afna ma˙bubin f’poΩizzjonijiet importanti fil-Gvern u fil-Militar ÌermaniΩ kompla jg˙arraq issitwazzjoni tag˙ha. L-avukat tag˙ha, çertu Edouard Clunet, li xi darba fil-passat kien ukoll ma˙bub tag˙ha, sab ostakli kbar biex jiddefendiha u sa˙ansitra ma t˙alliex jag˙mel kontroeΩami tax-xhieda li ressqet il-prosekuzzjoni. Mata Hari, min-na˙a tag˙ha, ressqet talba g˙all-klemenza quddiem il-President ta’ Franza fejn sa˙qet li hija qatt ma kienet involuta fl-ebda attività ta’ spjuna©©. Sal-jum tal-fuçillazzjoni tag˙ha kienet g˙adha bla risposta. L-akkuΩi u sussegwentement il-˙tija ta’ Margaretha MacLeod, mag˙rufa b˙ala Mata Hari, baqg˙u dubjuΩi u kontroversjali sal-lum. Hemm min jg˙id li kien frame-up fuqha biex ji©i protett ˙addie˙or, u hemm min jg˙id li kienet vittma talferneΩija li ˙akmet lil-Gvern FrançiΩ li beda’ jara spiji kullimkien. EΩatt wara mewtha, ilfajl tal-kaΩ tag˙ha ©ie ssi©illat fuq ordnijiet tal-og˙la awtoritajiet FrançiΩi. Kemm verament iΩ-Ωeffiena eΩotika Mata Hari kienet spija ta˙dem g˙all-ÌermaniΩi jew fil-kontrospjuna©© jibqa’ dubjuΩ sakemm il-Gvern FrançiΩ jifta˙ id-dossier tag˙ha fl-2017, mitt sena wara mewtha.

Dakinhar li ©iet arrestata, fl-1917

10 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ opinjoni

Biex Malta tkun l-aÓjar fl-ewropa Ekonomija b’sa˙˙itha

Catherine Fenech Membru fl-EΩekuttiv Nazzjonali tal-Partit Laburista

F’dawn il-©imag˙tejn li g˙addew, minn mindu ktibt l-a˙˙ar artiklu, ©raw diversi avvenimenti f’pajjiΩna li ma tistax tibqa’ g˙addej u ma tikkummentax dwarhom. Linizjattivi poΩittivi li se˙˙ew tul dawn il 15-il ©urnata kienu inkora©©anti. B˙al ng˙idu a˙na l-pubblikazzjoni ta’ çifri poΩittivi mill-Eurostat fejn qalu li Malta rre©istrat ittielet l-inqas rata ta’ qg˙ad fost il-pajjiΩi taΩ-Ûona Ewro, b’rata ta’ 5.7%. Il-xejra poΩittiva li qed tie˙u l-ekonomija Maltija tkompli ti©i kkonfermata biç-çifri ta’ Ωieda flammont ta’ turisti li jΩuru lGΩejjer Maltin, kif ukoll iΩΩieda fin-nefqa ta’ dawn itturisti f’pajjiΩna. BiΩΩejjed naraw li f’Lulju kellna numru rekord ta’ wasliet ta’ turisti meta mqabbel ma’ kull Lulju preçedenti, anke ta’ qabel irriçessjoni. QbiΩna l-mitejn elf turist li Ωaru Malta fix-xahar ta’ Lulju, kif ukoll in-nefqa tat-turisti Ωdiedet bi 3.2% meta kkomparat mal-istess xahar tas-sena l-o˙ra. A˙bar o˙ra sodisfaçenti g˙all-ekonmija Maltija hija li skont l-Uffiççju Nazzjonali tal-Istatistika fit-tieni kwart ta’ din is-sena Malta rre©istrat it-tieni l-akbar rata ta’ tkabbir ekonomiku minn fost it-18-il pajjiΩ taΩ-Ûona Ewro. Din ir-rata ta’ tkabbir kienet aktar minn dak previst mill-Kummissjoni Ewropea u mill-Bank Çentrali. Parti kbira minn dan it-tkabbir mar fil-bwiet tal-poplu Malti u G˙awdxi. Dan g˙ax il-pagi m˙allsa flistess perjodu kien ta’ 6.5% aktar mill-istess perjodu tassena 2013. L-istess ©ara millprofitti mag˙mula minn operaturi ekonomiçi b’Ωieda ta’ kwaΩi 2%. Minn meta bdiet din l-amministrazzjoni ©dida, ir-rata ta’ tkabbir ekonomiku kienet ta’ medja ta’ 3.3% kull kwart, tliet darbiet aktar mit-tkabbir re©istrat fl-a˙˙ar sena ta’ GonziPN. Malta ©iet meqjusa fl-aqwa livell ta’ kunfidenza ekonomika fost l-azjendi u lkonsumaturi. Dawn huma çertifikati ta’ eççellenza li ˙adet Malta fi spazju ta’ ftit jiem rigward ilprogress poΩittiv ferm talekonomija Maltija. Lekonomija ta’ pajjiΩna qed issir fost l-aqwa fl-Ewropa bil-fatti. Weg˙di elettorali mwettqa Din il-©img˙a ©ie m˙abbar li l-weg˙da mwettqa minn dan il-Gvern ta’ servizz ta’ childcare bla ˙las kienet wa˙da ta’ suççess kbir. Minn mindu bdiet l-inizjattiva f’April li g˙adda, it-tfal li jattendu f’dawn iç-çentri Ωdiedu b’elf. Issa hemm madwar 3,300 tifel u tifla jattendu fi 72 childcare centres differenti. Din hi weg˙da o˙ra elettorali mwettqa minnufih, weg˙da soçjali u ekonomika fejn il-Gvern ˙ass li g˙andu jerfa’ l-piΩ tal-familji li lesti jikkontribwixxu g˙allekonomija bix-xog˙ol tag˙hom. G˙ax jaf li g˙andu poplu bieΩel, il-Gvern qed ikun

bieΩel u ˙abkrieki daqs ilpoplu tieg˙u u ja˙dem biex i˙affef it-triq sabiex il-poplu jkun jista’ jg˙ix ˙ajja ta’ kwalità kif tassew jixraqlu. U xi ng˙idu g˙at-twettiq tal-pro©ett tal-Baçir Numru 1, pro©ett imwieg˙ed g˙al dawn l-a˙˙ar 20 sena. Weg˙da elettorali o˙ra li rat nefqa ta’ €11-il miljun. Investiment g˙aqli g˙arri©enerazzjoni tal-Kottonera li tista’ twassal g˙al turiΩmu sostenibbli fin-Nofsinhar ta’ Malta u opportunitajiet f’diversi industriji, speçjalment dawk marittimi. Dan g˙andu jsostni r-ri©enerazzjoni soçjali fl-in˙awi talKottonera li di©à qed jin˙ass bl-investimenti li qed isiru u fil-proprjetajiet tat-Tlett Ibliet. Dan kien pro©ett fantaΩma

fi Ωmien amministrazzjoni preçedenti. Damu jkarkru u jbiddlu u jfasslu. Il-poplu talKottonera kien g˙oddu qata’ qalbu li jara t-tmiem ta’ dan il-pro©ett. G˙exu snin twal bl-ibliet tag˙hom f’dehra ta’ sit ta’ kostruzzjoni kontinwa, fejn negozji ntilfu u sa˙ansittra ntilfu l-˙ajjiet ukoll. Gvern Laburista kien determinat li mal-ewwel jiem flamministrazzjoni ta’ dan ilpajjiΩ jag˙ti prijorità u spinta lil dan il-pro©ett biex jitwettaq ˙alli, l-ewwel ˙a©a, ilpoplu tal-Kottonera ma jibqax ibati l-effetti talkostruzzjoni ta’ dan ilpro©ett u kif ukoll sabiex ilpoplu tal-Kottonera fl-a˙˙ar jie˙u dak li jixraqlu – pro©ett li jikkumplimenta s-sbu˙ija naturali, storika u kulturali ta’ dawn it-Tlett Ibliet.

Reazzjoni U l-OppoΩizzjoni Nazzjonalista kif tirrea©ixxi g˙al dawn ir-riΩultati inkora©©anti g˙al pajjiΩna? Xi tkun ir-reazzjoni tal-PN lejn dawn il-weg˙di mwettqa mill-Gvern Laburista f’tant Ωmien qasir, inizjattivi u pro©etti g˙all-©id tal-poplu Malti u G˙awdxi kollha? IlPartit Nazzjonalista, ta’ partit negattiv li hu, jara x’se jivvinta u jiΩvija lill-poplu bi stqarrijiet ta’ ingann b˙al: “Qalulna li dan il-Gvern qed jipprova jnaqqas ir-rata talqg˙ad billi jda˙˙al ˙afna persuni ja˙dmu maç-çivil,” jag˙tu perçezzjoni li eluf u eluf de˙lin ja˙dmu malGvern. U wara ftit sig˙at ilPN ©ie mgiddeb mill-ETC. LETC tikkonferma li l-perçentwal ta’ persuni impjegati

opInjonI kÓ

07|09|2014 11

kullhadd.com

maç-çivil ikkomparat ma’ dawk impjegati mal-privat huwa inqas din is-sena minn dak li ©ie rre©istrat sentejn ilu, ji©ifieri fi Ωmien l-amministrazzjoni ta’ GonziPN. BuΩΩieqa o˙ra li nfaqet f’wiçç il-kritika talOppoΩizzjoni. Imma nsomma, x’tistenna a˙jar? L-ispiΩjar milli jkollu jag˙tik. L-ipokresija li jimmanifestaw il-Partit Nazzjonalista hija inkredibbli. Iridu jiddettaw ukoll x’jag˙mel il-Partit Laburista bi ˙wej©u. Jinda˙lu x’g˙andu jsir bi proprjetà tal-PL u jesi©u li l-PL ma jag˙milx uΩu minn proprjetà li bi dritt hija tieg˙u. Il-PN jattakka kif jaqbillu. Ma jg˙idx li l-proprjetajiet involuti kienu kumpens g˙ax il-PL çeda l-bini talFreedom Press sabiex tinbena x-Shipbuilding. Il-PL investa bil-g˙aqal u ta’ dan il-PN ried u se jibqa’ jipprova jivvendika ru˙u mill-PL g˙ax irid, kieku jista’, ineΩΩg˙u mill-assi tieg˙u. Fallew pajjiΩ wara li kienu tant politikament irresponsabbli u bieg˙u l-assi ewlenin tal-pajjiΩ u lpoplu qed i˙allas ta’ din ilpolitika distruttiva. Fallew partit u issa jridu jivvendikaw billi jipprovaw jitfg˙u s˙aba sewda ta’ dubju fuq l-assi talPL u kif ukoll jesi©u li g˙andu jkun il-poplu li jiffinanzja partiti politiçi. G˙ax issa donnu spiçça Ω-Ωmien ma©iku fejn isiru l-maratoni tal-©bir u ji©u l-esponenti Nazzjonalisti donnhom Hudini, ida˙˙lu idhom f’kull but li g˙andhom u jxejru lpakketti tal-liri. U l-ipokresija Nazzjonalista kompliet tiffjorixxi f’dawn la˙˙ar jiem dwar il-poΩizzjoni li ˙adu dwar il-konsultazzjoni pubblika li l-Gvern ser jag˙mel dwar il-˙sieb li lelezzjonijiet tal-kunsilli lokali jsiru kollha f’daqqa mal-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew. Lil hinn minn x’ja˙seb kull individwu fuq dan il-˙sieb, il-PN qal li avolja jaqbillu li dawn l-elezzjonijiet ma jsirux sena o˙ra, xorta ma jaqblux li dawn ma jsirux g˙ax tkun qed ti©i mminata d-demokrazija. Hemm a˙na. Baxxu raskom g˙ax tkellmu l-paladini taddemokrazija ta’ pajjiΩna. Minn mindu tal-PN qed jie˙du deçiΩjoni li se titfag˙hom fi Ωvanta©© politiku? Óasbu li l-poplu Malti g˙andu memorja qasira u nesa li ftit tas-snin ilu tant kemm g˙andhom iddemokrazija g˙al qalbhom u tant kemm jie˙du deçiΩjonijiet li jiΩvanta©©jawhom politikament li, g˙al darba darbtejn, irtiraw il-kandidati tag˙hom f’çertu lokalitajiet li g˙andhom tendenzi Laburisti b˙all-Marsa u Ω-Ûejtun flelezzjonijiet tal-kunsilli lokali li kienu se jsiru. Jien nilg˙ab rasi li din il-mossa g˙amluha g˙all-glorja tad-demokrazija u ma kellhom l-ebda ˙sieb ulterjuri parti©©jan. Intom lesti li tilag˙bu raskom fuq din? Mater Dei, ora pro nobis G˙ax jekk jibdew xi strate©ija politika sabiex jipprovaw jattakkaw lill-PL biha donnha ddur b˙al boomerang fuqhom. Bdew bil-kantaliena ta’ tfig˙ ta’ tajn u bl-islogans ta’ xamma tin-

ten ta’ korruzzjoni u taliskandli. U…l-iskandlu dar fuqhom, bl-iskandlu fa˙xi tal-istat tal-bini tal-Isptar Mater Dei. Xokkanti tassew meta tipprova tikkonçepixxi f’mo˙˙ok il-flus li ntefqu biex inbena dan l-isptar, bilgaranziji li tawna l-kostrutturi li dan l-isptar jifla˙ anke g˙at-terremoti u ssib li test wara ie˙or il-bini tal-Mater Dei mhux talli ma jifla˙x aktar sulari fuqu, mhux talli ma jif˙ax li jinΩel ˙elikopter fuq il-bejt tieg˙u, talli hemm ix-xamma li l-materjal li nbena bih huwa tant inferjuri li jista’ jkun inkwetanti salpunt li jista’ jkun perikoluΩ g˙al kull min jid˙ol fil-bini. Tajba wkoll! Kemm fta˙ar GonziPN bl-isptar state of the art u li lanqas it-terremoti ma jifil˙u g˙alih. Issa qed nibda nasal g˙allkonkluΩjoni li ma kienx hemm pro©ett u inizjattiva li g˙amel il-Gvern preçedenti li ma skoprejniex wara li huma zoppi, jew a˙jar mag˙mulin bla ebda studju ta’ xejn, ta’ kaf kaf, ta’ ˙orrox borrox, kif jg˙idu l-IngliΩi: half-baked . Xokkanti l-fatt li apolo©isti tal-PN waslu biex qalu li lbini tal-Mater Dei qatt ma kien ma˙sub biex jinbnew aktar sulari fuqu. Qalulna wkoll biex ma ngergrux g˙ax li kieku ma kienx g˙all-PN m’a˙niex ingawdu minn sptar state of the art. Bravi, qed tara kemm jafu jag˙tu twe©iba f’waqtha! Infakkruhom lil dawn lapolo©isti li l-idea li jinbena sptar akut ie˙or f’Malta ma kinitx ta’ Gvern Nazzjonalista, imma kienet tal-Gvern Laburista tas-96. Tiftakruh San Raffaele? Dak kien se jag˙mel il-Gvern Nazzjonalista, sptar Ωg˙ir privat immexxi mill-barranin. Ma spjegawlniex lanqas dawn l-apolo©isti kif g˙andna nirrea©ixxu g˙allfatt tal-wa˙x li hawn min g˙andu tant kuxjenza nfurrata li aççetta li jintuΩa konkrit inferjuri biex jinbnew ilpilastri tal-isptar akut u ewlieni f’pajjiΩna; konkrit li, mit-testijiet li saru, sabu li jista’ jitg˙affe© sa˙ansittra blidejn, u jkolli nikkonkludi li l- playdough li jilag˙bu bih uliedi hu materjal ta’ kwalità a˙jar mill-konkrit li ntuΩa filMater Dei. Imma dawn tal-PN donnhom m’g˙andhomx Ωejt f’wiççhom. Kellhom l-ardir li wara li tant fta˙ru li kienu huma bid-divinità tag˙hom li taw lill-poplu sptar state of the art , ˙ar©u stqarrija li jaqblu li jkomplu jsiru t-testijiet u l-investigazzjonijiet g˙ax huma m˙assba li l-pazjenti, il-˙addiema u l-viΩitaturi tal-Mater Dei jistg˙u jkunu f’periklu g˙al sa˙˙ithom u g˙al ˙ajjithom. Veru kaΩ ta’ ‘trid taqra biex temmen’. Kieku mhux g˙ax qrajt din l-istqarrija g˙al darba darbtejn, ma kontx nemmen li waslu biex jo˙or©u bi stqarrija sfaççata u ipokrita b˙al din. U dawn qalu li nbidlu. Qalu li jridu jkunu sinçiera u viçin ilpoplu. Bnewh huma, fta˙ru bih, u issa bilkemm ma jridux ja˙slu jdejhom minnu b˙al Pilatu, b˙al donnu ma humiex responsabbli tal-bini tieg˙u. Shame on you, PN. Il-poplu jikber u jitg˙allem Tal-PN ma jitg˙allmu QATT.

SERVIZZ

Joseph Cuschieri

Tista’ tg˙id li g˙amilt g˙omri u Ωmieni attiv u na˙dem fil-politika – fil-Partit Laburista. Ma jiddispjaçini xejn. Tul is-snin tg˙allimt u ksibt esperjenzi ©odda li sawruni u g˙amluni dak li jien illum. Iltqajt ma diversi persuni u g˙amilt ˙bieb li llum sirt ng˙oΩΩ u nirrispetta g˙al diversi ra©unijiet. Illum, g˙all l-ewwel darba sa mill-1994, meta kont ©ejt elett Viçi Sindku ta’ San Ìiljan, m’iniex qed nokkupa kariga jew uffiççju pubbliku. Minn dakinhar tista’ tg˙id kont f’kull saff tal-politika lokali. Servejt ta’ Membru Parlamentari flOppoΩizzjoni Laburista mill1998 sal-2008, fejn wara Ωew© le©iΩlaturi u wara li kont gejt konsekuttivament g˙at-tielet darba elett fil-Parlament Malti, çedejt is-si©©u parlamentari tieg˙i lill-Mexxej Laburista u lPrim Ministru tal-lum Joseph Muscat. Tliet snin wara, wara stennija ta’ sentejn u nofs, bdiet l-esperjenza tieg˙i b˙ala Membru Parlamentari Ewropew – fejn f’˙idma ta’ sentejn u nofs fi Brussell u StraΩburgu ©ejt ukoll fdat millPartit Laburista biex immexxi d-delegazzjoni ta’ ewroparlamentari tieg˙u g˙all-a˙˙ar sena tal-le©iΩlatura. Meta n˙ares lura lejn l-a˙˙ar g˙oxrin sena tal-karriera politika tieg˙i, in˙ossni sodisfatt li b’˙ilti u bl-appo©© tan-nies ing˙atajt mandat wara l-ie˙or biex inservi lil pajjiΩi, lill-kostitwenti tieg˙i u lil pajjiΩi. Lisba˙ ˙a©a fil-politika hi ssodisfazzjon li tkun ©ejt fdat biex isservi lil ˙addie˙or, lillpoplu u lil pajjiΩek. G˙ax filverità l-politika qieg˙da hemm biex issevi u mhux tisserva biha. Minkejja li g˙addew g˙oxrin sena min dan il-vja©©, il-˙erqa u l-˙e©©a biex inkompli nservi g˙adhom u jibqg˙u hemm. Il-valuri li n˙addan, fejn il-politiku jkun it-tarka tal˙addiem u tal-batut fis-socjetà, i˙e©©uni sabiex b’kull mod nibqa’ ta’ servizz. Il-©ejjieni Il-pawsa Ωg˙ira tieg˙i mixxena politika matul ix-xhur tas-sajf isservi ta’ ©id ukoll. Ftit ©ranet u ©img˙at ’il barra miççirku politiku jsevu biex wie˙ed ikollu ˙in janalizza. Tanalizza u tibda tara l-affarijiet minn perspettiva xi ftit differenti wkoll. Tinkiseb aktar objettività u perspettiva a˙jar biex tifforma opinjoni u tiddeçiedi. L-esperjenzi ta’ matul

is-snin isawruk u je˙ilsuk milqabda fil-log˙ba parti©©jana. X’se jkun qed ifassal g˙alija l-futur ma nafx. L-esperjenza g˙allmitni ng˙ix il-preΩent u napprezza l-mument. Jekk xejn, matul din il-pawsa qasira mill-politika, ˙taft l-okkaΩjoni sabiex organizzajt a˙jar ˙wejje© li l-politika ma t˙allilekx ˙in torganizza. Iffukajt fuq ˙ti©ijiet personali u qattajt ftit aktar ˙in trankwill u mdawwar b’dawk l-aktar li ng˙oΩΩ. Mill-©did ninsab lest g˙allisfidi kollha li ji©u quddiemi. Lest g˙as-servizz. Lest biex inservi. Napprezzaw il-˙ajja Il-˙ajja ˙afna drabi saret mg˙a©©la wisq. Sirna ninsew napprezzaw dawk l-affarijiet laktar sempliçi fil-˙ajja ta’ kuljum u n˙kimna mill-istress min˙abba x-xog˙ol, l-istudji u çertu kilbiet materjalistiçi. Xi kultant insejna napprezzaw li a˙na b’sa˙˙itna, li mdawrin bil-˙bieb u familjari li j˙obbuna’ li ta’ kull filg˙axija nsibu ikla bnina fuq il-mejda tal-ikel u saqaf fuq rasna. Ftit li xejn hemm affarijiet li a˙na neqsin minnhom. G˙aldaqstant, tajjeb li kull tant Ωmien inqattg˙u ftit tal˙in g˙all-kwiet u na˙sbu f’kemm a˙na xxurtjati b’dak li g˙andna u nifhmu li fil-˙ajja xejn ma hu garantit. U tajjeb ukoll li niftakru f’dawk li ççirkostanzi ma jippermettulhomx li jg˙ixu b˙alna. Mhux biss f’pajjiΩna imma anke lil hinn. Vjolenza u kundanna Fl-a˙˙ar ©img˙at ktibt diversi drabi dwar il-˙ruxija tal-grupp terroristiku tal-hekk imsejja˙ Stat Islamiku (ISIS). Filwaqt li bla ebda riΩerva nikkundanna l-atti makabri ta’ dan il-grupp fuq ˙utna Nsara, huwa neçessarju li noqog˙du attenti biex ma nitfg˙ux lil kul˙add f’keffa wa˙da. Mhux il-Musulmani kollha huma radikali u jipprattikaw il-Jihad. F’dan il-mument huma me˙tie©a l-g˙ajnuna u t-talb g˙al dawk il-persuni ppersegwitati, huma ta’ liema reli©jon huma. G˙all-Óallieq il-bniedem ma ji˙ux preçedenza fuq l-ie˙or min˙abba r-reli©jon, kulur, razza jew xorta o˙ra. G˙ax il-Óallieq ˙alaq lil kul˙add hu u g˙alih int prezzjuΩ – int min int.

12 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ opinjoni

x’nieklu u kif nieklu

Larkin Bonnici Membru tal-FÛL

Il-Ìimg˙a 22 ta’ Awwissu, filcamping site f’G˙ajn Tuffie˙a, ©iet imtellg˙a diskussjoni fuq il-fenomenu tal- eating disorders u aspetti o˙ra, waqt ilIUSY Festival organizzat millFÛL. Waqt din id-diskussjoni ttellg˙u diversi punti interessanti u dan se˙˙ grazzi g˙allversatilità tal-mistiedna li pparteçipaw f’din iddiskussjoni. L-aspett psikolo©iku g˙andu funzjoni kbira fir-relazzjoni tal-bniedem mal-ikel u hu lfattur ewlieni ta’ kull eating disorder. Hemm diversi kundizzjonijiet li l-bniedem jista’ jaqa’ vittma tag˙hom. Nies li jbatu bl-anoressja jaraw lilhom infushom overweight meta filverità jkunu underweight . Individwi li jbatu bil-bulimja jabbuΩaw mill-mediçina biex tg˙in lill-©isem jipproçessa malajr l-ikel u b’hekk ikunu qeg˙din jitilfu ammont konsiderevoli ta’ vitamini u nutrijenti mill-ikel. Kundizzjoni o˙ra hi l- binge eating disorder , fejn persuni ma jkunux jistg˙u jikkontrollaw l-ammont ta’ ikel li jieklu. Skont riçerka li saret min-National Institute of Mental Health, in-nisa u lbniet huma l-iktar f’riskju li jaqg˙u f’xi wa˙da minn dawn il-kundizzjonijiet. Minkejja dan, l-ir©iel u s-subien huma wkoll vulnerabbli g˙al dawn il-kundizzjonijiet. Fil-fatt, kwart tal-adoloxxenti li jbatu bl-anoressja huma subien, filwaqt li hemm bilanç bejn dawk li jbatu bil-binge eating disorder. Kundizzjoni o˙ra hi l-obeΩità, fejn f’Malta din qieg˙da ssir problema allarmanti ˙afna. Skont studju li ˙are© mill-©urnal mediku Lancet , Malta hi fost l-iktar pajjiΩ fl-Ewropa li jbati minn obeΩità jew piΩ Ωejjed. Tlett ir©iel minn kull erbg˙a jbatu bi problema ta’ obeΩità jew piΩ Ωejjed. It-tfal tag˙na huma fost l-iktar li jbatu b’piΩ Ωejjed globalment. Dan ifisser li din

il-problema se tkompli tippersisti fil-futur jekk mhux se ti©i indirizzata bi strate©ija ˙olistika. Fid-diskussjoni ssemma wkoll ir-rwol ta’ Dar Kenn g˙al Sa˙˙tek f’çirkustanzi b˙al dawn. Kif jg˙id isimha, din iddar li ©iet miftu˙a din is-sena fuq inizjattiva tal-Ministeru tasSa˙˙a u l-Malta Community Chest Fund, isservi b˙ala kenn g˙al persuni li jbatu b’dawn ilkundizzjonijiet u tikkonsisti fi spazju ta’ 33 sodda. Dar Kenn g˙al Sa˙˙tek hi bbaΩata fuq mudell u struttura Taljana, fejn tipprovdi trattament speçjali bbaΩat skont il-kaΩ partikolari. Individwi li jbatu b’obeΩità jkollhom bΩonn isegwu programm, minn tal-inqas tmien ©img˙at, filwaqt li kundizzjonijiet o˙ra delikati jirrikjedu perjodu itwal. Nies li jag˙mlu uΩu mis-servizzi li tipprovdi din id-dar jing˙ataw dieta u pjan ta’ eΩerçizzju xieraq g˙all-bΩonnijiet tag˙hom, flimkien ma’ konsulenzi minn professjonisti, fosthom psikja-

tri, fiΩjoterapisti u dietologi, fost o˙rajn. Ma jistax jonqos li tissemma l-importanza tal-attività fiΩika u l-importanza li a˙na lkoll niddedikaw çertu ˙in mill©urnata tag˙na biex niççaqalqu ftit. Il-bniedem mhux ma˙luq biex joqg˙od bilqieg˙da u g˙alhekk hu rakkomandat li wie˙ed jiddedika minn tal-inqas 30 minuta kuljum g˙al attività fiΩika. Waqt id-diskussjoni ssemma wkoll ir-rwol li g˙andha lUnjoni Ewropea fejn jid˙ol lippakkjar tal-ikel, speçjalment fil-legittimità ta’ informazzjoni nutrizzjonali, li tkun imniΩΩla fuq l-ikel ippakkjat. Punti o˙rajn li ssemmew kienu rigward il-Genetically Modified Organisims u l-bΩonn ta’ definizjoni çara tal-ikel organiku. Ìie rikonoxxut li dawn huma su©©etti delikati u g˙alhekk hemm bΩonn ta’ riçerki u studji serji dwarhom. Madankollu, l-Unjoni Ewropea g˙andha tag˙ti sinjali çari li qieg˙da ti©©ieled dan il-

fenomenu sieket, li ˙afna ma jag˙tuhx l-importanza neçessarja u g˙alhekk, b˙ala istituzzjoni, hemm bΩonn li tkun iktar konkreta fl-istrate©iji li qieg˙da tipproponi u timplimenta. Minn qari u riçerka personali li g˙amilt, kif ukoll mill-ftit esperjenza li g˙andi, nista’ ng˙id li huwa façli li ng˙idu li l-problema ta’ dan kollu ©ejja mill-kumpaniji multinazzjonali u l-massmedia. Anke jekk dan huwa minnu, tal-anqas il-©enituri wkoll g˙andhom ida˙˙lu sens ta’ dixxiplina u g˙arfien fit-tfal tag˙hom. Huwa inaççettabbli li jkollok persuna li tisforza l-istonku tag˙ha biex tiekol iΩ-Ωejjed li jkollha fil-platt. Mhux qieg˙ed ng˙id li l-˙ela hi tajba, iΩda rridu nkunu aktar responsabbli flg˙aΩla ta’ x’nieklu u kemm nieklu. Konsum Ωejjed ta’ ikel ifisser iktar çans ta’ mard filfutur. Dan ifisser ukoll iktar spejjeΩ fuq is-sistema tassa˙˙a pubblika b’mod ©enerali, potenzjalment li dan isir b’detriment tal-kwalità tas-sistema nfisha. G˙alhekk nemmen li s-soluzzjoni hi li nippruvaw kemm jista’ jkun inkunu proattivi iktar milli reattivi. G˙aldaqstant, hemm bΩonn li dawn l-individwi u gruppi jing˙ataw sapport u g˙ajnuna. Finalment kul˙add hu sid tieg˙u nnifsu u kollox jaqa’ fuq il-prijoritajiet ta’ ˙ajjitna. Óafna minna nikkonçentraw lenergija tag˙na fuq affarijiet relatati mal-˙ajja ta’ kuljum u, sfortunatament, nispiççaw nittraskuraw sa˙˙itna. Sa˙˙itna g˙andha ti©i l-ewwel u qabel kollox f’˙ajjitna g˙ax ming˙ajrha ma nistg˙u nag˙mlu xejn. Importanti li niftakru li l-˙ajja qasira wisq u m’a˙niex hawn g˙al dejjem. X’jiswa li jkollok kollox u ma jkollokx sa˙˙tek biex tgawdi dak li g˙andek u li ˙dimt g˙alih matul iΩ-Ωmien?

x’ngÓid jien…u x’jgÓid hu

Patri Mario Attard

Qeg˙din ng˙ixu f’soçjetà fejn kul˙add jg˙id tieg˙u. S’hawn kollox sew! Inkella fejn hi llibertà tal-espressjoni! L-ag˙ar imma li min jit˙addet jinqeda bil-libertà tal-espressjoni biex jg˙id dak li jaqbillu! U hemm ˙abib inkunu Ωlaqna fin-niexef! Ma ta˙sibhiex b˙ali? Id-darba l-o˙ra fil-kuritur talkunvent g˙addieli dan il˙sieb. Taf li mhux kulma ng˙id huwa minnu? Kemm-il darba ˙sibt li qieg˙ed ng˙id il-verità u minflok insibni n˙arref! Mela oqg˙od tbaqbaq fil-vojt Patri! Oqg˙od a˙seb li kulma tg˙id van©elu! Madankollu, il-Mulej, quddiem bluhati, ˙anin bil-bosta. U li jg˙id hu dejjem se˙˙! G˙ax ilMulej, kuntrarju g˙al kif forsi ja˙sbu xi w˙ud, i˙obb ja˙dem fin-nis©a tal-istorja ta’ ˙ajjitna. U ejja Patri? Trid tiççajta jew dalg˙odu? Le ˙abib! Din verità! U ˙a nurik kemm hi ssewwa! Kemm-il darba, quddiem biçça xog˙ol iebsa ssemmix, lissint b’le˙en ta’ qtig˙ il-qalb mill-kbar nett: “Din impossibbli li ssir! Ma jistax ikun!” Isma’ naqra x’jg˙idli l-Mulej:

“Dak li ma jistax ikun g˙allbnedmin, g˙al Alla jista’ jkun,” (Luqa 18:27). Imbag˙ad ti©ini xi ©urnata fejn, tant kemm inkun g˙ajjien, nispiçça neqred biddmug˙ f’g˙ajnejja ma’ kull intopp! Ismag˙ni x’neqred: “Kemm jien g˙ajjien!” Imma lle˙en ˙elu tieg˙u jg˙idli: “Ejjew g˙andi, intom ilkoll li tinsabu m˙abbtin u mtaqqlin, u jiena nserra˙kom,” (Mt 11:28). U meta l-˙ajja n˙ossha dejjem g˙at-telg˙a u deΩerta ismag˙ni nokrob: “Óadd ma j˙obbni tassew!” Imma l-Mulej ipespisli f’widinti il-kliem: “G˙ax Alla hekk ˙abb liddinja li ta lil Ibnu l-wa˙dieni, biex kull min jemmen fih ma jintilifx, iΩda jkollu l-˙ajja ta’ dejjem,” (Ìw 3:16). U meta ner©a’ nsibni g˙anniΩla tant li jifjamma f’rasi l˙sieb li nkun tlift il-gwerra, meta fil-fatt kulma nkun tlift tkun il-battalja, u dlonk nibda’ ng˙id : “Ma jistax ikun li nibqa’ sejjer hekk!”, isimg˙u x’jg˙idli l-Mulej b’˙arstu mwa˙˙la ma’ tieg˙i: “BiΩΩejjed g˙alik il-grazzja tieg˙i, g˙ax il-qawwa tieg˙i tidher fl-aqwa

tag˙ha fejn hemm id-dg˙ajjef,” (2 Kor 12:9). Ìieli, daqskemm in˙ossni wa˙di, na˙sel ninfixel u nit˙awwad ma’ kull ri˙! U filfixla nibda’ ng˙id: “Ma nistax nifhem! Donni qieg˙ed niblieh!” Imma l-Mulej, bil-kalma kollha, jg˙idli: “Ittama filMulej b’qalbek kollha, u tafdax fl-g˙aqal tieg˙ek. Fih a˙seb f’kulma tag˙mel, u hu jwittilek triqatek,” (Prov 3:56). Imma x-xitan jaqbad mieg˙i b˙al sangisug! Jer©a’ jipprova jaqtag˙li qalbi! Uff! Taf li naqbad lili nnifsi ng˙id: “Ma nistax nag˙milha!”? Imma lMulej ji©bidni fil-©enb u jg˙idli rasu u rasi: “G˙al kollox nifla˙ bis-sa˙˙a ta’ dak li jqawwini,” (Fil 4:13). Imma jien, g˙alkemm rasi kbira, ninsa malajr! G˙alhekk, mal-ewwel çaqlieqa ninfixel, nag˙ti fil-vojt u nibla’ l-ilma. “M’iniex kapaçi!” Imma l-Mulej jag˙tini idu u jg˙idli: “Alla mbag˙ad g˙andu l-˙ila jfawwarkom b’kull xorta ta’ barka, hekk li dejjem u f’kollox ikollkom kulma hu biΩΩejjed g˙alikom, u jibqg˙alkom ukoll g˙al kull opra tajba,” (2

Kor: 9:8). Mhux l-ewwel darba li nkun ‘g˙affi©tha’ u b’qalbi maqsuma nispiçça nitbekka: “Ma nistax na˙fer lili nnifsi!” Imma lMulej, s˙un s˙un, jg˙idli: “Jekk nistqarru dnubietna, hu fidil u ©ust, hekk li ja˙frilna dnubietna u jnaddafna minn kull ˙aΩen,” (1 Ìwanni: 1:9). U mbag˙ad ji©u fuqi dawk il-mis˙utin waqtiet fejn donnu kul˙add jinsieni. U jien, biddmug˙ f’g˙ajnejja, ma jkollix ˙a©a o˙ra g˙ajr li ndawwar ˙arsti ’l fuq u ng˙idlu b’qalbi minfuda: “In˙ossni wa˙di. Sulu!” Imma hu, minflok, jitbissimli u jg˙idli: “Jien m’iniex se n˙allik, lanqas nitilqek,” (Lhud: 13:5). Biex qieg˙ed tiççassa ˙abib? Din il-verità tafx! U kun af li aktar ma teqred: “Ommi ma! Qieg˙ed nibΩa!” Hu aktar idamdamlek rasek bil-kelma “La tibΩax!” (Ìenesi 43:23; 46:3; Im˙allfin 11:6; 2 Slaten 1:15; 2 Slaten 19:6; IΩaija 37:6; Mattew 28:5. 10; Luqa 1: 13.30; Luqa 5:10; Ìwanni 6:20; Atti 18:9; 27:24). Iktar jien çuç ninkwieta! Mela mhux a˙jar x’jg˙id hu milli x’ng˙id jien?

EDITORJAL KÓ

07|09|2014 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com ÇNL, Triq Mile End, IL-Óamrun ÌuRNALIsTI REKLAmI ImPAÌNAR u DIsINN

2090 1410 ritianne@kullhadd.com u Liam Gauci 2090 1413 liam@kullhadd.com 2090 1520 sales@kullhadd.com 2090 1411 editorial@kullhadd.com

DIN KOLLHA GÓIRA!

“

Il-mexxejja talPartit Nazzjonalista g˙andhom partit fallut. Ìabu l-Partit g˙arkupptejh. Xi ˙add nefaq kollox jew nefaq aktar milli jmissu. Wara li kienu ˙allew lill-˙addiema tag˙hom bla paga issa waqg˙u fir-ridikolu li qeg˙din ibig˙u lfirem tal-mexxejja tag˙hom g˙al €50. Laqtu l-qieg˙. Bilmod kif mexxew pajjiΩ mexxew lill-Partit tag˙hom. Tant huma mlebilbin g˙allflus li sa˙ansitra waslu biex jag˙mlu proposta li l-partiti politiçi jkunu ssussidjati millGvern. Kienu draw jie˙du lflus minn fuq dahar, jekk mhux ukoll minn wara dahar, il-poplu. Jekk niftakru biss fis€600 li ˙adu Ωieda f’salarji inkiss inkiss ma hemmx xi tg˙id aktar. Insew meta kienu gidbu fuq il-Partit Laburista li ried il-flus ming˙and il-Gvern u tkaΩaw bil-gidba tag˙hom stess. Dak li gidbu dwaru fuq ˙addie˙or issa jridu jag˙mluh huma. L-a˙jar forma ta’ difiΩa huwa l-attakk u jidher li, wara li g˙amlu sewwa u ˙bew lil Simon Busuttil, qeg˙din jipprovaw isbu x-xag˙ra flg˙a©ina biex b˙al qattus jg˙attu dak li ˙allew warajhom jinten. L-a˙˙ar fost l-iskandli li ˙allew warajhom huwa dak skopert riçenti f’Mater Dei. Sa issa jidhe li xi ˙add ta˙t lamministrazzjoni Nazzjonalista anke l-konkos seraq, a˙seb u ara l-flus! Bl-iskop çar li jiddevjaw lattenzjoni pubblika issa re©g˙u ˙ar©u bl-istorja tal-Australia Hall li dejjem kienet proprjetà tal-Partit Laburista. L-Australia Hall saret tal-Partit Laburista bi tpartit ma’ proprjetà o˙ra li kellu l-Partit Laburista l-Marsa. Dik tal-Marsa kienet inxtrat b’g˙aqal kbir minn dawk li kienu jmexxu l-Partit Laburista minn idejn privati. G˙andhom issa l-wiçç, wara li faqqru lillPartit tag˙hom, jakkuΩaw lillPartit Laburista g˙ax ma kienx ˙ali u irresponsabbli b˙al dawk li ja˙tu g˙all-istat diΩastruΩ li jinsab fih il-Partit Nazzjonalista llum. Meta darba l-pajjiΩ qam filg˙odu u skopra li kien hemm g˙anqbuta ta’ korruzzjoni fixxiri taΩ-Ωejt mill-Enemalta, ilPartit Laburista evita li jag˙mel uΩu minn din il-kelma. Jekk kien hemm kaΩ fejn kelma b˙al din kienet tid˙ol b˙al kexxun f’dak li kien qieg˙ed jing˙ad kien dakinhar. IΩda lPartit Laburista kien prudenti u evita li jkun kattiv u negattiv. A˙na nafu li fost it-tmexxija tal-Partit Nazzjonalista hemm min ma jaqbilx ma’ din l-attitudni negattiva, iΩda trid tkun

wiççek bla Ωejt sabiex tg˙ajjar lill-Partit Laburista dwar bejg˙ ta’ proprjetà li kienet tieg˙u bi dritt. Il-mexxejja li hemm illum filPN, bi w˙ud minnhom kienu

hemm fil-Gvern, issa qeg˙din jadottaw definizzjoni wiesg˙a u stramba ˙afna ta’ x’inhi korruzzjoni. Illum ma hemm ebda xamma ta’ korruzzjoni g˙ax ebda wie˙ed mill-ministri ma

˙a Ωieda minn wara dahar ilpoplu. Ma hemm ebda xamma ta’ korruzzjoni g˙ax ma hemm ebda ministru li ta˙tu saru l˙niΩrijiet b˙al dawk li ©raw flEnemalta jew fil-bini tal-power station tal-BWSC. Ebda wie˙ed mill-uffiçjali talPartit Laburista ma nqabad jiekol il-kirxa ma’ wie˙ed middonaturi kbar tal-PN u li aççidentalment ikun wie˙ed li kiseb fost l-akbar kuntratti pubbliçi, meta kuntratturi o˙rajn t˙allew jittewbu. Sallum g˙adu qatt ma kien hemm ix-xorta ta’ rapport tal-Awditur Ìenerali ta˙t amministrazzjoni Nazzjonalista sal-punt li jiddikjara li min qieg˙ed imexxi qieg˙ed jag˙ti eΩempju ˙aj ta’ kif ma g˙andekx tmexxi pajjiΩ. Dan qalu l-Awditur Ìenerali g˙al dawk li falsament, u g˙ax jafu sewwa x’inhi korruzzjoni, qeg˙din jipprovaw jg˙attu l˙otba li g˙andhom fuq daharhom billi jixlu lill-Partit Laburista b’korruzzjoni. Óa©a wa˙da hija çara: DIN HIJA KOLLHA GÓIRA!

“

EDITORJAL

Ritianne Agius Alan Saliba Leanne Grech

14 07|09|2014

kullhadd.com

SkolaSaJf 3-16

baÇIr nru 1 Sur Editur, Id-29 ta’ Awwissu 2014 kienet ©urnata memorabbli g˙all-BormliΩi u l-poplu kollu tal-Kottonera bil-ftu˙ tal-pro©ett tal-Baçir nru 1. Pro©ett li ©ie mwieg˙ed g˙all-ewwel darba fis-sena 1994 mill-Gvern ta’ dak iΩΩmien immexxi minn Dr Eddie Fenech Adami. Meta fl-1999 re©a’ tela lPartit Nazzjonalista re©a’ tenna li l-pro©ett se jsir realtà. Minn dan kollu ma kien sar xejn. Waslet elezzjoni o˙ra li reba˙ha l-Partit Nazzjonalista u kompla jid˙ak bil-poplu BormliΩ. Fis-sena 2003, meta re©a’ tela’ l-Partit Nazzjonalista kompla bl-istess paroli u kien hemm xnig˙at li l-Crafts Village ta’ Ta’ Qali kienet se tiççaqlaq biex tikkumplimenta l-pro©ett tal-baçir, imma b˙as-soltu – paroli u weg˙di biss. Meta waslet l-elezzjoni tal2013, il-Gvern Nazzjonalista beda j˙affer u jaqla’ Bormla bil-konsegwenza li mietet anzjana, u tifel bi bΩonnijiet speçjali waqa’ ©o ˙ofra kollha ˙adid u kien miraklu li ma mietx.

Irçivejna fuljett fuq kif se jkun il-pro©ett meta jitlesta, però kollo x f u q i l - f u l j e t t baqa’. Fl-o p i n j o n i t i e g ˙ i kienet saret in©ustizzja kbira mal-poplu ta’ Bormla u talKottonera. B˙as-sol t u k e l l u j k u n Gvern Laburista li jag˙mel xi ˙a©a g˙all-poplu ta’ Bormla u l-Kottone r a , g ˙ a x w a r a sena u ˙ames xhur il-pro©ett tlesta u ©ie inawgurat millMinistru ˙abrieki s-Sur Joe Mizzi. Jien, li noqg˙od fl-akkwati tal-baçir, k o n t n a r a l i l l Ministru M i z z i f i l g ˙ o d u qabel jid˙o l f l - u f f i ç ç j u u filg˙axija meta jkun sejjer lura d-dar, jieqaf u josserva l-progress t a x - x o g ˙ o l u jitkellem mal-˙addiema. Nixtieq ng˙id grazzi, jekk jippermettuli, f’isem il-poplu tal-Kottonera speçjalment ilpoplu BormliΩ, lill-Gvern Laburista mmexxi minn Dr Joseph Muscat u l-˙abrieki lMinistru Joe Mizzi, biex ilpro©ett ikun lest fil-˙in stipulat, anzi nazzarda ng˙id li kien lest xahar qabel. Grazzi w k o l l t m u r l i l l ˙addiema kollha li ˙admu biex il-pro©ett isir realtà. Óajr speçjali lill-˙addiema

Sur Editur,

tal-Gvern immexxija millworks manager is-Sur Charles Briffa. Grazzi wkoll lill-Kunsill Lokali ta’ Bormla mmexxi b’tant g˙aqal misSinjura Alison Zerafa Civelli. Issa biex il-pro©ett ikun komplut jonqos li dawk lim˙aΩen li hemm ma©enb ilbaçir ji©u rran©ati, u l-a˙˙ar u mhux l-anqas jitpo©©a lmonument ta’ missier Malta ˙ielsa u l-wisq mibki Perit Duminku Mintoff, li kif jaf kul˙add se ji©i nawgurat nhar il-11 ta’ Diçembru 2014. Nitlob lill-BormliΩi u lillpoplu tal-Kottonera li jΩommu din il-©awhra ta’ pro©ett kif jixraq g˙ax dan iffisser xog˙ol u qlig˙ ta’ flus g˙al kul˙add. Kif wie˙ed iqum filg˙odu u jittawwal mit-tieqa jew gallarija, jie˙u pjaçir jara dik il˙dura quddiem g˙ajnejh u l˙afna nies jimxu jew j a g ˙ m l u jogging . D e h r a sabi˙a minn dawk il-vapuri kbar u storbju li konna mdorrijin naraw u nisimg˙u. Grazzi lil kull min g˙amel din l-˙olma ta’ g˙oxrin sena realtà.

Kienet waslet l-elezzjoni infami u antidemokratika tal1962, li fost il-Laburisti anzjani ©ustament baqg˙et mag˙rufa b˙ala l-Elezzjoni ta’ Frar Iswed. Kelli 14-il sena u dak iΩΩmien kont noqg˙od malfamilja tieg˙i l-Isla. Kont ninteressa ru˙i fil-politika u, xi 15-il jum qabel il-votazzjoni, fejn matul il-kampanja elettorali kienu jsiru diversi meetings Ωg˙ar mag˙rufa b˙ala corner meetings, kellu jsir wie˙ed il-Óadd g˙all˙abta tas-sitta ta’ filg˙axija fil-pjazza ta’ quddiem ilkaΩin tal-banda ta’ Bormla fejn kien ser jitkellem ukoll il-Mexxej Laburista Dom Mintoff. Il-pjazza kienet mimlija bil-partitarji Laburisti li g˙al diversi snin kienu g˙addew minn martirju politiku li ebda partitarji ta’ xi partit politku ie˙or ma kienu g˙addew minnu qabel jew wara. BiΩΩejjed infakar li l-PL kellu kontra tieg˙u l-qawwa spiritwali tal-Kurja flimkien mal-Ìunta Djoçesana u rruxxmata g˙aqdiet reli©juΩi, l-arroganza tal-Gvern kolonjali IngliΩ, il-propaganda qarrieqa u viljakka tal-PN, kif ukoll ta’ erba’ partiti o˙ra li kollha flimkien, inkluΩ il-PN, kienu mag˙rufa b˙ala ‘l-partiti ta’ ta˙t l-umbrella’.

Ma niftakarx min kienu lkelliema l- o ˙ r a L a b u r i s t i f’dan il- corner meeting jew x’qalu; probabbli kienu ftit mill-kandidati tat-tieni distrett eletto r a l i l i m i n n u Bormla kienet tag˙mel parti. Lanqas ma niftakar id-diskors kollu li kien qal il-Perit Mintoff, iΩd a f r a Ω i m i n n u g˙adni niftakara sal-lum. Il-Perit Mintoff kien stqarr li “il-©ebel jitkellem g˙alina”. Dan b’referenza g˙all-bini li kien sar f’Bormla sa dak iΩΩmien mi n n g v e r n i j i e t Laburisti. Il-©ebel kompla jitkellem g˙all-Partit Laburista snin wara fi Ωmien gvernijiet o˙ra Laburisti. BiΩΩejjed insemmi l-bini ta’ numru kbir ta’ flettijiet li Gvern Laburista bena fuq San G w a n n t ’ G ˙ u x a , f’Bormla. Il-©ebel s e r i k o m p l i jitkellem g˙all-Partit tal-Óaddiema war a t - t l e s t i j a t a l pro©ett grandjuΩ tal-Baçir nru 1 f’Bormla, imwettaq mill-Gvern L a b u r i s t a t a ’ Joseph Muscat. Niftakar li matul il-kampanja elettorali tal-1996, o˙ti, b˙al kull f a m i l j a o ˙ r a f’Bormla, i r ç e v i e t f u l j e t t ikkulurit Nazzjonalista li juri kif kien ©ej il-pro©ett minflok il-Baçir nru 1 jekk il-PN jirba˙ l-elezzjoni ta’ dik issena. Kienet konfuΩa millpropaganda Nazzjonalista g˙ax kien jin˙ass fil-pajjiΩ li

Nixtieq nuri l-apprezzament tieg˙i u ta’ ˙afna ommijiet o˙ra, lill- koordinatur Jean-Pierre Pirotta u l-assistenti kollha tieg˙u, g˙all- mod kif qeg˙din imexxu Skolasajf, Primarja San Benedittu, fil-Qrendi, speçjalment fid-dixxiplina. Barra l-attivitajiet fil-klassi, jo˙or©uhom darba fil©img˙a. Meta ˙aduhom dawra mal-port fuq il-ba˙ar, anke l-kaptan innota d-dixxiplina li g˙andhom it-tfal minn kif ©abu ru˙hom. Qabel g˙alqet l-iskola g˙all-©img˙a tal-festa, sa BBQ g˙amlulhom, fejn kienu mistiedna anke l-©enituri. Prosit, g˙ax veru kien hemm organizzazzjoni perfetta u kul˙add ˙a gost, bl-ikel u l-atmosfera. Fla˙˙ar nett nixtieq nirringrazzja lill-Ministru tal-Edukazzjoni li feta˙ Skolasajf 3-16 fir-ra˙al tag˙na, g˙ax qabel konna rridu mmorru ra˙al ie˙or, u dan ma kienx dejjem possibbli, speçjalment g˙alina n-nanniet li ma nsuqux karozza. Wera kemm kien suççes min-numru ta’ tfal li qeg˙din jattendu, anke minn skejjel privati. ROSE BUTTIGIEG, IL-QRENDI

Dan SIÌIll JeW SemPlIÇIment GÓatu?

CHARLES GALEA, BORMLA

“Il-Ìebel JItkellem GÓalIna” – Dom mIntoff Sur Editur,

kÓ IttrI

k i e n w a s a l iΩ - Ω m i e n b i e x ikollna Gvern Laburista ie˙or. Kont g˙edtilha bla tlaqliq li dan kien attentat fjakk biex i l - P N j a g ˙ m i l i l l - B o r m l iΩ i biex forsi jisirqilhom il-vot. IΩ-Ωmien tani ra©un g˙ax ilP N g ˙ a d d a b iΩ - Ω u f f j e t t sa˙ansitra lin-Nazzjonalisti BormliΩi g˙al mill-anqas 15il sena. Ftit ©ranet qabel il-ftu˙ uffiçjali tal-pro©ett f’Bormla minflok il-Baçir nru 1, o˙ti Ω-Ωg˙ira flimkien mar-ra©el tag˙ha, b’kumbinazzjoni ltaqg˙u mal-Ministru Joe Mizzi responsabbli minn dan il-pro©ett tul ix-xatt ta’ Bormla. Il-Ministru Mizzi kien sodisfatt li kif sar il-pro©ett kien ta’ sodisfazzjon kemm g˙al o˙ti kif ukoll g˙ar-ra˙al tag˙ha. Stqarr mag˙hom kemm sabu tgerfix u ta˙wid anke f’dan il-pro©ett li ˙allew warajhom inNazzjonalisti. Ninsisti li One TV itella’ programm dettaljat dwar dan il-pro©ett li kien biss ˙olma kerha perikoluΩa u diΩastruΩa Nazzjonalista. IΩda li wara sar pro©ett grandjuΩ, ta’ fejda u ta’ mistrie˙, mhux g˙all-BormliΩi biss, iΩda g˙an-nies tal-Kottonera u tal-in˙awi fil-viçin. ÇENSU W. MUSCAT, RAÓAL ÌDID

Sur Editur, Jien jidhirli li si©ill huwa xi ˙a©a li biex tift˙u trid iççarrtu. Qieg˙ed nirreferi g˙as-si©ill tal-gass, jekk huwa vera si©ill. Dan m’g˙andux jinqala’ s˙i˙ minn maç-çilindru g˙ax ma jkunx si©ill vera. Jien nista’ nie˙u ftit gass miç-çilindru u ner©a’ npo©©i s-si©ill f’loku. Din mhiix serjetà. Hemm bΩonn li din il-kwalità ta’ si©ill tinbidel u ssir o˙ra iktar serja. Mela si©ill jitwa˙˙al b’sempliçiment daqqa b’martell tallastiku? U ˙alluna! MISRUQ, BL-EMAIL

abbuÛ fuQ l-anZJanI Sur Editur, F’çerti n˙awi tal-GΩejjer Maltin, fejn hemm xebh kbir mal-©irien Sqallin, issir mo˙qrija tal-anzjani li ma ti©ix punta. Mo˙qrija li tidher, b˙al xi black eye, u mo˙qrija li ma tidhirx fejn anzjana ti©i mça˙˙da milli tgawdi darha u l-©id tag˙ha minn qraba rg˙iba. Hu g˙alhekk li dawk l-a©enziji, sew tal-Istat kif ukoll talKnisja, g˙andhom jaqdu sew il-missjoni tag˙hom li ja˙dmu malanzjani li jindukraw lil dawn il-membri vulnerabbli tas-soçjetà u mhux ikunu kompliçi, forsi w˙ud bla ma jafu, mal-abbuΩaturi. Óafna mill-abbuΩi jsiru f’isem il-‘˙niena’ taparsi…“g˙ax m’g˙adekx tajba biex tg˙ix wa˙dek”. G˙alhekk kienet arja friska poΩittiva meta nqalbet il-folja u ©ew ma˙tura Segretarji Parlamentari mimlija ener©ija biex jissalvagwardjaw l-interessi veri tal-anzjani u mhux kif kien isir qabel, ˙afna impusturar u g˙oti ta’ tliet kaxex çikkulatini biex ja˙tfulhom l-unu fl-elezzjoni. IΩda s-sorveljanza u l-protezzjoni tal-anzjani g˙andha ti©i wkoll mill-korpi dixxiplinati. Tammira Ω-Ωelu ta’ xi individwu f’dawn in-na˙at li jixbhu Sqallija li meta ma jkunx duty xorta jmur iwaqqaf sewwieq li jkun bil-pjança tat- trial run , iΩda lanqas meta jkun duty u, b˙al dawk li joqog˙du fl-istess re©jun, jaf lil kul˙add u jkun jaf x’inhu g˙addej u mhux l-ewwel darba qabel kien imur ibill griΩmejh f’xi kaΩin jew jixtri pakket sigaretti anke minn xi ‘office’, imbag˙ad ma juri l-ebda interess kif nanna li tkun bilqeg˙da quddiem darha ftit passi bog˙od mill-g˙assa jum fost l-o˙rajn ikollha black eye. U b˙al dan ise˙˙u iΩjed stejjer. Tg˙id Fran©isku, jekk xi darba ji©i f’wa˙da jew l-o˙ra ta’ dawn il-gΩejjer, ser joqg˙od lura millkundanni g˙all-‘mafja mo˙bija’ ta’ hawnhekk, kif g˙amel finna˙a t’isfel tal-Italja, flok jammira l-antarjoli u l-arkati ta’ Ωmien il-festi?

NIK EYED PEAS, ÓAL QORMI

TA’ bARRA KÓ

07|09|2014 15

kullhadd.com

GÓAÛLA STORIKA L-Iskozja qieg˙da fl-a˙˙ar jiem tal-kampanja referendarja tag˙ha hekk kif fit18 ta’ Settembru ç-çittadini SkoççiΩi se ji©u mitlubin jivvutaw dwar x’ser tkun ir-relazzjoni ta’ pajjiΩhom mar-Renju Unit fil-©ejjieni. Fl-ewwel faΩijiet ta’ din il-kampanja deher li l-proposta tal-indipendenza kienet se ssofri telfa kbira, però l-affarijiet inbidlu ferm matul dawn l-a˙˙ar ©img˙at. ANALIÛI TA’ LIAM GAUCI Nhar it-Tlieta li g˙adda lIskoççiΩi kellhom l-a˙˙ar opportunità biex jinkludu isimhom fir-re©istru elettorali. G˙al Ωmien twil deher li s-sezzjoni tas-soçjetà li ma kinitx se ti©bor il-vot tag˙ha kienet ˙a tkun kbira, però fil-jiem ta’ qabel l-iskadenza kien hemm Ωieda kbira fl-interess f’din ilkampanja. Ir-ra©uni prinçipali wara dan l-iΩvilupp jidher li huwa l-fatt li qeg˙din jiΩdiedu n-nies li qed i˙ossu li dan ilvot g˙andu importanza storika g˙all-pajjiΩ. Unjoni antika Il-Renju Unit ilu jeΩisti b’mod formali mill-1707. Din l-entità n˙olqot mill-Gvern IngliΩ biex jipprova j©ib fi tmiemu perjodu twil ta’ tensjoni u instabbiltà billi jo˙loq sistema politika li tag˙ti vuçi b’sa˙˙itha lillIskozja fid-deçiΩjonijiet li jittie˙du fir-Renju IngliΩ. Eventwalment, din l-unjoni ©iet estiΩa biex tinkludi wkoll lill-Irlanda u Wales. Madankollu, din l-unjoni qatt ma tat sens kredibbli ta’ ugwaljanza lill-membri tag˙ha u s-sensazzjoni li l-Ingilterra g˙adha timponi l-bΩonnijiet tag˙ha fuq l-o˙rajn waslet g˙al tensjonijiet ©odda. Eventwalment, din ir-realtà mmanifestat ru˙ha f’g˙ajtiet ©odda g˙al iktar indipendenza. Dawn l-g˙ajtiet kellhom konsegwenzi differenti. Fejn parti kbira mill-Irlanda kisbet lindipendenza, l-Irlanda ta’ Fuq, l-Iskozja u Wales g˙al Ωmien twil ikkuntentaw ru˙hom b’iktar awtonomija. Dan ma fissirx li x-xewqa g˙all-indipendenza sparixxiet g˙al kollox, però, ˙afna missudditi tar-Renju kellhom ilfehma li flimkien, il-membri ta’ din l-unjoni setg˙u jkunu iktar b’sa˙˙ithom politikament u ekonomikament.

tag˙hom huma tal-fehma li lIskozja titlef ˙afna mis-sa˙˙a u l-influwenza internazzjonali tag˙ha jekk tkun separata mill-kumplament tar-Renju Unit. Ewlieni fosthom huwa Alistair Darling, illi minkejja li rrikonoxxa l-importanza li lIskozja tkun iktar awtonoma, esprima l-opinjoni li l-indipendenza mhi se tag˙mel ©id lil ˙add. Madankollu, il-membri talkamp ta’ favur l-indipendenza, immexxija mill-First Minister SkoççiΩ Alex Salmond, qeg˙din isostnu li l-Iskozja ma tistax til˙aq il-potenzjal s˙i˙ tag˙ha jekk tibqa’ fir-Renju Unit. Dan g˙ax, skont huma, il-mexxejja ta’ Westminster

iktar huma interessati b’dak li jistg˙u jie˙du mill-Iskozja, milli dak li jistg˙u jag˙tuha. B’hekk, in˙olqot sitwazzjoni fejn miljuni kbar qeg˙din jo˙or©u mill-Iskozja biex jiffinanzjaw pro©etti lil hinn millfruntieri tag˙ha. Però, min hu kontra lindipendenza qieg˙ed jg˙id li l-IskoΩja rnexxielha ©©ib biljuni f’fondi Ewropej u investiment internazzjonali grazzi g˙all-unjoni li tat lir-Renju Unit iktar sa˙˙a meta ti©i biex ti©©ieled g˙all-interessi tag˙ha madwar id-dinja. Sfidi internazzjonali Barra minn hekk, illum il-

©urnata huwa r-Renju Unit li hu membru tal-Unjoni Ewropea u g˙alhekk, f’kaΩ li lIskozja ssir indipendenti, tpo©©ew dubji kbar dwar kemm din tal-a˙˙ar tkun tista’ ssir Stat Membru ©did b’mod awtomatiku. Salmond kemm-il darba ta x’jifhem li din hija formalità li trid biss perjodu ta’ negozjati biex twassal g˙al s˙ubija s˙i˙a. Madankollu, il-verΩjoni tal-fatti mressqa minn diversi figuri prominenti fl-Ewropa kienet differenti mhux ˙aΩin. Wie˙ed mill-ostakli l-kbar g˙al din it-tranΩizzjoni ng˙atat prominenza mill-eksKummissarju Ewropew g˙allAffarijiet Ekonomiçi u

Feriti

Jaqblu li ma jaqblux Din il-mentalità to˙ro© b’mod çar f’isem il-kampanja ta’ kontra l-indipendenza, Better Together, fejn l-attivisti

Monetarji Olli Rehn illi qal li jekk ir-Renju Unit ma jag˙tix permess lill-Iskozja biex tibqa’ tuΩa l-munita tag˙ha, iss˙ubija se tkun kwaΩi impossibbli. Dan g˙ax, wie˙ed millkriterji biex pajjiΩ jissie˙eb flUnjoni Ewropea huwa li jkollu ftehim biex juΩa munita di©à aççettata mill-Unjoni, jew bank çentrali indipendenti li jkun f’poΩizzjoni li jag˙mel ilpreparamenti biex tidda˙˙al lewro. Jekk r-Renju Unit, kif jidher li se ji©ri, ma j˙allix lill-Iskozja tuΩa l- pound b’mod uffiçjali, dawn tal-a˙˙ar mhumiex se jkunu f’poΩizzjoni li jirrispettaw la wa˙da u lanqas l-o˙ra minn dawn il-kriterji. G˙alhekk, nieqsa l-possibbiltà li l-Iskozja tintegra ru˙ha filmekkaniΩmi monetarji Ewropej, is-s˙ubija tkun improbabbli g˙all-a˙˙ar. Is-sitwazzjoni fejn tid˙ol lassoçjazzjoni man-North Atlantic Treaty Organization (NATO) tidher li hija differenti mhux ˙aΩin. Dan g˙all-inqas skont ma qieg˙da ssostni Mariot Leslie, l-eksAmbaxxattriçi tar-Renju Unit fin-NATO. Hija spjegat li fi Ωmien meta r-Russja qieg˙da thedded il-paçi fl-Ewropa, inNATO Ωgur mhix f’poΩizzjoni li titlef alleata b˙all-Iskozja fitTramuntana tal-Oçean Atlantiku.

Jim Murphy, Membru Parlamentari SkoççiΩ f’Westminister, kien issuttat bil-bajd f’rally politiku li fiha ˙e©©e© lin-nies biex jivvutaw kontra l-indipendenza

Barra l-implikazzjonijiet politiçi u finanzjarji hemm ukoll dawk soçjali fejn bosta osservaturi di©à qeg˙din jibΩg˙u li l-kampanja referendarja kienet tant ˙arxa li setg˙et fet˙et feriti li jafu jdumu snin twal biex jing˙alqu. Ori©inarjament il-kampanja kienet çivili u informattiva fejn ˙afna mill-attivisti ffukaw fuq il-fatti iktar mill-emozzjonijiet personali. Madankollu, biΩΩmien it-tensjonijiet storiçi li hemm bejn l-IskoççiΩi li jridu jibqg˙u fl-Unjoni u dawk li ma jridux bdew jinfiltraw il-kampanja u jtebbg˙uha b’diskorsi li g˙amluha iktar iebsa.

16 07|09|2014

1 koalizzjoni kontra l-istat iÛlamiku

kullhadd.com

kÓ ta’ barra

minn maDW

Wara xhur ta’ indeçiΩjoni l-Gvern Amerikan jidher li qieg˙ed f’poΩizzjoni li j˙ejji t-triq g˙al strate©ija biex jipprova jraΩΩan lespansjoni tal-Istat IΩlamiku (IS) fl-Iraq. Din l-istrate©ija ©iet spjegata lir-rappreΩentati ta’ diversi pajjiΩi li kienu qeg˙din jattendu ssummit tan-NATO li sar din il-©img˙a f’Wales bit-tama li fi Ωmien qasir ti©i ffurmata koalizzjoni ©dida. S’issa ma jidhirx li hemm pjan speçifiku ta’ x’forma jista’ jie˙u dan l-intervent, imma hemm qbil ©enerali li mhumiex se jintbag˙tu kontin©enti kbar ta’ suldati fuq l-art. B’hekk, l-istrate©ija tidher li se tiffoka fuq attakki mill-ajru, flimkien ma’ koordinazzjoni u ta˙ri© tat-truppi Iraqqini biex jg˙inuhom jie˙du lura t-territorju li tilfu matul dawn l-a˙˙ar xhur. Minkejja li ˙add g˙adu ma kkommetta ru˙u b’mod uffiçjali g˙al dan il-pjan, jidher li l-pajjiΩi interessati huma Franza, ir-Renju Unit, il-Ìermanja, il-Kanada, l-Awstralja, it-Turkija, l-Italja, ilPolonja u d-Danimarka.

2 Qrib stat ta’ anarkija

3 Ftehim temporanju

Is-sitwazzjoni fil-Libja kompliet tidde©enera fil-jiem li g˙addew hekk kif il-fazzjonijiet differenti kienu involuti f’battalji mdemmija madwar il-pajjiΩ kollu, speçjalment f’Ωoni ta’ importanza strate©ika b˙all-ajruporti u oil fields. Sadanittant, diversi pajjiΩi tal-Punent qeg˙din jag˙tu numru ta’ sinjali ta’ appo©© lill-gvern çentrali biex jag˙tuh sens ta’ le©ittimità f’dan il-mument diffiçli. F’dan l-istadju jidher li l-Punent mhuwiex lest illi jag˙ti g˙ajnuna aktar diretta lill-Gvern f’forma ta’ intervent militari g˙ax kampanja ta’ dan it-tip tista’ tie˙u fit-tul u jkollha konsegwenzi li diffiçli li wie˙ed jipprevedihom. Madankollu, il-biΩa’ fost ˙afna minn dawn il-pajjiΩi li l-Libja tispiçça fi stat ta’ anarkija totali hija kbira. Il-gvern çentrali jidher li m’g˙andu kontroll fuq l-ebda wa˙da minn dawn il-fazzjonijiet u l-Parlament, flimkien mal-entitatjiet statali kollha, kellhom jevakwaw minn Tripli min˙abba l-©lied. G˙aldaqstant, ming˙ajr intervent estern, jidher improbabbli li l-gvern çentrali jista’ jΩomm ir-riedni tat-tmexxija fit-tul jekk is-sitwazzjoni politika tibqa’ kif inhi.

Il-Gvern Ukrain u r-ribelli pro-Russi fir-re©juni ta’ Donetsk u Luhansk waslu g˙al ftehim indefinit g˙all-waqfien mill-©lied. IΩ-Ωew© na˙at esprimew irrieda tag˙hom li d-diskussjonijiet li se jsiru bejniethom fil-jiem li ©ejjin iwasslu g˙al ftehim ta’ paçi permanenti. Sadanittant, huma qablu li jwaqqfu lattakki reçiproçi u jippermettu skambji ta’ pri©unieri, kif ukoll il-passa©© ta’ g˙ajnuna umanitarji fiΩ-Ωoni ta’ konflitt. Waqt li kien qieg˙ed isir dan il-ftehim, fi Brussell rappreΩentanti tal-Istati Membri tal-Unjoni Ewropea ltaqg˙u biex jiddeçiedu fiex se jikkonsisti r-rawnd li jmiss ta’ sanzjonijiet fil-konfront tar-Russja, li g˙adha qieg˙da tinterferixxi fil-konflitt Ukrain. G˙adu mhuwiex çar jekk l-Unjoni hijiex se ssa˙˙a˙ s-sanzjonijiet di©à eΩistenti jew inkella testendihom g˙al setturi ©odda. Però, f’dan l-istadju tidher iktar popolari l-ewwel g˙aΩla hekk kif it-tieni wa˙da tista’ ti©i interpretata b˙ala wa˙da vendikattiva f’dan l-istadju delikat tal-kriΩi.

ta’ barra kÓ

07|09|2014 17

kullhadd.com

war id-dinJa

3 6

5 2

6 strateÌiJa Ìdida

Il-Prim Ministru ÌappuniΩ Shinzo Abe g˙amel reshuffle estensiv fl-amministrazzjoni tal-partit tieg˙u, il-Liberal Democratic Party (LDP). Bosta osservaturi internazzjonali qeg˙din jinterpretaw dan il-pass b˙ala sinjali tal-implimentazzjoni ta’ strate©ija politika ©dida tal-mexxej ÌappuniΩ. Fost l-iktar g˙aΩliet importanti kien hemm l-introduzzjoni ta’ Sadakazu Tanigaki b˙ala s-Segretarju Ìenerali tal-LDP, kif ukoll Toshihiro Nikai b˙ala ç-Chairman EΩekuttiv, it-tieni l-iktar kariga importanti fil-partit. Dawn iΩ-Ωew© figuri politiçi huma mag˙rufa g˙as-simpatija li j˙addnu fil-konfront taç-Çina u permezz talg˙aΩla tag˙hom Abe qieg˙ed jittama li j˙ejji t-triq g˙al diskussjonijiet kordjali fil-laqg˙a li g˙andu mal-President ÇiniΩ Xi Jinping f’Novembru li ©ej. G˙al dan l-istess g˙an, Abe evita wkoll li jattendi çerimonja annwali li ssir fil-mafkar ta’ Yasukuni, fejn ji©u kkommemorati lÌappuniΩi kollha li mietu fil-gwerer ta’ bejn l-1867 u l-1945. Fissnin li g˙addew Abe kien fil-mira ta’ kritika kbira min-na˙a taçÇina hekk kif, fost il-persuni mfakkra f’Yasukuni, hemm diversi individwi li huma akkuΩati li wettqu krimini tal-gwerra fil-konfront ta’ çittadini ÇiniΩi.

5 Jitlesta l-awditJar

4 Jinqatel il-kap ta’ al-shabab Il-Gvern tas-Somalja ta 45 ©urnata çans lir-ribelli, li jag˙mlu parti mill-grupp terroristiku mag˙ruf b˙ala Al-Shabab, biex içedu l-armi bil-weg˙da li jing˙ataw amnestija s˙i˙a. Dan qieg˙ed isir hekk kif il-Gvern immexxi minn Hassan Sheikh Mohamud qieg˙ed jipprova jie˙u kontroll mill-©did ta’ pajjiΩu wara perjodu twil ta’ konflitt intern. Sabiex tissa˙˙a˙ il-poΩizzjoni ta’ negozjar talGvern Somalu, l-Istati Uniti bdiet kampanja militari li g˙andha fil-mira tag˙ha l-mexxejja ta’ dan ilgrupp radikali biex tipprova t˙arbat l-organizzazzjoni tieg˙u. Ewlieni fost dawn il-figuri prominenti kien Ahmed Abdi Godane, il-mexxej ta’ dan ilgrupp, li nhar it-Tnejn li g˙adda kien fil-mira ta’ attakk mill-ajru. G˙al xi jiem la l-Amerikani u lanqas al-Shabab ma Ωvelaw jekk dan l-attakk kienx suççess. Madankollu, l-a˙bar tal-qtil ta’ Godane ©iet ikkonfermata nhar il-Ìimg˙a wara verifiki estensivi.

RappreΩentanti tal-Ìnus Mag˙quda temmew il-proçess ta’ awditjar tal-voti li nxte˙tu fl-elezzjoni presidenzjali tal-Afganistan illi saret f’Ìunju li g˙adda. Ir-riΩultat ori©inali tal-g˙add tal-vot kien ta r-reb˙a lil Ashraf Ghani. Però, ir-rivali tieg˙u, Abdullah Abdullah, kien ikkontesta dan irriΩultat hekk kif allega li kien hemm bosta kaΩijiet ta’ frodi elettorali f’dan il-proçess. G˙aldaqstant, huwa talab g˙al intervent internazzjonali biex dan l-att isir b’mod iktar trasparenti. Minna˙a tieg˙u, Ghani g˙amel akkuΩa simili fil-konfront ta’ re©juni li vvutaw favur Abdullah. G˙aldaqstant, il-Ìnus Mag˙quda g˙aΩlet li tintervieni biex tiççara din is-sitwazzjoni. S’issa jidher li huma biss ftit mijiet ta’ kaxxi tal-vot illi se ji©u eskluΩi g˙al kollox min˙abba sinjali ta’ frodi. Madankollu, hemm kaxxi o˙rajn li jistg˙u ji©u eskluΩi parzjalment min˙abba xi forma ta’ tbag˙bis. Ir-rappreΩentanti ta’ din l-organizzazzjoni ˙abbru li, minkejja li l-proçess ta’ awditjar tlesta, issa jridu jg˙addu ftit tal-jiem o˙ra biex jing˙addu l-voti kollha u jinstemg˙u l-o©©ezzjonijiet taΩΩew© kandidati. Ir-riΩultat definittiv mistenni li jit˙abbar fl-10 ta’ Settembru.

KAROZZI FULL-SIZE

Chevrolet Bel Air tal-1957 It-terminu ‘full-size car’ huwa terminu uΩat fl-Amerika ta’ Fuq g˙all-vettura ikbar mid-daqs normali. Bla dubju, li kif f’pajjiΩna naraw wa˙da minn dawn il-karozzi, l-attenzjoni ta’ kull individwu bilfors ser tmur fuqhom, g˙as-sempliçi fatt li dawn huma rari ˙afna, u ftit narawhom fit-toroq tag˙na. Apparti li jispikkaw g˙allkobor tag˙hom, dawn jispikkaw ukoll fid-disinn, b’mod speçjali jekk din tkun vettura antika. Tradizzjonalment, dawn il-karozzi kienu ©ew iddisinjati biex jakkomodaw sitt passi©©ieri inkluΩ ix-xufier u l-bagalji tag˙hom g˙al sewqan f’distanzi twal. Kienu bdew ji©u mibnija mid-ditti ta’ vetturi Amerikani General Motors, Ford, Chrysler u American Motors sal1970. It-terminu ta’ full-size deher g˙all-ewwel darba fil-bidu tas-snin sittin biex ji©u distingwiti mill-karozzi ta’ qies normali, li kulma jmur bdew iΩidu fil-popolarità tag˙hom. L-uΩu ta’ dan it-terminu fl-Amerika ta’ Fuq beda jsir popolari u, iΩjed minn hekk, neçessarju, wara l-introduzzjoni tal-vetturi kumpatti Detroit Big Three fil-bidu tas-snin sittin, u wara ˙a spinta akbar meta, xi snin wara, kien hawn l-intorduzzjoni ta’ dawk mag˙rufa b˙ala l- mid-sized cars, liema karozzi bdew isiru iΩjed popolari mal-popolin min˙abba li kienu ir˙as fil-prezz. Manifatturi tal-vetturi Pontiac, Mercury u Dodge bdew jimmanifatturaw vetturi li jixbhu lill-full-sized , iΩda kienu iΩg˙ar fil-qies. Minkejja ddifferenza bejn full-size car, b˙al Chevrolet, Ford jew Plymouth u karozzi lussuΩi b˙al Cadillac, Lincoln jew Imperial, kienet çara ˙afna. Kemm il-manifatturi u kemm il-konsumaturi bdew isibuha diffiçli biex jikklassifikaw dawk tan-nofs b˙allPontiac, Mercury u Dodge li xorta wa˙da kienu kbar fil-qies. G˙alhekk dawn bdew jissej˙u muscle cars li b˙ala qies kienu ji©u bejn il-mid-size u l- full-size . Il-karozzi tal-pulizija Amerikana dejjem uΩaw karozzi fullsize , bl-aktar popolari tkun il-Ford

Crown Victoria. Dan kien min˙abba l-ispazju fuq ©ewwa li g˙andha g˙al dawk li ji©u arrestati, kif ukoll spazju fil-bagoll g˙al apparat elettroniku u ta’ kompjuter. Dawn l-ispazji jag˙mluha vettura ideali wkoll biex tintuΩa b˙ala taxi. Fl-1977, General Motors çekknet ilqies ta’ dawn il-vetturi, minn 80 pulzier f’wisa’ g˙al 70 pulzier. MaΩΩmien id-ditti l-o˙ra kollha naqqsu lqisien tag˙hom, bir-ra©uni ewlenija tkun il-kriΩi fil-fjuwil. Tnaqqis fil-bejg˙ u rinaxximent Il-kriΩi fil-fjuwil li kien hemm fl-Istati Uniti fis-sebg˙inijiet, li rriΩultat f’Ωieda fil-prezz tal-fjuwil, ˙afna nies innegozjaw il-karozzi full-size tag˙hom ma’ karozzi iΩg˙ar, b˙al Chevrolet Nova, Ford Maverick u Plymouth Valiant. Kien ukoll f’dan iΩΩmien li karozzi ÌappuniΩi bdew iΩidu fil-popolarità tag˙hom, b˙al Toyota Corolla u Honda Civic. Lejn la˙˙ar tas-snin tmenin, meta l-kriΩi waslet fit-tmiem, il-karozzi full-size re©g˙u Ωiedu fil-popolarità. Chrysler temmet il-produzzjoni ta’ Dodge Diplomat, Chrysler Fifth Avenue u Plymouth Gran Fury fl1989. General Motors temmemt ilproduzzjoni ta’ Chevrolet Impala SS/Chevrolet Caprice, Buick Roadmaster, Oldsmobile Custom Criuser u Cadillac Fleetwood fl-1996. Is-sena 2011 kienet is-sena tat-tmiem tal-produzzjoni g˙al karozzi mibnija fuq pjattaforma Ford Panther, li kienu jinkludu il-karozzi Ford Crown Victoria/Ford Police Interceptor, Mercury Grand Marquis u Lincoln Town Car. MaΩ-Ωmien l-ispejjeΩ tal-fjuwil komplew jiΩdiedu u l-konsumaturi bdew ifittxu vetturi iΩjed effiçjenti. Dawn jinkludu vetturi iΩjed kumpatti u iΩg˙ar fil-qies g˙al dawn li ©ew imsej˙a b˙ala mid-size, b’magni ˙afna iΩjed effiçjenti. Karozzi ta’ ditti Amerikani full-size b˙al Buick u Cadillac DTS baqg˙u l-iΩjed popolari fil-bejg˙.

Plymouth Fury tal-1959

Lincoln Town Car tal-1981

Ford Crown Victoria tal-2008

KAROZZI KÓ

07|09|2014 19

kullhadd.com

TOYOTA AYGO

GO FUN YOURSELF

TEST-DRIVE TA’ DIN IL-KAROZZA MINN ALAN SALIBA

Ritratti: ALAN SALIBA

Kienet stedina mhux tas-soltu g˙alija. Dik ta’ test-drive talkarozza Toyota Aygo. Nista’ nikkonferma l-motto li qed jintuΩa g˙al dan it-test-drive – Go Fun Yourself. Kienet esperjenza sabi˙a u interessanti li ©ejt mistieden minn Michael Debono Ltd biex naghmel dan it-test-drive. Toyota Aygo hija karozza Ωg˙ira b’dehra sportiva g˙alla˙˙ar. Id-dehra esterna agressiva tkompli tag˙milha karozza unika u li jtik li t˙ares lejha meta taraha g˙addejja fit-toroq. Li spikka ˙afna f’din il-karozza li giet mag˙Ωula g˙at-test-drive huwa il-lewn orangjo. Hemm diversi kuluri o˙ra ta’ dan ilmudell. Minn ©ewwa l-karozza g˙andha dehra sportiva wkoll iΩda fl-istess ˙in t˙ossok komdu fiha. Tispikka ˙afna ddehra bil-glitters li hemm maddashboard. Tispikka wkoll irrikba komda li g˙andha din ilkarozza. Mit-test-drive li g˙amilt fuq din il-karozza sibt li hija ideali g˙al dik il-koppja Ωag˙Ωug˙a li jixtiequ karozza Ωg˙ira fil-qies, ekonomika u b’dehra sportiva. Wara kollox, dan kien l-g˙an li g˙alih ©ie ddisinjat dan ilmudell. Is-seats ta’ wara g˙andhom kemxejn leg room Ωg˙ir u persuna adulta jaf ma tkunx komda riekba hemm. SorpriΩa kbira kienet li din il-karozza g˙andha erba’ bibien. Personalment ma stennejtx li karozza daqshekk Ωg˙ira fiddaqs ser ikollha erba’ bibien. Ilbibien tax-xufier u l-pass©©ier ta’ quddiem huma ta’ daqs proporzjonat li jag˙milha komda ˙afna biex tirkeb fiha. IΩda lbibien ta’ wara huma Ωg˙ar, li jag˙mluha ideali ˙afna biex jirkbu tfal Ωg˙ar. Magna Ωg˙ira, g˙al karozza Ωg˙ira, iΩda b’sa˙˙itha xorta wa˙da. Magna 3-cylinder 1.0 liter li ta˙dem bil-petrol u li hija wkoll eknomika. Meta tqis

4 li l-eqqel tas-sajf, uΩajt il-funzjoni tal-arja kkundizzjonata. Waqt it-test-drive soqt distanza twila mhux ˙aΩin bil-karozza u xorta wa˙da baqg˙et g˙addejja bl-istess sa˙˙a minkejja lveloçità li kont g˙addej u l-arja kundizzjonata mixg˙ula. Id-dehra kemxejn erodinamika tag˙milha façli wkoll li ttella’ l-veloçità b’din il-karozza, speçjalment meta tkun fil-wita. Trid toqg˙od attent ˙afna g˙ax façli jinqabeΩ il-limitu. Funzjonijiet interessanti ˙afna huma t-touchscreen li bih jista’ jit˙addem ir-radju, u l-funjzonijiet li jinsabu fl-isteering. B’settijiet ta’ buttuni fiΩ-Ωew© na˙at, tista’ façilment tikkontrolla listazzjon u volum tar-radju li tkun qed tisma’, kif ukoll twie©eb it-telefonati li jid˙lulek fiç-çellulari, peress li b’sistema ta’ bluethoot il-kuntatti kollha jaqbdu ma’ sistema fil-karozza.

Deskrizzjoni tar-ritratti: 1. Dehra ©enerali tal-karozza 2. Dehra tad-dashboard 3. Dehra tas-seats 4. Dehra tal-fanal ta’ wara 5. Dehra tal-vent tal-arja maddashboard

20 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ kAROzzI

PEUGEOT 308 CITROËN CX FIL-FILM LUCY TAGÓLAQ 40 SENA

Il-Karozza tas-Sena 2014 se tidher fil-film Lucy , flimkien mal-atturi prinçipali Scarlett Johanson u Morgan Freeman. Lucy huwa l-a˙˙ar film ta’ Luc Besson, u se jin˙are© fuq skala internazzjonali din issena. Il-film jirrakkonta l-istorja ta’ studenta Ωag˙Ωug˙a, li min˙abba çirkostanzi lil hinn mill-kontroll tag˙ha, issib li lkapaçitajiet mentali tag˙ha jikbru ˙afna. Hija tie˙u pussess ta’ mo˙˙ha u takkwista poteri bla limitu. Wara l-film famuΩ ta’ Besson Taxi (1998), u l-film ta’ din is-

sena 3 Days to Kill li fih ja˙dem Kevin Costner, Lucy huwa t-tielet film li fih dan iddirettur famuΩ onora lil Peugeot b’parti fih. Il-Peugeot 308 i©©enerat iktar minn 138,000 ordni minn meta ©iet varata fl-2013. F’dan il-film il-protagonista ewlenija, Lucy, issuq din il-Peugeot b’˙effa fit-toroq ta’ Pari©i. Hawnhekk il-karozza turi lattributi tag˙ha, l-effiçjenza unika, il-prestazzjoni dinamika, u r-road holding, waqt li ti©ri Rue de Rivoli. Il-film in˙are© fiç-çinemas Ewropej f’Awwissu li g˙adda.

Il-mudell Citroën CX deher g˙all-ewwel darba fil-Paris Motor Show fl-1974, u issa qieg˙ed jiççelebra l-erbg˙in anniversarju. Dan il-mudell huwa sinonimu ma’ karozza li ti©bed l-g˙ajn u ta’ stil, li kapaçi tag˙ti soluzzjonijiet kreattivi g˙ad-domanda taΩΩminijiet. Is-CX g˙amel ilmarka tieg˙u bl-avvanzi fitteknolo©ija, il-verΩjoni Gti u sospensjonijiet idropnewmatiçi g˙al iΩjed kumdità. L-ewwel verΩjoni tas-Citroën CX kienet CX 2000, u flewwel sena tieg˙u fis-suq reba˙ il-Karozza tas-Sena, ilPremju g˙as-Sigurtà u l-Award Auto Style, wara li kiseb reputazzjoni g˙all-kumdità, lergonomija u r-road holding.

Iddisinjat minn Robert Opron, is-CX kien two-box saloon, twil 4.63 metru, kien l-ewwel saloon fl-istorja tasCitroën b’magna diΩil, u rnexxielu jikkonkwista s-suq Ewropew b’alternattiva g˙allmagni petrol. Sena wara l-kriΩi taΩ-Ωejt tal1973, is-Citroën uriet, mhux biss il-kapaçitajiet innovattivi tag˙ha, iΩda wkoll kuxjenza g˙al konsum baxx, b’magni ta’ kwalità g˙olja kemm fissewqan u anke fil-konsum. Laerodynamic s tas-CX ukoll kellhom rwol importanti f’dawn l-isforzi. Fis-snin ta’ wara, Citroën kompliet tag˙mel tibdil teknolo©iku fuq is-CX, inkluΩ verΩjoni estate fl-1975,

verΩjoni sportiva b’injezzjoni elettronika ta’ 2400 GTi fl1977 li kienet ikkunsidrata b˙ala l-iktar tourer FrançiΩ li ji©ri, u verΩjoni prestige b’tul ta’ 28sm iktar fl-1978. Rikonoxxuta kemm g˙allistil u anke g˙all-g˙aΩliet teknolo©içi, is-CX hija wkoll karozza komda ˙afna. Hija wirtet is-sospensjonijiet idropnewmatiçi b’g˙oli kostanti tad-DS g˙al road-holding impekkabbli, kif ukoll is-sistema ta’ self-centring steering li kienet ˙ar©et fuq l-SM fl1970. L-istess standards g˙olja ta’ kumdità kienu viΩibbli flinnovazzjonijiet ipprovduti g˙al uΩu façli. EΩempju, is-Cmatic torque convertor ne˙˙a l-pedala tal- clutch , u ˙oloq iktar spazju g˙al iΩjed kumdità. Id-disinn ta’ ©ewwa kien jag˙ti importanza lillkonvenjenza, b’poΩizzjoni ta’ sewqan futuristika li t˙alli lissewwieq jaççessa l-kontrolli kollha ming˙ajr ma jitlaq listeering. Riflessjoni o˙ra tal-kapaçitajiet innovativi tag˙ha, isCitroën CX kienet l-ewwel karozza FrançiΩa li ©iet mg˙ammra b’sistema ta’ brejkijiet ABS, lura fl-1985. Is-CX kienet suççess kbir fissuq, u bieg˙et iktar minn 1.2 miljun vettura sal-1991. Illum, is-Citroën CX tkompli tg˙ix permezz ta’ avvenimenti u laqg˙at organizzati mis-CX Club de France u l’Amicale de France. Fl-istess waqt, l-entuΩjaΩmu ispirat mill-Young Timers, karozzi sportivi tassnin tmenin li llum huma mudelli g˙all-kolletturi, qed jag˙tu ˙ajja ©dida lil mudelli b˙alma huwa s-Citroën CX Gti Turbo.

personalITÀ kÓ

07|09|2014 21

kullhadd.com

IÇedI l-mIkrofonu u jaqbad Il-pInna bIex jasal gÓand Il-bnIedem ramona porTellI tintervista lil IVAN BARTOLO

Lil Ivan Bartolo, il-personalità li intervistajt illum, kont ili nafu b’mod personali. Minbarra li t-tnejn li a˙na noqog˙du l-Mosta, kif jg˙id il-Malti, tista’ tg˙id li mhux l-ewwel darba kilna l-kirxa flimkien. Kul˙add jafu b˙ala preΩentatur bravu, iΩda dan l-a˙˙ar jista’ jsejja˙ lilu nnifsu awtur ukoll. www.ramonaportelli.com ramonaportelli@hotmail.com

nkunu mdawrin b’˙afna ˙bieb, iΩda meta tfittex issib li ftit huma veri. Madwarna naraw ˙afna stalletti, g˙ira u negattività. Iddiskutejt ma’ Ivan dwar kif jista’ bniedem jikkumbatti dan kollu bla ma f o r s i j a g ˙ t i k aΩ i Ω Ω e j j e d . “Tg˙allem ixrob mill-ilma talbir tieg˙ek stess. Óajti ma tiddependi minn xejn u minn ˙add. Jien ma rridx inkun pri©unier taç-çirkustanzi li ji©ruli f’˙ajti. Jien wa˙di, jien l-uniku sors f’˙ajti. U minn hawn ’il quddiem kull çirkustanza f’˙ajti tibda tag˙mel

“ mo˙˙ huwa strument qawwi li permezz tieg˙u il-Kreatur g˙amlu xbieha tieg˙u,” beda jg˙idli Ivan. Fil-ktieb innutajt li Ivan ta’ spiss beda jag˙ti kliem ta’ fara© lil ˙addie˙or, speçjalment minn dak li kien di©à g˙adda minnu. B’hekk staqsejtu kif i˙ares lejn il˙ajja llum. “Illum in˙ossni pprivile©©jat ng˙ix kull mument. Illum il-©urnata na˙seb aktar, ingawdi l-˙ajja, in˙obb! Kuljum infakkar lili nniffsi u ng˙id: “Jum ie˙or misluf,” allura niffoka li llum se jkolli ©urnata sabi˙a. B’hekk ma jkollix çans nara d-diΩappunti li jista’ jkolli tul il-jum. Niffoka li llum se jkolli jum tal-ma©ija u nag˙mel il-jum tajjeb kemm nista’! Niffoka li kull jum ser ikolli jum ener©etiku! Li kull mument ser jag˙milni fer˙an! Drajt napprezza kull mument! Grat g˙al dak kollu li qed ji©ri madwari,” sostna Ivan. Idawwar id-dwejjaq f’fer˙ B˙al diversi o˙rajn, l-awtur, Ivan stess, g˙adda minn mard familjari u anke minn tmiem ta’ relazzjoni ta’ m˙abba. Minn dak kollu li

g˙adda Ivan, permezz talktieb tieg˙u qed jittrasferixxi çertu ener©ija poΩittiva fuq ilqarrej. “Fil-ktieb hemm ˙afna pariri u metodi kif wie˙ed jibdel il-˙sibijiet tieg˙u, idawwar id-dwejjaq f’fer˙, ilmard f’sa˙˙a, id-disfatti f’lezzjonijiet, u l-problemi jibda jsej˙ilhom sfidi, u l-impossibbli jibda jarahom possibbli. L-importanti li wie˙ed ikun çar xi jrid f’˙ajtu, jemmen u jibda jara bit-tielet g˙ajn laffarijiet ©ejjin lejh. Ovvjament, l-aktar ˙a©a importanti hi li tintelaq f’idejn il-Kreatur, u jmexxik hu. T˙alli f’idejh u kollox jaqa f’postu,” stqarr dwar dak li g˙adda minnu. Kollox ma’ kollox Ivan jistqarr li tg˙allem ˙afna mill˙ajja, u issa bit-tama li l-˙ajja titg˙allem xi ˙a©a ming˙andu. Mistoqsi x’qed jistenna eΩattament, we©ibni: “Li jaqraw il-ktieb. Jag˙mluh tag˙hom u biΩ-Ωmien, jekk jipprattikaw dawk il-prinçipji li hemm fih, jaraw kif ittrasformazzjoni se sse˙˙, b˙alma se˙˙et fija! PereΩempju, illum il-©urnata in˙obb immens anke lil min kissirni, mhux g˙ax jixraqlu, iΩda g˙ax in˙obb lili nniffsi.

Illum infittex ˙ajja sempliçi

Illum hu l-ewwel jum talkumplament ta’ ˙ajtek Is-sabi˙ minn dan il-ktieb jo˙ro© çar u tond li l-awtur, mill-faqar tieg˙u, i˙ossu ‘miljunarju’, u jixtieq li dak li hemm ©o fih jaqsmu ma’ kul˙add. “Óadd ma jista’ jg˙id, “Ara ˙a n˙assar dak lepisodju minn ˙ajti b’gomma,” iΩda kul˙add jista’ jg˙id, “Illum hu l-ewwel jum tal-kumplament ta’ ˙ajti.” Kul˙add jista’ jibda llum u jtemm kapitlu qadim f’˙ajtu u jibda wie˙ed ©did,” sostna Ivan. Fil-ktieb tieg˙u, Ivan jis˙aq fuq il-fatt li ˙add mhu ser jag˙tik il-paçi fil-qalb, ˙lief int lilek innifsek. “Ilkoll kemm a˙na dejjem infittxu lpaçi fil-qalb u s-ser˙an talmo˙˙. Però drajna li, jekk laffarijiet ma jsirux kif irriduhom a˙na, insofru u nirrabjaw. Li wie˙ed jistenna hija xi ˙a©a tajba, iΩda jrid iΩomm f’mo˙˙u li d-diΩappunti huma inevitabbli. Iççirkustanzi fil-˙ajja l-˙in kollu jinbidlu, g˙alhekk wie˙ed irid ikun lest g˙allbidla l-˙in kollu. Waqt l-intervista, f’mo˙˙i beda jberren li ˙afna drabi

“

G˙adni kif spiççajt naqra lewwel ktieb ippubblikat minnu Jien Miljunarju . Ktieb li nista’ ng˙id ma tlaqtux minn idejja dan is-sajf. Ìarrejtu kullimkien mieg˙i, salba˙ar ukoll. Ûammni hemm naqra, u kull episodju li semma Ivan hija realtà ta’ ˙ajtu, u fuq kollox jg˙addi ˙afna pariri siewja g˙all-˙ajja iebsa tal-lum. Fil-fatt, min di©à qara l-ktieb tieg˙u, qalulu kemm hu kura©©uΩ g˙ax wera kemm hu miftu˙. L-iskop u l-idea ta’ Jien Miljunarju hu li jg˙in lill-qarrejja u jasal g˙and dawk talfiduçja tieg˙u biex jg˙ixu ˙ajja aktar ˙ienja u jitg˙allmu j˙arsu lejn il-poΩittiv tal-˙ajja. Minbarra esperjenzi u rakkonti, wie˙ed jista’ jsegwi sensiela ta’ pariri u metodi li ˙oloq Ivan stess jew ipprattikahom waqt mumenti iebsa f’˙ajtu. Ivan g˙andu erbg˙a u erbg˙in sena, preΩentatur ta’ ˙afna programmi, l-aktar dawk soçjali. I˙obb immens it-tliet neputijiet tieg˙u. Ilmimmi t’g˙ajnej˙ hija kelba li g˙adha kemm g˙alqet tliet snin. Il-passatempi tieg˙u huma l-kitba, il-mixi u lfilms, l-aktar thrillers. T a ’ m i n j g ˙ i d l i Jien Miljunarju h u w a l - e w w e l ktieb ippubblikat ta’ Ivan. B’kurΩità ridt inkun naf kif beda jibnih, sakemm fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar dan il-ktieb issa di©à jinsab fuq l-ixkafef ta’ xi w˙ud. “Fil-bidu ta’ din issena b˙al qisu ˙assejt xi ˙a©a fija li kelli nibda nikteb. Bdejt nikteb u nqassamha lil xi ˙bieb tieg˙i b˙al Fr Mario Attard, Edward Torpiano, Roberta Buhagiar u o˙rajn. Bdew jag˙mluli kura©© biex inkompli nikteb u nippubblika. Wara erba’ ©img˙at waqaft nikteb. Óassejt li, mela la waqaft, il-ktieb kien lest. Fil-fatt hekk kien. Kienu erba’ ©img˙at tal-meravilja! Inspjegabbli,” beda jg˙idli Ivan. I l - k t i e b Jien Miljunarju g˙andu jservi ta’ gwida g˙al kull politiku ©enwin, g˙al kull bniedem li jrid jifhem a˙jar lill-Kreatur, kull çittadin ©entlom u kull min jaspira g˙al ˙ajja edifikanti fost o˙rajn. “Sa çertu punt Jien Miljunarju huwa awtobijografija. Bl-esperjenzi li g˙addejt minnhom, b’mod miftu˙ u li jifhmu kul˙add, naqsam mal-qarrej ˙sibijiet imsejsa fuq il-qawwa talmo˙˙. Nemmen li dan il-

sens, anke f’mumenti iebsa, f’mumenti diffiçli, f’mumenti li m’g˙andi l-ebda kontroll fuqhom. Jekk ma nistax inwaqqaf il-maltempata, talanqas nag˙mel b˙al Noe u nibni arka,” kien il-parir talawtur. Illum il-©urnata Ivan tg˙allem jifra˙ bis-sempliçità tal-˙ajja. “Illum infittex ˙ajja sempliçi. Meta wara x-xog˙ol immur id-dar u nara l-ommi ˙ajja, missieri u l-kelba jistennewni hija sensazzjoni inspjegabbli li mhix façli tesprimi. Aktar u aktar meta bnedmin professjonali sentejn ilu kienu qaluli li ommi ma fadlilhiex aktar minn sena ˙ajja.” Fl-a˙˙ar nett stedint lil Ivan jg˙addi messa©© g˙all-qarrejj a t a l - g a z z e t t a KullÓadd . “ Jien Miljunarju fih sensiela ta’ valuri u prinçipji li nistg˙u n˙addnuhom ma’ qalbna u nuΩawhom biex intejbu l-˙ajja tag˙na stess billi nie˙du l-kontroll ta’ ˙ajjitna f’idejna. Minn esperjenzi awtobijografiçi xtaqt naqsam mieg˙ek din l-esperjenza u kif nistg˙u no˙or©u minn bosta nases mentali li kultant nins©u f’˙ajjitna ming˙ajr ma nkunu ntba˙na. Fuq kollox, grazzi li permezz tal-ktieb se taghtini l-permess li ssir tafni a˙jar,” temm jg˙id Ivan Bartolo. Jien Miljunarju jista’ jinksieb mill-˙wienet tal-kotba ewlenin madwar Malta u G˙awdex.

22 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ kalejdoSkopju

KALEJDOSKOPJU: ARTIKLI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI

ÌraW bÓal-luM TWELID

kont taf?

1533: EliΩabetta l-Ewwel. Mietet fl-1603. Re©ina tal-Ingilterra, li g˙aliha ssemmiet l-Era EliΩabettjana. 1860: Grandma Moses, li mietet fl-1961. Isimha proprju kien Anna Robertson Moses. Artista Amerikana, mag˙rufa g˙all-pittura sabi˙a tag˙ha tal-˙ajja rurali fl-Amerika. Bdiet il-karriera tag˙ha ta’ pittriçi fl-età ta’ 78 sena. 1902: Roy Barcroft (Howard N. Ravenscroft), attur ta’ cowboy Amerikan, li deher f’aktar minn 200 filmat, l-aktar dawk westerns ta’ ba©it baxx, kif ukoll f’numru enormi ta’ filmati u wirjiet televiΩivi. Miet fl-1969. 1936: Buddy Holly (Charles Harden Holley) pijunier tar-Rock ‘n’ Roll Amerikan. Miet fi kraxx ta’ ajruplan fl-1959 flimkien ma’ Big Bopper u Ritchie Valens. Dan il-jum tqies b˙ala dak li fih mietet il-muΩika. 1951: Julie Kayner, attriçi Amerikana, rebbie˙a ta’ Emmy Award. G˙at-televiΩjoni ˙admet Rhoda (Brenda) u The Simpsons (vuçi ta’ Marge). 1954: Corbin Bernsen, attur Amerikan. Fuq it-televiΩjoni kellu L.A.Law fil-parti ta’ Arnie Becker.

Il-vanilla tipprovdi g˙al kwaΩi terz tal-bejg˙ tal-©elati fid-dinja.

Sejba u aktar gÓarfien fuq il-Wari

Buddy Holly

IMWIET 1978: Keith Moon, li twieled fl-1947. Kantant IngliΩ mal-grupp The Who. MuΩika: My Generation (1965) u Pinball Wizard (1969). 1994: James Clavell, kittieb Amerikan, imwieled l-Ingilterra. Kiteb il-films: The Fly (1958), The Great Escape (1963), To Sir With Love (1967) u Shogun(1975). Twieled fl-1924.

ÌRAJJIET 1881: Jesse James iwettaq l-a˙˙ar serqa tieg˙u fi Blue Cut, Missouri. Seraq $3,000 fi flus u ©ojjellerija ming˙and ilpassi©©ieri. Imbag˙ad, flimkien ma’ ˙uh Frank, kwaΩi rnexxielhom ja˙arbu mis-serqa tal-Bank ta’ Minnesota, iΩda l-membri kollha tal-gang, jew inqabdu jew inqatlu. 1896: L-ewwel track race Amerikana tal-karozzi. Saret fi Cranston, Rhode Island u ntreb˙et minn A.H. Whiting. 1921: L-ewwel Miss America Pageant. Intreba˙ l-g˙ada minn Margaret Gorman, ta’ 15-il sena, l-iΩg˙ar xbejba li qatt reb˙et. Il-figura tag˙ha kienet 30-25-32. 1978: Il-qtil tad-dissident Bulgaru, Georgi Markov, b’umbrella. Waqt li kien jistenna fuq stej©, xi ˙add nifdu b’umbrella bilvelenu. Miet jiem wara. Hu ma˙sub li l-KGB kienet wara dan il-qtil.

Arkeologi fl-Amerika t’Isfel, dan l-a˙˙ar sabu qabar mhux mimsus li jag˙ti dawl fuq iççivilizzazzjoni qadima u misterjuΩa tal-Wari. Dan wara li kixfu l-i©sma mummifikati ta’ tliet ir©ejjen, qrib teΩori tad-deheb u sagrifiççji makabri umani. It-tempju tal-mejtin, li g˙andu 1,200 sena, instab fis-sit El Castillo de Huarmey, erba’ sig˙at bog˙od bil-karozza finna˙a ta’ fuq tal-kapitali Peruvjana, Lima. Dan il-qabar jag˙ti minjiera ta’ informazzjoni fuq l-imperu enigmatiku tal-Wari, li ˙akmu ’l-Andes ˙afna qabel is-suççessuri mag˙rufin tag˙hom, mag˙rufin b˙ala l-Incas. Milosz Giersz, arkeologu ewlieni fit-tim Pollakk-Peruvjan qal li “g˙al-ewwel darba flistorja tal-arkeolo©ija fil-Perù

sibna qabar imperjali li jmur lura g˙all-imperu u l-kultura tal-Wari”. Ir-riçerkaturi qalu li din issejba se tg˙inhom jg˙aqqdu flimkien it-tip ta’ ˙ajja fl-Andes, sekli qabel ma n˙oloq l-imperu tal-Incas, li nkiteb ferm fuqhom mill-Ispanjoli li reb˙ulhom u ˙adulhom l-artijiet. Fil-musulew, f’piramida kostali, instabu bçejjeç taddeheb, çeramika u 63 skeletru ta’ madwar 1,300 sena ilu. Ir-riçerkaturi qalu li ˙afna mill-i©sma misjuba fil-qabar kienu ta’ nisa mummifikati bilqieg˙da – ˙a©a li tindika ssinjurija u tixhed li n-nisa Wari kellhom aktar sa˙˙a milli kien ma˙sub qabel. L-arkeologa Patrycja Przadk qalet li n-nisa kienu midfunin bi msielet ta’ metalli prezzjuΩi

mnaqqxin, li hu mifhum li dari kienu jintlibsu biss mill-ir©iel. Fost l-artefatti misjuba ma©enb l-ir©ejjen mummifikati nstabu g˙odod tal-insi©, mag˙mulin mid-deheb, skieken u mnanar ritwali, kikkri, kontenituri g˙all-weraq tal- coca , u numru sabi˙ ta’ kontenituri taç-çeramika mΩejnin b’mod sabi˙. L-istoriçi jemmnu li l-Wari, li ˙akmu bejn is-sena 600 u l1100 Wara Kristu, kienu lewwel nies li rnexxielhom jg˙aqqdu t-tribujiet diversi f’netwerk wie˙ed sofistikat mad-dawra kollha ta’ dawk li llum huma l-Andes Peruvjani. Il-bijoarkeologu Wieslaw Wieckowski qal li sitt skeletri ma kinux imlibbsin, u dan jixhed li ntuΩaw b˙ala sagrifiççji umani g˙all-elit mummifikati.

StatiStika Maltija

Margaret Gorman

Skont l-istatistika li saret rigward l-inçidenti fil-post tax-xog˙ol g˙ax-xhur bejn April u Ìunju ta’ din is-sena, kienu 820 ru˙ li we©©g˙u b’mod mhux fatali. Din iç-çifra tirrappreΩenta nuqqas ta’ 4.5% tal-inçidenti li kienu rrappurtati li saru s-sena ta’ qabel, u jitfissru f’39 kaΩ inqas.

L-akbar ammont ta’ inçidenti kienu rrappurtati fis-settur talmanifattura (22.8%). Setturi o˙ra ekonomiçi fejn l-inçidenti kienu komuni, inkludew dak tal-bini (16.8%); fis-settur tal-akkomodazzjoni u servizzi tal-ikel (10.7%) u fis-sewqan u ˙Ωin (10.5%). Dawn l-inçidenti saru lil persuni ta’ bejn il-25 u l-34

sena. L-aktar li kienu komuni kienu feriti superfiçjali, diΩlokazzjonijiet u tqanΩi˙ aktar milli suppost. G˙ar-rigward ta’ kaΩi fatali filpostijiet tax-xog˙ol, bejn April u Ìunju li g˙adda, l-Awtorità tasSa˙˙a u Sigurtà fil-Postijiet taxXog˙ol ma rrappurtat l-ebda kaΩ.

KUN AF KÓ

07|09|2014 23

kullhadd.com

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

MEMORJI TAL-GWERRA: L-HMS KINGSTON (F64)

L-HMS Kinston die˙la t-Tarzna Il-Kingston kienet destroyer tar-Royal Navy. Din kienet wa˙da minn sitta tal-istess g˙amla li nbew millKumpanija J. Samuel White f’Cowes f’Isle of Wight fis-6 ta’ Ottubru 1937. Fil-bidu tag˙ha L-HMS Kingston kienet varata mill-mara tas-Sindku ta’ Kingston Upon Thames fid-9 ta’ Jannar 1939, u kkummissjonata fil-14 ta’ Settembru 1939, fejn ing˙aqdet mal-5th Destroyer Flotilla. Il-˙idma ta’ din il-biçça tal-gwerra kellha tkun li teskorta u tiddefendi lkonvojs, kif ukoll tg˙asses issottomarini fl-Ib˙ra ta’ Fuq. Wa˙da mill-missjonijiet li g˙amlet b’suççess il-Kingston kienet meta fid-29 ta’ Settembru 1939, flimkien malHMS Kashmir u l-HMS Icarus, g˙arrqu sottomarin ÌermaniΩ U-35 fil-Ba˙ar ta’ Fuq ˙dejn Shetland. L-ekwipa©© kollu talU-35 kienu salvati.

Kontra t-Taljani F’Mejju tal-1940, il-Kingston ©iet trasferita lejn il-Ba˙ar lA˙mar bin-numru ©did G64. F’Ìunju kienet ˙adet sehem flg˙arqa ta’ Ωew© sottomarini Taljani: it-Torriçelli u l-Perla, ˙dejn il-gΩira ta’ Perim fidda˙la tal-Ba˙ar l-A˙mar. Fit-2 ta’ Mejju 1940 g˙amlet barraxx ta’ sparar fuq Ωew© destroyers Taljani: il-Pantera u t-Tigre li kienu abbandunati max-xatt f’Jeddah. Il-Battalja ta’ Sirte F’April tal-1940 il-Kingston ©iet imsej˙a biex issalpa lejn Lixandra biex flimkien malflotta tal-Lvant tal-Mediterran jevakwaw it-truppi alleati millGreçja lejn Kreta. Fl-20 ta’ Mejju ng˙aqdet mal-Forza C f’battalji fi Kreta. Il-Forza C rnexxielha traΩΩan l-invaΩjoni ÌermaniΩa fi Kreta. Fit-23 ta’ Mejju, il-Kingston u l-HMS Kandahar kienu msej˙a biex

Il-Kingston maqluba fil-Baçir nru 4 isalvaw l-ekwipa©© tal-HMS Greyhound li kienet g˙adha kif g˙erqet. Fl-istess ©urnata, lHMS Glaucester u l-Fuji ©ew attakkati mill-ajru u g˙erqu wkoll. Il-Kingston u l-Kandahir kienu marru lura u salvaw 523 ba˙ri. Fl-24 ta’ Mejju, il-Kingston da˙let Lixandra biex isirulha xi tiswijiet u alterazzjonijiet filkanuni u fit-tubi tat-torpidoes. Min hemm eskortat konvoj lejn Tubruk. Ìiet ukoll imsej˙a ur©enti biex tassisti l-HMS Breconshire li kien f’diffikultajiet qrib Malta. Fit-22 ta’ Marzu 1942 l-HMS Kingston re©g˙et ˙adet parti fit-tieni battalja ta’ Sirte fejn sparat xi torpidoes lejn il-flotta Taljana. F’din il-battalja, ilKingston kienet ©arrbet xi ˙sarat minn balla sparata millbastiment tal-gwerra Taljan ilLittorio. F’dan l-inçident ilKingston tilfet 15-il ba˙ri. Bissala tal-magna taqbad u bilboiler mimli ilma, il-Kingston irnexxielha tid˙ol fit-Tarzna ta’

Malta. Tispiçça mfarrka Fl-4 ta’ April 1942, waqt li lKingston kienet qieg˙da tTarzna g˙at-tiswija, sar attakk mill-ajru. Il-Commander Philip Somerville DSO, Lt Hague u John Murphy kienu mietu ma’ 14-il ba˙ri ie˙or waqt li kienu quddiem il-mina ta’ Kordin de˙lin biex jistkennu millg˙adu. Mag˙hom kienu korrew 35 ˙addiem tat-Tarzna. L-attakki mill-ÌermaniΩi fuq ilKingston baqg˙u sejrin fil-jiem ta’ wara. Fit-8 ta’ April ilKingston ntlaqtet minn bomba fil-pruwa. Din ippenetrat millgverta u baqg˙et ˙ier©a millqieg˙ tal-bastiment ming˙ajr ma splodiet. Fid-9 ta’ April ilKingston da˙let fil-Baçir nru 4. Bil-veloçità u t-toqol tal-bomba, ççartu xi pjançi fil-qieg˙ tal-bastiment u g˙alhekk kellu jsir xi xog˙ol mill-g˙addasa biex jitne˙˙ew il-pjançi li kienu mg˙aw©in ’il barra. B’hekk il-

Kingston setg˙et tpo©©i tajjeb fuq il-posti fil-baçir. Fil-11 ta’ April, meta l-Kingston kienet g˙adha fil-baçir li kien g˙adu mimli bl-ilma, sar attakk ie˙or u re©g˙et intlaqtet fil-©enb ˙dejn il-magni. KawΩa tal-ammont kbir ta’ ilma li da˙al, il-bastiment miel u nqaleb. Il-Kinsgton kien iddikjarat total loss. Fl-4 ta’ April 1943 ©ie mbattal il-baçir mill-ilma biex ilKingston jin˙are© mill-baçir g˙at-tqattig˙. L-ewwel ma tne˙˙ew kienu it-turretti talkanuni, imbag˙ad tne˙˙iet listruttura kollha ta’ fuq il-gverta. IΩ-Ωaqq tal-bastiment ©iet separata fi tnejn. Saru xi rqajja’ filpjançi biex tkun tista’ ΩΩomm fil-wiçç. Fil-5 ta’ April 1943 ilfdalijiet in˙ar©u mill-baçir, u f’Ìunju ©ew irmunkati lejn ilGΩejjer ta’ Selmun, jew kif nafuhom a˙jar il-GΩejjer ta’ San Pawl, biex jimblukkaw il-ba˙ar bejn il-gΩejjer. Fl-1950, kumpanija Taljana kienet ˙adet ˙sieb biex tqatta’ l-Kingston g˙all-˙adid.

24 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ madwarna

bov jerÌa’ jinGÓata l-marka tal-UGwaljanza Bank of Valletta re©a’ ng˙ata g˙al darb’o˙ra l-Marka tal-Ugwaljanza millKummissjoni Nazzjonali g˙all-Promozzjoni tal-Ugwaljanza (NCPE), b˙ala konferma tar-responsabbiltajiet soçjali tal-kumpanija u l-istandards g˙olja ta’ governanza fi ˙dan l-Istrate©ija Professjonali tar-RiΩorsi Umani. “A˙na ninsabu kburin, u bir-ra©un, g˙all-konferma ta’ dan iç-çertifikat. Dan huwa rikonoxximent formali g˙all-impenn tag˙na biex nipprovdu aççess indaqs g˙al opportunitajiet ta’ karrieri u Ωvilupp, irrispettivamment mis-sess, stat çivili jew responsabbiltajiet o˙ra familjari,” qal Anthony Scicluna, Chief Officer Human Resources ta’ BOV. Fl-2011, Bank of Valletta ng˙ata g˙all-ewwel darba ç-çertifikat tal-Marka talUgwaljanza mill-NCPE, bil-g˙ajnuna tal-Fond Soçjali Ewropew (FSE). Il-marka tal-ugwaljanza tidentifika, filwaqt li tippremja, organizzazzjonijiet billi tidentifikahom b˙ala organizzazzjonijiet li qeg˙din tabil˙aqq joffru opportunitajiet indaqs lill-impjegati tag˙hom. Dan iç-çertifikat jirrikonoxxi l-isforzi ta’ Bank of Valletta sabiex jiΩgura li d-drittijiet kollha, il-politika tal-kumpanija, ir-responsabbiltajiet u l-miΩuri favur il-familja ji©u offruti lill-membri kollha tal-istaff. Dan ifisser li l-aççess indaqs g˙all-opportunitajiet u l-iΩvilupp tal-karriera jkun ibbaΩat fuq l-abbiltajiet individwali, irrispettivament mis-sess u responsabbiltajiet o˙ra familjari. Bil-kisba ta’ dan iç-çertifikat, g˙al darb’o˙ra, il-pubbliku qed jing˙ata prova tal-impenn tal-Bank li bla waqfien ja˙dem sabiex dan il-valur ikun ta’ suççess. Bank of Valletta jimpjega 1600 persuna li 60% minnhom huma nisa. Minkejja li n-numru huwa kbir u l-istili ta’ ˙ajja differenti, l-isforzi kollha g˙andhom l-g˙an li l-impjegati kollha j˙ossuhom stmati u aççettati g˙all-kontribuzzjoni tag˙hom. NCPE tat dan iç-çertifikat lil Bank of Valletta fuq l-evidenza tal-impenn s˙i˙ tal-kumpanija sabiex timplimenta politika u prattika rilevanti f’dak li g˙andu x’jaqsam mal-ugwaljanza bejn is-sessi u l-miΩuri favur il-familja fuq il-post taxxog˙ol.

il-klabb tas-sajf GÓat-tfal ta’ HosPice malta jirÇievi l-aPPoÌÌ tal-fondazzjoni Hsbc malta

(mix-xellug) Glenn Bugeja u Astrid Micallef Saliba, rappreΩentanti tal-Fondazzjoni HSBC Malta, jippreΩentaw l-isponsorship lil Kenneth Delia u Anna Zammit mill-Hospice Malta waqt sessjoni ta’ krafts g˙at-tfal.

Hospice Malta qed jorganizza l-attività annwali tal-Klabb tas-Sajf g˙at-Tfal bl-g˙ajnuna tal-Fondazzjoni HSBC Malta. Tfal ta’ etajiet ta’ bejn l-erba’ u 12-il sena qed jipparteçipaw fi programm ta’ ˙amest ©img˙at immexxi mis-social worker ta’ Hospice Malta Gloria Spiteri, meg˙juna minn grupp ta’ voluntieri. Il-Klabb tas-Sajf g˙at-Tfal ta’ Hospice Malta joffri kura u appo©© lit-tfal li membri tal-familji tag˙hom qed jirçievu s-servizzi ta’ Hospice Malta. Il-klabb jorganizza Ωew© ˙ar©iet fil-©img˙a filg˙odu u t-tfal jipparteçipaw f’diversi attivitajiet b˙al g˙awm, fun parks, çinema, ˙ar©iet kulturali,u sessjonijiet ta’ krafts. “Din hi l-15-il edizzjoni tal-Klabb tas-Sajf g˙at-tfal. Il-programm jipprovdi mistrie˙ lill-familji u fl-istess waqt it-tfal jie˙du pjaçir b’attivitajiet edukattivi u jissoçjalizzaw flimkien ma’ tfal o˙ra f’ambjent sigur u divertenti. Dan hu possibbli grazzi g˙allg˙ajnuna mill-voluntiera dedikati tag˙na kif ukoll g˙all-appo©© u l-kontribuzzjoni mill-©did tal-Fondazzjoni HSBC Malta,” qalet Spiteri. Il-kelliem g˙all-Fondazzjoni HSBC Malta esprima l-apprezzament lill-Hospice Malta u qal: “Hospice Malta qed twettaq xog˙ol straordinarju mal-pazjenti u l-familjari tag˙hom. Il-klabb tat-tfal hu eΩempju tajjeb ta’ kif Hospice Malta toffri b’suççess l-appo©© ˙olistiku lill-familja kollha.” Hospice Malta hi organizzazzjoni volontarja u not-for-profit li toffri kura biex ittaffi t-tbatija tal-persuni morda bil-kançer, ibatu mill-marda ta’ motor neurone, jew f’kaΩ ta’ mard fi stadju avvanzat fil-kliewi, u mard terminali ie˙or. Kull sena Hospice Malta tag˙ti g˙ajnuna lil aktar minn 900 pazjent u lill-familji tag˙hom. Wie˙ed jista’ jikseb aktar tag˙rif dwar is-servizzi ta’ Hospice permezz tas-sit www.hospicemalta.org

GreenPak b’servizz immedjat GÓar-residenti tas-swieqi Is-Soçjetà Kooperattiva GreenPak offriet l-g˙ajnuna tag˙ha b’mod immedjat lillkomunità tas-Swieqi wara li lKunsill Lokali la˙aq deçiΩjoni unanima biex jing˙aqad malakbar skema ta’ riçikla©© f’Malta. Dan se˙˙ wara lproveditur tas-servizz ta’ qabel abbanduna lir-residenti u waqaf milli jipprovdi servizz ta’ ©bir ta’ skart mid-djar fisSwieqi. Il-Kunsill Lokali tas-Swieqi g˙amel proçess ta’ votazzjoni fejn GreenPak kienet approvata unanimament. Wara dan liΩvilupp, GreenPak millewwel estendiet is-servizzi u lesperjenza tag˙ha fis-Swieqi biex tiΩgura li r-residenti jibdew igawdu minn servizzi aççessibbli ta’ riçikla©© ming˙ajr dewmien. GreenPak twaqqfet fl-2004 u, mill-2010 lil hawn, bdiet topera b˙ala soçjetà kooperat-

tiva. L-idea li topera b˙ala organizzazzjoni bla qlig˙ (non-profit) flimkien mal-iskema ta’ konformità ri©oruΩa qed tkompli tkun apprezzata mill-poplu Malti. Id-deçiΩjoni li s-Swieqi tittrasferixxi sservizzi ta’ ©bir u riçikla©© ta’ skart g˙al GreenPak tkompli

ssa˙˙a˙ l-espansjoni tannetwerk ta’ GreenPak li issa la˙aq kwaΩi jkopri 70% talGΩejjer Maltin. Il-Kap EΩekuttiv talKooperattiva GreenPak l-In©. Mario Schembri qal: “Permezz tas-s˙ubija ma’ GreenPak, iktar minn 10,000 resident tas-

Swieqi re©g˙u affermaw limpenn tag˙hom li jirriçiklaw l-iskart u b’hekk inaqqsu limpatt ambjentali tag˙hom. Lesperjenza ta’ GreenPak li tipprovdi opportunitajiet ta’ riçikla©© b’mod responsabbli issa ser tkun aktar façli biex ir-residenti u n-negozji fis-Swieqi

jag˙tu sehemhom ukoll biex Malta ssir soçjetà aktar konxja ambjentalment.” GreenPak hi skema awtorizzata mill-MEPA u membru fundatur ta’ EXPRA, l-organizzazzjoni Ewropea li tippromovi l-iskemi ta’ responsabbiltà tal-produttur internazzjonalment. GreenPak g˙andha wkoll l-appo©© minn PRO Europe, organizzazzjoni li tkopri 35 sistema ta’ produtturi nazzjonali involuti flg˙aΩla selettiva u l-ippakkjar tar-riçikla©© tal-iskart. G˙al aktar tag˙rif dwar liskemi l-©odda ta’ ©bir, bringin-sites , u tag˙rif ie˙or ta’ interess ©enerali g˙ar-residenti tas-Swieqi, wie˙ed jista’ jçempel lill-Kunsill Lokali fuq innumru 2137 3939, jew lil GreenPak Malta fuq in-numru 2166 0233, inkella jibg˙at email lil info@greenpak.com.mt

kultura kÓ

07|09|2014 25

kullhadd.com

Il-Festa tal-Madonna tal-Grazzja KITBA TA’ ALAN SALIBA Wasalna lejn tmiem l-ista©un tal-festi sajfin. Sta©un li fih rajna ˙idma ta’ bosta dilettanti li ssarrfet f’sodisfazzjon kbir. Sta©un ta’ maratona kontinwa g˙addilettanti li jΩuru l-festi fejn rajna bosta armar ©did ta’ kwalità, nar tal-og˙la livell kif ukoll knejjes armati blisba˙ tiΩjin possibbli. Il-baned ma naqsux li jallegrawna b’marçi mill-isba˙, fejn ma’ dawk il-marçi poplari, li huma mag˙rufa ma’ kul˙add, smajna numru ta’ marçi ©odda li niΩlu g˙asel ma’ bosta dilettanti. Sta©un sabi˙, mimli attività, arti u kultura, li ra fih bosta rekords nazzjonali ©odda, u o˙rajn li ©ew miksura fuq dawk preçedenti. Ta’ min insemmu wkoll, li ssir ˙afna ˙idma g˙all-festi f’pajjiΩna. Óidma li ddum g˙addejja sena s˙i˙a minn bosta dilettanti voluntiera, li jqattg˙u l-˙in liberu tag˙hom ja˙dmu g˙all-festa li tant i˙obbu. Minn organizzazzjoni sa ˙idma flim˙aΩen tal-armar, fil-kaΩini tal-banda u fil-kmamar tan-nar, li jkomplu jsebb˙u l-festi uniçi fid-dinja li niççelebraw a˙na l-Maltin. Dan l-ista©un jintemm matul din il-©img˙a bil-festa tal-Madonna tal-Grazzja li ti©i ççelebrata f’ÓaΩ-Ûabbar. Festa kbira mag˙rufa g˙al bosta affarijiet, fosthom il-marçi kbar li ji©u organizzati miΩ-Ωew© baned Ûabbarin: San Mikiel u Tal-Grazzja, il-pellegrina©© tar-roti u muturi li jdur ma’ ˙afna lokalitajiet f’Malta u l-purçissjoni devota bl-istatwa tal-Madonna talGrazzja.

L-G˙aqda Madonna tal-Grazzja Banda San Mikiel, mag˙rufa b˙ala tal-Bajda, i©©orr il-lewn a˙dar. Waqt li s-Soçjetà Filarmonika Maria Mater Gratie, mag˙rufa b˙ala tal-Baqra, i©©orr il-lewn blu. Dawn iΩ-Ωew© baned jorganizzaw Ωew© marçi kbar li g˙alihom jattendu bosta nies minn Malta kollha. Bi briju kbir organizzat miΩ-Ωew© soçjetajiet, il-marçi jil˙qu l-qofol tag˙hom kif jaslu qrib iΩ-Ωona mag˙rufa b˙ala lvenda, li hija l-post komuni tal-briju tal-baned li wara xulxin jag˙mlu l-briju tag˙hom. Il-marçi l-kbar isiru lÌimg˙a li huwa mag˙ruf b˙ala tal-a˙˙ar salve, jew la˙˙ar tridu, u is-Sibt filg˙odu jsir il-març tat-Te Deum. Il-pellegrina©© tar-roti u muturi jsir il-Óadd filg˙odu, f’jum il-festa. Il-pellegrina©© bir-roti jibda mir-Rabat, waqt li tal-muturi jibda mill-Mosta. Pellegrina©© bi tradizzjoni li tmur lura g˙al bosta snin u li g˙alihom jipparteçipaw bosta nies ta’ kull età minn kull rokna ta’ Malta. Il-purçissjoni bl-istatwa devota tal-Madonna talGrazzja, li ssir il-Óadd filg˙axija, tag˙laq il-festa bilkbir. Purçissjoni devota f’forma ta’ pellegrina©© li til˙aq il-qofol tag˙ha lejn it-tmiem minn banda mistiedna li takkumpanja d-d˙ul b’daqq ta’ innijiet Marjani. Id-devozzjoni lejn il-Madonna tidher biç-çar, bil-kwantità ta’ deheb li jittlibbes lill-vara g˙all-jiem tal-festa. Dawn kollha ng˙ataw b˙ala weg˙di g˙allgrazzji li jkunu nqalg˙u minn bosta individwi.

xjenza FIl-Belt 2014

Il-FestIval tax-xjenza u l-artI F’Malta Il-festival tax-xjenza u l-arti se jsir il-Ìimg˙a, 26 ta’ Settembru, mis6pm sa nofsillejl. L-attivitajiet se jsiru fil-parti l-kbira tag˙hom tul Triq ir-Repubblika – mid-da˙la tal-Belt sa Pjazza San Ìor© – u f’postijiet çentrali o˙ra. Hu ffinanzjat mill-Marie SkłodowskaCurie Actions tal-programm Horizon 2020 tal-UE, u minn numru ta’ sussidjarji korporattivi. Il-programm interessanti tal-festival, organizzat mill-Università ta’ Malta, mill-Fond tar-Riçerka talistess Università (RIDT) u millKamra Maltija tax-Xjenzati, flimkien ma’ konsorzju ta’ konsulenti, benefiçjarji u parteçipanti, kien ippreΩentat illum (3 ta’ Settembru) lill-mezzi tax-xandir fil-Kampus tal-Belt. Il-Professur Alex Felice, il-koordinatur tal-pro©ett, qal: Se tkun organizzata firxa wiesg˙a ta’ attivitajiet – kemm fuq ©ewwa kif ukoll fuq barra – li tvarja minn wirjiet u installazzjonijiet tal-arti g˙al wirjiet, reçtar, dibattiti, esperimenti u attivitajiet o˙ra interattivi li j˙e©©u l-komunikazzjoni kreattiva tax-xjenza u li joffru opportunitajiet ta’ gost u tag˙lim.” Il-Kap EΩekuttiv ta’ RIDT, Wilfred Kenely, qal li “il-Fond RIDT ilu involut b’mod attiv f’dan l-avveniment sa mill-ewwel edizzjoni tieg˙u, tliet snin ilu. Il-festival juri l-isforz kollaborattiv ta’ bejn ir-riçerkaturi u dawk li jippreΩentaw xog˙lijiet kreattivi, li lkoll flimkien jippreΩentaw xog˙ol mill-aqwa li jag˙mel lil din is-serata – li m’hemmx ˙las g˙aliha – wa˙da ta’ gost, interattiva u memorabbli.” Attivitajiet ewlenin mill-programm tal-festival Il-formati l-©odda m˙ejjijin g˙al din is-sena jinkludu silta teatrali mill-aqwa tal-attur veteran ta’ The Royal Shakespeare Company, Tim Hardy, f’The Trials of Galileo, ippreΩentata minn Icarus Theatre Collective. Wara s-

Il-Prof. Alex Felice, iç-Chairman ta’ V18 Foundation Jason Micallef, il-Kap EΩekuttiv ta’ RIDT Wilfred Kenely, u l-Mani©er tal-Pro©ett tax-Xjenza fil-Belt Dr Edward Duca matul it-tnedija ta’ Xjenza fil-Belt 2014. suççess tal-mawra tag˙hom flIstati Uniti, fil-Brighton Fringe Festival li l-biljetti g˙aliha nbieg˙u kollha; il-parteçipazzjoni tag˙hom fit-Teatru Yvonne Arnaud, u s-sehem riçenti tag˙hom fl-Edinburgh Fringe Festival, The Trials of Galileo se tittella’ fil-bit˙a tal-Palazz blappo©© tal-British Council (Malta). Attività o˙ra interessanti li se ssir fl-istess post minn Nuove Cosmogonie Teatro hi s-silta teatrali tal-2014 L’Uomo che pesò il mondo. Din hi parti minn serje ©dida ta’ atti bit-tema il fisico in teatro li torbot ir-riçerka storika ma’ dik xjentifika g˙al lingwa teatrali aktar divertenti. Fil-pjazza tal-Palazz se jkun hemm ajruplani u mazes interessanti. Il-Lufthansa Technik se tesibixxi diversi partijiet ta’ajruplani, kif ukoll mudell ta’ ajruplan. Id˙ol fl-Amaze2 u esperjenza l-particle accelerator ta’ CERN u l-kristallografija tal-X-ray, doqq il-muΩika li trid bil-pjanti, esperimenta bit-temp, u pprova ˙afna

aktar affarijiet. L-installazzjoni artistika hi ddisinjata minn Logix Creative u Daaa Haus g˙al Xjenza fil-Belt, Valletta 2018 Foundation u Notte Bianca. Tul Triq ir-Repubblika se jkun hemm STEM Unplugged bissehem tal-g˙aqdiet studenteski kollha tal-Università relatati maxxjenza, li se jag˙mlu testijiet tassa˙˙a, esperimenti u attivitajiet interattivi o˙ra. L-atturi tat-triq ta’ Creative Island se jtellg˙u wirja tal-mediçina, b’divertiment fuq stil vintage, bl-g˙ajnuna tal-Fond Malti tal-Arti (Malta Arts Fund). Se jkun hemm ukoll tiftixa g˙atteΩor li se tibda mill-Kavallier ta’ San Ìakbu u li dawk kollha li se jie˙du sehem fiha se jkunu qed ifittxu xjenzati mag˙rufa. Attività interessanti o˙ra se ssir fil-Casino Maltese. Din mistennija tkun ta’ attrazzjoni kbira g˙ax se tinkludi ta˙ditiet dwar ix-xjenza fittizja u l-esplorazzjoni ta’ Mars. Dawn se jittellg˙u fir-Rokna talUE u jkunu organizzati milLibrerija tal-Università ta’ Malta. Lattivitajiet ewlenin minn Café Sci

ta’ din is-sena se jsiru fil-˙anut 282 Coffee Garden, b’su©©etti li jvarjaw minn riçerka dwar l-aspirina sax-xjenza fil-kçina. F’Palazzo Ferreria se jsiru dibattiti dwar su©©etti kontroversjali relatati mal-aktar xjenza innovattiva. Il-MuΩew Nazzjonali talArkeolo©ija se jkollu parti interattiva u numru ta’ ta˙ditiet qosra dwar kif ix-xjenza u t-teknolo©ija huma importanti biex nitg˙allmu dwar l-img˙oddi tag˙na. Ambjent ta’ tag˙lim u divertiment g˙al kul˙add Xjenza fil-Belt 2014 se tkompli tibni fuq is-suççessi tal-edizzjonijiet li g˙addew u g˙al darb’o˙ra se tinkludi wirjiet qosra teatrali u ta’ Ωfin, fosthom bil-parteçipazzjoni tal-Moveo Dance Company f’Mind Set fil-Kavallier ta’ San Ìakbu, bl-g˙ajnuna tal-Fond Malti tal-Arti. Ûfin kontemporanju dwar Laws of Motion minn Doug Comley u Sandra Mifsud se jittella’ fil-bit˙a tal-Palazz, filwaqt li quddiem il-Qorti se jkun

hemm stand up comedy dwar ixxjenza minn u˙ud mill-aqwa kummidjanti. Speed dating divertenti wiçç imb wiçç max-xjenzati se jsir f’Charles Grech Wine Bar. Din lattività se toffri lin-nies ta’ kull età l-opportunità li jistaqsu mistoqsijiet u g˙andhom biss seba’ minuti qabel ma ddoqq il-qanpiena biex jersqu. L-Istitut tal-Log˙ob Di©itali se jtella’ attività b’log˙ob di©itali innovattiv fil-Kmamar tal-Qari talLibrerija Nazzjonali, u l-viΩitaturi se jkunu jistg˙u jilag˙bu u jitkellmu mar-riçerkaturi ta’ dan illog˙ob. L-ICT mhix se tkun nieqsa millfestival ta’ din is-sena. Fil-kaΩin tal-banda La Vallette, se tittella’ wirja dwar il-kompjuter li tag˙ti lopportunità lill-pubbliku biex jesplora kif inbidlu l-kompjuters f’dawn l-a˙˙ar deçenji. Fil-Ministeru tas-Sa˙˙a fi Triq Merkanti, numru ta’ xjenzati forensiçi, b’kollaborazzjoni malg˙annejja ta˙t id-direzzjoni ta’ Marlene Mifsud Chircop, se jippreΩentaw Folk Forensics, serata ta’ ballati relatati ma’ stejjer kriminali li ©raw f’Malta. Fost l-organizzazzjonijiet o˙ra li se jipparteçipaw hemm l-MCST, l-MCAST, l-NSTF, il-Birdlife, lUoM Racing Car, il-Librerija talUniversità u l-General Soft Drinks. L-isponsors korporattivi tal-festival tal-2014 huma l-Lufthansa Technik Malta, il-Coca-Cola, u Ta’ Mena Wines. Il-programm finali u d-dettalji tal-postijiet jistg˙u jitniΩΩlu mill©img˙a d-die˙la minn www.scienceinthecity.org.mt Il-festival Science in the City sar avveniment importanti fil-kalendarju Malti u ji©bed lejh persuni ta’ kull età. Il-firxa wiesg˙a ta’ attivitajiet u opportunitajiet ta’ tag˙lim li se jkun hemm fl-edizzjoni tal-2014 mistennija tattira ˙afna familji, studenti u adulti biex jie˙du sehem, jitg˙allmu u jie˙du gost fl-istess ˙in.

26 07|09|2014

kullhadd.com

KÓ KULTURA

EX VOTO Ex Voto huwa pro©ett li jdur madwar l-ikonografija Kristjana, il-kundizzjonijiet ta’ g˙ajxien fuq gzira, u r-relazzjoni mal-ba˙ar. Xeni mill-kosta Maltija ser ikunu qed jidhru f’kuntest mal-ambjent urban ta’ Berlin, b’tali mod li jin˙olqu pjattaformi li fuqhom jeΩistu figuri soliti siekta. Dawn il-figuri huma refernza g˙as-solitudni u l-qtig˙ ta’ qalb li wie˙ed isib fil-kwadri marittimi Ex Voto, kemm jekk fi grupp jew individwu, in-nies li jidhru f’dawn il-kwadri huma dejjem we˙idhom, iserr˙u biss fuq l-kapaçitajiet u l-fidi tag˙hom biex isalvaw. F’dan il-pro©ett, din ix-xewqa g˙al stat a˙jar hi interpretata fil-kuntest tal-˙olma tal-abitanti tal-gΩira li j˙arsu lejn il-belt kontinentali b˙ala l-post li qed isej˙ilhom biex i˙ossuhom s˙a˙. Ix-xog˙lijiet jesploraw l-ambigwità tar-relazzjoni bejn il-ba˙ar u l-individwi li j˙ossuhom mhedda mill-iΩolament fiΩiku ta’ gΩira, iΩda j˙ossu li l-ba˙ar jag˙tihom identità, eΩatt b˙alma tag˙tihom ir-religjon Kristjana li kibru fiha, irrilevanti baqg˙ux jemmnu jew le. Il-pitturi u lino prints li ser jintwerew jixhdu ttama g˙al-libertà, is-salvazzjoni kontemporanja, u huma xhieda ta’ vja©© introspettiv li ˙afna drabi jwassal g˙as-solitudni. L-esibizzjoni Ex Voto ta’ Ryan Falzon tifta˙ fit-12 ta’ Settembru fil-MuΩew Marittimu, il-Birgu, fit-8 ta’ filg˙axija, u ddum miftu˙a sas-26 ta’ Settembru 2014. Ex Voto hu pro©ett meg˙jun mill-Malta Arts Fund. G˙al aktar informazzjoni Ωur is-sit www.ryanfalzon.com jew www.ryanfalzon.blogspot.com

IL-POEÛIJI TA’ DIMECH MITT SENA WARA L-EÛILJU TIEGÓU Is-Sensiela Kotba Soçjalisti ippubblikat il-volum Dimech Poeta – Mill-Óabs G˙all-EΩilju f’g˙eluq ilmitt sena mindu Dimech intbag˙at g˙all-eΩilju fil5 ta’ Settembru 1914. Dimech kien ©ie eΩiljat lejn l-E©ittu mill-Gvern IngliΩ biex ma jkunx ta’ xkiel g˙alih waqt li kienet g˙adha kemm faqqg˙et lEwwel Gwerra Dinjija. Il-poeΩiji ta’ Dimech in©abru minn Jessica Micallef li fl-a˙˙ar snin kienet qed tanalizza l-letteratura Maltija kif dehret f’gazzetti bikrija u kif din il-kitba g˙enet riformaturi soçjali jil˙qu lg˙anijiet tag˙hom. Jessica Micallef tg˙id li “daqskemm huma g˙anjiet mill-qalb ta’ bniedem sensittiv, daqshekk ie˙or il-poeΩiji ta’ Dimech huma g˙anjiet ta’ klassi ta’ nies ma˙kuma millinteressi u l-kapriççi ta’ dawk li kienu qawwijin, setg˙ana u pprivile©©jati. Huma g˙anjiet tar-ru˙ poetika ta’ Dimech daqskemm ta’ klassi ta’ nies imfaqqra psikolo©ikament u materjalment, klassi li ˙ti©ilha tie˙u r-responsabbiltà ta’ xog˙olha u ta’ ˙ajjitha u, g˙aldaqstant, tkisser l-istrutturi psikolo©içi tal-oppressjoni u te˙les mill-madmad tal-jasar u l-˙akma li ˙aqritha bihom”. Fil-perjodu ta’ qabel Dun Karm, Manwel Dimech kien meqjus ta’ livell politiku og˙la minn dawk ta’ bosta poeti Maltin kontemporanji taΩΩmien tieg˙u; anke dawn fittxew dejjem li jwarrbuh u joskurawh. Il-ktieb ©ie mniedi nhar il-Ìimg˙a li g˙adda.

Jessica Micallef ippubblikat l-ewwel ktieb tag˙ha b’antolo©ija ta’ poeΩiji ta’ Manwel Dimech

KOMMEMORAZZJONI WAQT IL-FESTA TA’ SAN ÌILJAN

G˙all-31 sena konsekuttiva numru rekord ta’ kaççaturi minn San Ìiljan u o˙rajn minn in˙awi o˙ra ta’ Malta sellmu l-istatwa titolari ta’ San Ìiljan billi sparaw skrataç inbjank (blanks) ikkargati bil-porvla sewda minn fuq il-bejt tal-Knisja ta’ San Ìiljan. L-iskrataç ©ew provduti mill-Federazzjoni Kaççaturi, Nassaba Konservazzjonisti – Malta (FKNK) biex taw bidu g˙all-festivitajiet ta’ din is-sena li jikkommemoraw ilfesta tal-qaddis patrun tal-kaççaturi Maltin, San Ìiljan. Waqt l-istess okkaΩjoni, l-FKNK, kif g˙amlet is-sena ta’ qabel, telqet numru sostanzjali ta’ gamiem imrobbija fil-mag˙luq, b˙ala ©est

ta’ konservazzjoni, li niΩel tajjeb immens ma’ dawk kollha preΩenti. Din l-esperjenza unika hija mag˙©una fit-tradizzjoni li tmur lura sekli s˙a˙, imma llum hija kkaratterizzata biss mill-paroçça ta’ San Ìiljan. Interessanti li lkelma ‘musketterija’ ©ejja millkelma Taljana ‘moschetto’ u lkelma bil-Malti hija xkubetta. Filfatt, fi Ωmien il-Kavallieri ta’ San Ìwann, is-suldati tal-Ordni kienu jisparaw il-moschetto b˙ala salut waqt il-festa ta’ Korpus Kristi. IsSur Lino Farrugia (il-Kap EΩekuttiv tal-FKNK) qal li g˙alhekk kien importanti li din ittradizzjoni tinΩamm ˙ajja, filwaqt

li rringrazzja lill-kaççatur veteran membru onorarju tal-FKNK, isSur Aldo Azzopardi, li hu l-persuna responsabbli li din it-tradizzjoni baqg˙et ˙ajja tul is-snin. Dan l-avveniment serva wkoll b˙ala laqg˙a soçjali g˙all-kaççaturi li ˙adu sehem, li ©ejjin minn kull qasam tas-soçjetà, li pproffittaw ru˙hom mill-okkaΩjoni biex jaqsmu l-esperjenzi tag˙hom ma’ xulxin waqt riçeviment Ωg˙ir li sar fis-sala tal-parroçça, liema riçeviment kien ukoll sponsorjat mill-FKNK. Fl-a˙˙ar nett, u f’lejlet il-ftu˙ talista©un tal-kaçça, l-FKNK tawgura sta©un tajjeb lill-membri kollha tag˙ha.

Skeda kÓ

07.30 07.50 08.45 09.15 09.30 09.45 11.00 12.30 12.40 13.40 14.45 17.30 17.40 19.30 20.15 23.30

07|09|2014 27

kullhadd.com

One News Street Blush (R) Zona Sport Sajf (R) Identità (R) One News Fun & Splash (R) Maratona b’Risq Dar Nazareth One News Mad-Daqqa t’G˙ajn (R) Telebejg˙ Maratona b’Risq Dar Nazareth One News Maratona b’Risq Dar Nazareth One News Maratona b’Risq Dar Nazareth One News

07.00 08.30 09.30 11.15 12.00 13.30 15.00 15.05 17.00 18.00 18.05 18.40 19.30 20.30 21.30 21.35 00.45

06.00 06.30 07.00 08.10 09.10 10.40 12.10 13.00 13.30 13.45 15.15 16.40 17.25 19.35 20.30 21.05 23.15

07.00 07.30 07.55 09.45 11.30 13.30 14.00 14.40 16.15 18.15 20.00 20.30 21.10 23.50

Videocomic Real School La Dottoressa Peluche Cronache animali La nave dei sogni Oceano Indiano La nave dei sogni Vietnam La nostra amica Robbie – Affari di cuore TG2 GIORNO TG 2 Motori Passioni dal passato L’ultima mossa del killer Squadra Speciale Regata Storica di Venezia Squadra Speciale Cobra TG2 20.30 Pechino Express ai confini dell’Asia La Domenica Sportiva

06.00 07.05 07.55 09.30

Omnibus Tg La7 In Onda Jane Doe Avventurieri Ai Confini Del Mondo Tg La7 Tg La7 Cronache La Pantera Rosa Sfida L’Ispettore Closeau McBride L’Ispettore Barnaby Tg La7 Crozza Best Codice D’Onore Tg La7

06.40 07.05 07.10 07.35 07.50 08.15 09.00 09.30 10.15 11.05 12.00 12.30 13.25 14.15 15.00 17.30 18.20 19.05 20.00 20.30 21.00 21.50 22.45 23.35

11.10 12.00 12.17 12.25 14.00 14.30 16.15 18.00 19.00 20.00 20.05 21.05 23.15 23.30

Net News Iswed Fuq l-Abjad (R) Telebejg˙ Quddiesa mis-Santwarju talMadonna Ta’ Pinu Telebejg˙ Indifest (R) Net News Ma Tinbidel Qatt Maratona Net News Flusek (R) Wheelspin Net News 4 Given Net News Minn Festa G˙al O˙ra – Festa ta’ Marija Bambina, il-Mellie˙a Net News

07.00 08.00 08.30 09.30 10.00 11.30 12.00 12.10 15.00 15.30 16.00 16.05 16.50 17.35 18.00 18.10 18.40 19.00 20.00 21.00 23.15

L-G˙odwa t-Tajba Tuffi˙at Migduma G˙anafest G˙awdex Illum Malta u lil Hinn Minnha Óadd G˙alik A˙barijiet Óadd G˙alik (ikompli) L-Irkant Telebejg˙ A˙barijiet Kurrenti Is-Sajf ma’ Salv Paq Paq On Test A˙barijiet Int Min Inti Paq Paq On Test Mr Fisherman A˙barijiet Film: Life Is Beautiful A˙barijiet

06.00 08.00 09.00 09.45 10.30 11.00 19.00 19.30 20.30

Euronews Bijografiji Quddiesa tal-Óadd Kurrenti Mill-Im˙aΩen tal-Festi Maratona Fondazzjoni Nazareth G˙awdex Illum Maratona Fondazzjoni Nazareth A˙barijiet g˙al persuni b’nuqqas ta’ smig˙ 20.45 European Qualifiers: il-Ìermanja vs l-Iskozja 23.15 A˙barijiet bl-IngliΩ

06.00 07.05 08.00 08.20 09.05 09.55 10.00 10.30 10.55 11.50 12.00 12.10 12.20 13.10 13.30 13.40 14.00 16.00 16.55 18.50 20.00 20.35 21.30 23.40

Wanted Overland Tg 1 Malawi Il Lago Di Stelle Dreams Road 2013 Usa Tg 1 L.I.S. Con I Tuoi Occhi Polonia A Sua Immagine Santa Messa A Sua Immagine Recita Dell'angelus A Sua Immagine Linea Verde Estate Pole Position Telegiornale Pole Position Gara Pole Position Liz & Dick Dallo Studio Telegiornale Flavio Insinna Affari Tuoi Il Restauratore 2 Speciale Tg1

Fuori Orario Ai Confini dell’Arizona Film: Le Avventure di Mandrin Film: Cinque Marines Per Singapore Ponderosa Isabella Tg3 Speciale Tg3 Sostiene Bollani Tg Regione Film: Anima Persa Film: I Cento Passi 90° Minuto Serie B Tg3 Blob Blob A Venezia 2014 Un Caso Per Due Appuntamento Al Buio Presa Diretta Tg3 Sconosciuti Collection La Nostra Personale Ricerca Della Felicità

06.00 07.00 08.00 10.00

13.50 14.10 16.10 18.00 18.30 19.00 19.25 21.10 23.05

Friends Super Car A-Team Campionato Mondiale Superbike 2014 Fuori Giri Campionato Mondiale Superbike 2014 Studio Aperto Campionato Mondiale Superbike 2014 Fuori Giri Baby Birba Fallen Provaci Ancora Gary Studio Aperto Provaci Ancora Gary Mega Fault Shark (Di K. Rendall) Prey-La Caccia è Aperta

06.00 07.55 07.59 09.10 09.45 12.00 13.00 13.40 14.01 15.45 20.00 20.40 21.10 21.11 23.20

07.05 07.25 07.55 08.25 09.25 10.00 10.50 11.30 12.00 13.00 14.00 14.20 16.55 18.55 19.40 21.30 23.25

Tg4 Night News Televendita Media Shopping Zorro Ii Pianeta Terra I Magnifica Italia 3 Santa Messa Pianeta Mare Tg4 Pianeta Mare Le Storie Di Alive Donnavventura Il Fidanzato Di Tutte Big Man Tg4 La Signora In Giallo La Bibbia Ocean's Thirteen

Green Balloon Club Little Human Planet Show Me Show Me Gigglebiz Green Balloon Club The Weakest Link Big School Sinbad Call the Midwife Tess of the D’Urbervilles Being Eileen Monty Halls’ Island Escape The Fat Fighters Sinbad Doctors Hotel Secrets With Richard E Grant Sinbad Call the Midwife Big School Dead Boss Last Tango in Halifax Spooks Silent Witness The Fat Fighters

06.00 06.25 06.50 07.15 08.05 08.30 09.20 10.10 11.00 11.25 12.15 13.05 14.20 14.45 15.35 16.25 17.40 18.30 19.20 20.10 21.00 21.50 23.05 23.55

Tastiest Places to Chowdown Diners, Drive-Ins and Dives Guy’s Big Bite Food Network Challenge Siba’s Table Have Cake Will Travel Barefoot Contessa Siba’s Table Guy’s Big Bite Unique Sweets Hungry Girl Diners, Drive-Ins and Dives Guy’s Big Bite Barefoot Contessa Siba’s Table Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Siba’s Table Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Chopped South Africa Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Siba’s Table

07.40 The Sweet Truth 08.05 Chasing the Yum 08.30 Extreme Cuisine With Jeff Corwin 09.25 Candice Tells All 09.50 Dear Genevieve 10.15 Rehab Addict 10.40 Selling LA 11.10 Keasha’s Perfect Dress 11.35 Eating Art 12.00 Chef Abroad 12.25 Eating Art 12.50 My Yard Goes Disney 13.15 Dear Genevieve 13.45 Million Dollar Rooms 14.35 House Hunters 15.00 Selling LA 15.25 Rehab Addict 15.50 Suggs’ Italian Job 16.15 House Hunters 17.05 Chasing the Yum 17.30 Chef Abroad 18.00 Extreme Cuisine With Jeff Corwin

06.00 08.30 10.35 12.15 13.05 13.55 14.45 15.35 16.25 17.15 18.05

Toddlers & Tiaras Kitchen Boss Little People, Big World Here Comes Honey Boo Boo Return to Amish Toddlers & Tiaras Sister Wives Ballroom Blitz Long Island Medium Your Style in His Hands Something Borrowed, Something New Happily Ever Laughter Say Yes to the Dress Something Borrowed, Something New Best Funeral Ever What Not to Wear

11.10 11.40 12.25 12.45

Prima Pagina Tg5 Traffico Tg5 Bye Bye Cinderella 2 Al Cuore Si Comanda Melaverde Tg5 L’Arca Di Noeè – 14 La Forza Del Perdono Forum Speciale 30 Anni Tg5 Paperissima Sprint Riassunto Il Segreto Maurizio Costanzo Show La Storia

Maratona b’Risq il-Fondazzjoni Nazareth, illum fil-11.00 fuq ONE 06.00 07.00 07.30 08.00 09.00 11.00 12.00 13.00 16.00 17.00 22.00 23.00 23.30

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 10.00 10.55 11.25 11.50 14.35 17.20 18.15 19.10 20.05 21.00 21.55 22.50 23.45

Nick Cannon’s Big Surprise Extreme Close-Up Style Star Nene Leakes RichKids of Beverly Hills Party On Ryan Seacrest With the Kardashians Keeping Up With the Kardashians E! News Keeping Up With the Kardashians Botched Eric & Jessie The Soup

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 10.50 11.40 12.35 13.30 14.25 15.20 16.15 17.10 18.05 19.00 21.00 22.00

How Do They Do It? Ultimate Car Build-Off Mega Builders MythBusters You Have Been Warned Garage Gold Storage Wars Canada Flip Men Auction Kings Auction Hunters Container Wars Rise of the Machines Extreme Engineering Mighty Planes What’s in the Barn? Wheeler Dealers Extreme Car Hoarders. River Monsters

08.30 09.00 10.00 10.30

14.00 15.00 17.00 17.45 22.30 22.35

Tour of Spain Cycling GP3 Series Motor Racing WATTS Superbike Series Motorcycle Racing U.S. Open Tennis Superbike Series Motorcycle Racing World Equestrian Games World Equestrian Games Tour of Spain Cycling US Open Tennis Game, Set and Mats US Open Tennis

Call of the Wildman Cats 101 From Pound Pups to Dog Stars Nick Baker’s Weird Creatures America’s Cutest Pets From Pound Pups to Dog Stars Animal Airport Call of the Wildman Wildest India Wildest Arctic Treehouse Masters Echo and the Elephants of Amboseli Roaring with Pride Monster Hammerhead Sharkzilla Roaring with Pride I Escaped Jaws I’m Alive

06.30 09.05 10.40 12.15 13.50 15.15 17.05 18.35 20.10 22.00

Hawaii The Taking of Beverly Hills Love at Large Company Business The Curse of Inferno O.C. & Stiggs Out Cold UHF Marie. A True Story Rush

07.05 07.55 08.20 08.45 09.10 09.35 10.00 10.25 10.50 11.15 11.40 12.05 12.30 12.55 13.20 13.45 14.40 15.30 15.55 16.20 16.45 17.10 17.35 18.00

Bubble Guppies Go, Diego, Go! Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Turtles SpongeBob SquarePants Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush Marvin Marvin SpongeBob SquarePants The Penguins of Madagascar The Fairly OddParents iCarly Big Time Rush Victorious Life With Boys SpongeBob SquarePants Turtles

12.15 13.00

Fondazzjoni Nazareth hija organizzazzjoni filantropika mwaqqfa minn Dun An© Seychell, immexxija minn bord ta’ diretturi fuq baΩi volontarja. Fondazzjoni Nazareth g˙andha tlett idjar u f’kull dar jg˙ixu

18.55 20.10 21.00 21.50 22.40

disa’ persuni bi bΩonnijiet speçjali, b’assistenza ta’ 24 sieg˙a kuljum. Bis-Sa˙˙a ta’ Kul˙add hija maratona ta’ ©bir ta’ fondi li se tkun qed tixxandar fuq ONE u stazzjonijiet o˙ra, illum mill-˙dax ta’ filg˙odu ’il quddiem. Donazzjonijiet jistg˙u jsiru kemm permezz tat-telefonati, SMSs, Facebook, jew inkella donazzjonijiet diretti.

28 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ ÇINEMA

jikteb CARMELO BONNICI

MIÇ-ÇINEMA

IL-ÌURNATA TAÇ-ÇINEMA GÓAT-TFAL Din it-tieni edizzjoni tal-Ìurnata taçÇinema g˙at-Tfal ta’ din is-sena se ssir nhar is-Sibt 13 ta’ Settembru fejn g˙al darb’o˙ra s-swali taç-çinema f’Malta u G˙awdex se joffru selezzjoni ta’ mhux inqas minn 16-il film bi prezzijiet imra˙˙sa.

Il-films ippjanati g˙al dakinhar jinkludu varjetà ta’ ©eneri, minn avventuri animati u kummiedji, g˙al o˙rajn bl-azzjoni, dramm u thriller. Fiç-çinemas ta’ Malta l-wiri jibda mid9.00am u jibqa’ sejjer sas-7.00pm. F’G˙awdex se jkun hemm Ωew© wirjiet:

fil-5.00pm u t-8.00pm rispettivament. Il-prezz tad-d˙ul se jkun ta’ €2.50 g˙attfal u €4 g˙all-adulti li jakkumpanjawhom. Dawn li ©ejjin huma s-sittax-il film mag˙Ωulin g˙all-wiri fil-jum tal-Ìurnata taç-Çinema g˙at-Tfal.

THE BOXTROLLS | Avventura animata g˙all-familja. TBA INTO THE STORM | Thriller tad-diΩastri minn uragani. 12A THE NUT JOB | Kummiedja animata. U PLANES 2: FIRE AND RESCUE | Kummiedja o˙ra animata. U STEP UP 5: ALL IN | Dramm muΩikali. PG GUARDIANS OF THE GALAXY | Avventura tax-xjenza fittizja bl-azzjoni. 12A HERCULES | Avventura bl-azzjoni. 12A THE HOUSE OF MAGIC | Avventura animata g˙all-familja. U EARTH TO ECHO | Avventura ˙elwa tax-xjenza fittizja. PG DAWN OF THE PLANET OF THE APES | Dramm bl-azzjoni tax-xjenza fittizja. 12A TRANSFORMERS: AGE OF EXTINCTION | Avventura bl-azzjoni tax-xjenza fittizja. 12A HOW TO TRAIN YOUR DRAGON 2 | Avventura animata bl-azzjoni. U MALEFICENT | Dramm avventuruΩ bl-azzjoni. PG TARZAN | Dramm avventuruΩ bl-azzjoni. PG NOAH | Storja Biblika. 12A FREE BIRDS | Kummiedja animata. U Dawn il-films kollha huma ma˙ru©a minn KRS Releasing Ltd u se jintwerew f’dawn iç-çinemas: Eden, San Ìiljan; Embassy, il-Belt Valletta; Empire, Bu©ibba; Tal-Lira, il-Fgura; Oratorju Don Bosco, ir-Rabat G˙awdex

LUcy

FURJUÛ

MARA b’kApAÇITÀ MENTALI MAssIMA Atturi Ewlenin: Scarlett Johansson, Morgan Freeman, Choi Min Sik, Amr Waked Direttur: Luc Besson Distributur: Universal Ma˙ru© minn KRS Releasing Ltd

Óin: 89 min. Çert. 15

Will Smith kellu poteri qawwija fil-film Hancock (2008) u listess kellha Uma Thurman f’ My Super ex-Girlfriend (2006). Din id-darba g˙andna lil Scarlett Johansson li tesibixxi qawwa inkredibbli f’Lucy. Minn fuq storja tad-direttur prolifiku FrançiΩ Luc Besson, se ner©g˙u nassistu g˙al thriller avventuruΩ mimli azzjoni, anke esa©erazzjonijiet, li l-andament tieg˙u hu wie˙ed tassew movimentat u eΩileranti. Skont ipotesi, minn dejjem kien ma˙sub li l-bniedem juΩa biss persenta©© Ωg˙ir millkapaçità tal-mo˙˙ fi kwalunkwe ˙in. Ix-xjentisti dejjem assumew b˙ala ra©uni x’jista’ ji©ri jekk wie˙ed jaqbeΩ dak il-limitu. Besson ikkonçentra fuq dawk it-teoriji li jqisu li l-bniedem jista’ jsir superuman jekk juΩa f’salt ilkapaçità mentali tieg˙u. Lucy (Johansson) hija studenta’ mo˙˙ ir-ri˙ li tg˙ix fitTajwan u li tkun ingannata mill-ma˙bub tag˙ha biex i©©orr bagalja, marbuta f’idha, lil wie˙ed negozjant. Hi tinqabad u tinΩamm b˙ala osta©© minn Mr Jang (Min Sik), mexxej kattiv ta’ çirku tal-vizzju.

Hu jqabbad lill-paladini tieg˙u joperawha u jpo©©ulha fl-istonku pakkett ta’ sustanzi sintetiçi ta’ qawwa tremenda, biex tqassamhom madwar iddinja g˙al flejjes kbar. Meta borΩa minnhom tixpakka u lkontenut jinfiltra fl-intern tag˙ha, ©isimha jittrasforma ru˙u u l-menti jibew iΩidu filkapaçità. B’din il-bidla radikali fiha, Lucy t˙oss mezz qawwi ta’ supremazija u tiΩviluppa sinjali superumani. Aktar ma din is-sustanza tinvadiha, aktar l-irkejjen rieqda ta’ mo˙˙ha jqumu. Biex tkun taf x’se jigri minnha ’l quddiem hi tivvja©©a biex tiltaqa’ malProfessur Samuel Norman (Freeman). Il-gangsters ta’ Mr Jang qed isusu warajha wkoll, però hi g˙andha jg˙inha lill-Kaptan Pierre Del Rio (Waked) talpulizija FrançiΩa. Fil-konfront ma’ Mr Jang u l-paladini tieg˙u, Lucy ssir gwerriera gwappa ’l fuq mil-lo©ika umana. Wara li dan l-a˙˙ar rajna diversi supereroji talkotba komiks, issa jmiss wa˙da ma˙luqa mill-mo˙˙ fertili ta’ Luc Besson, qattiela o˙ra spjetata b˙alma kienet Nikita. Lucy jipprovdi kwaΩi sieg˙a u nofs ta’ avventuri gwappi u azzjoni ta’ furja palpabbli.

Çinema kÓ

07|09|2014 29

kullhadd.com

boyhood

UNIKU

vjaÌÌ mit-tfulija sal-etÀ adulta Atturi Ewlenin: Ellar Coltrane, Patricia Arquette, Ethan Hawke, Lorelei Linklater, Elijah Smith, Marco Perella Direttur: Richard Linklater Distributur: Universal Ma˙ru© minn KRS Releasing Ltd

Boyhood hu film speçjali, uniku, forsi sperimentali, fejn mill-g˙ajnejn tat-tfajjel protagonist, fuq medda ta’ 12-il sena, jara kif ˙ajtu tiΩviluppa u tipprogressa b’mod aktarx normali. Dan ix-xog˙ol, li jiffoka fuq familja, ©ie ffilmjat fuq perjodi qosra mill-2002 sal-2013. Id-direttur Richard Linklater uΩa l-istess atturi: Ellar Coltrane b˙ala Mason u o˙tu akbar minnu, Samantha (parti ma˙duma minn Lorelei Linklater, it-tifla stess taddirettur); Patricia Arquette b˙ala l-omm, Olivia; u Ethan Hawke bhala l-missier, Mason Jr. Fil-waqt li naraw tibdil sostanzjali fuq Mason, laktar, u Samantha, fuq l-adulti ©enituri din il-bidla hi gradwali. Fl-2002, Mason ta’ sitt snin u o˙tu Samantha jg˙ixu ma’ ommhom, Olivia, li g˙adha

Óin: 166 min. Çert. 15

kemm iddivorzjat lil Mason Sr. Kull tant ©ranet missierhom ji©i g˙alihom u je˙odhom mieg˙u. Olivia, wara, tiΩΩewweg lil wie˙ed professur li jg˙allem fil-kulle©© fejn tattendi, iΩda dan jirriΩulta li hu alko˙oliku u vjolenti mag˙hom u anke maΩ-Ωewgt itfal tieg˙u. Mason u Samantha jirrea©ixxu ma’ xulxin ta’ tfal normali, kif ukoll jilag˙bu log˙ob komuni ta’ tfal o˙rajn tal-età tag˙hom. L-isba˙ sekwenzi ta’ din ilproduzzjoni huma meta t-tfal ipo©©u fuq mejda kemm ma’ missierhom, li j˙obbhom ˙afna, u jitkellmu fuq su©©etti diversi u essenzjali g˙all-futur tag˙hom, u kemm ma’ ommhom. Meta s-su©©ett jaqa’ fuq is-sess u t-twelid tattfal, forsi l-isba˙ diskursata tal-film, iggustajt lil Samantha bil-mossi li tag˙mel b’rasha u ˙alqha qisha qed tiddiΩgusta

ru˙ha jew tist˙i. Il-passa©© mit-tfulija saladoloxxenza j©ib mieg˙u lewwel xewqat ta’ m˙abba u lejn fejn se ti©bed il-karriera

ta’ Mason meta jibda jattendi skola g˙olja. Dan l-esperiment singulari ta’ interess kbir in˙adem fuq 39 ©urnata mqassmin fuq tnax-il sena.

L-atturi prinçipali huma kollha tajbin f’dan ix-xog˙ol ta’ kunçett sempliçi iΩda artistiku li jesibixxi qawwa u jil˙aq filfond tas-sentimenti.

deliver us from evil

MAKABRU

kaÛ oskur ta’ professjoni demonika Atturi Ewlenin: Eric Bana, Edgar Ramirez, Olivia Munn, Joel McHale, Chris Coy Direttur: Scott Dickerson Distributur: Screen Gems/Sony Ma˙ru© minn KRS Releasing Ltd

Deliver Us From Evil hija produzzjoni tat-tip tal-films tal-biΩa’ u tat-twerwir b˙al The Exorcist u fl-istess waqt dan hu thriller oskur b’atmosfera tetra. Fil-qalba ta’ din l-istorja bbaΩata minn fuq fatti li ©raw tabil˙aqq, insibu pulizija li jag˙mel ir-ronda fl-aktar distrett a˙rax ta’ din il-belt u l-˙aΩen li ra ma’ wiççu tellfulu l-interess firreli©jon. Is-Sur©ent Ralph Sarcie (Bana) tal-New York Police Dept jaf xi ssarraf ilmarmalja tas-South Bronx u l-a©ir salva©© li jiltaqa’ mieg˙u waqt xog˙lu ©abu ©o fih ebusija f’ru˙u, tant li din qed taffettwa r-relazzjoni tieg˙u ma’ martu, Jen (Munn) u bintu ç-çkejkna, Christina (Lulu Wilson). Meta Sarcie, b’mo˙˙u m˙awwad, u sie˙bu firronda, Butler (McHale) ikunu mitluba jinvestigaw inçident makabru, l-avvenimenti li jse˙˙u wara se jqanqlu ©o fih mill-©did ittwemmin li kien i˙addan. Hu jsib ru˙u alleat ma’ Joe Mendoza (Ramirez), qassis fuq tieg˙u, li wkoll ©ieli kellu xi tentazzjonijiet u dubji. Dawn it-tnejn se jsibu

Óin: 118 min. Çert. 15

ru˙hom f’okkaΩjonijiet ta’ twerwir kbir u jkollhom jiffaççjaw kaΩi ta’ persuni ppussessati mix-xitan li ankie jimminaççjaw lillfamilja tas-Sur©ent. Deliver Us From Evil hu thriller sopranaturali, superjuri bil-bosta g˙ax-xog˙lijiet tal-biΩa’ ta’ dawn l-a˙˙ar snin. Atmosfera mdallma u ta’ bruda sfiqa tirrenja matulu kollu waqt li din il-produzzjoni tgawdi minn partijiet tajbin. L-aspett drammatiku jissupera bil-bosta l-effetti speçjali.

kompetiZZjoni empire Cinema

l-aQWa Óames films bejn is-27 u l-31 ta’ awwissu 2014

Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: Min ja˙dem il-parti ta’ Lucy fil-film li j©ib l-istess isem?

Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙a tal-©img˙a li g˙addiet: THERESA ATTARD, 39, Madonna tad-Dawl, Triq Ebona, ÓaΩÛebbu©

1. 2. 3. 4. 5.

Into The Storm Guardians Of The Galaxy The Expendables 3 Maleficent The Inbetweeners 2

30 07|09|2014

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI

PROPRJETÀ

TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok. PROPRJETÀ GÓALL-KIRI Nixtieq nikri flat f’Bu©ibba jew BirΩebbu©a. Çempel 2157 3437 jew 2149 4023.

arlo©©i biex jintuΩaw g˙all-ilma (vacuum test u pressurised test) waqt li qieg˙ed tistenna g˙alih. Tiswija bil-garanzija. Irrikorru 110, Triq il-Kungress Ewkaristiku, il-Mosta. Çempel g˙al aktar informazzjoni fuq 2141 7253 jew 9982 5389.

Sander, kalibratur, Ωew© piedi wisa’, kundizzjoni mill-aqwa. Çineg grit 60 u 120 biex imorru mag˙ha. G˙al aktar informazzjoni çempel 7961 7945.

DAR GÓALL-ANZJANI

DARREN WATER PROOFING

Medina Home for The Elderly, 106 Labour Ave, ir-Rabat. Dar g˙all-anzjani mg˙ammra bil-kumditajiet kollha. Staff ikkwalifikat. Nurses u care workers 24 sieg˙a. Prez zi jiet ra©onevoli li jibdew minn €25 kull persuna. Naççettaw respite u bed ridden. Çempel fuq dawn in-numri: 2145 4908, 2145 4858 jew 7945 4908.

G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn binnumru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com

INVESTIGAZZJONI PRIVATA

Il-bejt tieg˙ek jag˙mel l-ilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-problema. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali bl-aqwa materjal ISO pool . G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur is-sit www.kendawaterproofing.com

TAGÓLIM SAN LAWRENZ GÓAWDEX: St Lawrence Luxury Town House, Pjazza San Lawrenz, San Lawrenz, G˙awdex. Town house en-suite g˙all-kiri; Ωmien twil jew qasir. Kapaçità minn 2 persuni sa 20 persuna. Fiha wkoll swimming-pool kbira. Dirett ming˙and is-sid. G˙al iΩjed dettalji u ritratti Ωur is-sit www.saviourborgqronfli.com jew Facebook www.facebook.com/saviour.bo rg.186. Çempel 7944 0012 jew 9945 6051. AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ Kamra tal-kewba tal-pranzu ming˙and Carmelo Delia. Kundizzjoni tajba ˙afna. Prezz €700 jew prezz viçin. Çempel 2131 5684 jew 9923 1933. Inbig˙u kull tip ta’ arlo©©i. Selezzjoni kbira ta’ arlo©©i talidejn Casio u Citizen, kemm digital jew analogs , varjetà kbira ta’ alarm clocks, kemm Citizen, Seiko Dugena talmarka Pierre Cardin. Varjetà sabi˙a ta’ cuckoos li ja˙dmu kemm bil-˙abel u bil-batterija. Prezzijiet tajbin. Nag˙mlu wkoll tiswijiet ta’ arlo©©i talidejn, tal-˙ajt u grandfather clocks. Nag˙mlu wkoll testing bil-pressure test machine, sistema ta’ testing g˙al kull tip ta’

Korsijiet f’livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet tal-ECDL. Prezz €35 kull module. Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com

Ûwi©ijiet, g˙erusija u relazzjonijiet o˙ra. DNA testijiet forensiçi, tfal ma˙tufa minn Malta, kaΩijiet çivili, kaΩijiet o˙ra fil-qorti. Problemi ta’ kumpaniji jew negozju. Nag˙tu xhieda fil-Qorti. Na˙dmu f’Malta u kif ukoll barra. Çempel 7959 0000 jew info@privateinvestigationmalta.c om TAGÓLIM TAS-SEWQAN

AGR AUTO JAPANESE PARTS GÓALL-KAROZZI Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’ Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutches, eçç. Parts ©enwini. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 0295. Email: alex@agrautoparts.com

NURSING Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants, nannies , nies im˙arr©in biex iΩommu kumpanija, g˙ajnuna fid-djar u night sitters. Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna wkoll g˙all-kiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital beds. G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn innumri: 2137 6946/ 9947 0178.

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙all-kiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. XOGÓOL TAL-ÌEBEL Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Biex tikseb aktar informazzjoni çempel lil Jason fuq innumru 2143 2352 jew 9947 7167. KISI, TIBJID U TIKÓIL Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bilpont, kisi bil-©ibs u graffiato . Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). G˙al aktar infromazzjoni çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811.

WATERPROOFING U MEMBRANE

MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars, strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba talmuΩika tat-tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. ESTENSJONIJIET TA’ TELEFOWNS Tiswija u installazzjoni fuq estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. G˙al aktar informazzjoni tista’ ççempel fuq 7993 0419. MANNICK DANCING SCHOOL Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stili ballroom jew Latin-Amerikan. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin g˙all- beginners u kompetizzjonijiet minn

Imperial Qualified Dance Teacher (ISTD) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm. SITWAZZJONI VAKANTI

Vin Aluminium, il-Marsa. Jin˙tie© ˙addiem, preferibbilment bl-esperjenza, g˙al xog˙ol fuq l-aluminium, fuq baΩi parttime. Çemplu 9946 5666. Qed infittex maid ta˙t l-34 sena g˙al xog˙ol ta’ tindif ©o dar. Mhux single mother u jkollha kondotta nadifa. Ti©i ppreferuta jekk ikollha CV. Çempel fuq 9984 5661. LEZZJONIJIET TAL-PRIVAT Lezzjonijiet tal-privat tal-IngliΩ g˙all-istudenti tas-Sekondarja tal-˙ames sena. Attenzjoni indivdwali g˙all-eΩami tal-O-levels. Il-lezzjonijiet jing˙ataw minn g˙alliema kkwalifikati f’Óal Tarxien. Noti huma inkluΩi. Çempel 7904 8236. TALBA LILL-ISPIRTU S-SANTU Int li ssolvi l-problemi kollha, dawwal it-toroq kollha tieg˙i biex nikseb dak li ne˙tie©. Inti li tajtni d-don divin biex na˙fer u ninsa d-deni kollu li jsir kontra tieg˙i, li f’kull mument ta’ ˙ajti tkun ma©enbi. F’din ittalba qasira nixtieq nirringrazzjak ta’ dan kollu waqt li nikkonferma mill-©did li qatt ma ninfired minnek anke quddiem l-illuΩjonijiet materjali. Nixtieq li nkun mieg˙ek fil-glorja ta’ dejjem. Grazzi g˙all˙niena tieg˙ek lejja u lejn dawk li ji©u minni. Din it-talba g˙andha ting˙ad tlett ijiem wara xulxin. Wara tlett ijiem it-talba tkun maqlug˙a, anke jekk g˙all-bidu tidher diffiçli. It-talba g˙andha tkun ippubblikata mill-ewwel wara li tinqala’ l-grazzja bla ma tissemma’ x’kienet.

€3.50

€10

€15

€30

€56

€93

ÓLAS B’CHEQUE JEW CASH LIL: Sound Vision Print Ltd,

ISEM, KUNJOM u INDIRIZZ

KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717

AVVIÛI kÓ

kullhadd.com

AVVIÛIÌENERALI Kommemorazzjoni tal-vittmi BirΩebbu©in matul itTieni Gwerra Dinjija L-G˙aqda Storja u Kultura ta’ BirΩebbu©a ser torganizza Kommemorazzjoni tal-Vittmi BirΩebbu©in, g˙ada t-Tnejn 8 ta’ Settembru 2014, fit-8.30am. L-okkaΩjoni tibda b’quddiesa fit-8.30am u wara jsir korteo g˙all-©nien ta’ San Ìor©. Il-programm issir b’attività li se ssir fl-istess ©nien. In˙e©©u lill-poplu ta’ BirΩebbu©a sabiex jattendi. Il-Banda L’Isle Adam fil-festa ta’ Marija Bambina filBelt Senglea G˙ada t-Tnejn 8 ta’ Settembru 2014, festa nazzjonali talVitorja, il-Banda Dekana u Çittadina L’Isle Adam se tag˙mel servizz fil-festa ta’ Marija Bambina ççelebrata filBelt Sengleana. Il-Banda tibda març fis-7.30pm minn ˙dejn Dar Sant’Anna u wara tilqa’ l-purçissjoni bix-xbieha nkurunata ta’ Marija Bambina fi Triq il-Mi©ja tal-Papa. Laqg˙a ta’ animazzjoni missjunarja Se ssir laqg˙a ta’ animazzjoni missjunarja fl-Uffiççju Missjunarju ta’ Nru 7, Triq Merkanti, il-Belt Valletta, ir-raba’ sular, nhar il-Óamis, 11 ta’ Settembru 2014, fis-6.15pm. F’din il-laqg˙a, il-missjunarju lajk Hector Pickard se jitkellem dwar l-esperjenza tieg˙u ta’ 14-il sena fil-missjoni ta’ Lima, il-Perù, kif ukoll is-seminarista Michael Grima se jg˙id l-esperjenza tieg˙u fil-missjoni tal-Gwatemala permezz ta’ powerpoint. Ikun hemm ˙in g˙all-mistoqsijiet. Wara l-laqg˙a jkun hemm bibita. Id-d˙ul huwa b’xejn. Napprezzaw ˙afna jekk tikkonfermaw l-attendenza tag˙kom billi ççemplu 2123 6962. Ìurnata Sqallija Offerta speçjali g˙al ©urnata Sqallija, €154 il-kbar u €75 ittfal ta˙t l-14-il sena. Tfal ta˙t l-4 snin ming˙ajr ˙las. Organizzata mill-Óbieb tal-G˙aqda Soçjo-MuΩikali Anici, nhar is-Sibt 13 ta’Settembru 2014, bil-kolloborazzjoni ta’ Joe Micallef Travel. InΩuru s-suq ta’ Catania, il-Vulkan Etna u ikla tajba fuq ilvulkan stess, u wara mmorru ç-çentru kummerçjali Centro Sicilia. G˙al aktar dettalji, riservazzjonijiet u programm tista’ ççempel 7970 2874 jew tibg˙at email lil info@anicibandclub.org Festa tal-Madonna tal-Óniena fil-Qrendi Fl-okkaΩjoni tal-Festa tal-Madonna tal-Óniena fil-Qrendi li se ti©i ççelebrata nhar il-Óadd 14 ta’ Settembru 2014, isSoçjetà Filarmonika Lourdes Qrendi qieg˙da torganizza fiera fil-Pjazza tas-Santwarju tal-Madonna tal-Óniena, ilQrendi, nhar il-Óadd 14 ta’ Settembru 2014, mill-5pm ’il quddiem. Ikun hemm kull xorta ta’ log˙ob, ikel, xorb, attrazzjonijiet g˙at-tfal u ˙afna aktar. Attività miftu˙a g˙all-familja kollha. Wirja tal-ewwel films talkies Biex tkun iççellebrata s-87 sena mill-wiri tal-ewwel film mitkellem The Jazz Singer kif ukoll Jum it-Talkies li ja˙bat nhar is-6 ta’ Ottubru, is-Soçjetà Internazzjonali Al Jolson, bejn l-Erbg˙a l-1 u l-Óadd 12 ta’ Ottubru 2014, ser itella’ wirja dwar l-ewwel film talkies. Il-wirja ser tkun fl-entratura tal-kumpless taç-çinema (Gallaria) li jinsab fi Triq ÓaΩ-Ûabbar, il-Fgura. Tkun g˙allwiri l-©urnata kollha u tikkonsisti f’ritratti u tag˙rif dwar lewwel film mitkellem. Tifkira: Al Jolson Biex ikun imfakkar il-kantant le©©endaru Al Jolson, isSocjetà Internazzjonali Al Jolson ser torganizza Serata Al Jolson nhar il-Óadd 12 ta’ Ottubru 2014, fis-sala tar-Royal British Legion li tinsab f’Nru 111, Triq Melita, il-Belt Valletta. Is-Serata tibda’ fil-˙amsa nieqsa kwart (4.45pm) fejn kul˙add hu mistieden u d-d˙ul hu bla ˙las. Ikun muri materjal viΩiv b˙al dokumentarji dwar Al Jolson fuq liΩar kbir taç-çinema. G˙al aktar tag˙rif dwar iΩ-Ωew© attivitajiet wie˙ed jista’ jçempel 9988 0489 jew jibg˙at email lil: vinwilljolsonmalta@gmail.com

07|09|2014 31

32 07|09|2014

kullhadd.com

it-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

it-tlieta

l-erbg˙a

TWISSIJIET: Xejn

KÓ almaNaKK

ritratt mill-aNtiK

L-OGÓLA TEMPERATURA: 31°C L-INQAS TEMPERATURA: 21°C INDIÇI UV: 8

29°C

30°C

TEMP: Xemxi bi ftit s˙ab kultant

22°C

VIÛIBBILTÀ: Tajba

il-Óamis

il-Ìimg˙a

is-Sibt

RIÓ: Óafif g˙al moderat mill-Majjistral kultant ikun moderat g˙al ftit qawwi, li jdur mill-Punent g˙all-Majjistral BAÓAR: Óafif g˙al moderat IMBATT: Baxx mill-Majjistral lokalment ftit li xejn

30°C

28°C

23°C

22°C

21°C

TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 26°C

Is-suq tal-˙ut fil-Belt Valletta

SpiÛeriji li jiftÓu llum il-Óadd

SpiÛeriji li Se jiftÓu gÓada

Empire Pharmacy, 77, Triq it-Teatru l-Antik, il-Belt Valletta Thomas Pharmacy, 796, Triq il-Kbira San ÌuΩepp, il-Óamrun Drugshop Dispensary, Vjal De La Cruz, Óal Qormi Herba Pharmacy, 183, Triq il-Kbira, Birkirkara O’Hea Pharmacy, 128, Triq Manoel, il-GΩira Marc Pharmacy, 92, Triq il-Mensija, San Ìwann Edward’s Pharmacy, 115, Triq Manwel Dimech, Tas-Sliema Medica Pharmacy, Triq in-Naxxar, Óal Balzan St Albert Pharmacy, Triq l-Oratorju, Óal G˙arg˙ur Brown’s Pharmacy, Shop A, Triq George Borg Olivier, il-Mellie˙a Sonren Pharmacy, Triq iΩ-Ûejtun, Óal Tarxien Verdala Pharmacy, 57, Triq il-Gendus Bormla San Gwakkin Pharmacy, 1 Triq Sant’Anna, Wied il-G˙ajn Gudja Pharmacy, 9, Triq San Çiru, il-Gudja Ûurrieq Dispensary, 68, Triq il-Kbira iΩ-Ûurrieq The Bypass Pharmacy, Triq Mikiel Azzoppardi, is-Si©©iewi Ideal Pharmacy, 63, Triq il-Kbira, ir-Rabat, Malta Castle Pharmacy, 2, Misra˙ l-Indipendenza, ir-Rabat, G˙awdex Joyce’s Pharmacy, Vjal it-8 ta’ Settembru, ix-Xag˙ra, G˙awdex

Royal Pharmacy, 271, Triq ir-Repubblika, il-Belt Valletta San Raffael Pharmacy, 247, Triq Óal Qormi, il-Marsa Drugshop Dispensary, Vjal De La Cruz, Óal Qormi St Paul’s, Triq Brared, Birkirkara Regional Pharmacy, Triq E. H. Furse, l-Imsida St Andrew’s Pharmacy, Triq il-Qasam, Tal-Ibra© Brown’s Pharmacy, Unit 22, Triq Tigne, Tas-Sliema St Joseph Pharmacy, 164, Triq Annibale Preca , Óal Lija Medicine Chest Pharamcy, Triq Demitriju Farrugia, Óal G˙arg˙ur. Brown’s Village Pharmacy, Triq il-Kbira, il-Mellie˙a Distinction Pharmacy, 32, Pjazza Antoine De Paule, Ra˙al Ìdid Verdala Pharmacy, 57, Triq il-Gendus Bormla May Day Pharmacy, Triq il-Vittorja, ÓaΩ-Ûabbar Brittania Pharmacy, 5, Triq il-Bajja s-Sabi˙a, BirΩebbu©a Safi Pharmacy, Triq San Ìwann k/m Triq Bieb il-Ìarra, Óal Safi St Nicholas Pharmacy, 1, Triq il-Parroçça, is-Si©©iewi Nova Pharmacy, 142, Triq il-Kulle©©, ir-Rabat, Malta Fontana Pharmacy, Triq il-G˙ajn, il-Fontana, G˙awdex Nadur Pharmacy, Pjazza it-28 ta’ April 1688, in-Nadur, G˙awdex

diN il-ÌimgÓa mill-iStorja

10.09.2007 Jirritorna l-eks-Prim Ministru tal-Pakistan, Nawaz Sharif, wara seba’ snin ta’ eΩilju, min˙abba l-kolp ta’ stat lura f’Ottubru tal-1999

Numri reBBieÓa LOTTU

80 34 48 33 4 43 19 6

SUPER 5

45 07 30 34 21

GRAND LOTTERY

00 09

05 01 00 04 04

11.09.2013 Iffurmata katina ta’ nies twila 400km, organizzata millAssemblea Nacional Catalana g˙all-Indipendenza tal-Katalonja

KOMPETIZZJONI KTIEB KÓ

07|09|2014 33

kullhadd.com

KOMPETIZZJONI KTIEB KOTBA GÓAT-TFAL

PASS TA’ ÌGANT Il-Merlin Publishers dan is-sajf ippubblikaw sensiela ©dida ta’ sitt stejjer g˙at-tfal, g˙al etajiet minn 7 sa 10 snin u ’l fuq, kull ktieb bi storja appassjonanti u perfetti g˙all-qari bilMalti fis-sajf. Fi ftit ©img˙at mindu ˙ar©u g˙all-bejg˙, di©à saru bestsellers tas-sajf fost it-tfal. Dawn il-kotba huma mifruxin fuq tliet livelli. L-ewwel livell, g˙al tfal minn 7 snin ’il fuq, i©ib l-isem Merlin L-ewwel Pass, u fih Ωew© kotba: Se jkolli ˙ija Ωg˙ir? Le grazzi! u Kosmos Express: Il-Wikkiel tal-Pjaneti. It-tieni livell, g˙al tfal minn 8 snin ’il fuq, i©ib l-isem Merlin: Pass pass, u fih ukoll Ωew© kotba: Par Widnejn Kbar u It-Tifel-dragun: L-ewwel Fjamma. It-tielet livell, g˙al tfal minn 9 snin ’il fuq, i©ib l-isem Merlin: Pass ta’ Ìgant , u fih iΩ-Ωew© kotba: L-

Investigazzjonijiet ta’ Arkimeda Lapsi: Din iç-çajta min g˙amilha? u Mer˙ba fir-Rifu©ju ta’ Kobikisa! Malli tifta˙ wie˙ed minn dawn ilkotba tolqtok mal-ewwel il-produzzjoni vivaçi, ikkulurita, mimlija stampi friski u miktubin b’tipa kbira u komda biex jaqrawha t-tfal. Miktubin ori©inarjament bil-FrançiΩ fejn huma bestsellers fil-©eneru tag˙hom, ©ew addattati g˙all-Malti minn Loranne Vella, isem familjari ma’ kull min i˙obb il-letteratura g˙at-tfal bil-Malti. Hu x’inhu s-su©©ett favorit tat-tifel jew it-tifla tieg˙ek, se ssib su©©ett li jolqothom hawnhekk. L-Investigazzjonijiet ta’ Arkimeda Lapsi hija l-istorja tat-tifel Arkimeda u l-˙abiba tieg˙u Filo. L-iktar affarijiet li j˙obb Arkimeda Lapsi huma l-investigazzjonijiet, il-misteri, l-enigmi. U fejn l-a˙jar biex isibhom dawn koll-

ha? Fil-bit˙a tal-iskola, ovvjament! U fil-fatt dan l-a˙˙ar qed ji©ru affarijiet verament strambi fl-iskola l-©dida tieg˙u… Wasal iΩ-Ωmien biex Arkimeda jaqbad il-pitazz u l-lapsijiet tieg˙u u, iktar minn hekk, ’il-gaj taççajtiera! Element importanti fil-ktieb ukoll huwa li l-˙abiba ta’ Arkimeda, Filo, tkun g˙addejja minn kura kontra lmarda tal-kançer. Il-kançer mhuwiex is-su©©ett tal-ktieb, li jibqa’ ktieb le©©er, umoristiku u ˙elu, iΩda naraw lil Arkimeda jaççetta l-fatt li l-˙abiba tieg˙u marida, u jinfixel kif se j©ib ru˙u mag˙ha. It-tieni ktieb f’dan il-livell, Mer˙ba fir-rifu©ju ta’ Kobikisa! , je˙odna lAfrika, f’rifu©ju tal-annimali fil-foresta. Andrea g˙adha kif waslet il-Kongo. Missierha, li hu veterinarju, iddeçieda li jer©a’ jifta˙ ir-rifu©ju g˙all-annimali

selva©©i mwe©©g˙in. Bis-sa˙˙a ta’ Gabi, Andrea se jirnexxilha tiskopri li din id-dinja ©dida g˙andha l-faxxinu tag˙ha u li mhijiex ostili daqskemm kienet ˙asbet. Tg˙id Andrea se jirnexxilha tipparteçipa f’din l-avventura? Ktieb b’tema ambjentali, li jesplora d-dinja tal-annimali selva©©i fil-©miel u l-kobor kollu tag˙hom, u wkoll ilkrudeltà ta’ xi bnedmin. L-avventura ma tonqosx lanqas. Kull storja fiha 96 pa©na, miktuba b’tipa komda u bl-istampi bil-kulur, u g˙alhekk it-tfal, anke dawk li l-Malti mhux is-su©©ett favorit tag˙hom, mhux se jaqtg˙u qalbhom milli jaqraw dawn l-istejjer. Il-kotba f’din is-sensiela jinsabu g˙all-bejg˙ mill-˙wienet tal-kotba kollha jew direttament bl-internet minn www.merlinpublishers.com

Mistoqsija: X’jisimha l-˙abiba ta’ Arkimeda?

Ibag˙tu r-risposta tag˙kom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun, u tid˙lu biç-çans li tirb˙u l-ktieb PASS TA’ ÌGANT ©entilment ipprovdut minn Merlin Publishers. Ir-rebbie˙ jit˙abbar nhar il-Óadd li ©ej, 14 ta’ Settembru Ir-rebbie˙a huma mitluba ji©bru l-ktieb miç-Çentru Nazzjonali Laburista fil-Óamrun billi jippreΩentaw il-karta tal-identità mit-Tlieta sal-Ìimg˙a bejn id-09.00 u t-15.00, eskluΩ festi pubbliçi. Intant, ir-rebbie˙a tal-ktieb SARAH F’MORSA TA’ MÓABBA hija:

34 07|09|2014

kullhadd.com

KÓ logÓoB

B’4 numri 0470 0961 1239 1347 2754 2808 3060 3178 3641 3753 3757 3861 4252 4639 4731 4977 5395 5645 5876 6187 6247 6508 6750 6872 6940 7027 7195 7301 7392 7566 7850 8116

8169 8714 9188 9372 9740 9952

B’5 numri

B’6 numri

04835 04982 08795 12006 15505 27588 32534 33092 45716 53618 53857 60776 61711 66874 68714 69640 72512 73840 76316 77737 94559 97359

111166 279758 780364 805631

Bi 8 numri 37066132 48651735 64932035 81502660

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem: .......................................................................................... Indirizz:......................................................................................... ..................................................................................................... Rebbie˙a tal-©img˙a l-o˙ra: ROSE GRECH, 23, Triq Dorell, il-Gudja.

Kompetizzjoni Centro Casalinga Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

07|09|2014 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin:

Weqfin:

1,4,17.

1. 2,20. 3,5.

4. 7. 9. 10,7 u 21M 12. 16. 18. 19. 20. 21. 23. 24.

Niççelebrawha fil21/9 (12) Ara 1 mimduda Ara 10 Ara 6 Ta’ Malta mfittex ˙afna mat-turisti (11) Bejn Malta u G˙awdex (6) Mhux jien (3) Royal Navy (1,1) Radio Televisione Italiana (3) Ara 2 Ara 10 Fidi, din u m˙abba (4) Kasbar (5)

5. 6,9. 8. 11,22. 12,13. 13. 14. 15. 17. 21. 22.

Jer˙i (6) Li jg˙id hu biss (8) Óafna minnhom jag˙mlu l-fjuri (6) Ara 3 Irripetejt (6) PajjiΩ Maradona (9) Tilef il-©enituri (5) Tajba ˙afna biΩ-Ωejt u l-kunserva (5) Ara 12 wieqfa IΩ-Ûurrieq tilef rasu (6) Ipin©i dan (6) Ara 1 mimduda LewΩa IngliΩa (3) Ara 11

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin:

Weqfin:

1. 4. 7,17. 9. 10. 12. 18. 19 20. 21. 24.

1. 2,3. 5,23. 6,12W. 8. 11,16. 13. 14. 15. 21. 22.

Óalib, Kant, Ultra, Rum, Tambur, Kappar, AE, ENE, Ardit, Naf, A˙raq

Óarrub, Lembut, Ambjent, Tarki, Lampedusa, Rabti, Par, Rettur, Berquq, Nej, Fun

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Wie˙ed ˙a post l-ie˙or sabiex jinterpreta parti ta’ karattru famuΩ ta’ DC Comics. Attur 1:

Attur 2:

RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA

Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Tommy Lee Jones

REBBIEÓA TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: CATRIN CALIGARI, 14 Capri, Triq ir-Rebbieg˙a, il-Mosta, MST 4011.

Will Smith

36 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ SPORTS

Ritratt: FLASH PHOTOGRAPHY

MUSCAT JIRBAÓ L-ENDURANCE RACE, ZAHRA U JOURDAN JIRBÓU L-ENDUROCROSS

Manuel Muscat fuq Opel Corsa, rebbie˙ tal-©urnata Nhar is-Sibt 30 ta’ Awwissu 2014 l-Assoçjazzjoni Sport Muturi u Karozzi organizzat lewwel attività minn sensila ta’ attivitajiet tas-sajf qabel jibda lista©un il-©did. Ìiet organizzata l-Autocross Endurance Race li ddum sieg˙a sewqan u dawra li g˙all-ewwel darba ©iet irre©istrata wkoll fil-Malta Records b˙ala l-itwal ti©rija blistess karozzi fil-korsa. Min˙abba li din it-ti©rija ddum sieg˙a biss, il-kumitati Motocross u Enduro organizzaw EnduroCross qabel beda lprogramm tal-karozzi f’din il©urnata. Din kienet suççess u ˙adu sehem fiha 47 kompetitur bejn karozzi u muturi. Intant, ˙arsa lejn x’©ara matul il-©urnata, fejn Ωew© klassijiet ©ew ifformati g˙all-kompetizzjoni Endurocross. G˙all-ewwel darba rajna l-korsa talMotocross tinbidel kemm fiddirezzjoni tag˙ha kif ukoll

b’diversi ostakli mpo©©ijin apposta fil-korsa. Dan bidel lelement min Cross g˙al Endurocross biex kull tip ta’ mutur Enduro u Cross seta’ jie˙u sehem. Dan ˙alla riΩultat tajjeb fuq il-membri talAssoçjazzjoni g˙all-fatt li ˙adu sehem 27 kompetitur. It-ti©rija kienet maqsuma Ωew© partijiet: dik ta’ kwalifikazzjoni u finali, li kienu jikkonsistu f’g˙axar (10) minuti kull ti©irija. Fl-ewwel finali li rajna lil James Zahra fuq mutur Yamaha jag˙mel ˙ru© tajjeb ˙afna flimkien ma’ Matthew Gauci fuq mutur KTM. Zahra u Gauci kienu segwiti minn Matthieu Solomon fuq KTM u Edward Ciantar fuq Kawasaki, fejn dan tal-a˙˙ar mill-ewwel deher jag˙mel pressjoni fuq Solomon sakemm ftit qabel ittmiem fit-tieni dawra Ciantar avvanza poΩizzjoni fejn beda mill-ewwel inaqqas id-distakk

ma’ Gauci sakemm irnexxielu jissuperah ukoll. RiΩultat finali spiçça b’Zahra rebbie˙ segwit minn Ciantar u Gauci. Fir-raba’ post spiçça Alex Sant Fornier fuq KTM. Fit-tieni finali rajna lill-FrançiΩ Pierre Jourdan fuq mutur KTM jag˙mel ˙ru© tajjeb ˙afna tant li seraq mill-ewwel it-tmun talfinali segwit minn Elvin Debono fuq mutur Kawasaki u Vince Farrugia fuq Yamaha. Dawn it-tliet kompetituri Ωammew posthom tul il-finali. Jourdan qata’ l-linja tat-tmiem segwit min Debono u Agius. Fir-raba’ post spiçça Alviro Borg fuq Yamaha. G˙all-˙abta tat 8.00pm ilkorsa ta’ Ta’ Qali nbidlet ta˙t id-dawl artifiçjali fejn millewwel bdew il-preparamenti biex tibda din it-ti©rija ta’ sieg˙a bil-karozzi Autocross. Diversi uffiçjali tal-Malta Records li kienu fuq il-post segwew bir-

reqqa r-regolamenti kollha ta’ din it-ti©rija sakemm kollox kien kjarifikat u ng˙ata l- go ahead biex tkun tista’ tibda din it-ti©rija li g˙aliha ˙adu sehem g˙axar karozzi li mag˙hom ˙adu sehem 20 kompetitur. Fuq il-linja tat-tluq rajna lil Philip Grima fuq Ford Escort, Andreas Zammit fuq Ford Fiesta, Darren Magro fuq Ford Fiesta, Noel Zammit fuq Hillman Imp, Manuel Muscat fuq Opel Corsa, Roderick Debono fuq Mazda, Rennie Sciberras fuq Honda Civic, Jurgen Mallia fuq Honda Civic, Jurgen Camilleri fuq Opel Corsa u Gordon Johnson fuq Ford Escort. Mat-tluq ta’ din it-ti©rija rajna diversi tattiki kif kull tim kellu jaddatta g˙al din it-ti©rija; min beda bil-mod biex jibΩa’ g˙allkarozza u min beda b’sa˙˙tu mill-ewwel. Fost dawk li bdew jirre©israw fuq quddiem rajna lil

Muscat li fit-tim tieg˙u kien wa˙du b˙ala sewwieq. Fit-tim ta’ Johnson kien hemm ukoll Andrew Pisani b˙ala t-tieni sewwieq. Fit-tim ta’ Magro kien hemm Carlos Mifsud. Dawn it-tliet ismijiet kienu dejjem fuq quddiem. Mag˙hom kien hemm ukoll it-tim ta’ Roderick Debono li mieg˙u kellu Ωew© sewwieqa o˙ra: Manuel Vella u Philip Vella, imma lejn l-a˙˙ar ukoll kellu jnaqqas il-veloçità min˙abba problema fil-magna. Tim ie˙or li kien sejjer tajjeb huwa ta’ Zammit Andreas li flimkien mieg˙u kien hemm Joseph Micallef b˙ala t-tieni sewwieq imma sfortunatament, min˙abba puncture , kellu jnaqqas u jkompli bil-mod sala˙˙ar. Ir-riΩultat finali spiçça biex Manuel Muscat reba˙ din lattività g˙at-tieni darba kif ukoll irregistra l-ewwel rekord tieg˙u fejn irnexxielu jag˙mel 94 dawra fil-˙in ta’ sieg˙a. Dan kien segwit mit-tim ta’ Gordon Johnson li g˙alaq is-sieg˙a b’90 dawra filwaqt li t-tielet post intreba˙ mit-tim ta’ Magro li rre©istra 89 dawra. Fir-raba’ post spiçça t-tim Debono li, minkejja l-problemi, spiçça biex g˙amel 82 dawra, u fil-˙ames da˙al it-tim ta’ Mallia u Ivan li rnexxielu jag˙mel 76 dawra. Attività o˙ra b’risq ilFondazzjoni Arka se ssir fl-20 u fil-21 ta’ Settembru fejn se ti©i organizzata attività bil-karozzi Autocross f’Ta’ Sannat, G˙awdex. Iktar dettalji jo˙ro©u l-©img˙a d-die˙la jew mis-sit elettroniku www.asmk.org.mt Fi tmiem il-©img˙a Ωew© membri tal-MDRA, Shawn Buttigieg u Luke Farrugia, li huma liçenzjati mill-ASMK biex jikkompetu fl-FIM-Europe SuperStreet Bike Cup, mistennija jag˙mlu wirja o˙ra b’suççess bejn ilbiera˙ u llum fil-korsa ta’ Santa Pod fl-Ingilterra. B˙alissa, fil-klassifika ©enerali, Butti©ie© jinsab fit-tieni post b’punt wie˙ed inqas mill-leader waqt li Luke Farrugia jinsab fit-tnax-il post g˙all-fatt li ma saqx itti©rijiet kollha. L-Assoçjazzjoni tawguralhom kull suççess.

SPORTS KÓ

07|09|2014 37

kullhadd.com

EISENHOWER TROPHY 2014

Andy Borg, JJ Micallef u Daniel Holland (membri tarRoyal Malta Golf Club u tattim nazzjonali talAssoçjazzjoni Maltija tal-Golf, il-Ìimg˙a telqu minn Malta fi triqthom lejn il-Ìappun biex jipparteçipaw fil-World Amateur Team Championships – Eisenhower Trophy – li se jsiru fil Karuizawa bejn l-Erbg˙a 10 u s-Sibt 13 ta’ Settembru. Mal-wasla tag˙hom, jing˙aqad mag˙hom Nick Borg li jg˙ix fil-Ìappun u li se jassisti lillgrupp matul l-esperjenza tag˙hom billi jie˙u r-rwol ta’ kaptan tat-tim biex jiΩgura li l-plejers jibqg˙u ffokati fuq il-log˙ba tag˙hom. Immexxija mill-Federazzjoni Internazzjonali tal-Golf, li t˙addan 137 federazzjoni nazzjonali minn 131 pajjiΩ, ilWorld Amateur Team Championships hija kompetizzjoni ta’ kull sentejn g˙addilettanti tal-golf u ti©i assenjata b’rotazzjoni fost tliet Ωoni ©eografiçi tad-dinja: lAsja/Paçifiku, l-Amerika u lEwropa/Afrika. Din se tkun it-tieni darba li Malta se tie˙u sehem f’dan lavveniment presti©©juΩ ikkunsidrat b˙ala l-Olimpjadi g˙ad-dilettanti tal-golf. Malta ˙adet sehem g˙all-ewwel darba sentejn ilu fit-Turkija meta it-tim Malti spiçça fil-65 post minn 72. Dakinhar ittim kien mag˙mul minn Andy Borg, Ruud Critien u Peter Satariano, b’Brog jirre©istra l-a˙jar punte©©. Il-kampjonati attwalment bdew nhar l-Erbg˙a 3 ta’ Settembru bl-Espírito Santo Trophy g˙all-plejers femminili li, b˙all-kontropartijiet maskili tag˙hom, jilag˙bu fuq il-korsa Oshitate u dik ta’ Iriyama. G˙allEisenhower, il-korsa Oshitate se tkun twila 7010 jarda fuq par ta’ 33-38 = 71 filwaqt li l-Iriyama se tkun 7008 jarda g˙al par ta’ 36-36 = 72. Is-sitt korsijiet tal-golf fil-Karuizawa ©ew iddisinjati minn Robert Trent Jones II (neputi ta’ Bobby Jones) u ©ew miftu˙a g˙all-log˙ob fl1993. Il-kompetizzjoni hija bbaΩata fuq timijiet ta’ Ωew© jew tliet plejers, li kollha jilag˙bu 18-il toqba kuljum g˙al erbat ijiem. F’kull sessjoni, il-totali taΩ-Ωew© punte©©i l-aktar baxxi minn kull tim jikkostitwixxu lpunte©© tat-tim g˙al dik il©urnata. It-tim bl-a˙jar punte©© totali fuq erbat ijiem jirba˙ il-kampjonat. Dan il-vja©© lejn il-Ìappun kien possibbili permezz talassistenza mill-Kunsill Malti g˙all-Isports, mill-Kumitat Olimpiku Malti u mill-R&A.

IL-KLABB TAN-NEPTUNES JINVESTI F’ENERÌIJA ALTERNATTIVA Is-Segretarju Parlamentari g˙all-Fondi Ewropej Dr Ian Borg attenda g˙all-inawgurazzjoni ta’ pro©ett li kien jinvolvi installazzjoni ta’ panelli fotovoltajçi u sistema ©dida sabiex issa˙˙an il-pixxina fil-kumpless tan-Neptunes Waterpolo u Swimming Club. Dan ilpro©ett ser ikun parzjalment iffinanzjat mill-Fond Ewropew g˙all-IΩvilupp Re©jonali, blinvestiment s˙i˙ jammonta g˙al €156,000. L-objettivi ta’ dan il-pro©ett huma li:

importanza ta’ ambjent aktar nadif;

• fl-arja;

inaqqas l-emissjonijiet

• joffri servizz a˙jar g˙all-g˙awwiema fix-xhur taxxitwa peress li s’issa l-unika pixxina li kienet tkun imsa˙˙na hija dik ta’ TalQroqq.

•

iΩid l-g˙arfien dwar l-

Dr Borg fl-intervent li g˙amel waqt din l-attività tkellem fuq

l-aççess g˙all-Fondi Ewropej minn G˙aqdiet Sportivi. Huwa qal li fis-snin li ©ejjin g˙allg˙aqdiet sportivi l-Gvern qed i˙ares lejn aktar interventi orizzontali b˙al dawk l-inizjattivi favur ener©ija alternattiva, investiment fl-infrastruttura talinformatika, kif ukoll fil-qasam tar-riçerka u l-innovazzjoni. Is-Segretarju Parlamentari qal li l-pro©ett li qed ikun inawgu-

rat illum g˙andu jservi ta’ eΩempju. Dan g˙ax dan ilpro©ett ser ikun qed jg˙in biex il-Klabb tan-Neptunes ikun aktar effiçjenti fl-operat tieg˙u billi jippromovi uΩu aktar effiçjenti tal-ener©ija li ser iwassal g˙al tnaqqis flispejjeΩ tal-klabb. Dak it-tfaddil ikun jista’ jintuΩa mill-entità sportiva f’nefqiet vertikali li mhux neçessarjament ikunu eli©ibbli g˙all-finanzjament Ewropew. Fl-g˙eluq tad-diskors tieg˙u Dr Borg irringrazzja lil dawk preΩenti g˙all-©id li jag˙mlu maΩ-Ωg˙aΩag˙, filwaqt li ˙e©©i©hom ˙alli jkomplu jkattru l-kultura sportiva f’pajjiΩna. PreΩenti wkoll g˙al din il-konferenza stampa kien hemm isSegretarju Parlamentari g˙aΩÛg˙aΩag˙ u l-Isports Chris Aguis.

38 07|09|2014

kullhadd.com

kÓ SPORTS

L-INGILTERRA L-INGILTERRA: Sturridge barra milllog˙ob. L-istriker ta’ 25 sena, Daniel Sturridge, li jilg˙ab ma’ Liverpool sofra minn u©ig˙ fil-koxxa waqt sessjoni ta’ ta˙ri©. Sturridge skurja l-ewwel gowl tieg˙u g˙all-Ingilterra fl-edizzjoni tat-Tazza tadDinja li g˙addiet. L-uniku gowl g˙allIngliΩi fil-log˙ba li kienu tilfu kontra tTaljani bl-iskor ta’ 2-1. L-assenza ta’ Sturrige hija a˙bar ˙aΩina g˙all-mani©er IngliΩ, Roy Hodgson, hekk kif issa g˙andu tliet plejers imwe©©g˙in: Daniel Sturridge (Liverpool), Jack Colback (Newcastle) u Ben Foster (West Brom). G˙ada lIngilterra se jkunu fl-azzjoni kontra lIΩvizzera g˙all-kwalifikazzjoni tal-Euro 2016, il-log˙ba se tintlag˙ab fid-20.45 (˙in lokali) ARSENAL: jikkunsidraw lill-veteran Mario Yepes Huwa ma˙sub li l-Arsenal qed jikkunsidraw li joffru kuntratt b’terminu qasir g˙ad-difensur çentrali veteran, Mario Yepes. Il-Gunners fallew li jiffirmaw lil Kostas Manolas ming˙and Olympiacos u Daniel Agger ming˙and Liverpool. Il-mani©er, Arsene Wenger, qed jip-

prepara sabiex f’Jannar li ©ej jag˙mel offerta g˙all-OlandiΩ, Virgil van Dijk, iΩda l-ewwel irid jindirizza l-problema ta’ nuqqas ta’ difensuri LIVERPOOL: jistennew sa Jannar li ©ej Jidher li l-Liverpool se jkollhom çans ie˙or sabiex jiksbu lill-midfielder internazzjonali tal-IΩvizzera, Xherdan Shaqiri. Il-Liverpool kienu g˙amlu offerta g˙all-plejer ta’ 22 sena qabel it-Tazza tad-Dinja, iΩda dan ma wassal imkien. Shaqiri qal li l-futur tieg˙u jiddeçidih f’Jannar li ©ej. MANCHESTER UNITED: Rooney di©à la˙aq il-potenzjal Skont il-plejer le©©endarju tal-Liverppol Jamie Carragher, il-captain tal-United, Wayne Rooney, di©à la˙aq il-potenzjal li kellu jil˙aq fil-karriera tieg˙u. Il-plejer ta’ 28 sena, Rooney, beda jilg˙ab fil-Premier IngliΩ fl-età ta’ 16-il sena mat-tim ta’ Everton. Carragher qal li Rooney g˙andu statistika b˙al ta’ plejer ta’ ’l fuq minn 30 sena. Kompla jg˙id li l-plejer Ωag˙Ωug˙ ta’ Liverpool, Raheem Sterling, jista’ jg˙addi mill-istess sitwazzjoni li qed jg˙addi minnha Rooney.

L-ITALJA L-ITALJA: pa©na ©dida? Wara li ddiΩΩappuntaw fit-Tazza tadDinja li g˙addiet, it-Taljani jinsabu ta˙t tmexxija ©dida. Il-mani©er il©did, l-ekskowç tal-Juventus Antonio Conte, beda fuq nota poΩittiva, b’reb˙a fuq l-OlandiΩi. Balotelli ma kienx fil-pjanijiet ta’ Conte biex ikun parti mill-ewwel skwadra. It-Taljani jirritornaw fil-grawnd nhar it-Tlieta f’log˙ba barra minn darhom kontra n-Norve©iΩi. Din illog˙ba hija g˙all-kwalifikazzjoni talEuro 2016. It-Taljani qeg˙din fi Grupp H flimkien mal-Azerbaj©an, il-Bulgarija, il-Kroazja u anke Malta. Nhar itTlieta li ©ej Malta wkoll se tkun flazzjoni barra minn darha kontra lKroazja. Il-log˙ba il-Kroazja vs Malta u nNorve©ja vs l-Italja t-tnejn se jintlag˙bu fid-20.45 (˙in lokali). JUVENTUS: ma jaççetawx offerta ming˙and il-Galatasaray L-a©ent ta’ Sebastian Giovinco

SPANJA ATLETICO MADRID: Tiago jibqa’ mal-Atletico Il-midfielder PortugiΩ Tiago Mendes g˙aΩel li jibqa’ mal-Atletico Madrid u rrifjuta li jiffirma mat-tim IngliΩ minn Londra, Chelsea. Fl-ista©un li g˙adda l-Atletico Madrid kellhom sta©un tajjeb li wassal lit-tim mill-belt kapitali ta’ Spanja biex jikseb l-g˙axar titlu tieg˙u. Intant, kif intemm l-ista©un, il-plejer ta’ 33 kien spiçça free agent. Kien bosta l-g˙ajdut konness maçChelsea li g˙amlu offerta g˙all-plejer. G˙all-kuntrarju ta’ Diego Costa u Filipe Luis, Tiago ddeçieda li ma jing˙aqadx mal-ekstim tieg˙u fi Stamford Bridge. Fi kliem il-PortugiΩ, hu sostna li jrid li jkun importanti g˙all-klabb li jilg˙ab fih. Il-mani©er tal-Atletico, Diego Simeone, xtaq li l-plejer jibqa’ mat-tim u, g˙alkemm g˙andu l-età, hu xorta g˙adu meqjus b˙ala key plejer fit-tim. Bl-assigurazzjoni li tah Simone, Tiago ˙a d-deçiΩjoni li jibqa’ jilg˙ab fi Spanja.

REAL MADRID: Di Maria rrabjat Din il-©img˙a l-eksplejer tar-Real Madrid Angel Di Maria qal li l-eksklabb tieg˙u po©©a pressjoni fuq it-tim nazzjonali Ar©entin sabiex ma jilag˙buhx fil-finali tat-Tazza tad-Dinja 2014 kontra l-Ìermanja. F’intervista fuq stazzjon tar-radju, Di Maria, ta’ 26 sena, qal li dakinhar talfinali tat-Tazza tad-Dinja, xi sig˙at qabel il-log˙ba, kien irçieva ittra li kienet tg˙id li l-klabb ma jridx lill-plejer jilg˙ab sabiex ma jiggravax l-injury li kellu – Di Maria we©©a’ fil-kwarti finali mal-Bel©ju. Hu ˙alla din iddeçiΩjoni f’idejn il-President tal-FA Ar©entina, Julio Grondona. Fit-trasferiment li g˙adda, Di Maria ng˙aqad mat-tim IngliΩ, Manchester United, g˙as-somma rekord flIngliterra ta’ €75.2m. F’kummenti o˙ra li ta Di Maria, ta x’jifhem li Ronalda jista’ ma jdumx jilg˙ab fil-Bernebeu. Ronaldo, aktar kmieni din il-©img˙a, qal li jixtieq li qabel ma jtemm il-karriera tieg˙u jer©a’ jing˙aqad mal-ekstim tieg˙u, Manchester United.

jikkonferma li l-Juventus ma laqg˙ux l-offerta tal-Galatasaray. Il-plejer imlaqqam ‘The Atomic Ant’ ma tantx kien qed ikun fl-azzjoni f’dawn l-a˙˙ar Ωew© sta©uni, u kien hemm mistenni li jintbag˙at fuq loan , iΩda g˙all-kuntrarju se jibqa’ mal-BiancoNeri. Infatti, id-diri©enti Juventini kienu qed jiddiskutu mal-mani©er talGalatasaray, Cesare Prandelli, g˙allpossibbilità ta’ loan b’g˙aΩla li jixtru lill-plejer ta’ 27 sena. MILAN: “Jiena lest” Stephan El Shaarawy, li fl-ista©un li g˙adda ma tantx lag˙ab g˙all-fatt li kien we©©a’ l-g˙aksa, u li eventwalment kellha ssir operazzjoni fuqu, impressjona fil-log˙ob ta’ qabel ma beda l-ista©un. Huwa qal li g˙all-kuntrarju ta’ Balotelli, huwa leali lejn il-klabb u li x-xnig˙at li se jitlaq minn mal-Milan, ma kinux veri! Issa qal li huwa lest li jag˙ti l-massimu tieg˙u sabiex it-tim jirritorna g˙ar-reb˙ u ma jispiççax fis-sitwazzjoni li spiçça fl-ista©un li g˙adda.

SPOrtS kÓ

07|09|2014 39

kullhadd.com

13. L-itALJA | Autodromo di Monza | Monza rAi 1 fis-14.00 (Diretta) rAPPOrt tA’ LiAM GAUçi

numru ta’ tidwir

tul tat-tellieqa

306.720 km

Dawra rekord

R.Barrichello (2004)

LiL Hinn Miç-Çirkwit

rebbie˙a tal-2013

S.Vettel (Red Bull) POÛ.

ISEM IS-SEWWIEQ

TIM

ÓIN

DISTAKK

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

Lewis Hamilton Nico Rosberg Valtteri Bottas Felipe Massa Kevin Magnussen Jenson Button Fernando Alonso Sebastian Vettel Daniel Ricciardo Sergio Perez

Mercedes Mercedes Williams Williams McLaren McLaren Ferrari Red Bull Red Bull Force India

1:24.109 1:24.383 1:24.697 1:24.865 1:25.314 1:25.379 1:25.430 1:25.436 1:25.709 1:25.944

+0.274 +0.588 +0.756 +1.205 +1.270 +1.321 +1.327 +1.600 +1.835

HAMiLtOn LUrA FiL-POLe Hamilton ©ab fi tmiemu r-rekord poΩittiv ta’ pole positions li kien g˙addej bih Rosberg bl-ewwel post li kiseb fil-kwalifika tal-biera˙. Però, bit-tieni post li kiseb, il-ÌermaniΩ xorta wa˙da rnexxielu jpo©©i lilu nniffsu f’poΩizzjoni tajba li jisfida lillBrittaniku minn kmieni fit-tellieqa. Ir-riΩultat finali ta’ dawn issessjonijiet baqa’ inçert sal-a˙˙ar hekk kif Rosberg deher li kellu çans tajjeb illi jaqbeΩ mill-©did lill-kollega tieg˙u b’˙in veloçi fl-ewwel settur fl-a˙˙ar dawra tieg˙u. Madankollu, il-˙inijiet li kiseb fit-tieni u t-tielet setturi Ωammewh milli jikseb ittmien pole position tieg˙u g˙al dan l-ista©un. G˙ajnejhom fuq il-podju Lil hinn mill-battalja interna tag˙hom, is-sewwieqa tal-Mercedes iridu joqog˙du b’seba’ g˙ajnejn g˙al dawk tal-Williams illi llum se jitilqu mit-tielet u r-raba’ post. Huwa wkoll ta’ t˙assib il-fatt li Bottas u Massa kienu biss 0.588 u 0.756 sekonda ’l bog˙od mill-ewwel post, fatt li juri biç-çar li l-Mercedes mhumiex se jkollhom xi vanta©© partikolari millat ta’ prestazzjoni. RiΩultat poΩittiv kisbuh ukoll ilMcLaren hekk kif Magnussen u Button kisbu l-˙ames u s-sitt poΩizzjonijiet rispettivament. Madankollu, id-differenza bejnhom u Alonso u

Vettel kienet biss ta’ madwar 0.100 sekonda u g˙alhekk jidher çar li mhix se tkun façli g˙alihom illi jiddefendu l-poΩizzjoni tag˙hom. Ìlieda g˙all-punti Il-ÌermaniΩ tar-Red Bull, però, ukoll jrid joqg˙od g˙assa g˙all-attakki ta’ Ricciardo, li llum se jitlaq poΩizzjoni biss warajh. Sadanittant, Perez ilbiera˙ g˙amel li seta’ biex kiseb lg˙axar post b’Force India li tidher illi tilfet ir-ritmu poΩittiv li bdiet bih fl-ewwel parti tal-ista©un. Inqas kapaçi kien Hulkenberg illi se jitlaq mit-tlettax-il post. Raikkonen iggwadanja poΩizzjoni biex issa qieg˙ed fil-˙dax-il post bis-sa˙˙a tal-penalità li ©arrab Kvyat illi se jibda’ mill-wie˙ed u g˙oxrin post wara li biddel il-magna tieg˙u g˙as-sitt darba f’dan l-ista©un, darba iktar mil-limitu aççettat. Min-na˙a lo˙ra, bit-tnax-il post li kiseb, Vergne qieg˙ed f’poΩizzjoni a˙jar mir-Russu biex jikseb xi punti llum. Is-Sauber ˙adu t-tmien filliera u Ωam mew lis-sewwieqa tal- Lotus warajhom. Pe rò, l-ebda wie˙ed minn dawn it-timijiet ma jidher li g˙andu çans serju li jikseb il-punti g˙ax il-prestazzjonijiet tag˙hom kienu medjokri g˙all-a˙˙ar. L-istess jista’ jing˙ad g˙all-Caterham u lMarussia li b˙as-soltu kienu kollox ˙lief kompetittivi.

Matul din il-©img˙a fid-dinja talFormula 1 kompliet tispikka r-rivalità ta’ bejn Rosberg u Hamilton fejn dan tal-ewwel ammetta li huwa kien responsabbli g˙all-inçident li se˙˙ bejniethom fil-Gran Premju tal-Bel©ju. Il-ÌermaniΩ ftit li xejn kellu g˙aΩla hekk kif l-amministraturi tal-Mercedes dehru unanimi fil-˙sieb tag˙hom illi Rosberg ikkawΩa l-inçident, jew li g˙all-inqas ma ppruvax jevita l-˙abta ma’ Hamilton milli sse˙˙. Opinjonijiet differenti Din il-fehma wasslet g˙al laqg˙at privati ja˙arqu li fi tmiemhom Rosberg ©ie mmultat u m©ieg˙el jie˙u r-responsabbiltà ta’ dak kollu li kien ©ara. Però, wie˙ed g˙adu jrid jara jekk din lapolo©ija twassalx g˙all-waqfien millostilitajiet jew is-soltu Ωmien qasir ta’ paçi qabel il-kontroversja li jmiss. Sadanittant, fost id-dilettanti jidher li hemm dubji kbar dwar min kellu x’ja˙ti g˙all-inçident hekk kif g˙ad hemm min hu tal-fehma li l-˙abta li se˙˙et kienet normali fil-kuntest li se˙˙et fiha. Tal-istess fehma kienu diversi sewwieqa tal-F1 illi qalu li l-Mercedes kienu iebsin wisq ma’ Rosberg u po©©ew fid-dubju l-akkuΩa li l-ÌermaniΩ seta’ g˙amel manuvra biex jolqot lil Hamilton g˙ax bl-istess ˙abta kellu çans kbir li jtemm it-tellieqa tieg˙u stess b’mod prematur. Bidu diffiçli Max Verstappen, is-sewwieq OlandiΩ li se jkun l-iΩg˙ar wie˙ed fl-istorja tal-F1 meta jiddebutta s-sena d-die˙la, ma tantx kellu bidu tajjeb fl-avventura tieg˙u mar-Red Bull. Waqt dimostrazzjoni tal-vettura Red Bull li reb˙et ilkampjonat tal-2011, l-RB7, huwa baqa’ die˙el ©ol-barrieri quddiem l-eluf ta’ dilettanti li marru jarawh fl-azzjoni. La Verstappen u lanqas id-dilettanti preΩenti ma we©©g˙u f’dan l-inçident, però dan ma kien sinjal xejn tajjeb g˙all-prospettivi tal-OlandiΩ. Barra l˙abta, Verstappen g˙amel ukoll Ωball ie˙or ftit tal-˙in qabel meta tefa’ l-vettura tieg˙u u ma setax jer©a’ jixg˙elha; problema li ©ieg˙let lill- marshals jo˙or©u jimbuttaw il-vettura sakemm re©g˙et inxteg˙let.

Ikkonfermati Jidher li l-Ferrari mhumiex se jkunu affettwati mis-suq tas-sewwieqa din is-sena hekk kif Marco Mattiacci, itteam principal tat-tim ta’ Maranello, ˙abbar li kemm Fernando Alonso kif ukoll K imi Raikkone n s e ji bqg˙u mag˙hom fl-2015. Dan l-a˙bar kienet ikkonfermata ftit tal-jiem wara minn Alonso stess illi qal li g˙adu determinat li jg˙in lillFerrari jer©g˙u jirritornaw f’poΩizzjoni li jikkompetu ma’ timijiet b˙allMercedes u r-Red Bull. Minkejja ddiffikultajiet li g˙adda minnhom ittim Taljan matul dan l-ista©un, huwa qal li jinsab ottimistiku li l-Ferrari resqin lejn it-tmiem tal-kriΩi tag˙hom. Raikkonen ukoll deher iktar poΩittiv m atul dawn l- a˙˙ar ©i mg˙at fe jn kemm-il darba sostna li fl-a˙˙ar ilFerrari bdew inaqqsu d-distakk minn mat-timijiet ta’ quddiem. Il-FinlandiΩ ikkonferma l-fehma tieg˙u bil-fatti fil©img˙at li g˙ad dew meta kiseb laqwa riΩultati tieg˙u din is-sena flUngerija u fil-Bel©ju. Ftehim mal-Ferrari A˙bar o˙ra interessanti relatata malF e rr ar i hi ja l- f te hi m l i t -t i m t a’ Maranello la˙aq mal-Haas F1 Team biex dawn tal-a˙˙ar jibdew juΩaw ilm ag ni tal - Cav al l ino R am pan te meta jag˙mlu d-debutt tag˙hom fl2016. Mill-kummenti li taw l-amministraturi ta’ dawn iΩ-Ωew© timijiet, wie˙ed ing˙ata x’jifhem li l-kooperazzjoni tag˙hom tista’ tmur lil hinn mill-uΩu tal-magni Ferrari u tista’ anke tinkludi pjan kummerçjali biex it-tim Taljan isa˙˙a˙ il-preΩenza tieg˙u fix-xena awtomobilistika Amerikana. Gene Haas, is-sid ta’ dan it-tim, kien ilu diversi xhur ja˙dem mill-qrib mal-Ferrari biex jipprova jissi©illa xi t ip t a’ ft e him ta’ k oop er az zjoni mag˙hom biex ikollu vetturi li jkunu kompetittivi kemm jista’ jkun malajr. Jek k il-pjan ta’ Haas ja˙dem, din tkun l-ewwel darba li l-Formula 1 ikollha tim Amerikan li jikkompeti qrib il-quççata tal-klassifika hekk kif dan il-pajjiΩ qatt ma kellu riΩultati feliçi f’din il-kategorija.

40 07|09|2014

kullhadd.com

INVESTITURI KBAR IFAÓÓRU L-EKONOMIJA MALTIJA

Il-Prinçep Khaled Bin Alwaleed mill-Arabja Sawdita awgura lillPrim Ministru Joseph Muscat u lill-Gvern Malti g˙all-istat preΩenti tal-ekonomija ta’ pajjiΩna, li mistennija turi tkabbir iΩjed minnorma fis-snin li ©ejjin. Il-Prinçep Khaled Bin Alwaleed Bin Talal Bin Abdulaziz Alsaud qal dan waqt Ωjara f’Malta f’isem il-Prinçep Alwaleed Bin Talal Bin Abdulaziz Alsaud, li huwa Chairman ta’ Kingdom Holding Company tal-Arabja Sawdita. Il-kumpanija, li taf il-bidu tag˙ha fl-1980, hija wa˙da mill-iktar diversifikata u ta’ suççess, u tgawdi rispett kbir fis-settur tal-investiment. Hija wkoll wa˙da mill-ikbar investituri fl-Istati Uniti. Il-Prim Ministru u l-Prinçep Khaled iddiskutew il-˙biberija bejn

iΩ-Ωew© pajjiΩi, kif ukoll kwistjonijiet soçjali, ta’ investiment, u ekonomiçi. Il-portafoll ta’ Kingdom Holding Companies ivarja minn investiment f’lukandi u proprjetajiet lussuΩi b˙al Four Seasons Hotels u Kingdom Tower, mezzi tax-xandir b˙al News Corporation u Fox, siti soçjali u teknolo©ija b˙al Twitter, AOL u Apple, kif ukoll postijiet ta’ divertiment b˙al Disneyland f’Pari©i. Il-Prinçep Alwaleed ©ie kklassifikat darbtejn mir-rivista Forbes b˙ala wie˙ed mill-iktar investituri kreattivi fid-dinja. Il-Prim Ministru Muscat stieden lill-Prinçep Alwaleed g˙al Ωjara f’Malta, u l-Prinçep Khaled ikkonferma li missieru kommess li jag˙mel din iΩ-Ωjara fil-futur qrib.

KÓ LOKALI

INÇIDENT FATALI

Il-mara ta’ 68 sena li ttajret minn vettura f’Óal Qormi lÌimg˙a filg˙odu sfortunatament tilfet ˙ajjitha sbie˙ isSibt. Il-mara, li hija residenti Óal Qormi, intlaqtet minn karozza tat-tip Toyota Corolla meta kienet fi Triq lImdina, f’Óal Qormi, kmieni l-Ìimg˙a filg˙odu. Il-vettura kienet qieg˙da tinstaq fid-direzzjoni lejn ÓaΩ-Ûebbu© minn ra©el ta’ 31 sena residenti l-Mosta. Fuq il-post issej˙et ambulanza li ˙adet lill-mara lIsptar Mater Dei, fejn ilmara ©iet iççertifikata li tinsab f’qag˙da kritika. Iktar tard il-pulizija ˙abbret li lmara kienet tilfet ˙ajjitha. Bil-kaΩ ©iet infurmata lMa©istrat tal-G˙assa li ˙atret diversi esperti sabiex jassistuha fl-inkjesta.