KullHadd 09.08.2015 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

ÓARSA LEJN IL-ÓIDMA SFIQA TAL-PULIZIJA TAS-CYBER CRIME Il-Óadd 9 ta’ Awwissu, 2015 Óar©a Nru 1,152

Ara pa©na 3

Prezz ›0.80

L-AÓJAR PRATTIÇI TA’ KONTROLL FL-IGAMING

ROTOT ÌODDA MIX-XAHAR ID-DIEÓEL

IL-VERITÀ DWAR IS-SALARJI TAL-UFFIÇJALI PUBBLIÇI

Kelliem g˙all-Awtorità Maltija g˙al-Log˙ob ikkonferma ma’ din il-gazzetta li l-proçeduri kollha ta’ kontroll uΩati minn din l-awtorità huma konformi mal-a˙jar prattiçi internazzjonali, kuntrarjament g˙all-impressjoni li ppruvat tag˙ti l-OppoΩizzjoni Nazzjonalista. Minkejja li l-awtorità t˙addem laqwa prattiçi, il-Gvern xorta wa˙da se jkun qieg˙ed iressaq abbozz ta’ li©i g˙al iktar trasparenza f’dan il-qasam.

Minn Settembru se jibdew ji©u introdotti ftit ftit irrotot il-©odda g˙at-trasport pubbliku. Sal-a˙˙ar tas-sena huwa mistenni li r-rotot il-©odda jkunu kollha stabbiliti u jkunu qed ji©u m˙addma. Irrotot il-©odda ©ew pjanati biex jibdew hekk kif ikunu waslu l-karozzi l-©odda kollha. Dan ilproçess miexi b’ritmu mg˙a©©el hekk kif din il©img˙a stess waslu 40 karozza ©dida, bil-kumplament mistennija jaslu x-xahar id-die˙el.

Minkejja li l-Partit Nazzjonalista spiss jitkaΩa bissalarji u l-perkaççi tal-og˙la uffiçjali pubbliçi, filfatt jirriΩulta li kwaΩi tliet kwarti minn dawn issalarji huma inqas jew l-istess meta mqabbla ma’ dawk ta’ Ωmien Gvern Nazzjonalista. Mijiet ta’ eluf ta’ ewro qed ji©u ffrankati kull sena minn salarji li fi Ωmien l-amministrazzjoni preçedenti kienu meqjusa b˙ala esa©erati. Fil-fatt, 30% ta’ dawn is-salarji llum ©ew imnaqqsa.

Ara pa©na 2

Ara pa©na 6

Ara pa©na 9

TERZ TAL-PAZJENTI MINGÓAJR RIABILITAZZJONI

Çifri li g˙andu f’idejh il-Gvern jixhdu li mill-2008 sal-2013 terz tal-pazjenti f’Mater Dei, li kien ikollhom bΩonn riabilitazzjoni, kienu jibqg˙u ming˙ajrha sempliçiment g˙ax il-façilitajiet tar-riabilitazzjoni disponibbli kienu limitati ˙afna. Dan ix-xenarju mistenni jinbidel g˙alkollox hekk kif l-Isptar San Luqa ji©i trasformat fi sptar ta’ riabilitazzjoni attrezzat b’façilitajiet moderni u b’servizzi importanti li sal-lum g˙adhom mhumiex offruti f’Malta, b’konsegwenza li l-paz-

jent ikollu jsiefer barra jew joqg˙od ming˙ajrhom. F’intervista ma’ din il-gazzetta, is-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne jiΩvela fid-dettall il-pjanijiet li hemm g˙all-Isptar San Luqa b˙ala sptar ta’ riabilitazzjoni, u kif dan se jkun jikkumplimenta l-investiment li qed isir f’oqsma o˙ra tas-servizzi tas-sa˙˙a. Ara pa©na 5

02 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

IL-KAÛIJIET TA’ KUMPANIJI TAL-LOGÓOB IMMEXXIJA MILL-MAFJA

IL-PROÇEDURI TA’ KONTROLL F’MALTA MEQJUSA BÓALA L-AÓJAR PRATTIKA

GLEN FALZON glen@kullhadd.com Wara li ftit tal-©img˙at ilu, lAwtorità Maltija g˙al-Log˙ob (MGA) issospendiet il-liçenzji ta’ Uniq Group Limited (Betuniq) u ta’ Betsolution4U Limited, din l-istess awtorità mistennija to˙ro© linji gwida g˙al aktar trasparenza f’dan ilqasam biex l-industrija tifhem a˙jar l-obbligi tag˙ha biex ittejjeb u tinforza l-proçeduri interni eΩistenti kemm jista’ jkun u fejn hu possibbli. Fid-dawl ta’ dan kollu, din ilgazzetta tkellmet masSegretarju Parlamentari talKompetittività u t-Tkabbir Ekonomiku Jose Herrera fejn fost o˙rajn ikkonferma li dan l-abbozz ta’ li©i g˙andu jwassal biex din l-industrija tkun aktar effiçjenti u trasparenti minkejja dan l-iskandlu riçenti ta’ ˙asil ta’ flus u attivitajiet illegali konnessi mal-organizzazzjoni kriminali ta’ ‘Ndrangheta ta’ Calabria, flItalja. G˙alkemm il-midja Nazzjonalista ppruvat titfa’ dawl ikrah fuq il-Gvern tal©urnata li dawn l-affarijiet qed isiru ta˙t it-tmexxija tieg˙u, din l-istqarrija mhi veritiera xejn u qieg˙da hemm biss biex idda˙˙al biΩa’ u nuqqas ta’ fiduçja fil-Gvern innifsu g˙ax il-proçeduri kollha taddue diligence tal-MGA huma meqjus b˙ala l-a˙jar prattika internazzjonalment. Kien hawnhekk li kelliem min-na˙a tal-MGA qalilna li lproçeduri ta’ kontroll huma interni u ta’ natura kunfidenzjali. Madankollu, aççertana li lMGA tag˙mel spezzjonijiet rigoruΩi fuq kull persuna kkwalifikata u involuta f’kumpanija partikolari li tkun qed tapplika u dan kif mitlub mill-parametri tal-qafas legali preΩenti b˙alis-

sa. Fil-fatt, dawn it-tali spezzjonijiet jinkludu konformità u sistemi ta’ reviΩjoni tant li xi kultant ikun hemm kritika li dawn huma wisq oneruΩi. “A˙na kburin tal-fatt li l-mod ta’ kif immexxu u nag˙mlu dawn lispezzjonijiet huma kkunsidrati b˙ala l-a˙jar prattika internazzjonalment,” tenna l-kelliem tal-MGA. Tkompli tikber responsabbli

biex ikunu jistg˙u jifhmu u japprezzaw il-livell g˙oli ta’ ©urisdizzjoni li g˙andha Malta. Huwa qal li l-awtorità b˙alissa qed tag˙mel ˙afna xog˙ol biex issa˙˙a˙ l-istrutturi interni tag˙ha ˙alli tkun tista’ tilqa’ g˙ad-domanda minn g˙add ta’ operaturi kemm attwali u anke dawk potenzjali. Azzjonijiet f’waqthom

ta’

nfurzar

b’mod

Intant, waqt it-tnedija tal-edizzjoni ta’ din is-sena tal-Malta Igaming Seminar, is-Segretarju Parlamentari Herrera sostna li l-viΩjoni tal-Gvern hija li din lindustrija tal-gaming tkompli tikber b’mod Ûresponsabbli. “L-awtorità regolatorja qed tie˙u l-miΩuri kollha neçessarji biex tissalvagwardja lil din lindustrija u stejjer iΩolati ta’ kumpaniji li allegatement qed ikunu akkuΩati b’a©ir kriminali m’g˙andhomx i˙amm©u r-reputazzjoni u x-xog˙ol tajjeb li qed jag˙mel pajjiΩna f’dan issettur,” sostna s-Segretarju Parlamentari g˙allKompetittività u t-Tkabbir Ekonomiku. Mudell g˙al ©uridizzjonijiet o˙ra Ûied jg˙id li Malta qed jirnexxilha sservi ta’ mudell g˙al ©urisdizzjonijiet o˙ra li j˙arsu lejn pajjiΩna b’lenti poΩittiv min˙abba s-serjetà li Malta tadotta fil-proçessi tag˙ha. Huwa qal li l-prospetti g˙al Malta fl-industrija tal-gaming huma poΩittivi u li l-viΩjoni tal-Gvern hija li dan is-settur ikompli jikber. Min-na˙a tieg˙u, ç-Chairman EΩekuttiv tal-MGA, Joseph Cuschieri, qal li dan is-seminar huwa opportunità tajba g˙al dawk li huma mid˙la tas-settur

Apparti minn hekk, Gaming Malta, wara dawn ir-rapporti dwar l-allegata kriminalità organizzata fejn kienu involuti g˙add ta’ kumpaniji tar-remote gaming, u˙ud minnhom liçenzjati kemm f’Malta u anke lItalja, Gaming Malta qalet li wie˙ed mill-g˙anijiet prinçipali tar-regolamentazzjoni ta’ din lindustrija huwa li tipprote©iha minn kwalunke forma ta’ kriminalità. Madanakollu biex dan l-g˙an jintla˙aq huwa ferm importanti g˙ar-regolatur li jist˙arre© il-liçenzji tal-applikanti u li jie˙u azzjoni malajr u kull darba li xi forma ta' nuqqas ji©i identifikat. Fl-2004 Malta kienet wie˙ed mill-ewwel pajjiΩi tal-Unjoni Ewropea li da˙˙al li©ijiet biex jirregolaw l-igaming. Illum dawn l-istess li©ijiet g˙adhom validi u kien bis-sa˙˙a tag˙hom, tul is-snin, Malta saret wa˙da mill-akbar ©urisdizzjonijiet fl-industrija taligaming. Kien bis-sa˙˙a wkoll tax-xog˙ol ta' evalwazzjoni u tal-konformità mal-li©i li tistenna l-MGA ming˙and l-operaturi liçenzjati mag˙ha li din lindustrija kompliet tikber. L-abbuΩi u l-illegalitajiet mhux tollerati Fl-opinjoni ta’ Gaming Malta, il-fatt li l-MGA a©ixxiet b’˙effa biex tissospendi l-liçenzji ta’ dawk suspettati mill-awtoritaji-

et Taljani juri li g˙al Malta u lMGA l-illegalità u l-abbuΩ mhumiex tollerati f’pajjiΩna. Juri wkoll li Malta tistenna log˙la dili©enza ming˙and ilkumpaniji liçenzjati f’pajjiΩna. F’dan il-kuntest Gaming Malta tappo©©ja l-azzjonijiet me˙uda mill-MGA biex jinΩammu fuq nett l-isem u r-reputazzjoni ta’ pajjiΩna. Gaming Malta qalet li tifhem li l-investigazzjonijiet b˙alissa g˙adhom g˙addejjn u wie˙ed jittama li r-riΩultat ta’ dawn linvestigazzjonijiet i˙alli lezzjonijiet li jg˙inu kemm issa u kemm fil-futur lir-regolatur u dawk inkarigati mill-infurzar. L-industrija, li trid l-og˙la standards, laqg˙et bil-ferha lazzjonijiet li l-MGA ˙adet kontra dawk suspettati. Il-˙idma tkompli “M’hemmx dubju li rridu nibqg˙u na˙dmu regolarment biex ng˙ollu l-profil ta’ din lindustrija biex il-©urisdizzjoni tag˙na tibqa' wa˙da primarja. Irridu naraw x’theddid u strate©iji qed jistennewna biex a˙na nkunu nistg˙u nantiçipaw u ntejbu l-operat tag˙na. Iridu napprezzaw li fejn nistg˙u ntejbu l-operat tag˙na filwaqt li nibqg˙u na˙dmu flimkien mal-industrija,” qalet Gaming Malta. B˙al kull organizazzjoni o˙ra li tesperjenza tkabbir fi Ωmien relattivament qasir, l-istakeholders relavanti, inkluΩ lawtorità, iridu ja©ixxu u jadattaw g˙al dawn iç-çirskotanzi ©odda. L-industrija g˙andha tibqa’ wkoll vi©ilanti biex tassigura li r-reputazzjoni ta’ Malta b˙ala d-dar ta’ din lindustrija ma tkunx mittiefsa. L-avvenimenti tal-a˙˙ar ©img˙a m’ghandhomx jitfg˙u dell fuq din l-industrija u lkontribut li qed tag˙ti lil pajjiΩna.

X’©ara s’issa Dawn il-kumpaniji tal-log˙ob ilhom joperaw f’Malta mill2011 u din is-sospensjoni f’waqtha tal-liçenzji ta’ dawn ilkumpanija turi kemm verament il-Gvern preΩenti jemmen fit-trasparenza kif ukoll kien Ωvelt u ˙a l-passi me˙tie©a mill-ewwel. Wara s-sospensjoni tal-liçenzji u l-arrest ta’ sitt persuni Taljani li sa˙ansitra ©ew arrestati f’Malta kienu mqanqla mill-fatt li l-Pulizija Taljana kienu qed jg˙assu mill-qrib network s˙i˙ ta’ online betting ta’ kumpaniji li kellhom konnessjoni diretta u suspettuΩa ma’ organizzazzjoni kriminali, mag˙rufa a˙jar b˙ala ‘Ndrangheta, f’Calabria. Ta’ min wie˙ed ukoll jirrikonoxxi l-˙idma sfiqa talPulizija Maltija li ming˙ajr dewmien Ωejjed arrestat il-persuni kkonçernati u li kellhom x’jaqsmu ma’ din l-organizzazzjoni b’attivitajiet illegali. Dawn huma Gennaro u Margherita Giudetti ta’ 34 sena, Alessandro Ciaffi ta’ 40 sena, Francesco Ripepi ta’ 38 sena kif ukoll Rocco Ripepo ta’ 36 sena u Fortunato Stracuzzi ta’ 37 sena. Dawn it-Taljani, li kienu qed jg˙ixu f’Malta, kollha huma implikati fl-iskandlu konness mal-kumpanija Betuniq, u n˙are© ukoll mandat ta’ arrest Ewropew fejn sa˙ansitra qed iqattg˙u xi jiem hawn Malta ta˙t il-kustodja talPulizija qabel ma ji©u ddeportati lura lejn l-Italja g˙al aktar investigazzjonijiet hemmhekk. Intant, meta fe©© dan il-kaΩ, il-MGA ssospendiet ukoll illiçenzji ta’ Soft Casino Limited, FenPlay and Softbet iΩda g˙adha ma tatx ir-ra©unijiet g˙al dawn is-sospensjonijiet u dan biex tevita milli tippre©udika l-investigazzjonijiet li g˙addejjin b˙alissa.

LOkALI kÓ

09|08|2015 03

kullhadd.com

400 INVESTIGAZZJONI FL-EWWEL NOFS TAS-SENA izza l-Pulizija titlob din it-tip ta’ informazzjoni. Apparti dan, minn Ωmien g˙al Ωmien il-Pulizija ti©i mistiedna sabiex tag˙mel preΩentazzjonijiet dwar l-uΩu responsabbli tat-teknolo©ija f’konferenzi jew ta˙ri© li jkun qed jing˙ata minn kumpaniji lil impjegati tag˙hom. “L-istess messa©© ta’ prevenzjoni nwassluh ukoll lil studenti li jkunu qeg˙din jistudjaw l-informatika permezz ta’ stediniet li nirçievu sabiex nag˙mlu preΩentazzjoni dwar ix-xog˙ol tag˙na fl-Università u l-MCAST. Dawn is-sessjonijiet jg˙inuna wkoll sabiex nibdew nistabbilixxu kuntatt malpersuni li, preΩentement jew fil-futur, ikunu qed jamministraw is-sistemi teknolo©içi ta’ kumpaniji privati,” spjegali lkelliem g˙all-Pulizija.

LIAM GAUCI liam@kullhadd.com It-terminu Cyber Crimes ifisser reati kriminali fejn kompjuter huwa l-mira, jew il-mezz uΩat. Dawn it-tip ta’ atti kriminali qeg˙din isiru dejjem aktar prominenti fid-dinja moderna hekk kif g˙odod informatiçi qed ji©u fdati b’ammonti dejjem akbar ta’ informazzjoni sensittiva f’diversi setturi. F’Malta, dawn it-tip ta’ reati jaqg˙u ta˙t ir-responsabbiltà tas-Cyber Crime Unit (CCU). Ir-rwol prinçipali tas-CCU, li ©iet imwaqqfa fl-2003, huwa li tag˙ti assistenza teknika waqt il-kors ta’ investigazzjonijiet kriminali. Il-bΩonn ta’ din lunità malajr ˙are© b’mod çar hekk kif, dik is-sena stess, isCyber Crime Unit kienet involuta f’51 investigazzjoni. Is-Cyber Crime Unit hija mag˙mula minn membri talKorp tal-Pulizija li huma m˙arr©a fl-investigazzjoni ta’ reati kriminali li jse˙˙u permezz tal-internet jew il-kompjuter. L-involviment tasCyber Crime Unit mhuwiex limitat g˙al investigazzjonijiet kriminali ta’ dawk ir-reati assoçjati mad-dinja tat-teknolo©ija b˙alma hu il- hacking biss, iΩda jinkludi wkoll assistenza f’investigazzjonijiet ta’ reati tradizzjonali b˙alma huma l-frodi, theddid u delitti o˙ra. Huwa g˙alhekk li l-assistenza tas-Cyber Crime Unit ti©i mitluba kemm sabiex ti©i ppriservata informazzjoni li tkun tinstab f’siti elettroniçi, kif ukoll waqt tfittxijiet imwettqa minn sezzjonijiet differenti tal-Korp tal-Pulizija, fl-analiΩi ta’ evidenza di©itali u sabiex ji©u identifikati persuni li jkunu qed jag˙mlu uΩu misservizz tal-internet biex iwettqu reat kriminali. Jaddattaw ru˙hom g˙allisfidi F’kummenti li tana kelliem g˙all-Korp tal-Pulizija, huwa spjegalna li fl-2013, din ittaqsima ©iet involuta f’616-il investigazzjoni, filwaqt li matul is-sena li g˙addiet isCyber Crime Unit kienet involuta f’584 investigazzjoni. S’issa jidher li dan l-ammont jista’ jiΩdied bil-bosta fl-2015 hekk kif, fl-ewwel nofs ta’ din is-sena, is-CCU di©à kienet involuta f’iktar minn 400

Óidma internazzjonali

“Filwaqt li l-funzjoni prinçipali tal-Pulizija tibqa’ dik tal-infurzar tal-li©ijiet, qed issir ˙afna enfasi mis-Cyber Crime Unit fuq livell ta’ prevenzjoni” investigazzjoni. L-istess kelliem spjegalna wkoll li, tul is-snin, kienu dejjem tlieta it-tipi ta’ kaΩijiet li sCyber Crime Unit iltaqg˙et mag˙hom iktar minn o˙rajn. Dawn huma kaΩijiet ta’ computer misuse, jew dak li ˙afna nies jirreferu g˙alih b˙ala hacking; kaΩijiet ta’ frodi permezz tal-internet; kif ukoll rapporti marbuta ma’ insulti, theddid u vjolenza privata, b˙al pereΩempju fastidju u malafama. L-espansjoni tal-qasam talinformatika f’pajjiΩna pprovda sfidi ©odda g˙as-Cyber Crimes Unit. Apparti Ω-Ωieda finnumru ta’ rapporti nfushom, il-kumplessità tal-kaΩijiet li din it-taqsima qed ti©i involuta fihom ukoll qed tiΩdied. Dan huwa dovut kemm min˙abba l-fatt li, iktar ma jg˙addi Ω-Ωmien, dejjem qieg˙da ti©i pproçessata kwantità ikbar ta’ data, kif ukoll min˙abba li bidliet u avvanzi fit-teknolo©ija qeg˙din joffru sfidi ©odda flinvestigazzjonijiet ta’ reati li

jsiru permezz tat-teknolo©ija. Prevenzjoni Il-kelliem qalli wkoll li l-Korp tal-Pulizija huwa konxju millinvestiment li s-soçjetà – kemm fuq livell ta’ individwi, kumpaniji, kif ukoll min-na˙a amministrattiva tas-servizz pubbliku – qieg˙da tag˙mel fit-teknolo©ija, tant li din saret parti sostanzjali mill-˙ajja tag˙na ta’ kuljum. G˙aldaqstant, huwa spjega li, filwaqt li l-funzjoni prinçipali tal-Pulizija tibqa’ dik talinfurzar tal-li©ijiet, qed issir ˙afna enfasi mis-Cyber Crime Unit fuq livell ta’ prevenzjoni. Fil-fatt, fl-a˙˙ar ˙ames snin, membri tas-Cyber Crime Unit ipparteçipaw f’iktar minn 370 inizjattiva li saru fil-komunità sabiex jitqajjem g˙arfien dwar l-uΩu responsabbli tat-teknolo©ija. Dawn l-inizjattivi ©eneralment jie˙du l-forma ta’ ta˙ditiet dwar l-uΩu sigur talinternet fl-iskejjel, g˙aqdiet volontarji u kunsilli. “Inizjattiva ˙elwa li kellna

iktar kmieni din is-sena kienet kampanja li saret b’kollaborazzjoni mal-Active Ageing Unit fi ˙dan is-Segratarjat Parlamentari g˙ad-Drittijiet ta’ Persuni b’DiΩabbilta u Anzjanità Attiva. Permezz ta’ din il-kampanja Ωorna 21 Çentru ta’ Matul il-Jum u qattajna ftit ˙in mal-persuni li jattendu dawn iç-çentri niddiskutu diffikultajiet li jistg˙u jiltaqg˙u mag˙hom meta jkunu qeg˙din juΩaw l-internet,” tenna l-kelliem g˙allKorp tal-Pulizija. Kollaborazzjoni mas-settur privat Is-Cyber Crime Unit tikkordina wkoll mas-settur privat f’dan ir-rigward, b’mod partikolari fejn jid˙ol l-iskambju ta’ informazzjoni sabiex ji©u identifikati l-persuni responsabbli mir-reati li dwarhom ilPulizija tkun qed tinvestiga. Dawn it-talbiet g˙all-informazzjoni mis- service providers isiru dejjem bil-miktub u b’konformità mal-li©i li tawtor-

Il-Pulizija Maltija tikkollabora wkoll b’mod regolari malA©enziji tal-Infurzar Internazzjonali b˙all-Interpol u l-Europol. Fl-Ewropa, permezz tat-twaqqif tal-European Cybercrime Centre mag˙ruf, b˙ala EC3, fi ˙dan il-Europol, il-pajjiΩi Ewropej g˙andhom punt ta’ riferiment li jista’ jintuΩa g˙all-iskambju ta’ informazzjoni bejniethom kif ukoll g˙al çertu xog˙ol ta’ analiΩi speçjalizzata li w˙ud millpajjiΩi ma jkollhomx ilkapaçità li jag˙mlu wa˙edhom. “Fuq livell Ewropew, il©lieda kontra l-kriminalità fuq l-internet qed ting˙ata importanza kbira tant li l-A©enda Ewropea ©dida dwar is-sigurtà tpo©©i enfasi kbira fuq limportanza tal-˙idma kontra it-terroriΩmu u radikalizzazzjoni, il-kriminalità organizzata kif ukoll iç-çiberkriminalità,” spjegali l-kelliem. Madankollu, meta staqsejnieh x’˙idma ssir min-na˙a tas-CCU fejn jid˙lu kiwstjonijiet b˙al Cyber Terrosism, huwa qalli biss li, “b˙al kull taqsima o˙ra fi ˙dan il-Korp tal-Pulizija, is-Cyber Crime Unit ti©i mitluba biex tag˙ti kontribut meta jkun hemm inizjattivi li jikkonçernaw aspetti relatati mas-sigurtà nazzjonali. Min˙abba n-natura tas-su©©ett, madankollu, ma n˙ossx li g˙andi nid˙ol f’dettall dwar dan it-tip ta’ xog˙ol.”

04 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

X’KULUR GÓANDU JKOLLHOM IL-PJANÇI TA’ VETTURI ANTIKI? LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Nhar it-Tnejn li g˙adda Transport Malta (TM) ppubblikat il-Guidelines Of Certified Vintage Vehicles In Line With New Regulations. Dan iddokument huwa ma˙sub biex iservi b˙ala linja gwida g˙allapplikanti li japplikaw g˙allklassifikazzjoni tal-vetturi talepoka, speçjalment g˙al vetturi li jkunu rre©istrati barra minn Malta qabel ma jaslu f’pajjiΩna. Dawn il-linji gwida se jippermettu lil sidien ©enwini ta’ vetturi antiki illi jibbenefikaw mill-konçessjoni relatata ma’ dawn it-tip ta’ vetturi. Il-linji gwida huma parzjalment ispirata mill-Kodiçi Tekniku talFédération Internationale des Véhicules Anciens (2010), li huwa l-korp internazzjonali responsabbli g˙all-vetturi vintage u li hija rrappreΩentata f’Malta mill-Federazzjoni Maltija Vetturi Antiki. Proposta alternattiva Fost il-bidliet proposti, kien hemm dik li l-pjançi tarre©istrazzjoni ta’ vetturi antiki ççertifikati g˙andhom juru karattri ˙odor fuq materjal riflettiv abjad b’tali mod li lkarattri jidhru f’kull ˙in fuq sfond abjad. Madankollu, f’kummenti li ta lill-gazzetta KullÓadd , Tonio Cini, ilPresident tal-Malta Motorsport Federation (MMF) esprima tt˙assib tieg˙u hekk kif i˙oss li d-dehra ta’ dawn il-pjançi ma tirriflettix il-karattru antik ta’ dawn il-vetturi. Mistoqsi x’inhi tipproponi lMMF b˙ala alternattiva g˙al dawn il-pjançi, Cini qal li lFederazzjoni qeg˙da tirrakkomanda lil Transport Malta illi tqis bis-s˙i˙ l-uΩu ta’ pjançi tarre©istrazzjoni suwed b’karattri kulur il-fidda g˙al vetturi antiki kontra l-proposta ta’ pjançi bojod b’karattri kulur a˙dar.

Huwa qal ukoll li f’xi pajjiΩi o˙ra, fosthom fl-Italja u lIngilterra, di©à jintuΩaw pjançi tat-tip li qed tipproponi lFederazzjoni. Il-President tal-MMF sostna li din il-poΩizzjoni ng˙atat lapprovazzjoni unanima talklabbs membri tal-Federazzjoni matul il-laqg˙a tal-Kunsill talMMF. Cini ©ibed ukoll l-attenzjoni g˙all-fatt li r-reazzjoni ©enerali fuq il-midja soçjali kienet notevoli fost is-sidien ta’ dawn il-vetturi, flimkien maddilettanti ©enerali, illi taw lappo©© s˙i˙ g˙all-uΩu ta’ pjançi tar-re©istrazzjoni suwed b’karattri kulur il-fidda u mhux bojod b’karattri kulur a˙dar li qeg˙da tintroduçi Transport Malta. “Il-pjançi g˙andhom jirriflettu l-annu tal-vetturi” Mistoqsi jekk l-MMF g˙amlitx kuntatt ma’ Transport Malta biex tg˙arrafha bil-poΩizzjoni

tag˙ha, Cini qal li d-diskussjoni ilha g˙addejja g˙al dawn la˙˙ar xhur, u jidher li l-problemi biex dawn il-pjançi li qed tissu©©errixi l-Federazzjoni ji©u introdotti ©ejjin mir-regolamenti tal-Unjoni Ewropea. Hemm ukoll il-kwistjoni li l-pjançi b’isfond iswed ma jinqabdux mnn Speed Cameras u sistemi o˙ra ta’ monitera©© b˙al tasCVA li hemm fil-Belt Valletta. Barra minn hekk, huwa sostna li, g˙al TM, pjançi bi sfond iswed huma og˙la biex tipproduçi. G˙alhekk tippreferi tuΩa pjançi bi sfond abjad. “Is-su©©eriment tag˙na huwa li, peress li membri tag˙na li huma is-sidien tal-vetturi antiki se jkunu mitluba li j˙allsu miΩata lil Transport Malta g˙al dawn il-pjançi l-©odda, allura TM g˙andha tipprovdi lis-sidien bi pjançi tar-re©istrazzjoni li jirriflettu ©enwinament il-valur tal-annu ta’ dawn il-vetturi. Ta’ min isemmi wkoll li TM di©à fil-passat talbet lil dawn l-istess

sidien tal-vetturi antiki biex jixtru badges apposta li kellhom jitwa˙˙lu ma’ dawn il-karozzi antiki, pro©ett li da˙˙al lil dawn id-dilettanti fi spiΩa g˙alxejn g˙ax il-pro©ett ma ˙adimx,” spjegalna Cini. Il-president tal-MMF qal ukoll li wie˙ed irid jjikkunsidra li meta vettura ti©i kklassifikata b˙ala awtentika antika, hija tg˙addi minn spezzjonijiet stretti ˙afna mal-annu tal-produzzjoni ta’ dik il-vettura. Huwa fakkar li l-pjançi tannumri huma f’post prominenti ˙afna fuq dawn il-vetturi. G˙aldaqstant, Cini huwa talfehma li ma jkunx ©ust li TM iddewwem l-introduzzjoni ta’ pjançi ta’ re©istrazzjoni b˙al dawk ta’ pajjiΩi o˙ra tal-Unjoni Ewropea. “Ikun a˙jar jekk jibdew iddiskussjonijiet mal-UE g˙alluΩu ta’ dawn il-pjançi milli nuΩaw pjançi li jistonaw drastikament mal-vetturi antiki. Speed cameras u sistemi o˙ra, m’g˙andhomx ikunu kwistjoni li ΩΩomm minn dan il-proçess. Peress li l-Italja u l-Ingilterra g˙andhom speed cameras u sistemi varji, allura a˙na kunfidenti li t-teknolo©ija tista’ tkun a©©ornata,” spjega Cini. “Lesti li nag˙tu l-appo©© s˙i˙ lil TM” “TM, b˙ala l-awtorità, g˙andha tag˙ti eΩempju u jippromwovi l-ideal li jΩommu dawn it-teΩori awtentiçi b’kemm jista’ jkun mal-annu u l-epoka tal-vettura kif pajjiΩi Ewropej o˙ra jag˙mlu u jifta˙ru bihom. Din il-˙a©a, la darba TM tiddeçieda li tbiddel il-pjançi g˙al-ra©unijiet vari, g˙andha ti©i indirizzata b’mod li a˙na nkunu verament indaqs b˙al pajjiΩi Ewropej o˙rajn anke f’dan is-settur u lis-sidien ma ner©g˙ux inda˙˙luhom fi spiΩa o˙ra li lma©©oranza tag˙hom ma jaqblux mag˙ha.” Cini temm jg˙id li, ilFederazzjoni lesta li toffri lg˙ajnuna tag˙na fi kwalunkwè faΩi li jkun hemm bΩonn biex jaslu g˙al dan il-g˙an. Huwa fakkar li l-MMF, b’intervent dirett tal-Ministru Joe Mizzi, fil-

a˙˙ar xhur ing˙atat id-dritt li ta˙tar rappreΩentant fil-Kumitat tal-Klassifikazzjoni tal-Vetturi Antiki. “G˙alhekk, permezz tar-rappreΩentant tag˙na nnominat mill-Federazzjoni, l-Im˙allef Michael Mallia, li huwa wkoll President tal-Old Motors Club, lesti li nag˙tu l-appo©© s˙i˙ lil TM g˙al kull diskussjoni li hija me˙tie©a biex flimkien tinkiseb l-approvazzjoni biex Malta tag˙mel uΩu minn pjançi tar-re©istrazzjoni suwed b’karattri kulur il-fidda g˙allvetturi antiki.” Mhux eskluΩ tibdil ulterjuri F’kummenti li Transport Malta tat lill-gazzetta KullÓadd, hija spjegat li, permezz tad-dokument ippubblikat it-Tnejn li g˙adda, Malta g˙all-ewwel darba g˙andha linji gwida biex ji©u identifikati vetturi vintage. Huma qalu wkoll li l-pjançi l©odda qeg˙din isiru biex jg˙inu lill-uffiçjali jnaqqsu labbuΩ. Dan g˙aliex, sfortunatament, hemm min jiddikjara lvettura tieg˙u b˙ala vintage u mbag˙ad juΩa’ dawn il-vetturi g˙al skop ta’ kummerç jew g˙all-kiri u kumpens, illi huwa uΩu li jsir bi ksur tal-li©i. Il-kelliem g˙al TM qal li dan id-dokument sar wara konsultazzjoni wiesg˙a ma’ bosta partijiet interessati u li kien hemm qbil fuq il-pakkett propost. Permezz ta’ din il-konsultazzjoni, ir-regolamenti ©ew emendati u l-pjançi ser jibqg˙u bojod, iΩda minfok bil-linka sewda ji©u bl-inka ˙adra. Huwa kkonferma wkoll li, sabiex il-pjançi jkunu suwed hemm bΩonn li jin©iebu pjançi ©odda u dan mhux possiblli peress li l-kulur tal-pjançi, illi fil-kaΩ ta’ Malta huma bojod, to˙ro© minn Direttiva talUnjoni Ewropea. Madankollu, il-kelliem sostna li Transport Malta u l-Ministeru g˙atTrasport u l-Infrastruttura mhumiex jeskludu li jista’ jsir tibdil aktar ‘il quddiem. Il-linji gwida l-©odda g˙arre©istrazzjoni ta’ karozzi ‘vintage’ jistg˙u jinstabu fuq http://goo.gl/2mq9KK

LokALI kÓ

09|08|2015 05

kullhadd.com

“SE NERÌGÓU NAGÓTU L-ÓAJJA LILL-ISPTAR SAN LUQA” Is-Segretarju Parlamentari Chris Fearne RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com

Ritratt: ALAN SALIBA

Sfortunatament f’Malta m’g˙andniex sptar speçjalizzat fejn persuna li tkun g˙addiet minn operazzjoni ma©©uri, puplesija, jew inçident ikrah, tirriabilita ru˙ha biex tkun tista’ ter©a’ tid˙ol lura fis-soçjetà. G˙alkemm jeΩistu çertu servizzi, b˙al dawk offruti millIsptar Karen Grech, dawn huma iktar ikkonçentrati fuq lanzjani. Hemm ukoll id-dipartiment tal-fiΩjoterapija fl-Isptar San Luqa, iΩda hawn l-ambjent, u l-g˙odda ta’ hawnhekk, illum saru wisq antiki. F’intervista ma’ din ilgazzetta, is-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne jiΩvela l-pjanijiet li hemm g˙all-Isptar San Luqa b˙ala sptar ta’ riabilitazzjoni, u kif dan jikkumplimenta l-investiment li qed isir f’oqsma o˙ra tas-servizzi tas-sa˙˙a. Terz tal-pazjenti jibqg˙u ming˙ajr servizz ta’ riabilitazzjoni Ming˙ajr tidwir mal-lewΩa, isSegretarju Parlamentari Chris Fearne jikkwantifika l-ammont ta’ pazjenti li batew u g˙adhom qed ibatu min˙abba n-nuqqas ta’ servizz ta’ fiΩjoterapija. “A˙na nafu minn figuri li g˙andna ta’ bejn l-2008 u l2013 li iktar minn terz tal-pazjenti li jkunu Mater Dei u li jkollhom bΩonn riabilitazzjoni jispiççaw ma je˙duhiex g˙ax m’hemmx façilitajiet.” Jispjega li dan i˙alli ˙afna konsegwenzi, l-ewwel nett fuq il-persuna nnifisha li jaf ikollha bΩonn ter©a’ titg˙allem ˙iliet baΩiçi; b˙al kif tiekol u timxi, u t-tieni nett fuq l-ekonomija, g˙ax ming˙ajr riabilitazzjoni persuna jaf ma tkunx tista’ ter©a’ tid˙ol lura g˙ax-xog˙ol. “Nafu li kuljum bejn 50 u 60 ru˙ ikunu qeg˙din f’Mater Dei mhux g˙ax g˙andhom bΩonn ikunu hemm, iΩda g˙ax ikunu qed jistennew servizz ta’ riabilitazzjoni,” sa˙aq Mr Fearne. B˙alma wie˙ed jista’ jassumi, dan il-fattur qed ikompli jiggrava l-problema ta’ nuqqas ta’ sodod f’Mater Dei, u g˙alhekk in-nuqqas ta’ sptar dedikat g˙all-fiΩjoterapija qed ikollu wkoll konsegwenzi fuq isservizz li jing˙ata minn Mater Dei. B’referenza g˙all-Isptar San Luqa, Mr Fearne jitbissem meta jiftakar fis-snin li qatta’ jistudja u ja˙dem hemm, u jg˙id li g˙andu memorji sbie˙ ˙afna ta’ dan il-post, li kien sptar mill-aqwa. Madankollu, matul l-a˙˙ar g˙axar snin dan t˙alla fi stat ta’ abbandun. “A˙na nafu li g˙andna bΩonn iktar sodod f’Mater Dei, u li g˙andna bΩonn sptar ta’ riabilitazzjoni, u g˙alhekk se ner©g˙u nag˙tu l-˙ajja lil St Luke’s.” Pixxina ©dida g˙all-idroterapija f’San Luqa Mr Fearne jg˙id li b˙alissa

qeg˙din f’negozjati mal-konsorzju Vitals Global Healthcare (VGH), li kienu l- preferred bidders meta saret talba g˙allproposti ftit tax-xhur ilu. Ilpjan tal-Gvern huwa li fl-isptar tar-riabilitazzjoni f’San Luqa jkun hemm 230 sodda dedikati g˙ar-riabilitazzjoni, b’50 minnhom ikunu g˙al riabilitazzjoni ©erjatrika. Il-180 sodda l-o˙ra se jkunu dedikati g˙al tliet forom ta’ riabilitazzjoni: g˙al dawk li sofrew minn xi tip ta’ puplesija; g˙al dawk li g˙amlu operazzjonijiet, inkluΩ dawk li saritilhom xi amputazzjoni; u g˙al dawk li jkollhom trawma muskolari u skeletali, li ˙afna drabi tkun kawΩa ta’ xi inçident. Mas-servizzi speçjalizzati se jkun hemm ukoll is-servizz ta’ idroterapija, fejn se tinbena pixxina ©dida u ikbar milli hemm, se jkun hemm ukoll servizzi ta’ occupational therapy , fiΩjoterapija, speech language pathology, kif ukoll iddipartiment tal-prostetika. Barra minn dawn se jkun hemm ukoll Ωew© laboratorji li janalizzaw bi preçiΩjoni x’g˙ajnuna g˙andha bΩonn persuna biex tiççaqlaq u timxi a˙jar. Is-servizzi mill- motion laboratory u l-gait laboratory huwa l-ewwel darba li se jkunu qed ji©u offruti f’Malta. IΩda dan mhux kollox, g˙ax il-Gvern qieg˙ed ukoll f’negozjati ma’ universitajiet u sptarijiet barranin ta’ fama internazzjonali, fejn se jsir ftehim biex dan l-isptar ikun jista’ jikkollabora mag˙hom. “B’hekk il-pazjenti Maltin ikunu jistg˙u jgawdu mhux biss mid-dedikazzjoni u l-professjonalità tal-istaff Malti, iΩda wkoll ikollhom g˙ad-dispoΩizzjoni tag˙hom l-g˙arfien ta’ esperti barranin,” jis˙aq

Fearne. “L-MUMN qablet mag˙na li dan huwa pass importanti ’l quddiem” Is-Segretarju Parlamentari jg˙id li n-negozjati jinsabu fi stat avvanzat. Parti minn dawn in-negozjati qed isiru malunjins matul dawn il-jiem. “Lill-˙addiema tag˙na rridu nserr˙ulhom mo˙˙hom li din hija opportunità kbira li mhux biss tag˙mel ©id lill-pazjent, iΩda li tippreΩentalhom ukoll opportunitajiet biex javvanzaw fil-karriera tag˙hom.” Mistoqsi dwar il-kritika li saret mill-MUMN din il-©img˙a rigward nuqqas ta’ sodod, blistaff li qed ikollu jla˙˙aq ma’ ˙afna pazjenti, Mr Fearne qal li f’Mater Dei fl-a˙˙ar jiem da˙lu ˙afna kaΩijiet ta’ deidrazzjoni min˙abba s-s˙ana. Huwa fakkar kif b˙alissa hemm g˙exieren ta’ sodod li huma okkupati minn pazjenti li m’g˙andhomx bΩonn ikunu hemm, imma fi sptar ta’ riabilitazzjoni. G˙alhekk, ©aladarba jibda jopera l-isptar ta’ riabilitazzjoni se jkun hemm iktar sodod disponibbli f’Mater Dei. “Din is-sitwazzjoni di©à ddiskutejnieha mal-MUMN li qablet mag˙na li dan huwa pass importanti ’l quddiem,” isostni Mr Fearne. Sptar ©did f’G˙awdex bi 350 sodda g˙al pazjenti G˙awdxin L-G˙awdxin ukoll se jkollhom iç-çans biex b’mod dirett igawdu mill-investiment li se jsir fil-qasam tas-Sa˙˙a. IsSegretarju Parlamentari jispjega kif se jinbena sptar ©did f’G˙awdex, li se jkollu 450 sodda, bi 350 sodda li jkunu

riservati esklussivament g˙al pazjenti G˙awdxin. F’G˙awdex se jkun hemm ukoll Çentru tas-Sa˙˙a ©did, li se jikkumplimenta dak eΩistenti fir-Rabat. “A˙na nemmnu li l-kura primarja hija importanti ˙afna, u m’a˙niex se nag˙mlu l-iΩball li g˙amel ˙addie˙or li Ωviluppa Mater Dei iΩda ˙alla l-kura fil-komunità taqa’ biççiet, u hekk kul˙add jispiçça jmur l-isptar.” Minbarra l-isptar u çentri tassa˙˙a ©odda, G˙awdex se jara wkoll il-ftu˙ ta’ skola medika u çentru ta’ riçerka minn Barts, li minbarra li se ji©bed numru ta’ studenti, se jattira wkoll professjonisti ta’ fama internazzjonli li ji©u f’pajjiΩna biex jg˙allmu u fl-istess waqt joffru s-servizzi tag˙hom lillpazjenti G˙awdxin. Minbarra li se titjieb l-infrastruttura, se jkollna wkoll il-benefiççju ta’ tobba u speçjalisti barranin. Dan apparti li l-investiment ta’ Barts mistenni j˙alli €10 miljun fl-ekonomija G˙awdxija. L-iskola medika ta’ Barts se tifta˙ ukoll opportunitajiet ta’ kollaborazzjoni mal-Università ta’ Malta. Filwaqt li l-istudenti Maltin jistg˙u jibqg˙u jie˙du edukazzjoni ta’ livell g˙oli b’xejn mill-università Maltija, liskola ta’ Barts tkun miftu˙a g˙al kul˙add bi ˙las. Opportunitajiet utli ˙afna se jkunu g˙al dawk gradwati filmediçina li jkunu jixtiequ jkomplu jispeçjalizzaw. Mistoqsi jekk hemmx xi mira ta’ Ωmien g˙al dawn ilpro©etti, Mr Fearne jg˙id li g˙alkemm kollox jiddependi minn kemm se jdumu g˙addejjin in-negozjati, kemm malVGH u kemm mal-unjins, jekk kollox jibqa’ g˙addej bl-istess ritmu huwa ppjanat li x-

xog˙lijiet infrastrutturali jibdew sal-a˙˙ar tas-sena. Minn g˙ada se jibda jing˙ata s-servizz ta’ kimoterapija mill-Isptar Sir Anthony Mamo Min-na˙a l-o˙ra, l-Isptar Karen Grech se jara pro©ett kbir ta’ tisbi˙ u rran©ar li prattikament se jag˙tih total ta’ disa’ swali ©odda. Dan l-isptar se jkun iffukat fuq il-©erjatrija, ji©ifieri l-kura tal-anzjani. Din hija wkoll inizjattiva importanti li se tnaqqas il-piΩ minn fuq Mater Dei, u anke fejn l-anzjan igawdi minn kura speçjalizzata. Barra minn hekk, fl-Isptar San Luqa se jkun hemm ukoll çentru ©did tad-dermatolo©ija, li l-amministrazzjoni preçedenti ma kinitx ˙asbet g˙alih u li g˙alhekk kellu jibqa’ Boffa. Dan iç-çentru l-©did se jkun komplut bi tnax-il sodda, outpatients, swali tal-operazzjonijiet, u laboratorju; kollha kemm huma ffukati fuq il-kura tal-©ilda. Mr Fearne itemm jg˙id li minn nhar it-Tnejn se jibda sservizz ta’ kimoterapija millisptar tal-onkolo©ija Sir Anthony Mamo. Minkejja li ta˙t Gvern Nazzjonalista dan il-pro©ett kien waqa’ lura ˙afna tant li kien hemm çans li jintilfu €50 miljun f’fondi Ewropej, dan il-Gvern irnexxielu jirkurpra Ω-Ωmien mitluf tant li f’Diçembru li g˙adda dan l-isptar beda jara l-ewwel pazjenti flOutpatients. Minn g˙ada lpazjenti li qed jie˙du l-kura bir-ra©©i fl-Isptar Boffa se jibdew jintbag˙tu ftit ftit lejn Sir Anthony Mamo, fi proçess li mistenni jie˙u madwar sitt ©img˙at.

06 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

F’SETTEMBRU JIBDEw UÓUD MIR-ROTOT IL-ÌODDA Nhar il-Óamis li g˙adda lkumpanija Malta Public Transport (MPT) ˙abbret ilwasla tat-tieni grupp ta’ 40 karozza tal-linja l-©odda u li ©ew introdotti fis-servizz matul dan il- weekend . Kif imwieg˙ed, dan segwa lewwel lott ta’ 40 karozzi tallinja ©odda li waslu f’Lulju li g˙adda u li j©ibu l-ammont totali ta’ karozzi tal-linja ©odda sa 80 fi Ωmmien xahar. It-62 karozza tal-linja ©odda li fadal se jaslu f’Malta f’Settembru bit-total jitla’ g˙al 142 karozza. Ma’ dan il-lott ta’ karozzi tal-linja ©odda, sa mill-bidu tas-sena l-kumpanija se tkun ©abet f’Malta total ta’ 115 vettura. Permezz tal-wasla ta’ dawn l-40 vettura, l-MPT se tibg˙at lura lejn ir-Renju Unit it-23 karozza tal-linja temporanja li kienu mikrija s-sena l-o˙ra. Bosta mill-problemi fl-arja kundizzjonata li ©ew irrappurtati kienu marbutin ma’ dawn il-vetturi temporanji hekk kif dawn ma kinux adattati g˙allklima s˙una ta’ Malta, speçjalment tul dawn l-a˙˙ar ©img˙at. Vetturi ta’ kwalità Fi stqarrija ma˙ru©a aktar kmieni din il-©img˙a, il-Malta Public Transport skuΩat ru˙ha g˙al dan l-inkonvenjent u rringrazzjat lill-pubbliku g˙allkoperazzjoni tieg˙u u l-paçenzja li wera matul din ittranΩizzjoni, filwaqt li assigurat li se tkompli tinvesti fi flotta ta’ vetturi li hija aktar adattata g˙al Malta. Hija sostniet ukoll li lkarozzi tal-linja l-©odda s’issa rçivew kummenti poΩittivi,

kemm mis-sewwieqa kif ukoll mill-pasisi©©ieri. G˙ad-differenza tal-vetturi temporanji, il-©odda kienu mibnijin speçifikament g˙al Malta millkumpanija Torka, Otokar, u ©ew spezzjonati b’mod rigoruΩ minn tekniki tal-Malta Public Transport matul ilproçessi kollha tal-manifattura. Il-vetturi l-©odda g˙andhom tul ta’ 9.6 metri u huma ftit idjaq mill-ma©©oranza tal-flotta preçedenti. Dan id-daqs il©did mistenni li joffri l-flessibbiltà neçessarja biex issewwieqa jkunu jistg˙u jimmanuvrawhom a˙jar fuq çerti rotot. Huma g˙andhom ukoll art baxxa li tipprovdi aççess façli g˙as-si©©ijiet bir-roti u pushchairs. Barra minn hekk, dawn ilvetturi g˙andhom Ωew© bibien, ma˙suba sabiex jippermettu lin-nies illi jitilg˙u abbord u jinΩlu b’mod effiçjenti u b’hekk jitnaqqas il-˙in talimbark. L-istess karozzi tal-

linja jifil˙u massimu ta’ 60 passi©©ier u huma mg˙ammra b’magni Euro 6, l-og˙la standard f’termini ambjentali. Tallinja Card L-introduzzjoni ta’ dawn ilvetturi tkompli tibni fuq issuççessi li di©à nkisbu flimmodernizzar tas-servizz tattrasport pubbliku. Fost dawn is-suççessi kien hemm l-introduzzjoni tat-Tallinja Card fejn, sal-lum, aktar minn 185,000 applikaw g˙al din il-kard, re©istrazzjoni illi se tkun b’xejn g˙all-ewwel sena. Aktar minn 100,000 Tallinja Card di©à ntuΩaw mill-inqas darba. Din hija xi ˙a©a poΩittiva ˙afna u turi li s-sistema qieg˙da ta˙dem hekk kif iΩjed minn 60% tal-vja©©i kollha li saru f’Lulju kienu bl-uΩu ta’ dawn il-kards. Sadanittant, iΩjed minn 70,000 vja©© saru b’xejn g˙al min la˙aq il-limitu tal- monthly capping li huwa €26 fix-xahar.

Sabiex din ir-riforma ssir id f’id mal-pubbliku, il-Malta Public Transport po©©iet aktar minn 40 impjegat tal-customer care g˙ad-dispoΩizzjoni tal-klijenti tag˙ha fil-call centres jew kiosks li qeg˙din jindirizzaw il-mistoqsijiet tan-nies u jipprovdu l-informazzjoni mitluba. In-numru ta’ passi©©ieri ssena li g˙addiet, meta sservizz kien immexxi millGvern u Transport Malta, kien l-og˙la f’25 sena hekk kif fl2014 kien hemm 43.7 miljun passi©©ier, ikkumparat mat32.8 miljun tal-2011, meta da˙let l-Arriva. Dan ifisser illi fi tliet snin il-passi©©ieri Ωdiedu bi kwaΩi 11-il miljun. Il-poplu aççetta l-bidla F’kummenti li tana l-Ministru g˙at-Trasport u l-Infrastruttura Joe Mizzi huwa sostna li dawn ir-riΩultati jfissru li l-poplu aççetta li jag˙mel it-tranΩizzjoni lejn is-sistema l-©dida

tal-kards illi huwa ddeskriva b˙ala “ milestone ” importanti g˙all-pajjiΩ. “Meta taqbeΩ dak l-ammont li tkun ˙allast g˙alih fiΩ-Ωmien stipulat inti tivvja©©a b’xejn. Dak huwa l-iskop, ji©ifieri li aktar ma tivvja©©a, inqas t˙allas. A˙na rridu ninçentivaw lil frequent bus user . B’dankollu, mhux qed ng˙id li jien sodisfatt bis-servizz, g˙ax problemi b’sistema ©dida b˙al din se jkun hemm dejjem. Però, aktar ma jg˙addi ΩΩmien, aktar qed ikun hemm titjib,” spjega Mizzi. Il-Ministru g˙at-Trasport u lInfrastruttura spjegalna wkoll li r-rotot il-©odda se ji©u introdotti hekk kif jaslu dawn il-vetturi l-©odda kollha blewwel faΩi ta’ introduzzjoni sse˙˙ f’Settembru u t-tieni faΩi f’Ottubru. Sal-a˙˙ar tas-sena huwa ppjanat li jkunu bdew ji©u implimentati r-rotot il©odda kollha. B’dan ikunu Ωdiedu tliet miljun kilometru fis-sena man-network ta’ rotot.

MALTA TISSEMMA FIL-MIDJA BARRANIJA B’RABTA MAL-EKONOMIJA ÇIRKULARI Fl-Unjoni Ewropea u f’˙afna pajjiΩi Ewropej, b˙alissa g˙addej ˙afna diskors fuq l-hekk imsej˙a ekonomija çirkulari li tiffoka l-aktar fuq il-qalba mill-fossil fuels g˙all-uΩu tal-ener©ija rinovabbli kif ukoll fuq ir-rwol taddiversità b˙ala karatteristika ta’ sistemi reΩiljenti u produttivi. Din id-diskussjoni fuq l-ekonomija çirkulari tittratta wkoll ir-rwol tal-flus u l-finanzi b˙ala parti minn dibattitu wiesa’ u, fil-fatt, u˙ud mill-pijunieri tag˙ha appellaw biex ikun hemm titjib fl-g˙odod ta’ kejl tal-prestazzjoni ekonomika kemm jista’ jkun malajr. Isem Malta fuq sit barrani Min˙abba dawn ir-ra©unijiet, fost o˙rajn, l-ekonomija çirkulari qed takkwista aktar appo©© mill-gvernijiet madwar id-dinja inkluΩ dak ta’ pajjiΩna. Fil-fatt, kien hawnhekk li isem Malta ssemma bi prominenza bissa˙˙a tal-Ministru g˙all-IΩvilupp Sostenibbli, l-Ambjent u t-Tibdil talKlima Malti Leo Brincat, fejn artiklu partikolari tieg˙u li kiteb riçentament f’gazzetta lokali rreferew g˙alih f’dan is-sit u ssemma bi prominenza. Fil-fatt, permezz ta’ dak li kiteb flartiklu, dan is-sit qal li l-Ministru

Brincat ikopri firxa ta’ kwistjonijiet sinifikanti inkluΩ l-importanza li ji©u Ωviluppati livelli og˙la ta’ g˙arfien dwar l-ekonomija çirkulari u l-impatti lokali tag˙ha kif ukoll il-pakkett talpolitika li jmiss u li huwa mistenni jkun ippubblikat mill-Kummissjoni Ewropea qabel tmiem din is-sena. Sinjali inkora©©anti Dan is-sit ikompli jg˙id li hemm istituzzjonijiet finanzjarji li ilhom li adottaw il-prinçipju tal-ekonomija çirkulari. Fil-fatt, f’artiklu tal- Financial Times ta’ din il-©img˙a, il-Kap EΩekuttiv tal-Interface Rob Boogard issu©©erixxa li l-korpi finanzjarji g˙andhom bΩonn jirridefinixxu lfehmiet tag˙hom dwar ir-riskji u lvalur biex b’hekk ikunu jistg˙u jie˙du l-massimu possibbli millopportunitajiet li toffri l-ekonomija çirkulari. Dan kollu jidher li qanqal dibattitu fuq il-potenzjal li g˙andu s-settur finanzjarju biex jiddistakka ru˙u millmudell kurrenti, iΩda jidher li hemm sinjali inizjali li juri li l-finanzi qed jadottaw g˙at-tibdiliet li qed ikunu fil-cash flows kif ukoll fil-forom differenti tal-immani©©jar tal-assi.

LOKALI KÓ

kullhadd.com

09|08|2015 07

Ritratt: KELSEY MAY CONNOR

MALTEMPATA TAÓKEM LILL-GÛEJJER MALTIN... L-EBDA SORPRIÛA

Maltempata qasira iΩda qawwija ilbiera˙ ˙akmet il-gΩejjer Maltin u anki g˙amlet xi ˙sarat infrastrutturali. Xi arbli tal-festa spiççaw imqaççtin, o©©etti taru minn fuq il-bjut, u dawk li ˙allew bibien u twieqi miftu˙in kellhom jit˙abtu biex je˙ilsu mill-ilma li da˙lilhom f’darhom. IΩda minkejja li kien hemm min iddeskriva din il-maltempata b˙ala fenomenu stramb, fil-verità din ma kienet ta’ l-ebda sorpriΩa g˙al dawk li josservaw it-temp. Lil hinn mill-maltemp kbir li kien qed jag˙mel f’pajjiΩi ©irien tag˙na b˙al Sqallija, is-s˙ana kbira li g˙amlet fl-a˙˙ar jiem kien evidenti li se twassal g˙al maltempata. Fi stqarrija l-Uffiççju Metereolo©iku tal-Ajruport Internazzjonali ta’ Malta qal li l-maltempata kienet riΩultat ta’ s˙ab tqil li beda miexi fuq il-Lvant ta’ Malta. Dan kawΩa ta’ temperaturi tal-ba˙ar s˙an ˙afna li kienu jla˙˙qu 29°C u li huma ˙afna og˙la minnorma g˙al Awwissu. Dawn ir-temperaturi wasslu g˙all-formazzjoni ta’ s˙ab tax-xita, li mal-˙in beda miexi mil-Lvant g˙allPunent tal-gΩira. G˙alkemm g˙al xi ˙in il-maltempata ˙olqot ftit paniku fost dawk li ma kinux preparati g˙aliha, is-sitwazzjoni malajr re©g˙et ©iet g˙an-normal, tant li l-programm tal-festa ta’ San Gejtanu talÓamrun baqa’ g˙addej kif pjanat. Minkejja li kien imbassar li l-maltemp ikompli g˙addej matul illejl, sakemm morna g˙all-istampa tard ilbiera˙ filg˙axija l-ajru kien feta˙ u ma re©g˙etx g˙amlet xita.

TINQABAD SUSTANZA SUSPETTUÛA F’KORDIN

Fi stqarrija ma˙ru©a tard ilbiera˙ il-Gvern qal li ˙idma sfieqa milluffiçjali tal-Façilità Korrettiva ta’ Kordin wasslet biex jinstabu erba’ pakketti li allegatament fihom sustanza suspettuΩa, flimkien ma’ strument li jaqta’, f’wa˙da mid-diviΩjonijiet. Il-Gvern qal li din is-sejba hija prova tat-tis˙i˙ fil-˙idma talamministrazzjoni tal-Façilità biex ti©©ieled u traΩΩan id-d˙ul taddroga fil-Façilità. Din tinkludi testijiet iktar frekwenti u intensifikazzjoni tal-uΩu tal-klieb tat-tfittxija li g˙adhom kemm temmew ta˙ri© intensiv. B’rabta ma’ dan il-kaΩ sar rapport lill-pulizija tad-distrett li qeg˙din jinvestigaw il-kaΩ biex jittie˙du passi kriminali kontra Ωew© residenti suspettati mill-istess Façilità.

08 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ LokaLi

1,400 mediÇina Ìdida approvati f’sentejn Im˙abbar ro˙s ie˙or filprezzijiet ta’ diversi mediçini Fl-a˙˙ar sentejn l-Awtorità dwar il-Mediçini rre©istrat titjib sostanzjali fl-operat

tag˙ha tant li minn sitwazzjoni ta’ telf li kienet tag˙mel qabel Marzu 2013, illum din qed tiffinanzja lilha nnifisha. Apparti minn hekk, il-

Ministru g˙ad-Djalogu Soçjali, Affarijiet talKonsumatur u Libertajiet Çivili Helena Dalli ˙abbret ukoll 1,400 mediçina ©dida approvati f’sentejn. F’konferenza tal-a˙barijiet fl-ispiΩerija Crux fil-Qajjenza f’BirΩebbu©a, li g˙adha kemm fet˙et il-bibien tag˙ha g˙all-konsumaturi, il-Ministru Dalli semmiet ukoll kif lAwtorità dwar il-Mediçini mhux biss irnexxielha ttejjeb il-qag˙da finanzjarja tag˙ha, iΩda llum qed tmexxi pro©etti fil-qasam tarre©istrazzjoni tal-mediçini anke barra minn Malta. Dan qed irendi introjtu finanzjarju li l-Awtorità qed ter©a’ tinvestih, fost l-o˙rajn, f’ta˙ri© g˙all-impjegati tag˙ha. Punt ta’ referenza fil-UE Il-Ministru g˙ad-Djalogu Soçjali, Affarijiet talKonsumatur u Libertajiet

Çivili fissret kif Malta hija punt ta’ referenza fl-Unjoni Ewropea, fejn pajjiΩna qed jintg˙aΩel biex jevalwa lmediçini qabel ma dawn jitpo©©ew fis-suq. Hija semmiet ukoll kaΩ fejn l-Awtorità g˙amlet l-ewwel proçedura biex tag˙ti pariri xjentifiçi flimkien mal-Awtorità talMediçini tal-Awstrija g˙allkura ta’ mard rari bl-isem ta’ Duchenne’s Muscular Dystrophy. Din il-marda taffetwa tifel minn kull 3,600. Il-Ministru Dalli qalet li lIntelligence Unit fi ˙dan lAwtorità dwar il-Mediçini li tnediet aktar kmieni din issena qed t˙alli l-frott mixtieq fejn jid˙lu prezzijiet talmediçini, tant li g˙al darb’o˙ra l-Ministeru qed i˙abbar ro˙s ie˙or f’diversi mediçini (Appendiçi A). Qalet ukoll li n-nies li jg˙ixu fil-Qajjenza u l-madwar issa se jkunu jistg˙u jin-

Mediçina

qdew b’aktar kumdità bilftu˙ ta’ din l-ispiΩerija l©dida li qed toffri wkoll isservizz tal-Pharmacy of Your Choice (POYC). Tnejn minn kull seba’ mediçini ©ew awtorizzati mill-Awtorità fl-a˙˙ar sentejn Iç-Chairman tal-Awtorità dwar il-Mediçini, il-Professur Anthony Serracino Inglott, spjega kif tnejn minn kull seba’ mediçini li qeg˙din fissuq ©ew awtorizzati millAwtorità fl-a˙˙ar sentejn. Huwa spjega kif wie˙ed mir-rwoli tal-Awtorità hu li tara li l-ispiΩeriji jag˙tu servizz ta’ kwalità. F’dan irrigward, l-Awtorità dwar ilMediçini qed tassisti billi anke toffri placements ta’ ta˙ri© g˙al spiΩjara li g˙allewwel darba qed isegwu lkors ta’ Dottorat filFarmaçija.

Prezz Antik

Prezz Ìdid

Lexova 500mg tablets x7

€10.78

€10.08

Lexova 500mg tablets x5

€7.70

€7.20

Sildenafil Clommel 50mg film-coated tablets x4

€18.95

€7.55

Nasacort Nasal spray

€8.50

€3.08

sildenafil Clommel 25mg film-coated tablets x4

€18.95

€6.55

Nu-Seals 75 enteric coated tablets x56

€3.99

€1.25

Lyclear Dermal Cream 5% x30g

€9.75

€2.80

S-Oropram 10mg tablets x30

€14.98

€4.13

Risontel once a week 35mg

€19.95

€4.25

Pintal 7.5mg/5ml syrup x200ml

€5.10

€1.00

Moment 200mg tablets x24

€3.90

€0.50

Candiplas cream x30g

€5.19

€0.56

Plavidosa 75mg tablets x28

€24.00

€1.60

Esomeprazole TAD 20mg hard capsules x30

€18.50

€1.00

Regaine for Women Regular strength x1

€31.85

€1.51

Omeprazole 20mg capsules x28

€11.73

€11.20

Esomeprazole TAD 40mg hard capsules x30

€24.50

€23.50

Mirtazapine Aurobindo 30mg orodispersible tablets x30

€16.50

€15.90

Nuvaring vaginal device x3

€44.90

€43.61

Rhinocort Aqua 64ug Nasal Spray

€9.21

€8.94

Zoley 2.5mg/1.5mg film-coated tablets x28

€12.26

€11.91

Fucithalmic eye drops x5g

€5.40

€5.32

LOKALI KÓ

09|08|2015 09

kullhadd.com

ID-DIFFERENZA FIS-SALARJI PUBBLIÇI BEJN IL-GVERN TAL-PN U L-GVERN ATTWALI…

TLIET KWARTI TAL-OGÓLA KARIGI PUBBLIÇI B’SALARJU INQAS JEW L-ISTESS it-tnejn bis-salarju ta’ ftit iktar minn €70,000.

ffrank a x b i s s i l - f l u s b i l l i baxxa s-salarju ta’ diversi uffiçjali pubbliçi, iΩda wkoll billi elimina numru ta’ karigi ta’ Uf f i ç j a l i E Ω e k u t t i v i u g˙aqqadhom mal-kariga ta’ Chairman, b’persuna wa˙da sservi b ˙ a l a C h a i r m a n EΩekuttiv. EΩempji ta’ dan it-tip huma l-karigi fil-Gaming Authority, fejn Ωew© persuni f’daqqa kienu jaqilg˙u k w aΩi €124,0 0 0 . I l l u m d a n i x xog˙ol qed isir minn persuna w a ˙ d a l i t i t ˙ a l l a s €114,000. L-istess sar fl-awtorità g˙allinform a t i k a ( M I T A ) , f e j n qabel Ωew© uffiçjali g˙olja, wie˙ed minnhom Deputat Nazzjonalista, kienu jaqilg˙u fuq €1 1 0 , 0 0 0 b e j n i e t h o m . Illum persuna wa˙da qed tag˙mel ix-xog˙ol ta’ dawn

MITA

MCCAA

GOZO CHANNEL

madwar 30% tal-og˙la uffiçjali pubbliçi qed jit˙allsu inqas milli kienu jit˙allsu mill-Gvern preçedenti. Din ilgazzetta ©abret total ta’ 15-il uffiçjal pubbliku li qed jit˙allsu ˙afna inqas minn dak li kienu jit˙allsu persuni o˙ra fl-istess kariga sa sentejn ilu. Fit-tabelli t’hawn ta˙t, ilkaxxa skura turi l-persuni li kienu jokkupaw il-kariga fi Ωmien Gvern Nazzjonalista, u s-salarju li kellhom. Il-kaxxa ç-çara turi min qed jokkupa din il-kariga llum u s-salarju li g˙andu. Il-kaxxa ta’ ta˙t nett turi d-differenza fissalarji rispettivi.

Minkejja li l-Partit Nazzjonalista spiss jitkaΩa bissalarji u l-perkaççi ta’ uffiçjali pubbliçi g˙olja fi ˙dan awtoritajiet, kummissjonijiet, jew korporazzjonijiet parastatali, fil-fatt jirriΩulta li kwaΩi tliet kwarti minn dawn issalarji huma inqas jew l-istess meta mqabbla ma’ dawk fi Ωmien Gvern Nazzjonalista. L-iktar kaΩ evidenti ta’ salarju massiçç li kien jing˙ata fi Ωmien il-Gvern preçedenti u li tnaqqas drastikament mill-Gvern attwali huwa dak tal-Uffiçjal Kap EΩekuttiv tal-Air Malta. Il-Ministru Nazzjonalista inkarigat mill-Air Malta dak iΩ-Ωmien, Tonio Fenech, kien qal li ma jridx lil “xi çuç Malti” jmexxi l-linja nazzjonali ta’ pajjiΩna. Kien g˙alhekk li g˙aΩel lil Peter Davies,

IngliΩ irtirat b’rekord professjonali li Ωgur ma jistax ji©i deskritt b˙ala wie˙ed ta’ suççess. Gvern Nazzjonalista kien g˙aΩel li j˙allas lil Davies xejn inqas minn nofs miljun ewro fis-sena. B’kuntrast, il-Gvern attwali, li dejjem emmen fit-talent Malti, appunta lil Philip Micallef f’din il-kariga, meta skada l-kuntratt ta’ Davies. Lil Micallef il-Gvern preΩenti qed i˙allsu €125,000 fis-sena, li hija €375,000 inqas minn dak li kien jit˙allas Davies g˙allistess xog˙ol.

Mhuwiex biss is-salarju talKap EΩekuttiv tal-Air Malta li ©ie mnaqqas mill-amministrazzjoni preçedenti. B’kollox

Tne˙˙ew numru ta’ karigi u ©ew emalgamati

AIR MALTA

MEPA

30% qed jie˙du salarju inqas

PETER DAVIES €500,000

AUSTIN WALKER €94,716

PHILIP MICALLEF €125,000

VINCE CASSAR €18,724

- €375,000

PHILIP VON BROCKDORFF €35,459

WASTESERV

BENEDICT FARRUGIA €32,868

MARTIN SCICLUNA €12,460

DAVID BORG €13,000

- €22,999 FMS

PN PL

JAMES CAMENZULI €57,000

- €8,156

preΩenti

MATTHEW GATT & CLAUDIO GRECH €110,128

TONY SULTANA €70,212

- €75,992

NCHE

BRIAN ST. JOHN €65,156

Il-Gvern

STANLEY PORTELLI €97,305

JAMES PISCOPO €85,000

KUMM. TAL-PULIZIJA

KUMM. TAR-REFUÌJU

CHARLES BUTTIGIEG €35,423

MICHAEL CASSAR €38,937

MARIO FRIGGIERI €27,764

- €8,076

- €7,659

KwaΩi nofs l-og˙la uffiçjali pubbliçi t˙allew bl-istess salarju, anke g˙ax u˙ud millkarigi g˙adhom okkupati mill-istess persuni. Dawn jinkludu lil Anton Attard b˙ala Kap EΩekuttiv tal-PBS, Josef Bonnici b˙ala Gvernatur tal-Bank Çentrali, u Helen Damato b˙ala Kummissarju g˙at-Tfal. Huma biss ftit il-karigi li llum qed jirçievu salarji og˙la minn dawk li kienu jirçievu fi Ωmien Gvern preçedenti u huma riflessjoni ta’ rwoli li ©ew mibdula jew m i Ω j u d a , u a n k i h a w n iΩΩieda hija wa˙da minima.

JOSEPH GRECH €56,025

JOE CORDINA €30,000

- €28,927

- €26,025

TRANSPORT MALTA MALTA ARTS COUNCIL

- €12,305

MARCEL PIZZUTO €57,011

- €39,916

- €19,868

JOHN RIZZO €47,013

FRANCIS FARRUGIA €85,938

Madwar 40% t˙allew blistess salarju

GAMING AUTHORITY

DAVINIA GALEA €49,494

RUEBEN PORTAINER & NICK XUEREB €123,833

ALBERT MARSHALL €38,494

JOSEPH CUSCHIERI €114,000

- €11,000

- €9,833 KNPD

JOE CAMILLERI €10,000

OLIVER SCICLUNA €6,988

- €3,012

ETC

CLAUDIO FARRUGIA €52,740

PHILIP RIZZO €50,440

- €2,300

10 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ opInjonI

IL-monumEntI ÓAjjIn tAL-pErIt

Georvin Bugeja Uffiçjal Informazzjoni FÛL

Il-Óamis li g˙adda kienet iççelebrata l-festa tas-Salvatur, kif ukoll il-jum li fih twieled lakbar statista tal-GΩejjer Maltin fl-istorja politika tag˙na. IlPerit Duminku Mintoff, mag˙ruf b˙ala s-Salvatur ta’ Malta (u g˙ax ma qablux mieg˙u mg˙ajjar traditur). Twieled fis-6 ta’ Awwissu tal1916 fit-toroq dojoq ta’ Bormla, belt li ispiratu biex ja˙dem g˙all-batut. Jibqa’ filqlub ta’ dawk kollha li b’xi mod jew ie˙or esperjenzaw jew inkella qed igawdu millpolitika li Mintoff kien ˙addan tul iΩ-Ωmien li serva lill-poplu kemm permezz tal-Partit Laburista, kif ukoll matul issnin tieg˙u b˙ala Prim Ministru ta’ Malta. Mhux neçessarjament taqbel mal-istil li bih kien jie˙u d-deçiΩjonijiet, iΩda wie˙ed ma jistax jiç˙ad li fid-deçiΩjonijiet li ˙a pprova, b˙alma g˙andhom jag˙mlu l-politiçi kollha, iΩomm l-interess ta’ ‘Malta lewwel u qabel kollox’. B˙ala Ωag˙Ωug˙ BormliΩ ma nistax ma nirrimarkax kif ilPerit Mintoff huwa simbolu ta’ entuΩjaΩmu u ener©ija sabiex fil-˙ajja ma taqta’ qalbek qatt, tibqa’ t˙ares ’il quddiem u b’determinazzjoni tasal fejn dejjem tixtieq, imma fuq kollox iΩΩomm il-valuri u lprinçipji li jsawruk f’kull deçiΩjoni li tie˙u. Forsi matul iΩ-Ωmien il-mentalità ta’ ©eneralizzazzjoni u stigma fost il-poplu naqset xi ftit, g˙alkemm nemmen li aktar integrazzjoni fost iç-çittadini ta’ dawn il-gΩejjer hija ççavetta sabiex ˙add ma j˙oss

li jeΩistu nies li ©ejjin minn lokalitajiet tat-tielet dinja meta qed ng˙ixu f’pajjiΩ daqstant çkejken li, sfortunatament, ta’ sikwit nippruvaw naqsmuh f’Ωew© partijiet differenti li jiddistingwu minn xulxin. B˙ala Ωag˙Ωug˙ li ©ej minn lokalità li g˙al snin twal ing˙atat dejjem il-©enb u kienet dejjem midfuna ta˙t problemi soçjali li ©abet mag˙ha s-sistema ta’ housing f’pajjiΩna, in˙oss li dak li ©©ieled g˙alih il-Perit Mintoff, biex jeqred il-faqar u l-injoranza, mhux neçessarjament komplejna nibnu fuqu matul is-snin li segwew. In˙oss li b˙alma kien dan il-fatt li qabbad in-nar sabiex nibda

na˙dem u nara kif nista’ nwassal il-vuçi g˙al min m’g˙andux permezz talinvolviment tieg˙i f’diversi g˙aqdiet fosthom l-FÛL, l-istess esperjenza g˙adda minnha l-Perit u g˙alhekk in˙oss li nista’ nifhem ftit mill-˙sibijiet soçjali li kellu Mintoff, minkejja li m’g˙extx ta˙t it-tmexxija tieg˙u b˙ala Prim Ministru jew meta serva b˙ala Ministru filKabinett ta’ Boffa. Illum il-©urnata qed ingawdu minn diversi benefiççji soçjali, fosthom il-pensjonijiet u diversi g˙ajnuniet o˙ra g˙al min hu l-aktar vulnerabbli, iΩda ftit nirrikonoxxu li ˙afna minn dan kollu beda grazzi g˙allviΩjoni li kellu l-Perit.

Nazzarda ng˙id li l-ebda monument ie˙or ma jag˙ti ©ie˙ lil Dom Mintoff daqs dawn ilmonumenti ˙ajjin li jibqg˙u simbolu tieg˙u g˙al dejjem. Madankollu, ming˙ajr ma ni©©eneralizza, il-©enerazzjoni Ωag˙Ωug˙a kultant ma tapprezzax biΩΩejjed il-viΩjoni li kellu Mintoff g˙al Malta u taqta’ l-kejl fuq l-istil ta’ tmexxija li kien i˙addan jew inkella ti©©udikah biss fuq iddeçiΩjonijiet li fid-dawl tassoçjetà li qed ng˙ixu fiha llum jidhru li kienu Ωbaljati. Jaf li min˙abba li trabbejna f’soçjetà aktar Ωviluppata xi waqtiet ne˙duha for granted li kellu jkun persuna b’viΩjoni li trid tara lil Malta tal-Maltin, immexxija minn niesha, soçjetà li tkun ugwali fost uliedha, fejn id-diΩabbli ma jibqg˙ux meqjusa b˙ala diΩunur, fejn in-nisa jkollhom l-istess drittijiet f’soçjetà demokratika, fejn dawk filklassi tal-˙addiem ikollhom lopportunità biex jiΩviluppaw il-˙iliet tag˙hom biex lil uliedhom ikunu jistg˙u jag˙tuhom l-edukazzjoni xierqa, fejn lomosesswali jkunu jistg˙u jg˙ixu f’soçjetà li ma tqishomx kriminali. Illum il-©urnata wasalna? Fadal ˙afna aktar xi jsir, iΩda diffiçli nifhmu, b˙ala Ωg˙aΩag˙, li biex Mintoff wettaq il-viΩjoni tieg˙u, hu u ta’ madwaru mhux darba jew tnejn kienu mkaΩbra. Nag˙laq bil-kliem li kien qalli l-Perit ftit snin qabel miet meta kont iltqajt mieg˙u fixXatt ta’ Bormla: “Ibqa’ g˙oΩΩ il-valuri tieg˙ek u qatt tinsa minn fejn bdejt.”

bilkemm ma nippretendix l€10 g˙ax mort nara ’l ommi jew li l m i s s i e r i f i l - home ! Qisni t a l l i n a g ˙ m e l i r r i d nit˙allas bilfors! Is-sabi˙a hi li hawn sitwazzjonij i e t f e j n m i n i d u r b’ommu u missieru jispiçça jlaqqa t k o l l o x h u j e w h i ! Kemm k i e n i l u j a q d i h l i l missie r u . Ó w e j © u k i e n e t ta˙silh o m l u m a r t i b n u . Kienet t˙obbu daqslikieku kien missierha! Imbag˙ad inqalg˙et o˙tu u, minn fuq, ippretendiet li ΩΩomm il-flus hi! G˙ax wa˙˙litha f’rasha li ˙uha qed ibag˙bas fil-flus ta’ missierhom. Il-˙sieb ra©el ˙aΩin. Imma jekk jien ©o fija hemm il-qerq u l-˙aΩen kif nista’ ma na˙sibx ˙aΩin fuq

dak u fuq l-ie˙or? U dik mhux milli jkollha tag˙tik? Mela jekk qalbi hija mg˙arg˙ra fix-xe˙˙a kif nippretendi li lil ˙ija jew lil o˙ti l-g˙aΩiΩ/a ma nqaxxarhomx ˙ajjin? U tg˙id l-ispirtu ˙aΩin ta’ ©o fija li jismu reg˙ba g˙all-flus ˙a joqg˙od i©ib rispett lil ˙ija jew o˙ti, li trabbejt mag˙hom, u spiççajt issa mhux talli ma nkellimhomx talli nobg˙odhom? U l-vili hi li spiççajt nis˙ethom kull darba li nifta˙ ˙alqi u nsemmihom jew meta niftakar fihom! Dan lant ˙bieb? X’˙adt meta xlejt lil ˙ija u lil o˙ti ma’ ˙uti lo˙ra li hu jew hi l-˙alliel/a? Hemm barka fuqi li issa lflus ©ew f’idi g˙ax fl-a˙˙ar qlajt lil ˙ija u lil o˙ti u kkapparrajt kollox jien? A skaptu li tebbajt ismu jew isimha? Jekk jiena u naqra jiena ˙ati jew ˙atja li tebbajt ©ie˙ ˙ija u o˙ti min˙abba l-wirt, g˙andi qalb naqra dawn il˙sibijiet ming˙ajr ma nipprova nsewwi l-˙sara li g˙amilt fil-familja? Naf! Lill-missier jew lil ommi bellajthielhom li ˙ija jew o˙ti ˙alliel u ˙alliela tal-prima klassi! Imma lillkuxjenza tieg˙i nista’ ngiddibha? Mhux a˙jar bi ftit eluf inqas fil-but u nistrie˙ g˙al dejjem milli nitlef ru˙i minn i s s a m i n ˙ a b b a l - money money money? Flus bis-sewwa barka! Flus bil-qerq sa˙ta! U ˙allik mill˙alliel u l-˙alliela! Mur irran©a ma’ o˙tok u ma’ ˙uk!

ÓALLIEL/A!

Patri Mario Attard

L-ittimbrar tajjeb g˙all-karti. Anke g˙al fuq l-envelops. G ˙ a x k a r t i. Ma j˙ossux. Imma la g˙al fuq l-annimali mhu tajjeb u wisq aktar g˙al fuq il-bnedmin! Kien jie˙u ˙sieb missieru ma ng˙idlekx. Kien jitlaq minn sbie˙ Alla! Wara li kien je˙odlok dik il-belg˙a kafè u xi biçça ˙obΩ mixwija talMalti ,arah imur sad-dar taxxi˙. G˙ax ix-xi˙ ried jibqa’ indipendenti. La b’sa˙˙tu u j i s t a ’ j ç e k çek wa˙du ˙a taqflu f’xi dar tal-anzjani? Ma tarax! G˙andek qalb? Kollox deher miexi ˙arir. It-tfal l-o˙ra, Alla jbierek, k o l l h a m ˙abbtin! Tg˙idx kemm g˙andhom x’jag˙mlu! A r a m e t a sej˙ilhom biex jag˙tihom naqra flus u jqassmilhom id-deheb li martu u ommhom ˙allitilhom, h e m m h e k k kollha kienu hemm! Kien hemm min kien se jsiefer u ma marx apposta! M e l a l i j i tilqulek f’idejk kemxa flus u naqra deheb mhux tajjeb jew? Xejn xejn nag˙mlu xi Ωew© safriet o˙ra f ’ L i v i g n o xbin ix-xitwa li ©ejja! Bil˙aqq! “U Pa! Ara li taqsmilna kollox eΩatt g˙ax b’rasek idur! Jekk tag˙tini ˙arira inqas ma taranix iΩjed ’l hawn!” Mhux dik hija l-attitudni wara l-˙afna ©bid tal˙alq u, bis-serqa s-serqa, tfe©© dik il-˙arsa li tkun trid taqsmek fi tnejn bil-lupa li hemm ma˙Ωuna fiha? Kemm g ˙ a n d h a ra©un il-Bibbja meta tg˙id: “G˙ax ir-reg˙ba

g˙all-flus hi l-g˙erq ta’ kull ˙aΩen” (1 Tim 6:10). G˙allflus mhux missier jibki wa˙du hawn min i˙alli! G˙all-flus hawn min lest ibig˙ ru˙u! Il-lupa! Il-kilba! L-g˙atx! U l-missier, b’dahru mal-˙ajt, ikollu jag˙mel dak li jg˙idulu wliedu u jaqsmilhom dik ixxi ˙a©a li g˙ad fadallu. Ikun hemm min tant kemm ikun Nisrani jew Nisranija li lmissier jew l-omm fid-dar jibdew jarawhom Ωejda. “U int Ma, mhux a˙jar tmur ©o home?” Imma xi jkun il-˙sieb wara dan it-taparsi att ta’ ˙niena? U mhux li nitfg˙uha fil- home u xi darba, meta tmissna l-kuxjenza, ng˙idu: “Immorru narawha”? U

oPinjoni kÓ

09|08|2015 11

kullhadd.com

PoPlu ottimist bil-Provi L-ottimiΩmu tal-poplu Malti

Catherine Fenech Membru fl-EΩekuttiv Nazzjonali tal-Partit Laburista

Qatt ti©ikom is-sensazzjoni li meta taqra jew tisma’ l-a˙barijiet minn midja differenti ta˙seb li qed tg˙ix f’Ωew© pajjiΩi differenti? G˙ax filwaqt li l-OppoΩizzjoni tpen©ilna li qeg˙din fl-abbissi tal-infern u dalwaqt se ji©u fuqna it-tlett ijiem tad-dlam imbassra flApokalissi, ir-riΩultati li jo˙or©u minn diversi eΩerçizzji ta’ st˙arri© uffiçjali juru mod ie˙or. PereΩempju, skont la˙˙ar st˙arri© talEwrobarometru jirriΩulta li 81% tal-Maltin jemmnu li lekonomija tag˙na sejra tajjeb. Il-poplu Malti huwa d-doppju ottimist miç-çittadini Ewropej. Li hu aktar interessanti huwa lfatt li fi st˙arri© simili fl-2012, meta GonziPN kien fit-tmexxija ta’ pajjiΩna, l-ottimiΩmu talMaltin fl-ekonomija Maltija kienet biss ta’ 44%. Din is-sena 61% sostnew li laffarijiet f’pajjiΩna sejrin fiddirezzjoni t-tajba. Dan huwa aktar mid-doppju tal-medja talUnjoni Ewropea. Qabel l-a˙˙ar elezzjoni ©enerali, meta Simon Busuttil kien qed isostni li m’hemmx bΩonn bidla fiddirezzjoni, kienu biss 30% flist˙arri© tal-Ewrobarometru li kienu jaqblu li l-affarijiet sejrin tajjeb f’pajjiΩna. Fl-2012, kienu 34% biss tal-Maltin li jafdaw lill-Gvern, filwaqt li 52% kienu sostnew li m’g˙andhomx fiduçja fih. L-a˙˙ar st˙arri© juri li s-sitwazzjoni issa nqalbet totalment g˙ax 54% g˙andhom fiduçja fil-Gvern. Id-dejn tal-pajjiΩ L-ist˙arri© tal-Ewrobarometru juri li, filwaqt li fl-2012 24% kienu inkwetati fuq id-dejn nazzjonali, dan issa naqas g˙al 7% biss, u bir-ra©un. G˙allewwel darba fl-istorja riçenti ta’ pajjiΩna, id-dejn tal-gvern çentrali waqa’ bi kwaΩi mitt miljun meta mqabbel ma’ sena qabel. Ta’ min ifakkar li fit-tliet xhur li Simon Busuttil kien Viçi Kap tal-Partit fil-Gvern, id-dejn nazzjonali kien Ωdied b’medja ta’ mitt miljun kull xahar. Filwaqt li ta˙t amministrazzjonijiet preçedenti d-dejn t˙alla jikber xahar wara xahar, dan il-Gvern qed jirnexxilu jibda jnaqqas il-piΩ tad-dejn nazzjonali fuq ©enerazzjonijiet futuri. U dan fi klima ta’ investiment pubbliku u ming˙ajr ebda awsterità, tant li l-qg˙ad waqa’ g˙all-anqas livell fl-istorja ta’ pajjiΩna. Impjiegi u qg˙ad KwaΩi tliet kwarti tal-Maltin jemmnu li l-qasam tal-impjiegi sejjer tajjeb. Dan huwa tliet darbiet tal-medja Ewropea. Fl2012, minkejja l-fta˙ir kollu talamministrazzjoni preçedenti, lEwrobarometru kien wera li 50% f’Malta kienu jemmnu li lqasam tal-impjiegi sejjer ˙aΩin. Statistika tal-Eurostat mhux biss ikkonfermat kif illum pajjiΩna g˙andu t-tielet l-inqas rata ta’ qg˙ad fost il-pajjiΩi Ewropej b’5.5%, iΩda llum pajjiΩna g˙andu t-tieni l-inqas rata ta’ qg˙ad fost iΩ-Ωg˙aΩag˙ fl-Ewropa kollha. Qabel hemm biss il-Ìermanja. Dawn ir-riΩultati ma ©ewx mix-xejn, iΩda ©ew frott deçiΩjonijiet li ©abu kritika. It-

tra˙˙is tal-kontijiet tad-dawl u l-ilma, l-istabbiltà fil-prezzijiet tal-fjuwil, iç-çentri g˙all˙arsien tat-tfal b’xejn, ilGaranzija g˙aΩ-Ûg˙aΩag˙ li lKap tal-OppoΩizzjoni qabbilha mal-garanzija tal- washing machines , il-Programm ta’ Çittadinanza b’Investiment li lPN qalulna li qed nipprostitwixxu lil pajjiΩna, u ˙afna aktar miΩuri o˙rajn li bihom inkisbu dawn ir-riΩultati. B’dan kollu jkompli jitkattar l-ottimiΩmu fost il-poplu, u filwaqt li ˙addie˙or jibqa’ mg˙erreq f’negattività inspjegabbli, ilpoplu jinsab poΩittiv. Id-deçiΩjonijiet li qed jie˙u lGvern Laburista qed jag˙mlu minn pajjiΩna l-aqwa fl-Ewropa bil-fatti fejn, g˙all-ewwel darba wara ˙afna snin, illum qed nitkellmu dwar Ωieda fil-pensjonijiet u l-benefiççji soçjali. It-turiΩmu fl-2015 – jissoktaw ir-riΩulati poΩittivi RiΩultati eççellenti g˙at-turiΩmu f’pajjiΩna fl-ewwel nofs ta’ din is-sena fejn rajna li kwaΩi 770,000 turist Ωaru Malta bejn Jannar u Ìunju u dan ifisser Ωieda ta’ 5.3% meta mqabbel mal-istess xhur tas-sena 2014. Madankollu, l-aqwa kejl turistiku huwa l-infiq ta’ dawn itturisti. Inutli li ji©u aktar turisti imma ma jonfqux. U f’dan ixxenarju Malta wkoll qed ikollha riΩultati fantastiçi hekk kif ir-rata tat-tkabbir fl-infiq turistiku qed jiΩboq ir-rata ta’ tkabbir fin-numru ta’ turisti li jΩuru pajjiΩna. Dan ifisser li t-turist qed jonfoq aktar f’pajjiΩna. Infatti, l-infiq turistiku f’dawn lewwel xhur tas-sena kien kwaΩi €626 miljun li tirriΩulta f’Ωieda ta’ 6% fuq l-istess perjodu tas-sena l-o˙ra. Din iΩ-Ωieda tissarraf f’€35.3 miljun aktar ta’ d˙ul dirett fl-ekonomija Maltija, grazzi g˙as-suççess li lindustrija tat-turiΩmu qed tag˙mel f’pajjiΩna xahar wara xahar u li qed ji©i nnutat minn entitajiet u fora turistiçi u finanzjarji internazzjonali u lokali b˙all-Bank Çentrali ta’ Malta, il-World Tourism Organisation u dan l-a˙˙ar Standard and Poor’s. Il-prezz tal-gass

Puff! Hocus pocus! Dan kif jag˙mel dan il-Gvern, x’kull wa˙da! Mhux sewwa li f’nofs ˙mar il-lejl ta’ dwejjaq li l-

OppoΩizzjoni qed tipprova ddeffes f’mo˙˙ il-poplu, ji©i ssur Gvern u jo˙ro© stqarrija li tg˙id li l-prezz taç-çilindri talgass se jkun qed jor˙os u se jibqa’ fiss g˙at-tliet xhur li ©ejjin. Dan il-prezz huwa lor˙os prezz f’dawn l-a˙˙ar erba’ snin. Permezz ta’ din ilpolitika ta’ stabbiltà fil-prezzijiet, b’differenza minn dak li kien ji©ri fis-snin ta’ qabel, kemm in-negozji kif ukoll ilfamilji qed ikunu jistg˙u jippjanaw l-ispejjeΩ tag˙hom fl-istess waqt li tkun qed titnaqqas l-inçertezza. U l-apolo©isti tal-PN malajr ikemxu xufftejhom u jippruvaw isibu xag˙ra negattiva flg˙a©ina u jg˙idulna li ra˙su f’dan il-perjodu g˙ax il-gass ma jintuΩax fis-sajf u li issa jer©a’ jg˙ollih g˙ax-xitwa. Alla jbierek, ˙adu d-drawwa kerha tal-Kap tag˙hom li jbassru lfutur. Jekk jaqtg˙u l-futur b˙alu mela ma tantx g˙andhom ©ejjieni ta’ suççess fittbassir. Anke l-fatt li milli jidher dawn ma jsajrux fis-sajf. Na˙seb jew g˙andhom millkanali u jieklu ˙ass biss jew inkella tant dan il-Gvern qed jag˙mlilhom ©id u j˙allilhom tant flus fil-but li qed imorru jieklu barra kuljum. U jekk ilforn tag˙hom ja˙dem biddawl, allura gawdew mir-ro˙s mhux tliet xhur biss imma ssena kollha g˙ax dan il-Gvern ra˙˙silhom il-kont tad-dawl b’25%. Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar il-poplu hu l-©udikant u l-poplu jirrikonoxxi u japprova ro˙s f’kull settur tal-ener©ija. Ro˙s fl-ener©ija jfisser aktar flus filbut tal-poplu. Dan ir-ro˙s talgass jintlaqa’ ferm tajjeb minnegozji, partikolarment lukandi u ristoranti li b˙alissa huwa lqofol tan-negozju tag˙hom. Ûgur li b˙al daΩ-Ωmien juΩaw il-gass g˙at-tisjir ˙afna aktar minn perjodi o˙ra tas-sena u dan ir-ro˙s se jkompli jg˙inhom jag˙mlu suççess finnegozju tag˙hom. Aktar qlig˙ g˙al dawn in-negozji jfisser aktar flus f’idejn in-negozjant g˙all-investiment u mbag˙ad linvestiment jo˙loq aktar impjiegi g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ tag˙na u servizz a˙jar lit-turist li ji©i jΩurna. Politika perikoluΩa g˙allkisba tal-poter L-OppoΩizzjoni Nazzjonalista

hija konxja sew li riesaq ˙afna investiment f’pajjiΩna, investiment li l-Gvern attwali mhux ji©ri warajh imma qed ji©i wa˙du. Il-fatt li d-dejn nieΩel u l-qg˙ad qed jonqos, qed jinkwieta bis-s˙i˙ lill-PN. Jafu li dawn ir-riΩutati qed jo˙olqu sens ta’ fiduçja u ottimiΩmu filpoplu. Dan l-OppoΩizzjoni ma tridux. G˙all-kuntrarju. Iridu li pajjiΩna ma jkomplix f’din ittriq ta’ suççess li qabad u g˙alhekk l-istrate©ija malinna tal-OppoΩizzjoni hija ta’ kritika u oppoΩizzjoni distruttiva li ma ssib xejn tajjeb xi tg˙id fuq ebda inizjattiva tal-Gvern u, jekk tant tkun tajba l-inizjattiva u ma jistg˙ux jikkritikawha, iqumu jg˙idu li din kienet inizjattiva li bdewha huma jew g˙all-inqas ˙olmuha huma u Gvern Laburista kkuppjaha…issa bejnietna nafu fuq liema na˙a qeg˙din dawk li ©ew iddikjarati li j˙obbu jikkuppjaw, hux veru? L-OppoΩizzjoni nfexxet f’politika distruttiva imma, aktar minn hekk, f’politika perikoluΩa sabiex jippruvaw jimminaw il-fiduçja tal-investituri u jgerrxu l-investiment minn pajjiΩna. Din il-politika g˙andha l-g˙an li jitfg˙u ddubju fil-poplu u fl-investitur biex inaffru l-investiment u jnisslu sens ta’ inçertezza f’mo˙˙ il-poplu u b’hekk irrota ekonomika tista©na u limpjiegi ma jin˙olqux. Ikun hawn il-qg˙ad u d-dwejjaq fost il-poplu u b’hekk jer©a’ jkollhom xaqq tama li l-elettorat jer©a’ jtellag˙hom lura filpoter. Il-filosfu u poeta Spanjol George Santyana qal li “dawk li ma jiftakrux il-passat huma kkundannati li jer©g˙u jirrepetuh”. U l-PN, b˙alma g˙amlu fil-passat meta kienu fl-OppoΩizzjoni, xejn mhu se jiddejqu li jer©g˙u jirrepetu lpolitika tag˙hom tat-tfixkil u ddubji, jattakkaw u jimminaw inizjattvi tal-Gvern li se jkunu ta’ ©id g˙all-pajjiΩ, jattakkaw u jix˙tu dubji fuq investituri u instituzzjonijiet finanzjarji b˙al banek, bl-g˙an a˙˙ari li jintefa dell ikrah fuq pajjiΩna kemm lokalment u kemm internazzjonalment. G˙ax dan kollu jwassalhom g˙all-premju li dejjem g˙amluh tag˙hom b’çens perpetwu – il-kisba tal-poter – akkost li ja˙dmu kontra l-interess u l-©id tal-poplu Malti u G˙awdxi.

12 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ OPINJONI

GVERN LABURISTA…GVERN LI JAÓDEM 12. F’Ìunju li g˙adda Malta kellha t-tieni l-inqas rata ta’ qg˙ad fost iΩ-Ωg˙aΩag˙ fl-Unjoni Ewropea kollha. 13. Madwar tnax-il tourist assistant qed ikunu preΩenti f’numru ta’ Ωoni turistiçi biex jassistu lit-turisti. FiΩ-Ωmien li ©ej se ji©u koperti aktar Ωoni turistiçi bil-preΩenza ta’ aktar tourist assistants. 14. Skont studju tal-Ewrobarometru erbg˙a minn kull ˙ames Maltin huma sodisfatti bil-qag˙da ekonomika preΩenti ta’ pajjiΩna. 15. Skont st˙arri© tal-Ewrobarometru filwaqt li fil-˙arifa li g˙addiet kienu 73% il-Maltin li wrew sodisfazzjon g˙all-qag˙da ekonomika tal-pajjiΩ, fir-rebbieg˙a li g˙addiet dan il-persenta©© tela’ g˙al 81%.

Emanuel Cuschieri

16. F’Ìunju li g˙adda Malta kellha t-tielet l-inqas rata ta’ qg˙ad flUnjoni Ewropea kollha.

01. Ìew offruti numru ta’ lezzjonijiet tal-privat b’xejn g˙al dawk l-istudenti li ma g˙addewx mill-eΩemijiet tas-SEC. 02. L-2015 se tkun sena rekord fil-wasla ta’ turisti bil-cruise liners. Mistennija 640,000 turist li bejniethom huwa kkalkulat li se j˙allu €82 miljun fl-ekonomija tal-pajjiΩ. 03. Wasal lejn l-a˙˙ar faΩi tieg˙u l-proçess tal-karta tal-identità ©dida; sa Settembru li ©ej mistenni jintemm il-proçess kollu. 04. Twaqqaf helpdesk fl-Isptar Mater Dei bil-g˙an li joffri informazzjoni dwar dak kollu li huwa relatat mad-Dipartiment tal-OutPatients. Qed jirçievi medja ta’ 1,500 telefonata fil-©img˙a, u nnumru huwa 2545 7000. 05. In-numru ta’ persuni bla xog˙ol naqas b’1,500 f’Ìunju li g˙adda. 17. Biex ikompli ji©i assigurat li ma jkunx hemm mediçini out of stock qed isir monitora©© kontinwu tal-livelli ta’ mediçini in stock. Kif ir-riΩervi jinΩlu b’çertu ammont ti©i ordnata konsenja o˙ra. 18. Se jinfet˙u Ωew© kliniki ©odda, f’Ta’ Kerçem u l-G˙arb, G˙awdex. 19. F’Ìunju li g˙adda ©iet re©istrata Ωieda ta’ 4.5% fin-numru ta’ turisti li ©ew Malta u Ωieda ta’ 6% fin-nefqa tag˙hom. 20. Fil-perjodu tal-Milied se tinfeta˙ il-Ward tal-Emer©enza tatTfal fl-Isptar Mater Dei. 21. Ìiet introdotta d-Dementia Helpline 24 sieg˙a kuljum biex tassisti lil dawk li jkollhom bΩonn pariri dwar din il-kundizzjoni. In-numru tal-helpline huwa 1771. 22. G˙addej xog˙ol intensiv biex il-pajjiΩ ikollu Korp tal-Pulizija tal-og˙la livell. Se jkunu qed isiru r-riformi kollha me˙tie©a. 23. Matul il-©ranet li g˙addew il-lukandi f’pajjiΩna kienu kollha mimlijin.

06. Re©a’ ra˙as il-prezz taç-çilindri tal-gass. 07. Filwaqt li fl-isptar ta’ G˙awdex ta˙t Gvern tal-PN kien jintalab ˙las g˙al collar and cuff, Gvern Laburista ne˙˙a dan il-˙las u aççerta li s-servizz ikun b’xejn. 08. L-estensjoni biswit id-Dipartiment tal-Emer©enza f’Mater Dei issa da˙let fi stadju avvanzat ˙afna u mistenni tibda tilqa’ l-ewwel pazjenti sal-a˙˙ar ta’ din is-sena. 09. St˙arrig tal-Kummissjoni Ewropea wera li 84% tal-Maltin i˙ossu li l-qag˙da finanzjarja tal-familja tag˙hom hija wa˙da tajba. 10. Ìie ffirmat ftehim bejn il-Gvern u l-isptar privat St James li permezz tieg˙u mistennija tonqos drastikament l-istennija g˙al dawk li jissej˙u day surgeries b˙al operazzjonijiet relatati ma’ problemi fil-griΩmejn, il-widnejn u l-ftuq – operazzjonijiet li se jsiru bla ˙las. 11. G˙addejjin diskussjonijiet biex fil-©img˙at li ©ejjin ji©i ffirmat ftehim li permezz tieg˙u jsiru operazzjonijiet ma©©uri fil-privat – operazzjoniiet li se jsiru bla ˙las.

EDITORJAl kÓ

09|08|2015 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com INDIRIZZ POSTAlI ÌuRNAlISTI REklAmI ImPAÌNAR u DISINN

Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717 Ritianne Agius ritianne@kullhadd.com, Liam Gauci liam@kullhadd.com, u Glen Falzon glen@kullhadd.com 2090 1410/13 Alan Saliba sales@kullhadd.com 2090 1520 Leanne Grech editorial@kullhadd.com 2090 1411

EDITORJAl lIvEll bAxx Bi Prim Ministru u Kap tal-OppoΩizzjoni ©ejjin mill-mixtla talpolitika tal-Parlament Ewropew konna nemmnu li lpolitika lokali ser taqbad triq differenti minn dik talimg˙oddi. Il-Kap talOppoΩizzjoni dejjem kien jg˙id li l-fatt li ˙adem b˙ala membru parlamentari Ewropew kien ser i©ib mieg˙u kultura ©dida. Kultura fuq ilkonsensus u politika aktar çivili minn dik tal-biera˙. Meta llum naraw x’qieg˙ed ji©ri, ma nistg˙ux ma naslux g˙all-konkluΩjoni li l-politika lokali dde©enerat sal-punt li qatt ma rajna de©enerazzjoni ta’ din ix-xorta. Tal-inqas fejn jikkonçerna r-relazzjonijiet bejn iΩ-Ωew© partiti, il-politika tal-biera˙ ˙dejn dik tal-lum kienet log˙ob tat-tfal. Il-politiçi tal-biera˙ kienu jafu sa fejn g˙andhon jaslu. Illum, b’mod partikolari l-OppoΩizzjoni, dik il-linja qed tinqabeΩ. Xi ˙add qalilna: “ It’s going to get dirty.” Dawk li g˙andhom rashom s˙una fil-Partit Nazzjonalista huma ftit. Dawk li g˙andhom rashom bierda u jafu sa fejn jistg˙u jaslu huma aktar. IΩda huma l-ftit li g˙andhom issetg˙a u s-sa˙˙a li jiddeterminaw kif g˙andha ssir politika. Il-˙afna jkollhom joqog˙du

g˙al dawk il-ftit li jiddeçiedu. Fost dawn il-ftit jispikkaw ilKap tal-OppoΩizzjoni Simon Busuttil u l-Viçi Kap tal-Partit Nazzjonalista Beppe Fench Adami. Il-programm politiku tag˙hom huwa wie˙ed ‘˙amme© u ©ib lil min i˙amme©’. Minbarra dan, b’nies b˙al Daphne Caruana Galizia li kull fejn tara l-ittra ‘L’ tobΩoq iddemm, g˙ax fost o˙rajn tfakkarha fil-Labour, il-politika laqtet il-qieg˙. Tg˙ajjar u toffendi anke b’difetti fiΩiçi, tpin©i lil kull min ma jaqbilx mal-Partit Nazzjonalista f’dawl ikrah u ˙aΩin, tid˙ol fil˙wejje© ta’ ta˙t ta’ min jaqblilha…issa sa˙ansitra waslet salpunt li anke g˙ajret lillAmbaxxatriçi Amerikana idjota. Imma©inaw kieku ˙a©a b˙al din intqalet minn xi ˙add fil-Partit Laburista, ara kemm kundanni u dikjarazzjonijiet ta’ çensura. IΩda intqalet minn Daphne Caruana Galizia jew a˙jar kif tridha ‘is-Sinjura’, li llum ming˙ajr dubju hija ddipartiment tar-relazzjonijiet pubbliçi tal-Partit Nazzjonalista. Kull kwistjoni dejjem qieg˙da tikber b’Ωew© effetti negattivi ˙afna. Wa˙da li lPartit Laburista jimpurtah ˙afna minnha, mentri Simon u Beppe ftit jimputahom

minnha. B’dak li hu g˙addej fil-midja, l-onesti f’dan il-pajjiΩ bir-ra©un qeg˙din jitlfu l-fiduçja fil-klassi politika. G˙allPartit Laburista din hija biçça w©ig˙ ta’ ras g˙ax nemmnu li t-tajjeb li qed tag˙mel din lamministrazzjoni biex tkompli g˙andha bΩonn il-fiduçja tannies. Il-kwistjoni l-o˙ra tirrigwarda l-apprezzament ta’ dak li sar sa issa. Bil-mod kif çertu mexxejja Nazzjonalisti qeg˙din jikkontaminaw il-politika billi jattakkaw kontinwament lillpolitiçi fil-Gvern, anke fl-affarijiet intimi tag˙hom, qeg˙din jiddevjaw l-opinjoni pubblika mill-iktar affarijiet importanti tal-pajjiΩ u t-tajjeb kollu li sar minn dan il-Gvern. A˙na nemmnu li din l-attitudni ser tkompli tg˙arraq lillOppoΩizzjoni. Mill-banda lo˙ra nafu wkoll li qed nittrattaw ma’ bniedem – Simon Busuttil – li jaf li jekk tal-inqas ma jirba˙x l-elezzjoni li jmiss, jipprova jnaqqas id-distakk filvoti biex ikun jista’ ji©©ustifika lilu nnisfu g˙aliex g˙andu jibqa’ Kap tal-PN anke f’kaΩ ta’ telfa elettorali. Fil-fatt, Simon Busuttil dan di©à qalu. G˙alhekk, kemm hu u o˙rajn b˙al Beppe, li wkoll g˙andu id-destin politiku tieg˙u marbut mar-riΩultat elettorali li jmiss, qed i©ibu rwie˙hom

b˙al dawk li jkunu darhom mal-˙ajt, li biex jiddefendu lilhom infushom ma jiddejqux jitfg˙u lejn ˙addie˙or dak kollu li ji©i g˙al idejhom. Fiddisprament jaslu g˙al kollox. Min-na˙a l-o˙ra, il-Partit filGvern, fejn tid˙ol l-istampa lkbira b’mod partikolari lekonomija, g˙andu jibqa’ g˙addej kif inhu g˙addej. Issuççess ekonomiku ˙add ma jiç˙du, tant li lanqas il-Partit Nazzjonalista ma jg˙id xejn. Fejn g˙andna noqog˙du attenti hu meta ni©u g˙all-istampa Ω-Ωg˙ira. Ûbalji li jistg˙u jkunu evitati b’naqra attenzjoni. U˙ud minn dawk li qeg˙din f’xi kariga lanqas meta juΩaw Facebook ma jag˙tu kas xi jg˙idu fuqu. Ma nibΩg˙ux nie˙du deçiΩjonijiet fejn hemm bΩonn ne˙duhom. Il-Partit Laburista ma g˙andu bΩonn id-difiΩa ta’ ˙add biex jiddefendi lilu nnifisu. Dawk li ja˙sbu li qeg˙din jg˙inu lil dan il-Partit b’kummenti fierg˙a, simplistiçi u jekk mhux ukoll patetiçi, ma huma jag˙mlu xejn ˙lief ifixkluh. Dawk li ja˙sbu li huma filosfi tal-epoka elettronika, ikun a˙jar li joqog˙du lura u j˙allu l-˙obΩ g˙al min jaf jieklu. B’dak li jiktbu u dak li jg˙idu qed ikomplu jag˙tu palata lill-Partit Nazzjonalista.

kuntrattur mhix se tmur tibni triq jew xi fanal (lighthouse) mhux g˙all-Gvern. Mhux se tibni triq privata u titlob il-˙las ming˙and min jg˙addi minnha b’mod li tag˙mel il-qlig˙, g˙ax is-suq dan ma jre©ihx. Fis-settur privat dan jirriΩulta f’market failure. Kwalunkwe pro©ett li lkumpanija ma tistax tag˙mel profitt fuqu jikkollassa. Min se jinvesti, min se jsellef il-flus g˙al dak il-pro©ett, jekk dan ma jrendix? U allura jrid ikun hemm arran©ament speçjali. F’kaΩ li jkun hemm falliment tas-suq, jid˙ol il-Gvern. Biex inbena parlament, b˙alma filfatt sar, il-Gvern kellu jid˙ol garanti li jit˙allsu r-renti g˙al tant snin, u allura dik kienet forma ta’ G˙ajnuna mill-Istat – iΩda tip ta’ G˙ajnuna mill-Istat approvata, li jiggarantixxi rrenta g˙al 25, 30 sena g˙ax inkella dik il-kumpanija ma kinitx tibnih hekk. Hemm ˙afna okkaΩjonijiet fejn ilGvern irid i©ib l-awtorizzazzjoni tal-Kummissjoni Ewropea biex jag˙ti g˙ajnuna. Kellna lkaΩ, pereΩempju, tal-Air Malta.

Ridna nirristrutturaw lil din ilkumpanija kummerçjali, li lGvern g˙andu parteçipazzjoni azzjonarja fiha. Il-kumpanija kellha bΩonn li l-Gvern jag˙tiha somom kbar. Din issena, biss biss, qeg˙din ng˙addu €40 miljun o˙ra lillAir Malta biex tirristruttura ru˙ha. Dik hija G˙ajnuna millIstat. Óadd mhu qed jinnega dan, iΩda din hija G˙ajnuna mill-Istat li hija ©©ustifikata u awtorizzata mill-Kummissjoni Ewropea. Fil-qosor, fil-©udizzju tag˙ha l-Kummissjoni tiddeçiedi illi, f’dak il-kaΩ partikolari, ikun hemm falliment tas-suq u allura l-Gvern ikun jista’ ja©evola, jag˙ti g˙ajnuna, jag˙ti garanziji, jew kwalunkwe ˙a©a li biha jista’ jg˙in. Dan jag˙mlu fuq ilbaΩi tal-prinçipju illi, kieku ma jag˙milx dan, l-ebda kumpanija kummerçjali ma tkun lesta tid˙ol g˙al dak il-pro©ett. Nispera li ’l quddiem inkun çar iktar dwar pro©etti speçifiçi ˙alli nkun nista’ nargumenta g˙ax, f’dak il-kaΩ, l-G˙ajnuna mill-Istat hija ©©ustifikata.

STATE AID Edward Scicluna Ministru g˙all-Finanzi

Fil-©udizzju tag˙ha l-Kummissjoni tiddeçiedi illi, f’dak il-kaΩ partikolari, ikun hemm falliment tas-suq u allura l-Gvern ikun jista’ ja©evola, jag˙ti g˙ajnuna, jag˙ti garanziji, jew kwalunkwe ˙a©a li biha jista’ jg˙in. il-Ministru Edward Scicluna

Nisimg˙u spiss dwar il-kunçett tal-G˙ajnuna mill-Istat, blIngliΩ State Aid. Din hija g˙ajnuna li ting˙ata minn gvern ta’ stat membru talUnjoni Ewropea, lil xi kumpaniji partikolari g˙al ra©unijiet partikolari. G˙aliex, allura, qed ikun hemm l-implikazzjoni li lGvern ikun irid, f’çerti okkaΩjonijiet, imur quddiem ilKummissjoni Ewropea biex din taqtag˙ha jekk bl-g˙ajnuna li jkun qed jag˙ti jkunx qed jikser ir-regoli tal-Unjoni dwar l-G˙ajnuna mill-Istat? L-ewwel nett, irridu naraw x’inhu l-prinçipju wara lG˙ajnuna mill-Istat. Dan huwa li gvern ma jistax jag˙Ωel kumpaniji u jag˙tihom çerta g˙ajnuna, b’mod li jeskludi lil o˙rajn. Hemmhekk ikun qieg˙ed jikser ir-regoli dwar lG˙ajnuna mill-Istat. Jekk, pereΩempju, il-Gvern ikun qieg˙ed jg˙in lill-industrija lokali tal-inbid biex tuΩa teknolo©ija moderna u effiçjenti, hemmhekk m’hemmx problema. Imma jekk jaqbad fabbrika

jew kumpanija partikolari u jg˙in lilha biss, hemmhekk tista’ tg˙id li jkun qed jag˙ti G˙ajnuna mill-Istat g˙ax ikun qieg˙ed jeskludi lil ˙addie˙or. Biex ir-regoli tal-UE jkunu rrispettati, il-Gvern irid jag˙ti listess kundizzjonijiet lil kul˙add. Jekk b˙ala gvern se tg˙in, trid tg˙in lil kul˙add b’mod ra©onat u b’objettivi çari. Sakemm ji©ri hekk ming˙ajr ma ti©i mminata lkompetittività jew jin˙oloq Ωbilanç bejn kumpanija u o˙ra, kollox sew. IΩda g˙al kollox hemm leççezzjoni. Qeg˙din nassumu illi l-kumpaniji g˙andhom suq fejn jimir˙u u fejn jikkompetu, u li allura jekk tid˙ol fin-nofs se to˙loq çerti Ωbilançi. Imma jkun hemm kaΩijiet li flekonomija nsej˙ulhom “falliment tas-suq” (market failure), ji©ifieri s-suq ma jirnexxix. Dan ise˙˙ meta jkun hemm xi tip ta’ investiment jew pro©ett illi l-ebda kumpanija ma tkun lesta tid˙ol g˙alih ming˙ajr çerti assigurazzjonijiet. Ng˙idu a˙na, kumpanija privata ta’ xi

14 09|08|2015

kullhadd.com

BEJJIEGÓA TALJANI BIL-KARROZZI

KÓ ITTRI

HAWN ÌUSTIZZJA JEW M’HAWNX? Sur Editur, Qieg˙ed nirreferi g˙al çertu bejjieg˙ tal-˙axix fil-Fgura. Mhux sejjer insemmi l-lok eΩatt fejn jarma g˙ax Ωgur tistenna xi vendikazzjoni filkarozza g˙ax to˙odlu postu. Din il-persuna spiss irraportajtha g˙ax tarma bil-˙axix wara biebi. Jitfa’ l-kaxxi mal-art, li wie˙ed bilkemm jg˙addi bil-pushchair jew trolley. La nista’ nifta˙ il-bieb g˙all-arja min˙abba n-nies li ji©u jistrie˙u mal-koxxa tal-bieb tieg˙i u zokklatura farrkuhieli. Dan g˙amel pussess fuq il-post. Wara l-bieb sar qisu pitkali. Sa fejn naf jien hawker ma jistax jieqaf ibig˙ g˙al nofstanhari s˙a˙ fl-istess post. Il-vili hi li ji©i filg˙odu kmieni jikkappara l-post b’vann vojt biex imbag˙ad ji©i bil-kumdità kollha f’xi t-8.00 bit-trakk tal-˙axix. Min˙abba fih jien qatt ma nista’ n˙alli l-vettura tieg˙i wara biebi jew noqg˙od komdu f’dari. Qisni qieg˙ed arrestat f’dari min˙abba fih. Hemm bΩonn li l-©ustizzja tie˙u ˙sieb dan l-individwu g˙ax issa xbajt. URTAT, IL-FGURA

ÓADD MA JAGÓTI KAS L-AMBJENT! Sur Editur, Dan l-a˙˙ar wie˙ed qed jinnota Ωieda fit-toroq tag˙na ta’ Taljani li jduru bil-karozzi jbig˙u borom, g˙odod u ˙wejje© o˙ra li ˙afna drabi jkunu mg˙ottija biex ma jag˙tux fil-g˙ajn. Li dawn qeg˙din ibig˙u illegalment huwa ovvju g˙ax ma ssibilhomx cash registers u ma jag˙tux irçevuta fiskali. U˙ud

minnhom, speçjalment dawk li qed ji©u G˙awdex, qeg˙din ikunu aggressivi mal-klijenti fejn i©eg˙luhom bilfors jixtru lprodott tag˙hom. IΩda xi w˙ud minn dawn qed jabbuΩaw millanzjani fejn i˙abbtulhom iddjar u j©eg˙luhom jixtru bilfors l-affarijiet tag˙hom bi prezzijiet g˙oljin. Nixtieq nag˙mel appell lillawtoritajiet ikkonçernati sabiex jie˙du azzjoni g˙ax g˙alhekk

qeg˙din hemm u mhux biex joqog˙du fl-uffiçini. G˙andhom jo˙or©u barra fit-toroq u jwaqqfu dan l-abbuΩ u jikkontrollaw dawn il-bejjieg˙a Taljani bilkarrozzi fit-toroq ta’ Malta, jew x’˙in jaqsmu l-fliegu lejn G˙awdex, u fuq kollox jo˙or©u avviΩi i jwissu lill-poplu sabiex i˙arsuh minn dan l-abbuΩ. INKWETAT, IX-XAGÓRA

Sur Editur, Jista’ xi ˙add jg˙idli minn hu dal l-g˙aref li nhar it-Tnejn 3 ta’ Awwissu ordna biex dik is-si©ra maestuΩa tal-ewkaliptus, li tinsab mal-bieb tal-Iskola Primarja tal-Fgura, inΩabret b’dak il-mod? Dan l-istess g˙aref jaf il-benefiççji li kienet tag˙ti din is-sigra? Dik kienet issaffi l-arja ˙aΩina li jibilg˙u wliedna mill- exhaust talkarozzi, tnaqqas il-˙sejjes tat-traffiku li jg˙addi mill-istess triq, kienet issebba˙ l-ambjent, kienet tag˙ti dell lil-librerija u kienet tag˙ti kenn ’il-g˙asafar biex jorqdu. Jien na˙seb li dan l-istess g˙aref irid jeqred darba g˙al dejjem din is-si©ra partikolari g˙ax qieg˙da ittellfu meta jkun jassisti fillibrerija li tinsab biswit din is-sigra. Qabel isiru dawn l-affarijiet imisshom jitwa˙˙lu avviΩi minn qabel li se jsir çertu xog˙ol g˙ax kieku, jien l-ewwel wie˙ed, ma kontçx in˙alli dan l-isfre©ju jitwettaq. Dik is-sigra partikolari kellha iktar minn 40 sena u kienet issebba˙ l-ambjent kif juri r-ritratt. Ritratt 1: is-sigra qabel ma nΩabret Ritratt 2: kif tinsab issa. SFREÌJU, IL-FGURA

iTTri kÓ

09|08|2015 15

kullhadd.com

TiTjib Tas-servizzi f’MaTer Dei Sur Editur, Il-poplu hu konxju sew talfalliment tal-Partit Negattiv (PN) fil-gvern g˙all-mod kif bena l-Isptar Mater Dei. Kif ukoll g˙all-mod kif mexxa l˙idma tal-istess sptar. F’Marzu ta’ din is-sena lmara kellha tid˙ol lEmer©enza fejn g˙amlet jumejn li fihom, b˙al pazjenti o˙ra, kienet f’kuritur fuq stretcher li xejn ma kien komdu. Fejn la kellha si©©u, la Ωgambella fejn tpo©©i laffarijiet personali, kif ukoll ma kellha l-ebda privatezza. U dan wara li diversi gvernijiet Nazzjonalisti ˙adu madwar 16-il sena biex bnew Mater Dei. Nefqu miljuni ta’ ewro ferm aktar milli ppro©ettaw, tant li ©ie jiswa madwar €700 miljun. Madwar mitejn minnhom ˙add ma jaf fejn marru u, wara ˙ames snin mill-ftu˙ tieg˙u, l-a˙˙ar Gvern Nazzjonalista ma solva lebda mill-problemi li beda bihom Mater Dei. Ìurnata wa˙da, f’Lulju, g˙all-˙abta ta’ nofsinhar d˙alt jien l-Emer©enza fejn rani tabib fit-taqsima l-©dida li dan l-a˙˙ar ©iet inawgurata, biex b’hekk it-Taqsima tal-Emer©enza ©iet imkabbra. Rajt titjib fis-servizz talEmer©enza g˙ax aktar pazjenti g˙andhom fejn jarawhom it-tobba b’anqas dewmien. Rajt ukoll fl-a˙barijiet, sintendi mhux dawk Nazzjonalisti, li issa ser issir taqsima ©dida tal-Emer©enza tat-tfal. Dan ukoll ser ikun ifisser aktar titjib fis-servizz tas-sa˙˙a. Wara li kont invistat fit-tul mit-tabib g˙all-˙abta tatTlieta ta’ waranofsinhar tpo©©ejt bilqieg˙da fuq si©©u f’kuritur, g˙ax stajt noqg˙od fuq saqajja u nimxi. U g˙all˙abta tal-˙amsa ©ejt trasferit f’kamra kbira li kienet viçin passa©© li dehru li ©ew ikkonvertiti – kif wara kkonfermali infermier – f’sala g˙all-pazjenti. F’din is-sala kull pazjent kellu sodda, si©©u u xkaffa fuq ir-roti biex ikun jista’ jiekol u jpo©©i xi affarijiet personali; kif ukoll kull sodda kienet imdawra bilpurtieri li kienu jag˙tu privatezza xierqa lil kull pazjent. G˙alhekk rajt titjib minn mindu l-mara da˙let lEmer©enza f’Marzu tal-2015. Titjib li l-a˙˙ar Gvern Nazzjonalista ma wettaqx wara ˙ames snin g˙ax il-pazjenti kienu baqg˙u f’diversi kurituri bl-anqas kumdità. L-g˙ada, g˙all-˙abta tal˙amsa ta’ waranofsinhar kont trasferit g˙as-sala fejn g˙amilt erbat ijiem o˙ra. L-uniku lment li g˙andi hu li meta ji©u filg˙odu biex jag˙tuna tazza te jew kafè, ma jg˙idulekx li jkollhom sandwich, kif ukoll tliet tipi ta’ çereali – Sirt naf b’kumbinazzjoni. G˙alhekk nitlob lill- Ministeru tas-Sa˙˙a biex ji©bed l-attenzjoni tal-awtoritajiet tal-Isptar Mater Dei biex il-pazjenti jkunu

mg˙arrfa li filg˙odu kmieni, minbarra te jew kafè, il-pazjenti jistg˙u jordnaw sandwich jew çereali. Bidla o˙ra li rajt hi li kull pazjent, anke dawk li jkollhom intervent mediku ta’ ©urnata, qed jing˙ataw pilloli b’xejn g˙al tlett ijiem li jin©abru mill-ispiΩerija fil©urnata li l-pazjenti jkunu ser jitilqu minn Mater Dei. G˙alhekk ma nistax ma nurix ˙ajr kemm lill-Ministru Konrad Mizzi kif ukoll lisSegretarju Parlamentari Chris Fearne g˙at-titjib li qed iwettqu fis-servizzi tas-sa˙˙a, kif ukoll lill-Gvern Laburista ta˙t il-gwida soda tal-Prim Ministru Joseph Muscat. ÇENSU W. MUSCAT, RAÓAL ÌDID

16 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ TA’ BARRA

QRIB L-IÛBLOKK passi©©ieri li qeg˙din juΩaw is-servizz tag˙hom biex imorru lejn il-Greçja. Fost dawn kien hemm l-Aegean Airlines, l-ikbar linja tal-ajru tal-Greçja, illi ˙abbret Ωieda ta’ 19% f’passi©©ieri xxahar li g˙adda kkumparat ma’ Lulju tas-sena l-o˙ra. It-tis˙i˙ ta’ dan is-settur huwa essenzjali g˙all-Greçja hekk kif it-turiΩmu jaffettwa l-impjieg ta’ madwar 750,000 çittadin Grieg b’mod dirett, filwaqt li jaffettwa l-istess ammont b’mod indirett. Dawn ir-riΩultati poΩittivi mil-lat ta’ impjiegi huma essenzjali g˙all-Gvern Grieg jekk irid i©ib lill-ekonomija talpajjiΩ fuq saqajha mill-©did. Fil-fatt, ilGvern Grieg irrapporta li fl-ewwel sitt xhur ta’ din is-sena d-d˙ul mit-taxxi naqas b’madwar 8.5% ikkumparat malistess perjodu tas-sena li g˙addiet. Dan il-fatt, flimkien mal-miΩuri ta’ awsterità imposti mill-Unjoni Ewropea, wasslu biex l-infiq tal-Gvern Grieg jonqos b’madwar 12.3% bejn Jannar u Lulju ta’ din is-sena.

LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Il-Kummissjoni Ewropea, il-Bank Çentrali Ewropew (BÇE) u l-Fond Monetarju Internazzjonali resqin qrib ittmiem tat-tieni rawnd ta’ negozjati malGreçja bil-g˙an li dan il-pajjiΩ jing˙ata t-tielet bailout mill-2010 ’l hawn. Il-bidu ta’ din il-faΩi tan-negozjati kienet possibbli hekk kif il-Griegi wettqu r-riformi ekonomiçi u ©udizzjarji mitlubin millkredituri ftit tal-©img˙at ilu. Skont il-President tal-Kummissjoni Ewropea, Jean-Claude Juncker, dawn in-negozjati jridu jitlestew sal-20 ta’ Awwissu hekk kif din hija d-data li fiha l-Greçja g˙andha l-obbligu li tixtri lura €3.5 biljun f’bonds li l-Bank Çentrali Ewropew kien akkwista biex jiffinanzja lill-Gvern Grieg xi snin ilu. Barra din issomma, il-Greçja g˙andha bΩonn madwar €80 biljun o˙ra biex timla l-˙ofra finanzjarja li tinsab fiha. Madankollu, g˙adu mhuwiex çar jekk il-ftehim ta’ dan ix-xahar huwiex se jkopri l-bailout s˙i˙ jew it-€3.5biljun tal-BÇE hekk kif xi pajjiΩi, ewlenija fosthom il-Ìermanja, g˙adha qieg˙da titlob aktar kjarifiki qabel ma tag˙ti lapprorvazzjoni tag˙ha g˙al bailout s˙i˙. Ur©enza Aktar ottimista kienet Franza, fejn ilPresident Francois Hollande sostna li bailout s˙i˙ ma jistax idum aktar minn l-a˙˙ar ta’ dan ix-xahar biex ji©i maqbul. Dan hekk kif qabel malPresident Grieg Alexis Tsipras illi hemm bΩonn ur©enti ta’ bejn €10 biljun u €25 biljun biex ji©u ffinanzjati l-banek Griegi, li waslu sax-xifer tal-kollass

Ìimg˙a deçisiva

waqt in-negozjati tax-xhur li g˙addew. Milquta ˙aΩin kienet ukoll il-borΩa ta’ Ateni li nhar it-Tnejn li g˙adda re©g˙et fet˙et wara diversi ©img˙at. Madankollu, ir-ritorn tag˙ha ftit li xejn kien feliçi hekk kif fl-ewwel tlett ijiem l-ishma li huma rrappreΩentati fiha tilfu 63% tal-valur tag˙hom. Is-sitwazzjoni, però, stabbilizzat ru˙ha xi ftit sa nhar il-Óamis meta bosta investituri raw opportunità tajba ta’ qlig˙ minn dawn l-ishma r˙as. Din ilbidla fil-mentalità g˙enet biex dawn l-

ishma jirkupraw b’medja ta’ madwar 20% tal-valur tag˙hom sal-a˙˙ar tal©img˙a. Ra©© ta’ tama Sinjali poΩittivi dehru wkoll fis-settur turistiku li jidher illi se jattira numru rekord ta’ persuni lejn il-pajjiΩ matul dan is-sajf. Minkejja li s’issa g˙ad m’hemmx statistiki globali relatati ma’ dan is-settur, diversi linji tal-ajru di©à rrappurtaw qabΩa kbira fin-numru ta’

Minkejja d-differenzi fil-fehmiet talPajjiΩi Membri, id-determinazzjoni talGreçja li tag˙mel is-sagrifiççji neçessarji biex iΩΩomm mal-pjan ta’ riformi ©iet innutata minn kul˙add. Dan g˙andu jwassal biex jitlesta abbozz ta’ memorandum of understanding bejn l-Unjoni Ewropea u l-Greçja sat-Tlieta li ©ej, ftehim li jrid jing˙ata l-approvazzjoni talParlament Grieg sa nhar il-Óamis. L-approvazzjoni parlamentari mbag˙ad g˙andha twitti t-triq g˙alliΩblokk tal-aktar minn €80 biljun f’fondi neçessarji g˙at-tielet bailout , dejjem jekk pajjiΩi xettiçi b˙all-Ìermanja jikkonvinçu ru˙hom dwar l-ur©enza ta’ dawn il-fondi.

OPPORTUNITÀ EKONOMIKA MINN DIÛASTRU EKOLOÌIKU RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com Ir-Russja qed ter©a’ tag˙mel pretensjonijiet fuq l-Oçean Arktiku, inkluΩ in-North Pole. G˙alkemm ma jkollux sovranità s˙i˙a, jekk in-Nazzjonijiet Uniti jaççettaw it-talba tar-Russja, dan il-pajjiΩ ikollu l-kontroll ekonomiku taΩ-Ωona, inkluΩ sajd u tiftix g˙aΩ-Ωejt u l-gass. Talba li kienet di©à ©iet miç˙uda Fl-2002 ir-Russja kienet di©à g˙amlet din it- talba, li iΩda kienet ©iet miç˙uda min-Nazzjonijiet Uniti, li talbu iktar evidenza xjentifika. Illum, b˙al dak iΩ-Ωmien, ir-Russja qed tg˙id li l-muntanji ta’ ta˙t ilba˙ar, mag˙rufa b˙ala Lomonosov Ridge, huma estensjoni tal-art tag˙ha. Dawn il-muntanji sottomarini jibqg˙u te lg ˙in tul l-oçean Arktiku, u g˙alhekk ir-Russja qed tg˙id li l-pretensjonijiet tag˙ha jestendu anke g˙an-North Pole. Id-differenza hija li din id-darba rRussja ©iet armata b’iktar evidenza ta˙t abtha, wara li matul l-a˙˙ar diçenju l-Kremlin ta prijorità lillesplorazzjonijiet sottomarini ta’ din iΩ-Ωona, minn fejn il-Ministeru g˙allAf f arij ie t Barranin Russu qal li n©abret ˙afna riçerka xjentifika. Skont stqarrija ta’ dan il-Ministeru, din il-pretensjoni se tkun qed iΩΩid itterritorju Russu fuq l-art u l-ba˙ar b’xejn inqas minn 1.2 miljun kilometru kwadru.

Ir-Russja qed tag˙mel din it-talba abbaΩi l-Li©i tal-Ba˙ar imwaqqfa minNazzjonijiet Uniti fl-1982, li tg˙id li pajjiΩ jista’ jikseb kontroll ekonomiku fuq l-ixkaffa kontinentali li testendi mill-bajjiet tieg˙u. PajjiΩi o˙ra wkoll qed joqomsu Ir-Russja ilha ta˙dem biex tkabbar it-

territorji tag˙ha. Ta˙t id-dittatur Stalin ir-Russja kisbet Ωoni kbar mill-Oçean Arktiku li jestendu min-na˙at talLvant u l-Punent tal-pajjiΩ. Mill-bqija ftit kienu dawk li ˙adu interess serju f’dawn iΩ-Ωoni bl-iskop li jag˙mlu xi pretenzjonijiet fuqhom. Dawn il-postijiet g˙al snin twal kienu mimlija sil© u popolati biss minn orsijiet polari, foki u annimali o˙ra, u

˙add m a kie n j ara x i p ote nz j al ekonomiku fihom. Madankollu, il-fenomenu tat-tis˙in globali qed jibdel ix-xenarju, hekk kif Ωoni kbar qed idubu bil-konsegwenza li partijiet mill-oçean issa qed isiru disponibbli g˙at-tiftix taΩ-Ωejt u lgass. Flimkien ma’ teknolo©ija dejjem iktar avvanzata, din it-tra©edja naturali donnha f e t˙e t op p ortunità ekonomika ©dida g˙ar-Russja, li di©à g˙andha diversi pro©etti ta’ t˙affir g˙aΩ-Ωejt, fosthom fil-Ba˙ar Kara. Hemm pjanijiet ukoll biex dan is-sajf jibda t˙affir fil-ba˙ar Chuckhi, fitTramuntana tal-Alaska. Issa li din l-opportunità saret evidenti, pajjiΩi o˙ra wkoll bdew i˙arsu lejn dawn iΩ-Ωoni g˙all-isfruttament ekonomiku tag˙hom. Id-Danimarka u n-Norve©ja di©à qed jag˙mlu pretenzjonijiet fuq dawn iΩ-Ωoni, li w˙ud minnhom jid˙lu fuq il-pretenjonijiet li qed tag˙mel ir-Russja. G˙aqdiet ambjentali qed jikkritikaw bl-a˙rax l-intenzjoni tal-pajjiΩi li j˙affru f’dawn iΩ-Ωoni, li hekk kif qed idub dejjem iktar sil©, qed isiru iktar vulnerabbli. Wie˙ed ma jistax ma jirrimarkax dwar l-ironija kbira li tippreΩenta din is-sitwazzjoni, fejn il-bniedem qed ifittex li jisfrutta r-riΩorsi naturali ta’ din iΩ - Ω ona, lie m a riΩ orsi saru disponibbli proprju min˙abba l-uΩu eççessiv ta’ dawn l-istess riΩorsi naturali li ttellg˙u minn postijiet o˙ra, u li qed iwasslu g˙al diΩastru ekolo©iku globali.

ta’ barra kÓ

09|08|2015 17

kullhadd.com

minn madwar id-dinja kaos f’nashville

l-unika gÓaÛla

Vincente David Montano nqatel minn SWAT team wara li kkawΩa ˙erba s˙i˙a waqt li kien qieg˙ed jara film f’çinema f’Nashville, Tennessee. Dan se˙˙ nhar lErbg˙a li g˙adda meta Montano spara ammonti kbar ta’ pepper spray fuq innies li kienu qeg˙din mieg˙u fiç-cinema. Wara li g˙amel din l-azzjoni, huwa pprova jo˙ro© mill-bieb ta’ wara tal-istabbiliment fejn sab ma’ wiççu membri ta’ SWAT team illi sparaw fuqu meta raw arma f’idejh, illi fil-fatt kienet pellet gun.

Il-President Amerikan Barack Obama kompla bil-˙idma tieg˙u biex jikkonvinçi lill-Kungress biex jivvota g˙all-approvazzjoni tal-ftehim mal-Iran dwar il-programm nukleari tag˙hom. Bosta mill-oppoΩituri ta’ dan il-pjan qeg˙din isostnu li dan mhuwiex iebes biΩΩejjed mal-Iranjani u jista’ jwitti t-triq biex l-Iranjani jarmaw ru˙hom minn wara dahar il-Punent. Madankollu, Obama sostna li dan il-ftehim huwa l-unika mod kif il-programm nukleari mal-Iran jista’ ji©i kkontrollat g˙ax l-alternattiva l-o˙ra tkun li jibqg˙u jkunu ostili lejn dan il-pajjiΩ, mossa li fil-passat g˙amlet aktar ˙sara milli ©id.

skylake

frustrazzjoni

Nhar l-Erbg˙a li g˙adda, Intel Ωvelaw l-ewwel Ωew© CPUs li se jkollhom arkitettura ©dida mag˙rufa b˙ala ‘Skylake’. L-ewwel Ωew© CPUs b’dan l-isem se jkunu l-i5-6600K u l-i7-6700K, illi se jwittu t-triq g˙al ©enerazzjoni o˙ra ta’ motherboards hekk kif juΩaw is-socket 1151 g˙al kontra dik preçedenti li uΩaw is-socket 1150 g˙as-CPUs tat-tip Haswell. F’termini ta’ rendiment, Skylake toffri aktar evoluzzjoni milli rivoluzzjoni kkumparata mal-arkitettura Haswell. Madankollu, dawn is-CPUs se jwittu t-triq g˙al teknolo©ija aktar avvanzata f’termini ta’ effiçjenza u varjetà ta’ konnessjonijiet.

L-investigaturi FrançiΩi li qeg˙din janalizzaw id-debris li nstab fuq il-gΩira ta’ Reunion ˙abbru li hemm possibbiltà kbira illi l-biççiet jag˙mlu parti mill-ajruplan tat-titjira MH370 li sparixxa fit-8 ta’ Marzu 2014 fi triqtu bejn Kuala Lumpur u Beijing. Din l-istqarrija kkuntrastat mal-konferma aktar çerta li ta lGvern Malasjan illi sostna li m’hemmx dubju dwar l-identifikazzjoni tal-ajruplan. Id-dikjarazzjonijiet kuntrastanti ta’ dawn l-awtoritajiet komplew iΩidu l-frustrazzjoni ta’ bosta mill-familjari tal-vittmi ta’ din it-tra©edja li wara aktar minn sena g˙adhom ma jafux eΩatt x’©ara mill-ma˙bubin tag˙hom.

ikomplu javvanzaw

ironija

Il-forzi li qeg˙din ji©©ieldu g˙all-Gvern tal-Jemen irnexxielhom jie˙du mill-©did il-kontroll tal-provinçja ta’ Lahj, re©jun fil-Punent tal-pajjiΩ, ming˙and ilHouthis. Dan kien pass ie˙or importanti g˙al dawn is-suldati li g˙addejjin b’kampanja biex jimbuttaw lir-ribelli ’l barra min-na˙a t’isfel tal-pajjiΩ bit-tama li, fix-xhur li ©ejjin, jaslu wkoll sal-kapitali Sana’a. Sadanittant, is-sitwazzjoni umanitarja f’Sana’a ggravat ferm hekk kif il-gvern le©ittimu tal-pajjiΩ iddeçieda li jimblokka l-fornimenti ta’ ikel u mediçini lejn iΩΩoni miΩmumin mir-ribelli biex jiddevjawhom lejn in-Nofsinhar tal-pajjiΩ.

Nhar il-Óamis li g˙adda l-Ìappun fakkar is-sebg˙in anniversarju tal-attakk Amerikan fuq Hiroshima li ra l-ewwel uΩu ta’ arma atomika fuq Ωona urbana. Dan se jkun segwit minn anniversarju tal-attakk fuq Nagasaki li se˙˙ tlett ijiem wara. Huwa smat illi f’dawn l-attakki mietu madwar 129,000 persuna. Matul dawn il-jiem ma naqsux in-nies li ©ibdu l-attenzjoni g˙all-fatt illi attwalment il-Prim Ministru Shinzo Abe qieg˙ed iressaq diversi riformi kostituzzjonali li se jbiddlu b’mod konsiderevoli l-ispirtu paçifista tag˙ha.

18 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ MiLL-isTOrJA

is-serp bir-rix KITBA TA’ MARY CHETCUTI

“Meta jkun il-waqt jiena ner©a’ ni©i f’nofskom mil-Lvant, nie˙u x-xbieha ta’ bniedem u mieg˙i ikolli r©iel bojod bid-daqna twila sabiex nag˙mel ˙aqq minn min ittradini.” Skont it-twemmin tal-Aztec, din il-weg˙da g˙amilha r-Re Divin, Quetzalcoatl; ismu jfisser Serp bir-Rix. Kien g˙amel din il-˙alfa quddiem il-poplu tieg˙u Messikan meta kien kostrett ja˙rab wara li sofra sensiela ta’ tradimenti biex itte˙idlu t-tron, madwar elf sena ilu. L-indi©eni jaraw lill-esploraturi Spanjoli b˙ala allat Fil-Ìimg˙a l-Kbira tal-1519, mil-Lvant tax-xefaq Messikan tfaççaw 11-il ©ifen Spanjol armati bil-kanuni u mg˙obbijin b’550 suldat u ba˙ri u 16-il Ωiemel. Xe˙tu l-ankri u niΩlu lart bid-dg˙ajjes fuq il-bajja ta’ San Juan de Ulua. Fuq quddiem, imexxi l-ispedizzjoni, kien hemm ra©el twil u sabi˙ b’wiççu pallidu miksi biddaqna. Imxew warajh ir©iel bojod b˙alu b’xag˙arhom qastni jew kulur il-qam˙. L-Indjani indi©eni Totonak g˙amlulhom laqg˙a kbira; kienu konvinti li l-profezija ta’ Serp bir-Rix kienet qieg˙da sse˙˙ quddiem g˙ajnejhom g˙ax hu re©a’ ©ie kif kien qal biex je˙lishom mittirannija li kienu qed i©arrbu ta˙t l-Imperatur Montezuma II. Dawk li dehru b˙ala allat flg˙ajnejn mistag˙©ba tatTotonak ma kienu ˙add ˙lief lesploratur Hernan Cortes, bilkavallieri u s-suldati tieg˙u li ba˙˙ru minn Kuba g˙all-Golf tal-Messiku biex ja˙kmu din lart le©©endarja miksija deheb. It-Totonak ©abulhom ikel u frott eΩotiku, ilbies fin, ©ojjelli u ornamenti tad-deheb u ©ada. Ìabulhom sa˙ansitra nisa

Totonak g˙all-pjaçir tag˙hom – g˙oxrin fost l-isba˙ xebbiet tattribù. L-Ispanjoli nnutaw li w˙ud min-nisa kienu wereç u meta Cortes staqsa lill-Patri Fran©iskan Jeronimo Aquilar, interpretu tal-ilsien Aztec g˙allfatt li kien g˙ex xi Ωmien pri©unier ta’ tribù minnhom, dan tal-a˙˙ar wie©bu li kienet tradizzjoni li t-trabi bniet idendlulhom perla fuq mo˙˙hom li ti©i eΩatt bejn g˙ajnejhom biex i˙arsu dejjem lejha u jibqg˙u wereç; kundizzjoni meqjusa b˙ala ©miel kbir g˙at-tribujiet Messikani kollha. In-nisa ©ew mg˙ammda biex ikunu jistg˙u jit˙alltu malIspanjoli Il-Kaptan Cortes ˙ass li, qabel jit˙alltu man-nies tieg˙u, kien ikun a˙jar jekk in-nisa l-ewwel ji©u mg˙ammda fi ˙dan irreli©jon Kattolika. Patri Aquilar obdih u g˙ammidhom kollha. Wa˙da minn dawn in-nisa kienet minn tribù Maya. Kien jisimha Malinali u, wara li tg˙ammdet, Cortes taha l-isem Dona Marina. Aktar ’il quddiem saret interpreta, alleata u ma˙buba tieg˙u. Sadanittant, xi w˙ud fost itTotonak bag˙tu messa©©ier g˙and l-Imperatur Montezuma fil-belt ta’ Tenochtitlan, xi mitejn mil ’il bog˙od, biex javΩawh li Serp bir-Rix re©a’ ©ie lura akkumpanjat minn ir©iel-bhejjem b’Ωew©t irjus u sitt saqajn (ir©iel fuq iΩ-Ωwiemel) u wasal mil-Lvant fuq torrijiet kbar (©fien bil-qlug˙). Il-qassisin ta’ Montezuma tennew li kienu ilhom jaraw sinjali li se jinqala’ l-g˙aw©. Spiss kien jidher nar ji©ri fis-sema; illum nafu li huma kometi. Kien ˙adilhom in-nar tempju u tempju ie˙or laqtitu sajjetta. Kienu ja˙ilfu li

raw nar fuq l-ilma, li raw l-ilma ta’ g˙adira jbaqbaq, li bdew jisimg˙u mara tibki bil-lejl u ntlema˙ ra©el b’Ωew©t irjus. Meta s-sajjieda qabdu ˙lejqa tal-ba˙ar li qatt ma raw b˙alha, twerwru.

xhur s˙a˙ u nqala’ ©lied kbir bejn l-Ispanjoli u l-poplu Aztec. Ìew ittorturati u nqatlu iktar Indjani u f’din il-konfuΩjoni kollha miet l-Imperatur Montezuma II f’çirkostanzi li g˙adhom dibattibbli sal-©urnata tal-lum.

Qerdu l-belt qaddisa tal-Aztec Ritaljazzjoni g˙al vendetta L-Imperatur Montezuma ˙a deçiΩjoni u bag˙at delegazzjoni biex jiltaqg˙u ma’ Serp bir-Rix u jwasslulu rigali ming˙andu biex iΩommuh kuntent. Meta Cortes u n-nies tieg˙u raw il©miel ta’ ornamenti li bag˙tilhom Montezuma, u˙ud minnhom fil-forma u daqs rota ta’ karrettun ta’ deheb pur, kienu jafu ’l fejn kellhom jimxu biex isibu l-kumplament ta’ dan it-teΩor kbir. Cortes talab laqg˙a ma’ Montezuma u lImperatur irrifjuta. B’dankollu, Hernan Cortes u l-armata tieg˙u r˙ewla g˙al g˙and Montezuma. Fi triqthom attakkaw u ˙akmu xi bliet Ωg˙ar u waqqfu alleanza malIndjani tal-belt Tlaxcala, g˙edewwa kbar ta’ Montezuma. Qabel da˙lu filbelt kapitali Tenochtitlan, Cortes u l-©ellieda tieg˙u attakkaw u qerdu Cholula – ilbelt qaddisa tal-Aztec. Dakinhar ©ew immassakrati madwar tlett elef Indjan. F’Novembru tal-1519, Cortes u n-nies tieg˙u finalment waslu fid-da˙la ta’ Tenochtitlan fejn intlaqg˙u b’˙afna çerimonji u b’iktar g˙otjiet ta’ deheb u ˙a©ar prezzjuΩ. Il-poplu Aztec g˙amel minn kollox biex iΩomm lill-Ispanjoli kuntenti imma Cortes u Montezuma ma bdewx jafdaw lil xulxin u mdawwar b’tensjoni kbira, ilKaptan ordna l-arrest talImperatur. Cortes Ωamm lil Montezuma osta©© g˙al tmien

Is-suççessur u ˙u Montezuma, l-Imperatur Cuauhtemoc, ˙alef vendetta fuq l-Ispanjoli u wettaq attakk mill-aktar feroçi fuqhom. Cortes u s-suldati tieg˙u ma kellhomx triq o˙ra ˙lief li ja˙arbu minn Tenochtitlan. Óatfu u ©arrew kemm fel˙u deheb u ©rew il barra biex ja˙arbu mill-qilla talAztec – poplu mag˙ruf li jag˙mel sagrifiççji umani bilpri©unieri tal-gwerra u wara jittieklu partijiet minnhom. Hernan Cortes, ma kienx bniedem li jçedi kif ©ieb u la˙aq. G˙aqqad armata kbira b’indi©eni alleati u Spanjoli, irritorna lejn Tenochtitlan u wettaq assedju selva©© li dam sejjer tliet xhur sakemm ©ab ilqirda totali tal-Imperu. Marreb˙a Spanjola, Cortes ordna lesekuzzjoni tal-a˙˙ar Imperatur Aztec: Cuauhtemoc. Dan kollu se˙˙ fis-sena 1521. Minn hemm ’il quddiem twaqqfet belt ©dida li ssemmiet il-Belt tal-Messiku. Kienet l-ewwel kolonja Spanjola fl-Amerika Çentrali u eventwalment saret iç-çentru tal-kolonji tal-Amerika Spanjola. Fl-1523, Hernan Cortes in˙atar gvernatur tal-Messiku u bis-setg˙a ©dida mog˙tija lilu wettaq kull tip ta’ tortura u mo˙qrija fuq il-popolazzjoni indi©ena. Il-konverΩjoni talIndjani g˙ar-reli©jon Kattolika kienet sfurzata ta˙t theddid ta’ mewta krudili. Barra minhekk,

it-tribujiet kollha Messikani n˙akmu minn mard li ©arrew mag˙hom l-Ispanjoli fosthom ©idri, influwenza u mard ie˙or jittie˙ed li qered sa 80% talpopolazzjoni. L-Imperu Aztec sparixxa g˙al kollox u, biex lIspanjoli jag˙mluha çara x’kienu jsarrfu b˙ala ˙akkiema, komplew ifarrku u jkissru tempji, monumenti, statwi u kull ˙a©a li kienet inbniet u tnaqqxet minn çiviltà Messikana g˙arfa, matematika, astronoma u b’teknika ta’ in©inerija meraviljuΩa. Il-Gvernatur Hernan Cortes kompla jfawwar il-kaxxa tarrenjanti Spanjoli b’iktar deheb Messikan imma fl-1528 issejja˙ lura Spanja biex jin˙atar Kaptan Ìeneral. Ir-renju ta’ Spanja beda jin˙akem minn biΩa’ li Cortes, fil-poΩizzjoni ta’ gvernatur, seta’ kien qed jie˙u poter li jissupera dak ta’ renjant u, g˙aldaqstant, bil-˙atra ©dida kienet qed titnaqqaslu drastikament is-sa˙˙a politika. Kompla jivvja©©a u ja˙kem Irritorna lura fuq ix-xwieni tieg˙u jesplora l-Amerika Çentrali u j˙alli l-marka Spanjola kull fejn ja˙kem. Il˙olma tieg˙u li jsib passa©© blilma li jaqsam mill-Oçean Atlantiku g˙all-Oçean Paçifiku ma se˙˙itx imma, b˙ala kumpens, kien Cortes innifsu li skopra art prospettiva u semmiha California. Meta kiber fl-età rritorna lura lejn Spanja u miet fil-belt ta’ Sevilja fit-2 ta’ Diçembru 1547. Hernan Cortes, ir-ra©el sabi˙ li l-Indjani Aztec g˙arfu fih iddivinità tag˙hom, Serp bir-Rix, ˙asbuh li se je˙lishom mill-qilla tat-tirannija; fil-fatt ©abilhom biss ˙akma prepotenti, faqar u skjavitù g˙al sekli s˙a˙.

PERsONALITÀ KÓ

09|08|2015 19

kullhadd.com

ÓAJTU DDUR MAL-KAROZZI RAMONA PORTELLI tintervista lil MARK GALEA

www.ramonaportelli.com ramonaportelli@hotmail.com

Dan l-a˙˙ar sirt naf b’persuna li huwa mdawwar b’dak kollu li g˙andu x’jaqsam ma’ karozzi. Fil-fatt, minbarra li huwa stunt/drift driver, xog˙lu ta’ kuljum huwa fil-muΩew tal-karozzi, kif ukoll g˙andu workshop fejn jarmaw karozzi tat-tlielaq. Qed nirreferi g˙al Mark Galea. Kemm ilu jsuq Mark reba˙ diversi kampjonati tal-Hillclimb Malti; saq fil-Hillclimb tal-Etna fi Sqallija fejn ©ie fid-disa’ post minn 275 karozza u l-ewwel fil-klassi tieg˙u; u sentejn ilu g˙amel it-tieni l-a˙jar ˙in assolut tat-trakka ta’ Racalmuto, ukoll fi Sqallija, li huwa l-˙in g˙al karozzi tin top.

Xi ©img˙a ilu kelli esperjenza ©dida li ˙adt gost biha ˙afna: fejn normalment nara xeni simili waqt xi film ta’ xi azzjoni ta’ xi Ωew© karozzi jsuqu bissa˙˙a wara xulxin, din id-darba kont jiena fil-karozza ma’ wie˙ed mix-xufiera li jifforma parti minn Team Maximum Lock, insuqu sewqan sfrenat u f’kull kantuniera nitkaxkru b’mod tant preçiΩ li ma jolqot xejn, u nkomplu l-©irja daqslikieku ma ©ara xejn. Fi kliem ie˙or kont qed nesperjenza stunt u drifting f’daqqa. Mark g˙andu erbg˙a u tletin sena, miΩΩewwe©, u joqg˙od il-Qawra, u b˙ala passatemp g˙andu g˙al qalbu l-motorsport. Jikkonsidra lilu nnifsu b˙ala bniedem ˙abrieki, li j˙obb jipprova affarijiet ©odda u dejjem lest biex jitg˙allem. Minn dejjem kien dilettant talkarozzi. “Missieri kien ta’ ispirazzjoni g˙alija g˙ax hu wkoll iffissat fil-karozzi. Bdejt intellaq sena wara li ©ibt il-liçenzja tassewqan wara li kont ©ibt Subaru Impreza u d˙alt lewwel hillclimb biex nara jekk jog˙©obnix ix-xog˙ol – ovvjament g˙o©obni,” tbissem jg˙idli Mark. Passatemp u sport li jiswa ˙afna flus Naturalment imma©inajt li l-

motorsport huwa sport li jneffqu ˙afna flus; fi ˙sarat spissi fil-karozzi, ˙bit, petrol, trasportazzjoni u ˙afna aktar indrigu li j©ib mieg˙u. B’hekk ˙allejt f’idejh biex jispjegali eΩatt minn xiex tg˙addi persuna b˙alu li tipprattika dan it-tip ta’ sport. “Iva, ovvjament g˙aΩilt passatemp li jiswa ˙afna flus. Trid tkun lest li tissagrifika çertu affarijiet biex tkun tista’ tag˙mel dan l-isport u tara li ma tkunx qed tesa©era, però anke jien xi kultant nag˙laq g˙ajnejja u na˙seb li dik tista’ tissejja˙ ukoll dedikazzjoni li hija dik li tag˙mlek tajjeb f’dak li tag˙mel.” Rigward is-sodisfazzjon li jie˙u minn dan l-isport, Mark spjegali li huwa wie˙ed inkredibbli. “Meta bdejt insuq u bdejt immur tajjeb, kont in˙oss sens ta’ sodisfazzjon u tibda tinduna li x-xog˙ol kollu li tkun qed tag˙mel ikun qed jiswa. Illum mhux biss insuq, imma nibni l-karozza tieg˙i stess, allura meta mmur tajjeb hemm sodisfazzjon doppju,” spjegali Mark. Rigward interess f’dan lisport, Mark ikkonfermali li f’Malta hawn ˙afna interess filkarozzi in©enerali; fil-fatt, issib klabs kwaΩi ta’ kull tip ta’ karozzi jew kull tip ta’ motorsport. Mieg˙u iddiskutejt jekk

Malta hix attrezzata tajjeb g˙al dan it-tip ta’ sport. Sfortunatament, fi kliemu stess u minn dak li jsegwi u jinnota, sostna li m’a˙niex attrezzati biΩΩejjed. “Kulma g˙andna hawn Malta b˙ala post fejn tipprova karozza huwa kwart ta’ mil, però g˙al dilettanti b˙ali li n˙obbu l-kantunieri ma hawn imkien. Imbag˙ad hemm l- autocross , li huwa sport sabi˙ ukoll, biss il-karrozzi jinstaqu fl-im˙arbat; u hawn il-badger karting track; però b˙ala trakka proprja m’g˙andniex u g˙aldaqstant ikollna mmorru barra minn Malta biex naqtg˙u xewqitna,” spjegali Mark. Fil-fatt, ta’ min jg˙id li Mark ikkompeta barra minn Malta g˙al diversi drabi. “Meta ssuq barra u tmur tajjeb is-sodisfazzjon ikun aktar, g˙all-fatt li meta tmur barra minn pajjiΩek, tkun qed tikkompeti ma’ nies li g˙andhom fejn jipprattikaw u aktar professjonali u allura inti tkun di©à qed tibda bi Ωvanta©©, però jekk tmur tajjeb ifisser li g˙andek xi ˙a©a aqwa mill-kompetituri tieg˙ek u hemm jid˙ol is-sodisfazzjon.” B’kurΩità staqsejtu jekk tbeΩΩg˙ux il-veloçità talkarozzi u dwar, meta jkun passi©©ier ma’ xi ˙add ie˙or, jibΩax mill-veloçità li ma

tkunx fil-kontroll tieg˙u. “Ilveloçità n˙obbha ˙afna, però meta nkun fil-kontroll jien jew riekeb ma’ xi ˙add li nafda. Meta nkun passi©©ier miniex daqshekk tajjeb, però,” tbissem jg˙idli. Dwar kif iΩomm ru˙u a©©ornat u attiv f’dan l-isport tal-karozzi tant g˙al qalbu, Mark spjegali li bl-internet illum il-©urnata jkun jaf kollox x’inhu ji©ri madwaru. Ovvjament, ma jonqosx listudju u tag˙lim aktar fuq listess su©©ett. Dwar jekk bniedem dilettant b˙alu g˙andux bΩonn çertu abbiltajiet speçjali, Mark fissirli li diffiçli tg˙id, però persuna trid tkun iddedikata u tinnota çertu dettalji. Minbarra hekk irid ikollha riflessi tajba u jekk iΩΩomm ru˙ha fit ikun ˙afna a˙jar ukoll. Team Maximum Lock Ta’ min jg˙id li Mark jifforma parti minn tim imsejja˙ Team Maximum Lock. Óallejt f’idejh sabiex jag˙tini aktar informazzjoni dwaru. “Team Maximum Lock huwa tim mag˙mul minni, u tnejn minn s˙abi o˙ra: Chris Bezzina u Clint Abela. It-tim ©ie ffurmat biex nie˙du sehem f’ shows madwar id-dinja, imma mhux b˙ala kompetizzjoni. A˙na

nsej˙ulha qisha çirklu, però bil-karozzi. It-tim jista’ ji©i bbukkjat minn kumpanija li tag˙mel l-attivitajiet u hemm nag˙mlu show g˙all-pubbliku,” spjegali Mark. Ridt inkun naf kemm-il darba jipprattika s-sewqan g˙al dan it-tip ta’ sport, u filfatt we©ibni: “Kif g˙edt qabel, Malta m’g˙andniex façilitajiet, allura li tipprattika mhux possibli ˙afna. B˙ala karozzi li ntellaq bihom g˙al kompetizzjoni g˙andi tnejn, imbag˙ad hemm o˙rajn li jintuΩaw g˙al shows . B˙ala karozza ta’ kuljum g˙andi Subaru Impreza STI 2008,” qal Mark. B’kurΩità xtaqt inkun naf jekk waqt li jkun qed isuq ilkarozza tieg˙u personali fittriq normali fit-traffiku, jekk i˙ossux differenti minn meta jkun waqt is-sewqan u ttlielaq tal-motorsport. “Iva, daΩgur. Fit-triq ma tistax issuq kif issuq waqt it-tlielaq, imma xorta tista’ tkun forma ta’ ta˙ri© g˙ar-riflessi bil-mod kif isuqu çertu nies hawn Malta,” qal bi tbissima. Fl-a˙˙ar nett Mark temm din l-intervista billi sa˙aq fuq ilfatt li, jekk persuna jkollha ˙olma, qatt ma tista’ ssir realtà jekk ma tippruvax twetttaqha. “Óadd ma g˙andu jaqta’ qalbu g˙ax kul˙add mill-istess punt beda,” temm jg˙id Mark.

20 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ KalejdosKopju

KALEJDOSKOPJU: FATTI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI

Ìraw bÓal-lum Inqdew bIhom u telquhom 1907: Ji©i fi tmiemu l-ewwel kamp tal-Boy Scouts fil-gΩira Brownsea f’Pool Harbour, fin-na˙a t’isfel tal-Ingilterra. 1910:

Alva Fisher tikseb il-liçenza g˙all-makna tal-˙asil elettrika.

1914: Il-U-15 ÌermaniΩ tg˙erreq mill-cruiser Brittaniku HMS Birmingham. 1930: Percy Williams jag˙mel ©irja ta’ 100 metru f’10.3 sekondi. Tqieset b˙ala rekord dinji. 1942:

200 persuna Lhudija ja˙arbu mill-Ghetto Mir fil-Polonja.

1942: Mahatma Gandhi u 50 segwaçi tieg˙u jisfaw arrestati f’Bombay wara li bdew kampanja bl-isem ‘Itilqu mill-Indja’, li qabel mag˙ha l-Kungress Indjan. 1945: L-Istati Uniti titfa’ t-tieni bomba atomika Fat Man fuq ilÌappun, li qerdet parti minn Nagasaki. 1952:

Strajk ©enerali fil-Bel©ju, kontra s-sahra obbligatorja.

1960:

Irvell razzjali f’Jacksonville, fi Florida.

1967:

Offensiva mill-Bjafra kontra l-armata Ni©erjana.

1969: Óamsa min-nies, fosthom l-attriçi Sharon Tate, instabu maqtula fis-subborg Bel Air fil-belt ta’ Los Angeles, California. Charles Manson, il-mexxej tal-kult u numru ie˙or ta’ segwaçi tieg˙u spiççaw il-˙abs. 1972: Rockwell tirçievi l-kuntratt tan-NASA biex tibni l-ispace shuttle. 1974: Richard Nixon jirriΩenja mill-presidenza Amerikana. Il-Viçi President Gerald Ford jie˙u l-©urament tal-˙atra biex isir it-38 President Amerikan. 1979: Xtajta qrib Brighton fl-Ingilterra ssir l-ewwel post g˙allg˙awwiema nudisti. 1987: L-Unjin Nazzjonali tal-Óaddiema tal-Fa˙am tibda l-itwal strajk g˙al paga a˙jar, fl-Afrika t’Isfel. 1993:

Issir l-inkurunazzjoni tar-Re Albert II fil-Bel©ju.

1995: L-Afrika t’Isfel tiççelebra g˙all-ewwel darba l-Jum Nazzjonali tal-Mara.

Karitajiet tal-annimali g˙amlu appell iddisprat biex isalvaw 66 chimpanzee li kienu nqabdu fis-selva©© minn persuni biex fuqhom isiru esperimenti mediçi u li ©ew infettati b’mard qerried b˙all-˙epatite u wara sfaw mitluqin fil-©un©li talLiberja. Ix-xadini, li jg˙ixu fuq sitt gΩejjer Ωg˙ar fin-na˙a t’isfel talLiberja sarulhom l-esperimenti kontroversjali biex ix-xjentisti jistudjaw il-virusijiet li ried jag˙mel iç-Çentru tad-Demm ta’ New York (NYBC) fl-1974. L-ist˙arri© twaqqaf fl-2005

meta x-xadini ttie˙du fuq is-sitt gΩejjer Ωg˙ar, fejn kienu jiddependu mill-appo©© uman. Iddirettur tal-pro©ett dak iΩΩmien kien wieg˙ed li l-organizzazzjoni se tibqa’ tipprovdi ˙arsien dejjiem lill-annimali, li saru dipendenti min-nies kemm g˙all-ikel kif ukoll g˙all-kenn. IΩda issa, l-istess kumpanija qed tag˙mel minn kollox biex ma tibqax tonora dan il-ftehim. F’vidjow li jaqsam il-qlub, tidher sew ir-rabta bejn l-uman u l-annimali, fejn ix-xadini jg˙annqu lill-voluntiera li

b˙alissa jie˙du ˙siebhom u jag˙tuhom jieklu. Ir-riçerkaturi ma baqg˙ux jitimg˙u lix-xadini minn Marzu, u ˙allew g˙al ri˙hom lis-66 chimpanzee u tarbija li twieldet m’ilux. Issa l-battalja legali bejn il-kumpanija u l-Gvern tinsab quddiem il-Qorti. Kemm damu ta˙t l-esperimenti, iç-chimpanzees inΩammu f’ga©e© fuq il-gΩejjer mag˙rufin b˙ala Monkey Islands li qajla fihom ikel naturali u huma mdawrin bl-ilma miela˙, li mhux tajjeb g˙axxorb.

mhIx l-Istorja ta’ barnuÛa Óamra

1987: Sorsi Taljani jg˙idu li l-Kurunell Muammar Gaddafi, President tal-Libja, re©a’ ΩΩewwe©. Il-mara tieg˙u hi bint Adnan Khashoggi, baruni taΩ-Ωejt. G˙andha 25 sena u jisimha Nabila. Dan hu t-tielet Ωwie© ta’ Gaddafi u ˙add ma jaf jekk iddivorzjax mit-tieni mara tieg˙u. 1999: Il-President Russu Boris Yeltsin ikeççi lill-Prim Ministru tieg˙u Sergei Stepashin u, g˙ar-raba’ darba, ikeççi wkoll lillKabinett kollu. 2001: Il-President Amerikan George W. Bush i˙abbar l-appo©© tieg˙u g˙all-fondi federali biex isir tiftix fuq l-istem cells embrijoniçi. 2006: Bruce Willis, attur famuΩ, i˙arrek lill-˙abib tieg˙u tat-tfulija g˙al miljun dollaru. Bruce DiMattia hedded li jikxef sigrieti li jag˙mlu ˙sara lil Willis jekk dan ma j˙allsux €144,072 u jixtrilu karozza ©dida. DiMattia g˙ex bla ˙las f’dar ta’ Willis bejn l-2002 u l2006. Willis impjega lil DiMattia mieg˙u biex imexxilu l-vidjows, ritratti u memorabilja. Aktarx li DiMattia rrifjuta jitlaq mid-dar u g˙andu f’idejh ritratti u ˙wejje© o˙ra importanti li huma ta’ Willis.

Dan kien il-mument adorabbli ta’ omm li da˙let fil-kamra ta’ bintha tarbija biex tbusha flirqad tag˙ha, g˙ax ma kienet tistenna qatt dak li sabet. L-omm, Kristin Leigh Rhynehart, baqg˙et imbellha meta rat lil Raven, il-kelb

tag˙hom, ta˙t il-gvieret mattifla tag˙ha, li kienet rieqda fi sliem kbir fil-benniena tag˙ha. Fis-sieg˙a u l-˙in, Raven jg˙olli rasu biex jara min die˙el fil-kamra iΩda, hekk kif jinduna li kienet Kristin Leigh,

jirrilassa u jer©a’ jmiddha fuq l-im˙adda. Ta’ din ix-xena n©ibed vidjow li ntbag˙at fuq l-internet u s’issa rawh aktar minn 200,000 persuna. Ilkoll isostnu li l-im˙abba ta’ kelb hi wa˙da li ma tistax tintqies.

KumbInaZZjonI? 2013: Tmienja min-nies jinqatlu u 24 iwe©©g˙u wara li nies armati fet˙u n-nar fuq moskea tas-Sunni fi Quetta, il-Pakistan.

Kienet ˙a©a ta’ skantament kbir kif tifel tal-iskola feta˙ ktieb li qala’ u sab li, mitt sena qabel, kien ta’ tifel ie˙or ta’ 13-il sena, bl-istess isem u kunjom u kwaΩi kwaΩi tal-istess età tieg˙u. William Danby ng˙ata l-ktieb ta’ avventura b˙ala rigal minn ˙abiba ta’ ommu, li meta marret

f’˙anut tal-karità rat l-isem u lkunjom b˙al tieg˙u miktub fuqu. IΩ-Ωew© subien kellhom 13-il sena meta ng˙ataw il-ktieb u ttnejn li huma g˙andhom it-tieni isem jibda bil-J. L-ewwel Danby kien William James, u ng˙ata lktieb fl-1919 u Danby tal-lum

hu William Joseph. Angela, omm William Joseph qalet li din kienet koinçidenza kbira, peress li l-kunjom Danby mhu komuni xejn fil-Majjistral u f’Lancashire. Il-kitba fuq il-ktieb taqra ‘Lil William J. Danby ming˙and missieru, Milied 1919’.

KUN AF KÓ

09|08|2015 21

kullhadd.com

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

IL-PIRATERIJA FIS-SOMALJA L-ib˙ra kostali tas-Somalja huma wie˙ed mill-iktar perikoluΩi fid-dinja. Minkejja l-preΩenza ta’ ˙afna bastimenti navali, inkluΩi Amerikani, IngliΩi, FrançiΩi, Russi, Indjani u OlandiΩi, li qeg˙din jag˙mlu rondi apposta, xorta wa˙da l-pirati Somali qeg˙din jattakkaw u ja˙tfu bastimenti kummerçjali. L-ambitu ta’ dawn ilpirati tkopri eluf ta’ kilometri kwadri. G˙andek id-da˙la tal-Golf ta’ Aden, id-da˙la tal-Ba˙ar l-A˙mar u l-kosta tal-Kenja fl-Oçean Indjan. Fis-sena 2008 biss il-pirati Somali attakkaw mal-75 bastiment. Is-sena ta’ wara, attakkaw 67 bastiment ie˙or. Fis-sena 2010 attakkaw 47 u fis-sena 2011 attakkaw 26. g˙alekk jidher li dawn lattakki qed jonsqsu. Fil-fatt, fis-snin 2012 u 2013 ©ew attakkati 10 bastimenti. Fissena 2013 kien hemm Ωew© kaΩi biss ta’ piraterija. Fost dawn il-bastimenti kollha tmienja minnhom kienu jtajru bandiera Maltija. Dawn kienu: l-MV Saldanha, l-MV Atlantica, l-MV Ariana, l-SS Oceanic, l-MT Olib G, isSamho, l-MV Sinin u lAzanara. Minn dawn kien hemm minn Ωgiçça u kien hemm minn kellu j˙allas ammonti ta’ flus. Esperti militari jg˙idu li mhux biΩΩejjed li tibg˙at bastimenti tal-gwerra jg˙assu dawk l-ib˙ra. IΩidu jg˙idu li din hija gwerra li ma tispiçça qatt. L-unika soluzzjoni hi li twaqqaf dawn il-pirati minn fuq l-art. Mhux ˙a©a façli li tipprova te˙les l-osta©©i li jinqabdu minn dawn il-pirati. L-oper-

Xena mill-film Captain Phillips, li hu bbaΩat fuq storja vera ta’ meta l-Kaptan Richard Phillips ittie˙ed osta©© mill-pirati Somali waqt li kien qed jidderie©i l-vapur tal-merkanzija Maersk. azzjoni ta’ salvata©© hija diffiçili. Jekk ma tasalx bi ftehim mag˙hom malajr jag˙mlu vendetta kontra lbastimenti internazzjonali jew mill-osta©©i stess. Óafna bastimenti u jottijiet qeg˙din jevitaw din ir-rotta ta’ ba˙ar biex ma jaqg˙ux vittma ta’ xi attakk minn dawn il-pirati. L-effett ekonomiku Dan il-fenomenu ta’ piraterija qieg˙ed i˙alli impatt negattiv fuq l-ekonomija dinjija. Skont studju mill-World Bank, lispiΩa qed til˙aq madwar $18-il biljun. Il-˙tif ta’ dawn il-bastimenti huwa riΩultat tal-faqar li jeΩisti f’dawn ilpajjiΩi Afrikani. Minbarra lfaqar, is-Somalja g˙andha problemi politiçi u soçjali. Lammonti kbar ta’ flus li jidda˙˙lu bil-piraterija jista’ j˙ajjar pajjiΩi o˙rajn Afrikani

biex jag˙mlu l-istess. G˙asSomalja l-piraterija hija industrija ©dida u kulma jmur qieg˙da tiffiltra f’pajjiΩi ©irien. Min˙abba dan id-d˙ul enormi, l-attivitajiet kriminali b˙all-prostituzzjoni, id-droga, it-traffikar ta’ bnedmin, u kull xorta ta’ kutrabandu sar diffiçili g˙all-komunità internazzjonali biex tikkontrolla kollox. Kif bdiet din l-istorja ta’ piraterija fis-Somalja? Dan il-ba˙ar huwa ikkontaminat g˙all-a˙˙ar min˙abba lkwantità ta’ skart tossiku li jintrema mill-bastimenti f’din iΩ-Ωona. KawΩa ta’ hekk il˙ut u l-fawna tal-ba˙ar tant naqsu li sar diffiçili g˙assajjieda biex jaqilghu l-˙obΩa ta’ kuljum. Minflok, qeg˙din j uΩ a w id- dg˙a j j e s ta s -s a j d tag˙hom biex iwaqqfu l-bas-

timenti u jisirquhom. Meta lpirati jitilg˙u abbord, armati sa snienhom, ikollok tbaxxi rasek u toqg˙od g˙al li jg˙idulek, inkella ssib ru˙ek id-dinja l-o˙ra ming˙ajr ˙niena. Dawn jitolbu sommom kbar ta’ flus lillkumpaniji tal-bastiment jew jisirqu l-provvista tal-bastiment. Id-dg˙ajjes Ωg˙ar tassajd illum qed jarmawhom bil-GPS. Dan ifisser li l-pirati issa kapaçi iba˙˙ru mal-500 mil ’il bog˙od mill-kosta ming˙ajr problemi li jistg˙u jintilfu. Rotta differenti Is-Somalja tinsab f’post kruçjali bejn il-Lvant u l-Punent. Kull bastiment li juΩa l-Kanal tas-Swejz irid bilfors jg˙addi mill-ba˙ar tas-Somalja. Min˙abba din il-qag˙da mwieg˙ra, çerti assiguraz-

zjonijiet tal-ba˙ar g˙ollew ittariffa g˙al minn jissogra juΩa din ir-rotta perikoluza. Ta’ min jg˙id li minn dan ilpassa©© ta’ ba˙ar jg˙addu mal-50 bastiment kuljum. Jekk bastiment jag˙Ωel irrotta l-o˙ra, dik li jdur malAfrika ta’ Isfel, itawwal ilvja©© b’7,000 kilometru (4,300 mil). Dan ifisser iktar spejjeΩ u dewmin. G˙alhekk g˙andha tinstab soluzzjoni. L-ewwel ˙a©a fundamentali hija li m’g˙andux jintrema aktar skart tossiku f’dik iΩΩona. Almenu forsi l-ba˙ar f’dawk l-in˙awi jer©a’ jie˙u l˙ajja u l-industrija tas-sajd ter©a’ tirranka. It-tieni su©©eriment hu li jinqabdu dawk il-kriminali li qed jag˙mluha ta’ sajjieda. Ittielet ˙a©a hi li jiΩdiedu lbastimenti tal-gwerra f’dik iΩΩona. Interess ta’ xejn Il-konflitti f’dan il-pajjiΩ huma tal-biΩa’. Minn mindu telqu l-IngliΩi u t-Taljani minn hemm il-pajjiΩ t˙arbat. Hemm bΩonn li l-gwerra çivili tieqaf biex forsi ter©a’ tirrenja l-paçi. Eluf ta’ persuni qeg˙din ja˙arbu minn dan il-pajjiΩ kuljum biex forsi jsibu ˙ajja a˙jar. Tant hemm faqar li ebda pajjiΩ mhu interessat li jirfes hemm. Minna˙a tas-Somali, jixtiequ li sSomalja tinbena mill-©did u titnaddaf mill-korruzzjoni. IsSomalja qieg˙da tag˙mel appell lill-pajjiΩi ©irien biex jing˙aqdu u jg˙inu lil dan ilpajjiΩ imfarrak biex jonqos ilfaqar u jer©a’ jqum fuq saqajh.

22 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ PerSoNaÌÌi

Óidmet BamBo Chamare fil-malawi

Eman Bonnici

Mal-Missjunarji tal-Afrika mwaqqfa mill-Kardinal Charles Allemand Lavigerie, jew kif inhuma mag˙rufin a˙jar il-Patrijiet ilBojod, iltqajna di©à permezz talfigura ta’ Mons. Joseph Dupont imlaqqam ‘Moto Moto’ taΩ-Ûambja. Il-personalità tal-lum, b˙allistess Dupont membru talPatrijiet il-Bojod, ser to˙odna f’lok ie˙or tal-art Afrikana, proprju fuq il-Lvant taΩ-Ûambja f’dik li darba kienet mag˙rufa b˙ala Nyasaland, illum ir-Repubblika tal-Malawi, imsejja˙ ‘il-Qalb S˙una tal-Afrika’, li bil-kapitali Lilongwe, il-pajjiΩ ikopri 118,000 kilometru kwadru b’popolazzjoni ta’ kwaΩi sbatax-il miljun ru˙. F’din l-art, sal-lum meqjusa fost l-içken u fost l-inqas Ωviluppati fil-kontinent Afrikan, sab ru˙u fl-a˙jar ta’ Ωg˙oΩitu saçerdot FrançiΩ, membru talMissjunarji tal-Afrika, u hemm baqa’ sa mewtu kwaΩi nofs seklu wara g˙as-servizz u l-˙arsien talabitanti tal-post.

opportunità sabiex jag˙mel omelija li fiha tkellem dwar lim˙abba u r-rispett dovut lejn ilkapijiet u l-anzjani tal-villa©©. U meta sab li l-anzjani bdew isibuha diffiçli jattendu g˙al-lezzjonijiet tal-katekiΩmu flimkien maΩ-Ωg˙aΩag˙ u ç-çkejknin g˙ax bdew jispiççaw aktarx element ta’ Ωufjett f’g˙ajnejn xi w˙ud minn dawn tal-a˙˙ar, qabbad lil P. Mazé jifred il-klassijiet u j˙ejji tag˙lim kateketiku b’mod aktar sempliçi. Bambo Chamare

Jean-Baptiste Champmartin Imwieled Franza fis-7 ta’ Settembru 1879, Jean-Baptiste Champmartin kien mibg˙ut fl1906 fil-missjoni ta’ Mua, villa©© fid-distrett ta’ Dezda, daqs sittin kilometru ’l bog˙od minn Salima fir-re©jun çentrali ta’ dak li llum huwa l-Malawi. PreΩenti fil-post sa minn erba’ snin qabel, il˙idma tal-Patrijiet il-Bojod kienet l-ewwel wa˙da tag˙hom f’dan ilpajjiΩ, li l-ewwel ˙jiel missjunarju tieg˙u kien imur lura g˙all-1859 mal-wasla ta’ David Livingstone u warajh permezz tal-preΩenza tal-Free Church of Scotland u taç-Church of Scotland. L-ewwel knisja ta’ Mua tlesiet fl-1905 u kienet inawgurata f’jum il-Milied, waqt li dik li nsibu llum fil-post sor©iet minflok dik ta’ qabilha fl-1971. Patri Champmartin, bniedem ener©etiku, dinamiku u determinat, aktarx ukoll xi ftit jew wisq reazzjonarju, li Ωviluppa m˙abba kbira g˙all-parroçça u n-nies fdati lilu, ˙adem fil-Malawi g˙al tlieta u erbg˙in sena, li minnhom wie˙ed irid inaqqas perjodi qosra li fihom kien marid, korrut, u s-sena rtir li lPatrijiet il-Bojod kienu jag˙mlu fil-Maison Carrée fl-Al©erija. Mg˙addam u pallidu iΩda dotat b’vuçi soda li kienet tasal f’wid-

nejn il-membri tal-komunità talpost hekk kif jasal lura mill-hekk imsej˙a ‘ulendo’ – li bil-lingwa Chichewa tfisser ‘vja©©’ – li kien iwettaq minn Ωmien g˙al Ωmien sabiex isir jaf u jie˙u ˙sieb millqrib lill-abitanti ta’ villa©©i qrib dawk tieg˙u, kien jit˙addet bla ebda ˙jiel ta’ diffikultà dan lilsien u, meta jasal ˙in il-prietki, arah bla heda jitkellem mal-kongregazzjoni preΩenti u ma jiqafx jekk mhux biex ji©bed niskata jew biex igemgem g˙al xi grupp tfal li bl-g˙ajjat tag˙hom ta˙t ilpulptu li minn fuqu kien kien qed jipprietka ma jkunux ˙lief qeg˙din itellfuh. Mastrudaxxa ta’ ˙ila, intelletwalment kien meqjus inferjuri meta kkomparat ma’ membri o˙ra tal-Patrijiet il-Bojod, imma d-dommatika sempliçi u diretta tieg˙u flimkien mal-im˙abba lejn il-parroçça fdata lilu u n-nies li kienu jiffurmawha kienu biΩΩejjed biex permezz tag˙hom jirba˙ il-qlub ta’ dawn tal-a˙˙ar. Ma

impressjonahomx bi kliem tqil u mirqum li s˙abu l-membri tasSoçjetà kienu mag˙rufa b’çertezza ferm a˙jar minnu, imma billi jittraduçi bil-fomm u bil-memorja l-Van©elu biç-Chichewa tul lomeliji tieg˙u u fl-istess waqt jispjegah lil dawk preΩenti. Ikkomparat ma’ membri o˙ra talPatrijiet il-Bojod, naraw li tassew li ˙afna skola ma kienx jaf u l˙iliet tieg˙u ma kinux akkademiçi, iΩda f’g˙ajnejn ilparruççani tieg˙u kien jaf ferm aktar minn dak me˙tie©, tant li g˙alihom kien meqjus b˙ala ‘Chamare’ – kap. Champmartin se˙˙lu jikseb suççess partikolari: l-apprezzament tal-membri tal-villa©©i Chewa, pass li kien ©ej qabelxejn mill-abbiltà li biha rnexxielu jirba˙ f’qasir Ωmien il-kunfidenza u l-istima tag˙hom, b’mod speçjali tal-anzjani tal-post, li fil-kultura Afrikana jgawdu minn rispett partikolari. Meta l-kap Njoro I irtira, Champmartin ˙a l-

Il-Bambo Chamare mill-ftit li©i kanonika li kien jaf se˙˙lu f’qasir Ωmien jifforma alleanza ta’ paçi bejn Ndidni, kap tal-Ingoni u lLivulezi, wara aktar minn g˙axar snin ta’ attentati minn entitajiet diversi. F’inqas minn sena f’Mua bena l-ewwel skola tal-villa©©. Is-superjuri tieg˙u iΩda ma kinux g˙alkollox kuntenti bih. F’rapport mitkub fis-17 ta’ Ottubru 1934 insibu mniΩΩla kontrih kritika ˙arxa li tinkludi l-ammissjoni ta’ lebbruΩi fid-dar tieg˙u; il-fatt li kien i˙allihom i˙allu ˙wejji©hom fejn ©ie ©ie madwar id-dar kollha, sa˙ansitra fil-kmamar tal-viΩitaturi; u talli ˙alla çertu lebbruΩ bl-isem ta’ Moloko jag˙ti lezzjonijiet tal-lingwa Chichewa lil wie˙ed missjunarju ©did. Madankollu, Patri JeanBaptiste ssokta g˙addej bil˙idmiet tieg˙u fil-post. Fl-1940, Edel Quinn, il-mag˙rufa lajka missjunarja IrlandiΩa promotriçi tal-Le©jun ta’ Marija li fil-preΩent g˙addej il-proçess g˙all-beatifikazzjoni tag˙ha, waslet Mua u, bi ftehim ma’ P. Champmartin, stabbilixxiet fil-villa©© komunità tal-Le©jun imsemmi mwaqqaf mis-Serv ta’ Alla, Frank Duff fl1921. Fis-sena 1949, ta’ 70 sena, mifni mill-bosta ˙idmiet li wettaq fissnin twal ta’ preΩenza fl-Afrika, Champmartin kellu j˙alli l-missjoni ta’ Mua g˙al dik ta’ Kasina fejn miet fit-3 ta’ Awwissu 1950. Midfun g˙all-qieg˙a tal-art s˙una Afrikana li fiha qatta’ l-parti lkbira ta’ ˙ajtu u ˙a l-a˙˙ar nifs, iç-Chamare Museum li nfeta˙ fi Mua fl-2002 bit-t˙abrik ta’ P. Claude Boucher M.Afr., imlaqqam ‘Chisale’, li ji©bor fih tifkiriet kulturali tan-nies Chewa, Ngoni u Yao, huwa msemmi g˙alih.

mAdWARNA KÓ

09|08|2015 23

kullhadd.com

IL-BOV JIRRINGRAZZJA LILL-mEmBRI TAL-BOV JOsEph CALLEJA ChILdREN’s ChOIR Ìie organizzat riçeviment millBank of Valletta fil-Kwartieri Ìenerali f’Santa Venera, b˙ala ringrazzjament lill-membri Ωg˙ar tal-BOV Joseph Calleja Children’s Choir g˙all-parteçipazzjoni u l-wirja impekkabbli tag˙hom fil-kunçert tas-sajf ta’ Joseph Calleja. Il-kor kien wie˙ed mill-protagonisti tal-kunçert ta’ nhar itTnejn, hekk kif akkumpanja lit-Tenur Malti u lill-artisti lo˙ra, fosthom il-grupp Malti Red Electrick u l-kantanta ta’ fama internazzjonali Anastacia. Il-kanzunetta Happy , li biha nfet˙et it-tieni parti tal-kunçert kienet novità. Minbarra li kantaw il-kanzunetta, it-tfal tg˙allmu wkoll il-koreografija g˙all-istess kanzunetta. Kif spjegat l-g˙alliema tag˙hom Gillian Zammit waqt intervista li tat riçentement: “Il-provi bdew madwar disa’ ©img˙at qabel il-kunçert, u saru aktar intensivi aktar ma qorob il-kunçert.” Illum, disa’ snin wara li ©ie ffurmat, jidher li l-kor qed jil˙aq l-g˙an li kellu f’mo˙˙u Joseph Calleja meta waqqfu. Gillian qalet: “Il-kor iservi ta’ introduzzjoni tajba g˙all-muΩika klassika. Ittfal jisimg˙u biçça muΩika u

tog˙©obhom, sew jekk inhi klassika u anke jekk le. Lesperjenza li jakkwistaw meta jitilg˙u fuq palk ma’ artisti ta’

€80,000 BIEX JORGANIZZAW ATTIVITAJIET KULTURALI

Is-Segretarju Parlamentari g˙all-Gvern Lokali Stefan Buontempo qal li l-14-il kunsill lokali, li jiffurmaw parti mir-Re©jun Xlokk, bejniethom irçevew €80,000 biex itellg˙u attivitajiet kulturali. Waqt il-preΩentazzjoni tal-ewwel edizzjoni ta’ Pjazza fi Pjazza f’ÓaΩ-Ûabbar, Dr Buontempo spjega li s-Segretarjat g˙all-Gvern Lokali alloka fond ta’ €250,000 biex il-kunsilli lokali interessati li jtellg˙u attivitajiet kulturali jissottomettu applikazzjonijiet li ji©u ©©udikati fuq il-mertu kulturali tag˙hom. Dawk il-kunsilli li g˙andhom l-aktar proposti ta’ livell g˙oli jirçievu g˙otja minn dan il-fond. Is-Segretarju Parlamentari Buontempo qal li l-kunsilli tar-Re©jun Xlokk bejniethom irnexxielhom jiksbu terz ta’ dan il-fond. “Dan huwa sinjal çar li l-kunsilli lokali f’dan ir-Re©jun jemmnu bis-s˙i˙ fil-potenzjal tal-lokalitajiet tag˙hom,” qal Dr Buontempo filwaqt li Ωied jg˙id li l-Gvern ukoll qed jag˙mel il-parti tieg˙u biex ikabbar il-valur tal-Kottonera u l-madwar. Dan qed isir, fost l-o˙rajn, permezz ta’ €11.5 miljun li d-Direttorat g˙ar-Restawr fi ˙dan ilMinisteru g˙all-Ìustizzja, Kultura u l-Gvern Lokali ser ikun investa fi pro©etti ta’ restawr fiΩ-Ωona g˙as-snin 2013-2015. “Dan ix-xog˙ol kollu qed ipo©©i dawn l-in˙awi fuq il-mappa tat-turiΩmu f’Malta; fil-fatt, qed ji©bed aktar turisti barranin kif ukoll Maltin li forsi sa ftit tas-snin ilu lanqas kienu jo˙olmu li jΩuru dawn l-in˙awi,” temm jg˙id Dr Buontempo. Is-Segretarju Parlamentari Buontempo awgura kull suççess lillKunsill Lokali ta’ ÓaΩ-Ûabbar g˙al Pjazza fi Pjazza li ser tibda nhar is-Sibt 25 ta’ Lulju fis-6pm u li ser tittella’ mill-Kunsill Lokali ta’ ÓaΩ-Ûabbar bil-kollaborazzjoni tas-Segretarjat g˙all-Gvern Lokali, il-Fondazzjoni Valletta 2018, Pjazza Teatru Rjal u lAwtorità Maltija g˙at-TuriΩmu.

dan il-kalibru g˙all-bidu taf tkun xi ˙a©a kbira, iΩda bilmod il-mod jid˙lu g˙aliha u jaffrontawha.”

Joseph Calleja, sfortunatament, ma setax ikun preΩenti waqt dan ir-riçeviment, però lpreΩenza tieg˙u kienet hemm

permezz ta’ messa©© irrekordjat fejn irringrazzja lit-tfal u lil Gillian g˙all-wirja straordinarja tag˙hom fejn bla dubju kienu protagonisti ewlenin filkunçert ta’ nhar it-Tnejn.” Huwa rringrazzja wkoll lill©enituri tal-paçenzja u limpenn tag˙hom, kif ukoll littim ta’ voluntiera g˙as-sapport imprezzabbli tag˙hom li wassal lill-kor g˙all-wirja matul ilkunçert. Il-membri tal-grupp Red Electrick po©©ew bilqieg˙da mat-tfal, u ffirmawlhom awtografi u ˙adu ritratti ta’ tifkira mag˙hom. Fil-messa©© tieg˙u, it-tenur sa˙aq dwar ix-xog˙ol importanti li qed isir millFondazzjoni BOV Joseph Calleja fl-g˙ajnuna li qed tag˙ti liΩ-Ωg˙aΩag˙ b’talent biex isegwu l-karriera muΩikali tag˙hom kif ukoll billi tipprovdi assistenza lil tfal ©ejjin minn ambjenti diffiçli u li s-sitwazzjonijiet tag˙hom mhux qed ji©u trattati minn programmi ta’ sapport soçjali preΩenti. Aktar informazzjoni dwar ilFondazzjoni BOV Joseph Calleja tista’ tinkiseb minn www.bovjosephcallejafoundation.com

24 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ Madwarna

Ritratt:CMRU

KoMMeSSi li jKollna Korp tal-pulizija bl-aÓjar SerVizz lill-pajjiÛ

“Qeg˙din na˙dmu fis-silenzju sabiex dan il-pajjiΩ ikollu Korp tal-Pulizija tal-og˙la livell, iddedikat biex jag˙ti l-a˙jar servizz lill-pajjiΩ.” Dan kien il-messa©© tal-Kummissarju tal-Pulizija s-Sur Michael Cassar waqt Ωjara li huwa g˙amel lir-rekluti l-©odda li kienu qeg˙din isegwu t-ta˙ri© tag˙hom fl-aspett kulturali, organizzat flimkien ma’ Heritage Malta fil-Birgu. Waqt din iΩ-Ωjara s-Sur Cassar tkellem kif l-g˙arfien fil-qasam kulturali u storiku huwa kunçett ©did filqasam tat-ta˙ri©. Dan qed isir bil-g˙an li dawn ir-rekluti, meta jkunu stazzjonati fid-distretti, ikunu jistg˙u jassistu b’mod partikolari lit-turisti waqt iΩ-Ωjarat tag˙hom f’postijiet ta’ storja u interess. B’hekk jitjieb is-servizz mog˙ti fl-aspett turistiku mill-pulizija lil dawk li jΩuru pajjiΩna. Dan huwa biss parti mit-ta˙ri© li l-mija u sbatax-il

rekluta ilhom isegwu g˙al dawn l-a˙˙ar ©img˙at kemm mil-lat akkademiku u dak prattiku. Minbarra latt akkademiku li qed jirçievu fl-Akkademja ta’ Kandja, f’su©©etti polizjeski u legali, ir-rekluti qeg˙din ukoll jing˙ataw esperjenzi fid-distretti mxerrda ma’ Malta u G˙awdex, kif ukoll ta˙ri© tal-First Aid u salvata©© ta’ persuni. Il-Kummissarju g˙aldaqstant spjega li permezz tat-tis˙i˙ fit-ta˙ri© mil-lat prattiku, ir-rekluti qeg˙din ukoll jie˙du esperjenza diretta mal-pulizija tad-distrett. B’hekk minn dan l-istadju bikri huma qeg˙din jaraw u jmissu b’idejhom ix-xog˙ol rikjest minnhom fid-distretti u fl-interventi tag˙hom fuq il-postijiet tal-inçidenti. Minbarra hekk, dawn ix-xhur tas-sajf joffru opportunità tajba biex ir-rekluti jitrawmu b’mod reali fuq iddoveri tal-pulizija billi jikkollaboraw mal-kollegi tag˙hom f’oqsma b˙all-immani©©jar tat-traffiku u attiv-

itajiet tal-massa, inkluΩ il-festi fl-ir˙ula. Il-Kummissarju ˙e©©e© lir-rekluti biex jie˙du bis-serjetà t-ta˙ri© intensiv li qeg˙din ji©u offruti f’diversi dixxiplini. Huwa sa˙aq li huwa kommess biex ji©u pprovduti aktar opportunitajiet lill-membri kollha biex isa˙˙u l-˙iliet tag˙hom. B’hekk tintla˙aq il-viΩjoni talKorp li r-rwol tal-membri tal-psulizija ji©i verament meqjus b˙ala karriera professjonali. Is-Sur Cassar sa˙aq li b˙alissa fil-Korp qieg˙da ssir ˙idma intensiva biex jin©iebu r-rifomi kollha neçessarji u jing˙ata futur a˙jar lill-Korp. “Kunu eΩemplari f’xog˙olkom u qrib u leali lejn il-poplu Malti u G˙awdxi. Doveri u dmirijiet imwettqa bi bΩulija, integrità u serjetà se jkomplu jwasslu biex tissa˙˙a˙ ilfiduçja u l-kunfidenza tal-pubbliku fil-Korp talPulizija,” temm jg˙id il-Kummissarju Cassar.

Studenti bi bÛonnijiet SpeÇjali jeSperjenzaw il-prattiÇi tal-produzzjoni

Grupp mill-MCAST ta’ g˙axar studenti bi bΩonnijiet speçjali dan la˙˙ar Ωaru l-impjant tal-General Soft Drinks Co. Ltd, fil-Marsa, biex jiksbu esperjenza personali ta’ kumpanija li hi mag˙rufa g˙all-ibbottiljar ta’ w˙ud mill-aktar prodotti mag˙rufa fid-dinja, b˙alma huma l-Coca-Cola, Fanta u Sprite. L-istudenti temmew kors ta’ sentejn fl-MCAST indirizzat g˙al studenti ta’ ’l fuq minn 16-il sena b’kundizzjonijiet ta’ diΩabbiltà fl-intellettwal tag˙hom. Studenti li jattendu l-kors Pathway to Independent Living (Mixja g˙al Óajja Indipendenti) jakkwistaw ˙iliet vokazzjonali flimkien ma’ ˙iliet o˙rajn g˙all-˙ajja li jafu jkunu ç-çavetta g˙all-impjieg u l-˙ajja indipendenti. It-tliet oqsma vokazzjonali li ji©u mg˙allma f’ambjent ta’ workshop fil-bini tal-MCAST huma l-ospitalità, ix-xog˙ol ta’ uffiççju, u l-produzzjoni u l-bejg˙ u x-xiri bl-imnut. Il-kors jinkludi wkoll Ωjarat fil-postijiet tax-xog˙ol u esperjenza ta’ xog˙ol fl-industriji rispettivi biex l-istudenti jsiru familjari mal-ambjent tax-xog˙ol. Matul iΩ-Ωjara tag˙hom fil-General Soft Drinks, l-istudenti setg˙u jesperjenzaw mill-qrib il-˙idma operattiva fl-uffiçini, il-proçeduri fil-linja ta’ produzzjoni, is-sistema ta’ ppakke©©jar, u wkoll lim˙aΩen u ç-çentru ta’ distribuzzjoni miç-Çentru tal-ViΩitaturi modern li huwa miftu˙ fuq talbiet tal-pubbliku.

MADWARNA KÓ

09|08|2015 25

kullhadd.com

IL-KWADRU TITULARI TAR-ROTUDNA TAL-MOSTA

40 SENA MILL-INKURUNAZZJONI Din is-sena l-Mosta u l-poplu kollu Mosti se jiççelebra l-40 anniversarju mill-inkurunazzjoni u mal-kwadru titulari talknisja arçipretali u s-santwarju ta’ Santa Marija tal-Mosta mag˙rufa b˙ala ir-Rotunda. Bla dubju ta’ xejn, il-poplu Mosti, kif xieraq, se jkun qed ifakkar bl-a˙jar mod dan lavveniment. Dan il-kwadru titulari talAssunta li jinsab meqjum b’g˙oΩΩa fit-tempju tal-Mostin huwa xog˙ol tal-pittur çelebri Stefano Erardi, li sar fl-1678 b’legat li kien ˙alla s-saçerdot ma˙bub Mosti Dun Ìakbu Chetcuti. Il-kwadru ori©inali, imbag˙ad, re©a’ sar xi xog˙ol fuqu bejn wie˙ed u ie˙or fl1860 meta kien imkabbar minna˙a ta’ fuq mill-artist Salvatore Barbara. Minn dak iΩ-Ωmien sal-lum re©a’ ©ie restawrat f’mhux inqas minn tliet okkaΩjonijiet.

okkaΩjoni kwindiçina.

Kienet xewqa kbira f’qalb ilMostin g˙al bosta snin li xxbieha g˙aΩiΩa ta’ Marija Assunta meqjuma minnhom ti©i inkurunata. It-talba biex din ix-xewqa ssir realtà saret mill-Wisq Reverendu Arçipriet ta’ dak iΩ-Ωmien, il-G˙arg˙uri Dun Bartilmew Bezzina. Huwa kien ressaq formalment it-talba tal-Mostin lil Monsinjur Mikiel Gonzi, Arçisqof tadDjoçesi ta’ Malta, li min-na˙a tieg˙u wassal din it-talba personalment quddiem il-Qdusija Tieg˙u Papa Pawlu Vl, li llum huwa tar©a ’l bog˙od millqdusija wara li l-Papa preΩenti, il-Qdusija Tieg˙u Papa Fran©isku I, iddikjarah Beatu s-sena l-o˙ra. G˙all-okkaΩjoni tal-Inkurunazzjoni kienu saru ˙afna festi sbie˙ u ttellg˙u numru ta’ attivitajiet sakemm wasal dak il-jum. Jum li fih dan il-©miel ta’ inkwatru ©ie inkurunat sollennement minn Monsinjur Arçisqof Mikiel Gonzi nnifsu fl-10 ta’ Awwissu 1975 fuq digriet tal-Qdusija Tieg˙u Papa Pawlu VI.

“Niftakar sewwa u çar ˙afna il-preparamenti kollha me˙tie©a li kienu saru marbuta ma din l-okkaΩjoni ta’ fer˙ kbir. Dak iΩ-Ωmien jien kont abbati regolari fil-parroçça. F’waqt minnhom, fl-eqqel talpreparamenti, sejja˙li lArçipriet Dun Bartilmew Bezzina u qalli li ©ejt mag˙Ωul minnu biex ng˙in fil-quddiesa pontifikali solenni tal-inkurunazzjoni. Kont ©ejt avΩat ukoll minnu biex g˙al waqt ilpurçissjoni bl-inkwadru inkurunat tal-Assunta nerfa’ s-Salib tal-Kleru. Malli qalli hekk bΩajt xi ftit. Il-kobor tal-okkaΩjoni kien enormi g˙al naqra ta’ tfajjel. Però, fl-istess ˙in ˙assejtni se ntir bil-fer˙. Mhux kul˙add ti©ih din l-okkaΩjoni f’˙ajtu. Niftakar li wara l-˙asda talbidu, u xi ftit sekondi ta’ eΩitazzjoni, irringrazzjajt lillArçipriet tal-fiduçja tieg˙u u talli g˙o©bu jag˙Ωilni biex naqdi dan ir-rwol u nag˙ti

tal-

Wirja Marjana

L-inkurunazzjoni

Tifkira personali ta’ dan iljum mill-Mosti Joseph Chetcuti, li dak iΩ-Ωmien kien abbati

tal-bidu

dan is-servizz tant importanti. Mill-mument tal-aççettazzjoni ’l hemm kelli seba’ mitt sena sakemm jasal dak il-mument. Il-©urnata tal-10 ta’ Awwissu tal-1975, tant u tant mistennija mill-poplu kollu Mosti, waslet. Fi Pjazza Rotunda u fit-toroq tal-madwar ma kienx hemm fejn toqg˙od labra. Ta’ tfajjel li kont qatt f’˙ajti ma kont g˙adni rajt mi©emg˙a daqshekk kbira. Niftakar çar illi waqt li kont qed ng˙in filquddiesa pontifikali u wasal il-˙in g˙aç-çerimonja talinkurnazzjoni, fil-mument li Monsinjur Arçisqof kien qed ipo©©i l-kuruna fuq ras ilMadonna, bix-xhieda f’isem ilMostin kollha jkunu il-mibki Onorevoli Freddie Micallef u l-Onorevoli Lawrence Gatt, qabiΩli d-dmug˙. Biex speçi naççerta ru˙i li ˙add mhu jarani nibki, li ma mmurx naqa’ f’imbarazzament, ˙arist ˙arsa madwari biex inserra˙ rasi li ˙add ma rani. IΩda dak li rajt, aktar bikkieni…kul˙add

bid-dmug˙ f’g˙ajnejh jibki bilfer˙ g˙al din il-©rajja daqshekk storika. Illum, wara li g˙addew 40 sena minn dan l-avveniment storiku tal-inkurunazzjoni, il©rajja g˙adha stampati f’mo˙˙i daqslikieku se˙˙et ilbiera˙. Kburi li kont preΩenti u kburi li kont parteçipi. Hija ©rajja li se˙˙et b˙al ˙olma. Anzi, hija ˙olma. Grajja li ©abet fer˙ kbir fost il-Mostin u l-Maltin. Il-Óadd 10 ta’ Awwissu tal1975, ninsab çert li jibqa’ g˙all-Mostin kollha, jum ta’ ©rajja storika. Jum li fih inkitbet pa©na glorjuΩa b’ittra taddeheb fl-istorja tar-Rotunda tal-Mosta, li hi wkoll santwarju monumentali tal-Ver©ni Assunta fejn qieg˙da ti©i m˙arsa b’sollennità kbira lfesta tal-patruna tal-Mostin.” Çelebrazzjonijiet ta’ kull sena li jfakkru dan l-avveniment B˙alma jsir kull sena, f’dan il-

jum li huwa tant speçjali g˙all-Mostin, issir quddiesa speçjali biex jitfakkar dan lavveniment hekk importanti. Wara jsir març mat-toroq millBanda Nicolo Isouard u g˙all˙abta tal-11.30pm nassistu g˙al ˙arqa nar tal-art mekkanizzata, li din is-sena jmiss lill-Kamra tan-Nar 15 ta’ Awwissu li toffri dan l-ispettaklu, wara li tkun esegwiet programm ta’ log˙ob tan-nar tal-ajru. Dawn il-wirjiet pirotekniçi jalternaw kull sena bejn din il-kamra u l-Kamra tan-Nar Santa Marija, u l-wirja l-o˙ra mekkanizzata tkun lejlet il-festa mill-kamra tannar li ma tkunx ˙arqet fl-10 tax-xahar. IΩda ta’ kull sena, fid-9 ta’ Awwissu, il-Banda tas-Soçjetà MuΩikali Santa Marija tesegwixxi programm muΩikali li jfakkar jum ir-rifondazzjoni tas-Soçjetà waqt li l-Banda Nicolo Isouard tesegwixxi lprogramm muΩikali tag˙ha nhar it-30 ta’ Lulju, g˙all-

Fis-Sala Papa Wojtyla talOratorju Marija Immakulata, ilMosta, qed ti©i ppreΩentata wirja Marjana g˙al din lokkaΩjoni. L-ewwel parti tal-wirja te˙odna lura fil-˙sieb 40 sena ilu. Il-ftu˙ tal-festi, nhar id-29 ta’ Lulju 1975; il-lejl Marjan nazzjonali, is-Sibt 2 ta’ Awwissu; il-jum tal-inkurunazzjoni, nhar l-10 ta’ Awwissu; u jum l-G˙id tal-Assunta. Naturalment, l-aktar li saret enfasi hija fis-sezzjoni ta’ jum l-inkurunazzjoni g˙ax, wara kollox, dak hu li qed ji©i mfakkar din is-sena b’mod speçjali. Wie˙ed jifhem ukoll li, minn dawk iç-çelebrazzjonijiet kollha li kienu saru, dak il-mument sollenni tas7.40pm ta’ fil-g˙axija tal-Óadd 10 ta’ Awwissu 1975 Ωgur li baqa’ stampat f’mo˙˙ min kien preΩenti fi Pjazza Rotunda. Dik il-folla enormi ta’ aktar minn 50,000 ru˙ li attendew, ˙afna minnhom g˙adhom ˙ajjin, ˙assew qalbhom trid ittir bil-fer˙ g˙addehra tal-Arçisqof Mikiel Gonzi, b’mandat u f’isem ilPapa Pawlu VI, ipo©©i fuq ras l-Assunta dak is-simbolu ta’ m˙abbet il-poplu, kuruna prezzjuΩa tad-deheb u mag˙ha l-qlub tal-Mostin u tal-Maltin kollha. It-tieni parti tal-wirja tiffoka fuq diversi o©©etti antiki ta’ pre©ju b’tema Marjana. F’kull na˙a mwarrba tal-gΩira tag˙na hemm l-isem ta’ Marija fil-blat minqux. Ix-xbihat tag˙ha jintlem˙u mhux biss fl-aktar toroq prinçipali ta’ beltna, imma sa˙ansitra fil-widien u fis-sqaqien tag˙na. U xi ng˙idu g˙al dawk ix-xbihat ta’ Marija fil-knejjes tag˙na? U fi djarna mhux ukoll, tista’ tg˙id, li kul˙add iΩomm ix-xbieha tag˙ha sew jekk kwadru u sew jekk statwa. Dan hu li qed nippreΩentaw f’din il-parti tal-wirja. Pitturi fuq it-tila u fuq ir-ram, santi antiki ta’ pre©ju, inçiΩjonijiet u statwi tal-fu˙˙ar, kina, injam, kartapesta u alabastru. Kollha jinsabu fi djar Maltin biex ifakkruna fiha. Min iΩur din il-wirja nittamaw li tkun g˙alih ta’ ©id spiritwali b˙alma Ωgur kienet g˙al dawk preΩenti fi Pjazza Rotunda nhar l-10 ta’ Awwissu 1975. Kulma naraw fil-wirja jrid ifakkarna f’Marija. Niftakru li, kulma kien sar, kien sar b’turija ta’ devozzjoni lejha. Jalla ma niqfux biss finnostal©ija. Il-wirja ser tkun miftu˙a f’dawn il-˙inijiet: g˙ada tTnejn 10 ta’ Awissu fit-8.15pm isir il-ftu˙ tal-wirja mill-E.T. lArçisqof Emeritu Mons. Pawl Cremona OP. Il-wirja tag˙laq fl-10.30pm. It-Tlieta, l-Erbg˙a u l-Óamis 11, 12 u 13 ta’ Awwissu bejn id-9.30am u l11.30am u bejn is-6.00pm u d9.30pm. Il-Ìimg˙a 14 ta’ Awwissu bejn l-10.00am u 12.00pm u bejn il-5.30pm u l10.30pm. Is-Sibt 15 ta’ Awwissu, jum il-festa, tifta˙ bejn il-5.30pm u l-11.00pm.

26 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ MAdwARNA

70 SENA SoÇJEtÀ MUÛIkAlI Skont it-tradizzjoni, il-muΩika fir-ra˙al tal-Imqabba tmur lura sa˙ansitra sal-1886, fejn jing˙ad li kien hemm l-ewwel banda ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Direttur Edoardo Farina. L-awtur Vincent Scerri huwa tal-fehma li l-Mro Eduardo Farina kien surmast u fundatur tal-Banda Santa Marija, li twaqqfet fl-Imqabba fl1886. Madankollu, l-ewwel dokumentazzjoni li wie˙ed jista’ verament jipprova hija li fl-1939 GuΩeppi Galea beda t-tag˙lim tal-muΩika fis-soçjetà Santa Marija. Dan it-tag˙lim kellu jieqaf ˙esrem min˙abba l-gwerra izda d-determinazzjoni wasslet biex jer©a’ jibda t-tag˙lim fl-1944. Kien Ìunju tal-1944 meta grupp ta’ allievi u surmastrijiet ing˙aqdu flimkien sabiex jiffurmaw lOrkestra Santa Marija u l-ewwel dehra pubblika tag˙hom saret fit-12 ta’ Awwissu 1945. Diversi anzjani li jiftakru dan l-avveniment isostnu li din kienet l-ewwel darba li nstemg˙et il-muΩika live fir-ra˙al tag˙na wara l-gwerra. G˙aldaqstant, din is-sena qed ji©i kkomemorat is-70 anniversarju mit-twaqqif tal-Orkestra Santa Marija, li permezz tag˙ha tpo©©i s-Soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor© V, bil-fatti, l-ewwel soçjetà muΩikali fl-Imqabba. Biex nikkommemoraw din l-okkaΩjoni speçjali qed ji©u m˙ejjijin festi speçjali sabiex dan l-anniversarju jkun imfakkar bix-xieraq. Ma jonqosx li l-ikbar çelebrazzjoni ta’ dan l-avveniment ser isse˙˙ f’Jum il-Banda, nhar l-10 ta’ Awwissu bi programm spettakolari vokali u strumentali. Dan il-programm ser ikun ta˙t il-patronçinju tal-WR Dun John Curmi, kappillan talImqabba, fl-okkaΩjoni tal-ewwel sena tieg˙u b˙ala kappillan firra˙al tal-Imqabba. F’dan il-programm ser tindaqq is-silta Bells Across the Meadows, li hija l-istess silta li ndaqqet nhar it-12 ta’ Awwissu 1945, fl-ewwel dehra pubblika tal-Orkestra Santa Marija. Ser isir ukoll oma©© g˙as-surmastrijiet kollha u l-bandisti li matul dawn is-sebg˙in sena taw is-sehem tag˙hom fil-qasam muΩikali, li huwa wie˙ed mill-pilastri tas-soçjetà tag˙na. Il-programm ser ikun imΩewwaq b’muΩika klassika u dik ta’ stil pop sabiex verament tkun serata g˙all-gosti ta’ kul˙add. Din is-sena wkoll is-Soçjetà Santa Marija u l-Banda Re Ìor© V qed tilqa’ g˙at-tieni darba l-banda barranija Bedford Town Band, li ser tkun qed ting˙aqad mal-Banda Re Ìor© V sabiex tallegra lfolol li jattendu g˙al din il-festa tassew grandjuΩa. Il-festa tant popolari ta’ Santa Marija tal-Imqabba tkompli bit-tliet tridijiet fil-festi interni akkumpanjati bil-marçi popolari mill-festi esterni. Il-Banda Re Ìor© V ter©a’ tkun impenjata fit-tielet tridu, nhar it-13 ta’ Awwissu, bil-març grandjuz taΩ-Ωag˙Ωag˙, segwit minn spettaklu uniku organizzat mis-Sezzjoni Ûag˙aΩag˙. IlBanda Re Ìor© V tag˙ti s-sehem tag˙ha wkoll fil-març ta’ nofsinhar, f’jum il-festa ta’ Santa Marija, fil-15 ta’ Awwissu.

ESPERJENZA MISSJUNARJA Ilbiera˙ is-Sibt 8 ta’ Awwissu 2015 grupp ta’ 26 voluntier talMission Fund, ta˙t id-direzzjoni spiritwali ta’ Fr Marcellino Micallef OFM, telaq minn Malta g˙al ˙ames ©img˙at g˙al esperjenza missjunarja fit-Tanzanija sabiex jg˙in fi pro©ett li ser jitwettaq fl-isptar ta’ Makiungu. Dan il-pro©ett jikkonsisti f’bini ta’ blokk biex jakkomoda t-tobba u l-paramediçi li jmorru jag˙tu s-servizz tag˙hom f’dan l-isptar li huwa mmexxi minn Sr Maria Borda MMM. Il-grupp tal-Mission Fund qabad it-titjira lejn Dar es Salaam li titlaq minn Malta fit-3.30pm. Il-voluntiera mistennija li jaslu lura Malta nhar il-Ìimg˙a 11 ta’ Settembru fis-2.10pm. Sr Maria Borda MMM iggradwat fil-mediçina fl-Università ta’ Dublin, fejn kompliet l-istudji tag˙ha fil-kura tat-tfal, talommijiet u tal-mard tropikali. Fl-1984 hija bdiet ta˙dem filmissjoni fl-isptar ta’ Kabanagu u wara f’dak ta’ Makiungu, fitTanzanija. Wara li g˙amlet perjodu ta’ erba’ snin f’Malta fejn speçjalizzat fl-ostetrika u l-ginekolo©ija fl-Università ta’ Malta, hija kompliet taqdi l-missjoni tag˙ha sal-©urnata tal-lum fitTanzanija. L-isptar ta’ Makiungu jservi popolazzjoni ta’ madwar 400,000 persuna. Il-Mission Fund wettaq diversi pro©etti f’dan l-isptar. Fl-2010 kien inbena blokk ie˙or ©did biex fih ikunu jistg˙u jg˙ixu listaff professjonali. Dan sar peress li min˙abba li dan l-isptar qieg˙ed f’semideΩert, id-distanzi huma kbar u g˙alhekk mhux possibbli li l-˙addiema jmorru d-dar wara x-xog˙ol. Is-sena ta’ wara nbniet estensjoni tas-sezzjoni tal-maternità. Il-˙tie©a ta’ dan il-pro©ett in˙asset min˙abba l-fatt li f’din is-sezzjoni nnisa li jkunu waslu biex iwelldu kien ikollhom joqog˙du tnejn jew tlieta f’kull sodda min˙abba nuqqas ta’ spazju. Filfatt f’dan l-isptar jitwieldu madwar 1,200 tarbija fis-sena. Pro©etti o˙ra li saru bl-g˙ajnuna tal-voluntiera tal-Mission Fund jinkludu bini ta’ skejjel u impjant li jipproduçi l-gass mill-iskart fil-Kenja, djar g˙al min m’g˙andux saqaf fuq rasu, kif ukoll çentru g˙al persuni bi bΩonnijiet speçjali u fish farm fil-Gwatemala, dormitorji g˙all-istudenti li jattendu kulle©© flIndja, u bini ta’ skola fit-Tanzanija. Dawn barra t-t˙affir ta’ diversi spieri u bjar komunitarji fil-Kenja u fis-Sudan t’Isfel. Dawn il-pro©etti kollha setg˙u jitwettqu grazzi g˙all©eneroΩità kbira tal-poplu Malti u G˙awdxi. Kull min jixtieq jg˙in fil-pro©ett ta’ din is-sena jista’ jag˙mel dan billi jibg˙at id-donazzjoni tieg˙u f’wie˙ed minn dawn il-kontijiet: HSBC: 044 102 184 001; BOV: 400 170 189 51; APS: 200 00 661 29-5.

Skeda kÓ

07.00 07.30 08.30 09.00 10.00 10.30 11.30 12.30 12.45 13.00 14.00 15.00 17.30 17.35 17.45 17.55 18.30 19.00 19.30 20.15 21.00 23.00 23.30

09|08|2015 27

kullhadd.com

Executive Better Living A˙barijiet Paperscan Ethos Sejja˙tli mill-Pjazza Cibus A˙barijiet Snajja’ Maltin Mad-Daqqa t’G˙ajn Telebejg˙ Arani Issa A˙barijiet Hazzzard Daily Update Identità Popcorn Esperti Joe’s Kitchen A˙barijiet L-Oskur Kunçert Santa Marija – il-Mosta The Scene A˙barijiet

07.00 07.50 08.15 09.15 09.45 10.45 11.15 12.00 12.45 15.00 15.05 17.00 18.00 18.05 18.35 19.30 20.10 20.40 21.40 21.45 23.00

A˙barijiet Il-Fatt (R) G˙alkul˙add Telebejg˙ Missjoni Telebejg˙ Quddiesa mis-Santwarju tal-Madonna Ta’ Pinu Wheelspin Telebejg˙ A˙barijiet Becky Iswed Fuq l-Abjad (R) A˙barijiet Flusek (R) L-Istandard A˙barijiet Business Chat Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet

07.00 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 12.00 12.10 15.00 16.35 17.00 18.00 18.15 18.45 19.15 19.45 20.00 20.45 22.50 23.30

A˙barijiet Tuffi˙at Migduma Xjenzarti Madwarna Pellikola Valletta Malta u lil hinn minnha A˙barijiet Óadd G˙alik Britian’s Got Talent Teatru Zambulla L-Irkant A˙barijiet G˙awdex Illum Int min int Mill-Im˙aΩen tal-Festa Nis©a Maltija A˙barijiet Film: Chronicles of Narnia Rajt ma Rajtx A˙barijiet

07.00 08.00 09.00 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 13.00 13.30 14.30 15.00 18.00 18.45 19.15 19.45 20.30

Euronews Paranatural Quddiesa tal-Óadd Vatican Magazine Mill-Im˙aΩen tal-Festa Sawru l-Istorja Pellikola Paranatural Valletta L-Irkant Int Min Int Tosca Knots Swim up G˙awdex Illum Mr Fisherman A˙barijiet g˙all-persuni b’nuqaas ta’ smig˙ 20.40 Óadd G˙alik (R) 23.00 Sports News 23.15 A˙barijiet bl-IngliΩ

06.30 07.05 08.00 08.20 09.05 09.55 10.25 10.55 11.50 12.00 12.10 12.20 13.30 14.00 15.50 16.55 18.50 20.00 20.35 21.20 23.30

L’Arte Del Mimetismo Overland Tg 1 Passaggio A Nord-Ovest Dreams Road 2013 Sudafrica Igiganti Sicilia A Sua Immagine Santa Messa A Sua Immagine Recita Angelus A Sua Immagine Linea Verde Estate Telegiornale In Viaggio Con Elsa Soap Legàmi Il Bambino Cattivo Reazione A Catena Telegiornale Techetechetè Un Passo Dal Cielo 2 Speciale Tg1

Prima Pagina Tg5 Tg5 Tgcom24 Rosamunde Pilcher Pianeta Mare Melaverde – Editing Tg5 L’Arca Di Noè O’Professore La Clinica Tra I Monti Il Segreto – Speciale Tg5 Prima Pagina Tg5 Paperissima Sprint Riassunto Il Segreto Pupetta Il Coraggio e La Passione

07.35 07.55 08.25 09.27 10.00 10.50 11.30 12.00 12.10 13.00 14.15 16.42 18.55 19.35 21.15 23.10 23.12

Tg4 Night News Televendita Media Shopping5 Casa Vianello Magnifica Italia 4 Santa Messa Le Storie Di Viaggio A… Tg4 Ieri E Oggi In Tv Walker Texas Ranger I Colombo Arrangiatevi Avventura In Oriente Tg4 The Mentalist I Lo Squalo 3 Cinefestival La Città Della Gioia

Toddlers & Tiaras Cake Boss Little People Big World Obsessive Compulsive Cleaners My Extraordinary Family Web of Deceit Long Island Medium The Fabulous Baker Brothers Love Lust or Run The Undateables Risking It All Say Yes to the Dress. Bridesmaids My Big Fat American Gypsy Wedding 21.00 Say Yes to the Dress 21.55 90 Days to Wed

06.00 06.50 07.15 07.40 08.30 09.25 09.50 10.15 11.10 12.00 12.50 13.15 14.10 14.35 15.25 16.15 17.05 18.55 19.45 20.10 20.35 21.00 21.55 22.45 23.35

Extreme Homes Caribbean Life Hawaii Life Giada at Home Million Dollar Rooms Caribbean Life Hawaii Life Extreme Homes Rehab Addict Candice Tells All Platinum Babies Platinum Weddings Keasha’s Perfect Dress Beachfront Bargain Hunt Hawaii Life Caribbean Life Extreme Homes Million Dollar Rooms Hawaii Life Caribbean Life Rehab Addict Extreme Homes Going Yard Cousins on Call Caribbean Life

06.00 Settimo Cielo 06.30 Nautilus Un’Equazione Per La Vita 07.00 Once Upon A Time 08.30 Heartland 09.15 La Nave Dei Sogni 12.10 La Nostra Amica Robbie 13.00 Tg2 Giorno 13.30 Tg 2 Motori 13.45 Sereno Variabile Estate 14.30 Delitti In Paradiso 15.30 Il Commissario Lanz 16.30 Il Commissario Voss 17.30 Signori Del Vino 18.05 King & Maxwell 18.50 Squadra Speciale Cobra 11 20.30 Tg2 21.05 Hawaii Five-0 22.40 Scorpion 23.30 La Domenica Sportiva Estate

07.30 Ah La Musica 07.45 Film. Totò, Peppino E I Fuori Legge 09.25 10 Minuti Con Totò 09.35 Doc Martin 10.25 Speciale Camera 11.10 L'ha Detto Elisir 12.00 Tg3 12.25 Rivediamoli 13.15 Figu 13.25 Fuori Quadro In Totale 14.00 Tg Regione 14.30 Film. Sapore Di Mare 16.15 Film. Sapore Di Mare 2 17.50 Geo Magazine 18.10 Hotel 6 Stelle 19.00 Tg3 20.00 Blob 20.20 Perception 2 Neuropositività 21.05 Kilimangiaro Summer Nights 23.30 Tg3 23.40 Tg Regione 23.45 Ulisse

06.05 06.15 06.30 06.50 07.35 07.45 07.55 08.20 08.45 10.25 12.25 13.00 13.45 15.50 17.45 18.30 19.00 19.25

Til Death Televendita Media Shopping Til Death Mike & Molly I Puffi Titti E Silvestro Scooby & Scrappy Doo I Dragons Le Avventure Di Lupin Chuck Studio Aperto Sport Mediaset La Bomba (Di G. Base) Svitati Camera Cafè Studio Aperto Due Uomini E 1/2 Iii Scuola Di Polizia 6. La Citta' E' Assediata 21.25 A & F, Ale E Franz Show 23.25 Le Nuove Comiche

06.00 08.00 08.45 09.21 11.00 12.00 13.00 13.40 14.01 16.41 18.45 19.57 20.00 20.40 21.10 21.11 22.30

07.00 07.30 07.50 07.55 09.45 11.30 13.30 14.00 16.00 20.00 20.35 21.10 22.50

06.00 06.25 06.45 07.15 07.40 08.00 08.15 10.15 12.15

06.00 07.00 08.00 09.00 11.00 12.00 13.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00

06.00 07.40 09.30 11.20 12.15 12.40 13.10 14.05 15.00 15.55 16.50 17.45 20.05

16.00 16.45 17.30 20.10 21.00 21.45 22.40

Teletubbies Mr Bloom’s Nursery Gigglebiz Teletubbies Mr Bloom’s Nursery Gigglebiz Doctors EastEnders King George & Queen Mary: The Royals Who Rescued the Monarchy The Weakest Link Doctor Who Hebburn King George & Queen Mary: The Royals Who Rescued the Monarchy The Weakest Link Doctor Who Call the Midwife David Copperfield Starlings Spooks Sherlock

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 10.50 11.40 12.35 13.30 14.25 15.20 16.15 17.10 18.05 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

How Do They Do It? Chrome Underground Fast N’ Loud MythBusters Extreme Engineering What Happened Next? The Carbonaro Effect Storage Hunters Container Wars Lost and Sold For the Love of Cars Supercar Superbuild How It’s Made X-Ray Mega Airport King of Thrones Beyond Survival With Les Stroud Dual Survival Survive That! Running Wild With Bear Grylls Deadliest Catch

06.00 08.00 09.20 10.50 13.00 15.20 16.50 18.25 19.55 22.00

The Betsy Dirty Work Fatal Instinct Rain Man Mr. Holland’s Opus Limit Up California Dreaming Clifford Wild Geese 2 The Dark Half

20.05 21.00 21.55 22.50 23.45

Meet the Sloths Gator Boys Austin Stevens. Most Dangerous River Monsters The Lion Queen Wildest Latin America Panda Adventures with Nigel Marven North America Big Fish Man The Lion Queen Wildest Latin America Panda Adventures with Nigel Marven North America River Monsters Austin Stevens. Most Dangerous I Was Bitten Tanked

07.05 07.55 08.20 08.45 09.15 09.40 10.00 10.25 10.55 11.20 11.45 12.10 12.35 13.00 13.20 16.45 17.35 18.00 18.25 18.50 19.15 19.45 20.10 20.30 20.55

Bubble Guppies PAW Patrol Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Teenage Mutant Ninja Turtles T.U.F.F. Puppy Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush iCarly Henry Danger SpongeBob SquarePants Teenage Mutant Ninja Turtles The Penguins of Madagascar Henry Danger The Thundermans The Haunted Hathaways Sam & Cat SpongeBob SquarePants Avatar the Last Airbenderus

08.15 FINA World Aquatics Championship Swimming 11.00 FINA World Aquatics Championship Water Polo 12.00 ICF World Cup Slalom Canoeing 13.00 ITTF World Tour Table Tennis 14.00 FIS Summer Grand Prix Ski Jumping 15.15 FINA World Aquatics Championship Swimming 16.15 FINA World Aquatics Championship Swimming 19.15 FIS Summer Grand Prix Ski Jumping 20.00 Tour of Poland Cycling 21.00 FINA World Aquatics Championship Swimming 22.00 Major League Soccer

06.00 07.00 10.00 11.00 12.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Buying for Billionaires Keeping Up With the Kardashians Hollywood Cycle E! News Keeping Up With the Kardashians E! News I Am Cait Stewarts & Hamiltons Hollywood Cycle E! News

06.00 06.25 10.55 11.50 12.45 13.40 14.35 15.30 16.25 17.20 18.15 19.10

Omnibus TG La7 Omnibus In Onda Il ratto Delle Sabine Totò Sceicco Tg La 7 Strasky & Hutch Josephine, Ange Gadien Tg La7 La Copertina Di Crozza Un Americano A Roma Un Giorno In Pretura

13.10 13.55 14.40 15.10

Roadtrip With G. Garvin Chopped The Big Eat The Kitchen Easy Chinese Guy’s Big Bite Diners Drive-Ins and Dives Chopped Siba’s Table Roadtrip With G.Garvin Kitchen Inferno Australian Food Adventures with Matt Moran 21.00 Trisha’s Southern Kitchen 22.00 Mystery Diners 23.00 Diners Drive-Ins and Dives

28 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ ÇINEMA

jiktbu CARMEL BONNICI u SUNNY CACHIA

MIÇ-ÇINEMA sELF/LEss

TOPIKU

THRILLER FURJUÛ TAX-XJENZA FITTIZJA Atturi Ewlenin: Ryan Reynolds, Natalie Martinez, Matthew Goode, Ben Kingsley, Derek Luke, Michelle Dockery Direttur: Tarsim Singh Distributur: Entertainment Films Ma˙ru© minn KRS Releasing

Óin: 117 min

Fis-snin se b g ˙ i n i n ˙ o l o q thriller in© e n j u Ω , e ç i t a n t i g˙all-a˙˙ar , b ’ a n d a m e n t mexxej u kontinwament sorprendenti, fejn il-bniedem professjonali (tabib, professur, speçjalista, xjentist, eçç.) jipprova jilg˙abha tal-Óallieq. Qed nirreferi g˙all-film Coma (197 8 ) , a d d a t t a t u dirett g˙al fuq il-liΩar millprolifiku Michael Crichton, awtur ta’ xog˙lijiet rinomati b˙al Westworld u Jurassic Park , minn fuq novella ta’ Robin Cook. L-istorja hi dwar serq ta’ i©sma min n s p t a r b i e x jitti˙dulhom l-organi u jinbieg˙u g˙all-belli liri. Din ittema li tinkorpora patolo©ija, xjenza fitt i z j a u a z z j o n i qawwija, matul is-snin ©iet mibdula u Ωviluppata skont kif tesi©i x - x j e n z a t a l mument. Self/Less hu thriller furjuΩ dwar Ωviluppi avvanzati li ma jitwemmnux fixxena medika. Din il-produzzjoni ssostni: g˙aliex bn i e d e m b ’ m o ˙ ˙

meraviljuΩ li jinsab riesaq lejn it-tmiem ta’ ˙ajtu m’g˙andux jg˙addi din labbiltà lil xi ˙add li jinsab fla˙jar ta’ sa˙tu? Però, kif jindika l-isem tal-film, din ilproçedura ta’ natura immorali, kieku tista’ ssir tirrendi lill-individwu b˙ala esseru ming˙ajr identità. In-negozjant u biljunarju Damian Hayes (Kingsley) hu rispettat ˙afna, b’˙ajtu sensiela ta’ suççessi, sakemm jie˙u l-a˙bar ˙aΩina li hu marid gravi. Fuq is-sodda tal-mewt isib kartolina dwar Professue Albright (Goode) li qed imexxi proçedura medikali jisimha shedding , fejn l-abbiltà u l-intelli©enza tieg˙u jistg˙u jkunu trasferiti f’©isem Ωag˙Ωug˙ u b’sa˙˙tu b’mod artifiçjali. L-g˙aΩla taqa’ fuq Edward Hale (Reynolds), li permezz ta’ pilloli biex jikkumbatti leffetti ta’ wara l-operazzjoni jkun jista’ jg˙ix ˙ajja normali. Meta darba jinsa je˙odhom, ikollu viΩjonijiet

Çert. 12A

HoT PURsUIT

familjari ta’ mara u tifla. Din il-˙a©a tant tintrigah li jiddeçiedi li jinvestiga u forsi jsib minn tassew hu. L-organizzazzjoni ssir taf b’dan u tibg˙at l-a©enti

tag˙ha biex iwaqqfuh bissewwa jew bid-dnewwa. Wara bidu interessanti, Self/Less jaqleb fi thriller spint mimli azzjoni, b’final konfuΩ. KOMIKU

VJAÌÌ MIMLI AVVENTURI U PERIKLI Atturi Ewlenin: Reese Witherspoon, Sofia Vergara, Jodi Lyn Brockton Direttur: Anne Fletcher Distributur: Warner Bros Ma˙ru© mill-KRS Releasing Il-film Hot Pursuit huwa film komiku u anke fih azzjoni mhux ˙aΩin u, barra minn hekk, g˙andu jinΩel tajjeb g˙ax fih jie˙du sehem Ωew© atturi femminili bravi ˙afna li jisirqu kull xena li jidhru fiha. Rajna ˙afna films fejn iΩ-Ωew© atturi prinçipali jkunu nisa b˙al Sandra Bullock u Regina King fil-film Miss Congeniality 2: Armed and Fabulous (2005) u The Heat (2013) li kienet ˙admet l-istess Sandra Bullock flimkien ma’ Melissa McCarthy li kien mar tajjeb ˙afna fil-box office. Rose Cooper (Reese Witherspoon) minn çkunitha tkun dejjem ti©ri fil-karozzi talpulizija ma’ missierha li jkun uffiççjal tal-pulizija, Meta kibret, naturalment, saret uffiççjal talpulizija hija wkoll, bid-differenza li minflok ti©ri bil-karozzi talpulizija, xog˙olha jkun f’ma˙Ωen fil-kwartieri tal-pulizija stess, iΩda darba ti©i l-opportunità biex teskorta lil Filipe Riva u lil martu Daniela (Sofia Vergara) minn San Antonio g˙al Dallas biex jixhdu kontra traffikant ewlieni taddroga. L-ewwel laqg˙a bejn Cooper u

Óin: 87 min Çert. PG Daniela ma kinitx tidher li se tkun wa˙da façli g˙ax fil-proçess ji©i maqtul ir-ra©el ta’ Daniela minn segwaçi tat-traffikant taddroga u min Ωew© uffiççjali talpulizija korrotti. Issa Cooper mhux biss trid tipprote©i lil Daniela, iΩda trid tipprote©i lilha nnifisha wkoll billi tuΩa l-kapaçitajiet u l-˙iliet tag˙ha kontra l-qattiela u l-pulizija korrotti u b’hekk ter©a’ tirba˙ il-fiduçja u r-rispett tal-kollegi u s-superjuri tag˙ha. Id-direttriçi tal-film hija Anne Fletcher, li proprjament hija Ωeffiena, attriçi u koreografista, li kienet dehret tiΩfen fil-films The Flintstones (1994), The Mask (1995), Tank Girl (1995), Casper (1995) u Titanic (1997) iΩda blinkora©©iment tal-˙abib kbir tag˙ha Adam Shankman bdiet tidderi©i wkoll. L-ewwel film tag˙ha kien Step Up (2006), u wara dderigiet 27 Dresses (2008), The Proposal (2009), The Guilt Trip (2012), Hot Pursuit (2015) u b˙alissa qieg˙da ta˙dem fuq il-film ©did tag˙ha Enchanted 2 li wisq probabbli nkunu nistg˙u narawh is-sena ddie˙la.

ÇIneMa KÓ

09|08|2015 29

kullhadd.com

FantastIc 4

AZZJONI

Il-FantastIÇI JIddeFendu d-dInJa Atturi Ewlenin: Miles Teller, Kate Mara, Michael B. Jordan Direttur: Josh Trank Distributur : 20th Century Fox Ma˙ru© mill-KRS Releasing

Erba’ Ωg˙aΩag˙ jiksbu qawwiet inkredibbli waqt missjoni spazjali hekk kif ji©u infettati minn ra©©i kosmetiçi. Victor jinqabad fuq il-pjaneta filwaqt li s˙abu jirritornaw lura lejn id-dinja fejn jinfettaw ukoll lil Susan Storm. L-erba’ Ωg˙aΩag˙ jib-

Ón: 100 min. Çert. U

dew jikkollaboraw flimkien b’dawn il-qawwiet ©odda straordinarji illi jkollhom. Hawn jinda˙lu l-Armata Amerikana biex tuΩahom g˙al skopijiet fil-missjonijiet tag˙ha, u fl-istess ˙in je˙duha kontra l-g˙adu tag˙hom Victor Von Doom

jew Doctor Doom (Toby Kebbel) li, barra li hu determinat li jeqred lill-Fantastic 4, ikun irid jiddomina ddinja tag˙na. Kienet is-sena 1961 meta n˙olqu g˙all-ewwel darba ssupereroj tal- Mavel Comics, il-karatri tal-Fantastic 4 ivvintati minn Stan Lee u Jack Kirby li huma: Reed Richards (Miles Teller) li jibda jissejja˙ Mr Fantastic u li jkun ©enju xjetifiku u l-kap tal-grupp. Il-qawwa tieg˙u hija li

©ismu jkun jista’ jitwal u ji©©ebbed kemm ikun hemm bΩonn. Susan Storm (Kate Mara) hija l-mara inviΩibbli li jkollha l-kapaçità li tisparixxi u to˙loq spazju b’qawwa straordinarja. Ben Grimm (Jammie Bell) li jsir il-mostru Thing, ©ismu mag˙mul mill-©ebel. Dan ikun i˙obb igerger imma b’qalb tad-deheb; ikollu sa˙˙a tremenda u fl-istess ˙in jista’ jirreΩisti ˙afna toqol fuqu. G˙al din il-parti

ntg˙aΩel Jammie Bell li kien beda l-karriera tieg˙u bilfilm li baqa’ famuΩ ˙afna Billy Elliot (2000). Johnny Storm (Michael B. Jordan) isir it-torça umana, b’kapaçitajiet li jo˙loq fjammi. Ta’ min issemmi li meta tara films b˙al dawn, speçjalment fejn jid˙lu l-karattri tal-Marvel Comics, ma jonqsux l-effetti speçjali u l-˙sejjes li jkun fihom, li jag˙mlu dawn il-films mill-iktar mexxejja u interessanti.

l-aQWa ÓaMes FIlMs Bejn id-29.07.2015 u t-02.08.2015

Mission: Impossible Minions Inside Out Ant-Man Magic Mike XXL

KOMPetIZZJOnI eMPIRe cIneMa Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: X’©eneru huwa l-film Hot Pursuit? Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙a tal-©img˙a li g˙addiet: JANE MIFSUD, 98, Triq San Vinçenz, il-Óamrun, ÓMR 2110.

30 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI PROPRJETÀ ÓAL SAFI. Plot g˙all-bejg˙ . Wiesa’ 45 pied u twil 90 pied. Prezz €34,000 u çens ta’ 30ç fis-sena. Çempel 7982 0749. TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok.

AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ G˙amara g˙all-uffiçini f’kundizzjoni tajba. Çempel 7982 0749. Kamra tas-sodda tal-kewkba, kundizzjoni tajba. Prezz €400. Çempel 2166 4716 jew 7934 3742. Fjuri friski g˙all-bejg˙. Qronfol, Lilium, Sempre Viva, Limonium, Gebra, eçç. Prezzijiet tajbin ˙afna. Çempel 2157 0714 jew 7957 0414. Sett komplut ta’ car-seat covers ta’ lewn griΩ çar. Inxtraw 6 xhur ilu. Prezz €35. Çempel 7930 0261.

Cover tal-karozza g˙ax-xita u ta’ ta˙t tad-drapp. Kundizzjoni tajba. Prezz €40. Çempel 7930 0261. G˙andna varjetà kbira ta’ arlo©©i b˙al Tissot, Citizen, Casio, Michael Kors, Fossil, Esprit, Festina u Q&Q. Issibilna wkoll arlo©©i ta’ mal˙ajt, Ωveljarini u selezzjoni ta’ Cuckoo Clocks mill-Black Forest. Noffru servizzi rigward tiswija ta’ kull tip ta’

arlo©© kif ukoll nibdlu batteriji, çineg, naqtg˙u kull forma ta’ ˙©ie©a, eçç. G˙al dawk larlo©©i tajbin g˙all-ilma, noffru s-servizz ta’ water pressure test waqt li tistennew g˙alih. Nispeçjalizzaw ukoll fuq tiswija ta’ grandfather clocks u kull tip ta’ clock. Ittiswija hija bil-garanzija. G˙al aktar informazzjoni Ωur is-sit: www.expresswatchrepairs.com jew irrikorru 110, Triq il-Kungress Ewkaristiku, il-Mosta. Çempel 2141 7235.

SERVIZZI Tin˙tie© maid g˙al dar privata fil-Óamrun. Çempel fuq 2123 8521. Manutenzjoni: G˙al kull xog˙ol ta’ Ωebg˙a, kisi normali u bil-©ibs, coving , xog˙ol fuq l-antik, fuq il-fil, graffiato , gypsum board , twa˙˙il ta’ madum tal-art u tal-˙ajt u kmamar tal-banju. Çempel 7970 1502 jew ibg˙at email lil alibodhir@yahoo.co.uk Korsijiet f’livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet talECDL. Prezz €35 kull module. Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙all-kiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stili

ballroom jew Latin-Amerikan. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin g˙allbeginners u kompetizzjonijiet minn Imperial Qualified Dance Teacher (ISTD) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm. Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants , nannies , nies im˙arr©in biex iΩommu kumpanija, g˙ajnuna fid-djar u night sitters. Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna wkoll g˙allkiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital beds . G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn innumri: 2137 6946/9947 0178.

XOGÓOL TA’ MANUTENZJONI G˙al kull tip ta’ kisi bil-©ibs, ramel u siment, graffiato , Ωebg˙a, xog˙ol fuq l-antik, xog˙ol fuq il-pond, madum, membrane , dawl u ilma. Çempel fuq 7928 5444. Tiswija u installazzjoni ta’ estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. Çempel fuq 7993 0419. Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Çempel lil Jason fuq in-numru 2143 2352 jew 9947 7167. Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bil-pont, kisi bil-©ibs u graffiato . Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). Çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811. WP Ltd ta’ Triq ix-Xitwa, Óal Qormi, jispeçjalizzaw f’xog˙ol ta’ waterproof mem-

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

ISEM, KUNJOM, NUMRU TAT-TELEFOWN/MOWBAJL U INDIRIZZ

brane, damp proofing u rubberised paint. 25 sena esperjenza. Stimi b’xejn u prezz moderat. Çempel 2148 8972, 2143 8326, 9944 5527 jew 9949 3840 jew Ωur is-sit www.wpmalta.com G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn bin-numru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com Il-bejt tieg˙ek jag˙mel l-ilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-problema. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali bl-aqwa materjal ISO pool. G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur is-sit www.kendawaterproofing.com

AVVIÛI OÓRA MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars , strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba tal-muΩika tat-tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. NIGRET NIGHT CLUB AND RESTAURANT, LABOUR AVE, IR-RABA T, M AL TA. Naççettaw bookings g˙al coffee mornings, lunches u dinner dances u g˙al kull

okkaΩjoni. Miftu˙in fil-weekends u cabaret shows minn Odessa Green, Renato u Freddie Portelli. G˙al aktar informazzjoni çemplu 2145 4858/2145 4908/7945 4908. Inservu wkoll take away . Tistg˙u ΩΩuru s-sit elettroniku www.nigretnightclub.com jew www.nigretnc.com AGR AUTO JAPANESE PARTS G ÓALL- KAROZZI : Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’ Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutches, eçç. Parts ©enwini. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 0295. Email : alex@agrautoparts.com TALBA LILL-ISPIRTU S-SANTU Int li ssolvi l-problemi kollha, dawwal it-toroq kollha tieg˙i biex nikseb dak li ne˙tie©. Inti li tajtni d-don divin biex na˙fer u ninsa d-deni kollu li jsir kontra tieg˙i, li f’kull mument ta’ ˙ajti tkun ma©enbi. F’din it-talba qasira nixtieq nirringrazzjak ta’ dan kollu, waqt li nikkonferma mill-©did li qatt ma ninfired minnek, anke quddiem lilluΩjonijiet materjali. Nixtieq li nkun mieg˙ek fil-glorja ta’ dejjem. Grazzi g˙all-˙niena tieg˙ek lejja u lejn dawk li ji©u minni. Din it-talba g˙andha ting˙ad tlett ijiem wara xulxin. Wara tlett ijiem it-talba tkun maqlug˙a, anke jekk g˙all-bidu tidher diffiçli. Ittalba g˙andha tkun ippubblikata mill-ewwel wara li tinqala’ l-grazzja, bla ma tissemma x’kienet.

€5

€10

€15

€30

€56

€93

ÓLAS B’CASH JEW CHEQUE LIL: Sound Vision Print Ltd, KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717.

avviÛi kÓ

09|08|2015 31

kullhadd.com

avviÛiÌENERaLi Il-Banda Çittadina Aniçi A.D. 1988, fil-festa ta’ Santa Marija fil-Gudja Il-Banda Çittadina Aniçi tkompli bis-servizzi numeruΩi tag˙ha anke f’jum il-festa tal-Assunta. Nhar is-Sibt 15 t’Awwissu 2015, il-Banda Aniçi tilqa’ l-vara devota ta’ Santa Marija fil-˙ru© tal-purçissjoni, u wara tag˙mel març qasir fi Triq Raymond Caruana fil-Gudja. Wara l-banda minn fuq il-plançier artistiku tal-G˙aqda MuΩikali Marija Assunta, tesegwixxi programm muΩikali ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Direttur Joseph Vella A. Mus. L.C.M., A. Mus. L.S.M., L. Mus. L.C.M., F.V.C.M. IsServizz ikun bejn is-7.20pm u l-10.30pm. Dan hu servizz ie˙or mill-˙afna servizzi li g˙andha lBanda Aniçi f’diversi festi fi bliet u r-r˙ula f’Malta u G˙awdex. Is-sehem tal-banda Taljana Montelepre Amadeus filfesta ta’ Santa Liena 2015 Fl-okkaΩjoni tal-150 sena mit-twaqqif tag˙ha, il-kaΩin Santa Liena Banda Duke of Connaught’s Own ta’ Birkirkara, tixtieq tistiednek g˙al konferenza stampa nhar il-Óadd 16 ta’ Awwissu 2015 fil-11am li fiha sejrin jit˙abbru l-attivitajiet li s-soçjetà sejra ttella’ fil-festa ta’ Santa Liena bejn is-17 u t-23 ta’ Awwissu, fosthom ilparteçipazzjoni tal-banda Taljana Montelepre Amadeus mill-provinçja ta’ Palermo fi Sqallija. Din il-konferenza stampa se ti©i mtellg˙a mis-soçjetà u mill-Ministru g˙at-TuriΩmu l-Onorevoli Edward Zammit Lewis fis-sede tal-istess soçjetà fi 11, Palazz Santa Liena, Triq il-Wied, Birkirkara. Sky Concert – spettaklu piromuΩikali mill-G˙aqda tan-Nar Madonna tal-Ìilju – l-Imqabba G˙all-˙ames sena konsekuttiva, nhar is-Sibt 22 ta’ Awwissu 2015 fid-9.15pm, fiΩ-Ûebbu©, G˙awdex, lejlet ilfesta titulari ta’ Santa Marija Nkurunata, ser ti©i mtellg˙a wirja unika piromuΩikali bit-titlu Sky Concert. Din l-edizzjoni speçjali fl-okkaΩjoni tal-˙ames sena ser tkun tiΩwiqa ta’ nar sinkronizzat mal-muΩika permezz tassistema di©itali MerlinFire, b’effetti mill-art kif ukoll millajru li jinkludu g˙aΩla ta’ blalen ta’ diversi qisien, sfejjer, disinji u murtali tradizzjonali. Dan re©a’ sar possibbli bil-kollaborazzjoni s˙i˙a talG˙aqda tan-Nar Santa Marija taΩ-Ûebbu©, G˙awdex, u lG˙aqda tan-Nar Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba li ser tkun qieg˙da tipprovdi l-parti l-kbira tan-nar involut. Aktar informazzjoni tinkiseb miis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuzΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com Banda Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba, f’Óal Kirkop Fl-okkaΩjoni tal-festa titulari ad unur San Leonardu, li ser ti©i ççelebrata f’Óal Kirkop, il-Banda Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ©iet mistiedna tag˙ti s-servizz muΩikali tag˙ha, nhar is-Sibt 22 ta’ Awwissu 2015, lejlet il-festa. Is-servizz jibda’ fit-8.15pm permezz ta’ març madwar ittoroq ta’ Óal Kirkop. Wara, il-Banda Madonna tal-Ìilju tesegwixxi programm muΩikali fuq il-plancier f’Misra˙ Óal Kirkop. Aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com L-G˙aqda tan-Nar Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba, f’Ra˙al Ìdid Fl-okkaΩjoni tal-festa titulari ad unur il-Madonna ta’ Lourdes f’Ra˙al Ìdid, l-G˙aqda tan-Nar Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba se tag˙ti spettaklu ta’ nar tal-art nhar is-Sibt 22 ta’ Awwissu 2015, lejlet il-festa, fil-Pjazza tal-Knisja ta’ Lourdes f’Ra˙al Ìdid. L-ispettaklu ser jikkonsisti minn diversi rdieden u ser jibda’ fil-11.00pm. Aktar informazzjoni tinkiseb miis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com

Boat party mis-sezzjoni Ωg˙aΩag˙ Madonna tal-Ìilju, tal-Imqabba Is-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser torganizza boat party nhar ilÌimg˙a 28 ta’ Awwissu 2015 fuq id-dg˙ajsa Seahorse Cruises. Tluq fit-8.00pm mill-moll ta’ Bu©ibba, li jg˙addi g˙all-GΩejjer ta’ San Pawl, l-G˙adira u l-A˙rax talMellie˙a. Waqt dan il-boat party ser ikun hemm ˙afna divertiment muΩikali provdut minn DJ. Ser ikun hemm xorb kif ukoll appetizers ©enwini. Din l-attività hija miftu˙a g˙al kul˙add u kul˙add huwa mistieden jing˙aqad mag˙na flaqwa atmosfera sajfija. Ser ikun hemm trasport provdut li jitlaq mill-pjazza ewlenija tal-Imqabba fis-7.00pm. Riservazzjonijiet isiru fuq 9957 3871 u aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com

B'dan l-avviΩ ikun mag˙ruf illi b'rikors ippreΩentat fil-Qorti Çivili Sezzjoni ta' Ìurisdizzjoni Volontarja fil-10 ta' Marzu 2015, Rikors Numru 232/2015, minn Anthony Pace u o˙rajn fejn talbu li ti©i ddikjarata miftuha favur Anthony Pace, Catherine Debono, John Pace, George Spiteri, Mary Spiteri u Grace Grech ilkoll neputijiet tad-deçujus u dan fi kwoti ta' settima parti (1/7) indiviΩa kull wie˙ed u wa˙da minnhom; u favur Doreen Said Pace u Marcel Said pro neputijiet tad-decujus u dan fi kwoti ta' settima parti (1/7) indiviΩa bejniethom isSUÇÇESSJONI ta' Maria Antonia Farrugia, xebba, bint il-mejtin Marcello Farrugia u Maria nee Vella, imwielda u kienet toqg˙od Óal G˙axaq u mietet tal-Qroqq, Msida fis-6 ta' Jannar 2014 ta' 81 sena u li kellha karta ta' l-identita numru 0095232M u li mietet b'testment u li l-eredi mieted qabel. G˙aldaqstant kull min jidhirlu li g˙andu interess huwa msejja˙ biex jigher quddiem il-Qorti fuq imsemmija sabiex b'nota jmur kontra dik it-talba fi Ωmien ˙mistax-il ˙urnata li jibda jg˙addi minn dak il-jum li fih ji©i mwa˙˙al il-bandu u l-avziΩi skont il-li©i. Re©istru tal-Qorti Çivili Sezzjoni ta' Ìurisdizzjoni Volontarja. Illum 13 ta' Marzu 2015 Alexander Debattista G˙ar-Re©istratur Qrati Çivili u Tribunali.

32 09|08|2015

kullhadd.com

it-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

it-tlieta

l-erbg˙a

KÓ almaNaKK

ritratt mill-aNtiK

S ITWAZ ZJONI ÌENE RALI: Pressjoni g˙olja fil-Punent u ç-çentru tal-Mediterran se testendi lejn Kreta. L-OGÓLA TEMPERATURA: 34°C L-INQAS TEMPERATURA: 24°C

33°C

32°C

INDIÇI UV: 9

25°C

24°C

TEMP: Il-biçça l-kbira sabi˙ b’ammont varjabbli ta’ s˙ab g˙oli u bil-possibbiltà ta’ xi ˙albiet tax-xita bir-rag˙ad kultant, u bil-buffuri mal-maltempati bir-rag˙ad.

il-Óamis

il-Ìimg˙a

is-Sibt

Ritratt: JOHN SALIBA

VIÛIBBILTÀ: Tajba lokalment moderata g˙al ˙aΩina fix-xita R I Ó: Ó a f i f u v a r j a b b l i l - a k t a r m i t Tramuntana li jsir mill-Majjistral. Bil-buffuri mal-maltempati bir-rag˙ad BAÓAR: Óafif

32°C

IMBATT: Ftit li xejn

25°C

24°

24°C

TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 28°C

SpiÛeriji li jiftÓu llum il-Óadd

SpiÛeriji li Se jiftÓu Nhar SaNta marija

New British Dispensary, 109/110, Triq San Ìwann, il-Belt Valletta Chemimart International Pharmacy, 650, Triq ilKbira San ÌuΩepp, il-Óamrun Lantern Pharmacy, Misra˙ il-Kebbies, Santa Venera Mackie’s Pharmacy, Triq L. Casolani, Ta’ Paris, Birkirkara Tony’s Pharmacy, 100, Triq Sir Patrick Stuart, il-ÌΩira Lourdes Pharmacy, Triq in-Naxxar, San Ìwann Drug Store: Anglo Maltese Dispensary Ltd. 382, Triq Manwel Dimech, Tas-Sliema Iklin Pharmacy, Triq Geronimo Abos, l-Iklin Naxxar Pharmacy, Vjal il-21 ta’ Settembru in-Naxxar El Medina Chemist, Triq il-Maskli, il-Qawra Brown’s Paola Square Pharmacy, 64/65,Pjazza Antoine De Paule, Ra˙al Ìdid Alpha Pharmacy, Triq Bormla k/m Vjal ilKottoner, il-Fgura St Peter Pharmacy, Triq is-Sebbelika ÓaΩ-Ûabbar Beta Pharmacy, 50/52, Triq Santa Marija, Óal G˙axaq Chrysantemum Pharmacy, Triq San Nikola, il-Qrendi The Bypass Pharmacy, Triq Mikiel Azzoppardi, is-Si©©iewi Nova Pharmacy, 142, Triq il-Kulle©©, ir-Rabat, Malta Batu Pharmacy, 38, Triq il-Palma, ir-Rabat, G˙awdex Gozo Chemists, Triq l-Im©arr, ix-Xewkija, G˙awdex

Collis Williams Pharmacy, 15, Triq irRepubblika, il-Belt Valletta Fra Diego Dispensary, 94, Triq Villambrosa, il-Óamrun Anici Pharmacy, Triq Anici, Óal Qormi Herba Pharmacy, 183, Triq il-Kbira, Birkirkara St Luke’s Pharmacy, Triq San Luqa, Tal-Pietà St Andrew’s Pharmacy, Triq il-Qasam, Tal-Ibra© Chemimart Pharmacy, 4,5,6, Il-Pjazzetta, Triq it-Torri, Tas-Sliema Iklin Pharmacy, Triq Geronimo Abos, l-Iklin Brown’s Chemists, Triq San Pawl, in-Naxxar Promenade Pharmacy, Triq il-Korp talPijunieri, Bu©ibba St Monica Pharmacy, 157, Triq Santa Monika, Ra˙al Ìdid Kalkara Pharmacy, 8, Misra˙ l-Arçisqof Gonzi, il-Kalkara St James Pharmacy, Misra˙ San Ìakbu, ÓaΩ-Ûabbar St Catherine Pharmacy, Plot 3, Triq il-Qadi, iΩ-Ûejtun Safi Pharmacy, Triq San Ìwann k/m Triq Bieb il-Ìarra, Óal Safi Remedies Pharmacy, 1, Triq il-Parroçça, is-Si©©iewi Nova Pharmacy, 142, Triq il-Kulle©©, ir-Rabat, Malta Fontana Pharmacy, Triq il-G˙ajn, il-Fontana, G˙awdex Nadur Pharmacy, Pjazza it-28 ta’ April 1688, in-Nadur, G˙awdex

Il-Perit Dom Mintoff

diN il-ÌimgÓa mill-iStorja

12.08.1851 Isaac Singer ji©i mog˙ti privattiva fuq il-magna tal-˙jata. Huwa mag˙ruf li g˙amel din l-invenzjoni popolari g˙all-uΩu fid-djar.

Numri reBBieÓa LOTTU

12 33 27 83 19 57 31 42

SUPER 5

43 28 06 31 29

GRAND LOTTERY

00 02

03 09 00 05 09

13.08.1792 Ir-Re Louis XVI ta’ Franza ji©i arrestat mit-Tribunal Nazzjonali, u ddikjarat b˙ala l-g˙adu tal-poplu FrançiΩ.

KOmpeTIzzjONI KTIeb KÓ

09|08|2015 33

kullhadd.com

KOmpeTIzzjONI KTIeb RAKKONTI FATTWALI

TRAÌeDjI mALTIN F’din il-©abra ta’ rakkonti fattwali mi©bura mill-awtur mag˙ruf f’dan il-©eneru, Edward Attard, naraw ©rajjiet li jmorru lura malmitejn sena. L-ewwel edizzjoni ta’ dan il-ktieb ˙ar©et fl-2012, iΩda min˙abba d-domanda qawwija g˙alih re©a’ ©ie ppubblikat fis-sena ta’ wara. L-a˙˙ar edizzjoni ta’ dan il-ktieb li g˙adu mfittex ˙afna, in˙ar©et proprju din is-sena. Fid-da˙la tal-ktieb Attard jg˙id li minn meta bdew ikunu rrapurtati, ©rajjiet tra©içi dejjem serqu l-faççati ta’ quddiem tal-gazzetti jew ing˙ataaw l-ewwel post fl-a˙barijiet. B˙al f’kull pajjiΩ ie˙or, f’Malta wkoll kellna t-tra©edji li w˙ud minnhom ma ntesew qatt, jew li l-poplu nsiehom g˙ax ftit qara jew sema’ dwarhom. Jis˙aq li seta’ ©ara wkoll li xi nies kellhom, u g˙ad g˙andhom, informazzjoni Ωbaljata dwar çerti tra©edji u kien proprju g˙alhekk li n˙asset il-˙tie©a ta’ din il-pubblikazzjoni. It-tra©edji msemmijin b’dettalji f’dan il-ktieb huma dawk li ©raw mill-1800 ’l hawn. Naturalment, kien hemm ˙afna o˙rajn li se˙˙ew qabel, u jista’ jkun hemm o˙rajn li l-qarrejja stennew li jkunu rrakkuntati f’dan il-ktieb ukoll. F’din il-©abra niltaqg˙u wkoll ma’ tra©edji li saru hawn Malta imma l-vittmi ma kinux Maltin. Barra minn hekk jissemmew ukoll tra©edji li se˙˙ew barra minn xtutna, imma l-vittmi li ˙allew kienu Maltin. Fost l-iktar tra©edji riçenti f’din il-©abra nsibu dak deskritt b˙ala l-ag˙ar inçident tat-traffiku f’pajjiΩna, meta ˙ames Ωg˙aΩag˙ millQrendi tilfu ˙ajjithom. Naraw ukoll l-g˙arqa tas-Simshar, li fiha mietu erba’ persuni, u l-ispluΩjoni tal-kamra tan-nar fl-G˙arb, fejn mietu sitt persuni.

SILTA mILL-KTIeb Nhar l-Erbg˙a, 25 ta’ Novembru 1908, il-vapur IngliΩ ta’ 1,516 tunnellata, Sardinia, tal-kumpanija Ellerman & Papayanni, ˙are© millPort il-Kbir fid-9.30am fi triqtu lejn Lixandra. Il-vapur kien ©ie Malta minn Liverpool, l-Ingliterra, b’ekwipa©© ta’ 39 u l-Kaptan Charles Littler. Is-Sadinia, mibni fl1888 bl-isem ta’ Gulf of Corcovat, kien i©orr merkanzija kif ukoll passi©©ieri; infatti, kien salpa minn Malta b’mija u tnejn u ˙amsin passi©©ier li ˙afna minnhom kienu G˙arab, kwaΩi kollha Marokkini, kif ukoll xi Ewropej. Il-merkanzija kellha tin˙att f’Lixandra u jing˙ad li ˙afna mill-G˙arab kienu fi triqithom lejn Mekka. Kif il-vapur ˙are© madwar erba’ mili ’l barra mill-port, il-kaptan induna li mill-bokkaport numru 2 tan-na˙a tal-pruwa beda ˙iere©

˙afna du˙˙an u ma kienx hemm dubju li l-vapur kien qieg˙ed jaqbad. G˙alhekk il-kaptan dawwar ir-rotta biex jer©a’ lura Malta, imma kif wasal ˙dejn ilbreakwater sar vampa wa˙da. L-intenzjoni tal-kaptan kienet li lvapur jer©a’ jid˙ol fil-port, imma fil-qag˙da li kien seta’ jkun ta’ periklu g˙all-vapuri l-o˙ra. Minkejja dan, il-kaptan insista biex jid˙ol u biddel fehmtu meta qalulu li jekk iwebbes rasu u jipprova jid˙il fil-port kienu se jisparaw fuqu. Sadanittant, fuq il-vapur kien hemm paniku kbir g˙ax bdew jinstemg˙u l-ispluΩjonijiet u sa˙ansitra taret biçça mill-gverta. Mag˙ha taret il-gabina ta’ fejn kien hemm il-kaptan u uffiçjali o˙ra. LispluΩjoni kienet ikkawΩat il-mewt ta’ diversi nies, fosthom tal-kaptan.

Óafna nies bdew jaqbΩu l-ba˙ar, bi w˙ud jeg˙rqu u o˙rjan isalvaw meta waslu diversi laneç qrib ilpost tat-tra©edja. L-ebda lança ma setg˙et tersaq viçin il-vapur min˙abba n-nar qawwi. L-opri talba˙ar li bihom ing˙atat l-g˙ajnuna kienu tal-Ammiral u tad-dwana. Ilbastiment Gleneagles li f’dak il-˙in kien ©ej minn G˙awdex waqaf ukoll biex jag˙ti l-g˙ajnuna. Wara xi ˙in il-vapur deher sejjer lejn ir-RikaΩli jinkalja lejn Wied G˙ammieq. Jing˙ad li l-vapur seta’ kellu ˙sara fit-tmun u kien g˙alhekk li ˙a din id-direzzjoni. Infatti l-vapur deher idur ˙ames darbiet qabel mar lejn ir-RikaΩli. Sadanittant fid-dwana bdew de˙lin il-midruba, fosthom mara li kellha ˙afna minn ©isimha ma˙ruq. Sa dak il-˙in fid-dwana kienu marru diversi tobba Maltin u barranin kif ukoll numru kbir ta’

infermiera, suldati, ba˙rin, u nies o˙ra li setg˙u jkunu ta’ g˙ajnuna. Arturo Obrelli, wie˙ed millpassi©©ieri, miet ftit wara li dda˙˙al id-dwana. Instab ukoll ilkatavru tal-kaptan. Il-midruba kienu ttie˙du fl-Isptar Çentrali, l-Isptar Bighi, fis-Soldiers Institute, u fil-Lukanda d’Angleterre. Il-Hotel de Tunis fi Triq Sant’Ursula, il-Belt, ukoll intuΩat ghax kien hemm nies li ma kinux midruba. Sadanittant fuq ilvapur komplew jinsatbu aktar katavri kif ukoll nies ˙ajjin. Il-midruba kellhom Ωjara millKmandant Navali, id-Duka u dDukessa ta’ Connaught, mill-Isqof ta’ Malta Mons. Pietro Pace, millGvernatur Sir Henry Grant, u nies o˙ra. Id-Duka kien wieg˙ed lin-nies li kienu se jie˙du kumpens g˙allflus u l-˙wejje© li tilfu.

Ibag˙tu r-risposta tag˙kom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun, u tid˙lu biç-çans li tirb˙u l-ktieb: TRAÌEDJI MALTIN ©entilment ipprovduti minn BDL. Ir-rebbie˙ jit˙abbar nhar il-Óadd 16 ta’ Awwissu. Ir-rebbie˙a huma mitluba ji©bru l-ktieb miç-Çentru Nazzjonali Laburista fil-Óamrun billi jippreΩentaw il-karta tal-identità mit-Tlieta sal-Ìimg˙a bejn id-09.00 u t-15.00, u s-Sibt bejn l-10.00 u l-16.00, eskluΩ festi pubbliçi. Intant, ir-rebbie˙a tal-kotba L-ASSASSIN TA’ CHIARA GUERIN hija:

CARMEN ZAMMIT, 264, Sunflower, Flat 3, Triq Stefano Zerafa, il-Marsa.

34 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOGÓOB

B’4 numri 0046 0190 0375 0767 1118 1272 1663 2565 2568 3364

3549 3829 3865 4045 4056 4085 4401 4548 4764 4860 5250 5271 5314 6201 6510 6525 6683 6729 7387 7514 8096 8119 8485 9438 9520 9638 9820 9894

08457 19111 24992 25604 26226 27259 35541 35825 45287 50594 52813 55185 56573

65350 71212 71463 76656 86795 95312 97738 99113

B’6 numri

502504 511660 865799

Bi 8 numri 30135088 37000557 52711594 59996264

115040

IR-RIÛULTAT TAL-LOGÓBA TAL-ÓADD LI GÓADDA

B’5 numri 06200

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem: .......................................................................................... Indirizz:......................................................................................... ..................................................................................................... Rebbie˙a tal-©img˙a l-o˙ra: SUSAN FALZON, St Anne, Triq Re©jonali, Santa Venera.

KOmpeTIzzjOnI CenTRO CAsALInGA Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

09|08|2015 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin:

24.

Weqfin:

7,19. 9. 10. 12. 16. 18,22. 19. 20. 21. 23.

Tista’ titg˙allaq bih (5) Kompli l-qawl: A˙jar it-triq g˙ax la fiha .... u lanqas g˙ollieq (4) Stati (5) Xejn (3) Tal-ba˙ar? (6) Jg˙idu li fl-a˙˙ar ta’ dan issib iΩ-Ωbib (6) Xorb alko˙oliku (3) G˙ajjat g˙allg˙ajnuna (5) Ara 7 Hekk tag˙mel jekk ma tog˙©bokx (5) Mimli g˙omor (3) Ara 8

Fidili (5)

1. 2,3. 3. 5. 6,15.

Majjal (6) Jilag˙bu bih (6) Ara 2 Isem (3) Jiksru l-li©i dawn (9) 8,23. Tal-PN (13) 11,21W. Xog˙lu fuq il-vapur (5) 12,17. Tbellah (5) 13. Ûaren Agius Garrone (1,1,1) 14. Belt AlbaniΩa (6) 15. Ara 6 17. Ara 12 Wieqfa 21. Ara 11 22. Ara 18

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin: 1. 4. 9,23. 10. 12. 16,21m. 18. 19,22. 20. 24.

ÌwieΩ, Ómar, Riçetta, Maltin, Swietu, Iwitti, VL, Nudist, Fatti, Lodra

Weqfin: 1. 2,7,11. 3,5. 6. 8. 12. 13. 14. 15. 17. 21.

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Dawn iΩ-Ωew© atturi ˙admu flimkien fil-film Black swan.

Personalità 1:

Personalità 2: RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Willow Shields

REBBIEÓ TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: JASON CARABOTT, 25, Triq il-Baçir, L-Imsida. Nota: l-ittri rebbie˙a jintbag˙tu fix-xahar ta’ wara li tkun intreb˙et il-kompetizzjoni.

Jennifer Lawrence

36 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ SPORTS

24 MIDALJA GÓALL-MALTA FL-ISPECIAL OLYMPICS Olimpiku Internazzjonali, iΩda l-attivitajiet tag˙hom ma jsirux fl-ambitu tal-Log˙ob Olimpiku. L-Ispecial Olympics World Games jalternaw bejn ix-xitwa u s-sajf u jsiru kull sentejn u fl-a˙˙ar edizzjoni ta’ Los Angeles li g˙adha kif intemmet, il-poplu Malti kollu – sportiv u mhux – fera˙ li lkontin©ent Malti mar daqstant tajjeb bir-reb˙ ta’ 7 midalji tad-deheb, 10 tal-fidda u 7 talbronΩ. Dan suççess li jkompli jafferma li persuna b’diΩabbiltà hija kapaçi tirnexxi meta jkollha r-rieda, it-ta˙ri© u linkora©©iment. Fid-dawl ta’ dan kollu, ilgazzetta KullÓadd tkellmet mal-©urnalist veteran Charles Sacco li beda l-karriera tieg˙u fil-©urnaliΩmu sportiv aktar minn 50 sena ilu u sa˙ansitra kien jikteb fil-gazzetta IlÓelsien . Apparti minn hekk, tul dawn l-a˙˙ar sentejn kien is-Segretarju Onorarju talFederazzjoni tal-G˙aqdiet g˙all-Persuni b’DiΩabbiltà. L-atleta Charlene Magro Qalb kbira L-Ispecial Olympics hija lakbar organizzazzjoni sportiva g˙al tfal, Ωg˙aΩag˙ u adulti b’diΩabbiltajiet intellettwali u

fosthom Malta. B˙all-Kumitat Paralimpiku Internazzjonali, lIspecial Olympics g˙andhom l-g˙arfien tal-Kumitat

Meta mistoqsi x’hemm bΩonn isir biex dawn l-avvenimenti famuΩi jkunu suççess, Sacco mill-ewwel semma li l-finanzi huma essenzjali f’dan ir-rigward u kien hawnhekk li rringrazzja minn qieg˙ qalbu lil mart il-Prim Ministru Michelle Muscat tal-impenn u d-dedikazzjoni g˙al din ilkawΩa nobbli. “Fuq kollox trid il-finanzi u grazzi kbira mill-qalb tmur lil kull min g˙en, fuq quddiem nett lis-Sinjura Michelle Muscat, mart il-Prim Ministru, li bl-g˙awma tag˙ha fil-fliegu bejn G˙awdex u Malta ©abret is-somma sabi˙a ta’ €150,000 li g˙enet bil-bosta biex dawn l-atleti setg˙u jmorru jikkompetu f’pajjiΩ daqstant ’il bog˙od minna,” sostna Sacco. L-edizzjoni li jmiss issa ssir fi Graz u f’Schladming, flAwstrija, bejn l-14 u l-25 ta’ Marzu tal-2017. Ta’ min kienet l-idea talIspecial Olympics? Mitlub jg˙idilna min kien ilpersuna li ˙are© b’din l-idea brillanti tal-Ispecial Olympics, Sacco qalilna li l-idea kienet ta’ Eunice Kennedy Shiver, li kienet o˙t l-eks-President Amerikan John Kennedy. Kien hawnhekk li Sacco mar lura g˙al passat u b’nostal©ija semma’ kif hu kien da˙al filqasam ©urnalistiku aktar minn 50 sena ilu meta kien jikteb fil-pa©ni sportivi ta’ Il-Óelsien, dak iΩ-Ωmien kien l-uniku ©urnal bil-Malti li jo˙ro© waranofsinhar, flimkien mal-mibkija Nestu Laiviera, Lino Cassar, Lino Spiteri u Pawlu Xuereb. “Dak iΩ-Ωmien, l-attivitajiet sportivi g˙all-persuni b’diΩabbilità kienu mag˙rufa b˙ala lIstoke Mandeville Games, li Malta ˙adet sehem fihom g˙all-ewwel darba fl-1957 u sena wara intbag˙at tim talbasketball . Fl-1959, ˙adu sehem tmien atleti Maltin waqt li l-akbar kontin©ent ta’ 22 atleta ˙a sehem fl-

Olimpjadi ta’ Ruma fl-1960. Hawnhekk il-Maltin reb˙u Ωew© midalji tad-deheb, tnejn tal-fidda u wa˙da tal-bronΩ. John Micallef (g˙awm) u Angela Scicluna (shot) reb˙u d-deheb; Claude Markham ( shot ) u Moses Azzopardi (table tennis) reb˙u l-fidda u George Portelli reba˙ il-bronΩ fis-snooker,” spjega b’reqqa l©urnalista veteran. Huwa Ωied jg˙id li sucççess notevoli kien inkiseb millkontin©ent Malti fi Stoke Mandeville fl-1970 meta Claude Markham reba˙ ilfidda g˙as- snooker , Victor Galea reba˙ il-fidda fil-100 metres wheelchair dash u Marthese Micallef reb˙et ilfidda fis-60 metres wheelchair dash. Apparti minn hekk, ilkontingent imbag˙ad mar Edinburgh g˙all-Log˙ob talCommonwealth u reba˙ Ωew© midalji tal-fidda u tnejn talbronΩ, Claude Markham u Marthese Micallef reb˙u lbronΩ fix-shot u d-duiscuss rispettivament waqt li Victor Galea reba˙ tnejn tal-fidda fil400 u l-800 metres. Fl-1977, Marthese Micallef reb˙et midalja tal-fidda filbowling u fl-Olimpjadi ta’ Aruhem (l-Olanda) fl-1980, ittim tan-nisa tal-bowling, mag˙mul minn Connie Camilleri u Lillian Sammut reba˙ il-bronΩ. RiΩultati o˙ra li rnexxielu jikseb l-istess Sacco mis-sit tal-Physically Handicapped Rehabilitation Fund kienu dawn: 1983: Andrew Vella, fidda filclub throwing u bronΩ fil-carpet bowling; 1984: Michael Cutajar, bronΩ g˙as-60 metres u Connie Camilleri bronΩ fil-bowling; 1989: Michael Cutajar, bronΩ fis-60 metres, Connie Camilleri, bronΩ fil-bowling u Tonio Merceica, fidda fil-carpet bowling; 19 91: Antonia Conti filweightlifting; 1993: Joe Cardona, bronΩ filjavelin u bronΩ fix-shot; Michael Cutjara, deheb fissnooker; Jacon Treaster, bronΩ fis-snooker; Rita Ellul deheb fil-weightlifting; Tonio Mercieca, bronΩ fit-table tennis u bronΩ fit-Tatra, deheb fil-combined bowling, fidda fil-club throwing; Michael Cutajar. Rita Ellul u Mary Bonnici, bronΩ fit-table tennis doubles; Michael Cutajar, bronΩ fil-bowling u Joyce Bugelli, deheb fil-weightlifting. Fl-a˙˙ar nett, Sacco tkellem ukoll dwar il-kowç nazzjonali g˙all-isports tal-persuni b’diΩabilità li kien Mike Pace, li g˙al ˙afna snin, ˙adem b’devozzjoni, xog˙ol iebes u sa©rifiççji personali biex g˙en lill-atleti permezz tal-pariri professjonali tieg˙u u dan dejjem fuq baΩi volontarja. “Minn qalbi nixtieq nag˙ti prosit lill-atleti kollha g˙allwirjiet kbar tag˙hom u nrodd ˙ajr lil kull min g˙enhom biex la˙qu dan il-livell eççezzjonali,” tenna Sacco.

SPORTS kÓ

09|08|2015 37

kullhadd.com

MQABBA FC YOUTH NURSERY TIEÓU SEHEM FIN-NOTTINGHAM INTERNATIONAL CUP ÌEWWA R-RENJU UNIT Wara s-suççess miksub matul l-ista©un li g˙adda u l-iΩvilupp kontinwu ta' madwar 250 tifel u tifla kif ukoll Ωg˙aΩag˙ li jattendu ©ewwa Mqabba FC Youth Nursery, l-istess nursery ˙asbet sabiex tag˙mel il-pass li jmiss u tikkompeti f’kompetizzjoni barra minn xtutna. Il-parteçipazzjoni tat-tim ta’ ta˙t is-17il sena kienet notevoli ˙afna matul lista©un 2014/15 fejn g˙all-ewwel darba fl-istorja tal-klabb ipparteçipajna f’Sezzjoni B u t-tim irnexxielu jΩomm postu fl-istess sezzjoni. Kien hemm ukoll lit-tim ta’ ta˙t it-13-il sena li g˙allewwel darba ˙a sehem fl-avveniment In˙obb il-Futbol fejn kellna wkoll riΩultati tajbin. Kisba o˙ra poΩittiva matul lista©un li g˙adda kienet l-introduzzjoni ta' plejers Ωg˙aΩag˙ tan-nursery fit-tim tal-kbar ta' Mqabba FC. Dan jikkonferma li l-Mqabba FC Youth Nursery qieg˙da til˙aq l-g˙anijiet tag˙ha. In-Nursery rat ukoll influss ta' plejers ©odda fi ˙dan il-kategoriji kollha kemm mill-iΩg˙ar kategorija dik ta' ta˙t il-5 sena sa dik ta’ ta˙t is-17-il sena. Ìew organizzati diversi festivals, tournaments u log˙biet kompetittivi kif ukoll numru ta’ attivitajiet soçjali kemm g˙attfal kif ukoll g˙all-©enituri. L-aktar avveniment li ser jibqa’ mfakkar huwa meta n-Nursery tag˙na laqg˙et lill-plejer Internazzjonali Kolumbjan u eksplejer ta’ Inter, Ivan Ramiro Cordoba flimkien mal-plejer Felice Natalino li huwa wkoll lag˙ab ma’ Inter tal-Italja, ©ewwa l-grawnds ta’ Mqabba FC. Matul l-ista©un li jmiss, Mqabba FC Youth Nursery qalet ser tkompli ta˙dem fl-a˙jar interess tal-parteçipanti kollha, dejjem tiffoka fuq l-iΩvilupp kontinwu tat-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙ li jattendu t-ta˙ri© organizzat minnha.

It-tim tekniku se jkun immexxi minn Nicholas Baldacchino b˙ala Head coach bl-g˙ajnuna ta’ Nardu Farrugia, b˙ala Direttur Tekniku ta’ Mqabba FC Youth Nursery filwaqt li n-Nursery investiet f’kowçis kwalifikati ©odda dejjem g˙all-a˙jar Ωvillupp tat-tfal tag˙na. Nottingham Internazzjonali Cup 2015 G˙all-ewwel darba fl-istorja ta’ Mqabba FC Youth Nursery, il-kumitat ˙aseb sabiex matul dan l-ista©un tim mill-kategorija ta’ ta˙t it-13-il sena (2002/2003)

jikkompeti f’kompetizzjoni barra minn xtutna. Kellhom diversi opportunitajiet imma l-iskop a˙˙ari kien li joffru lit-tfal tag˙na esperjenza li setg˙et tg˙inhom fl-iΩvilupp tag˙hom u mhux sempliçiment biex ng˙idu sifirna. L-g˙aΩla waqg˙et fuq Nottingham International Cup 2015 meqjus b˙ala l-akbar tournament fir-Renju Unit u t-tieni l-akbar flEwropa li jinkludi wkoll kompetizzjonijiet li jvarjaw minn Ωg˙aΩag˙ kemm ir©iel kif ukoll tfajliet sa kategorija g˙al dawk akbar fl-età. It-Tournament jikkonsisti f’kategorija g˙al dawk it-timijiet professjonali kif ukoll g˙al dawk

dilettanti. Timijiet minn Liverpool FC, Manchester Utd FC, Manchester City FC, Newcastle Utd FC, Arsenal FC, Wolverhampton Wanderers FC, Chesterfield FC u timijiet minn madwar id-dinja ˙adu sehem fil-kategoriji varji. In-numru ta’ parteçipanti jla˙˙aq ’il fuq minn 300 tim minn madwar 19-il pajjiΩ differenti. It-tim ta’ Mqabba FC Youth Nursery ˙alla Malta nhar it-Tlieta 28 ta’ Lulju 2015 b’titjira lejn Liverpool. Kienet ©img˙a impenjattiva ˙afna iffukata fuq il-log˙ba sabi˙a tal-futbol. Fl-ewwel ©urnata it-tim Ωar Albert Dock ©ewwa Liverpool filwaqt li Ωar wkoll Anfield Stadium u l-Museum ta’ Liverpool FC. Il-plejers tag˙na kellhom ukoll sessjoni ta’ ta˙ri© minn kowçis ta’ Liverpool FC ©ewwa l-akkademja ta’ Liverpool FC ©ewwa Kirkby. L-ewwel impenji g˙al Mqabba FC Youth Nursery fin-Nottingham International Cup 2015 kien fid-29 ta’ Lulju 2015. Filg˙odu kellhom log˙ba kontra tim mill-Amerika, US Revolution filwaqt li wara nofsinhar kellna log˙ba kontra tim ie˙or mill-Amerika, US Flying Eagles. It-tim Malti ˙are© rebbie˙ fuq US Flying Eagles bl-iskor ta’ 10 filwaqt li spiçça draw 1-1 kontra US Revolution. Filg˙axija imbag˙ad ma setax jonqos li jassistu g˙al-log˙ba ta’ ˙biberija bejn Derby County u Villa Real ta’ Spanja ©ewwa l-iPro Stadium. Il-©urnata ta’ wara lag˙bu kontra t-tim ta’ Arsenal FC Soccer School talBahrain fejn it-tim Malti ˙are© tellief bliskor ta’ 1-0. Meta setax jonqos li waqt li kienu f’Nottingham iΩuru l-kastell ta’ Nottingham ta’ Robin Hood, filwaqt li sabu ˙in ukoll g˙al min ried jixtri xi ˙a©a miç-Çentru ta’ Notting˙am.

38 09|08|2015

kullhadd.com

KÓ SPORTS

RIÛULTATI TAL-BIERAÓ Man. United v Tottenham H Bournemouth v Aston Villa Everton v Watford Leicester City v Sunderland Norwich City v Crystal Palace Chelsea v Swansea City

MAN. UNITED 1 – 0 TOTTENhAM Hekk kif ing˙ata bidu g˙allKampjonat IngliΩ tant mistenni missegwaçi tal-futbol Maltin, fl-ewwel log˙ba li kien hemm ilbiera˙ wara nofsinhar, it-tim ta’ Louis va Gaal, g˙al kontra tas-sena l-o˙ra, beda lkampjonat reb˙a kontra Tottenham li iΩda ma kinitx wa˙da façli. Fl-ewwel mumenti tal-log˙ba, ilUnited dehru qed ibatu biex jibnu azzjoni konkreta fil-lasti ta’ Tottenham hekk kif l-ewwel çans tal-partita wasal mill-viΩitaturi meta Harry Kane qassam ballun tajjeb lil Christian Eriksen b’dan tal-a˙˙ar il-konkluΩjoni tieg˙u spiççat kemm kemm barra. Kontra xxejra tal-log˙ob, il-United marru filvanta©© wara Ωball f’nofs il-grawnd mill-avversarji fejn minn pass ta’ Ashley Young, il-ballun spiçça g˙and Wayne Rooney li dam ja˙sibha ftit biex jikkonkludi tant li l-ballun kellu ja˙bat mad-difensur Kyle Walker u da˙al ©ewwa. Fit-tieni taqsima, Tottenham ippruvaw jag˙mlu dak kollu possibbli biex i©ibu l-gowl tad-draw iΩda sabu liddebuttant Sergio Romero fil-forma hekk kif beda jilqa’ dak kollu li beda ji©i lejh. B’hekk, g˙alkemm ma kinitx reb˙a façli, il-United bdew l-ista©un bi tliet punti.

1 0 2 4 1 2

0 1 2 2 3 2

LOGÓOB GÓAL-LUM Arsenal v West Ham U Newcastle U v Southampton Stoke City v Liverpool Memphis Depay u Wayne Rooney jiççelebraw lewwel u l-unika gowl tal-log˙ba

EVERTON V WATFORD Fis-sensiela li kien hemm fil-log˙ob tal-4pm, l-aktar riΩultat li spikka kien dak ta’ Everton kontra Watford fejn dawn tal-a˙˙ar, li g˙adhom tilg˙in miç-Championship, Ωammew draw lit-tim ta’ Roberto Martinez barra minn darhom bl-iskor ta’ 2-2. Fil-fatt kienu Watford li marru minn fuq wara kwarta log˙ob minn Miguel Layun u fit-tieni taqsima Ross Barkley ©ab draw . Seba’ minuti mit-tmiem Watford re©g˙u marru fil-vanta©© minn Odion Ighalo iΩda Everton irnexxilhom jevitaw telfa meta fis-86 minuta Arouna Kone skujaw il-gowl tad-draw. ARSENAL V WEST hAM F’wa˙da mil-log˙biet li hemm illum kmieni waranofsinhar, it-tim ta’ Arsenal se jkun qed jiltaqa’ ma’ West

14.30 17.00

LOGÓOB GÓAL-GÓADA

Ham f’wie˙ed mid-derbies ta’ Londra li g˙andu l-ingredjenti li jkun wie˙ed missielet ferm min˙abba li Ω-Ωew© timijiet iridu jibdew fuq sieq tajba dan l-ista©un. Jidher li l-Arsenal huma l-favoriti li jirb˙u dan il-konfront min˙abba li forma tag˙hom fil-pre-season kienet impekkabbli filwaqt li West Ham, li riçentament lag˙bu kontra t-tim Malti ta’ Birkirkara, g˙adu kif ©ej minn telfa kontra FC Astra biex b’hekk lavventura fl-Europa League g˙alihom intemmet ˙esrem. Kemm Arsene Wenger kif ukoll Slaven Bilic, li ˙a post Sam Allardyce, investew fl-iskwadri tag˙hom bl-aktar trasferiment li spikka kien dak ta’ Petr Cech ming˙and Chelsea hekk kif g˙ad fadal sal-1 ta’ Settembru biex jintemm is-suq tat-trasferimenti u kwaΩi kwaΩi hemm çertezza li dawn it-timijiet g˙ad jistg˙u jiffirmaw xi plejers.

JUVENTUS JIRBÓU S-SUPERCOPPA

14.30

West Brom v Man. City

21.00

KLASSIFIKA TIM

Leicester City Crystal Palace Aston Villa Man. United Everton Watford Arsenal Chelsea Liverpool Manchester City Newcastle United Southampton Stoke City Swansea City West Brom West Ham United Bournemouth Tottenham H Sunderland Norwich City

1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1

1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1

4 3 1 1 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1

2 1 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 4 3

3 3 3 3 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Punti O˙ra Esteban Cambiasso jing˙aqad ma’ Olympiakos Olympiakos iffirmaw lillmidfielder Ar©entin Esteban Cambiasso wara li dan ˙alla lit-tim IngliΩ ta’ Leicester City. Dan il-plejer ta’ 34 sena qatta’ l-ista©un li g˙adda malFoxes iΩda rrifjuta ç-çans li jestendi l-kuntratt tieg˙u mag˙hom g˙al sena o˙ra. Dan il-plejer Ar©entin, li kien ukoll ivvutat b˙ala l-plejer tas-sena ta’ dan it-tim, g˙amel 33 apparenza fil-kompetizzjonijiet kollha fejn ukoll skurja ˙ames gowls. Huwa g˙en lil Leicester jirb˙u seba’ log˙biet u draw wa˙da mill-a˙˙ar 10 log˙biet tal-Premier League biex salvaw u baqg˙u jilag˙bu fil-Premier League. Dan l-eks-plejer Ar©entin kien reba˙ il-La Liga ma’ Real Madrid, iç-Champions League fl-2010 u ˙ames titli tas-Serie A ma’ Inter. Mohamed Salah jing˙aqad b’self ma’ Roma

Il-plejers il-©odda ta’ Juventus li ng˙aqdu mag˙hom dan l-ista©un fosthom Mario Mandzukiv u Paolo Dybala spikkaw fl-ewwel partita tag˙hom ilbiera˙ hekk kif skurjaw iΩΩew© gowls deçiΩivi fil-konfront kontra Lazio biex reb˙u s-Supercoppa bl-iskor ta’ 2-0. It-tim ta’ Massimiliano Allegri kellu jistenna sad-69 minuta qabel ma Mandzukiv feta˙ l-iskor segwit minn Dybala li skurja gowl fid-debutt, erba’ minuti biss wara l-ewwel gowl f’Shanghai ç-Çina. Dan l-iskor wassal biex kien hemm ˙afna kliem ta’ tif˙ir g˙al dawn il-plejers f’Turin b’mod speçjali l-plejer Kroat wara l-esperjenza poΩittiva li kellu ma’ Atletico Madrid li kellu Spanja. Lil hinn mir-riΩultat, wa˙da mill-kwistjonijiet li nqalg˙et qabel bdiet il-log˙ba kienet il-kundizzjoni mwieg˙ra tal-grawnd tal-futbol f’Shanghai hekk kif il-wiçç ma kienx wie˙ed ideali u seta’ façilment iwassal biex ikun hemm xi injury g˙al xi plejers. Minkejja din ir-reb˙a ta’ Juventus, ittim ta’ Lazio wkoll kellu l-mumenti tieg˙u hekk

kif kmieni fil-partita spikkaw l-aktar il-plejer veloçi Felipe Anderson kif ukoll it-Taljan Antonio Candreva li huma kkunsidrati b˙ala tnejn mill-a˙jar plejers ta’ Juventus. Madankollu, dawn sabu lil Leonardo Bonucci, Andrea Barzagli and Martin Caceres ferm sodi fuq iddifiΩa ta’ tlieta ta’ Juventus. L-ewwel taqsima ma tantx offriet azzjonijiet denji ta’ gowls hekk kif l-udjenza ÇiniΩa spikkat l-aktar bis-sapport tag˙ha lejn il-plejers. Kemm n-numru 10 l-©did Paul Pogba kif ukoll il-wingback Stephan Lichsteiner ippruvaw jo˙olqu azzjoni iΩda kienu restritti milli jag˙mlu. IΩda fittieni taqsima l-istorja kien ferm differenti hekk kif Ωdied ir-ritmu miΩ-Ωew© timijiet u l-introduzzjoni fis-60 minuta ta’ Dybala kompliet iΩΩid aktar l-atmosfera fost is-sapporters Juventini. L-Ar©entin ma ˙ax ˙afna biex jinjetta ftit a©ilità fl-attakk taç-champions tas-Serie A b’Mandzukic jifta˙ l-iskors b’daqqa ta’ ras u Dybala g˙amel fiç-çert ftit wara b’xutt b’sa˙˙tu li spiçça fissaqaf tax-xibka.

Il-winger ta’ Chelsea Mohamed Salah ing˙aqad ma’ Roma b’self g˙al sena bil-klabb Taljan jing˙ata l-g˙aΩla li jixtru lplejer meta jridu fl-ista©un. Dan il-plejer internazzjonali E©izzjan ing˙aqad ma’ Chelsea ming˙and it-tim Ûvizzeru ta’ Basle g˙al £11 miljun f’Jannar tal-2014. Madankollu, fl-ista©un li g˙adda, hu lag˙ab dsatax-il darba g˙al Blues u skurja Ωew© gowls. Dan il-plejer ta’ 23 sena qatta’ nofs l-ista©un li g˙adda mar-rivali ta’ Roma, Fiorentina, fejn skurja disa’ darbiet f’26 log˙ba. Fi stqarrija mill-klabb tal-kapitali Taljan intqal li f’g˙ajnejn ˙afna, Salah, huwa l-a˙jar plejer E©izzjan fiddinja b˙alissa. Angel di Maria jing˙aqad ma’ PSG It-tim FrançiΩ ta’ Paris St-Germain irnexxilhom jiffirmaw lillmidfielder ta’ Manchester United Angel di Maria g˙assomma fenomenali ta’ £44.3 miljun. Dan il-plejer internazzjonali Ar©entin ˙alla lill-United wara biss sena wara li kienu ˙allsu lil Real Madrid issomma rekord Brittanika ta’ £59.7 miljun g˙as-servizzi tieg˙u. Di Maria, li g˙andu 27 sena, iffirma kuntratt ta’ 4 snin maç-champions FrançiΩ wara li g˙amel test mediku filQatar nhar it-Tlieta li g˙adda. F’kummenti li ta lill-midja wara li ffirma l-kuntratt, di Maria sostna li jinsab kburi li ng˙aqad ma’ dan it-tim u se jibda jilbes il-kuluri ta’ PSG. Di Maria ma kienx ing˙aqad ma’ s˙abu tal-United fil-preseason fl-Amerika x-xahar lie˙or u van Gaal kien qal li ma jafx g˙ala kien g˙amel hekk.

FoRMULA 1kullhadd.com KÓ

09|08|2015 39

ANALIÛI TA’ LIAM GAUCI

LIL HINN MIÇ-ÇIRKWIT

L-a˙barijiet relatati mal-Formula 1 komplew ikunu ddominati min-negozjati tarRenault mal-Lotus li g˙andhom iwasslu biex il-kumpanija awtomobilistika FrançiΩa tixtri mill-©did lit-tim minn Enstone wara li kienu abbandunaw irrwol tag˙hom b˙ala kostrutturi fl-2010. L-ispekulazzjoni dwar dan il-ftehim ilha tiççirkola g˙al diversi xhur. Madankollu, sa riçentement il-kandidati g˙all-akkwist mir-Renault kienu bosta u inkludew b’mod speçjali timijiet li filpreΩent jew fil-passat uΩaw magni tadditta FrançiΩa. Fost dawn il-kandidati, lewlenin kienu l-Lotus u t-Toro Rosso, illi t-tnejn esprimew l-interess tag˙hom li jag˙mlu ftehim ta’ dan it-tip. Fil-jiem li g˙addew, però, Franz Tost, it-team principal tat-Toro Rosso, Ωvela li ilu diversi ©img˙at ma jisma’ ming˙and ir-Renault. Huwa spjega li aktar kmieni din is-sena, uffiçjali tar-Renault kienu sa˙ansitra Ωaru l-façilitajiet tat-tim immexxi minnu biex jiddiskutu l-possibbiltà tal-akkwiΩizzjoni. Madankollu, l-affarijiet kienu kkwitaw ferm matul il-©img˙at li g˙addew, fatt li jindika li r-Renault g˙andhom g˙ajnejhom band’o˙ra, wisq probabbli fuq ilLotus. Fil-fatt, kien hemm min spekula ©imag˙tejn ilu li l-interess tar-Renault f’dan it-tim tant kien kbir illi l-ftehim ta’ bejniethom seta’ jkun iffirmat qabel ilGran Premju tal-Ungerija. Programm g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ Sadanittant, però, Cyril Abiteboul, idDirettur Mani©erjali tar-Renault Sport F1, ikkonferma li jekk il-kumpanija FrançiΩa ter©a’ tid˙ol b˙ala tim kostruttur, hija se tniedi mill-©did programm ta’ Ωvilupp g˙al sewwieqa Ωg˙aΩag˙. Programm simili kien di©à jeΩisti bejn l-2002 u l-2010 u ta opportunità lil sewwieqa b˙al Lewis Hamilton u Fernando Alonso li jiksbu esperjenzi importanti fil-karrieri rispettivi tag˙hom. Minkejja dawn is-suççessi, Abiteboul qal li l-programm ori©inali ma kienx ˙adem tajjeb daqskemm kien mixtieq. Filfehma tieg˙u dan kien riΩultat tal-fatt li r-Renault kienu qeg˙din ja˙dmu ma’ wisq sewwieqa fl-istess ˙in minflok iffukaw fuq l-aktar Ωg˙aΩag˙ promettenti. Jekk dan il-programm ja˙dem, Abiteboul qieg˙ed jipprevedi li r-

Renault jirnexxilhom iΩommu l-pagi tassewwieqa baxxi kkomparati ma’ timijiet o˙ra. RiΩultat simili kisbuh ir-Red Bull illi rnexxielhom itellg˙u sewwieqa kompetittivi b˙al Vettel u Ricciardo ming˙ajr ma jitilfu kontroll tal-ba©it g˙all-pagi. Sta©nati Dan il-ftehim, g˙all-inqas uffiçjalment, g˙adu ma wasalx. Però, hemm diversi fatturi li qeg˙din jindikaw li l-Lotus waslu fl-a˙˙ar tat-tieni avventura tag˙hom fil-Formula 1. Ewlieni fosthom hemm in-nuqqas ta’ Ωvilupp tekniku li sar mil-Lotus fl-2015. Dan in-nuqqas ta’ investiment wassal biex it-tim jista©na g˙alkollox minkejja lbidu promettenti li kellhom fl-ewwel ftit tlielaq tal-ista©un. Dwar dan il-fatt ilmenta Pastor Maldonado li esprima lbiΩa’ tieg˙u li l-Lotus se jbatu biex jiksbu l-punti fit-tieni nofs tal-ista©un jekk liΩvilupp tekniku jibqa’ sta©nat. Jibqg˙u g˙addejjin Min-na˙a l-o˙ra r-Renault mhumiex qeg˙din i˙allu dawn in-negozjati jtellfuhom. Anzi, huma qeg˙din jie˙du lokkaΩjoni biex juΩaw il-waqfa tas-sajf biex ikomplu jtejbu r-rendiment talmagni tag˙hom li fl-2015 kellhom defiçit çar fil-konfront tal-Mercedes u lFerrari. L-importanza ta’ dan l-iΩvilupp qieg˙ed jin˙ass b’mod partikolari hekk kif it-tlielaq li ©ejjin, dawk tal-Bel©ju u lItalja, jiffavorixxu l-veloçità aktar minn bosta çirkwiti o˙rajn. G˙aldaqstant, Rémi Taffin, id-Director of Operations tar-Renault Sport F1, ikkonferma li 35% tal-istaff tal-kumpanija se jibqg˙u g˙addejjin bix-xog˙ol matul il-waqfa biex dan id-defiçit ji©i indirizzat. G˙aΩla bejn tlieta Tim ie˙or li qieg˙ed jippjana l-futur tieg˙u huwa Haas F1. Fil-jiem li g˙addew, Gene Haas, is-sid ta’ dan ittim Amerikan li fl-2016 se jag˙mel iddebutt tieg˙u fil-F1, ˙abbar li l-aktar sewwieqa li jixtiequ mag˙hom huma Jean-Eric Vergne, Esteban Gutierrez u Nico Hulkenberg. Madankollu, Haas ammetta li l-possibbiltà li Hulkenberg jing˙aqad mag˙hom

hija baxxa ˙afna. Dan g˙ax il-ÌermaniΩ ©ibed l-attenzjoni ta’ diversi timijiet ewlenin u g˙alhekk, jekk jiççaqlaq minn mal-Force India, mhux se jmur ma’ tim ©did b˙al Haas illi probabbilment mhux se jkun kompetittiv flewwel sta©un tieg˙u. Min-na˙a l-o˙ra, Vergne u Gutierrez, illi b˙alissa huma test drivers malFerrari, jistg˙u jkunu interessati li jing˙aqdu mat-tim Amerikan hekk kif iç-çans li jing˙ataw post mat-tim ta’ Maranello fl-2016 jidher li huwa baxx ˙afna. G˙aldaqstant, il-Ferrari jistg˙u jsibu lil Haas F1 komdi biex jipprovdu ftit aktar esperjenza lis-sewwieqa tag˙hom. Frustrazzjoni Sadanittant, il-McLaren g˙adhom qeg˙din jittamaw li jag˙mlu l-iΩviluppi neçessarji biex ikunu kompetittivi matul it-tlielaq li ©ejjin. Madankollu, kemm Fernando Alonso kif ukoll Ron Dennis ilmentaw mill-fatt illi t-timijiet mhumiex qeg˙din jit˙allew jag˙mlu t-testijiet li hemm bΩonn biex itejbu l-vetturi tag˙hom. Min-na˙a tieg˙u, Dennis, minkejja li apprezza li dan qieg˙ed ise˙˙ biex jonqsu l-ispejjeΩ tat-timijiet, huwa sostna li, fil-fatt, li qed ji©ri huwa l-oppost. Dan g˙ax ˙afna timijiet qeg˙din jispiççaw jipproduçu parts fi kwantitajiet kbar ming˙ajr ma jippruvawhom sew, fatt illi jΩid ir-riskju li dawn ma jipprovdux irrendiment mixtieq u allura jwassal biex dawn il-biççiet jintremew. Minkejja dawn il-limitazzjoni, Alonso kien kemxejn poΩittiv hekk kif sostna li huwa kuntent ferm bix-chassis li pproduçew il-McLaren din is-sena. Dan g˙ax l-MP4-30 tant kien stabbli mil-lat ajrudinamiku illi seta’ jimbotta b’kunfidenza kbira tul il-kampjonat kollu. Madankollu, il-kummenti tal-Ispanjol po©©ew g˙al darb’o˙ra lill-Honda f’dawl ikrah hekk kif implika li l-problemi li hemm fl-MP4-30 ©ejjin mill-power unit u mhux mix-chassis. JuΩaw aktar tokens Il-Honda, però, huma konxji mill-problemi tag˙hom. Fil-fatt, aktar kmieni din il-©img˙a sar mag˙ruf li l-kumpanija ÌappuniΩa uΩat tliet tokens o˙ra li kien

g˙ad g˙andha g˙ad-dispoΩizzjoni g˙alliΩvilupp tal-magni tag˙ha. Permezz ta’ dan l-iΩvilupp, il-McLaren mistennijin li jkollhom 15bhp o˙ra g˙ad-dispoΩizzjoni tag˙hom. Dan l-avvanz mhuwiex mistenni li jkun biΩΩejjed biex iwassal lill-McLaren sal-podju. Però, g˙andu jg˙inhom ikunu fiΩ-Ωona punti b’mod aktar konsistenti, dejjem jekk il-problema ta’ affidabbiltà tal-power units tkun indirizzata wkoll. Barra minn hekk, il-Honda g˙ad g˙andhom g˙ad-dispoΩizzjoni tag˙hom erba’ tokens o˙ra li jistg˙u jkunu investiti f’aktar rendiment matul it-tlielaq li ©ejjin. Futur g˙all-GP ta’ Monza? Skont il-Gvernatur tal-Lombardija Roberto Maroni, il-Gran Premju ta’ Monza se ji©i salvat. Dan se jsir grazzi g˙all-intervent tal-Gvern Taljan illi se jippermetti lil-Lombardija tag˙mel investiment mhux taxxabbli fl-iΩvilupp taççirkwit. It-tellieqa ta’ Monza kienet firriskju li tintilef hekk kif l-amministraturi raw il-pjanijiet tag˙hom li jimmodernizzaw iç-çirkwit im˙arrbtin minn Ecclestone, li g˙amel talbiet finanzjarji kbar biex i©edded il-kuntratt tal-GP lil hinn mill-2016. Id-deçiΩjoni tal-Gvern se tag˙ti lopportunità lill-amministraturi ta’ dan iççirkwit li jla˙˙qu mat-talbiet finanzjarji ta’ Ecclestone. B’hekk, huwa mistenni li l-amministraturi ta’ Monza u Ecclestone jil˙qu ftehim sal-a˙˙ar ta’ dan ix-xahar illi g˙andu jwassal lill-Gran Premju ta’ Monza sal-2021. Serqa Jenson Button u l-mara tieg˙u Jessica Michibata kienu fil-mira ta’ serqa mhux tas-soltu li se˙˙et hekk kif il-koppja kienet qieg˙da tirrisjedi f’villa f’Saint Tropez ma’ xi ˙bieb g˙all-vaganzi tassajf. Jidher li Ωew© ˙allelin g˙addew xi tip ta’ gass anestetiku mis-sistema tal-ajra kundizzjonata biex iΩommu lill-koppja u lil s˙abhom reqdin matul il-lejl biex jid˙lu jisirqu dak kollu li jistg˙u, inkluΩ iç-çurkett tal-g˙erusija ta’ Michibita. La l-koppja u lanqas s˙abhom ma we©©g˙u matul is-serqa, però l-˙allelin ˙adu mag˙hom diversi o©©etti li b’kollox kellhom valur ta’ madwar €430,000.

40 09|08|2015

kullhadd.com

kÓ lokali

dwar l-insib u aktar

Alfred Sant Kap tad-Delegazzjoni Laburista fil-Parlament Ewropew

Fl-a˙˙ar ©img˙at waqqfuni numru ta’ nassaba biex jistaqsu dwar il-futur taddelizzju tag˙hom. Jinsabu m˙assba dwaru. G˙andhom ra©un jit˙assbu. Jidher li lKummissjoni Ewropea se tie˙u l-linja li ttella’ lill-Gvern Malti quddiem il-Qorti talÌustizzja Ewropea dwar ir-regolamenti li qed jit˙addmu f’pajjiΩna fuq l-insib. M’g˙andhiex tittie˙ed b˙ala log˙ba deçiΩa. Il-Gvern u r-rappreΩentanti tannassaba jag˙mlu tajjeb li jibqg˙u jippreΩentaw l-aqwa kaΩ favur regolamenti partikolari g˙al Malta waqt li jraΩΩnu kull abbuΩ minn nies li j˙allu l-egoiΩmu tag˙hom jeg˙leb kull galbu, Madankollu, biex tkun qed tintqal is-sewwa kollha, iççansijiet mhumiex Ωg˙ar li l-Qorti Ewropea tispiçça taqtag˙ha darba g˙al dejjem kontra l-insib kif ipprattikat f’Malta.

Misinformazzjoni Il-vera problema tmur lura g˙as-snin meta l-Gvern Nazzjonalista nnegozja biex ida˙˙al lil Malta membru s˙i˙ fl-Unjoni Ewropea. Ma’ o˙rajn jien kont wissejt li, b˙ala membru s˙i˙, kien se jkollna napplikaw ir-regoli kollha tal-Unjoni bi ftit eççezzjonijiet. Kont wissejt li l-hekk imsejja˙ trattament speçjali g˙al Malta f’diversi oqsma ma kien xejn ˙lief da˙q fil-wiçç jew inkella faxxa li fi ftit taΩ-Ωmien se tin˙all u taqa’. Fost l-oqsma li ©ew ittrattati b’dan il-mod, kien hemm l-insib. Niltaqa’ ma’ nies li jg˙iduli: “Imma a˙na mhux hekk ftehemna, u g˙alhekk ivvotajna ‘iva’. Imbag˙ad meta niddiskutu dwar x’˙asbu li vvotaw g˙alih, niskopru li kienu fehmu ‘˙aΩin’ x’©ie miftiehem malEwropej. Ma nag˙tihomx tort li fehmu ˙aΩin g˙ax g˙addiet kampanja ta’ misinformazzjoni li messha wa˙˙xet lil kull min jemmen fid-demokrazija ta’ veru. Setturi o˙ra li ntlaqtu mill-istess kampanja qarrieqa kienu l-biedja u s-sajd, il-mani-

fattura lokali u çerti oqsma ta’ bejg˙ blimnut. Biss issa ma tistax tre©©a’ l-arlo©© lura. Trid tara kif il-pajjiΩ jista’ jiΩviluppa la˙jar skont ir-regoli tal-Unjoni Ewropea li jinsab fiha; u dan anke meta w˙ud mirregoli ma tantx japplikaw tajjeb g˙al gΩira çkejkna fil-periferija tal-Ewropa. EΩempju ta’ hekk jinsab fil-qasam tal-uΩu tal-ener©ija li ti©©edded. Hawn, il-miri ssettjati biex jintla˙qu mill-pajjiΩi membri mhumiex realistiçi meta jit˙addmu g˙al Malta. Effettivament waqajna lura ˙afna dwarhom. B’mod aktar wiesg˙a, fost ir-regoli li rridu nosservaw insibu dawk li jikkonçernaw l-g˙ajnuniet tal-Istat: ji©ifieri regoli li ma jippermettux lill-gvernijiet tal-Unjoni Ewropea jag˙tu g˙ajnuniet lil impriΩi f’pajjiΩhom li jkunu mitqiesa b˙ala miΩuri li se jag˙tuhom vanta©©i speçjali fuq kompetituri tag˙om nazzjonali jew Ewropej.

Din il-˙a©a di©à ©rat darba bil-goff f’Malta bl-g˙eluq tat-tarznari (biex ma nsemmux is-Sea Malta). Min˙abba l-propaganda dejjem g˙addejja kontra t-tarznari, ftit wisq f’Malta forsi ddejqu bil-biçça. G˙alija tibqa’ fost l-ag˙ar Ωbalji li wettaqna millIndipendenza lil hawn. Imma l-politika Ewropea dwar g˙ajnuniet tal-Istat qed tit˙addem ukoll b˙alissa fir-rigward tal-Air Malta. U kif intqal kemm-il darba, jekk ilkumpanija nazzjonali tal-ajru ma til˙aqx ilmiri ssettjati g˙aliha, ikollha tag˙laq b˙attarznari jew b˙al-linja tal-ajru Çiprijotta. Illum drajna nisimg˙u – l-aktar minn nies li ˙obΩhom dejjem kien ma˙buΩ – dwar x’benefiççji kbar Malta ˙adet bis-s˙ubija tag˙ha fl-Unjoni Ewropea. Il-verità hi li lesperjenza tas-s˙ubija ssarrfet, kif millbidu nett stqarrejna, f’g˙add ta’ vanta©©i mag˙quda ma’ g˙add ta’ piΩijiet. Tkejjel kif g˙eleb il-bilanç, jekk hux favur ilvanta©©i jew favur il-piΩijiet, skont f’liema qag˙da soçjali tinsab. L-g˙ajta dominanti – imnebb˙a millinteress jew il-konvenjenza jew ilpre©udizzju – hi li l-benefiççji jissuperaw il-piΩijiet. Min irid jemmen hekk, jemmen hekk. Dan lili ma jwaqqafnix milli nirrifletti fuq kif nistg˙u na©evolaw, skont itt˙addim tar-regoli Ewropej, lil dawk li spiççaw minn ta˙t. Mhux it-tarznari, g˙ax dawk issa spiççaw spezzettati u mwellija lil sid barrani li juΩahom b˙ala t-tieni garaxx tieg˙u. Imma lbdiewa u s-sajjieda, çerti azjendi Ωg˙ar, lAir Malta, fost o˙rajn. U forsi – jekk laffarijiet jibqg˙u sejrin kif sejrin – dalwaqt kategorija ta’ nies li sa issa ma ˙assewhomx ‘imhedda’, bil-maqlub: dawk li jipprovdu s-servizzi finanzjarji.