KullHadd 17.05.15 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

Óarsa lejn

IL-LIÌI TAT-TIBDIL FIL-KLIMA Il-Óadd 17 ta’ Mejju, 2015 Óar©a Nru 1,140

Ara pa©ni 8 u 9 Prezz ›0.80

FOMMU MITBUQ

SUQ LI QED JIKBER Minn studju fuq is-swieq u l-kompetittività tal-universitajiet fl-Ingilterra, jirriΩulta li mis-sena 2000 ’il quddiem dawk l-istudenti li jridu jie˙du edukazzjoni terzjarja barra minn pajjiΩhom Ωdiedu minn 2 miljuni g˙al 4.5 miljuni. Dan huwa xhieda ta’ kemm dan is-suq qed jikber u l-bΩonn li pajjiΩna wkoll jibbenefika minnu permezz ta’ università barranija. Ara pa©na 2

PREVENZJONI TAL-AÛMA FL-ISKEJJEL Qed isir studju estensiv fi 15-il skola madwar Malta u G˙awdex bl-iskop li jkun hemm prevenzjoni tal-aΩma fl-iskejjel. F’dan l-istudju, li mistenni jkun lest sal-a˙˙ar tas-sena skolastika, uffiçjali midDirettorat tas-Sa˙˙a Ambjentali qed iΩuru l-iskejjel u jiççekkjaw g˙al fatturi b˙al moffa, umdità u ventilazzjoni ˙aΩina, li kollha jistg˙u jikkawΩaw l-aΩma. Ara pa©na 4

JINSTAB XOGÓOL WARA KORDIN?

Il-Partit Nazzjonalista baqa’ ma we©ibx mistoqsijiet mibg˙uta minn din il-gazzetta dwar l-azzjoni li ˙a l-Kap tal-OppoΩizzjoni Simon Busuttil b’rabta ma’ dak li kien qallu l- whistleblower fuq ix-xog˙ol g˙all-voti f’G˙awdex

G˙al xi ra©uni, li mhux neçessarjament jaf biha hu biss, Busuttil g˙adu lanqas ma laqa’ l-isfida li saritlu biex jiΩvela dak li ntqal bejnu u bejn il-whistleblower.

Il-medja ta’ eksresidenti ta’ Kordin li sabu xog˙ol permezz tal-ETC bejn l-2010 u l-2014 kien ta’ 20 persuna. Fl-a˙˙ar sentejn innumru ta’ 21 persuna nΩamm stabbli, wara li kien niΩel g˙al 17-il persuna fl-2012. F’kummenti li ta lil din ilgazzetta l-Ministru Carmelo Abela appella lillkumpaniji biex i˙addmu lil dawn l-ekspri©unieri.

Ara pa©na 3

Ara pa©na 5

02 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

IL-BINI TAL-UNIVERSITÀ AMERIKANA F’MALTA…

L-ISTUDENTI LI JRIDU JISTUDJAW BARRA ÛDIEDU GÓAL 4.5 MILJUNI Skont studju fuq is-swieq u lkompettitività tal-universitajiet fl-Ingilterra, jekk wie˙ed jaqbad mis-sena 2000 ’il quddiem jara li dawk l-istudenti li jridu jie˙du edukazzjoni terzjarja barra minn pajjiΩhom Ωdiedu minn 2 miljuni g˙al 4.5 miljuni. Apparti minn hekk, f’dan listess perjodu l-aqwa ˙ames destinazzjonijiet kellhom tnaqqis min˙abba Ωieda filkompetizzjoni kif ukoll illi©ijiet tal-immigrazzjoni flIngilterra wkoll naqqsu nnumru ta’ studenti barranin li jmorru jistudjaw f’universitajiet IngliΩi. G˙alhekk, l-investiment tal-Università Amerikana finNofsinhar ta’ Malta li qed jipproponi l-Gvern tal-©urnata g˙andu potenzjal enormi biex tkompli tikber l-ekonomija talpajjiΩ u jin˙olqu aktar postijiet tax-xog˙ol.

minn barra l-Unjoni Ewropea (UE) jammontaw g˙al madwar 13% tal-popolazzjoni tal-istudenti fl-Ingilterra bejn is-snin 2012 u 2013, Ωieda ta’ 3% mill˙ames snin ta’ qabel. Suq li dejjem qed jikber

Kontribut kbir fl-ekonomija Dan l-istudju jiffoka speçifikament fuq studenti li mhux ©ejjin mill-Ewropa kif ukoll jeΩamina t-tendenzi riçenti flapplikazzjonijiet fl-universitajiet tal-Ingilterra. L-istudenti internazzjonali huma ta’ importanza

kbira kemm g˙as-setturi edukattivi fl-Ingilterra kif ukoll g˙all-pajjiΩ b’mod ©enerali. Apparti minn hekk, dawn limsemmija studenti jikkontrib-

wixxu madwar £7 biljun flekonomija IngliΩa. Fi kliem ie˙or, jekk dan linvestiment tal-Università Amerikana f’Malta jirnexxi se

j˙alli impatt ekonomiku kbir li se jgawdi minnu kul˙add. Dan ir-rapport jg˙id ukoll li l-istudenti li jattendu f’dawn l-universitajiet fl-Ingilterra u li ©ejjin

Dan ir-rapport jenfasizza wkoll il-fatt li dan is-settur qieg˙ed kulma jmur jiffjorixxi u g˙alhekk din taf tkun opportunità kbira g˙al pajjiΩna biex ikompli jimxi ’l quddiem. Filfatt, dan ir-rapport jg˙id li ssuq internazzjonali tal-edukazzjoni terzjarja huwa wie˙ed kompettitiv tant li gvernijiet o˙ra barra dak tal-Ingilterra, li jinkludu l-Istati Uniti, lAwstralja, il-Kanada, New Zealand u l-Ìermanja, kollha qed jimplimentaw strate©iji meg˙juna minn investimenti simili bl-g˙an li jkunu attirati aktar studenti lejn il-pajjiΩi partikolari. Dan l-istudju jikkonferma kemm hi g˙aqlija l-istrate©ija tal-Gvern li jpo©©i isem Malta fost dawn il-pajjiΩi kbar fejn jid˙ol investiment u jkompli blg˙an tieg˙u li Malta verament tkun çentru ta’ eççellenza fledukazzjoni fil-Mediterran.

“IL-MARA GÓADHA WISQ ASSOÇJATA MAX-XOGÓOL TAD-DAR U L-FAMILJA” Renee Laiviera, Kummissarju g˙all-Promozzjoni tal-Ugwaljanza Il-©img˙a li g˙addiet il-Kummissjoni Nazzjonali g˙all-Promozzjoni tal-Ugwaljanza (NCPE) nediet direttorju fuq l-internet ta’ nisa professjonisti. Din kienet weg˙da elettorali bl-iskop li tag˙ti viΩibbiltà lil dawn in-nisa bil-kompetenzi tag˙hom f’setturi varji. Madankollu, minkejja dan l-isforz sabiex nisa professjonisti jkollhom il-kompetenzi tag˙hom rikonoxxuti fuq l-istess livell tal-ir©iel, u˙ud xorta wa˙da g˙adhom i˙arsu lejn in-nisa b’karriera f’termini tal-˙ajja personali tag˙hom; çjoè jekk humiex miΩΩew©a u jekk g˙andhomx tfal. Din il-perçezzjoni kienet evidenti meta, din il©img˙a stess, ©urnal lokali ewlieni ˙abbar bi prominenza li omm ta’ tlett itfal kienet fost il-favoriti g˙all-kariga ta’ Segretarju Ìenerali tal-Partit Nazzjonalista. Il-˙ajja familjari ta’ din il-mara ng˙atat preçedenza fuq il-karriera tag˙ha ta’ suççess, u dan minkejja li l-˙ajja privata tag˙ha m’g˙andha x’taqsam xejn mal-kariga politika li tista’ tkun qed tokkupa. Huwa rari ˙afna li l-ir©iel ji©u mistoqsija jekk ila˙˙qux mal-˙ajja personali Din il-gazzetta staqsiet lill-Kummissarju g˙allPromozzjoni tal-Ugwaljanza Renee Laiviera jekk qatt iltaqg˙etx ma’ xi ir©iel ta’ suççess li waqt xi intervista ©ew mistoqsija kif ila˙˙qu mal-familja u l-karriera, jew li ©ew perçepiti l-ewwel u qabel kollox b˙ala ‘missirijiet’ fil-˙ajja professjonali tag˙hom. Il-Kummissarju wie©bet li huwa rari ˙afna, anzi kwaΩi qatt, li l-ir©iel ji©u mistoqsija domandi dwar jekk ila˙˙qux mal-˙ajja personali jew inkella jekk isibux bilanç bejn ix-xog˙ol u l-familja. “Qisu l-ir©iel m’g˙andhomx familja huma wkoll. Huma n-nisa li ji©u mistoqsija dan it-tip ta’ mistoqsijiet abbaΩi tarrwoli tradizzjonali fis-soçjetà Maltija,” qalet ilKummissarju. Spjegat li dan isir primarjament min˙abba li l-mara g˙adha wisq assoçjata max-xog˙ol tad-dar u l-familja u li postha jinsab fid-dar, filwaqt li r-ra©el hu

meqjus b˙ala dak li jo˙ro© ja˙dem biex jg˙ejjex ilfamilja u li s-sehem tieg˙u fil-familja huwa dan biss. “Ovvjament il-mentalità qed tinbidel, però g˙ad hemm ˙afna xi jsir.” Il-Kummissarju sa˙qet li g˙alhekk irridu nkomplu nag˙tu g˙arfien dwar il-kapaçitajiet u l-˙iliet professjonali tal-mara u l-kontribut siewi li tag˙ti fiddinja tax-xog˙ol. “Mill-banda l-o˙ra hemm bΩonn li nis˙qu aktar fuq is-sehem importanti tar-ra©el fiddar u fir-responsabbiltajiet tal-familja biex dawn irresponsabbiltajiet jinqasmu bejniethom.” Il-midja wkoll g˙andha sehem importanti Dwar il-˙idma tal-NCPE, Laiviera spjegat kif permezz ta’ sessjonijiet ta’ ta˙ri© il-kummissjoni qed tenfasizza l-impatt negattiv tal-isterjotipar tal-mara u tarra©el, kemm dwar ir-rwoli tag˙hom fuq il-post taxxog˙ol kif ukoll fid-dar billi nuru li kemm il-mara kif ukoll ir-ra©el g˙andu jkollhom sehem indaqs firresponsabbiltajiet tag˙hom. F’dan it-ta˙ri©, li jkun offrut fost l-o˙rajn lil studenti, edukaturi, kumpaniji u kategoriji o˙ra ta’ nies, titqajjem kuxjenza dwar l-importanza tal-mara fid-dinja tax-xog˙ol anke wara li jkollha t-tfal, speçjalment b˙alissa li qed ikun offrut is-servizz ta’ ˙arsien tat-tfal b’xejn u l-breakfast club li huma ta’ inçentiv u appo©© g˙all-©enituri. Permezz tal-g˙oti tal-Marka tal-Ugwaljanza lil kumpaniji u organizzazzjonijiet li juru impenn flugwaljanza bejn is-sessi, l-NCPE tag˙raf l-impenn ta’ dawn il-kumpaniji li joffru lill-impjegati tag˙hom, nisa u r©iel, miΩuri favur il-familja, b˙alma huma ttelework u l-˙inijiet imnaqqsa, biex kemm il-mara kif ukoll ir-ra©el isibu aktar bilanç bejn ix-xog˙ol u l-familja. “B˙alissa qed na˙dmu biex tiΩdied aktar il-parteçipazzjoni tan-nisa f’poΩizzjonijiet ta’ te˙id ta’ deçiΩjonijiet. G˙al dan il-g˙an g˙adna kemm nedejna d-Direttorju ta’ Nisa Professjonisti.” IlKummissarju spjegat li dan id-Direttorju jag˙ti aktar viΩibbiltà lin-nisa professjonisti u l-kompetenzi

tag˙hom f’diversi oqsma, bil-possibbiltà li dawn jin˙atru fuq bordijiet u kumitati kif ukoll li jid˙lu g˙al poΩizzjonijiet ta’ te˙id ta’ deçiΩjonijiet. In˙e©©u nisa eli©ibbli li jirre©istraw fuq is-sit tal-NCPE. Mistoqsija dwar ir-rwol tal-midja f’dan kollu, ilKummissarju wie©bet li l-midja wkoll g˙andha sehem importanti fil-mod kif in˙arsu lejn il-mara u r-ra©el. “Kemm-il darba naraw jo˙or©u l-isterjotipi tar-ra©el u l-mara, l-aktar f’reklami, li ma jg˙inux biex tinbidel il-mentalità dwar kif in˙arsu lejn irrwol tal-mara u tar-ra©el.” Il-Kummissarju sa˙qet li g˙alhekk il-midja wkoll g˙andha bΩonn tag˙mel l-isforz tag˙ha biex jitkissru dawn l-isterjotipi assoçjati man-nisa u l-ir©iel, biex tg˙in ˙alli jkollna aktar ugwaljanza bejn is-sessi kemm fuq ix-xog˙ol, fid-dar u fis-soçjetà in©enerali.

LOKALI KÓ

17|05|2015 03

kullhadd.com

WARA LI ANTHONY DEBONO TRESSAQ IL-QORTI FUQ 13-IL AKKUÛA…

SIMON BUSUTTIL JIBQA’ MA JGÓIDX X’QALLU L-WHISTLEBLOWER GLEN FALZON glen@kullhadd.com Fid-dawl tal-iΩviluppi li rajna riçentament rigward il-kaΩ ta’ G˙awdex ta’ Giovanna Debono, il-gazzetta KullÓadd ippruvat tikkuntattja lill-Kap tal-Komunikazzjoni tal-Partit Nazzjonalista (PN) fejn staqsietu jekk Simon Busuttil ˙ax azzjoni meta mar ikellmu lwhistleblower u jekk ikkunsidrax li jg˙addi dan il-kaΩ f’idejn il-Pulizija. IΩda, kif mistenni, dawn il-mistoqsijiet ma kinux imwie©ba u g˙alhekk l-isfida biex Busuttil jg˙id xi ntqal fil-laqg˙a li kellu mal-istess whistleblower g˙adha ma ntlaqg˙etx u ˙add ma jaf hux se tintlaqa’. It-Tlieta li g˙adda, mixxhieda tal-Ispettur Ian Abdilla li qed imexxi l-prosekuzzjoni, irriΩulta li l- whistleblower , li issa mag˙ruf b˙ala Joe Cauchi s-Sansun, qal li l-prattika li jsiru xog˙lijiet g˙allvoti kienet ilha ssir mill-2006 u kien jonqsu jit˙allas ta’ tliet biççiet xog˙ol li kienu jammontaw g˙al €50,000. Fixxhieda tieg˙u l-whistleblower Ωied jg˙id li kien g˙amel 22 biçça xog˙ol g˙all-voti li tag˙hom kien t˙allas u li jammontaw g˙al eluf ta’ ewro. Wara li ˙are© dan il-kaΩ, ilwhistleblower Ωvela kif Anthony Debono offrielu €20,000 biex ma jitkellimx. Allura wie˙ed jistaqsi: jista’ jkun li l-elezzjoni ©enerali tal2008, li ntreb˙et b’1,500 vot mill-PN, intreb˙et min˙abba dawn l-hekk imsej˙a ‘ work for votes’? U jekk mill-investigazzjonijiet jirriΩulta hekk, x’responsabbiltà se jerfa’ lPN? Il-PN qatt ma mar bl-ebda prova g˙and il-Pulizija F’att iddisprat biex isalva ©ildu, b˙alissa l-PN jinsab g˙addej fuq kampanja sfrenata ta’ allegazzjonijiet bla baΩi mmirata lejn il-Ministru g˙al G˙awdex Anton Refalo, u

dan biex jipprova jnessi u jaljena lill-poplu mill-kaΩ ta’ korruzzjoni politika li kien qed ise˙˙ f’G˙awdex, liema skandlu beda, se˙˙ u g˙alaq ta˙t l-istess PN fil-Gvern. Issa, sentejn wara li tilef lelezzjoni, il-PN re©a’ spiçça b’deputat indipendenti li kien fil-Grupp Parlamentari tieg˙u. Il-PN qed jipprova jag˙mel minn kollox biex i˙amme© irreputazzjoni tal-Ministru Refalo b’kaΩijiet ming˙ajr ebda baΩi li huma fittizji. Minkejja dawn l-allegazzjonijiet, il-PN qatt ma mar blebda prova g˙and il-Pulizija. Chris Said ilu jaf sena u m’g˙amel xejn “Int taf b’dan kollu g˙ax kont mistieden g˙andek fluffiççju tieg˙ek u semmejtlek xi affarijiet u mqar Dr Busuttil jaf b’dan kollu g˙ax

kont mistieden fl-uffiççju u kumbinazzjoni ltqajna fil-lift. Jekk jog˙©bok dan ix-xog˙ol sar, u sar g˙all-voti biss.” Din hija silta minn email li l- whistleblower kien bag˙at lil Chris Said sena ilu. Qabel din is-silta, ilwhistleblower jelenka sensiela ta’ xog˙lijiet li saru g˙all-voti minn fondi pubbliçi u li kienu ordnati minn Anthony Debono, irra©el tal-eks-Ministru Nazzjonalista Giovanna Debono. Il- whistleblower isemmi garaxxijiet, parke©©i privati u flettijiet li saru g˙all-voti. Immedjatament wara l-lista ta’ xog˙lijiet li saru g˙all-voti, ilwhistleblower, fl- email lil Chris Said, jakkuΩah li hu kien jaf b’dan ix-xog˙ol u jg˙id ukoll li Simon Busuttil kien jaf b’dan ix-xog˙ol li, fi kliem ilwhistleblower stess, “sar g˙all-voti biss”. Qalb

dawn l-allegazzjonijiet isSegretarju Ìenerali tal-PN minflok ma g˙adda kollox f’idejn il-Pulizija qal lillwhistleblower : “Ser ng˙inek kull kif nista’.” Lawrence Gonzi kien infurmat b’çerti abbuΩi f’G˙awdex Frank Psaila, li kien isSegretarju Permanenti g˙al G˙awdex sal-2005, kien ©ie mitlub jirreΩenja mill-eksPrim Ministru Lawrence Gonzi wara li l-istess Psaila kien infurmah b’numru ta’ interferenzi serji fisSegretarjat privat tal-eksMinistru Giovanna Debono fil-˙idma taç-çivil. Fl-ewwel ittra li ntbag˙tet lura fit-18 ta’ Marzu 2005 dwar dawn l-allegazzjonijiet, Psaila kien qal lil Gonzi li numru kbir ta’ ˙addiema ©ew

trasferiti g˙al xog˙lijiet li ma kienx hemm xog˙ol x’jag˙mlu fihom, waqt li kien hemm ukoll ˙addiema li kienu qed jag˙mlu xog˙ol li kien inqas mill-grad tag˙hom. Psaila kien qal ukoll li l˙addiema kienu qed jit˙allsu g˙al overtime li ma kinux qed jag˙mlu u jing˙ataw allowances ming˙ajr spjegazzjoni ta’ xejn. Fid-dawl ta’ dan, Gonzi flok g˙aΩel li jinvestiga l-allegazzjonijiet, kien qabbad lil Godwin Grima, li kien il-Kap tas-Servizzi Çivili, biex i©ieg˙el lill-istess Psaila jirriΩenja. Madankollu, wara dan l-eΩitu Psaila kien iddikjara li ma ddispjaçiehx li kien ˙a dik il-poΩizzjoni, fil-fatt kien qal lil Gonzi dawn ilpreçiΩi kliem, “It-talba tieg˙ek tag˙milni uffiçjal pubbliku kburi u G˙awdxi kburi.”

04 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

ÓIDMA BIEX TITNAQQAS L-AÛMA FL-ISKEJJEL Sfortunatament pajjiΩna g˙andu inçidenza g˙olja ta’ nies li jbatu blaΩma, b’madwar 9% tal-adulti Maltin li huma affettwati b’din il-kundizzjoni. L-akbar konçentrazzjoni ta’ nies li jbatu bl-aΩma qieg˙da fl-ibliet u r˙ula fin-na˙a t’isfel ta’ Malta, fosthom il-Fgura, Óal Tarxien u lKottonera. L-aΩma hija kundizzjoni kronika u hija l-aktar marda kronika komuni fost it-tfal. Sintomi jinkludu sog˙la, qtug˙ ta’ nifs, g˙afis fis-sider u t˙ar˙ir. Hija kundizzjoni li t˙alli effett ukoll fuq l-ekonomija tag˙na u fuq is-sistema tal-kura tas-sa˙˙a tag˙na, biex ma nsemmux l-impatt fuq il-persuna nnifisha li tbati millaΩma u dawk li jie˙du ˙siebhom. Mitlub jikkummenta dwar dan, isSegretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne qal li Gvern Laburista b’mod kollettiv qieg˙ed ja˙dem fuq diversi sferi differenti biex il-kwalità tal-arja titjieb, speçjalment fin-na˙a t’isfel ta’ Malta. L-g˙eluq tal-power station tal-Marsa huwa pass importanti li di©à qed i˙alli effett fuq issa˙˙a tan-nies ta’ dawn l-in˙awi. Dr Fearne qal li l-aktar suxxettibbli g˙all-aΩma huma t-tfal u fil-fatt idDirettorat tas-Sa˙˙a Ambjentali g˙addej bi studju biex jara x’fatturi bl-ambjent ta’ ©ewwa qed i˙allu effett. “Dan huwa studju estensiv li

qieg˙ed isir fi 15-il skola madwar Malta u G˙awdex. L-istudju mistenni jkun lest sal-a˙˙ar ta’ din is-sena skolastika. Fl-istudju, uffiçjali midDirettorat tas-Sa˙˙a Ambjentali qeg˙din iΩuru l-iskejjel u jie˙du inkosiderazzjoni fatturi b˙al moffa, umdità u ventilazzjoni.” Kien waqt il-˙ames konferenza ministerjali tal-G˙aqda Dinija tasSa˙˙a li Malta ntrabtet biex flimkien mal-Istati Membri Ewropej, jassiguraw li l-ambjent fejn jg˙ixu t-tfal ikun nadif u ming˙ajr effetti ˙Ωiena fuq sa˙˙ithom. “It-tipjip huwa wie˙ed mill-fatturi ewlenin li jistg˙u jikkawΩaw l-aΩma u g˙alhekk g˙andna noffru ambjent lil uliedna li kemm jista’ jkun jipprote©ihom ukoll minn dan il-periklu,” qal is-Segretarju Parlamentari. Fearne semma li d-Dipartiment tasSa˙˙a g˙andu rwol importanti f’dan kollu u jorganizza diversi inizjattivi biex titqajjem kuxjenza dwar l-effetti ˙Ωiena tat-tabakk, bi sforz biex jinkora©©ixxu lil min ipejjep biex jieqaf u o˙rajn biex ma jibdewx ipejpu. “Kemm l-ambjent ta’ barra kif ukoll dak ta’ ©ewwa huma fatturi importanti fl-inçidenza tal-aΩma u g˙alhekk il-Gvern qieg˙ed jindirizza Ω-Ωew© oqsma fil-˙idma tieg˙u kontra l-aΩma,” temm jg˙id Chris Fearne.

L-ISPIÛJARA MILLI JKOLLHA TAGÓTIK

€ $

2000 10838.501 10633.972

2001 10778.713 10284.738

2002 11231.871 11137.797

2003 11591.634 13207.74

2004 11643.156 14513.25

2005 12262.81 15246.492

Fost is-soltu attakki li l-bloger Daphn e C a r u a n a G a l i z i a t˙obb tag˙mel fuq il-Prim Ministru, il-©img˙a li g˙addiet spi k k a a r t i k l u l i f i h i l bloger Nazzjonalista ppruvat turi li tifhem fl-uΩu ta’ indikaturi e k o n o m i ç i . F i l - f a t t , Caruana Galizia ppubblikat tabella bil-Prodott Domestiku Gross (PDG) per capita g˙al Malta, jew il-©id nazzjonali diviΩ bin-numru ta’ abitanti f’pajjiΩna. Caruana Galizia sostniet li, skont dan l-indikatur, il-©id nazzjo n a l i r d o p p j a m i n d u Malta da˙let fl-Unjoni Ewropea. Il-bloger imbag˙ad infexx e t f ’ a t t a k k f u q i l kapaç i t a j i e t t a ’ © u d i z z j u

ekonomiku u politiku talPrim Ministru. Dan g˙ax hija sostniet li kien g˙all-Prim Ministru kieku l-©id nazzjonali ta’ pajjiΩna g˙adu nofs illivell li hu b˙alissa. Li ma indunatx Caruana Galizia kien li t-tkabbir li kienet qed tara fil-PDG per capita kien min˙abba li dan kien espress f’termini ta’ dollari Amerikani. Tant hu hekk li l-pajjiΩi kollha li juΩaw lewro kellhom rata ta’ tkabbir s i m i l i f i l - P D G per capita tag˙hom matul dan il-perjodu; kemm pajjiΩi li kienu membri antiki tal-Unjoni, kif ukoll o˙rajn li da˙lu fil-UE ma’ pajjiΩna. Meta wie˙ed i˙ares lejn ilPDG per capita mkejjel filmunita ewro u wara li ji©i a©©ustat g˙all-inflazzjoni, bejn l-2002 u l-2012 it-tkabbir g˙al Malta ma kienx spettakolari. Dan jixhdu wkoll irrapport tal-Fond Monetarju Internazzjonali ppubblikat f’April tas-sena l-o˙ra. Filwaqt li fi prezzijiet kurrenti tal-munita ewro l-PDG per capita tela’ biss bi €359 bejn l-2002 u l-2003, fl-istess perjodu fi prezzijiet kurrenti taddollaru Amerikan il-PDG tela’ b’$2,070 (tabella). Fil-fatt, il-PDG per capita ta’ Malta kiber bi 12.6% biss, jew anqas mill-15.4% li kiber bih il-PDG per capita tal-Ìermanja. Ji©ifieri sal-2012, iddistakk bejn l-iΩvilupp ekonomiku ta’ Malta u dak tal-Ìermanja kien baqa’ jiΩdied. Bil-kontra, mindu nbidel il-Gvern, filwaqt li lP D G per capita t a ’ M a l t a , meta a©©ustat g˙all-inflazzjoni, Ωdied b’4%, dak filÌermanja Ωdied b’1.7% biss. Li jfisser li l-ekonomija Maltija kibret id-doppju ta’ dik ÌermaniΩa, minkejja li din meqjusa l-mutur ekonomiku tal-Ewropa.

LOKALI KÓ

17|05|2015 05

kullhadd.com

MINN KORDIN…GÓAL FEJN? wara,” appella l-Ministru. “Fl-istess nifs inkompli nappella sabiex aktar residenti jutilizzaw il-˙in tag˙hom filFaçilità b’mod aktar g˙aqli u produttiv.” Il-Ministru rrikonoxxa li t-triq mhix wa˙da façli, però, kif jafu rresidenti stess, di©à hemm diversi nies li jemmnu filkapaçitajiet li g˙andhom x’joffru. “B’hekk nie˙u l-opportunità biex nirringrazzja l-amministrazzjoni tal-˙abs, l-uffiçjali korrettivi kollha, u lill-organizzazzjonijiet b˙al Mid-dlam g˙ad-Dawl li jag˙mlu tant ˙idma siewja ta’ kuljum,” temm jg˙id il-Ministru Abela.

RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com

“U issa xi jmiss?” Din hija mistoqsija tipika li dawk ilpersuni li jkunu skontaw sentenza fil-Façilità Korrettiva ta’ Kordin jistaqsu meta ji©u biex jo˙or©u lura fis-soçjetà u d-dinja taxxog˙ol. G˙alkemm ilma©©oranza tal-pri©unieri jkunu di©à qieg˙da qabel ma jibdew jiskontaw is-sentenza, dawk li jirriformaw ru˙hom u jkunu jixtiequ jibdlu ˙ajjithom, hawnhekk jibdew it-tfittxija g˙al xog˙ol onest li jg˙inhom jiffunzjonaw a˙jar milli kienu fis-soçjetà. IΩda sfortunatament ˙afna minn dawn il-persuni jsibu lbibien mag˙luqa, g˙ax ftit ikunu lesti jie˙du r-riskju li jimpjegawhom. Fil-fatt, waqt li iktar kmieni dan ix-xahar il-Ministru g˙all-Intern Carmelo Abela kien qed jippreΩenta çertifikati lil dawk ir-residenti tal-Façilità Korrettiva ta’ Kordin li temmew korsijiet ta’ ˙iliet b’suççess, huwa rrimarka kif minn studju li sar mit-tim talKriminolo©ija fl-Università ta’ Malta ˙are© li 93% talkumpaniji intervistati mhumiex lesti j˙addmu persuna li skontat sentenza ta’ ˙abs. Óare© ukoll li sal-2010 78% tal-ekspri©unieri kienu qieg˙da. Dan l-istudju kien parti wa˙da minn pro©ett ikbar intenzjonat li jipprepara lirresidenti ta’ Kordin g˙addinja tax-xog˙ol. Tkellimna mal-Ministru g˙all-Intern dwar dan il-pro©ett, li lewwel faΩi tieg˙u kienet tikkonsisti proprju f’din irriçerka. L-ewwel pass biex ti©i indirizzata s-sitwazzjoni Mistoqsi x’miΩuri qed jikkunsidra fid-dawl tal-fatt li ˙afna kumpaniji ma jridux jimpjegaw eksresidenti ta’ Kordin, il-Ministru Abela spjega li lewwel faΩi ta’ dan il-pro©ett kienet proprju sabiex ilGvern jibda jistudja s-sitwazzjoni preΩenti fil-qasam kemm tas-servizz edukattiv fil-Façilità Korrettiva ta’ Kordin, u tar-relazzjoni li teΩisti bejn li tkun eksresident f’din il-façilità u l-possibbiltajiet ta’ impjieg. “Il-Ministeru huwa konxju tal-isfidi diffiçli li jeΩistu f’dan il-qasam min˙abba lkumplessità tan-natura tieg˙u. G˙aldaqstant, b˙alissa qieg˙ed fi stadju li janalizza aktar fid-dettall il-fatturi li ˙ar©u biex b’hekk ikunu jistg˙u jitfasslu l-miΩuri me˙tie©a biex dawn l-isfidi jibdew ji©u indirizzati,” sostna l-Ministru. Huwa Ωied jg˙id li wie˙ed irid iΩomm f’mo˙˙u li dan huwa su©©ett li jrid jittie˙ed b’mod ˙olistiku. Fil-fatt, ilviΩjoni strate©ika g˙allFaçilità Korrettiva hija wa˙da bbaΩata fuq tliet prinçipji li jridu ja˙dmu f’kullana wa˙da sabiex ir-riforma u l-integrazzjoni tar-residenti fis-soçjetà u d-dinja tax-xog˙ol ikomplu jikbru. Dawn it-tliet prinçipji huma l-edukazzjoni, ixxoghol u l-isport. “L-impenn

Medja ta’ 20 ekspri©unier isibu xog˙ol kull sena permezz tal-ETC

Filwaqt li ser inkomplu na˙dmu f’dan il-qasam, in˙e©©e© aktar kumpaniji li jkunu kura©©uΩi u jaççettaw persuni li jkunu f’din il-Façilità, kemm waqt li jkunu qed jiskontaw is-sentenza tag˙hom, imma aktar u aktar wara EKSPRIÌUNIERI

2010

2011

2012

2013

2014

Sabu impjieg permezz tal-ETC

Ing˙ataw ta˙ri© permezz tal-ETC

141

164

Ing˙ataw ta˙ri© permezz tal-ftehim koperattiv

—

Xog˙ol fil-komunità

Xog˙ol bi prova

—

Bridging the Gap Scheme

Employment Aid Programme

—

Apprentistat

—

EKSPRIÌUNIERI LI PPARTEÇIPAW FI SKEMI

huwa wie˙ed kontinwu fuq it-tliet oqsma,” qal ilMinistru. Terz tal-pri©unieri qed jistudjaw L-impenn f’dawn l-oqsma huwa tali li terz tar-residenti di©à qeg˙din isegwu opportunitajiet edukattivi. B˙alissa, madwar 125 resident qieg˙ed jattendi diversi korsijiet filFaçilità Korettiva stess li sa˙ansitra jwasslu sa O-levels f’diversi lingwi, elettronika, kompjuters, studji fil-li©i u flIstorja. Il-librerija b˙alissa g˙andha iktar minn 6,000 ktieb u fiΩ-Ωmien li ©ej se jiΩdiedu l-kotba bl-G˙arbi g˙ar-residenti Afrikani u millLvant Nofsani, qal il-Ministru. Apparti minn hekk, b˙alissa hemm disa’ residenti li qeg˙din jibbenefikaw minn study leave u jattendu korsijiet provduti minn istituzzjonijiet edukattivi postsekondarji, fosthom fit-turiΩmu fl-ITS; u korsijiet flin©inerija, fl-elettronika, finnegozju u fil-marittimu flMCAST.

Il-Ministru Ωied jispjega li minkejja li r-reçiditività naqset minn 69% fl-2010 g˙al 42% fl-2014, dan xorta jista’ jkun fattur li jwassal biex min i˙addem i˙ossu skomdu jimpjega eksresident. Wie˙ed irid jinnota wkoll statistika li ˙ar©et minn dan l-istudju li turi li fis-sena 2010, 78.5% tal-pri©unieri kienu bla impjieg qabel da˙lu filFaçilità Korrettiva. Esposti g˙ad-dinja taxxog˙ol minn Kordin stess “Nemmnu li t-tluq huwa li rresidenti ji©u esposti g˙addinja tax-xog˙ol mill-Façilità stess sabiex tiΩdidilhom ilpossibbiltà ta’ xog˙ol wara li jtemmu s-sentenza tag˙hom,” qal il-Ministru. G˙al dan il-g˙an f’din ilFaçilità Korrettiva di©à hemm diversi workshops b˙ala parti mis-settur tal-industrija tal-˙abs. Ir-residenti li ja˙dmu fihom ji©u kkumpensati b’rati kummerçjali u kien hemm kaΩijiet ta’ suççess fejn dawn ©ew impjegati mal-ist-

ess kumpanija wara li temmew is-sentenza tag˙hom. Fost affarijiet o˙ra hemm workshops fil-qasam talpurtieri, soft furnishings u souveniers ta’ kwalità g˙olja. Sabiex ikompli jissa˙˙a˙ ilkunçett tar-riforma tar-residenti, 10% tad-d˙ul ta’ kull resident minn din l-attività ta’ xog˙ol imur g˙all-vittmi tarreat u 20% jmur f’kont li jista’ jin©ibed kif ir-residenti jo˙or©u mill-Façilità. Ûied jg˙id li fl-istess waqt qeg˙din isa˙˙u wkoll il-kunçett ta’ ˙idma fil-komunità. B˙alissa hemm 32 resident li qeg˙din jag˙mlu xoghol fil-komunità, fosthom ma’ diversi kunsilli lokali u istituzzjonijiet reli©juΩi. Appell lill-kumpaniji u r-residenti ta’ Kordin “Filwaqt li ser inkomplu na˙dmu f’dan il-qasam, in˙e©©e© aktar kumpaniji li jkunu kura©©uΩi u jaççettaw persuni li jkunu f’din ilFaçilità, kemm waqt li jkunu qed jiskontaw is-sentenza tag˙hom, imma aktar u aktar

Intant, din il-gazzetta talbet lill-Korporazzjoni g˙axxog˙ol u t-Ta˙ri© (ETC) statistika dwar kemm eksresidenti ta’ Kordin sabu impjieg wara li kienu qed jirre©istraw mal-ETC. Kelliem g˙all-ETC wie©eb li din il-korporazzjoni g˙andha f’idejha biss statistika ta’ dawk li rrikorrew g˙andha biex ifittxu x-xog˙ol, u mhux ta’ dawk kollha li f’xi Ωmien jew ie˙or skontaw sentenza fil-Façilità ta’ Kordin (tabella). JirriΩulta li l-medja ta’ eksresidenti ta’ Kordin li sabu xog˙ol permezz tal-ETC bejn l-2010 u l-2014 kien ta’ 20 persuna. Fl-a˙˙ar sentejn in-numru ta’ 21 persuna nΩamm stabbli, wara li kien niΩel g˙al 17-il persuna fl2012. Kien hemm tnaqqis konsiderevoli fin-numru ta’ pri©unieri li ng˙ataw ta˙ri© mill-ETC stess, iΩda dan jidher li ©ie kkumpensat b’ta˙ri© permezz ta’ ftehim koperattiv u suççess fl-iskema ta’ xog˙ol fil-komunità. Dan tal-a˙˙ar Ωdied minn persuna wa˙da biss fl-2010 g˙al 33 persuna fl-2014. Koperazzjoni bejn ilFaçilità ta’ Kordin u l-ETC Il-kelliem spjega li b’mod regolari l-Façilità Korrettiva ta’ Kordin tibg˙at lista ta’ residenti li jkunu intitolati g˙al frank mill-˙abs ( prison leave ). Minn hemm, ilKonsulenti g˙all-Impjieg (Employment Advisers) talETC jag˙mlu appuntament ma’ dawn ir-residenti sabiex jibnulhom profil u jispjegawlhom x’servizzi toffri l-korporazzjoni. Dawn il-konsulenti jiltaqg˙u wkoll ma’ rappreΩentanti ta’ diversi entitajiet li jkunu jistg˙u jg˙inu lill-klijenti tag˙hom bl-a˙jar mod possibbli. “L-uffiçjali tal-Façilità Korrettiva ta’ Kordin jing˙ataw informazzjoni dwar l-iskemi tag˙na, kif ukoll dwar il-programmi ta’ ta˙ri© li noffru, bil-g˙an li huma wkoll jg˙inu lir-residenti tag˙hom,” sostna l-kelliem tal-ETC. Huwa Ωied jg˙id li rresidenti ta’ Kordin jing˙ataw l-informazzjoni dwar isservizzi tal-ETC qabel ma jkunu skontaw is-sentenza.

06 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ loKali

“neMMnu fil-KapaÇitajiet ta’ KulÓadd” Is-Segretarju Parlamentari Chris Fearne Vincent* u Mary* huma Ωew© persuni li, g˙alkemm ©ew djanjostikati b’kundizzjoni mentali u g˙alkemm qeg˙din jie˙du t-trattament g˙al din ilkundizzjoni, qeg˙din jg˙ixu ˙ajja stabbli. Vincent, li g˙andu 60 sena, kien djanjostikat bi skiΩofrenija u diΩordni tal-personalità fl-2001. Mill-ewwel darba li kien pazjent fl-Isptar Monte Karmeli, Vincent intbag˙at iddar u lura l-isptar diversi drabi. G˙alkemm anke sallum Vincent g˙adu pazjent flIsptar Monte Karmeli, irnexxielu jisfrutta t-talenti tieg˙u fl-arti. Fil-fatt, s’issa, Vincent di©à esibixxa l-arti tieg˙u darbtejn fil-foyer tal-istess sptar. Ûew© wirjiet li kienu suççess. Barra li nxtraw minn diversi persuni li Ωaru l-wirja g˙all-kollezzjoni privata tag˙hom, u˙ud mit-tpin©ijiet tieg˙u qeg˙din ukoll fl-uffiçini tal-uffiçjali talisptar. Triq g˙at-telg˙a Mary g˙andha 59 sena u ilha tbati bi skiΩofrenija g˙al dawn l-a˙˙ar 18-il sena. Lewwel darba li kellha bΩonn ting˙ata kura fl-Isptar Monte Karmeli kien fl-1997. Minn dak iΩ-Ωmien kellha bΩonn kura f’dan l-isptar diversi drabi. Matul dawn is-snin kemm-il darba nbag˙tet lura d-dar u dan kien possibbli grazzi g˙all-g˙ajnuna li Mary tirçievi ming˙and is-sie˙eb tag˙ha Joe* li wkoll g˙andu problemi ta’ sa˙˙a mentali. G˙al Ωmien twil Mary u Joe g˙exu flimkien fil-komunità. Joe jie˙u ˙sieb li Mary tie˙u l-mediçina li g˙andha bΩonn

u jsegwi mill-qrib il-progress tag˙ha. Huwa anke jg˙arraf lit-tim multidixxiplinari responsabbli mill-kura ta’ Mary meta jara li jista’ jkun hemm xi problemi. Meta re©g˙et kienet pazjenta f’Monte Karmeli, Joe Ωar lissie˙ba tieg˙u kuljum, g˙alkemm dawn il-mumenti, min˙abba l-problemi mentali ta’ Mary, mhux dejjem ikunu façli. Minkejja li l-˙ajja g˙al Joe xi kultant kienet triq g˙attelg˙a, huwa baqa’ jkabbar ittalenti tieg˙u fl-arti, fejn fost il-pitturi li pin©a hemm portrait tag˙hom meta kienu

Ωg˙ar. Kura fil-komunità F’kummenti li ta lill-gazzetta K ul lÓadd , is-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne sostna li l-kura mentali maΩ-Ωminijiet inbidlet u nbidlu wkoll is-servizzi, mhux biss dawk offruti fl-Isptar Monte Karmeli, iΩda anke filkomunità. “G˙ad baqa’ ˙afna xi jsir, speçjalment biex titnaqqas l-istigma li g˙adha marbuta ma’ dawn il-kundizzjonijiet. Barra l-kura li ting˙ata fl-Isptar Monte Karmeli qeg˙din nag˙tu kura

MiÛburin Kif MeÓtieÌ Fi stqarrija ma˙ru©a mill-Ministeru g˙at-Trasport u l-Infrastruttura kien spjegat li l-venda eΩistenti tal-Belt qieg˙da ti©i estiΩa lejn ilFoss ta’ San Ìakbu min˙abba l-g˙add kbir ta’ rotot ©odda u ΩΩieda fin-numru ta’ karozzi tal-linja li ©ew introdotti biex jitjieb isservizz tat-trasport pubbliku. L-imsemmi Ministeru spjega wkoll li l-˙olqien ta’ aktar postijiet g˙at-trasport pubbliku se jwitti t-triq g˙at-tne˙˙ija tal-preΩenza tad-diversi karozzi tal-linja mill-pjazza tal-Funtana tat-Tritoni biex ikun hemm spazju g˙al pro©ett fil-©ejjieni li g˙andu jsebba˙ lil din iΩ-Ωona. 13-il sena esperjenza Il-si©ar li nqalg˙u minn posthom fil-Foss ta’ San Ìakbu ©ew trasferiti b’suççess g˙al siti o˙ra f’Santa Venera u l-Furjana. Loperazzjoni ta’ trapjant twettqet mill-ELC, li hija responsabbli g˙all-manutenzjoni ta’ landscaping pubbliku, u li ilha tag˙mel dan it-tip ta’ xog˙ol ta’ interventi b’suççess g˙al dawn l-a˙˙ar 13il sena. Ix-xog˙lijiet saru skont skeda intenzjonata li to˙loq l-anqas impatt possibbli fuq l-influss tat-traffiku. G˙alhekk, is-sig˙at off peak ta’ bejn l-g˙axra ta’ filg˙odu u l-erbg˙a ta’ waranofsinhar kienu mag˙Ωula sabiex is-si©ar ikunu miΩrug˙a fis-sit il-©did. Rata g˙olja ta’ suççess Flimkien ma’ din l-istqarrija kien mehmuΩ rapport li fih Peter Calleja, konsulent indipendenti dwar l-ortikultura, spjega l-metodu li ntuΩa biex dawn is-si©ar inqalg˙u u tpo©©ew f’post alternattiv. Fir-rapport Calleja spjega li l- Ficus nitida kellhom ji©u miΩburin kif me˙tie©, li hija prassi normali meta jsir trapjant ta’ speçi kbar ta’ si©ar. Dan il-proçess jg˙in biex is-si©ra titlef inqas umdità u jag˙mel it-trasport tag˙ha lejn is-sit finali fejn se ji©u trapjantati konvenjenti u sigur. Huwa qal ukoll li, b˙ala speçi ta’ si©ra, ilFicus nitida hija reΩistenti ˙afna u ggarantixxa li normalment irrata ta’ suççess tat-trapjant tag˙ha tkun ta’ 90%. Barra spjegazzjoni tal-proçess marbut ma’ dan it-trapjant, fir-rapport dehru wkoll diversi ritratti li wrew faΩijiet differenti ta’ din ilproçedura.

speçjalizzata anke fil-komunità eqreb lejn il-pazjenti,” qal Dr Fearne. “Il-mard mentali, kwalunkwè tip tieg˙u, mhux façli biex tiddijanjostikah u tg˙ix bih g˙all-kumplament ta’ ˙ajtek. G˙andna ˙afna persuni li, g˙alkemm xi darba jew o˙ra kienu pazjenti f’Monte Karmeli, illum jg˙ixu ˙ajja fil-komunità mal-qraba tag˙hom u anke da˙lu lura fid-dinja tax-xog˙ol. G˙al u˙ud mhux daqshekk façli u jkollhom jibqg˙u jing˙ataw kura fl-isptar g˙al Ωmien twil. IΩda nemmnu fil-kapaçitajiet ta’ kul˙add, nemmnu li b˙ala

sptar u Dipartiment tas-Sa˙˙a, g˙andna ng˙inu lill-pazjenti tag˙na jag˙rfu t-talenti tag˙hom u nag˙tuhom lg˙odod u l-ispazji neçessarji fejn dawn it-talenti jkunu jistg˙u jikbru,” qal isSegretarju Parlamentari g˙asSa˙˙a. Fl-a˙˙ar, Fearne fakkar li filjiem li ©ejjin se tinfeta˙ residenza g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ li se tkun mg˙ammra b’dak kollu neçessarju g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ illum, iΩda li wkoll se tkun post sigur fejn iΩ-Ωg˙aΩag˙ jinΩammu ’l bog˙od minn pazjenti adulti, f’post aktar akkoljenti g˙alihom.

LOkALI kÓ

17|05|2015 07

kullhadd.com

SERVIZZI ÌODDA GÓALL-ANZJANI F’GÓAWDEX L - a n z j a n i G ˙ awdxin illum jistg˙u jibbenefikaw minn d i v e r s i s e r v i zzi ©odda, u o˙rajn li ©ew imsa˙˙a, wara ˙idma i n t ensiva misSegretarjat Parlamentari g˙allAnzjanità Attiva.

San Lawrenz. G˙ajnuna fid-dar F’dawn l-a˙˙ar xhur issa˙˙a˙ is-Servizz tal-Commcare f’G˙awdex. Dan is-servizz qieg˙ed g˙al dawk l-anzjani li g˙andhom bΩonn kura f’darhom stess u li l-indipendenza tag˙hom jaf tkun f’riskju jekk ma ting˙atalhomx kura fil-komunità. G˙alhekk huwa intiΩ g˙allindividwi li ma jistg˙ux jo˙or©u mid-dar u jinkludi servizz ta’ infermiera.

Respite g˙all-ewwel darba f’G˙awdex F’Jannar is-Segretarjat nieda s-servizz ta’ respite b’xejn g˙all-ewwel darba f ’ G ˙ a w d e x . Is-servizz ta’ respite huwa servizz temporanju ta’ kura lill-anzjani li japplikaw g˙as-servizz, kura sa massimu ta’ tliet ©img˙at. Is-servizz huwa intiΩ biex jag˙i ftit ser˙an lill-persuni li jie˙du ˙sieb ta’ kuljum lilla n z j a n i t a g ˙ hom, waqt li jkunu mo˙˙hom mistrie˙ li qeg˙din f’kura tajba u adattata g˙alihom. I s - s e r v i z z ta’ respite qieg˙ed jing˙ata f’Villa San Lawrenz.

Çentru g˙ad-dimenzja Dan iç-çentru g˙ad-dimenzja huwa uniku fil-GΩejjer Maltin, u ser jopera f’Dar Padova f’G˙ajnsielem fil-©img˙at li ©ejjin. Dan iç-çentru ser ikun apposta g˙all-persuni li g˙andhom il-kundizzjoni taddimenzja, u ser ikun qed jifta˙ matul il-jum bi programmi speçjali u adatti g˙al persuni li g˙andhom din il-kundizzjoni.

Servizz ta’ night shelter dalwaqt Is-servizz ta’ night shelter f’G˙awdex ser ikun qieg˙ed ja˙dem permezz ta’ kuntratt bejn id-Dipartiment g˙allAnzjani u Kura fil-Komunità u Dar Padova f’G˙ajnsielem. Is-Segretarjat Parlamentari wasal fl-a˙˙ar faΩijiet biex iniedi dan is-servizz uffiçjalment f’G˙awdex. I s - s e r v i z z , li ser ikun

Çentri g˙all-anzjanità attiva

mog˙ti f’Dar Padova f’G˙ajnsielem, ser ikun qed jipprovdi sodda g˙al dawk l-anzjani li g˙al xi ra©uni isibuha diffiçli biex jorqdu d-dar tag˙hom.

BÛONN TA’ RIFORMA FIL-MUDELL SOÇJALI

L-Ewroparlamentari Malti Alfred Sant qal li l-isfida preΩenti talEwropa hija li tirriforma l-mudell soçjali tag˙ha billi timmodernizza l-istrutturi tag˙ha u mhux iddg˙ajjifhom fl-isfond tal-bidliet soçjali u ekonomiçi li qed ise˙˙u. Dan l-isforz jaqbel li jkun ikkordinat mill-pajjiΩi individwali, li g˙andhom jiΩguraw is-sehem tas-soçjetà çivili u mhux b’mod çentralizzat minn fuq g˙al isfel minn Brussell. L-Unjoni Ewropea ma taffordjax li tinfirex il-perçezzjoni li l-mudell soçjali tag˙ha se jkun Ωmantellat. Jekk tinfirex din il-perçezzjoni, ikun mhedded issoft power tal-UE, il-poter li tgawdi l-UE, poter hekk imsejja˙ ‘artab’ li ma jiddependix minn kemm g˙andek armi u suldati. Dr Sant kien qed jitkellem dwar il-futur tal-mudell soçjali Ewropew meta indirizza mijiet ta’ nies f’konferenza organizzata

mill-S&D fil-Montekristo Estates. Dr Sant qal li matul is-snin, il-UE irnexxielha tibni soft power enormi. Dan se˙˙ g˙ax ˙afna nies sabu li l-mudell Ewropew kien attraenti; mudell ibbaΩat fuq id-demokrazija u fuq id-drittijiet tal-bniedem garantiti mill-osservanza tal-li©i, mill-prosperità ekonomika u mis-sistema soçjali. Fis-snin riçenti, qal Dr Sant, ilUE ma rnexxilhiex tilqa’ g˙allisfidi tal-globalizzazzjoni. Speçjalment mis-sena 2008, lattività ekonomika fiΩ-Ûona Ewro sta©nat u l-mudell soçjali Ewropew qed ikun mhedded. Dr Mario Vella, li indirizza wkoll il-konferenza, tkellem dwar is-sostenibbiltà ekonomika, soçjali u politika tal-mudell soçjali Ewropew. Huwa qal li lfutur tal-mudell soçjali fl-Ewropa jiddependi ˙afna mit-tkabbir ekonomiku biex ikun sostennibbli.

Il-kura fit-tul G˙all-ewwel darba f’G˙awdex, is-Segretarjat Parlamentari g˙all-Anzjanità Attiva introduça s-servizz ta’

Kura fit-Tul g˙all-anzjani wara domanda kbira li qamet g˙alih fl-Isptar t’G˙awdex. Dan is-servizz qieg˙ed ji©i mog˙ti permezz ta’ Public Private Partnership ma’ Villa

F’G˙awdex, is-Segretarjat Parlamentari ˙ejja programmi u g˙amel diversi arran©amenti biex jinfet˙u iΩjed servizzi ta’ matul il-jum, fosthom f’San Lawrenz u taç-Çawla, filwaqt li g˙addejja ˙idma biex jinfeta˙ ukoll ie˙or fix-Xewkija.

08 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

IL-LIÌI DWAR IT-TIBDIL FIL-KLIMA…

SE TPOÌÌINA MINN TA’ QUDDIEM FL-EWROPA GLEN FALZON glen@kullhadd.com Tul is-snin ilkoll sirna aktar konxji tal-importanza li n˙arsu l-ambjent tag˙na u l-bidliet li se˙˙ew fil-klima matul is-snin. MaΩ-Ωmien, l-attività tal-bniedem kellha impatt qawwi ˙afna fuq il-klima globali, mhux biss b’effett fuq l-aspett ekolo©iku imma anke b’impatt fuq l-iΩvilupp u l-attività soçjali. Malta mhijiex eççezzjoni u g˙alhekk kien hemm bΩonn li ssir azzjoni llum qabel g˙ada biex is-sitwazzjoni ma tkomplix tiddeterjora u tkun indirizzata minnufih. Kien fil-fatt fil-©img˙at li g˙addew li l-ewwel seduta parlamentari fil-binja l-©dida rat lill-Ministru g˙all-IΩvilupp Sostenibbli, Ambjent u Tibdil fil-Klima Leo Brincat jipproponi li©i dwar it-tibdil fil-kilma, liema li©i, ©aladarba tkun approvata, se tpo©©i lil pajjiΩna fuq quddiem nett fil-pajjiΩi talUnjoni Ewropea (UE) fil-©lieda kontra t-tibdil fil-klima. Apparti minn hekk, l-ekonomista lProf. Joseph Falzon, fi ˙dan ilKunsill Malti g˙all-IΩvilupp Ekonomiku u Soçjali (MCESD) iddeskriva l-proçess li g˙andu jwassal g˙all-implimentazzjoni ta’ din il-li©i b˙ala rivoluzzjoni ˙iemda. Fid-dawl ta’ dan kollu, il-gazzetta KullÓadd tkellmet ma’ ALAN PULIS, konsulent tal-Ministru Brincat dwar dan is-su©©ett, rigward l-importanza ta’ din il-li©i u x’inhuma l-miri tal-Gvern, fost o˙rajn. X’jikkawΩa tibdil fil-klima? It-t˙assib dwar it-tibdil fil-klima ©ej mill-fatt li bosta studji xjentifiçi ta’ min jorbot fuqhom ilhom jindikaw li t-temperaturi tal-atmosfera globali qeg˙din jog˙lew b’rata pjuttost allarmanti, speçjalment meta mqabbel mal-perjodu ta’ qabel ir-rivoluzzjoni industrijali madwar mitejn sena ilu. Pulis spjega kif l-iΩvilupp tas-soçjetà moderna, li se˙˙ bis-sa˙˙a tal˙ruq enormi ta’ fa˙am u Ωejt fuq skala dinjija biex inla˙˙qu ma’ domanda dejjem tikber ta’ ener©ija, wassal biex il-livell ta’ dijossidu tal-karbonju (carbon dioxide) u gassijiet o˙ra flatmosfera g˙olew b’rata li qatt ma ©rat qabel, tal-inqas g˙al dawn l-a˙˙ar nofs miljun sena fl-istorja tad-dinja. “L-effett ta’ dan di©à qed jin˙ass b’riΩultat ta’ temperaturi medji aktar g˙oljin, imma dan i©ib mieg˙u wkoll effetti sinifikanti fuq kif topera l-klima madwar id-dinja b˙all-anomaliji fl-ammont ta’ xita li tag˙mel, nixfa, kif ukoll temp estrem li j©ib mieg˙u ˙sarat kbar u anke mwiet,” spjega b’reqqa Pulis. Il-konsulent tal-Ministru Brincat Ωied jg˙id li wie˙ed ma jridx jinsa wkoll li anomaliji fit-temperatura u l-preçipitazzjoni jwasslu wkoll g˙all-impatti sinifikanti fuq l-agrikultura u allura l-produzzjoni tal-ikel. Aspett ie˙or hija t-tendenza li çertu mard jinfirex ferm aktar malajr. Laspett l-aktan mag˙ruf mattis˙in globali huwa meta s-sil©, li jdub mill-Artiku u millAntartiku, jispiçça fil-ba˙ar flimkien ma’ sil© ie˙or li jin˙all

“Filwaqt li t-theddida mit-tibdil klimatiku tista’ ting˙eleb biss b’koperazzjoni s˙i˙a u kontinwa bejn il-pajjiΩi kollha, dan ma jfissirx li Malta, Ωg˙ira kemm hi Ωg˙ira, m’g˙andhiex ukoll is-sehem tag˙ha x’tag˙ti” – Alan Pulis (l-ewwel mil-lemin) minn fuq il-muntanji. Filwaqt li t-theddida mit-tibdil tal-klima tista’ ting˙eleb biss b’koperazzjoni s˙i˙a u kontinwa fost il-pajjiΩi kollha, dan ma jfissirx li Malta, Ωg˙ira kemm hi Ωg˙ira, m’g˙andhiex ukoll issehem tag˙ha x’tag˙ti u dan mhux l-inqas fil-forma tal-li©i l©dida, unika fin-natura tag˙ha. Gwadann g˙all-ekonomija l˙adra Il-li©i nazzjonali g˙al azzjoni dwar it-tibdil fil-klima tistabilixxi lil pajjiΩna b˙ala wie˙ed minn ta’ quddiem nett fil-©lieda globali kontra l-fenomenu klimatiku kkawΩat mill-bniedem, u dan mhux biss f’qafas ta’ Unjoni Ewropea, imma sa˙ansitra wkoll fuq livell internazzjonali. Huwa limitat ferm in-numru ta’ pajjiΩi madwar id-dinja fejn insibu li©i ta’ din ix-xorta fil-qafas ta’ legiΩlazzjoni nazzjonali fejn, allura, l-obbligu fuq il-Gvern li ja©ixxi u jie˙u miΩuri definiti fil-konfront tat-tibdil fil-klima jil˙aq l-og˙la livell. Pulis spjega kif spiss jissemma r-Renju Unit b˙ala eΩempju, meta hawnhekk kellna lintroduzzjoni tal-Climate Change Act lura fl-2008. Ovvjament mhux il-kaΩ li wie˙ed g˙andu jipparaguna lqafas legiΩlattiv tar-Renju Unit ma’ dak li qed ikun introdott f’pajjiΩna, mhux l-inqas fiddawl tal-fatt li kull pajjiz ifassal il-ligijiet tieg˙u f’kuntest partikolari, imma fuq kollox kull pajjiz g˙andu ç-çirkostanzi soçjoekonomiçi u politiçi speçifiçi tieg˙u u li fihom huwa mistenni li jonora lobbligi internazzjonali li g˙andu g˙all-azzjoni dwar ilklima. L-aktar ˙a©a sinifikanti li to˙ro© mill-introduzzjoni ta’ dan l-att f’pajjiΩna huwa l-fatt li, minkejja ç-çokon ta’ pajjizna u r-riΩorsi limitati li g˙andha Malta, il-Gvern se jkun qed jintrabat fl-og˙la livell permezz ta’ li©i nazzjonali biex jassigura li dak kollu li jista’ jsir filkuntest ta’ mitigazzjoni u adat-

tazzjoni g˙at-tibdil fil-klima jsir. “B’mitigazzjoni nifhmu li jittie˙du l-miΩuri neçessarji kollha g˙at-tnaqqis fl-emissjonijiet tal-karbonju b˙alma hu; pereΩempju, il-pro©ett indispensabbli tal-qalba g˙all-gass g˙all-©enerazzjoni tal-elettriku mill-Enemalta. L-aspett l-ie˙or tal-adattazzjoni jinvolvi t-te˙id ta’ miΩuri intiΩi biex pajjiΩna jkun f’poΩizzjoni li jilqa’ g˙allimpatti tat-tibdil klimatiku li di©à qed nesperjenzaw b˙alissa,” spjega bi preçiΩjoni Pulis. Permezz ta’ din il-li©i jista’ façilment jin˙oloq stimolu ekonomiku ©did li permezz tieg˙u pajjiΩna jersaq aktar lejn mudell ekonomiku ferm aktar sostenibbli milli g˙andna llum u hawnhekk jid˙ol il-kunçett tal-hekk imsej˙a ekonomija l˙adra. Abbozz li se jorbot il-Gvern b’qafas legali Dan il-Gvern kien kommess li jressaq qafas legali s˙i˙ g˙allazzjoni dwar it-tibdil fil-klima mill-mandat elettorali tieg˙u stess. “Bis-sa˙˙a ta’ dan l-att ilGvern qieg˙ed jintroduçi qafas legali li jressaq aktar flimkien lentitajiet governattivi kollha li se jkunu kommessi legalment joperaw b’siner©ija s˙i˙a biex il-politika nazzjonali g˙at-tibdil fil-klima tkun tista’ titwettaq blaktar mod effettiv,” irrimarka Pulis. Dan jista’ jitqies b˙ala punt kruçjali li s’issa kien g˙adu nieqes b’detriment g˙all-istess politika nnifisha. Skont l-Artikolu 3, l-Att jirrikonoxxi li hemm lok g˙al t˙assib dwar it-tibdil klima dinjija u li dan it-tibdil qieg˙ed jirriΩulta minn attività umana bla preçedent (Artikolu 3) u allura ta˙t Artikolu 4, huwa stabbilit id-dmir ta’ kull persuna biex tipprote©i l-klima u li flimkien mal-Gvern tittie˙ed l-azzjoni kollha neçessarja kollha f’dan ir-rigward. Din l-artikolazzjoni tista’ titqies b˙ala espressjoni çara favur il-˙tie©a li Malta tkun dejjem aktar proattiva filkonfront tat-tibdil fil-klima u timmilita kontra attitudnijiet ta’

xettiçiΩmu f’dan il-kwadru. Aktar minn hekk, Pulis fisser kif Artikolu 5 ji©bor fih iddmirijiet u l-obbligi tal-Gvern ta˙t din il-li©i. Fost dawn insibu li, apparti milli jassigura li jitwettqu l-miΩuri tekniçi u amministrattivi kollha kif mitlub mill-istess li©ijiet tal-UE, il-Gvern huwa fid-dmir li jiΩgura li fit-tfassil tal-pro©etti, programmi, u sa˙ansitra l-istess politika tieg˙u, jikkunsidraw kemm l-aspett tal-mitigazzjoni kif ukoll l-adattazzjoni g˙at-tibdil fil-klima. “Qatt ma nistg˙u naspiraw li nil˙qu l-mira ta’ ekonomija verament sostenibbli jekk qabel xejn ma jkunx ilGvern innifsu li fit-twettiq talpolitika tieg˙u ma jqisx ukoll limplikazzjonijiet ambjentali filfirxa kollha tag˙hom, u mhux l-inqas dawk relatati mal-konsum tal-ener©ija u allura anke f’termini ta’ carbon footprint,” qal il-konsulent tal-Ministru tatTibdil fil-Klima. M’hemmx dubju li dan kollu mhux biss ipo©©i l-operat tal-Gvern fittotalità tieg˙u dejjem aktar ta˙t il-lenti, imma wkoll ipo©©i miri ambizzjuΩi g˙al dak li qed naspiraw g˙all-futur ta’ pajjiΩna b’konsistenza s˙i˙a mal-viΩjoni ta’ zero carbon society kif di©à ©ie stabbilit ta˙t il-politika nazzjonali g˙all-ambjent tal-2012. Se jkun qed jitwaqqaf Bord ta’ Azzjoni Mira ewlenija li qed tintla˙aq permezz ta’ din il-li©i hija dik relatata mat-tfassil u l-a©©ornament tal-politika u l-istrate©iji nazzjonali dwar it-tibdil filklima. L-att jipprovdi li dan la©©ornament g˙andu jsir darba kull erba’ snin filwaqt li dawn jitressqu quddiem il-Parlament bil-g˙an li jkun hemm trasparenza u kontabbiltà s˙i˙a fit-twettiq tag˙hom. “Tajjeb li ng˙idu li l-istrate©iji dwar ilklima li g˙andna b˙alissa ma nbnewx f’kuntest legali ta’ dan it-tip, anzi kienu pjuttost sporadiçi fit-tfassil taghhom. Ovvjament jibqa’ l-fatt li l-kontribut li ng˙ata minn bosta esperti fit-tfassil, kemm tal-

istrate©ija g˙all-mitigazzjoni kif ukoll dik ta’ l-adattazzjoni huwa wie˙ed mill-aqwa u jibqa’ validu sal-lum,” tenna Pulis. Id-differenza hi li issa dan il-kontribut validu li wassal g˙all-formulazzjoni tal-pedamenti tal-politika nazzjonali dwar il-klima qed jing˙ata baΩi soda legali li permezz tieg˙u se jkun l-obbligu çar tal-Gvern li jassigura li din il-politika tissa˙˙a˙. Artikolu 10 jwaqqaf il-Bord tal-Azzjoni dwar il-Klima mag˙mul minn rappreΩentanza wiesg˙a minn fost il-ministeri ewlenin fi ˙dan il-Gvern, u li permezz ta’ dan il-Bord se jkun jista’ jsir l-iskrutinju neçessarju li jassigura li t-twettiq talproviΩjonijiet ta˙t dan l-Att tassew ikunu implimentati. Ittwaqqif ta’ dan il-Bord iwassal g˙al mira o˙ra importanti li se tassigura li jkun hemm parteçipazzjoni s˙i˙a fi ˙dan il-Gvern bil-g˙an li l-azzjoni dwar ilklima tkun tassew qieg˙da ssir sa mill-og˙la livelli ta’ governanza fil-pajjiΩ. “Huwa proprju permezz ta’ din l-entità mwaqqfa bil-li©i li l-azzjoni me˙tie©a fir-rigward tat-tibdil fil-klima se tkun qed ting˙ata lprijorità li jixirqilha fl-og˙la livell ta’ governanza fil-pajjiΩ. Ilfatt li l-Bord se jkun ma˙tur mill-Prim Ministru stess hija xhieda çara ta’ dan,” qal Pulis. Xejn ma jΩomm ’il-Bord talAzzjoni dwar il-Klima li jikkonsulta ma’ esperti tekniçi minn oqsma varji biex ikun f’qag˙da a˙jar ˙alli jevalwa l-konsiderazzjonijiet varji li jista’ jkollu quddiemu, mhux l-inqas loperat tal-istess Gvern fil-konfront tat-twettiq tal-obbligi tieg˙u ta˙t l-Att imsemmi. Entità biex ikunu ffinanzjati numru ta’ pro©etti Artikoli 12 u 13 jistabbilixxu mekkaniΩmu li permezz tieg˙u l-Ministru Brincat g˙andu ssetg˙a jag˙mel regolamenti speçifiçi ta˙t l-istess Att, u allura dan il-qafas legali effettivament se jkun qed iservi biex isa˙˙a˙ l-operat tal-Ministru

LokaLi kÓ

17|05|2015 09

kullhadd.com

kkonçernat. Ovvjament, dan se jkun ifisser ukoll rispons aktar qawwi u effiçjenti minna˙a tal-entitajiet eΩekuttivi inkarigati bit-twettiq tal-politika g˙at-tibdil fil-klima fi ˙dan ilGvern u lil hinn minnu. Aspett innovattiv fil-li©i l©dida huwa t-twaqqif ta’ Fond tal-Azzjoni dwar il-Klima, intiΩ ukoll biex jiffinanzja, fost diversi affarijiet, pro©etti ta’ riçerka u Ωvilupp relatati mattibdil fil-klima. “Anke hawn qed tintla˙aq mira importanti: dik li jkunu ©©enerati fondi li permezz tag˙hom Malta tkun tista’ tiffinanzja pro©etti u inizjattivi speçifiçi, inkluΩi dawk edukattivi, intiΩi biex tassew tkun tista’ titwettaq l-azzjoni me˙tie©a biex nipprevienu u nilqg˙u g˙at-tibdil fil-klima,” afferma Pulis. Il-fond, li se jkun im˙addem minn bord ma˙tur speçifikament, se jkun jista’ jintuΩa wkoll biex ikunu ffinanzjati attivitajiet organizzati minn NGOs b’diskrezzjoni talMinistru wara konsultazzjoni mal-istess bord. Malta pijuniera Kienet proprju Malta li, lura f’Diçembru tal-1988, po©©iet fuq quddiem nett tal-a©enda internazzjonali l-kwistjoni tattibdil fil-klima permezz ta’ riΩoluzzjoni fl-Assemblea Nazzjonali tan-Nazzjonijiet Uniti. Fi kliem ie˙or, kienet proprju Malta li wittiet it-triq biex il-proçess politiku dwar ittibdil fil-klima wasal fejn hu llum. “Minn dak iΩ-Ωmien ’l hawn il-komunità internazzjonali mhux biss rat fis-se˙˙ ittrattat ta’ Rio dwar it-tibdil filklima fl-1992 u sussegwentement il-protokoll ta’ Kyoto fl1997, imma llum pajjiΩna jifforma parti minn blokk ekonomiku ewlieni li jifta˙ar li g˙andu l-akar qafas kumpless ta’ li©ijiet intiΩi biex l-Istati Membri flimkien jikkumbattu dan il-fenomenu,” fisser Pulis. Malta ilha tikkontribixxi ssehem tag˙ha ta˙t dan il-qafas mhux l-inqas permezz ta’ provediment ta’ informazzjoni dwar l-istat tal-emissjonijiet tag˙ha u x’qed isir biex dawn jitnaqqsu fil-kuntest tas-sitwazzjoni soçjoekonomika li ng˙ixu fiha. Fi Ωminijiet aktar riçenti u anke fid-dawl tal-le©iΩlazzjoni Ewropea dwar il-klima u lenergija, Malta sa˙ansitra elevat l-istatus tag˙ha ta˙t il-konvenzjoni ta’ Rio fl-ambitu talpajjiΩi industrijalizzati u g˙alhekk dawk il-pajjiΩi l-kbar li g˙andhom obbligi çari u definiti ta˙t il-protokoll ta’ Kyoto biex speçifikament inaqqsu l-emissjonijiet tal-karbonju. Minn dan allura jo˙ro© ilkuntest li fih Malta qed topera b˙ala stat membru fil-UE g˙al dak li g˙andu x’jaqsam mattibdil fil-klima, u g˙aldaqstant irridu nsemmu l-qafas legali dwar il-klima u l-ener©ija talistess UE mag˙ruf l-aktar b˙ala 20-20-20 Agreement. Flimkien mal-Istati Membri l-o˙ra kollha, Malta trid tag˙ti s-sehemha biex sas-sena 2020 l-UE tkun naqqset l-emissjonijiet tal-karbonju b’20% kkomparat massena 1990; iΩΩid fl-uΩu talener©ija rinnovabbli b’20% biex b’hekk tonqos drastikament iddipendenza fuq iΩ-Ωjut, ilfa˙am u l-gass; kif ukoll iΩΩid fl-effiçjenza fl-uΩu tal-ener©ija b’tal-inqas 20%. Aktar minn hekk, l-istess UE di©à fasslet ftehim kumpless ie˙or li

X’inhu l-prezz finanzjarju li qed in˙allsu g˙all-impatti li qed in©arrbu kawΩa tat-tibdil fil-klima? U x’inhu l-prezz li se jkollu jit˙allas minn ©enerazzjonijiet futuri jekk nibqg˙u ma nag˙mlu xejn, jew ma nag˙mlux biΩΩejjed issa, biex nie˙du azzjoni me˙tie©a qabel ma jkun tard wisq? sa˙ansitra jissupera t-20-20-20 Agreement. “Illum ninsabu fi stadju fejn l-Istati Membri qeg˙din jinnegozjaw bejniethom, fis-sens li kull wie˙ed minnhom irid jara x’sehem g˙andu jerfa’ g˙al aktar tnaqqis fl-emissjonijiet, obbligi aktar stretti favur l-uΩu ta’ ener©ija rinnovabbli, kif ukoll aktar effiçjenza fl-uΩu tal-ener©ija sas-sena 2030. Dan huwa pakkett ©did ta’ li©ijiet u inizjattivi intiΩi biex l-Ewropa ta˙seb fil-kuntest ta’ aktar ambizzjoni favur azzjoni dwar il-klima u uΩu aktar sostenibbli u effiçjenti ta’ ener©ija,” spjega b’reqqa l-konsulent tal-Ministru Brincat. Huwa f’dan il-kuntest allura li wie˙ed irid iqis is-sinifikat talintroduzzjoni tal-Att g˙al Azzjoni dwar Tibdil fil-Klima. Din mhix kwistjoni li Malta se ΩΩid mal-obbligi li di©à g˙andha b˙alissa u li di©à hemm lista s˙i˙a ta’ li©ijiet intiΩi biex dawn l-obbligi jkunu jistg˙u jitwettqu. L-Att se jkun qed iservi biex, qabel xejn, jorbot lill-Gvern u dawk ta’ warajh b’mod aktar sod biex ikun f’qag˙da li jara li Malta tkun miexja fid-direzzjoni li jintla˙qu l-miri Ewropej kif di©à stabbiliti. B’mod sostantiv l-Att jipprovdi biex ikun hemm streamlining tant me˙tie© g˙al dak li g˙andu x’jaqsam maliΩvilupp ta’ politika g˙all-mitigazzjoni u adattazzjoni dwar it-tibdil fil-klima, kif ukoll ittwaqqif ta’ bord interministerjali li permezz tieg˙u tkun skruntinazzata a˙jar il-politika tal-Gvern fir-rigward tat-tibdil fil-klima u l-amministrazzjoni ta’ fondi pubbliçi li g˙andhom imorru g˙al skopijiet ta’ azzjoni dwar il-klima f’kuntest lokali. Wie˙ed allura g˙andu j˙ares lejn l-implimentazzjoni ta’ dan l-Att b˙ala l-kors naturali li obbligat jie˙u pajjiΩna biex ikun jista’ jiΩgura b’mod millaktar responsabbli li l-obbigi internazzjonali li g˙andu dwar il-klima jkunu jistg˙u jitwettqu bl-aktar mod effettiv u dinamiku u li j˙alli riΩultat effiçjenti. X’konnessjoni hemm bejn it-tibdil fil-klima u lekonomija? G˙andna tendenza na˙sbu li leffetti tat-tibdil fil-klima huma biss ta’ natura purament ambjentali, b˙al meta nitkellmu fuq l-impatti li jistg˙u jirriΩultaw minn perjodi b’temperaturi

og˙la min-normal jew inkella x’jista’ ji©ri jekk jin˙all is-sil© u jog˙la l-livell tal-ba˙ar fuq medda ta’ Ωmien. L-istess b˙al meta nattribwixxu d-diΩastri li j˙alli warajh it-temp estrem, b˙alma huma uragani aktar intensivi u frekwenti, g˙at-tibdil fil-klima u nieqfu hemm. Jew inkella b˙al meta min˙abba kundizzjonijiet klimatiçi ©odda jinstab li jkun hemm firxa ta’ aktar mard. Donnu ninsew li sitwazzjonijiet b˙al dawn g˙andhom ukoll dimensjoni ekonomika. X’inhu l-prezz finanzjarju li qed in˙allsu g˙all-impatti li qed in©arrbu kawΩa tat-tibdil filklima? U xi prezz nistennew li se jkollu jit˙allas minn ©enerazzjonijiet futuri jekk nibqg˙u ma nag˙mlu xejn, jew ma nag˙mlux biΩΩejjed issa, biex nie˙du azzjoni me˙tie©a qabel ma jkun tard wisq? Kienu proprju mistoqsijiet b˙al dawn li ©ie mitlub jikkonsidra l-ekonomista Sir Nicholas Stern meta, lura fl-2006, ippubblika l-analiΩi kumplessa tieg˙u f’dan ir-rigward. Stern argumenta li aktar ma noqog˙du lura issa biex nie˙du azzjoni biex nilqg˙u g˙at-tibdil filklima, aktar se jkun g˙oli lprezz li se jkollhom i˙allsu ©enerazzjonijiet futuri riΩultat ta’ impatti aktar serji u drastiçi li se jkollhom isofru riΩultat talfenomenu, minn 5% fis-sena tal-Prodott Domestiku Gross dinji sa 20% jekk l-ag˙ar tbassir dwar it-tibdil fil-klima ji©i fisse˙˙. F’termini ta’ temperaturi globali di©à jeΩisti t˙assib dwar kemm se jkun effettiv ilproçess politiku internazzjonali biex jiΩgura li Ω-Ωieda fit-temperatura globali mqabbel ma’ dik preindustrijali ma taqbiΩx iΩ-Ωew© gradi çentigradi kif miftiehem f’Kopen˙agen lura fl-2009. “Jekk dan ise˙˙, jista’ jitfaçça r-riskju serju li l-ispiΩa globali g˙all-adattazzjoni g˙allimpatti mit-tibdil klimatiku ssir tant kbira li tmur aktar minn dak li jistg˙u jifil˙u g˙alih bosta komunitajiet, speçjalment fl-in˙awi l-aktar foqra u vulnerabbli madwar id-dinja,” enfasizza Pulis. Dan bilfors iwassal ghal aktar faqar u konflitti. Kollox i˙oll u jorbot ma’ kemm se jkun suççess l-eΩitu tal-ftehim internazzjonali ©did dwar it-tibdil fil-klima mistenni f’Pari©i f’Diçembru li ©ej, u ovvjament l-implimentazzjoni tieg˙u.

Lejn soçjetà b’ekonomija ˙adra Id-diskussjoni dwar it-tibdil filklima bilfors trid timra˙ lil hinn mill-ambitu purament xjentifiku u tiΩvolgi aktar fl-isfera ekonomika tag˙ha. Il-ka©un prinçipali tal-problema tinsab fluΩu ta’ sorsi ta’ ener©ija li jni©©Ωu, partikolarment iΩ-Ωejt u l-fa˙am, li bis-sa˙˙a tag˙hom issostni ru˙ha l-brown economy li fuqha evolva l-g˙ajxien talbniedem g˙al dawn l-a˙˙ar Ωew© sekli. Qed jin˙oloq kunsens dejjem akbar li l-ekonomija globali kif nafuha mhix daqstant sostenibbli, kemm min˙abba l-fatt li rrata tal-konsum tal-fossil fuels huwa wie˙ed allarmanti kif ukoll min˙abba t-tni©©iΩ ambjentali kbir li l-˙ruq ta’ dawn ilmaterjali jikka©una, u dan anke b’detriment g˙as-sa˙˙a tal-bniedem. Apparti minn hekk, hemm ukoll l-aspett ©eopolitiku, fissens li bosta pajjiΩi industrijalizzati tal-Punent ilhom im˙assba g˙all-fatt li huwa proprju filLvant Nofsani, ir-Russja u ç-Çina fejn insibu l-akbar depoΩiti ta’

Ωejt u fa˙am, u dan çertament ipo©©i lid-dinja industrijalizzata f’qag˙da pjuttost delikata min˙abba kwistjonijiet ta’ sigurtà ta’ provediment. Dak li forsi jidher b˙ala theddida fil-forma tal-fenomenu tattibdil klimatiku jista’ jkun fih innifsu opportunità kbira. JeΩistu l-inçentivi kollha biex lekonomija globali tiddiversifika ru˙ha b’tali mod li ssir aktar ‘˙adra’, u allura l-evoluzzjoni tal-hekk imsej˙a ekonomija ˙adra. Din hija tip ta’ ekonomija li tippromovi aktar sostenibbilità permezz ta’ dipendenza ferm inqas fuq forom ta’ ener©ija li tni©©eΩ, tinçentiva l-konsum u lproduzzjoni ta’ komoditajiet li huma aktar aççettabbli millaspett ambjentali, filwaqt li tag˙ti lok g˙all-iΩvilupp ta’ tekonolo©iji u opportunitajiet ta’ xog˙ol li jkunu aktar kompatibbli mas-sostenn ta’ ambjent aktar b’sa˙˙tu. “Bil-li©i g˙all-azzjoni dwar ittibdil fil-klima fis-se˙˙ qed isir dejjem aktar bΩonjuΩ li pajjiΩna jkollu wkoll strate©ija çara u definita, u preferibbilment bi pjan ta’ azzjoni- g˙all-ekonomija l-˙adra,” temm Pulis.

10 17|05|2015

kullhadd.com

TiVi AwARdS

kÓ opINJoNI

G˙edewwa. Ktibt diversi drabi u nibqa’ nsemmi li Ω-Ωejjed huwa Ωejjed. F’kull xena, Alla jbierek, l-attur jirçievi telefonata! Ommi ma kemm a˙na xotti fil-kitba. G˙aΩ-Ωg˙aΩag˙

MINN

SALVU

CANALE

Il-Óadd filg˙axija TVM jibqa’ l-aqwa, wara li ilhom minn Jannar g˙adejjin bis-sensiela Merlin, minn nhar il-Óadd bdew juru Britain’s Got Talent . Is-serje tas-sa˙˙ar Merlin issa spiççat darba g˙al dejjem, g˙alhekk minflokha xxandir tal-Istat beda juri dan il-programm li l-Ingilterra huwa ferm popolari. Dan il-programm jew show joffri pedestall lil kul˙add biex juri l-kapaçitajiet tieg˙u permezz tal-kant, Ωfin, reçtar, ma©ija u aktar. Kif nista’ nobsor, dan g˙andu g˙addej sala˙˙ar ta’ Ìunju jew Lulju fejn imbag˙ad tintemm l-iskeda tar-rebbieg˙a.

tajba li g˙andu Marshall u nifhem ukoll li kapaçi jwassal prodott a˙˙ari mill-aqwa. Fuq TVM qieg˙ed jippreΩenta programm bl-isem Lenti. Milli stajt nara Marshall jintervista persuna©©i partikolari. Mhux xi programm li j©ieg˙lek tiççassa u tifta˙ ˙alqek u timpressjona ru˙ek bil-kontenut, iΩda Bertu Marshall kapaçi jag˙mlu interessanti bil-mod kif jippreΩenta u kif jag˙mel il-mistoqsijiet. IΩda, sfortunatament, programmi ta’ dan it-tip ˙ar©u minn widnejna tant kemm ilna naraw b˙alhom.

Lenti

Çaqqufa ili ng˙id li twal u ©ebbed iktar minn lasktuwa; jien personalment meta nara li storja bdiet titwal nibda nitlef l-interess. Jien nifhimha differ-

Bertu Marshall niftakru jmexxi lil TVM u Ωmien wara lill-istazzjon One, nifhem il-kwalitajiet

Tgerfixt issa

enti minn ˙afna o˙rajn u jista’ jkun ukoll li g˙alhekk stramb daqs eremita, imma hekk mag˙mul. Matul il-©ranet li g˙addew, jew a˙jar f’puntati li rajna matul dawn l-a˙˙ar ©ranet qeg˙din naraw l-istorja taçÇaqqufa tmur lura lejn is-snin tmenin meta Rose, RowΩi jew RoΩina kienet g˙adha tifla Ωg˙ira. Jista’ jkun li minn hawn ser inkomplu niskopru il-kif u l-imma u l-g˙aliex ta’ çerta karattri. Nisperaw li din l-istorja tintemm darba g˙al dejjem f’Ìunju li ©ej, mhux ner©g˙u n©ebbduha b’xi 39 puntata o˙ra. Katrina l-istess, iΩda dan im˙abbel aktar minn Çaqqufa. Din id-drama ( Katrina ) qieg˙da f’kompetizzjoni bejn min l-aktar jidher bil-mowbajl ma’ widnejh bejn l-atturi tag˙ha u dak ta’ Óbieb u

Meta konna ˙afna iΩg˙ar konna mixtiqin minn ˙afna, lunika teknolo©ija li kellna kien xi kompjuter u xi log˙ba mieg˙u b’xi pupu jiççaqlaq jew xi walkman idoqq il-cassettes li trid tibdillu l-batterija kull darba li ddawwar il-cassette minn side A g˙al B. Ûmien differenti li biex naraw kartun irridu nistennew ©urnata g˙al kartun li jdum jintwera 20 minuta. Anke biex naraw xi vidjow muΩikali konna nistennew lil Jerry Scotti jippreΩenta DJ Television jew lil Albert Zammit waqt Sibtijiet Flimkien jippreΩenta A30 . G˙al ˙afna dawn ma huma xejn g˙ax ma jiftakruhomx, iΩda g˙al o˙rajn huma ˙afna. Minkejja li llum naraw bosta stazzjonijiet li jxandru muΩika 24 sieg˙a kuljum, u mhux fuq it-televiΩjoni biss. Fuq il-One g˙adu jintwera Fresh & Funky ; g˙idli inti minn ser joqg˙od jistenna biex jara xi diska fuq dan il-programm meta MTV, VH1 u Trace ma jaqtg˙u xejn. Sfortunatament mhux kul˙add jifhimha l-istess u g˙alhekk il-baqra tinbieg˙ kollha. Il-Óadd it-tajjeb.

INT BIS-SERJETÀ?!

Patri Mario Attard

“Int bis-serjetà?! Ìieli ng˙aditlek din il-fraΩi? Ìieli g˙edtha lil ˙addie˙or? Ìieli kont imwa˙˙al jew imwa˙˙la f’xi parlata u xi ˙add beΩaqha? Int bis-serjetà?! Qisu min jg˙idha irid jg˙id: “Uj! A˙na a˙na jew m’a˙niex?” “A˙na hemm jew le?” “G˙andek xi skorfina nieqsa?” Din il-fraΩi ting˙ad f’kuntest ta’ nuqqas ta’ twemmin. Jew stag˙©ib. U mag˙ha, qisha o˙tha li tkaxkarha mag˙ha kull fejn tmur, g˙ax ming˙ajrha ma toqg˙odx, hemm il-fraΩi l-o˙ra: Possibbli? Jew: Kif jista’ jkun dan? Issa kieku ng˙idlek li kien hemm tfajla fl-istorja li din il-mistoqsija staqsietha b’tant ˙e©©a? U din it-tfajla tg˙idx kemm kienet tal-affari tag˙ha! Tfajla li ˙add ma kien jaf biha g˙ax fir-ra˙al fejn kienet tg˙ammar kien qisu ç-Çukkaj jew it-Timbaktu ta’ dak iΩ-Ωmien! Tfajla li ma kontx tisma’ ˙ossha! X’tg˙idli? Kellha biex tistag˙©eb? Kellha biex titnixxef? Kellha biex tiskanta? Kellha biex tibda’ titkellem wa˙idha? U ng˙idx! Ja˙asra kienet qieg˙da tg˙ix g˙all-affari tag˙ha f’dar ommha u missierha! Ming˙ajr inkwiet u storjbu! Meta, b˙al ri˙ bla xita, dehrilha an©lu tal-Mulej. Alla da˙al g˙andha! U ˙abbrilha. X’˙abbrilha? Bil-mod! Lili g˙idli kif sellmilha! “Is-sliem g˙alik, mimlija bil-grazzja, ilMulej mieg˙ek!” (Lq 1:28). Dan xi kliem hu? Jien min jien jekk mhux sempliçi tfajla li nqim u naqdi lill-Mulej? Imma le! Sliem g˙alik! Int l-ipprivile©©jata! G˙ax

˙ajtek, l-eΩistenza qaddisa tieg˙ek, qisha b˙al wie˙ed minn dawn il-jiem tal-©enn tar-rebbieg˙a Maltija. Int mimlija bixxemx! Fuq rasek g˙andek sema ik˙al li b˙al donnu jfakkrek li int is-Sultana! Li g˙alik l-Aktar G˙oli refa’ barkiet kbar! Imma l-kbir kien g˙adu ©ej! La˙bar kellha marbuta mag˙ha sorpriΩa mill-kbar nett! “Kif ikun dan, ladarba ma nag˙rafx ra©el?” (Lq 1:34). U ejja Mulej! Int bisserjetà?! Kif jista’ jkun li nkun omm ming˙ajr ma jkolli relazzjoni ma’ ra©el? Din qatt ma smajtha! Lanqas f’elf sena ma se˙˙et! Jiena mhux hekk ©ejt

imnissla? Frott l-im˙abba ta’ Ìwakkin u Anna? Din x’biçça hi? Imma t-tfajla, g˙ad li t˙awdet, ma ˙allietx it-ta˙wid jitlg˙alha g˙al rasha. B˙alma ji©ri f’˙ajti u f’˙ajtek. Le! Ftakret li kienet qieg˙da fil-preΩenza tal-An©lu tal-Mulej! Fil-preΩenza ta’ Alla nnifsu! U, ng˙id jien, jekk millMulej ma to˙ro©x ˙lief im˙abba u verità, kif qatt seta’ jg˙addilha minn rasha li kienet qieg˙da ti©i mqarrqa? Le! Araha! Ismag˙ha! Óoss il-qalb t˙abbat bl-im˙abba tag˙ha! Araha! Issa mejlet rasha! Baxxiet le˙inha! Fet˙et qalbha! U anke jekk id-demg˙a bdiet nieΩla ma’ ˙addejha, xorta

wa˙da ma biddlitx il-verΩjoni tag˙ha. Ósiebha baqa’ l-istess. Safi. Baqg˙et soda fl-im˙abba ta’ Alla. F’mo˙˙ha u f’qalbha telg˙et kelma wa˙da. Iva! Iva! Iva! “Ara, jiena l-qaddejja tal-Mulej: ˙a jsir minni skont kelmtek!” (Lq 1:38). Smajtha x’we©bitu lillAn©lu Gabrijel? “Iva, g˙al dejjem iva g˙al dak li g˙edtli”. Tal-blieh! Int bis-serjetà Marija?! Taf x’inti tg˙id? Taf g˙al xiex die˙la? Taf kemm l-iva tieg˙ek se tiswielek niket? Qsim il-qalb? Iljieli ming˙ajr irqad? Ìiri ’l hawn u ’l hemm? Inkwiet li ˙ajjet l-g˙aΩiΩ Ibnek dejjem iΩΩomm b’xag˙ra? Madankollu, meta n˙ares lejn wiççek ma nara xejn xi j©ibni f’dubju! Int trid dak li g˙edt! Int determinata li tid˙ol bir-ras g˙al kollox! G˙ax taf li, fl-a˙˙ar milla˙˙ar, int se to˙ro© rebbie˙a! Óija! O˙ti! Il-˙ajja hi dik li hi. Ìieli ji©u sitwazzjonijiet fuqna fejn, ming˙ajr ma rridu, ng˙idu ma’ Marija lill-Mulej: Int bis-serjetà?! Nag˙mlu l-©id u nirçievu ddeni. Na˙fru u jfuru g˙alina birrabja. Ng˙idu kelma ta’ ©id u jdawruhielna kif iridu. TibΩax! Int aqbad it-talba ta’ min jistag˙©eb g˙ax dejjem ˙abb lillMulej, anke meta ma fehemx. Aqbad it-talba ta’ min da˙al finnar g˙ax qag˙ad fuq kelma ta’ an©lu. Aqbad it-talba tar-RuΩarju u titlaqha qatt minn qalbek! Ji©ri x’ji©ri! Imbag˙ad, meta tara l-ba˙ar jikkalma, u l-muntanji jΩulu minnofs, dur lejn il-Mulej u, bilkuruna mdawra ma’ jdejk, g˙idlu: “Int bis-serjetà!”

opInjonI kÓ

17|05|2015 11

kullhadd.com

Ir-rIga tal-IpokresIja Gvern li ja˙dem

Catherine Fenech Membru fl-EΩekuttiv Nazzjonali tal-Partit Laburista

Óidmet dan il-Gvern qed tissarraf f’aktar u aktar investimenti barranin li qed i˙allu lmiljuni tal-ewro fl-ekonomija Maltija u jo˙olqu opportunitajiet ta’ xog˙ol, speçjalment g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ tag˙na. Qed jo˙olqu wkoll sfidi ©odda, speçjalment fis-settur taledukazzjoni u t-ta˙ri©, sabiex liΩ-Ωg˙aΩag˙ Maltin u G˙awdxin ji©u m˙arr©a g˙allkarrieri li qed jin˙olqu ©odda; karrieri li d-domanda g˙alihom di©à qed tkun wa˙da sostanzjali u se tkun ferm ikbar fil-futur qrib. Il-poplu Malti u G˙awdxi jie˙u gost jisma’ b’investiment fis-settur tas-sa˙˙a b˙al ta’ Barts u ta’ Johnson & Johnson. Jie˙u gost jisma’ b’investimenti fl-edukazzjoni b˙alma t˙abbar ftit tal-©ranet ilu dwar investiment ta’ €115-il miljun flAmerican Univerity of Malta li qed ti©i pro©ettata g˙anNofsinhar ta’ Malta. Malta qed tkun ta’ attrazzjoni g˙all-investimenti minn kumpaniji milLvant Nofsani daqskemm millEwropa. Investimenti ta’ miljuni kbar li jfisser aktar ˙olqien tax-xog˙ol u d˙ul dirett g˙allfinanzi tal-Gvern, kif ukoll aktar ˙olqien ta’ opportunitajiet indiretti ta’ negozju u kummerç li jdawru r-rota ekonomika Maltija u jin˙oloq il-©id. Dan kollu huwa parti missuççess ta’ dan il-Gvern li re©a’ ng˙ata çertifikat fantastiku din il-©img˙a meta lKummissjoni Ewropea fir-rapport tag˙ha ddeçidiet li tirrakkomanda lil Ecofin u lillKunsill Ewropew li Malta titne˙˙a mill-Eccessive Deficit Procedure. Wara defiçit ta’ 3.3% li ˙alla l-Gvern ta’ GonziPN, Gvern Laburista naqqsu g˙al 2.1% u se jkompli jnaqqsu sal-a˙˙ar ta’ din issena g˙al 1.6%. Dan sar kollu ming˙ajr bΩonn ta’ pjan ta’ awsterità. PajjiΩna rnexxielu jo˙ro© minn din il-proçedura f’sentejn, Ωidna l-impjiegi, naqqasna l-qg˙ad u l-inflazzjoni u kellna tkabbir sostanzjali fl-ekonomija. Din ir-rakomandazzjoni hija messa©© qawwi u messa©© b’sa˙˙tu ta’ fiduçja fl-ekonomija u l-finanzi Maltin, b’mod speçjali kif imexxi l-Gvern. Dr Busuttil qalilna li se nid˙lu dritt ©ol-˙ajt u se nitolbu bail out . Daqs mus tal-le˙ja jaqtg˙u tal-PN. Ma tlumhomx hux, ma jafux mod ie˙or. Dawn fallew il-partit tag˙hom, g˙a©eb li fallew l-ekonomija ta’ pajjizna? Il-bail out jitolbuh biss tal-PN biex isalvaw ilfinanzi tal-partit tag˙hom. Il-PN ikomplu jinvestu finnegattività Óa©a tal-g˙a©eb li kif jit˙abbar investiment barrani ©did, minna˙a tal-OppoΩizzjoni tibda tinbet iΩ-Ωerrieg˙a tad-dubju u s-suspetti. Óasra li ma jibag˙tux g˙alihom Scotland Yard. G˙al kull inizjattiva jaraw kif se jsibu l-mistoqsijiet u jaraw kif se jbaxxu l-kredibbiltà u l-potenzjal ta’ kull investiment im˙abbar. Kif t˙abbar l-investiment minn Barts fil-GΩira G˙awdxija millewwel bdew ibeΩΩg˙u bilbabaw g˙ax se ji©u l-barranin

ja˙dmu hawn u se jie˙du post il-Maltin. Qalu li l-Iskola Medika Maltija se tispiçça u sa˙ansittra xe˙tu d-dubju li ssa˙˙a mhux se tibqa’ b’xejn. Imbag˙ad morna g˙an-na˙a l-o˙ra tal-munita negattiva tag˙hom u laqqmu dan linvestiment b˙ala tal-fantaxjenza. “ Gimmick,” qalulna. Tiftakruha din tal- gimmick u tal- fairytales hux? Tiftakruha Alice u l-gimmick tal-millenju! U ejja ng˙iduha, jekk ilfairyales tal-PL huma dawn skont il-PN, allura nikkonkludi li l-fairytales Laburisti huma lbibbja ©dida tieg˙i g˙ax isiru realtà. L-Alice in Wonderland saret verità. Il-Gvern Laburista naqqas il-kontijiet tad-dawl u l-ilma, tefa l-power station talMarsa, ˙addem l-interconnector , ˙addem pjan strate©iku ma’ s˙ab internazzjonali sabiex ©ab fuq saqajha lEnemalta u qed ikompli jaqdef ’il quddiem biex iwettaq ilpjan tal-Ener©ija tieg˙u billi ssir il-qalba g˙all-gass minflok nibqg˙u nuΩaw l-HFO. Il-fairytales Nazzjonalisti ma wassluna g˙al imkien ˙lief g˙al ˙olm fuq is-s˙ab tajjari. Insemmu biss Smart City, pro©ett fantaΩma li, skont ilPN, kellha to˙loq 6,000 impjieg ©did. Kellu jkun Gvern Laburista li rxoxta dan ilpro©ett u qed jie˙u l-frott minnu. U xi ng˙idu g˙allpro©ett ie˙or fantaΩma talWhite Rocks, fejn varaw b’˙afna pompa l-pjan tieg˙u u waqaf hemm, baqa’ pjan fuq il-karta, bqajna nittewbu g˙allpro©ett sportiv. Imma Ωgur li l-akbar gaffe g˙al-Gvern ta’ GonziPN fejn jid˙lu investimenti kienet ilkumpanija BraΩiljana. IlfamuΩa kumpanija li kellha tag˙laq minn fejn kienet qed topera u ti©i tifta˙ hawn Malta u tant kemm kellha ©©ib ©id u tift˙ilna orizzonti ©odda madwar id-dinja li meta l-poplu jkun qed jixrob il-kafè, jiekol banana, jara ritratt ta’ Pelé, flok ja˙sbu fil-BraΩil, ti©ihom Malta f’mo˙˙hom. L-istess negattività rajnieha

issa meta t˙abbar l-investiment tal-American University of Malta, investiment li se ji©bed mal-4,000 student barrani f’pajjiΩna, investiment li jistimola l-attività ekonomika finna˙a t’isfel ta’ Malta u jin˙olqu aktar opportunitajiet ta’ impjiegi. L-OppoΩizzjoni, b˙alma kien mistenni, ˙ar©et tikkritika dan l-investiment u ˙ar©et kontra dan il-pro©ett tal-università barranija fin-na˙a t’isfel ta’ Malta. L-OppoΩizzjoni ma jinterssahiex li pajjiΩna jmur ’il quddiem. L-OppoΩizzjoni trid biss li Malta tmur lura ˙alli ming˙aliha ter©a’ tirba˙ ilfiduçja tal-poplu u tikseb dak li dejjem b’arroganza g˙amlitu tag˙ha bi dritt divin – il-poter. L-uniku investiment li jridu talPN g˙an-nies tan-na˙a t’isfel ta’ Malta huma impjanti ta’ riçikla©©, power stations ja˙dmu bl-HFO u affarijiet o˙ra li jni©©su. L-iskandlu t’G˙awdex u lil hinn minnu Donnu li fil-le©iΩlatura preçedenti kollox fuq ir-rubini kien qed jitmexxa. KaΩ ta’ allegat misapproprjazzjoni ta’ fondi pubbliçi li jmur lura g˙all-2008 u, Alla jbierek, ˙add ma kien jaf xejn u ˙add ma xamm xejn. Sewwa kienu jg˙idu mela li meta jg˙ajjat xi ˙add kienu jsikktuh u jg˙idulu: “Xxxx, tg˙ajjatx g˙ax tqajjem il-Gvern.’’ L-eks-Prim Ministru Gonzi qalilna li qatt ma xamm xejn. Ma tlumux hux, g˙ax kien medhi jilg˙ab iç-çess politiku sabiex isalva l-gvern tieg˙u tul il-le©iΩlatura bil-problemi interni li kellu. Filwaqt li biex jie˙u deçiΩjoni fuq Ninu Zammit u Michael Falzon, ilKap tal-OppoΩizzjoni ˙a biss ftit sekondi, fuq l-eks-Ministru ta’ G˙awdex l-arlo©© baqa’ jtektek sa ma ©ie dahru mal˙ajt u xorta ma ˙ax deçiΩjoni. Kienet l-Onor. Debono li tat irriΩenja. G˙alxejn jipprova jpin©i l-istorja li b’xi mod kienet deçiΩjoni tieg˙u li ©ieg˙el lill-Onor. Debono tir-

riΩenja. Kienet l-istqarrija tieg˙u stess li kixfitu meta qal li huwa laqa’ r-riΩenja tag˙ha b’dispjaçir. Dr Busuttil jikkritika lil ˙addie˙or li ma juΩawx l-istess kejl ma’ kul˙add, u hu g˙amel l-istess. G˙ax g˙al Ninu Zammit u Michael Falzon ma qag˙adx jistenna r-riΩenja tag˙hom u Ωgur ma ddispjaçiehx. Aktar minn hekk, wara r-riΩenja tag˙ha, il-Kap tal-OppoΩizzjoni baqa’ jfa˙˙ar u jag˙mel l-elo©ji lill-eksMinistru ta’ G˙awdex. Ir-riga tieg˙ek dritta jew mg˙aw©a? Din hi r-riga ta’ Dr Busuttil, li tant jifta˙ar li hi dritta. Qalilna li r-riga tal-Prim Ministru hi talplastik u titg˙awwe© kif me˙tie©. Wisq na˙seb li r-riga tal-Kap tal-OppoΩizzjoni mhux talli mhix dritta talli hi l-aktar riga arroganti li qatt eΩistiet u lanqas taf fejn joqg˙od letikett politiku. Biex jag˙mel argument politiku waqa’ filbaxx li jΩeffen fin-nofs politiçi li marru jgawdu lil-Óallieq qabilna u Ωgur ma jistg˙ux jiddefendu lilhom infushom. Tassew politika miskina u talmist˙ija. Ir-riga ddrittat issa meta qed jikkritika l-investiment talAmerican University of Malta fuq art f’Marsaskala g˙ax qal li se tintmess art ver©ni. Nistaqsi: kemm kienet mg˙aw©a u ver©ni r-riga meta ng˙atat mat-360 tomna art biex tinbena Smart City? U g˙andi nifhem li r-riga wkoll kienet dritta xemg˙a filkaΩ tal-kuntratti g˙all-konsultazzjoni li kienet ting˙ata lkumpanija legali li kien jag˙mel parti minnha Dr Busuttil b’ direct order g˙ax kien kompetenti. Naqbel li r-riga talOppoΩizzjoni mhix tal-plastik. Ir-riga tal-OppoΩizzjoni hija tal-lastiku u titg˙awwe© f’kull poΩizzjoni possibbli, imbasta taqdi l-esi©enzi politiçi talmument sabiex jirkbu ma’ kull ri˙ ta’ opportunità g˙allvanta©© politiku tag˙hom.

12 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ opinjoni

L-eLezzjonijiet fir-renju unit u L-effett tagÓhom

Adrian Dominic Ellul Membru FÛL u Kunsillier f’San Ìiljan

Tul l-a˙˙ar jiem, ir-Renju Unit kien qed jirkupra minn elezzjoni ©enerali li rat lill-Partit Konservattiv rebbie˙, biex b’hekk David Cameron ikompli jiggverna lil pajjiΩu g˙all˙ames snin li ©ejjin. Nistg˙u ng˙idu li din l-elezzjoni kienet mimlija sorpriΩi wkoll, min˙abba li ˙afna kienu dawk li bassru qabel lelezzjoni li l-Konservattivi kien se jkollhom jiffurmaw gvern b’koalizzjoni ma’ partit ie˙or. SorpriΩa o˙ra li tat din l-elezzjoni kien il-fatt li ˙afna analisti politiçi u pollsters kienu qed ibassru li kellha tkun elezzjoni fejn il-Partit Laburista IngliΩ immexxi minn Ed Miliband kellu jkompli jnaqqas id-distakk tieg˙u minn malKonservattivi. Dan, sfortunatament, ma kienx il-kaΩ. Il-Partit Konservattiv irnexxielu j©ib ma©©oranza fil-

House of Commons bi 331 membru elett, segwit millPartit Laburista b’232 membru elett. Din kienet l-ewwel darba li l-Konservattivi rnexxielhom i©ibu ma©©oranza fil-House of Commons wara l-elezzjoni tal-1992 meta kienu mmexxija minn John Major. G˙alkemm il-Partit Konservattiv kellu kampanja qawwija biex imexxi lmessa©© tieg˙u, wie˙ed millfatturi li seta’ wassal g˙al reb˙a Konservattiva kienet innuqqas ta’ popolarità tal-Partit tal-Liberali Demokratiçi. Fla˙˙ar elezzjoni ©enerali (2010), il-Lib Dem kienu ttielet l-ikbar forza politika filParlament IngliΩ. Wara r-riΩultat fejn l-ebda partit politiku ma rnexxielu j©ib ma©©oranza f’dik l-elezzjoni, il-Partit Liberali, li dak iΩ-Ωmien kien

immexxi minn Nick Clegg, kien irnexxielu jifforma gvern ta’ koalizzjoni malKonservattivi ta’ Cameron. IΩda tul il-le©iΩlatura ˙afna bdew jaraw li Clegg – li filfrattemp in˙atar Viçi Prim Ministru – u l-partit tieg˙u ma kinux kapaci jmexxu l-a©enda tag˙hom fil-Parlament IngliΩ u saru xejn aktar minn rubberstamp biex il-Konservattivi jmexxu l-a©enda tag˙hom. Xhieda ta’ dan huwa s-swing kbir ta’ si©©ijiet mirbu˙a millPartit Konservattiv minn lokalitajiet li fl-2010 kienu rappreΩentati minn membru parlamentari LiberalDemokratiku. Óafna nies qed jattribwixxu dan ir-riΩultat diΩappuntanti tal-Partit Laburista IngliΩ g˙allfatt li Ed Miliband ma kienx kapaçi jag˙mel kuntatt malpoplu Brittaniku min˙abba ddirezzjoni ©dida lejn ix-xellug li qabad wara diversi snin ta’ ‘New Labour’ ta˙t Tony Blair. Infatti, fuq diversi siti soçjali b˙al Facebook u Twitter, nistg˙u ng˙idu li Miliband spiçça vittma ta’ kampanja sistematika ta’ assassinju talkarattru biex tiskreditah, tpin©ih b˙ala bniedem ‘stramb’ u li mhux kapaçi jitkellem f’isem il-poplu IngliΩ. Min huwa mid˙la ta’ liema huma dawk il-postijiet meqjusa b˙ala ‘fortizzi’ ta’ partit jew ie˙or fir-Renju Unit, jaf li ©eneralment il-ma©©oranza tal-voti fl-Iskozja tradizzjonalment imorru lejn il-Partit Laburista. Jidher iΩda li din iddarba kien hemm swing kbira favur l-Iscottish National Party, li gawda minn Ωieda qawwija fil-popolarità wara r-referendum tal-Indipendenza talIskozja fl-2014. Mill-59 MP li riedu ji©u eletti fl-Iskozja, 56 minnhom irnexxielu jirba˙hom l-SNP biex illum sar it-tielet l-ikbar forza politika fir-Renju Unit. Bla dubju li dan il-fattur tant ma kienx ma˙sub u kkunsidrat mill-Partit Laburista IngliΩ, li kompla jimmina l-vanta©© li seta’ j©ib listess partit. Partit ie˙or li ssorprenda f’dawn l-elezzjonijiet kien ilUK Independence Party (UKIP), immexxi millEwroparlamentari eççentriku

Nigel Farage. Jidher li la©enda ewroxettika u antiimmigrazzjoni ta’ dan il-Partit (Ωew© kwistjonijiet importantissimi g˙all-poplu IngliΩ) niΩlet g˙asel mal-votanti. IΩda min˙abba l-mod kif ta˙dem is-sistema elettorali IngliΩa, dan il-partit ma rnexxilux isarraf il-fiduçja li ©ab madwar irRenju Unit f’numru kbir ta’ si©©ijiet. U l-futur? Wara r-referendum talIndipendenza tal-Iskozja fl2014, l-eks-Mexxej tal-Iscottish National Party, Alex Salmond, kien qal li jixtieq li s-suççessur tieg˙u jkompli ja˙dem favur la©enda li l-Iskozja ter©a’ ssir indipendenti. Jidher li Nicola Sturgeon, il-mexxejja preΩenti tal-SNP, g˙andha l-istess viΩjoni g˙all-Iskozja b˙al dik tal-predeçessur tag˙ha. Il-fatt li llum l-SNP g˙andu rappreΩentanza ikbar fil-House of Commons milli kellu ˙ames snin ilu se jkompli jiffavorixxi biex din il-viΩjoni fil-futur qrib issir realtà, grazzi g˙al referendum ie˙or. Wa˙da mill-weg˙diet elettorali ta’ David Cameron waqt il-kampanja elettorali tal-partit tieg˙u kienet li fi Ωmien sentejn issejja˙ referendum biex irRenju Unit jipprova jo˙ro© mis-s˙ubija tieg˙u mal-Unjoni Ewropea. Il-motivazzjoni ta’ Cameron hija li, skont hu, wa˙da mill-problemi tar-Renju Unit hija li l-pajjiΩ aktar qed jispiçça jo˙ro© flus g˙all-UE milli jie˙u beneffiçji minnha. Ra©uni o˙ra hija g˙ax il-UE u r-Renju Unit ma j˙addnux l-istess fehmiet fuq çertu policies, speçjalment fuq dik tal-immigrazzjoni. Diffiçli li wie˙ed ibassar x’se ji©ri minn dawn iΩ-Ωew© referenda u kif se jirrea©ixxi lpoplu IngliΩ g˙ar-riformi li se jvara l-Gvern Konservattiv fissnin li ©ejjin. Nittama li, ji©ri x’ji©ri, il-Gvern iΩomm dejjem quddiem g˙ajnejh li jo˙loq il©id u jqassmu b’mod ©ust malpoplu, li jikkunsidra modi kif isa˙˙a˙ il-kollaborazzjoni tieg˙u mal-UE, u li l-poplu jkun kuntent bl-g˙aΩla li g˙amel fis-7 ta’ Mejju ta’ din is-sena.

eDItORJaL kÓ

17|05|2015 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com INDIRIZZ POstaLI ÌURNaLIstI RekLamI ImPaÌNaR U DIsINN

Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717 Ritianne Agius ritianne@kullhadd.com, Liam Gauci liam@kullhadd.com, u Glen Falzon glen@kullhadd.com 2090 1410/13 Alan Saliba sales@kullhadd.com 2090 1520 Leanne Grech editorial@kullhadd.com 2090 1411

eDItORJaL tas-sOUtH Issa saret komuni li nsej˙u lil Malta millÓamrun ’l isfel b˙ala tas-South. Qisu qeg˙din ng˙ixu l-Amerika ˙ej! IΩda huwa minnu li minkejja ççokon ta’ pajjiΩna tassew teΩisti differenza kemm soçjali u kif ukoll kulturali. Fl-Istorja ta’ pajjiΩna, tas-‘South’ l-aktar li qalg˙u ©o fihom. Kemm jekk wara l-a˙˙ar gwerra u anke wara bl-iΩvilupp mg˙a©©el industrijali li sar. Issa hemm gvern li jrid li tasSouth ma jibqg˙ux is-Cinderella ta’ pajjiΩna. Hemm gvern li jrid, li g˙al darba fis-South isir pro©ett ta’ kwalità u li ma jni©©isx. Huwa minnu li dak li qieg˙ed ikun propost huwa fuq art ver©ni, iΩda jibqa’ l-fatt li kull pro©ett li sar fis-South dejjem sar fuq art ver©ni. Bid-differenza li l-pro©ett ta’ università fis-South qala’ l-irwiefen kollha li qatt ma rajna b˙alhom qabel. Min l-aktar li qieg˙ed jibki g˙all-art ver©ni kien l-aktar li webbes rasu biex fis-South saru

pro©etti mill-aktar kontaminuΩi u ta’ ˙sara g˙as-sa˙˙a. Il-power station li ta˙dem biΩ-Ωejt u li qerdet mhux biss art ver©ni, iΩda sa˙ansitra r-ra˙al pittoresk ta’ Marsaxlokk, bnewha dawk li llum qeg˙din ixerrdu d-dmug˙ tal-kukkudrilli. Ix-Xlukkajri kollha jg˙idulek li l-˙ajja akkwatika fil-port mietet g˙al kollox. Dawk li llum qeg˙din ixerrdu d-dmug˙ tal-kukkudrilli g˙allproposta ta’ università fis-South, huma l-istess nies li ma ddejqux jibnu l-kumpless ta’ riçikla©© u tisfija ta’ drena©© fis-South. Biex g˙amlu dan ˙adu medda ta’ art ver©ni u dakinhar ftit kienu dawk li offrew reΩistenza, ilKnisja mhux eskluΩa. Dakinhar dawk li llum qeg˙din jilag˙buha tal-ver©ni aktar millkampanja Maltija ftit li xejn taw kas li lejn is-South kienu ser jibnu fabbrika ta’ rwejja˙ insapportabbli. Inbniet minkjejja li eluf ta’ Skalin kienu kontra, tant li anke kawΩa l-Qorti g˙amlu. Fis-South inbnew impjanti talgass, im˙aΩen tal-petrol u Ωjut

qalb in-nies, Freeport li lejl u nhar qatt ma jieqaf mill-istorbju u dan kollu nbena fuq art ver©ni. G˙alhekk is-South, dejjem kien destinat li fih isiru biss pro©etti li jda˙˙nu, i˙amm©u, jag˙mlu rwejja˙ u jpo©©u ˙ajjet in-nies fil-periklu. Is-South dejjem kien meqjus b˙ala l-kantina ta’ Malta, mentri bnadi o˙ra kienu dejjem miΩmuma fit-tajjar. G˙ax issa fis-South ser isir pro©ett nadif, li jippromovi lil pajjiΩna b˙al çentru ta’ studju u li ser ikollu effett enormi fuq lekonomija mhux biss ta’ pajjiΩna iΩda wkoll tas-South, min laktar ma ˙amilx lil dan irre©jun f’daqqa wa˙da sar tarka, meta sa ftit ilu kien il-bojja ta’ dawn in-na˙at. B˙alma ©ara filkaΩ tal-power station li ta˙dem bil-gass, il-mexxejja Nazzjoanlisti ma jridux li dan ilpro©ett jirnexxi. Ma jriduhx jirnexxi, g˙ax kul˙add ser jinteba˙ kemm intilfu opportunitajiet meta kien hemm amministrazzjoni Nazzjonalista. Il-Prim Ministru qieg˙ed

jibg˙at messagg çar. Fejn l-aktar kien traskurat, l-aktar li jixtieq jara suççess. Kien hu li insista li l-pro©ett ta’ Barth College jsir G˙awdex. Irid li G˙awdex jing˙ata wkoll l-opportunità ta’ pro©etti kbar biex tikber lekonomija tieg˙u. Bl-istess mod u bl-istess ˙sieb irid li pro©ett kbir – li g˙al darba ma j˙ammi©x, ma joqtolx u lanqas jikkontamina – isir fisSouth. Irid li s-South igawdi minn kwalità ta’ ˙ajja tajba b˙al bnadi o˙ra f’pajjiΩna. Wara li ˙eles lill-Marsa u l-ir˙ula talmadwar minn power station li kienet ilha snin twal tmarrad u snin twal biex ting˙alaq, issa kien imiss li jing˙ata nifs ie˙or ta’ ˙ajja lis-South: università ta’ presti©ju li ma tag˙mel ebda ˙sara lil dawk li jg˙ixu madwarha. Pjuttost bil-kuntrarju. Il-pro©etti kbar dejjem sfortunament naqqru minn art ver©ni. Fejn l-Università Tal-Qroqq u lIsptar Mater Dei kien hemm meded ta’ art ver©ni. Fejn illum hemm The Point kien hemm postijiet storiçi. Fejn hemm ilfabbriki kien hemm wesg˙at ta’ g˙elieqi u raba’. Fejn hemm ilhousing estates ukoll kien hemm ambjent rurali. Meta ssemmi Bulebel, lImrie˙el u Óal Far, kollha kienu laqmijiet ta’ art rurali. Ma g˙andniex xi ng˙idu, kollha saru fis-South. Sfortunatament pajjiΩna huwa Ωg˙ir u kull fejn taqta’ jo˙ro© id-demm. IΩda hija ˙a©a tal-g˙a©eb li pro©ett b˙al dan fis-South kellu jsib oppoΩizzjoni ta’ min laktar lis-South tah bissieq.

14 17|05|2015

kullhadd.com

JUm IL-ÓAddIem XoTT

TkompLI L-INSTAbbILTÀ poLITIkA fIL-pN Sur Editur,

Sur Editur, B˙ala tesserat fil-Partit tal-Óaddiema fejn ilni insegwi lill-PL sa mill-1960, kont ferm diΩappuntat li din is-sena ddimostrazzjoni tradizzjonali ta’ Jum il-Óaddiem ma saritx. Jien tal-fehma li Jum il-Óaddiem, inkluΩ id-dimostrazzjoni, hi wa˙da mill-festi l-kbar talPL, fejn il-˙addiem u l-familja tieg˙u juru solidarjetà ma’ ˙addiema o˙ra u fejn jiççelebraw il-kisbet li g˙amel il-partit tag˙hom matul iΩ-Ωmien. Min˙abba din il-festa, g˙al ˙afna snin il-PL qala’ kritika kattiva bla heda. Kien il-Partit tal-Óaddiema li sa mis-snin g˙oxrin tas-seklu l-ie˙or beda jiççelebra Jum il-Óaddiem kontra diversi kurrenti o˙ra, kemm dawk politiçi kif ukoll minn g˙aqdiet reli©juΩi. Kien hemm Ωmien fejn ilKurja f’Malta riedet tisraq dan il-jum ming˙and il-PL iΩda dan l-attentat falla; kif falla wkoll lattentant tal-PN fejn ukoll g˙al xi Ωmien ipprova jisraq din ilfesta ming˙and il-Partit talÓaddiema, wara li g˙al ˙afna snin il-PN maqdar bla qies u b’kattiverja din il-festa. G˙alhekk ikun g˙ajb jekk ilPL i˙alli din iç-çelebrazzjoni popolari f’Jum il-Óaddiem tmut mewta naturali. Hemm min jg˙id li Ω-Ωminijiet inbidlu u hekk hu, iΩda b’daqshekk ma jfissirx li din il-manifistazzjoni ma tibqax issir. Tista’ tinbidel ftit il-forma tag˙ha kif sar ftit snin ilu meta wara l-manifestazzjoni kien isir kunçert muΩikali g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ kif isir barra minn Malta. Óafna g˙adhom jiftakru l-

karrijiet li kienu jin˙admu minn diversi kaΩini Laburisti li kienu juru kritika lejn il-politika ˙aΩina ta’ gvernijiet Nazzjonalisti jew il-©id li kien qed jag˙mel Gvern Laburista u li kienu ji©bdu folol kbar. Kienu forma o˙ra ta’ kritika lejn il-kamp oppost jew ta’ appo©© lejn il-˙idma tal-Gvern Laburista. Forma differenti, fis-sens li mhux taqra kritika jew aprezzament minn fuq il-©urnali biss, jew li tisma’ kritika jew argumenti politiçi permezz talmass meetings jew mezzi o˙ra moderni ta’ Ωmienha, iΩda dak li jkun jara xi ˙a©a artistika li permezz tag˙ha l-messa©© jasal qawwi wkoll u jag˙ti sodisfazzjon kemm lil min jag˙mel dak ix-xog˙ol kif ukoll min jara l-istess xog˙ol. Apparti dan kollu, il-kaΩini Laburisti kien ikollhom aktar attività kontinwa, peress li diversi nies u Ωg˙aΩag˙ kienu juru t-talenti tag˙hom, u Ωgur li l-kaΩini kienu jkunu aktar ˙ajjin b’dawn l-attivitajiet u dan ix-xog˙ol b˙alma kienet il-parata mag˙rufa b˙ala lBattalja tal-Fjuri. Jista’ jkun hemm min isostni li llum il-kaΩini ma jifil˙ux g˙al spejjeΩ b˙al dawn. Dan però jista’ jkun imtaffi billi lispejjeΩ jinqasmu bejn il-kaΩini ta’ kull distrett elettorali u g˙alhekk kull karru jirrappreΩenta distrett elettorali. Na˙seb li hemm bΩonn li lattivitajiet fil-kaΩini xi ftit jew wisq g˙andhom jiΩdiedu. Issehem taΩ-Ωag˙Ωag˙ g˙andu jiΩdied g˙ax dawn huma l©ejjieni tal-Partit tal-Óaddiema. Tlifna t-talent ta’ kif ikun

mag˙mul karru tal-fjuri. Tlifna dak l-entuΩjaΩmu fost il-partitarji Laburisti li kien ikun muri waqt din il-parata mag˙rufa b˙ala l-Battalja tal-Fjuri jew The Battle of Flowers, g˙addejja fit-toroq tal-belt kapitali. Qed nitilfu dawk il-marçijiet Laburisti li l-Banda Laburista kien ilha ddoqq is-snin. Alla˙ares fl-img˙oddi ma kellniex dan l-entuΩjaΩmu qawwi jbaqbaq fil-vini tag˙na, g˙ax kieku wisq nibΩa’ li l-PL miet mewta naturali, b˙alma miet il-Partit Kostituzzjonli, il-Partit Demokratiku Nazzjonalista u partiti o˙ra. Apparti dan kollu, il-Parata tal-Fjuri tista’ tkun attrazzjoni o˙ra g˙at-turisti li ji©u f’pajjiΩna, aktar u aktar li g˙andna Gvern Laburista. Jidhirli li hemm bΩonn li lAmministrazzjoni tal-PL tkun ftit aktar avventuruΩa, kura©©uΩa u tie˙u aktar inizzjattivi b˙al dawn. Naf li attivitajiet simili jo˙olqu ˙afna xog˙ol Ωejjed, però çert li diversi partitarji Laburisti jkunu lesti li jag˙tu ftit ˙in biex dawn l-attivitajiet ikunu ta’ suççess. In˙oss li matul dawn l-a˙˙ar sentejn il-manifestazzjonijiet tal-massa organizzati mill-PL naqsu. Nifhem li meta l-PL ikun fil-Gvern dawn l-attivitajiet jonqsu g˙ax l-isforzi jkunu kwaΩi kollha mix˙uta fuq il˙idma tal-Gvern. Però, ikun ˙aΩin jekk attivitajiet simili jispiççaw g˙al kollox jew kwaΩi g˙al kollox min-na˙a tal-Partit Laburista. OSSERVATUR ÓAJ, RAÓAL ÌDID

NUQQAS TA’ LATRINI Sur Editur, Naqra b’interess l-ittri li jiktbu l-qarrejja g˙ax b’hekk wie˙ed jista’ j˙oss il-polz tal-poplu. Waqt li m’iniex mill-Gudja, biex invarja mill-akkwati tas-soltu, ©ieli mmur ’l hemm g˙al xi purçissjoni, xi ˙obΩa m˙awra tajba mill-kaΩin, g˙all-baΩar tas-sorijiet jew lejla Maltija tal-Kunsill. In-nies huma d˙ulin ©eneralment. Nammira l-indafa u kif inhi miΩmuma din il-lokalità u filwaqt li fillibrerija m’hemmx façilitajiet sanitarji, dawn issibhom faççata fil-©nien imdaqqas li hemm. X’kuntrast mal-kapitali fejn il-latrina ta’ Strada Stretta trid t˙allas minn imnie˙rek biex tuΩaha, dik ta’ wara s-suq ilha mag˙luqa u mitluqa, u dawk tal-Barrakka ta’ Fuq, flok iddevjaw id-drena©© sakemm jitlesta x-xog˙ol f’misra˙ Kastilja, qabdu u g˙alquhom. Imbag˙ad xi ng˙idu g˙an-nuqqas ta’ façilitajiet sanitarji ˙dejn fejn wie˙ed jirkeb tal-linja? Gabbani tal-bejjieg˙a hemm, iΩda nixtieq inkun naf fejn dawn u tant passi©©ieri jinqdew. Imbag˙ad irridu pajjiΩ nadif u ˙ieles mill-mard? Óa©a tal-g˙a©eb, sar-reçipjent tal-loqom tas-sigaretti u dak li jintrema tne˙˙ew minn ˙dejn fejn kienu qabel tal-linja. Qisu hawn xi kampanja kontra l-latrini pubbliçi. Mhux kullimkien hemm dan in-nuqqas lejn il-˙ti©ijiet tan-nies u nammira dawk il-kunsilli lokali u awtoritajiet li juru rispett fil-prattika lejn dawn il-˙ti©ijiet umli, iΩda essenzjali. U bl-istess manjiera n˙oss li jonqsu dawk li filwaqt li g˙andhom flus biex jonfqu fuq ix-xinxilli, g˙all-essenzjal m’g˙andhomx. J. BONNET BALZAN, IL-BALLUTA

kÓ ITTRI

Nag˙mel referenza g˙allartiklu ‘Inkwiet g˙al eksMinistru tal-PN’ li ©ie ppubblikat fil-˙ar©a tal- KullÓadd tal-Óadd 10 ta’ Mejju 2015. Dan l-artiklu kien dwar irriΩenja tal-eks-Ministru Nazzjonalista Giovanna Debono wara li r-ra©el tag˙ha ©ie mtella’ l-Qorti fuq diversi akkuΩi dwar allegazzjonijiet ta’ kaΩijiet ta’ korruzzjoni f’forma ta’ xog˙lijiet li saru g˙all-ksib ta’ voti. Il-PN ilu g˙al diversi snin f’instabbiltà politika kbira. Din Ωdiedet wara l-2008 u, aktar ma g˙adda Ω-Ωmien, din l-instabbiltà qawwija kompliet tikber. Tant kellha g˙eruq sodi fil-Gvern Nazzjonalista ta’ GonziPN li mhux biss bata l-Parlament iΩda aktar u aktar il-pajjiΩ in©enerali f’kull qasam tal-˙ajja u speçjalment dak ekonomiku. Wara t-telfa elettorali storika tal-2013 u wara telfa o˙ra flelezzjoni g˙all-Parlament Ewropew li ©arrab il-PN, u wara l-bidla tal-kap tal-istess partit meta wara manuvri politiçi ©ie mag˙Ωul Simon Busuttil, ˙afna Nazzjonalisti ˙asbu li l-instabbiltà politika grassa li ilha tirrenja fi ˙dan il-PN kienet spiççat g˙al kollox. IΩda d-diversi riΩenji li saru minn wara l-a˙˙ar elezzjoni ©enerali minn politiçi li g˙al ˙afna snin ˙admu fi ˙dan il-PN, u aktar u aktar wara r-riΩenja ta’ Giovanna Debono mill-PN kif ukoll irriΩenja ta’ Chris Said minn Segretarju Ìenerali tal-PN, linstabbiltà politika fi ˙dan ilPN g˙ad g˙andha g˙eruq sodi, u g˙alhekk Ωgur li l-PN ma jistax ikun gvern alternattiv. Il-PN ma jistax joffri dak li m’g˙andux, ji©ifieri ma jistax joffri stabbiltà politika u, aktar u aktar, ekonomika. F’dan irrigward Ωgur li l-Kap Nazzjonalista Simon Busuttil falla assolutament g˙al kollox. Ir-riΩenji ta’ Giovanna Debono kif ukoll ta’ Chris Said huma xhieda çara talkonfuΩjoni u t-ta˙wid politiku bla tmiem li hemm jirrenja fi ˙dan il-PN. Meta se˙˙ il-kaΩ tal-eks-Ministru Laburista Manuel Mallia, il-Kap tal-PN Simon Busuttil ried li l-Prim Ministru Joseph Muscat igieg˙el lill-Ministru tieg˙u jirriΩenja minnufih. Simon Busuttil lanqas biss ried lillPrim Ministru Muscat jistenna r-rapport mill-Bord tat-tliet Im˙allfin Emeriti. u lanqas aççetta l-offerta ©eneruΩa talPrim Ministru biex jag˙zel hu m˙allef tal-fiducja tieg˙u biex imexxi dik l-inkjesta. IΩda l-istess Simon Busuttil ma riedx li jitlob ir-riΩenja ta’ Giovanna Debono hekk kif whisleblower ˙are© fil-bera˙ kaΩijiet ta’ abbuΩ ta’ voti. Anzi, Simon Busuttil ma kienx lest, kif stqarr hu stess, li jie˙u passi kontra Giovanna Debono qabel ma l-Pulizija tie˙u passi bil-Qorti kontra rra©el tag˙ha. Kif stqarr Simon Busuttil b’dispjaçir, kellu jaççetta rriΩenja ta’ Giovanna Debono, basta j˙ambaq li r-riga Nazzjonalista ma titg˙awwi©x.

Il-PN qed jg˙id li talab lil Chris Said jirriΩenja minn Segretarju Ìenerali tal-Partit biex jie˙u ˙sieb G˙awdex, issa li Giovanna Debono irriΩenjat mill-PN, u g˙alhekk hemm bΩonn li l-PN jer©a’ jirba˙ lil Ghawdex. Però, li mhumiex jg˙idu nNazzjonalisti hu li Chris Said di©à kien ministru dell g˙al G˙awdex meta fl-istess ˙in kien Segretarju Ìenerali talPN. Giovanna Debono ilha li qalet fil-pubbliku li mhux ser to˙ro© g˙all-elezzjoni ©enerali li ©ejja. Mela g˙aliex il-PN ma talabx lil Chris Said biex jirriΩenja minn Segretarju Ìenerali tal-PN hekk kif Giovanna Debono stqarret pubblikament li mhux ser tkun kandidata g˙all-elezzjoni ©enerali li jmiss? Jidher çar li Chris Said ma kienx qed jag˙mel xog˙ol tajjeb b˙ala ministru dell g˙al G˙awdex; ma kienx kapaçi jla˙˙aq maΩ-Ωew© karigi, basta dak l-elo©ju kollu fuq Chris Said. G˙all-propaganda fierg˙a lin-Nazzjonalisti ma jirb˙ilhom ˙add. Dawn il-fatti juru kemm verament il-PN jinsab f’konfuΩjoni manja u kemm qed jipprova jg˙addi biΩ-Ωmien littesserati u lill-votanti Nazzjonalisti. Meta l-PN talab lil Chris Said biex jirriΩenja minn Segretarju Ìenerali u jie˙u ˙sieb G˙awdex kien di©à qed juri biç-çar kemm il-PN qata’ qalbu li g˙all-elezzjoni li ©ejja mhux ser ikun kapaçi jsib kandidati G˙awdxin tajbin biΩΩejjed biex jeg˙lbu lil dawk Laburisti. Is-suççess li kiseb il-Partit Laburista f’G˙awdex fl-elezzjonijet tal-kunsilli lokali hu dovut g˙all-˙idma bla heda li wettaq f’G˙awdex. Óidma li lvotanti G˙awdxin kienu irrikonoxxew. In-Nazzjonalisti qed jinjoraw dan il-fatt pubblikament g˙ax hekk jaqblilhom g˙all-propaganda, g˙ax jekk jammettu dan fil-pubbliku jkun ifisser li nNazzjonalisti qed jammettu li l-Gvern Laburista qed ja˙dem aktar milli ˙adem il-Gvern Nazzjonalista. Meta Simon Busuttil g˙amel il-konferenza stampa biex i˙abbar ir-riΩenja ta’ Giovanna Debono, u ta’ Chris Said minn Segretarju Ìenerali tal-PN, t˙alla wa˙du – il-Viçi Kapijiet tal-PN ma dehru mkien. Waqt il-konferenza stampa deher çar li l-Kap talPN kien skomdu ˙afna u mifxul g˙all-a˙˙ar; wiççu deher li kien konfuΩ wa˙da nobis. Sakemm ktibt din l-ittra, filwaqt li Beppe Fenech Adami ˙a sehem minn tal-anqas f’Ωew© programmi fuq stazzjonijiet televiΩivi jiddefendi lil Giovanna Debono u lil Chris Said, lil Mario de Marco ma rajtu fl-ebda programm. Dan ikompli juri kemm il-PN ta˙t Simon Busuttil hu partit bla kap u bla kuda; kemm sar verament il-Partit KonfuΩ li ma joffri l-ebda ©ejjieni, la linNazzjonalisti a˙seb u ara lillpoplu in©enerali. PARTITO NEGATO, IL-ÓAMRUN

16 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ TA’ BARRA

L-INÇERTEZZA TIRRENJA mix-xifer tal-kollass. Però, osservaturi internazzjonali nnutaw li hemm xi differenzi importanti bejn dak iΩ-Ωmien u s-sitwazzjoni attwali. Prinçipalment hemm dubji dwar kemm Assad se jer©a’ jsib l-g˙ajnuna li ng˙ata mir-Russja u l-Iran fl-2012. Dan g˙ax ir-Russi b˙alissa jidhru aktar iffukati fuq il-konflitt li g˙andhom malUkraina u l-problemi ekonomiçi li qieg˙ed jesperjenza pajjiΩhom. Min-na˙a l-o˙ra, l-Iranjani qeg˙din fix-xifer li jikkonvinçu lill-komunità internazzjonali li tne˙˙i s-sanzjonijiet ekonomiçi tag˙ha relatati mal-iΩvilupp tal-materjal nukleari li po©©ew lekonomija tal-Iran fi stat prekarju. Barra minn hekk, b’differenza g˙all2012, il-ma©©oranza tar-ribelli li qeg˙din jopponu lil Assad jidhru li huma lesti li ja˙dmu flimkien. Din lalleanza mistennija li ΩΩomm sod sakemm it-tmexxija ta’ Assad ti©i fi tmiemha u elementi estremisti b˙allIstat IΩlamiku ji©u nnewtralizzati.

LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Il-futur tas-Sirja re©a’ kien su©©ett prominenti fil-midja internazzjonali matul il-©img˙at li g˙addew. Sal©img˙a l-o˙ra kien qieg˙ed ji©i rrappurtat li Assad u l-alleati tieg˙u kienu fuq xifer il-kollass wara li tilfu l-kontroll ta’ diversi Ωoni strate©içi fil-pajjiΩ. Madankollu, fil-jiem li g˙addew is-sitwazzjoni tidher li re©g˙et qieg˙da tinbidel. F’nofs il-©img˙a l-o˙ra Assad g˙amel diskors pubbliku rari li fih ammetta li lGvern Sirjan kien ©arrab diversi telfiet fiΩ-Ωminijiet riçenti. Madankollu, huwa qal li huwa normali li wie˙ed jitlef xi battalja ’l hawn u ’l hemm u esprima lfehma li l-Gvern tieg˙u kien se jo˙ro© rebbie˙ minn dan il-konflitt. Il-bidu tat-tmiem? Minkejja l-kunfidenza li Assad esprima fid-diskors tieg˙u, il-midja internazzjonali bdiet tispekula li l-fatt li huwa ammetta li l-kampanja militari talGvern ma kinitx sejra kif mixtieq kienet indikazzjoni li l-mexxej Sirjan ˙assu obbligat li jindirizza s-sens ta’ inçertezza li beda ja˙kem lis-sostenituri tieg˙u. L-inçertezza tag˙hom kellha pedamenti sodi fuq xiex isserra˙ g˙ax irribelli rnexxielhom jie˙du diversi punti strate©içi fuq il-fruntiera li jikkollegaw lis-Sirja mal-Ìordan, il-Libanu u tTurkija. Sitwazzjoni li naqqset il-possibbiltà li l-armata tkun tista’ tirçieva lg˙ajnuna ming˙and pajjiΩi o˙ra.

Jirrifjutaw li jinnegozjaw G˙aldaqstant, bosta kienu qeg˙din jittamaw li l-gwerra çivili fis-Sirja qieg˙da toqrob it-tmiem tag˙ha wara ftit aktar minn erba’ snin ta’ konflitti kontinwi li ˙allew ’il fuq minn 200,000 persuna mejta. Madankollu, mill-©img˙a l-o˙ra s-sitwazzjoni politika u militari fis-Sirja bdiet tinbidel. Dan hekk kif l-armata u l-militanti alleati tal-ÓeΩbolla˙ irnexxielhom jag˙mlu avvanzi kbar fitTramuntana tal-pajjiΩ u mbuttaw lirribelli ’l barra minn diversi Ωoni qrib il-

fruntiera mal-Libanu. Is-suççess tal-Gvern f’din iΩ-Ωona mistenni li jwitti t-triq biex il-ÓeΩbolla˙ ikunu jistg˙u jirçievu aktar g˙ajnuna mill-Libanu, il-pajjiΩ ta’ ori©ini tag˙hom, u b’hekk jeskalaw l-operazzjonijiet tag˙hom kontra l-forzi ribelli. Xenarju ©did Jekk dan ise˙˙, nistg˙u naraw xenarju simili g˙al dak li deher lejn l-a˙˙ar tal2012 meta r-re©im ta’ Assad irritorna

BIDU TA’ ERA ÌDIDA LIAM GAUCI liam@kullhadd.com

Fil-jiem li g˙addew il-Prim Ministru Indjan Narendra Modi kien involut f’diversi laqg˙at fiç-Çina fejn ipprova jibni pont politiku u ekonomiku bejn iΩ-Ωew© pajjiΩi. Dan qieg˙ed isir bittama li r-relazzjonijiet ta’ bejniethom jaqbdu direzzjoni aktar kostruttiva wara snin twal ta’ tensjonijiet. Matul il-vja©© tieg˙u fiç-Çina, Modi pprova jsib bilanç tajjeb bejn is-similaritajiet u d-differenzi taΩ-Ωew© pajjiΩi. G˙aldaqstant, minkejja li semma l-interessi komuni tag˙hom f’bosta mid-diskorsi li g˙amel, huwa ma qag˙adx lura milli jid˙ol fi kwistjonijiet kontroversjali.

ment f’pajjiΩu. B’mod partikolari, Modi qieg˙ed jindirizza l-li©ijiet relatati mal-akkwist tal-art, illi fis-snin li g˙addew gerrxu biljuni f’investiment min˙abba l-kumplessità tag˙hom. Fil-fatt, fost l-intoppi li ˙olqu dawn il-li©ijiet kien hemm dawk maç-Çina li mag˙ha sar ftehim ta’ investiment ta’ madwar €15 biljun is-sena l-o˙ra. Madankollu, dan l-investimenti s’issa batew biex jimmaterjalizzaw min˙abba l-kwistjonijiet imsemmija qabel. Seklu AΩjatiku

Tensjonijiet tal-passat Ewlieni fost dawn tal-a˙˙ar kien innuqqas kbir relatat mal-fruntieri taΩΩew© pajjiΩi fejn it-tnejn li huma qeg˙din jikkontestaw il-pussess ta’ g˙exieren ta’ kilometri kwadri ta’ territorju. Dwar dan is-su©©ett, però, kien miftiehem li jinstab kompromess amikevoli. X’jinvolvi dan il-kompromess g˙adu mhuwiex çar u s-soluzzjoni taf tkun kumplessa hekk kif art minnhom, li tinsab fit-Tramuntana tal-Kashmir, qieg˙da ti©i kkontestata mill-Pakistan ukoll. Barra minn hekk, f’parti o˙ra millistess re©jun, iç-ÇiniΩi qablu malGvern tal-Pakistan li jinvestu fil-bini ta’ highway ©dida, flimkien ma’ investimenti li jammontaw g˙al madwar €40 biljun fil-pajjiΩ kollu. Dawn il-kwistjonijiet ilhom g˙addejjin mill-bidu tas-seklu li g˙adda, speçifikament mill-1914, meta r-Renju

Sadanittant, Staffan de Mistura, ilmibg˙ut speçjali tan-Nazzjonijiet Uniti g˙as-Sirja talab li jsir attentat ie˙or biex jintla˙aq ftehim ta’ paçi bejn in-na˙at kollha involuti fil-konflitt Sirjan. Madankollu, il-gruppi ribelli moderati rrifjutaw l-invit ta’ de Mistura g˙ax qalu li huma mhumiex lesti li jie˙du sehem f’negozjati li fihom ikun involut ilGvern ta’ Assad jew l-alleati tieg˙u. G˙aldaqstant, ‘id-djalogu’ fis-Sirja mistenni li jkompli permezz tal-armi, g˙allinqas g˙alissa.

Unit kien wasal g˙al ftehim mat-Tibet dwar fruntiera mag˙rufa b˙ala lMcMahon Line, minn wara dahar içÇina. 50 MoU Mil-lat aktar konkret, nhar il-Ìimg˙a Ω-Ωew© gvernijiet iffirmaw 24 Memorandum of Understanding (MoU) li jkopru diversi setturi, fos-

thom l-edukazzjoni, it-trasport u rriçerka xjentifika b’valur ta’ ftit inqas minn €9 biljun. Dan l-iffirmar kien segwit bil-firma ta’ 26 MoU ie˙or bejn il-Gvern Indjan u 26 kumpanija ÇiniΩa b’valur ta’ kwaΩi €20 biljun. Dan l-investiment huwa parti minn politika ekonomika akbar ta’ Modi li b˙alissa qieg˙ed jipprova jintroduçi riformi legali kbar biex inaqqas ilburokrazija u jwitti t-triq g˙all-investi-

Permezz ta’ dawn it-tipi ta’ ftehimiet, l-Indja qieg˙da tittama li tg˙aqqad ilkompetenza vasta tag˙ha fis-settur tas-servizz mas-sa˙˙a tal-industrija talmanifattura taç-Çina. Skont Modi, però, l-impatt ta’ dawn il-pro©etti mhux mistenni li jkun limitat g˙as-snin li ©ejjin. F’laqg˙at li kellu mal-President ÇiniΩ Xi Jinjang u uffiçjali g˙olja o˙ra ta’ dan il-pajjiΩ, huwa esprima t-tama li n-nazzjonijiet tag˙hom jing˙aqdu biex dan ikun isSeklu AΩjatiku. G˙aldaqstant, il-Prim Ministru Indjan illum mistenni li jkompli l-missjoni diplomatika tieg˙u permezz ta’ vja©© fil-Mongolja. Ma’ dan il-pajjiΩ Modi mistenni li jiddiskuti x-xiri ta’ riΩorsi naturali fosthom, b’mod speçjali, luranju, illi huwa essenzjali g˙all-pjan tieg˙u li jibni diversi impjanti nukleari ©odda f’pajjiΩu. Wara l-Mongolja huwa mistenni li jΩur il-Korea ta’ Isfel, pajjiΩ li llum il©urnata g˙andu skambji kummerçjali li jammontaw g˙al madwar €15 biljun fis-sena mal-Indja, figura li mistennija tiΩdied fiΩ-Ωmien li ©ej.

TA’ BARRA KÓ

17|05|2015 17

kullhadd.com

MINN MADwAR ID-DINJA IMUT B.B. KING

EL NIÑO JIRRITORNA

B.B. King, il-le©©enda tal-Blues miet fl-età ta’ 89 sena f’Las Vegas, Nevada, fejn kien qieg˙ed jirçievi l-kura g˙ad-dijabete, kundizzjoni li ilu jbati minnha g˙al madwar 20 sena. King huwa meqjus b˙ala wie˙ed mill-artisti ewlenin li rnexxielu jwassal il-Blues lil udjenza vasta mis-snin erbg˙in ’il quddiem. Kienu bosta l-artisti muΩikali li esprimew is-sog˙ba tag˙hom g˙all-mewt ta’ King fejn ddeskrivewh b˙ala wie˙ed mill-ispirazzjonijiet prinçipali tag˙hom. Huwa reba˙ 15-il Grammy Award matul il-karriera tieg˙u u fl-1986 kien indott fir-Rock and Roll Hall of Fame.

Il-Climate Prediction Centre tan-National Weather Service tal-Istati Uniti ˙abbar li din is-sena hemm çans ta’ 90% li d-dinja ter©a’ tara fenomenu klimatiku mag˙ruf b˙ala El Niño matul ix-xhur li ©ejjin. Dan il-fenomenu jwassal biex fin-na˙a t’isfel tal-Istati Uniti u l-parti ta’ fuq tal-Amerika t’Isfel ikun hemm xita qawwija, filwaqt li fl-Asja jkun hemm nixfa kbira. L-a˙˙ar darba li se˙˙ dan il-fenomenu kien bejn l-2009 u l-2010 meta wassal g˙al Ωieda notevoli fil-prezz ta’ prodotti agrikoli min˙abba l-˙sara li kkawΩa fiΩ-Ωoni rurali.

ILAQQTU L-QIEGÓ

GÓALFEJN M’ATTENDIEX

Jidher li l-Gvern Grieg laqqat il-qieg˙ tal-fondi pubbliçi tieg˙u biex ˙allas pagament ta’ €750 miljun li g˙amel lill-Fond Monetarju Internazzjonali nhar itTnejn li g˙adda. Fost il-miΩuri li kellu jie˙u l-Gvern Grieg biex ji©bor din issomma kien hemm dik li jitlob lill-gvernijiet lokali jag˙tuh madwar €2.5 biljun mill-fondi tag˙hom. Madankollu, bosta sindki opponew din il-miΩura u çedew biss €600 miljun. Il-©img˙a d-die˙la l-Griegi mistennijin li jkomplu n-negozjati tag˙hom malpajjiΩi l-o˙ra taΩ-Ûona Ewro hekk kif huwa stmat li g˙andhom fondi biex jiffinanzjaw ru˙hom g˙al ©imag˙tejn o˙ra biss.

DeçiΩjoni tar-Re Salman tal-Arabja Sawdija li ma jattendix summit ta’ jumejn li sar din il-©img˙a f’Camp David, f’Maryland, qieg˙da ti©i interpretata b˙ala prova tat-tensjoni politika li hemm attwalment bejn pajjiΩu u l-Istati Uniti. L-Arabja Sawdija sostniet li n-nuqqas ta’ attendenza tar-Re ma kellhiex x’taqsam mad-diΩgwidi politiçi li hemm bejn pajjiΩhom u l-Istati Uniti dwar lIran, imma se˙˙ min˙abba li Salman ried jibqa’ f’pajjiΩu biex isegwi il-konflitt fil-Jemen mill-viçin. G˙al din il-laqg˙a attendaw delegazzjonijiet mill-Arabja Sawdija, il-Qatar, ilKuwajt, il-Ba˙rejn, l-Oman u l-Emirati G˙arab Mag˙quda.

AKTAR TERREMOTI

DÓUL KLANDESTIN

Nhar it-Tlieta li g˙adda n-Nepal re©a’ ntlaqat minn terremot ie˙or illi ˙alla g˙exieren ta’ persuni mejta u madwar elf o˙ra midruba. Dan it-terremot kien ta’ 7.3 fuq l-iskala Richter, ikkumparat ma’ dak tal-25 ta’ April, illi kien ta’ 7.8. L-epiçentru ta’ dan it-terremot tal-a˙˙ar kien madwar 76 kilometru ’l bog˙od mill-kapitali NepaliΩa, Kathmandu, f’Ωona rurali qrib il-fruntiera ÇiniΩa. L-effett tieg˙u n˙ass lil hinn mill-fruntieri tan-Nepal, bl-Indja u ç-Çina jirrappurtaw xi vittmi. It-terremot tat-Tlieta kien segwit min-numru ta’ terremoti Ωg˙ar li la˙qu anke l-magnitudni 6.3.

IΩ-Ωew© terriers ta’ Johnny Depp sabu ru˙hom fl-a˙barijiet internazzjonali din il-©img˙a hekk kif l-attur Amerikan inqabad ida˙˙alhom fl-Awstralja ming˙ajr il-permessi me˙tie©a. Fil-©img˙at li g˙addew, Depp kien qieg˙ed l-Awstralja biex jie˙u sehem fil-©bid tal-˙ames film mis-serje Pirates of the Caribbean. Madankollu, nhar it-Tlieta li g˙adda huwa nqabad li da˙˙al Ωew©t iklieb fuq il-jet privat tieg˙u mill-awtoritajiet illi ordnawlu je˙odhom lura l-Amerika salÌimg˙a filg˙axija jekk ma jridx li jkunu mraqqda. G˙aldaqstant, Depp kellu jobdi din l-ordni u jtella’ l-klieb fuq ajruplan lura lejn pajjiΩu.

PerSOnaliTÀ kÓ

17|05|2015 19

kullhadd.com

TirreÇTa u TidderieÌi diÌÀ, minkejja l-eTÀ ÛGÓira TaGÓha ramOna POrTelli tintervista lil ALBA FLORIAN VITON

www.ramonaportelli.com ramonaportelli@hotmail.com

Tiddeskrivi lilha nnifisha b˙ala perfessjonista ˙afna fix-xog˙ol u daqsxejn workaholic ukoll, speçjalment fix-xog˙ol tatteatru. “Tant hu hekk li ©ieli ni©i fl-inkwiet mieg˙i nnifsi g˙ax tant jien dixxiplinata u tant kemm inkun irrid li kollox ikun perfett li nid˙ol fi stat ta’ stress sfrenat. G˙adni qed nitg˙allem kif nikkontrollaha din! Mill-bqija jien persuna entuΩjasta ˙afna, li n˙obb il˙ajja u napprezza l-fatt li ©ejt f’din id-dinja, li n˙obb nie˙u ˙sieb ta’ s˙abi u tal-familja tieg˙i u n˙obb narhom jid˙ku, allura ˙afna drabi, fi grupp, jien inkun il-kummidjanta! Daqsxejn diffiçli niddeskrivi lili nnifsi g˙ax in˙ossni f’bidla kostanti peress li g˙adni Ωg˙ira; g˙adni ma nistax naqbad art min jien, imma na˙seb li normali. Li naf Ωgur hu li g˙andi miri çari ˙afna fil˙ajja u li dejjem na˙dem biex nil˙aqhom. Dawk ji©u l-ewwel u qabel kollox g˙alija,” bdiet tg˙idli dwarha Alba. T˙addan Ωew© kulturi b’mod ugwali Fatt kurjuΩ dwar Alba hu li hija mwielda Madrid fi Spanja, iΩda ©iet tg˙ix Malta meta kellha ˙ames snin. Fil-fatt, ommha hija Spanjola u missierha Malti. Interessanti l-fatt li Florian huwa kunjom missierha, u Viton huwa kunjom ommha, g˙ax fi Spanja din hija standard li kunjom l-omm irid jibqa’ wara kunjom ir-ra©el. Xtaqt inkun naf jekk illum il-©urnata xxaqlibx lejn il-kultura Spanjola, jew forsi adattat ru˙ha g˙al dik Maltija. “Jien eΩempju çar ˙afna ta’ kif Ωew© kulturi jistg˙u jg˙ixu b’mod ugwali f’persuna wa˙da. In˙ossni Spanjola daqskemm in˙ossni Maltija. Dan g˙ax flambitu tad-dar, il-kultura Spanjola dejjem kienet predominanti, anke bejni u bejn missieri, avolja Malti, u mbag˙ad barra mid-dar dejjem ˙assejtni Maltija ˙afna. Meta wasalt Malta kelli ˙ames snin u ©ejna ng˙ixu Óal Tarxien, u mill-ewwel d˙alt fi skola talGvern fejn kul˙add kien jitkellem bil-Malti. In˙ossni fortunata immens g˙al dan il-fatt. Na˙seb b’dak li huwa Spanjol fija jispikkaw affarijiet partikolari, u b’dak li huwa Malti fija jispikkaw affarijiet o˙ra differenti u partikolari wkoll. In˙oss li hija barka,” spjegatli Alba. Ta’ min jg˙id li l-ewwel lingwa li Alba tg˙allmet kienet lIspanjol. Fil-fatt, meta ©iet toqg˙od hawn Malta, Spanjol biss kienet taf titkellem, u kell-

Il-personalità li kellimt illum hija wiçç familjari ma’ dawk li jsegwu d-drama lokali televiΩiva u anke t-teatru. Dan l-a˙˙ar konna qed insegwuha fuq id-drama lokali It-Tfal. Qed nirreferi g˙al Alba Florian Viton. G˙andha tlieta u g˙oxrin sena u b˙alissa hija single g˙ax, skont hi, veru m’g˙andhiex ˙in g˙al relazzjoni u, apparti minn hekk, t˙oss li g˙adha Ωg˙ira wisq g˙al relazzjoni serja. Toqg˙od Óal Tarxien, filg˙odu tg˙allem l-arti u filg˙axija dejjem tkun involuta f’xi pro©ett li jinvolvi t-teatru. Issostni li ma tantx g˙andha passatempi g˙ax il-˙in liberu tag˙ha huwa skars, imma qabel ma tid˙ol torqod, jekk ma tkunx ser taqa’ mal-art bin-ng˙as kif ji©ri s-soltu, t˙obb tara films Ewropej. ha ssib il-modi u manjieri tag˙ha biex tikkomunika mattfal tal-iskola b’lingwa stramba li kienet bejn Malti u bejn Spanjol, g˙ax id-dar, anke ma’ missierha, ma kinitx titkellem bil-Malti, u lanqas illum il©urnata, iktar jitkellmu Spanjol bejniethom g˙alkemm missierha Malti. “Imma ftit ftit irnexxieli nitg˙allimha sewwa l-lingwa ta’ din il-gΩira, u tant il-kultura u l-ilsien da˙lu f’demmi, li llum il-©urnata ma nistax nag˙raf lingwa wa˙da biss b˙ala l-lingwa primarja tieg˙i. It-tnejn huma lingwi primarji g˙alija, u kburija ˙afna bit-tnejn,” sa˙qet Alba. Il-˙ajja ta’ Alba hija mdawra mat-teatru. Missierha involut fit-teatru u meta Alba kienet Ωg˙ira ommha kienet te˙odha tara ˙afna produzzjonijiet teatrali fi Spanja. B’hekk xtaqt nara b’liema mod setg˙et influwenzat ru˙ha. “Il-papà kien studja t-teatru r-Russja g˙al sitt snin fit-tmeninijiet. Wara ©ie lura Malta u waqqaf kumpanija teatrali tieg˙u li kien jisimha Teatru 111. Illum il-©urnata ja˙dem b˙ala g˙alliem tas-su©©ett Intermediate Drama and Performance, fil-Higher Secondary u, barra minn hekk, ifforma wkoll grupp tat-teatru mill-istudenti tieg˙u,li jtellg˙u play darba f’sena. Dan il-grupp jismu GCHS Drama Troup. Ilkumpanija teatrali tieg˙u Teatru 111 g˙adha teΩisti, però ma tantx g˙adu ja˙dem pro©etti ta˙t dan l-isem. Influwenzajt ru˙i minnu f’kollox. Ìieli nsib lili nnifsi nag˙mel çertu affarijiet waqt li nkun qed na˙dem fit-teatru, li ming˙ajr ma ninduna jkunu eΩatt b˙alma jag˙milhom hu, u nibqa’ skantata b’dan. Na˙seb hija b˙al meta tisma’ tifel Ωg˙ir jitkellem u tinduna li meta jitkellem jixbah ˙afna lil ommu u lil missieru minn çertu ©esti li jag˙mel u mil-mod kif ipo©©i lkliem. Na˙seb li ming˙ajr ma rrid din hija l-istess storja bejni u bejn missieri fit-teatru,” tbissmet tg˙idli. To˙loq il-kumpanija teatrali tag˙ha Fis-sena 2013 Alba ˙olqot ilkumpanija teatrali tag˙ha – Wi111ow Theatre. Fiha tie˙u ˙sieb tidderi©i u kultant Ωmien tie˙u sehem b˙ala attriçi wkoll. S’issa tellg˙et Ωew© produzzjonijiet: Boulevard u As the Dust Settles . Fil-preΩent qed ja˙dmu fuq o˙ra ©dida Trapease li qed tittella’ b˙alissa. Iddiskutejt mag˙ha dwar iddirezzjoni li tag˙ti f’din it-

ment biss iΩda huwa wkoll simbolu ta’ kburija lejn missieri.” Il-qtates kienu l-ewwel ˙bieb tag˙ha meta ©iet tg˙ix Malta

tmexxija. “G˙alija d-direzzjoni ta’ pro©ett fiha pjaçir daqskemm hemm pjaçir wara r-reçtar. L-unika ˙a©a hi li ddirezzjoni n˙oss li hija iktar diffiçli. Fir-reçtar g˙andek responsabbiltà wa˙da. Ir-responsabbiltà tal-karattru jew tal-parti li tkun qed ta˙dem int. Fid-direzzjoni g˙andek responsabbiltà fuq il-partijiet u l-karattri kollha, responsabbiltà fuq ilkuntest, responsabbiltà fuq iddehra u, biex naqta’ fil-qasir, responsabbiltà fuq kif ja˙dmu id-dinamiçi kollha flimkien. Insib ˙afna pjaçir fiha l-˙a©a, però dejjem inkun naf li jkun ser ikolli na˙dem ˙afna iktar. L-iktar sfidi kbar g˙alija kienu dawn l-a˙˙ar Ωew© pro©etti li g˙amilt: As the Dust Settles u Trap-ease g˙ax huma xog˙lijiet ori©inali li ˙loqt jien, ibbaΩati fuq poeΩiji ta’ Miriam Calleja u, apparti minn hekk, it-tnejn iddiri©ejthom u rreçtajt fihom. Trap-ease g˙adni qed niddiri©iha u nirreçta fiha wkoll. Dan kollu jinvolvi ˙afna xog˙ol, però r-riΩultat finali jag˙ti sodisfazzjon liema b˙alu u n˙oss li qed nitg˙allem tliet darbiet iktar mis-soltu! Trapease bdiet tittella’ f’Palazzo Pereira matul dal-weekend u proprju llejla huwa l-a˙˙ar

çans g˙al min jixtieq imur jaraha fit-8.30pm. Min jinteressah ikun jaf iktar fuq dan il-pro©ett jista’ jfittex l- event Trap-ease fuq Facebook jew jibg˙at email lil trapeasemalta@gmail.com.” Alba tistqarr li hija grata ˙afna lejn missierha u x-xog˙ol tieg˙u. Fil-fatt ˙ar©et tixbah lilu f’dak li jirrigwarda xog˙ol teatrali. Ridt inkun naf hix influwenzata minnu. “Jien kompletament grata u onorata li ˙ri©t nixbah lilu. Missieri huwa ra©el b’talent kbir, ra©el li jmidd idejh g˙ax-xog˙ol millewwel u li ma jiqafx sakemm ikun sodisfatt bix-xog˙ol. Huwa ra©el kreattiv u ra©el li jaf is-su©©ett tieg˙u sew, minn kull aspett. Ìieli fittixtu g˙al soluzzjoni b’xi problemi li sibt fit-teatru u li ˙assejt li kienu ikbar minni, u f’kemm trodd salib solvihom u tani soluzzjoni façli; hekk, qisu xejn mhu xejn. It-talent, l-g˙erf u l-esperjenza li g˙andu dejjem jibqg˙u jaffaxxinawni u jg˙allmuni. Lisem tal-kumpanjija teatrali li waqqaft jiena, ‘Wi111ow Theatre’ g˙andha n-numru 111 f’nofs il-kelma b˙ala apprezzament tax-xog˙ol teatrali ta’ missieri fil-kumpanija tieg˙u Teatru 111, u dak in-numru f’Wi111ow mhux apprezza-

Fatt kurjuΩ ie˙or dwar Alba u lil hinn mid-drama huwa li hija tikkunsidra lilha nnifisha b˙ala cat addict . G˙aliha l-qtates huma terapija mda˙˙la f’˙olqien Ωg˙ir. Kibret bi tliet qtates li, sfortunatament, bdiet titlef tul dawn l-a˙˙ar ˙ames. “Ix-xahar li g˙adda mititli liktar wa˙da xi˙a, u g˙adni n˙ossha stramba ˙afna li nid˙ol id-dar u ma ji©ux jilqg˙uni. Isiru membri talfamilja tieg˙ek u ssir t˙obbhom daqslikieku kienu it-tfal tieg˙ek. Na˙seb li l-wens li nsib fihom g˙andu l-ori©ini tieg˙u mill-fatt li jien m’g˙andix ˙uti u meta ©ejt noqg˙od Malta – pajjiΩ differenti li ma kont naf xejn fuqu – u ©ibniehom id-dar, huma saru l-ewwel ˙bieb tieg˙i. Mag˙hom, b’xi mod stajt nikkomunika iktar milli stajt nikkomunika mat-tfal tal-iskola min˙abba l-barriera tal-lingwa. Naf li ironika l-˙a©a, g˙ax malqtates xorta ma stajtx nitkellem, però n˙oss li dejjem fehmuni u fhimthom. Kienet konnessjoni verament speçjali, kwalunkwe sid ta’ qattus na˙seb jifhimni,” sostniet Alba. Mag˙ha ddiskutejt xi pjanijiet futuri g˙andha jistennewha. Fil-fatt, tixtieq tmur lura Spanja biex tag˙mel Masters fit-Teatru. “Wara nixtieq indur kemm jista’ jkun pajjiΩi ma’ xi kumpanija teatrali u forsi nibda nirreçta wkoll f’xi films Ewropej. L-iktar ˙a©a li nixtieq hi li na˙dem mad-direttur Spanjol Almodovar. Kienet il-˙olma prinçipali tieg˙i minn mindu kont Ωg˙ira,” stqarret Alba. Fl-a˙˙ar nett Alba xtaqet tg˙addi messa©© lill-qarrejja “Tkunux tal- KullÓadd . g˙edewwa tag˙kom infuskhom u ftakru li l-ewwel trid t˙obb lilek innifsek biex tkun tista’ t˙obb lil ta’ madwarek. Ìejna fid-dinja biex inkunu kuntenti u nikbru, mhux biex inbatu, allura ma rridux nibΩg˙u nfittxu l-fer˙, dejjem, ikun xi jkun! F’mumenti ˙Ωiena a˙sbu li l˙ajja qatt mhi ser tag˙tina iktar milli nifil˙u g˙alih. Dan awtomatikament ifisser li g˙andna nemmnu li a˙na nifil˙u g˙al kull ˙a©a li ser niltaqg˙u mag˙ha. Il-qtug˙ ta’ qalb m’g˙andux jeΩisti! Kunu liberi, fittxu dejjem it-triq talfer˙, id˙ku kemm tistg˙u, u g˙ixu!

20 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ kaleJdoskopJu

KALEJDOSKOPJU: FATTI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI “L-Amerika ma tinqered qatt minn barra. Jekk neΩitaw, nonqsu mill-fiduçja u nwarrbu l-libertajiet li g˙andna, inkunu a˙na stess li neqirdu lilna nfusna.” – Abraham Lincoln

Jinbidel b’tattwaÌÌi u isem Ìdid

Ìraw bÓal-lum 1954: Fil-kaΩ Amerikan Brown kontra l-Bord talEdukazzjoni, il-Qorti Suprema qatg˙etha unanimament li ssegregazzjoni razzjali fil-façilitajiet edukattivi pubbliçi hi antikostituzzjonali. Il-kaΩ tqajjem wara li Linda Brown, tifla Afrikana fl-Amerika, ma t˙allietx tattendi l-iskola elementari tal-lokal tag˙ha f’Kansas, min˙abba l-kulur tal-©ilda tag˙ha. 1967: Il-Gwerra ta’ Sitt ijiem: Il-President Gamal Abdel Nasser tal-E©ittu jordna li titwarrab il-Forza ta’ Emer©enza li n-Nazzjonijiet Uniti kellhom g˙aΩ-Ωamma tal-paçi fl-E©ittu. 1969: Il-Venera 6, vettura spazjali Sovjetika tibda nieΩla fl-atmosfera ta’ Venus, waqt li bdiet tibg˙at informazzjoni atmosferika qabel ma tfarrket bil-pressjoni li sabet ru˙ha fiha. 1970: Thor Heyerdahl jibda jba˙˙ar mill-Marokk fuq iddg˙ajsa tal-papiru Ra II, bil-˙sieb li jaqsam l-Oçean Atlantiku…li ma wettaqx.

Matthew Whelan, ta’ 35 sena minn Birmingham, nefaq aktar minn £40,000 fuq it-tattwa©©i u modifikazzjonijiet fuq ©ismu, biex, skont hu: “Inkun il-bniedem li nixtieq inkun.” Madankollu jistqarr li d-dehra mhix soltu tieg˙u, qed tag˙milhielu diffiçli jsib xog˙ol. Min˙abba din li hu jsej˙ilha diskriminazzjoni, kellu jitlaq mill-impjieg li kellu u issa qed jippjana li jibda negozju

tieg˙u. Whelan, li uffiçjalment bidel ismu g˙al King of Inkland King Body Art The Extreme Ink-ite, iΩda fil-qosor jissejja˙ Body Art, kesa kull pulzier ta’ ©ismu bil-linka. Jg˙id li g˙andu wiççu miksi bit-tattwa©©i. Fih bosta annimali u serp ©gantesk fuq rasu. Il-kpiepel ta’ g˙ajnejh, b˙al ©ismu kollu, huma wkoll miΩbug˙in u g˙andu numru ta’ aljeni madwar ©ismu kollu.

Missieru Patrick sab li l-gost ta’ ibnu g˙at-tattwa©© kien diffiçli biex jaççettah, l-aktar g˙ax i˙oss li jekk jaqbad negozju, ma tantx ikun hemm nies li jmorru g˙andu. Ukoll g˙ar-rigward tal-bdil flisem, qal li hu ferm diffiçli biex iniΩΩlu u xorta se jibqa’ jsejja˙lu b’ismu proprju ta’ Matthew. IΩda dan g˙adu jinsisti li issa ismu hu Body Art, g˙ax il-bidla saret b’mod legali.

deÇiÛJoniJiet ewropeJ JaÓbtu ÓaÛin ma’ ras saÇerdot musulman

1973: L-investigazzjoni u s-smig˙ mis-Senat Amerikan fliskandlu Watergate, tibda tkun imxandra b’mod televiΩiv. 1974: Tliet karozzi jisplodu f’Dublin, joqtlu 23 persuna u jwe©©g˙u lil 100 o˙ra waqt l-aktar sieg˙a ta’ ©enn. Qatt ˙add ma kien akkuΩat b’din l-istra©i, iΩda kien hemm numru ta’ teoriji. 1980: Il-Ìeneral Chun Doo-hwan tal-Korea t’Isfel jie˙u lkontroll tal-Gvern u jiddikajra li©i marzjali biex jo˙noq iddimostrazzjonijiet tal-istudenti. 1983: Il-Libanu, l-IΩrael u l-Istati Uniti jiffirmaw ftehim li permezz tieg˙u l-IΩraeljani jo˙or©u mil-Libanu. 1990: L-Assembela Ìenerali tal-Organizzazzjoni Dinjija tas-Sa˙˙a telimina l-omosesswalità mil-lista ta’ mard psikjatriku. 2004: L-ewwel Ωwie© legali bejn koppji tal-istess sess isir fl-istat ta’ Massachusetts, fl-Istati Uniti. 2007: Ferroviji mill-Korea ta’ Fuq u t’Isfel jaqsmu t-38th Parallel bi prova, maqbula miΩ-Ωew© gvernijiet. Din hi lewwel darba li l-ferroviji qasmu Ω-Ωona demilitarizzata sa mill-1953. 2013: Ûew© ferroviji tal-metro ja˙btu qrib Bridgeport, Connecticut u jwe©©g˙u mill-inqas 72 persuna. 2014: Kraxx ta’ ajruplan fin-na˙a ta’ fuq ta’ Laos joqtol 17-il persuna.

Çerti libertajiet li maΩ-Ωmien kisbet il-mara u li g˙ollewha fl-istatus tag˙ha biex ©abuha ugwali g˙al ra©el, g˙adhom kif ©ew attribwiti g˙al deçiΩjonijiet Ewropej. Dan jo˙ro© biç-çar minn dak li qal dan l-a˙˙ar saçerdot Musulman fil-Malasja: “Listupru maritali (bejn nies miΩΩew©a), kien sempliçiment ‘ma˙luq’ permezz ta’ li©ijiet Ewropej li ˙add m’g˙andu jaqbel mag˙hom.” Perak Mufti Tan Sri Harussani Zakarija, is-saçerdot

Musulman, stabbilixxa ordni reli©juΩa (fatwa), li tordna lillmara taqbel g˙as-sess kull x˙in ikun irid Ωew©ha; anke, jekk ikun hemm bΩonn, waqt vja©© fuq dahar ta’ ©emel. Hu sa˙aq li skont il-Profeta Mohammed, il-mara tista’ biss tirrifjuta s-sess lil Ωew©ha meta tkun qed timmenstruwa, meta tkun ma tifla˙x jew tkun g˙adha kif welldet. Barra minn hekk kompla jg˙id li d-dritt ta’ mara li tg˙id le g˙as-sess jintilef f’dak ilwaqt stess li missierha jag˙tiha

lir-ra©el li tiΩΩewwe©. Madankollu, Joshua Teh, avukat fiç-Çentru tan-Nisa g˙at-Tibdil f’Penang qal: “Hemm bΩonn nag˙rfu li nnisa, kemm miΩΩew©in kif ukoll xebbiet, g˙andhom iddritt fuq persunithom, u dan jinkludi dak li jiç˙du li jag˙mlu s-sess.” Sadanittant, mufti ie˙or qal li s-sess bejn koppja miΩΩew©a g˙andu jkun f’ambjent armonjuΩ u bl-aççettazzjoni tat-tnejn. B’dan il-mod, l-istupru ma jkunx possibbli.

KUN Af KÓ

17|05|2015 21

kullhadd.com

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

AJRUPLAN TAT-TIENI GWERRA JINSTAB WARA 70 SENA

Storja ta’ swied il-qalb Id-deΩert tas-Sa˙ara hu mimli bi fdalijiet abbandunati ta’ biççiet tal-gwerra, b˙al tankinjiet, kanuni, trakkijiet u ajruplani, imma is-sejba ta’ ajruplan partikolari hija wa˙da ta’ min jikteb dwarha. Skont iddehra ta’ dan l-ajruplan, ilbdot seta’ salva wara li l-ajruplan kellu jag˙mel inΩul ta’ emer©enza f’dan id-deΩert. Sfortunatament jista’ jkun ukoll li miet ftit jiem wara bil©u˙ u bil-g˙atx. L-ajruplan instab wara 70 sena f’kundizzjoni tajba minn Jacub Perka, ˙addiem Pollakk li kien ja˙dem ma’ kumpanija taΩΩejt. L-ajruplan instab abbandunat f’nof id-deΩert, f’Wadi Al-Jadid, 200 mil fil-Lvant talE©ittu. Is-sejba ta’ dan l-ajruplan ©iet imxebbha mas-sejba tal-qabar ta’ Tutankhamun. Il-bdot kien Flt Sgt Dennis Copping, iben dentist minn Southend f’Essex. Copping kellu 24 sena u kien fliskwadra 260 tal-RAF ibbaΩata

fl-Afrika ta’ Fuq. Fit-28 ta’ Ìunju 1942, Copping u sie˙bu kellhom itajru Ωew© ajruplani fighters Curtiss Kittyhawks P40 lejn baΩi o˙ra g˙al xi tiswijiet fil-mekkaniΩmu tar-roti u biex jinbiddlu xi partijiet millpjançi ta’ barra tal-ajruplani li kienu ttaqqbu minn tiri ta’ ajruplani ÌermaniΩi. Min˙abba ra©unijiet misterjuΩi, Copping infired minn sie˙bu u qabad rotta Ωbaljata. Minkejja li sie˙bu pprova minn kollox biex isib lil Copping, ma rnexxilux. Kienet saret tfittxija g˙alieh kemm mill-art kif ukoll mill-ajru, imma ming˙ajr ebda riΩultat. Ìie konkluΩ li Copping intilef f’nofs id-deΩert bl-ajruplan. Il©enituri ta’ Copping, Sydney u Adelaide Copping, kienu infurmati li binhom Dennis kien iddikjarat missing in action. Kif x’aktarx ©raw il-fatti Meta Copping induna li tilef ir-rotta qag˙ad idur sakemm l-

ajruplan spiççalu l-fjuwil u kellu jag˙mel inΩul ta’ emer©enza. B’fortuna kbira Copping ma ©ralu xejn, imma min-na˙a l-o˙ra l-konsegwenzi kienu akbar. F’nofs iddeΩert, Copping kien wa˙du ming˙ajr ˙add ma jaf fejn seta’ niΩel. G˙all-ewwel Copping iddeçieda li jibqa’ ˙dejn l-ajruplan im©arraf. Wa˙da mill-kundizzjonijiet u re©oli ta’ salvata©© fl-avjazzjoni hi li trid toqg˙od ˙dejn il-post tal-inçident. L-evidenza u l-st˙arri© li kien sar urew li min˙abba ss˙ana tremenda tax-xemx u lkes˙a ta’ billejl Copping kien rama speçi ta’ tinda middrapp tal-paraxut. Ipprova wkoll isewwi r-radju biex forsi jirnexxilu jikkomunika ma’ xi ˙add. IΩ-Ωmien beda jag˙fas ©mielu u ma setax jissaporti iktar. Kien iddeçieda li jitlaq minn ˙dejn l-ajruplan biex forsi jsib xi triq li twasslu g˙all-eqreb ra˙al. Imma sfortunament ix-xorti ta’ Copping ma da˙kitlux. Copping x’aktar

miet f’nofs id-deΩert. Ta’ min jg˙id li fil-gwerra kienu waqg˙u eluf ta’ ajruplani fiddeΩert u ftit li xejn tisma’ li lbdot salva. G˙alhekk kienet ˙a©a normali li meta ajruplan ma jirritornax lura lejn il-baΩi wara xi missjoni ikun meqjus mitluf. G˙addew granet, xhur u snin u Copping baqa’ qatt ma nstab. Jinstab l-ajruplan Waqt li kienu g˙addejjin esplorazzjonijiet g˙aΩ- Ωejt fid-deΩert xi 200 mil filPunent tal-E©ittu, çertu Jucub Perka lema˙ ajruplan talgwerra abbandunat. Saret tfittxija kbira g˙all-bdot imma ma nstabet l-ebda traçça. Skont informazzjoni mhux uffiçjali ntqal li, wara erba’ xhur ta’ tfittxija f’20 mil kwadru madwar dan l-ajruplan, kienu nstabu xi fdalijiet ta’ g˙adam uman. Instabet ukoll buttuna tal-metall li kellha d-data tal- 1939. Instabu wkoll borΩa taç-çwievet u

biçça drapp tal-paraxut. Però, dawn qatt ma ©ew ikkonfermati. Stqarrija mill-muΩew ta’ Hendon, fl-Londra, qalet li kienet ˙asra li, wara li nstab dan l-ajruplan intatt, ˙afna mill-affarijiet iΩΩarmaw u nsterqu minn fuqu, x’akarx b˙ala rikordju. Dan is-sit hu perikoluΩ min˙abba li hemm ˙afna ©ellieda u mhux façli wie˙ed imur u ji©bor informazzjoni fuq dan ajruplan. Ilfdalijiet tal-Kittyhawk in©abru u ttie˙du f’ma˙Ωen f’El Alamain. Ir-Royal Air Force ta’ Hendon qieg˙da f’arran©amenti mal-awtoritajiet E©izzjani biex l-ajruplan jittie˙ed lura lejn il-Brittanja. Jekk dan il-ftehim jirnexxi, dan il-Kittyhawk ikun l-uniku ajruplan ta’ din ix-xorta li g˙adu s˙i˙. Ta’ min jg˙id li bejn l-1939 u l-1944 inbnew 13,738 ajruplan P40 Curtiss. Ajruplani b˙alu li qeg˙din esibiti f’muΩewijiet huma kollha rrestawrati minn biççiet ta’ ajruplani o˙ra.

22 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ mILL-IsTOrJA

IL-BATTALJA TA’ CAPE BON

Óafna nies jafu bil-battalji ta’ AleΩja, Waterloo, Stalingrad, u o˙rajn li kienu deçiΩivi fl-istorja tad-dinja, jew g˙all-inqas id-dinja mag˙rufa sa dak iΩ-Ωmien. Madankollu, hemm bosta o˙rajn li kienu importanti daqshom u li, però, spiççaw midfunin fil-kotba tal-istorja u ’l bog˙od mill-memorja kollettiva. LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Wa˙da minn dawn il-battalji hija l-Battalja ta’ Cape Bon (peniΩola li llum hija mag˙rufa b˙ala Watan el-kibli, fitTuneΩija) illi se˙˙et fl-468. Hemm min jiddeskrivi dan ilkonfront b˙ala l-IΩbark tanNormandija tal-Era Antika. L-impatt ta’ din il-battalja kien enormi. Fil-fatt, l-eΩitu tieg˙u dg˙ajjef imperu, kisser ie˙or u ta bidu lil perjodu taddeheb ta’ renju li sa dak iΩΩmien kien eΩista fid-dell ta’ dawn ta’ qabel. Sa dan iΩ-Ωmien, l-Imperu Ruman kien ilu jmajna. Din ittriq g˙an-niΩla ma kinitx wa˙da dritta kif ja˙sbu bosta nies. Anzi, kien hemm perjodu meta mexxejja viΩjonarji rnexxielhom iqajmu lillImperu lura fuq saqajh fi Ωminijiet ta’ kriΩi. Fl-468, uffiçjalment, l-Imperu kien maqsum fl-Imperu talPunent u dak tal-Lvant li kienu amministrati minn Ωew© imperaturi differenti. Fil-verità, però, l-Imperi kien maqsumin f’˙afna biççiet Ωg˙ar ta˙t diversi ©enerali li kienu jobdu lill-imperatur tag˙hom meta jaqbel lilhom biss. Firdiet Dan kien jg˙odd b’mod partikolari fil-kaΩ tal-Imperu talPunent fejn l-amministrazzjoni çentralizzata tal-passat kienet

˙alliet post g˙al tmexxija kwaΩi fewdali fejn l-imperatur kellu joqg˙od jikkonvinçi lill©enerali tieg˙u biex jg˙inuh u mhux jippredenti l-appo©© tag˙hom b˙ala dmir lejh. Il-firdiet fil-qalba ta’ dan lImperu wittew it-triq g˙allinvaΩjonijiet ta’ diversi tribujiet barbari, fejn tnejn minnhom, il-Visigoti u l-Vandali, sa˙ansitra rnexxielhom jid˙lu f’Ruma nniffisha u jbattluha mirrikkezzi tag˙ha fl-410 u l-455 rispettivament. Din it-tribù tal-ewwel eventwalment irtira mill-Italja u stabbilixxa ru˙u f’partijiet minn Franza u Spanja. Madankollu, il-Vandali ma kinux kuntenti b’dak li kienu kisbu u baqg˙u jattakkaw lillpeniΩola Taljana mill-kapitali tag˙hom f’Karta©ni (illum parti mit-TuneΩija), belt li mijiet ta’ snin qabel serviet ta’ kapitali g˙al g˙adu ie˙or kbir tarRumani, il-Karta©iniΩi.

Punent Anthemius u l-Magister Militum (Mastru tas-Suldati) tieg˙u, Ricimer. Dan il-©eneral influwenti kellu ja˙rab minn Ruma ftit tas-snin qabel meta skopra li Ricimer kien qieg˙ed jipprova jikkorrompi lis-suldati tieg˙u biex iduru kontrih. Din il-biΩa’ g˙al ˙ajtu ©eg˙litu jmur fid-Dalmazja fejn

˙oloq prinçipat minn Ωoni illi jinkludu artijiet li llum jag˙mlu parti mill-Kroazja u s-Serbja. Madankollu, Ricimer kellu, kontra qalbu, jappella g˙allg˙ajnuna ta’ Marcellinus g˙allkampanja militari li kienet ©ejja hekk kif dan il-©eneral kien wie˙ed mill-ftit li kienu kapaçi jeg˙lbu lill-forzi

Vandali fil-passat. Investiment kbir Il-kampanja kontra l-Vandali ma ©abitx g˙aqda fl-Imperu tal-Punent biss. Dak tal-Lvant ukoll kellu interess li je˙les minn dan ir-renju barbaru li fla˙˙ar snin kien attakkalu

Iwarrbu d-differenzi L-arroganza tal-Vandali kienet xi ˙a©a li r-Rumani ma setg˙ux jaççettaw u l-valur simboliku ta’ reb˙a o˙ra ta˙t il-˙itan ta’ Karta©ni kienet xi ˙a©a li ma setax ji©i injorat. Din kienet missjoni li r-rivali politiçi u militari Rumani setg˙u jing˙aqdu g˙aliha. Fost dawn ir-rivali tal-amministrazzjoni çentrali kien hemm Marcellinus, ©eneral li kien kisirha mal-Imperatur tal-

Pittura ta’ Karl Briullov li turi lil Ruma taqa’ f'idejn il-Vandali fl-455

mill-istorja kÓ

17|05|2015 23

kullhadd.com

diversi komunitajiet marittimi u bastimenti merkantili qrib ilGreçja u t-territorji tal-madwar. G˙aldaqstant, l-Imperatur Leo I allegatament investa madwar 64,000 libbra deheb u 170,000 libbra fidda f’din ilkampanja. Skont esperti ta’ dan il-perjodu storiku, dan lammont kien ekwivalenti g˙ad-d˙ul li l-Imperu tal-Lvant kollu kien jag˙mel f’sena. Il-kmand tal-flotta tal-Lvant ing˙ata lil Basiliscus, ˙u lmara ta’ Leo I, filwaqt li ttmexxija tal-armata t˙alliet f’idejn Heracleius ta’ Edessa u Marsus l-IΩawrjan (Edessa u IΩawra t-tnejn jag˙mlu parti mit-Turkija llum il-©urnata). Kif huwa komuni g˙aΩΩminijiet antiki, huwa diffiçli biex wie˙ed jg˙id b’mod eΩatt kemm kienet kbira l-forza Rumana mag˙quda. Kitbiet ta’ dak iΩ-Ωmien jag˙tu stima ta’ 100,000 suldat u 1,000 bastiment. Madankollu, stimi moderni jikkalkulaw li probabbilment in-numru reali kien ta’ 30,000 suldat u xi mijiet ta’ bastimenti – numru li xorta huwa kbir g˙al dak iΩ-Ωmien.

kbir, Ardabar. Patricius inniffsu jidher li rnexxielu jevita lmewt imma kellu jg˙ix fl-eΩilju g˙all-kumplament ta’ ˙ajtu. KriΩi u kollass

Bidu tajjeb Il-pjan tar-Rumani kien li Marcellinus jattakka u jie˙u f’idejh Sardinja u Sqallija, li dak iΩ-Ωmien kienu f’idejn ilVandali. Basiliscus kellu jmur direttament lejn Karta©ni biex jattakka lill-flotta Vandala. Sadanittant, Heracleius u Marsus kellhom jinΩlu fl-E©ittu u minn hemm jixkupaw kull forza Vandala li jsibu fitTripolitanja (parti mil-Libja lmoderna) u jibqg˙u sejrin lejn Karta©ni biex jappo©©aw lil Basiliscus. L-affarijiet bdew tajjeb. Marcellinus attakka lil Sardinja u Sqallija u g˙eleb lit-truppi Vandali li sab hemmhekk, biex tellef kull appo©© li dawn il-gΩejjer setg˙u jag˙tu lill-kapitali tag˙hom. Heracleius u Marsus ukoll wettqu l-ordnijiet tag˙hom u kaxkru kull reΩistenza Vandala li sabu ma’ wiççhom fi triqithom lejn Karta©ni. Differenti kien l-eΩitu talmanuvri ta’ Basiliscus. Il©eneral Ruman irnexxielu jikseb reb˙a kontra flotta Ωg˙ira tal-Vandali biex niΩΩel it-truppi tieg˙u f’Mercurion, belt li tinsab 35 mil ’il bog˙od minn Karta©ni. Skont rakkonti ta’ dak iΩ-Ωmien, Geiseric, ir-re tal-Vandali, kien ma˙kum minn sens ta’ paniku meta ra l-flotta tieg˙u tirtira u d-daqs tal-forzi Rumani ftit ’il bog˙od mill-kapitali tieg˙u.

L-Imperatur Leo I Karta©ni, Geiseric talab biex il©lied jieqaf g˙al ftit jiem. Basiliscus laqa’ din it-talba u weg˙du ˙amest ijiem ta’ paçi. Madankollu, Geiseric, kien qieg˙ed biss jistenna r-ri˙ idur biex ikun jista’ jo˙ro© il-flotta tieg˙u mill-port u jattakka dik Rumana. Sakemm Basiliscus induna x’kellu f’mo˙˙u r-re talVandali, kien tard wisq. Geiseric g˙amel uΩa minn dawk li jissej˙u fire ships , ji©ifieri vapuri li jing˙ataw innar u ji©u ggwidati direttament ©ol-vapuri tal-g˙adu biex iqabbdu lilhom ukoll. Meta lflotta Rumana n˙akmet minnirien u l-paniku, Geiseric

bag˙at lill-kumplament tal-flotta tieg˙u biex tattakka lill-bastimenti ta’ Basiliscus. Umiljati Il-flotta ta’ Geiseric g˙amlet ˙erba minn dik Rumana, tant hu hekk li huwa stmat li nofsha biss irnexxielha tasal lura fi Sqallija. Nieqes l-appo©© talflotta Rumana, Heracleius u Marsus abbandunaw Karta©ni u rtiraw lura lejn itTripolitanja. Basiliscus irritorna f’Kostantinopli umiljat u probabbilment evita l-piena talmewt sempliçiment g˙ax o˙tu, Verina, kienet miΩΩew©a lill-

Imperatur Leo I. Madankollu, id-destin ta’ Basiliscus ma kienx l-unika biçça inkwiet li sab ma’ wiççu l-Imperatur. Fil-fatt, it-telfa f’Cape Bon kienet g˙amlet ˙afna ˙sara lirreputazzjoni tieg˙u u tat lopportunità lir-rivali politiçi tieg˙u biex jissa˙˙u mill-©did. Ewlieni fosthom kien Aspar, illi wara pressjoni kbira rnexxielu j©ieg˙el lil Leo I jinnomina t-tielet tifel tieg˙u, Patricius, b˙ala s-suççessur fuq it-tron imperjali. Madankollu, Aspar ukoll eventwalment spiçça vittma tal-intriççi politiçi ta’ Leo I u lalleati tieg˙u hekk kif fl-470 inqatel flimkien ma’ ibnu l-

It-telfa ta’ Cape Bon kellha konsegwenzi fuq l-Imperu Ruman tal-Punent li sa˙ansitra kienu aktar drammatiçi minn dawk fuq l-Imperu tal-Lvant. Il-falliment tal-kampanja militari po©©a lil Ruma fi kriΩi finanzjarja u ˙allieha esposta g˙all-attakki tat-tribujiet barbari li kienu jdawru l-fruntieri tal-Imperu. It-tmiem diΩastruΩ tal-kampanja re©a’ tella’ wkoll fil-wiçç id-differenzi politiçi kbar li kienu preΩenti fi ˙dan lamministrazzjoni ta’ dan lImperu. L-ewwel vittma prominenti kien Marcellinus, illi nqatel fi Spallija. Mhuwiex çar jekk Marcellinus mietx waqt battalja jew kienx vittma ta’ assassinju ta’ Ricimer. Óafna studjuΩi tal-Istorja jidhru li jemmnu aktar din itteorija tal-a˙˙ar, fost l-o˙rajn g˙ax huwa allegat li Geiseric, meta sar jaf bil-mewt ta’ Marcellinus, kien stqarr li l-id ix-xellugija kienet qatg˙et illeminja; kumment li jindika tradiment. Is-snin ta’ wara kienu kkaratterizzati minn konflitti politiçi gravi fi ˙dan l-Imperu Ruman tal-Punent li fl-476 ©ie fi tmiemu meta Odoacer qatel lill-Imperatur Romulus Augustulus u ˙a postu b˙ala lewwel re tal-Italja. Romulus Augustulus, fil-verità ma kienx l-imperatur le©ittimu tal-Imperu talPunent. Dan g˙ax huwa kien kiseb il-poter permezz ta’ kolp ta’ stat ta’ missieru, Flavius Orestes. L-imperatur uffiçjali, Julius Nepos, kellu ja˙rab millItalja wara t-tradiment ta’ Orestes u beda jg˙ix fidDalmatia. Min˙abba li Nepos ma kien ta’ ebda theddida g˙at-tmexxija ta’ Odoacer, dan tal-a˙˙ar g˙aΩel li ma jippersegwitahx. Minflok, huwa kien isostni li g˙adu jqisu b˙ala s-superjur tieg˙u biex ma jidhirx b˙ala uΩurpatur f’g˙ajnejn l-Imperu tal-Lvant, l-alleata ta’ Nepos. Però, fil-verità, il-mexxej reali tal-peniΩola Taljana kien Odoacer u, mal-mewt ta’ Nepos fl-480, mietet ukoll kull illuΩjoni li g˙adu jeΩisti Imperu Ruman fil-Punent talEwropa.

Ûball Madankollu, jidher li kien hawnhekk li Basiliscus ˙a deçiΩjoni li dawret l-andament tal-kampanja kollha. Meta niΩΩel it-truppi tieg˙u fuq l-art, minflok kompla javvanza biex japprofitta ru˙u mill-paniku li ˙akem lill-Vandali, Basiliscus g˙aΩel li jistenna f’Mercurion. Ir-ra©uni g˙alfejn ˙a din iddeçiΩjoni mhix mag˙rufa. LakkuΩi fil-konfront tieg˙u jvarjaw minn inkompetenza, biΩa’ u sa˙ansitra anke li kien inxtara mill-Vandali. Li huwa çert, però, huwa li Basiliscus ta opportunità tad-deheb lil Geiseric biex jorganizza l-forzi tieg˙u mill-©did biex jag˙mel kontrattakk. Bl-iskuΩa li kellu bΩonn ftit ˙in biex içedi u jirtira minn

Munita li turi lill-Imperatur Anthemius

24 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ MIll-Istroja

It-tIfel tal-Iskjava Eman Bonnici

Grazzi g˙all-figura ta’ San Ìor© Preca, fundatur tasSoçjetà tad-Duttrina Nisranija, a˙na l-Maltin xi darba jew o˙ra smajna lkoll bl-hekk imsej˙a ‘Midalja MirakoluΩa’ ddisinjatha Santa Katarina Labouré ta’ Ulied il-Karità ta’ San Vinçenz de Paul wara viΩjoni li rçeviet u mfassla mill-˙addied Adrien Vachette, li d-devozzjoni lejha xterdet matul is-snin f’bosta pajjiΩi permezz ta’ promoturi diversi. Waqt li f’Malta dan kellu jkun Dun Ìor© Preca, fil-BraΩil ilpromotur ewlieni kien Dun Antônio Ribeiro Pinto. Dun Antônio Ribeiro Pinto Imwieled Rio Piracicaba f’Minais Gerais fil-BraΩil nhar it-2 ta’ April 1879, Antônio Ribeiro Pinto tnissel minn skjava, imwieled, fil-kaΩ tieg˙u, ˙ieles, grazzi g˙al-li©i tal-Ventre Livre mg˙oddija fl1871. Imrobbi minn zitu Maria Augusta u Ωew©ha José Monsueto de Oliveira, li ma kellhomx tfal, ta’ sitt snin mexa lejn Abre Campo flimkien ma’ zijietu u ommu fejn irçieva l-ewwel edukazzjoni tieg˙u. Ta’ wie˙ed u g˙oxrin sena mexa mbag˙ad lejn Alvinópolis fejn, ta˙t iddirezzjoni ta’ Dun Antônio Nicolau, beda d-dixxerniment g˙all-˙ajja vokazzjonali tieg˙u. Sena wara talab li jid˙ol impjegat is-seminarju ta’ Mariana. IΩda r-rettur, Dun Afonso Germe, milqut mit-tjubija u ssinçerità ta’ dan iΩ-Ωag˙Ωug˙ iben skjava, ra li kellu jidda˙˙al is-seminarju mhux b˙ala ˙addiem tal-id imma b˙ala futur ˙addiem talerwie˙; u hekk, wara li kisiblu permess ming˙and l-Arçisqof ta’ Mariana, Dom Silvério Gomes Pimenta, Ribeiro Pinto da˙al is-seminarju b˙ala seminarist u dlonk beda l-istudji tieg˙u g˙as-saçerdozju. Mal-ordinazzjoni tieg˙u qaddes l-ewwel quddiesa f’Abre Campo nhar id-9 ta’ April 1912. Ma kinux g˙addew ˙lief ftit ©img˙at li bdew ji©u attribwiti lilu fenomeni mirakoluΩi, b’mod speçjali ta’ fejqan, li kellhom issawruh f’figura daqstant popolari u apprezzata mal-BraΩil f’qasir Ωmien. Lewwel fenomenu marbut mieg˙u se˙˙ proprju ftit ©ranet wara li qaddes. Marritorn tieg˙u lejn id-dar sab lil ommu, ivvizzjata mix-xorb, f’sakra kbira fit-triq. Wara li ©abarha u ˙adha d-dar talab bil-˙erqa lill-Madonna talGrazzji sabiex ommu ttemm dan il-vizzju u li, jekk kien hemm bΩonn, dan jg˙addi fuqu. U ©ara li waqt li ommu waqfet ˙esrem ix-xorb, Dun Antônio rikbu sew il-vizzju u dam vittma tieg˙u sal-1928 meta mal-mewt t’ommu, improvviΩament kif bdieh, qatg˙u ˙in bla waqt. Mibg˙ut Rio Casca b˙ala koadjutur tal-Kanonku José Pedro de Alcantara Scott li ssuççieda ma’ mewtu fit-8 ta’ Settembru 1915, il-preΩenza tieg˙u fil-post sal-1917 baqg˙et imfakkra permezz talkostruzzjoni tal-knisja talKunçizzjoni. Minn hemm mexa lejn Rio José Pedro, illum Ipanema, fejn baqa’ sal-

1921, u fil-5 ta’ Mejju ˙a lpussess tal-parroçça ta’ Santo Antônio do Grama fejn kellu jdum ˙amsa u g˙oxrin sena. Dom Helvécio Gomes de Oliveira, Arçisqof ta’ Mariana, ˙atru wkoll temporanjament kurat ta’ São Sebastião do Grota fl-1925 matul perjodu ta’ konflitt fl-ordni soçjali talkomunità tal-post. Fis-sena li dam hawnhekk ˙a ˙sieb tattlug˙ tal-knisja ddedikata lil San Sebastjan. Bniedem li jfejjaq Lura fi Grama ˙a ˙sieb tattlug˙ tal-kappella ta’ Santa Efigênia u taç-çimiterju tallokal li fih tinsab midfuna ommu, Fábia Maria de Jesus. Jekk Dun Antônio kellu xe˙ta g˙at-tlug˙ tal-knejjes, daqstant ie˙or kien mitfug˙ g˙all-vja©©i minn villa©© g˙al ie˙or sabiex idur il-morda tal-post u jamministralhom is-sagramenti riekeb fuq il-˙mar Regalo u ΩΩiemel Lasquiné. FiΩ-Ωjarat tieg˙u lill-morda, Ribeiro kien jag˙ti lill-persuna li jassisti midalja tal-Madonna mirakoluΩa. Min˙abba ra©unijiet politiçi, Dun Antônio ˙alla

Santo Antônio do Grama u fuq stedina ta’ Dun José Henrique de Souza Carvalho mar Urucânia, fejn il-faqar, il-©u˙ u x-xorb kienu wasslu n-nies tal-post f’miΩerja kbira. Milquta mill-figura ta’ dan ilqassis mg˙addam u mixrub, in-nies bdiet minn jum g˙al ie˙or tfittex l-g˙ajnuna u lpariri tieg˙u, u jissemma li bosta kienu jfittxu li jersqu lejh imqar kemm imissuh. Fi Ωmien sentejn kienu di©à kkonvertew f’idejh mijiet ta’ persuni minn denominazzjoniiet diversi, filwaqt li fejqan mirakoluΩ ta’ bosta kien sikwit irrapurtat fil-©urnali lokali. IrRádio Nacional, dik il-˙abta lakbar mezz ta’ komunikazzjoni fil-BraΩil, waqqfet stazzjon fir-residenza ta’ wa˙da mill-parruççani ta’ Dun Antônio f’Urucânia u permezz tieg˙u kien jag˙ti l-barka ta’ kull filg˙axija. Il-lista ta’ mirakli attribiwiti lilu hija wa˙da kbira: minn g˙omja li kisbu d-dawl g˙al morda mentali li rçevew is-sensi, minn paralitiçi li mxew g˙al torox li semg˙u. Bl-intenzjoni li jibni santwarju f’©ie˙ il-Madonna tal-Grazzji

mid-donazzjonijiet li kien jirçievi, miet qabel la˙aq temm dan il-pro©ett fit-22 ta’ Lulju 1963 ta’ 83 sena waqt li kien rikoverat fl-Isptar Nossa Senhora das Dores f’Ponte Nova. Tnax-il sena wara, fit-2 ta’ April 1975, il-fdal tieg˙u kien ittrasferit miç-çimiterju tallokal g˙as-santwarju, f’liema okkaΩjoni tqieg˙det ukoll lapida ta’ kommemorazzjoni b’tifkira ta’ Beatriz Monteiro de Carvalho, li mid-dar tag˙ha kienet tixxandar il-barka radjofonika u li g˙al bosta snin assistiet lil Dun Antônio fil˙idmiet tieg˙u. Kull 27 ta’ Novembru, f’Urucânia ti©i mfakkra l-festa tal-Midalja MirakoluΩa tal-Madonna talGrazzji u l-memorja ta’ dan irra©el sempliçi fi kliemu u fil©esti, ta’ ˙arsa trankwilla, xempju ta’ purità, tjubija u qdusija. Bosta huma dawk li jittamaw li dan is-saçerdot g˙ad ikun fil-futur imtella’ g˙all-qima tal-artali, bis-santwarju tieg˙u jibqa’ sal-lum lok mill-aktar imsemmi u mag˙ruf g˙ad-devozzjoni fost ilBraΩiljani li jΩuruh bl-eluf ta’ kull sena.

Madwarna KÓ

17|05|2015 25

kullhadd.com

greenPaK taPPoÌÌja t-tneÓÓija inawgurat MisraÓ san giovanni XXiii tal-eKoKontribuzzjoni Is-Soçjetà Koperattiva GreenPak temmen li t-tne˙˙ija tal-ekokontribuzzjonji hi intrinsikament marbuta mas-suççess tal-implimentazzjoni tal-iskema ta’ konformità tal-Waste Electrical & Electronic Equipment (WEEE). Dan intqal fil- position paper sottomessa minn GreenPak bi twe©iba g˙as-sej˙a ta’ konsultazzjoni dwar l-Att tal-Immani©©jar talIskart (apparat elettriku u elettroniku – WEEE) 2015. “F’dawn l-a˙˙ar snin, l-iskema ta’ GreenPak kienet ingredjent importanti u integrali fliΩvilupp tar-riçiklar tal-ippakkjar wara li dan jintuΩa mill-konsumatur. Il-GreenPak qed timpenja ru˙ha li tirrepeti dan issuççess fil-kaΩ ta’ WEEE. Ilmudell tar-Responsabbiltà EstiΩa tal-Produttur (EPR – Extended Producer Responsibility) kif propost minn GreenPak hu l-mutur ewlieni li qed jixpruna r-riçikla©© fil-komunità tan-negozju,” qal l-In©. Mario Schembri, ilKap EΩekuttiv tas-Soçjetà Koperattiva ta’ GreenPak. Biex jitnaqqas kemm jista’ jkun l-abbuΩ tas-sistema WEEE minn operaturi opportunistiçi jekk mhux ukoll abbuΩivi, GreenPak qed tipproponi li lle©iΩlazzjoni relatata tkun tesi©i li l-iskemi ta’ konformità jkunu kompletament proprjetà talkumpaniji obbligati, joperaw b’mod trasparenti, ikunu finanzjarjament strutturati fuq baΩi mhux g˙all-profit, u ja©ixxu b˙ala fornitur ta’ servizz pubbliku. Kumpaniji obbligati jinkludu lil dawk l-

organizzazzjonijiet kummerçjali kollha li jbig˙u apparat tal-elettriku u elettroniku li jvarja minn hairdryers u refridgerators sa mobile phones u kompjuters. GreenPak taqbel li g˙andu jkun hemm garanziji finanzjarji g˙al kul˙add, irrispettivament jekk hux g˙al kumpaniji li huma self-complying jew g˙al skemi. Dawn il-garanziji huma fl-interess ta’ dawk il-kumpanniji kollha li jridu jirrispettaw il-li©i, g˙ax miΩuri b˙al dawn iwasslu g˙al struttura soda blg˙an li ma tippermettix abbuΩi. Fl-istess waqt, GreenPak temmen li l-limitu tal-garanzija sa €50,000 fil-kaΩ ta’ kumpannija self-compliance u l-garanzija ming˙ajr limitu kif proposta g˙all-iskemi awtorizzati, ser to˙loq Ωbilanç fis-suq. Dan g˙ax skema g˙andha spejjeΩ ta’ natura operattiva ˙afna akbar peress li hi obbligata li ti©bor materjal tal-WEEE m˙allat mid-djar – xi ˙a©a li lebda kumpanija self-complying mhi ser tag˙mel. Apparti minn hekk, mhuwiex possibbli li liskema tag˙Ωel liema huma dawk is-swieq li jrendu l-aktar, kif fil-fatt ji©ri fil-kaΩ ta’ kumpaniji self-complying li g˙andhom skop purament kummerçjali. Ta’ min iΩomm f’mo˙˙u fattur baΩiku u determinanti, ji©ifieri li skema tipprovdi servizzi lill-pubbliku filwaqt li kumpanija self-compliant ma tipprovdix dan. Mudell tal-ispejjeΩ ippreparat minn GreenPak juri li kumpaniji li g˙andhom l-ispejjeΩ annwali li jaqbΩu l-€50,000

mhux ser ikunu m˙ajra li jing˙aqdu ma’ skema. B’riΩultat t’hekk, l-ispejjeΩ tal-iskema jkollhom jinqasmu bejn ftit kumpaniji ta’ daqs Ωg˙ir. Sitwazzjoni b˙al din ser twassal g˙al Ωieda fl-ispejjeΩ, liema spejjes Ωejda, fl-a˙˙ar milla˙˙ar, ser ikunu trasferiti lillkonsumatur b’Ωieda fil-prezz ta’ prodotti elettroniçi – settur li di©à qed ibati min˙abba x-xiri bl-internet u importazzjonijiet paralleli (parallel trading). “B˙ala koperattiva, GreenPak ta˙dem g˙all-©id komuni u mhux fl-interess tal-minoranzi jew individwi opportunistiçi li jfittxu li jag˙mlu gwadann kummerçjali g˙ad-detriment ta’ ˙addie˙or. Il-poΩizzjoni ta’ GreenPak fuq dan is-su©©ett to˙ro© mill-governanza trasparenti li topera biha, kif ukoll tirrefletti l-ispirtu tal-missjoni tag˙ha. Din hi li tfittex il-©id komuni kif jo˙ro© mill-istess struttura tag˙ha b˙ala koperattiva,” qal l-In©. Schembri. Filwaqt li tag˙raf li, ladarba titne˙˙a s-sistema ta’ ekokontribuzzjoni, il-Gvern jista’ jara tnaqqis ta’ d˙ul fuq baΩi annwali bir-riskju li l-miri ta’ WEEE ma jintla˙qux, GreenPak tilqa’ t-tne˙˙ija ta’ din it-taxxa fuq prodotti elettriçi u elettroniçi b˙ala pass ’il quddiem fid-direzzjoni t-tajba. Dan g˙ax ser twassal biex lindustrija obbligata tibda tirriçikla l-WEEE. Aktar tag˙rif dwar GreenPak mis-sit elettroniku: www.greenpak.com.mt, telefon: 2166 1081 jew email lil: info@greenpak.com.mt

juM l-oMM iÇÇelebrat f’Casa antonia

Mons. Arçisqof Charles J. Scicluna inawgura u bierek lapida kommemorattiva f’Misra˙ San Giovanni XXIII, quddiem il-kappella tad-Dar tal-Providenza. Il-jum tat-13 ta’ Mejju huwa sinomimu mad-Dar. Kien it-13 ta’ Mejju 1969 meta l-Arçisqof Mikiel Gonzi po©©a u bierek l-ewwel ©ebla tat-tieni villa li semmieg˙a g˙allPapa Ìwanni XXIII. Kien ukoll it-13 ta’ Mejju tal-1987 meta lMulej sejja˙ fis-sema mieg˙u lil Dun Mikiel fl-età ta’ 70 sena. Id-Dar tal-Providenza issa g˙andha misra˙ li ©ie inawgurat uffiçjalment fit-13 ta’ Mejju 2015. Misra˙ li l-ispazju çentrali tieg˙u jintuΩa s-sena kollha mir-residenti u l-voluntiera g˙al diversi attivitajiet. Id-disinn jikkonsisti fl-istallazzjoni ta’ 120 pilastru tal-metall li bil-proporzjon u l-arran©ament tag˙hom jo˙olqu ritmu li jwassal lil dak li jkun fi ˙dan il-kappella. Din l-istruttura hija espressjoni mqanqla ta’ arkitettura kontemporanja ispirata mirrakkont fil-Ktieb tal-EΩodu dwar is-si©ra li taqbad ming˙ajr ma tikkonsma, li kien tant g˙al qalb Dun Mikiel, il-fundatur tad-Dar tal-Providenza. Saru diskorsi tal-okkaΩjoni minn Fr Martin Micallef, Fr Stefan Attard, lettur tal-Iskrittura fl-Università ta’ Malta, il-Perit Audrey Galea ta’ Galea&Galea Architects li kienu l-mo˙˙ wara d-disinn tal-pro©ett, ir-resident Brian Micallef, is-Sur Oliver Scicluna, Chairperson tal-KNPD u minn Mons. Arçisqof Charles J. Scicluna li mbag˙ad kixef il-lapida kommemorattiva.

Multigas ltd tagÓMel gÓotja ta’ sodod lil Monte KarMeli

L-ambjent kalm u rilassanti tal©onna ta’ Casa Antonia f’ÓalBalzan ˙a xejra aktar ferrie˙a nhar is-Sibt li g˙adda meta lommijiet li joqog˙du hemm ing˙ataw trattament speçjali g˙al Jum l-Omm meta, fost lo˙rajn, kellhom kantanta u pjanist mag˙rufa, u ikel adattat g˙all-okkaΩjoni. G˙al din l-attività pjaçevoli lommijiet li g˙amlu Casa Antonia darhom stiednu anke membri ta’ familji tag˙hom. Wara s-suççess tal-open weekend , il-Garden Party kien okkaΩjoni o˙ra li kienet suççess. F’g˙odwa xemxija iΩda b’Ωiffa ˙elwa tar-rebbieg˙a kif kienet is-Sibt li g˙adda, saret din lattività li kienet animata mill-

kantanta Larissa, li fakkret lilludjenza f’kanzunetti klassiçi u jazz li Ωgur ©abu memorji antiki mill-˙amsinijiet u s-sittinijiet. Larissa kienet akkumpanjata minn Franco bil-pjanu. Biex iΩidu ma’ dawn il-memorji kienet ippreΩentata g˙aΩla delizzjuΩa ta’ finger food fuq stil tas-sittijiet, segwita minn varjetà ta’ ˙elu b˙al eclairs taç-cikkulata bajda u tal-˙alib, macaroons b’tog˙miet differenti minn Whisk Macaroons, u imqaret – dik id-deΩerta tajba li tkun trid aktar minn wa˙da minnha. Filwaqt li kien hemm prosecco roΩa g˙al kul˙add, l-ommijiet kollha ng˙ataw boroΩ ta’ pot pourri mag˙mula f’Casa Antonia stess. Dr Sarah Cassar, Mani©er

Ìenerali ta’ Casa Antonia, qalet: “Peress li kien Jum l-Omm, waqt din l-okkaΩjoni r-residenti tag˙na ˙adu pjaçir imorru lura fis-snin l-img˙oddija u j©eddu diversi memorji dwar kif kienu jilag˙bu, jilbsu u xi jsajru g˙allfamilja. F’Casa Antonia nie˙du gost niççelebraw okkaΩjonijiet speçjali g˙ax dawn joffru aktar sens ta’ dar li r-residenti tag˙na tant japprezzaw.” B’aktar minn 130 sodda, Casa Antonia stabbiliet lilha nfisha b˙ala wa˙da mill-aqwa djar ta’ kura u residenza f’Malta. Aktar tag˙rif jista’ jinkiseb permezz tat-telefown 2149 6277, jew b’email lil info@casa-antonia.com.mt, inkella mis-sit elettroniku: www.casaantonia.com.mt

Multigas Ltd tat g˙otja ta’ 20 sodda kompluti b’saqqijiet ©odda lit-Taqsima tar-Riabilitazzjoni tal-Isptar Monte Karmeli g˙al dawk il-pazjenti li jkunu waslu fil-fazi li tiddetermina lintegrazzjoni tag˙hom fis-soçjetà. Il-kumpanija pparteçipat fil-pro©ett ta’ tisbi˙ li qed isir, bl-g˙an li l-pazjenti jg˙ixu f’ambjent iktar komdu. “L-idea ta’ din it-taqsima partikolari hi, li f’dan l-ambjent ilpazjenti j˙ossuhom qishom qeg˙din f’darhom stess,” spjega l-Kap EΩekuttiv tal-Isptar Monte Karmeli Dr Clifton Grima. “Wara li jing˙ata t-trattament, il-pazjent ikun trasferit f’din id-dar ta’ tranΩizzjoni fi triq lejn riabilitazzjoni kompluta. Dan il-proçess hu rikonoxxut b˙ala pass essenzjali g˙allpazjenti biex jirkupraw, g˙ax jg˙inhom jibdew jintegraw fissoçjetà bl-inqas riperkussjonijiet possibbli. Permezz ta’ din lg˙otja, it-taqsima ser tkun tista’ talloka aktar fondi g˙al bΩonnijiet o˙ra,” qal Dr Grima. Iç-Chairman tal-Multigas, is-Sur Louis A. Farrugia, flimkien mal-Bord tad-Diretturi u l-Kap EΩekuttiv, is-Sur Michael Mifsud, Ωaru t-taqsima. Is-Sur Farrugia qal: “Il-pazjenti huma kuntenti bit-titjib tal-post g˙ax i˙ossu li hemm min qieg˙ed jie˙u ˙siebhom. Permezz ta’ din il-g˙otja, Multigas g˙andha l-g˙an li ΩΩid l-indipendenza, id-dinjità u l-privatezza talpazjenti, u fl-istess waqt tnissel atmosfera ferrie˙a fit-taqsima kemm g˙all-pazjenti kif ukoll g˙all-infermiera.” Is-sodod kienu mqassmin b’mod indaqs bejn il-kmamar talir©iel u dawk tan-nisa. Is-Sinjura Ìemma Mifsud Bonnici, li segwiet mill-qrib din linizjattiva, iddeskrivietha b˙ala “eΩempju eççellenti ta’ xi tfisser responsabbiltà soçjali korporattiva”.

26 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ madwaRna

jingÓataw tagÓRif fuq iR-RiÇeRka kuRRenti dwaR il-kanÇeR L-isfida bir-roti ta’ Daikin ALIVE2015 kontra l-Kançer, li b˙alissa qed ti©bor fondi g˙aΩ-Ωigarella tad-deheb, iΩΩigarella uffiçjali tat-tfal bilkançer, organizzat ta˙dita edukattiva g˙aç-çiklisti u listaff kollu. It-ta˙dita kienet, primarjament, ibbaΩata fuq tipi ta’ kançer komuni li jolqtu liΩ-Ωg˙aΩag˙ u lit-tfal. Il-membri tal-ALIVE ng˙ataw tag˙rif fuq ir-riçerka li qed issir b˙alissa dwar il-kançer f’Malta, u kif se jintuΩaw ilfondi li jin©abru. Il-lettur Dr Pierre Schembri Wismayer ta ˙arsa lejn ilprogress u l-avvanz li qed isir mid-Dipartiment tal-Anatomija fil-Fakultà tal-Mediçina u lKirur©ija tal-Università ta’ Malta, b’kollaborazzjoni malIsptar Mater Dei. Dr Schembri Wismayer qal: “Kellna riΩultati poΩittivi u interessanti ˙afna dwar illewkemija u l-kançer flg˙adam (osteosarcoma), Ωew© tipi ta’ kançer fit-tfal. Punt partikolari ta’ interess hu li w˙ud mis-sustanzi kimiçi u lestratti li ˙admu fuq il-kançer fid-demm ja˙dmu wkoll fuq il-kançer tal-g˙adam. G˙andna ra©uni wkoll biex nemmnu li w˙ud minn dawn

jistg˙u ja˙dmu wkoll fuq tipi ta’ kançer fil-mo˙˙.” Xi tipi ta’ kançer (©eneralment dawk fil-fond tal-intern tal-©isem, b˙all-mo˙˙ u ddemm) ife©©u b’çans ta’ mutazzjoni, u g˙alhekk jistg˙u jo˙or©u kemm f’persuni kbar fl-età kif ukoll f’o˙rajn iΩg˙ar. Tipi o˙ra ta’ kançer, b˙allkançer tal-pulmun, tal-imsaren u tal-©ilda, jo˙or©u min˙abba espoΩizzjoni fit-tul g˙al elementi li jikkawΩaw ˙sara lid-

DNA, b˙ar-ra©©i UV, it-tipjip jew l-ikel, u g˙alhekk normalment dawn it-tipi ta’ kançer jo˙or©u f’nies akbar fl-età li jkunu qag˙du esposti g˙al ˙afna ˙sara matul iΩ-Ωmien. Il-fondi li qed jin©abru millIsfida Daikin ALIVE2015 kontra l-Kançer, b’kollaborazzjoni ma’ Puttinu Cares, se jintuΩaw mill-Fond tar-Riçerka talUniversità (RIDT) biex jg˙inu student tad-Dottorat jistudja leffetti tal-a˙jar kura li ng˙atat

lil pazjenti b’tumuri fil-mo˙˙ u b’newroblastoma (kançer taΩ-Ωaqq li jo˙ro© fit-tfal). Ilkura g˙andha l-g˙an li xxejja˙ iç-çelloli tal-kançer ˙alli jmutu ming˙ajr il-˙afna effetti talkimoterapija. Fit-tim tar-riçerkaturi hemm ukoll il-Kap tad-Dipartiment Dr Jean Calleja Agius, xjentist postdottorali, studenti li qed jag˙mlu PhD jew Masters, u numru ta’ studenti tal-ewwel grad li jg˙inu fir-riçerka matul ix-xhur tas-sajf. Nicky Camilleri, il-President tal-Fondazzjoni Filantropika ALIVE qal: “Il-Fondazzjoni Filantropika ALIVE hi l-ewwel organizzazzjoni Maltija li qed tag˙ti fondi sostanzjali g˙arriçerka tal-kançer f’Malta. Bissa˙˙a tax-xog˙ol u s-sagrifiççji tal-membri tag˙na u l©eneroΩità kbira tal-pubbliku, ir-riçerkaturi Maltin jistg˙u jsegwu studji importanti li forsi ma jkunux qed ji©u segwiti internazzjonalment.” It-ta˙dita mbag˙ad kienet segwita b’dibattitu fuq su©©ett differenti imma ta’ importanza g˙aç-çiklisti dwar is-sigurtà fit-toroq waqt is-sewqan tarroti u d-dinamika taç-çikliΩmu fi gruppi. L-Isfida taç-ÇikliΩmu kontra

l-Kançer Daikin ALIVE 2015 se ssir bejn id-9 u t-18 ta’ Lulju 2015 u se jie˙du sehem fiha 45 çiklist li se jitilqu minn Liechtenstein u jaqdfu lejn lAlpi, l-IΩvizzera, il-Ìermanja, Franza, il-Lussemburgu u lBel©ju. Wara li jaqsmu lEnglish Channel g˙al Dover, il-maratona se tintemm fir-residenza ta’ Puttinu Cares f’Sutton, l-Ingilterra. L-edizzjoni ta’ din is-sena tal-Isfida taç-ÇikliΩmu konta lKançer, ALIVE2015, hi ssussidjata minn Daikin u meg˙juna minn Wurth Malta, Made Good, Valletta Cruise Port u Garmin Malta. Is-sussidjarji l-o˙ra tal-komunità jinkludu lil Owner’s Best, Impressions Print Possibilities, Danusan, Ricetti.com, PAVI Shopping Complex, Springbox Media, Go & Fun, KPMG, Cuschieri Group, Carmelo Caruana Co. Ltd, Mothercare, Express Group, MSV Life, UVIA, Autobahn, Falzon Group u Atlas Insurance. Id-donazzjonijiet g˙al ALIVE2015 jistg˙u jsiru mis-sit www.alivecharity.com jew b’SMS fuq 5061 7364 – €2.33; 5061 8081 – €4.66; 5061 8913 – €6.99; 5061 9208 – €11.65

esibizzjoni ta’ RitRatti tan-natuRa Nhar il-Óamis 7 ta’ Mejju ©iet inawgurata uffiçjalment l-esibizzjoni ta’ tletin ritratt tan-natura fiç-çentru tal-viΩitaturi tal-Park talMajjistral mill-Ministru g˙all-IΩvilupp Sostenibli, l-Ambjent u tTibdil fil-Klima Leo Brincat. Ir-ritratti juru temi differenti ta’ natura, fosthom xeni tal-park, g˙asafar, insetti, fjuri u ˙ajja tal-ba˙ar. Din il-wirja ta’ ritratti ser tibqa’ miftu˙a sal-5 ta’ Ìunju. Id-d˙ul g˙all-din l-esibizzjoni huwa b’xejn u kul˙add huwa mistieden. G˙all aktar informazzjoni wie˙ed jista jçempel fuq 2152 1291 jew jibg˙at email lil info@majjistral.org Il-Park ta’ Natura u Storja tal-Majjistral ©ie mwaqqaf fil-2007, u huwa mmexxi minn tliet g˙aqdiet ambjentali li huma Din l-Art Óelwa, Nature Trust u GAIA. Il-park ikopri 2.5 kilometru kwadru, mill-Bajja tal-Mixquqa sal-Prajjiet.

tHe king:

lesti gÓall-istaÌun #2 ikla tematika

Wara s-suççess tas-serata Karmar, Tikka Banda u r-Razzett l-Antik se jtellg˙u is-serata The King: programm iddedikat kollu kemm hu g˙all-marçi brijuΩi ta’ Archibald Mizzi. Dan il-kunçert bijografiku se jsir nhar il-Ìimgha 22 ta’ Mejju fit-20.00. Din is-serata se tkun qed issir f’ambjent Malti b˙alma jaf joffri rRazzett l-Antik ta’ Óal Qormi. Barra l-g˙aΩla vasta ta’ ikel tradizzjonali Malti, min jattendi se jkun jista’ jie˙u CD b’marçi brijuΩi b’xejn li ti©i ffirmata mill-kompoΩitur innifsu. Adulti: €22 Tfal minn 6-12-il sena: €10 Tfal ta˙t is-6 snin jid˙lu b’xejn Irriserva mejda billi cççempel: 2147 0221 Aktar informazzjoni fuq: facebook.com/tikkabanda <http://facebook.com/tikkabanda>

Vidjow Ìdid ta’ Red electRick seR jintweRa llum Is-segwaçi tal- band Red Electrick ser ikunu jistg˙u jaraw il-vidjow ©did talkanzunetta popolari tag˙hom Paul. Il-vidjow, li jinkludi filmati mill-btala riçenti tag˙hom f’Çipru, ser jittella’ nhar il-Óadd 17 ta’ Mejju fuq il-YouTube channel tal-grupp. IbbaΩat fuq btala pjaçevoli f’Çipru, il-vidjow in©ibed f’diversi lokalitajiet u villa©©i ˙elwin, u jinkludi xeni sbie˙ ta’ muntanji, foresti, u Ωoni kostali trankwilli. IΩ-Ωjara f’Çipru kellha l-appo©© talOrganizzazzjoni tat-TuriΩmu f’Çipru (CTO) u Cyprus Villages – pro©ett agrituristiku li joffri djar u appartamenti rurali b’façilitajiet moderni. Cyprus Villages huma rappreΩentati f’Malta minn Enrico Travel. “Hekk kif wasalna lura Malta u rajna l-filmati u r-ritratti li ©bidna f’Çipru, ˙ri©na bl-idea li no˙olqu vidjow bi w˙ud mixxenarji sbie˙ li ˙adna g˙allkanzunetta tag˙na Paul. Il-liri-

ka u l-melodija jmorru perfettament max-xeni mag˙Ωula. Nittamaw li s-segwaçi tag˙na jog˙©obhom,” qal Peter Borg, il-kitarrista u produttur ta’ Red Electrick.

Il-vidjow, li n©ibed u n˙adem minn Michael Calleja ta’ Studio Konnect, ser jittella’ fuq ilYouTube channel u pjattaformi soçjali o˙ra ta’ Red Electrick illum fid-9.00am

Skeda kÓ

06.30 07.00 07.15 08.00 08.30 10.00 11.10 11.30 12.30 12.40 13.00 14.00 15.00 15.30 16.25 17.30 17.40 18.20 19.30 20.25 21.30 23.00 23.30

17|05|2015 27

kullhadd.com

10.45 11.45 12.30 14.00 14.05 15.30 16.30 17.00 18.00 18.05 18.45 19.30 19.55 20.10 20.40 21.40 21.45 23.15

Net News Gateway To Miss World (R) G˙alkul˙add Quddiesa Mis-Santwarju Tal-Madonna Ta’ Pinu Il-Óadd fi Sqallija L-Istandard Telebejg˙ Net News Telebejg˙ Iswed Fuq l-Abjad (R) Sport Extra Wheelspin (R) Net News What’s For Dinner News Feed Net News Il-Eurovision Flusek (R) Vittmi Net News Replay Net News

07.30 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 12.00 12.10 15.00 15.05 17.00

06.00 Film: L’Arrivo Di Wang 06.30 Cultura Nautilus 07.00 Once Upon A Time In Wonderland 07.50 Il Serpente 08.30 Heartland 09.14 Il Giorno Del Diploma 10.00 I Leoni Di Makalolo 10.45 Cronache Animali 11.30 Mezzogiorno In Famiglia 13.00 Tg2 Giorno 13.30 Tg 2 Motori 13.45 Quelli Che Aspettano 15.30 Quelli Che Il Calcio 17.05 Tg2 L.I.S. 17.10 Stadio Sprint 18.10 90° Minuto 19.35 Squadra Speciale Cobra 11 20.30 Tg2 20.30 21.00 N.C.I.S. 21.45 C.S.I. 22.40 La Domenica Sportiva

07.00 08.45 10.55 11.15 11.45 12.00 12.10 12.18 12.25 12.55 14.00 14.15 14.30 15.05 17.15 17.45 18.00 19.00 19.30 20.00 20.10 21.45 23.25

Film: Nefertite Regina Del Nilo Tgr Tgr Estovest Tgr Regioneuropa Ciclismo Tg3 Tg3 Fuori Linea Tg3 Persone Tgr Mediterraneo Il Posto Giusto Tg Regione Tg3 In 1/2 Ora Giro D'italia 2015 Processo Alla Tappa Giro D'italia 2015 Kilimangiaro Magazine Tg3 Tg Regione Blob Che Tempo Che Fa Report Tg3

06.05 06.20 07.00 07.45 08.05

07.00 07.30 07.50 10.00 11.00 12.30 13.30 14.00 14.40 16.15 20.00 20.30 21.10 23.30

06.00 06.25 06.50 07.00 07.15 07.40 08.05 08.15 10.15 12.40 13.10 13.55 14.45 15.15 15.55 17.40 18.30 20.05 21.00 21.45 22.35

11.00 12.00 12.30 14.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Beyond Candid with Giuliana E! News Style Star E! Entertainment Special Kourtney & Khloé Take the Hamptons E! News Celebrity Style Story Fashion Blogger Keeping Up With the Kardashians E! News Keeping Up With the Kardashians Botched Good Work E! News

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 11.40 12.35 13.30 14.25 16.15 17.10 18.05 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

06.00 07.30 09.25 11.15 12.30 15.20 18.20 20.00 22.00 23.35

Supernova Mac Eye Of The Needle The Care Bears Movie Little Dorrit (Night 1) Little Dorrit (Night 2) She Devil Robin L.A. Bounty Number One Fan

08.30 FIA World Touring Car Championship 09.15 Get Ready for Roland Garros 09.30 Giro d'Italia Cycling 10.45 ICF World Cup Sprint Canoeing 12.00 UEFA Under 17 European Championship Football 13.15 Giro d'Italia Cycling 17.45 ICF World Cup Sprint Canoeing 19.00 Tour of California Cycling 21.00 Giro d'Italia Cycling 22.30 Get Ready for Roland Garros 22.45 Motorsports Weekend 23.00 Major League Soccer

06.00 07.00 07.30 08.00 09.00

One News Snajja’ Maltin (R) Pink Panther (R) Flimkien ma’ Nancy (R) Paperscan Aroma Kitchen (R) Identità (R) Cibus One News Telebejgh In D House (R) Tete-A-Tete (R) Popcorn (R) On D Job (R) Mad-Daqqa t’G˙ajn (R) One News On D Road In Demand (R) One News It-Tfal (Eps 29) L-Argument Corpus Delicti (R) One News

Omnibus TG La7 Omnibus L’Aria Che Tira Gustibus La7 Doc Tg La7 Tg La7 Cronache 4 Donne E Un Funerale Josephine, Ange Gardien Tg La7 Tracce Di Rosso I Quattro Dell’oca Selvaggia U-429- Senza Via Di Fuga

07.00 08.00 09.00 10.00

20.40 21.00 23.00 23.15

Euronews A˙barijiet Xjenzarti Quddiesa tal-Óadd Vatican Magazine Sensilhena Luxdesign Harbour Life Househunt Gadgets Euroovision Young Dancers Amber in Concert – Warrior Qormi vs Hibs – FA Trophy G˙awdex illum Stonehenge A˙barijiet g˙all-presuni b’nuqqas ta’ smig˙ Madwarna Kontrattakk Sports News A˙barijiet bl-IngliΩ

06.00 Parlamento Punto Europa 06.30 Unomattina In Famiglia 10.00 Qb: All’Estero Quanto Basta Macao 10.30 A Sua Immagine 10.55 Santa Messa 11.50 A Sua Immagine 12.00 Recita Regina Coeli Da Piazza San Pietro 12.10 A Sua Immagine 12.20 Linea Verde 13.30 Telegiornale 14.00 L’Arena 16.30 Tg 1 16.33 Che Tempo Fa 16.35 Domenica In 18.50 L’Eredità 20.00 Telegiornale 20.35 Flavio Insinna Conduce Affari Tuoi 21.30 Film: Benvenuto Presidente 23.30 Speciale Tg1

12.25 13.00 13.59 14.49 18.30 19.00 19.25 21.25

Televendita Media Shopping Le Regole Dell'amore V Super Partes Dragons. I Cavalieri Di Berk Lupin E Il Mago Dei Computers/Il Virus Beta (Lupin Iii) Carlito Alla Conquista Di Un Sogno Studio Aperto Sport Mediaset XXL Karaoke Apocalypse. L'apocalisse Studio Aperto The Big Bang Theory Da Ladro A Poliziotto Colorado

06.00 07.55 07.59 08.50 10.10 10.40 12.00 13.00 13.40 14.01 16.15 18.45 19.57 20.00 20.40 21.11 23.30

Prima Pagina Tg5 Traffico Tg5 Le Frontiere Dello Spirito Ciak Junior Il Meraviglioso Volo Degli Uccelli Melaverde Tg5 L’Arca Di Noè Scrivimi Una Canzone Domenica Live Rewind Caduta Libera Tg5 Prima Pagina Tg5 Paperissima Sprint Domenica Il Segreto X-Style Motori

06.45 07.05 07.35 08.30 09.00 10.00 10.50 11.30 12.00 13.55 14.45 15.22 18.55 19.35 20.30 21.15 23.52

Tg4 Night News Televendita Media Shopping5 Super Partes Magnifica Italia Terra Santa Messa Le Storie Di Viaggio A... Tg4 Walker Texas Ranger Oltre Il Limite Ieri E Oggi In Tv Quo Vadis? (Di M. Le Roy) Tg4 The Mentalist Tempesta D’Amore The Jackal Mission Impossible

Green Balloon Club Teletubbies Charlie and Lola Gigglebiz Green Balloon Club Teletubbies Charlie and Lola Doctors EastEnders Only Fools and Horses... The Weakest Link Doctor Who Big School Breaking Pointe Little Dorrit Doctor Who The Inspector Lynley Mysteries Little Dorrit Stella Silent Witness Jonathan Creek

06.00 07.00 08.00 09.00 10.00 11.00 11.30 12.30 14.30 15.30 16.30 18.00 19.00 19.30 20.00 21.00 22.00

Diners Drive-Ins and Dives Chopped Amazing Wedding Cakes The Pioneer Woman Siba’s Table Guy’s Big Bite Chopped Diners Drive-Ins and Dives Chopped The Pioneer Woman Guy’s Big Bite Diners Drive-Ins and Dives Rev Run’s Sunday Suppers Siba’s Table Farm Kings Siba’s Table DinersDrive-Ins and Dives

06.00 07.40 09.30 11.20 12.15 12.40 13.10 14.05

21.55 22.50

Toddlers & Tiaras Cake Boss Little People Big World Outrageous 911 Little People Big World Web of Deceit Leah Remini: It’s All Relative Fabulous Baker Brothers: A Bite of Britain Shopping Is My Life Breaking Amish Outrageous Births: Tales From the Crib Something Borrowed Something New Randy’s Wedding Rescue Something Borrowed Something New Mob Wives Six Little McGhees

07.15 07.40 08.05 08.30 09.25 09.50 10.15 10.40 11.10 11.35 12.25 13.15 13.45 14.35 15.00 15.25 15.50 16.15 16.40 17.05 17.30 18.00 18.55 19.45 20.10

Hawaii Life Healthy Appetite With Ellie Krieger Rehab Addict Million Dollar Rooms Kitchen Cousins The High Low Project 10 Grand in Your Hand Selling LA Candice Tells All Giada at Home Model. NYC Color Splash Vintage Hunter House Hunters Selling LA 10 Grand in Your Hand The High Low Project Kitchen Cousins House Hunters Healthy Appetite With Ellie Krieger Hawaii Life Extreme Homes Million Dollar Rooms Color Splash Platinum Weddings

How Do They Do It? Misfit Garage Fast N’ Loud MythBusters Extreme Engineering Storage Wars Canaday Storage Hunters. Auction Hunters Flip Men Wheeler Dealers Treehouse Masters Tanked Airplane Repo World’s Toughest Jobs Gold Divers Running Wild With Bear Grylls The Island with Bear Grylls Dual Survival

07.55 08.20 08.45 09.15 09.40 10.00 10.25 10.55 11.20 11.45 12.10 12.35 13.00 13.20 13.45 14.40 15.25 15.55 16.20 16.45 17.30 18.00 18.25 18.50 19.15

06.00 06.25 10.00 10.55 11.50 12.45 13.40 14.35 15.30 16.25 17.20 18.15 19.10 20.05 21.00 21.55 22.50 23.45

Swamp Brothers Treehouse Masters Bahama Blue Reign of the Dinosaurs River Monsters Ten Deadliest Snakes Wildest Islands North America Natural World Mutant Planet Ten Deadliest Snakes Bahama Blue Rogue Sharks Tanked River Monsters Reign of the Dinosaurs Biggest & Baddest I Escaped Jaws 2

09.00 12.00 15.00 18.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Mantracker Storage Wars Pawn Stars Mantracker The Curse of Oak Island Counting Cars Storage Wars Vikings. Boneless

18.30 18.40 19.45 20.00 20.45 20.55 22.10 22.05 22.50 23.00 23.30

10.05

Stonehenge Madwarna Xjenzarti Gadgets Househunt Malta U Lil Hinn Minnha News Óadd G˙alik News Óbieb u G˙edewwa Quddiesa fl-OkkaΩjoni tal-200 sena mit-Twelid Ta Don Bosco News Nivestigaw x’Qed Nieklu Dot EU News Eurovision Link Britain’s Got Talent Headline News Rajtx Ma Rajtx G˙awdex Illum News Malta u Lil Hinn Minnha

06.00 07.00 08.30 09.00 09.45 10.15 11.15 12.15 12.45 13.15 13.45 14.45 16.45 19.00 19.30 20.30

PAW Patrol Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Teenage Mutant Ninja Turtles T.U.F.F. Puppy Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush Marvin Marvin SpongeBob SquarePants The Penguins of Madagascar The Fairly OddParents iCarly Big Time Rush iCarly SpongeBob SquarePants Teenage Mutant Ninja Turtles The Penguins of Madagascar Sanjay and Craig The Thundermans

15.00 15.55 16.50 17.45 20.05 21.00

28 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ ÇINEMA

jikteb CARMELO BONNICI

MIÇ-ÇINEMA IT foLLoWS

EFFETTIV

ENTITÀ SoPRANATURALI LI SSUS WARA XI ÓADD BIEX ToQToL Atturi Ewlenin: Maika Monroe, Keir Gilchrist, Daniel Zovatto, Jake Weary, Olivia Luccardi Direttur: David Robert Mitchell Distributur: Icon Films Ma˙ru© minn KRS Releasing

Óin: 100 min.

Il-films tal-biΩa’ u t-twerwir minn dejjem kienu ©eneru popolari li ta’ spiss jag˙mlu ddehra tag˙hom fuq il-liΩar ilkbir. Il-ma©©oranza ta’ dawn huma films ta’ rutina li ma fihom xejn ori©inali jew ta’ sustanza. Però, kultant Ωmien jo˙or©u xog˙lijiet tassew affaxxinanti li jag˙tu spinta u impatt kredibbli lil dan it-tip ta’ produzzjonijiet. Diretturi b˙al William Friedkin (The Exorcist), Tobe Hooper (The Texas Chainsaw Massacre ), John Carpenter ( Halloween u o˙rajn), Wes Craven (A Nightmare On Elm Street ), xi films ta’ Clive Barker, Hideo Nakata (Ringu u xi films o˙ra ÌappuniΩi talbiΩa’) kif ukoll James Wan (Saw), u diretturi o˙rajn injettaw demm ©did u andament interessanti lil dan it-tip ta’ ©eneru. Kultant ukoll jo˙rog xi film mag˙mul b’ba©it Ωg˙ir li jikkrea atmosfera eçitanti u eΩileranti li ma tobsorhiex. Wie˙ed minn dawn hu It Follows li g˙all-ewwel ing˙ata ˙ru© limitat u anke ntwera fil-festival ta’ Cannes, imbag˙ad il-kelma ©riet u

wara ˙are© fuq çirkolazzjoni akbar. David Robert Mitchell, iddirettur u kittieb tal-istorja ta’ It Follows isostni li bbaΩaha fuq ˙olm ta’ spiss li kellu meta kien iΩg˙ar, fejn xi ˙add qed isus warajh bil-mod iΩda b’determinazzjoni soda. Jay Height (Monroe), tfajla teenager, wara ˙afna attentati jkollha relazzjoni sesswali ma’ Hugh (Weary). Dan jammoniha li b’din l-azzjoni g˙addielha sa˙ta, fejn spirtu li jibdel surtu u li jimxi bil-mod ˙afna se jibda jsus warajha. Biex te˙les minnu, qabel joqtolha, trid torqod ma’ xi ˙add ie˙or. Hawn tibda odissea ta’ ©iri ’l hawn u ’l hinn biex tipprova ta˙rab minn dawn l-ispirti malinni sopranaturali, meg˙juna minn diversi qraba u ˙bieb li j˙obbuha. Jekk hi til˙aq tmut, is-sa˙ta ter©a’ taqa’ fuq min tahielha. Minkejja li It Follows hu interpretat minn Ωg˙aΩag˙ mhux mag˙rufa, dan it- thriller talbiΩa’ kontinwament g˙andu andament li jiggalvanizzak, b’interpretazzjonijiet vigoruΩi fejn il-˙biberija u s-solidarjetà

Çert. 15

ta’ bejniethom jiddominaw. L-influwenza ta’ John Carpenter, speçjalment fixxog˙ol tieg˙u Halloween u anke waqtiet mill-film ÌappuniΩ The Ring ( Ringu ) jispikkaw, b’muΩika qawwija ta’ Disasterpeace li tixbah ˙afna lil dik li kien jikkom-

PRoJEcT ALMANAc

poni Carpenter. L-uΩu tal-liΩar wiesa’ (cinema scope ), mimli movimenti ta’ azzjoni fluwida tal-kamera anke fil-©nub, tfakkar ukoll fix-xog˙lijiet ta’ dan id-direttur. Film li tassew impressjonani. Forsi nistennew xi sikwel. KONFUÛ

ÛGÓAÛAGÓ JESPERIMENTAW B’RIÛULTATI DIÛASTRUÛI Atturi Ewlenin: Jonny Weston, Sofia Black D’Elia, Sam Lerner, Allen Evangelista, Virginia Gardner Direttur: Dean Israelite Distributur: Paramount Ma˙ru© minn KRS Releasing

Project Almanac huwa film tax-xjenza fittizja, iddominat miΩ-Ωg˙aΩag˙, li jiΩvol©i forma ta’ thriller medjokri, wara sejba straordinarja. Din il-produzzjoni tikklassifika fil©eneru ta’ films, li saru tant popolari, mag˙rufa b˙ala found footage (films bi stil ta’ dokumentarju, fejn suppost graw xi avvenimenti mhux normali misjuba fuq film mi©bud qabel u li x’aktarx min ©ibdu issa hu mejjet, vittma ta’ çirkostanzi misterjuΩi). Minn dan il-lat, Project Almanac jixbah il-manjiera ta’ xog˙lijiet b˙al The Blair Witch Project , Apollo 18 u diversi o˙rajn. David Raskin (Weston), teenager ta’ 17-il sena, meta jsir jaf li ommu Kathy (Amy Landecker) se tbig˙ id-dar, flimkien ma’ o˙tu Christina (Gardner) u ˙biebu, Adam Le (Evangelista) u Quinn Goldberg (Lerner), jinΩlu filkantina u jfittxu fl-affarijiet li ˙alla missieru, Ben, li miet fi kraxx bil-karozza, bit-tama li

Óin: 106 min. Çert. 12A jsib xi ˙a©a li tista’ tirrendilu l-flus ˙alli jkun jista’ jid˙ol f’kulle©© tat-teknolo©ija. Huma jsibu l-pjanijiet ta’ apparat li Ben kien qed jiΩviluppa bil-mo˙bi g˙allmilitar tal-Istati Uniti. Billi David u s˙abu huma kollha ffissati fix-xjenza, dawn juΩaw l-apparat li jsibu u ˙wejje© o˙ra li jisirqu mill-iskola biex jibnu magna taΩ-Ωmien (time machine), li tista’ tie˙dok lura jew ’il quddiem fiΩ-Ωmien. Dan l-esperiment, li jsemmuh Project Almanac, ikun suççess, imma l-kumplikazzjonijiet li jse˙˙u wara se jkunu ta’ danni g˙al kul˙add, fejn anke jse˙˙u avvenimenti katastrofiçi fid-dinja. Min˙abba dawn l-avventuri li Ω-Ωg˙aΩag˙ jg˙addu minnhom anke meta jmorru lura fil-passat biex ibiddlu çerti avvenimenti li se˙˙ew u min˙abba laqtiet romantiçi, dan ix-xog˙ol ifakkar ukoll f’ Back To The Future . G˙alkemm din il-produzzjoni tesibixxi ˙jiel ta’ ori©inalità, listorja hija wa˙da pjuttost

konfuΩa bit-tendenza li sserrep waqt li l-andament hu muri minn kamera mpo©©ija

mal-art li tag˙mel, ˙afna drabi, il-fotografija u anke liΩvilupp wie˙ed irritanti.

ÇINEMA KÓ

kullhadd.com

17|05|2015 29

A ROYAL NIGHT OUT

ÌENJALI

ÛEWÌ TFAJLIET SPEÇJALI JIÇÇELEBRAW MA’ ELUF KBAR F’REBÓA STORIKA Atturi Ewlenin: Sarah Gadon, Bel Powley, Rupert Everett, Emily Watson, Jack Reynor, Ruth Sheen Direttur: Julian Jerrold Distributur: Lionsdale UK Ma˙ru© minn KRS Releasing Wie˙ed mill-avvenimenti tassew uniçi u straordinarji li qatt ©raw fir-Renju Unit (u l-Ewropa ˙ielsa kollha) kien dak tat-8 ta’ Mejju 1945. Dakinhar Londra kollha kienet qed tiççelebra reb˙a storika – VE Day (Victory in Europe Day), reb˙a fuq ilfFaxxiΩmu u n-NaΩisti u l-waqfien tal-gwerra. F’Buckingham Palace, Ωew© tfajliet a˙wa, Ωg˙aΩag˙ prinçipessi, EliΩabetta (Gadon) (wara r-Regina tal-Gran Brittanja) u o˙tha iΩg˙ar minnha, Margaret (Powley) kienu anzjuΩi ˙afna li jing˙aqdu mal-popolin biex jiççelebraw mag˙hom f’dik il-lejla. Din kienet xi ˙a©a li qatt ma nstemg˙et fil-˙ajja ta’ persuni rjali. Wara li pperswadew lill©enituri tag˙hom, ir-Re George (Everett) u r-Re©ina Margaret

Óin: 97 min. Çert. 12A (Watsom), huma ˙ar©u fit-triqat incognito però b’Ωew© gwardji mag˙hom. Ta’ tfajliet spirituΩi li huma, raw kif g˙amlu biex isibu ru˙hom ming˙ajr xkiel ta’ g˙assiesa fuqhom u verament kellhom xalata nobis meta huma aççidentalment jinfirdu. A Royal Night Out, li hu rakkont pjuttost fittizju ta’ ©rajja vera, aktar jiffoka x’g˙adda minn EliΩabetta. A Royal Night Out hu speçi ta’ kummiedja b’toni drammatiçi imma kontinwament divertenti u allegruΩ. Fil-bidu naraw liΩΩew© tfajliet ji©©errew fer˙anin mal-palazz, b’EliΩabetta aktar riservata u matura u o˙tha Margaret, ta’ ˙mistax-il sena, mo˙˙ ir-ri˙ u lventa. Meta jilbsu pulit biex jo˙or©u jgawdu mannies komuni, ikunu tant eleganti li qishom l-istepsisters fil-˙rafa

ta’ Cinderella. Infatti, il-ku©ina tag˙hom Margaret Rhodes iddeskriviet din l-attitudni b˙ala ‘Cinderella in reverse’. Din il-produzzjoni tant pjaçevoli u mexxejja ©abet quddiem g˙ajnejja film ie˙or divers, ta’ bosta snin ilu, b’andament simili. A Night On The Town li

fl-Amerika kien jismu Adventures In Babysitting. IrRe©ina EliΩabetta, wara, fid-djarju tag˙ha, ammettiet li dakinhar hi u o˙tha ˙adu gost immens u l-uniku biΩa’ tag˙hom kien li jintg˙arfu min-nies. Wara suççess kbir li kisbu produzzjonijiet tipikament Brittaniçi

f’pajjiΩhom b˙al The Queen u The King’s Speech, nistenna li A Royal Night Out , li tassew impressjonani kemm jiΩvol©i b’manjiera ©enjali, g˙andu jirrepeti l-istess suççess, anke ma’ udjenzi anzjani. Dan ix-xog˙ol hu tribut li jixraq g˙all-okkaΩjoni tas-70 Anniversarju ta’ VE Day.

FAR FROM THE MADDING CROWD

AFFAXXINANTI

XOGÓOL LETTERARJU KLASSIKU JERÌA’ JINÓADEM B’KAPAÇITÀ STRAORDINARJA Atturi Ewlenin: Carey Mulligan, Matthias Schoenaerts, Michael Sheen, Tom Sturridge, Juno Temple, Jessica Bardem Direttur: Thomas Vinterberg Distributur: 20th Century Fox Ma˙ru© minn KRS Releasing

L-awtur u poeta IngliΩ, Thomas Hardy (1840-1928), wie˙ed mill-i©ganti tal-letteratura Brittanika twieled f’Dorsetshire. Wara li studja b˙ala perit u ddistingwa ruhu f’dan il-qasam, sar kritiku ta’ larti, però wara sab il-qawwa tieg˙u fil-letteratura kreattiva. L-ewwel xog˙ol verament ta’ klassi tieg˙u kien Far From The Madding Crowd li kitbu fl1874. Wara, waslu o˙rajn li b˙al dan il-kapulavur ©ew ukoll addattati g˙al fuq il-liΩar çinematografiku, b˙al Tess jew

Óin: 119 min. Çert. 12A

Tess Of The D’Urbervilles u Jude (Jude The Obscure). Fuq it-televiΩjoni, The Mayor Of Casterbridge ukoll kellu suççess konsiderevoli. Fin-novelli ta’ dan il-kittieb famuΩ il-karattri tieg˙u ©eneralment huma bnedmin ta’ temperament qawwi u spirituΩ, li jfittxu l-im˙abba; li aktarx twassal g˙all-mumenti ta’ disperazzjoni, melodramma palpabbli u xi tra©edja. Il-kampanja panoramika ta’ fejn kien jg˙ix u trabba dejjem tiddomina fl-opri tal-kitba tieg˙u. Far

Far From The Madding Crowd kien di©à n˙adem fl-1967, b’atturi llum rinomati, b’xejra epika l-aktar tal-ambjent pastorali vast ta’ Dorset, b’andament aktar potenti u drammatiku u ballati isba˙. Din il-verΩjoni ©dida wkoll ta’ grandezza poetika, hi aktar komfortabbli g˙as-sensi, speçjalment l-g˙ajnejn, imma loskurità drammatika u l-element ta’ tra©edja huma wkoll inkluΩi. Fis-sena 1870, f’Dorset l-Ingliterra, Bathsheba Everdene (Mulligan), orfni li ta˙dem fir-razett ta’ zijitha, hi l-kataklista li se tqanqal lintriççi kollha li se jse˙˙u f’Westbury, il-post fejn wirtet ir-razzett ta’ zijuha. Din il-mara verament indipendenti u fuq ru˙ha, xi ˙a©a tassew straordinarja fl-epoka Vittorjana g˙ax, kif jg˙id Hardy stess, kienet tistmerr lil dawk in-nisa li jseftru lill-ir©iel u li kienet t˙ossha suffiçjenti biΩΩejjed biex tkampa g˙al rasha, tirrifjuta offerta ta’ Ωwie© mill˙abrieki rag˙aj, Gabriel Oak (Schoenaerts). Wara li tag˙ti x’jifhem li tixtieq lill-bidwi sinjur, William Boldwood (Sheen), tiltaqa’, meta riekba Ω-Ωiemel, masSurgent Francis Troy (Sturridge) li suppost kellu jiΩΩewwe© lil Fanny Robbin (Temple). Dawn malajr jie˙du grazzja ma’ xulxin u jiΩΩew©u. Ftit wara din l-unjoni ma tidhirx li kienet adattata u Troy jisparixxi, ma˙sub li aktarx g˙ereq. L-g˙aw© kollu jinqala’ wara u dak li ˙add ma basar jista’ ji©ri. Id-direttur DaniΩ,

Thomas Vinterberg, b’laqta ©enwina jippreΩentalna b’mod grandjuΩ il-kampanja tal-˙olm tant g˙al qalb l-awtur. Carey Mulligan tinterpreta lil Bathsheba Everdene b’apparenza ©entili u innoçenti, imma minn ©ewwa b˙ala mara determinata li tuΩa l-ir©iel g˙all-kapriççi tag˙ha u ma

t˙alli lil ˙add jisfrattalha lpjanijiet ta’ mo˙˙ha – strate©ija bil-wisq riskjuΩa fi Ωmienha. Far From The Madding Crowd il-©did jikkumplimenta bis-s˙i˙ ix-xog˙ol ta’ qabel; hu ma˙dum b’seng˙a kbira, b’xi xeni qishom pittura u tassew jispjega bid-dettall il-karattri kumplessi tal-istorja.

L-AQWA ÓAMES FILMS Bejn 06.05.2015 u 10.05.2015

The Avangers: Age Of Ultron Fast & Furious 7 Paul Blart: Mall Cop 2 Woman In Gold John Wick

KOMPETIZZJONI EMPIRE CINEMA Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: Fuq x’hiex jitratta l-film A Royal Night Out? Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙ tal-©img˙a li g˙addiet: JUSTIN ZAMMIT, 132, Marcarm, Vjal Kottoner, il-Fgura.

30 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI PROPRJETÀ

Flat f’Birkirkara, f’Ωona kwieta. Flat bi 3 kmamar tas-sodda, lest biex tid˙ol fih, bl-g˙amara b’kollox, uΩu ta’ bejt, washroom, terrazzin, gallarija, eçç. Çempel fuq 9974 2354. TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok. PROPRJETÀ GÓALL-KIRI: Kamra f’g˙alqa g˙all-kiri, firRabat Malta. Ideali g˙all-BBQs u ˙in ta’ rilassament. Çempel 7960 2583. AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ

Billiard table , kundizzjoni tajba ˙afna b’qies ta’ metru b’Ωew© metri. Mixtri €500. Talba g˙alih hija €250. Çempel fuq 2169 1301 jew 7969 1301. Sett komplut ta’ car-seat covers ta’ lewn griΩ çar. Inxtraw 6 xhur ilu. Prezz €35. Cempel 7930 0261.

Cover tal-karozza g˙ax-xita u ta’ ta˙t tad-drapp. Kundizzjoni tajba. Prezz €40. Çempel 7930 0261. G˙andna varjetà kbira ta’ arlo©©i b˙al Tissot, Citizen, Casio, Michael Kors, Fossil, Esprit, Festina u Q&Q. Issibilna wkoll arlo©©i ta’ mal˙ajt, Ωveljarini u selezzjoni ta’ Cuckoo Clocks mill-Black Forest. Noffru servizzi rigward tiswija ta’ kull tip ta’ arlo©© kif ukoll nibdlu batteriji, çineg,

naqtg˙u kull forma ta’ ˙©ie©a, eçç. G˙al dawk l-arlo©©i tajbin g˙all-ilma, noffru s-servizz ta’ water pressure test waqt li tistennew g˙alih. Nispeçjalizzaw ukoll fuq tiswija ta’ grandfather clocks u kull tip ta’ clock. It-tiswija hija bil-garanzija. G˙al aktar informazzjoni Ωur is-sit: www.expresswatchrepairs.com jew irrikorru 110, Triq il-Kungress Ewkaristiku, il-Mosta. Çempel 2141 7235. SERVIZZI Korsijiet f’livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet tal-ECDL. Prezz €35 kull module. Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙all-kiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stili ballroom jew Latin-Amerikan. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin g˙allbeginners u kompetizzjonijiet minn Imperial Qualified Dance Teacher (ISTD) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm. Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants , nannies , nies im˙arr©in biex iΩommu kumpanija, g˙ajnuna fid-djar u night sitters . Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna wkoll g˙allkiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital beds . G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn in-

numri: 2137 6946/9947 0178. XOGÓOL TA’ MANUTENZJONI G˙al kull tip ta’ kisi bil-©ibs, ramel u siment, graffiato , Ωebg˙a, xog˙ol fuq l-antik, xog˙ol fuq il-pond, madum, membrane , dawl u ilma. Çempel fuq 7928 5444. Tiswija u installazzjoni ta’ estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. Çempel fuq 7993 0419. Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Çempel lil Jason fuq in-numru 2143 2352 jew 9947 7167. Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bil-pont, kisi bil-©ibs u graffiato . Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). Çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811. WP Ltd ta’ Triq ix-Xitwa, Óal Qormi, jispeçjalizzaw f’xog˙ol ta’ waterproof membrane, damp proofing u rubberised paint. 25 sena esperjenza. Stimi b’xejn u prezz moderat. Çempel 2148 8972, 2143 8326, 9944 5527 jew 9949 3840 jew Ωur is-sit www.wpmalta.com G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn bin-numru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com Il-bejt tieg˙ek jag˙mel l-ilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-proble-

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

ISEM, KUNJOM, NUMRU TAT-TELEFOWN/MOWBAJL U INDIRIZZ

ma. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali blaqwa materjal ISO pool. G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur is-sit www.kendawaterproofing.co m AVVIÛI OÓRA MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars , strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba tal-muΩika tat-tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. AGR AUTO JAPANESE PARTS GÓ ALL- K AR OZZI : Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’ Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutchParts ©enwini. es, eçç. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 0295. Email : alex@agrautoparts.com TALB A L ILL-ISPIRTU SSANTU Int li ssolvi l-problemi kollha, dawwal it-toroq kollha tieg˙i biex nikseb dak li ne˙tie©. Inti li tajtni d-don divin biex na˙fer u ninsa d-deni kollu li jsir kontra tieg˙i, li f’kull mument ta’ ˙ajti tkun ma©enbi. F’din it-talba qasira nixtieq nirringrazzjak ta’ dan kollu, waqt li nikkonferma

mill-©did li qatt ma ninfired minnek, anke quddiem lilluΩjonijiet materjali. Nixtieq li nkun mieg˙ek fil-glorja ta’ dejjem. Grazzi g˙all-˙niena tieg˙ek lejja u lejn dawk li ji©u minni. Din it-talba g˙andha ting˙ad tlett ijiem wara xulxin. Wara tlett ijiem it-talba tkun maqlug˙a, anke jekk g˙all-bidu tidher diffiçli. Ittalba g˙andha tkun ippubblikata mill-ewwel wara li tinqala’ l-grazzja bla ma tissemma x’kienet. POST VAKANTI: Jin˙tie©u negozjaturi esperjenzati biex full-time . ja˙dmu Kundizzjonijiet ta’ xog˙ol tajbin ˙afna kif ukoll commissions g˙olja li jing˙ataw lill-˙addiem ideali. Kull min japplika je˙tie© ikun: smart , matur u jkollu personalità pjaçevoli u outgoing , ikollu ˙iliet organizzattivi u komunikattivi eççellenti, kapaci ja˙dem f’ team u kapaçi ja˙dem fuq inizjattiva wa˙du, ikun kunfidenti fil-Malti u lIngliΩ, u jkollu l-karozza tieg˙u. Ser jing˙ata ta˙ri© komplet. Kull min huwa interessat g˙andu jibg˙at CV fuq info@sapphirerealestate.com jew içempel 9984 1963. NIGRET NIGHT CLUB AND RESTAURANT, LABOUR AVE , IR-R ABA T, M ALTA. Naççettaw bookings g˙al coffee mornings, lunches u dinner dances u g˙al kull okkaΩjoni. Miftu˙in fil-weekends u cabaret shows minn Odessa Green, Renato u Freddie Portelli. G˙al aktar informazzjoni çemplu 2145 4858/2145 4908/7945 4908. Inservu wkoll take away . Tistg˙u ΩΩuru s-sit elettroniku www.nigretnightclub.com jew www.nigretnc.com

Offerta 1: ©imag˙tejn

€5

Offerta 2: 5 ©img˙at

€10

Offerta 3: 2 avviΩi g˙al 5 ©img˙at

€15

Offerta 4: 13-il ©img˙a

€30

Offerta 5: 26 ©img˙a

€56

Offerta 6: 52 ©img˙a

€93

ÓLAS B’CASH JEW CHEQUE LIL: Sound Vision Print Ltd, KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717.

AVVIÛI kÓ

kullhadd.com

AVVIÛIÌENERALI Serata divertenti mill-AK – Xag˙ra Illum, it-tfal u l-adulti tal-Azzjoni Kattolika fix-Xag˙ra se jtellg˙u serata divertenti g˙all-familja kollha fuq il-palk tad-Dar tal-Azzjoni Kattolika wara l-knisja parrokkjali ta’ Maria Bambina fis-7.00pm ta˙t id-direzzjoni tas-Sinjura GuΩa Azzopardi u li se tkun tinkludi wkoll sketch komiku. Il-pubbliku kollu huwa mistieden. JippreΩenta l-programm il-Kav. Joe M. Attard. AvviΩ mill-Kunsill Lokali ta’ Óal Tarxien Il-Kunsill Lokali ta’ Óal Tarxien javΩa illi nhar it-Tlieta 16 ta’ Ìunju 2015, fis-6.30pm fl-uffiççju amministrattiv tal-Kunsill Lokali ser issir laqg˙a fuq in-neighbourhood watch g˙ar-residenti ta’ Vjal Simmons. Imbag˙ad nhar it-Tlieta 30 ta’ Ìunju 2015 fis-6.30pm fl-uffiççju amministrattiv tal-Kunsill Lokali ser issir laqg˙a o˙ra fuq inneighbourhood watch g˙ar-residenti ta’ Triq Spiru Spiteri, Triq Moyra Mintoff, Triq Dun Mikiel Vella, Triq Çikku Saliba u Triq Dar tal-Kejka. Il-laqg˙at ser jittrattaw il-kriminalità u l-mod ta’ kif nistg˙u nnaqsu l-inçidenza tal-kriminalità f’Óal Tarxien billi tit˙addem sistema effettiva ta’ neighbourhood watch f’diversi Ωoni ta’ Óal Tarxien. Lejla ta’ tifkira F’©ie˙ ix-xandar Charles Arrigo (1929-2006) u l-poeta Vincenzo Maria Pellegrini (1911-1997) bis-sehem ta’ Dr Alexandra Camilleri Warne, Charles Saliba u l-pjanista Simone Attard, nhar il-Ìimg˙a 22 ta’ Mejju 2015 fis7.30pm fir-Razzett tal-MarkiΩ, Triq Wied il-G˙asel, ilMosta Il-qofol tas-serata jintla˙aq bl-inawgurazzjoni talbustijiet ta’ dawn iΩ-Ωew© persona©©i Beltin li ˙admu floqsma tag˙hom biex jg˙ollu ’l fuq l-identità ta’ pajjiΩna The Blue Costume Party ma’ DJ Ryan Spiteri fl-Imqabba Fl-okkaΩjoni tal-Festa tal-Madonna tal-Ìilju 2015, isSezzjoni Ûg˙aΩag˙ fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser torganizza l-party annwali talfesta mag˙ruf b˙ala l-Blue Costume Party fil-KaΩin tasSoçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju li jinsab fil-pjazza ewlenija tal-Imqabba nhar il-Ìimg˙a 12 ta’ Ìunju 2015, li ser jag˙ti bidu bl-aktar mod brijuΩ lill-festa talMadonna tal-Ìilju 2015. Ser ikun hemm divertiment muΩikali mill-aqwa pprovdut mid-DJ tant popolari Ryan Spitri flimkien ma’ daqq ta’ marçi brijuΩi f’atmosfera tassew tajba ta’ festa. Ilparty ser jibda’ mit-8.00pm ’il quddiem. Kul˙add huwa mistieden jattendi u d-d˙ul huwa b’xejn g˙al kul˙add. Aktar dettalji jinkisbu mis-sit elettroniku tas-Soçjetà www.talgilju.com jew çempel 7985 3044.

Pasta night bis-sehem ta’ Klassi G˙alina fl-Imqabba Fl-okkaΩjoni tal-festa ad unur il-Madonna tal-Ìilju 2015, il-Kumitat Amministrattiv fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser jorganizza pasta night nhar is-Sibt 13 ta’ Ìunju 2015 fit-8.00pm, fil-pjazza ewlenija tal-Imqabba, quddiem il-KaΩin tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju. Ji©u servuti tipi differenti ta’ g˙a©in. Waqt din l-attività ser ikun hemm divertiment muΩikali, u b˙ala mistednin speçjali ser ikun hemm ittim ta’ Klassi G˙alina li ser jallegraw lil dawk kollha preΩenti. Kul˙add huwa mistieden jattendi f’atmosfera brijuΩa. Riservazzjonijiet isiru fuq 7985 3044. u aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com Óru© tal-istatwa tal-Madonna tal-Ìilju min-niçça Nhar il-Óadd 14 ta’ Gunju 2015 ser issir iç-çerimojna tal-˙ru© solenni min-niçça tal-istatwa artistika u devota tal-Madonna tal-Ìilju u l-espoΩizzjoni solenni tag˙ha fuq il-bradella artistika fiç-çentru tal-knisja parrokkjali tal-Imqabba. L-istatwa ser tkun esposta g˙al ˙mistax-il ©urnata ta’ qima pubblika fl-okkaΩjoni tal-festa tal-Madonna talÌilju, li ser ti©i ççelebrata nhar il-Óadd 21 ta’ Ìunju. Iççerimonja tibda’ fl-10.30am u d-devoti kollha ta’ Marija Immakulata huma m˙e©©a li jattendu. Aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com

17|05|2015 31

32 17|05|2015

kullhadd.com

It-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

It-tlieta

l-Erbg˙a

KÓ AlMANAKK

RItRAtt MIll-ANtIK

Sitwazzjoni Ìenerali: Arja ta’ pressjoni baxxa fuq it-Tramuntana tal-Libja testendi fuq iç-çentru tal-Mediterran lejn it-Tramuntana tal-Italja. L-OGÓLA TEMPERATURA: 21°C L-INQAS TEMPERATURA: 17°C

23°C

25°C

27°C

INDIÇI UV: 7

17°C

18°C

TEMP: Ftit jew wisq imsa˙˙ab li jsir imsa˙˙ab b’xi ˙albiet tax-xita iΩolati li jistg˙u jkunu birrag˙ad.

Il-Óamis

Il-Ìimg˙a

Is-Sibt

VIÛIBBILTÀ: Tajba minbarra fix-xita RIÓ: Moderat g˙al ftit qawwi mill-Majjistral, lokalment ftit qawwi g˙al qawwi kultant, u jdur mill-Punent il-Lbiç. B AÓ AR: Moderat g˙al qawwi lokalment qawwi kultant IMBATT: Baxx Punent g˙all-Majjistral, kultant baxx im˙awwad TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 19°C

27°C

24°C

26°C

17°C

16°C

17°C

SpIÛERIjI lI jIftÓU llUM Il-ÓAdd

dIN Il-ÌIMgÓA MIll-IStoRjA

Empire Pharmacy, 77, Triq it-Teatru l-Antik, il-Belt Valletta Fra Diego Dispensary, 94, Triq Villambrosa, il-Óamrun Evans Pharmacy, 96/98, Triq San Bastjan, Óal Qormi St Bartholomew Pharmacy, 30, Triq Fleur-De-Lys, Santa Venera St Matthew’s Pharmacy, Triq ix-Xatt, il-GΩira Penny Lane Pharmacy, Triq is-Sejjie˙, is-Swieqi Norman’s Pharmacy, 133, Triq il-Kbira, Tas-Sliema St Catherine Pharmacy, Triq id-Dielja k/m Triq Santa Katerina, Ó’Attard Sta Margherita Pharmacy, Vjal il-Qalbiena Mostin, Santa Margherita Estate, il-Mosta Euro Chemist, Triq il-Kurazza, il-Qawra Brown’s Paola Square Pharmacy, 64/65, Pjazza Antoine De Paule, Ra˙al Ìdid White Cross Pharmacy, Shop A, Block 1, Fuq San Pawl, Bormla St Anne Pharmacy, Triq il-Qaliet, Wied il-G˙ajn Martin’s Pharmacy, 182, Triq BirΩebbu©a, BirΩebbu©a Prestige Pharmacy, 16, Triq San ÌuΩepp, Óal Kirkop 21.05.2014 Jinfeta˙ g˙all-pubbliku l-muΩew nazzjonali tal-11 ta’ Menelo Pharmacy, Triq it-Tabib Nikol Zammit, is-Si©©iewi Settembru Imtarfa Pharmacy, 207, Triq San David, l-Imtarfa G˙awdex Fontana Pharmacy, Triq il-G˙ajn, il-Fontana Xag˙ra Pharmacy, 55, Triq il-Knisja, ix-Xag˙ra

NUMRI REBBIEÓA LOTTU

33 87 67 59 65 63 75 62

SUPER 5

35 08 18 45 26

GRAND LOTTERY

03 08

07 08 09 09 04

KTIEB KÓ

17|05|2015 33

kullhadd.com

KOMPETIZZJONI KTIEB KTIEB GÓAT-TFAL

SAN ÌORÌ U D-DRAGUN

San Ìor© huwa bla dubju wie˙ed mill-qaddisin liΩjed ma˙buba f’Malta, u ©enerazzjonijiet s˙a˙ ta’ tfal kibru bil-le©©enda tal-qtil tad-dragun min-na˙a ta’ San Ìor©. IΩda sal-lum ma kienx g˙ad hawn ktieb bil-Malti li jirrakkonta din il-©rajja lit-tfal. Merlin Publishers ˙asbu biex itaffu g˙al dan innuqqas, u g˙adhom kif ippubblikaw addattament bil-Malti tal-le©©enda ta’ San Ìor© u d-dragun, blisem Il-le©©enda ta’ San Ìor© u d-Dragun. Forsi mhux kul˙add jaf li San Ìor© huwa qaddis popolari ˙afna wkoll Spanja, speçifikament fir-re©jun tal-Katalonja fejn ori©ina l-Jum Dinji tal-Ktieb. Fil-fatt, il-le©©enda tg˙id li l-qtar tad-demm middragun maqtul ittrasformaw rwie˙hom f’ward, u li

n-nies bdiet tag˙ti warda u ktieb lil xulxin fit-23 ta’ April. Mill-Katalonja, fejn bdiet din it-tradizzjoni, kompliet tinfirex mad-dinja kollha – g˙alkemm f’˙afna bnadi l-assoçjazzjoni mal-fjuri spiççat u llum il-©urnata ji©i biss imfakkar il-ktieb – u minn hemm beda ji©i ççelebrat Jum il-Ktieb. Din it-traduzzjoni, xog˙ol l-awtur Pierre J. Mejlak, tirrakkonta bil-Malti l-istorja ta’ San Ìor© f’lingwa©© adattat g˙al tfal Ωg˙ar. Dan huwa ktieb bi stampi bil-kulur f’kull pa©na li se jsa˙˙ar lit-tfal minn sitt snin ’il fuq bil-©rajja tal-kavallier kura©©uΩ li jsalva lill-prinçipessa minn ˙alq id-dragun. Il-ktieb Il-le©©enda ta’ San Ìor© u d-Dragun seta’

ji©i ppubblikat grazzi wkoll g˙all-assistenza tal-istitut Katalan li jippromovi l-kultura Katalana madwar id-dinja: l-Institut Ramon Llull. Dan il-ktieb tnieda uffiçjalment minn Merlin Publishers fil-Jum Dinji tal-Ktieb, fl-Iskola Primarja San Ìor© ta’ Óal Qormi, ta˙t il-patroçinju talPresident ta’ Malta l-E.T. Marie-Louise Coleiro Preca. Waqt iç-çerimonja saret dramatizzazzjoni tal-istorja, u l-President ©iet ippreΩentata bi ktieb u warda – skont it-tradizzjoni – minn student taliskola stess. Il-le©©enda ta’ San Ìor© u d-Dragun jinsab g˙allbejg˙ mill-˙wienet tal-kotba kollha, jew bl-internet direttament minn www.merlinpublishers.com

Mistoqsija: Fejn bdiet it-tradizzjoni tal-g˙otja ta’ warda u ktieb?

Ibag˙tu r-risposta tag˙kom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun, u tid˙lu biç-çans li tirb˙u l-ktieb IL-LEÌÌENDA TA’ SAN ÌORÌ U D-DRAGUN ©entilment ipprovdut minn Merlin Publishers. Ir-rebbie˙ jit˙abbar nhar il-Óadd 24 ta’ Mejju. Ir-rebbie˙a huma mitluba ji©bru l-ktieb miç-Çentru Nazzjonali Laburista fil-Óamrun billi jippreΩentaw il-karta tal-identità mit-Tlieta sal-Ìimg˙a bejn id-09.00 u t-15.00, u s-Sibt bejn l-10.00 u l-16.00, eskluΩ festi pubbliçi. Intant, ir-rebbie˙ tal-ktieb JINÛLULEK GÓASEL huwa:

TWANNY MIFSUD, 13, L-Ortwa, Triq il-Mitjar, Óal Luqa, LQA 1191.

34 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ logÓoB

B’4 numri 0534 0607 0779 0936 1078 1214 1320 1879 1880 1950 2386 2518 2741 3431 3439 3936 4322 4566 4836 5004 5590 5627 5649 6084 6515 6554 6558 7865 8090 8568 8699 8993

9087 9437 9646 9765 9937 9968

B’5 numri

B’6 numri

00009 02589 04405 05338 12552 20548 21052 37658 46520 47056 51560 56467 59509 63679 67676 69516 70630 89664 90867 91420 93166 99662

148060 323645 350843 510766

Bi 8 numri 53591821 70215374 82515910 85008106

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem: .......................................................................................... Indirizz:......................................................................................... ..................................................................................................... Rebbie˙a tal-©img˙a l-o˙ra: VALERIA SULTANA, Block 2, Flat 3, Apt 25 Anniversarju, Óal Kirkop.

Kompetizzjoni Centro Casalinga Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

17|05|2015 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin:

Weqfin:

Kompli l-qawl: A˙jar bl-aptit inkella bit-..... (5) 4. Bl-ingravata tkun pulita ˙afna (4) 7,12w. Ta˙t spalltu (4) 9. Ara 3 10. Çitru (6) 12. Resident g˙al ftit jiem (6) 16,23. Politiku KanadiΩ (7) 18,19. Ir-re tal-©ungla (5) 19. Ara 18 20. Politiku Taljan (5) 21. Ara 2 23. Ara 16 24. Serja ˙afna (5)

Jekk tiΩviluppah tag˙mel karriera (6) Kunjom (6) Futbol (6) Jaqtg˙u ˙afna (6) Tistrie˙ fuqu (5) Belt antika (9) Ara 6 Ara 7 Renè Inglott Ragonese (1,1,1) Saru a˙jar (6) Taf xi tg˙id (6) Stazzjon Taljan (3) Missier IngliΩ (3) Ara 5

2,2M. 3,9. 5,22. 6,11. 8. 11. 12. 13. 14. 15. 17. 21. 22.

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin: 1. 4. 7,17. 9,19. 10. 12. 16. 18. 20. 23. 24.

ÓobΩa, Çans, Pjanu, Arrigo, Parata, Ilefar, Rak, Di, Vireg, Liam, Ktiel

Weqfin: 1. 2,21M. 3,12W. 5. 6,22. 8. 11. 13,15. 14. 21.

Ówawar, Barkun, Appik, Ara, Spanja, Ja˙firlek, Il, Editorjal, Rigali, Kul

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Ûew© politiçi li dan l-a˙˙ar mexxew il-partiti tag˙hom g˙allelezzjoni li g˙adha kemm saret.

Personalità 1:

Personalità 2:

RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Gwen Stefani

REBBIEÓ TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: PAUL CAUCHI, 17, Triq Windsor, Ra˙al Ìdid, PLA 1427. Nota: l-ittri rebbie˙a jintbag˙tu fl-a˙˙ar tax-xahar.

Christina Aguilera

36 17|05|2015

kullhadd.com

KÓ SPORTS

MUMENTI MILL-MARATONA TA’ PUTTINU

ARSENAL MALTA SUPPORTERS CLUB Matul l-a˙˙ar Laqg˙a Ìenerali Annwali ©ie ma˙tur kumitat ©did sabiex imexxi l-Arsenal Malta Supporters Club g˙al dawn is-sentejn li ©ejjin. Is-Sur Richard Felice Pace li mexxa dan il-klabb g˙al dawn l-a˙˙ar 34 sena issa rtira u minfloku ©ie ma˙tur b˙ala President is-Sur Rodney Azzopardi. Arsenal FC ippreΩentaw lis-Sur Felice Pace rigal ta’ ringrazzjament tax-xog˙ol siewi li hu g˙amel. Dan ©ie ppreΩentat lis-Sur Felice Pace mill-Captain tal-Arsenal Mikael Arteta qabel log˙ba talArsenal fl-Emirates Stadium.

jASON PEPLOw REBAÓ IL-fINALI TAL-KAMPjONAT TAL-MASTER KONTRA ALEx BORG Il-final tal-kampjonat tas-snooker tal-masters intlaghbet fil-kaΩin tal-banda La Vincitrice tal-Isla bejn iç-champion ta’ Malta Alex Borg u Jason Peplow, fuq l-a˙jar min 11-il frame. Kontra kull mistenni, Jason Peplow irnexxielu jeg˙leb lil Alex Borg bil-punte©© ta’ 5-4, minkejja li Borg g˙amel break sabi˙ ta’ 130 punt fil-˙ames frame. Ir-rizultati tal-frames kollha kienu dawn: Frame score, Alex Borg, l-ewwel:1-101 (59); 105 (51,54); 64-11; 62-36; 34-68; 130-0 (130); 25-59; 3866; 20-75, wara l-log˙ba, il-President ta’ MBSA, is-Sur Frans Bugeja rringrazzja liΩ-Ωew© plejers g˙all-kwalità g˙olja ta’ log˙ob, kif ukoll lill-kumitat tal-kaΩin tal-banda La Vincitrice li g˙o©obhom jospitaw din il-finali, kif ukoll lir-referee Maurice Calleja. Il-President tal-MBSA Frans Bugeja talab lil Dr Vincent S. Zammit, il-President tas-soçjetà La Vincitrice biex jippreΩenta t-trofej liΩ-Ωew© plejers.

GÓAL dARB’OÓRA 4-3 U LUxOL REBBIEÓA TAL-KAMPjONAT PREMIER

Luxol huma r-rebbie˙a tal-Kampjonat Premier tal-futsal, wara li fit-tieni finali g˙elbu lil Balzan bliskor identiku tal-ewwel finali, ji©ifieri dak ta’ 4-3. Kienet log˙ba o˙ra mill-aktar eçitanti mimlija b’azzjonijiet tajbin miΩ-Ωew© timijiet. Kienu Luxol li fet˙u l-iskor wara biss tliet minuti, permezz tal-plejer BraΩiljan u captain ta’ Luxol William Barbosa. Disa’ minuti wara, kien l-istess Barbosa li rdoppja l-iskor g˙at-tim minn St Andrew’s. Madwar sitt minuti mit-tmiem tal-ewwel taqsima, kien il-plejer Kroat u kowç ta’ Balzan Frane Despotovic li naqqashom g˙al 2-1. Hekk intemmet l-ewwel taqsima li kienet ferm bilançjata u missielta. Fit-tieni taqsima Ω-Ωew© timijiet re©g˙u ˙ar©u bi grinta liema b˙alha u rajna aktar azzjonijiet fuq kull na˙a. Wara Ωew© minuti log˙ob, Glenn Bonello ©ab id-draw g˙al Balzan u ftit sekondi wara Dean Gera re©a’ po©©a lil Luxol fil-vanta©©. Ftit minuti qabel nofs it-tieni taqsima, re©a’ kien Barbosa li wettaq tripletta personali u skurja r-raba’ gowl g˙al Luxol. Meta kien fadal madwar seba’ minuti log˙ob, kien il-plejer Serb Slobodan Janjic li naqqashom g˙al 4-3 u re©a’ da˙˙al lil Balzan fil-log˙ba. Dawn il-minuti finali kienu ta’ tensjoni kbira u Balzan g˙amlu minn kollox billi tefg˙u kollox fuq l-attakk. Frane Despotovic da˙al b˙ala flying keeper iΩda ˙ass xi w©ig˙ u b’hekk Boicho Marev lag˙ab ukoll b˙ala l-plejer addizjonali fl-attakk. Finalment waslet it-tisfira finali tar-referee li tat ir-reb˙a lil Luxol, u tat bidu g˙aç-çelebrazzjonijiet li la˙qu l-qofol tag˙hom meta Barbosa g˙olla t-tazza talKampjonat Premier. Minn issa Luxol jibdew jippreparaw g˙all-impenji tag˙hom barra minn xtutna fil-UEFA Futsal Cup, iΩda qabel iridu jer©g˙u jaffrontaw lil Balzan. Fil-fatt, il-©img˙a d-die˙la ΩΩew© timijiet se jer©g˙u jkunu fl-azzjoni g˙all-finali tan-knockout.

FormUlA 1kullhadd.com kÓ

17|05|2015 37

StrAtEÌiJA tAJBA SSAlVA lil hAmilton

AnAliÛi tA’ liAm GAUCi

Fi Spanja huwa mag˙ruf kemm hu diffiçli biex taqbeΩ lil ˙addie˙or matul it-tellieqa. G˙aldaqstant, bidu tajjeb kien essenzjali g˙al Rosberg biex jippriserva postu fuq quddiem. Din il-mira rnexxielu jil˙aqha hekk kif il-ÌermaniΩ tal-Mercedes telaq sparat malli nftew id-dwal il-˙omor, filwaqt li Hamilton telaq b’mod kajman u spiçça rrelegat fi traffiku li telliflu ˙afna ˙in. Minn hemm it-tellieqa kienet ward u Ωahar g˙al Rosberg li bil-mod ilmod bena vanta©© komdu li tah lewwel reb˙ a ti eg˙u t al -2015. Hamilton, min-na˙a l-o˙ra kellu tellieqa g˙at-telg˙a. Fortunatament g˙alih, huwa tilef poΩizzjoni wa˙da biss mat-tluq u rnexxielu jiddefendi ru˙u mill-attakki ta’ Bottas b’mod effikaçi. Strate©ija tajba Vettel, però, kien qabΩu u Hamilton kell u bΩonn jag˙fas mhux ˙aΩi n biex jil˙qu. Dan il-konfront wera b’mod çar li l-Mercedes kienu aktar veloçi mill-Ferrari. Madankollu, ilBrittaniku beda jsibha diffiçli ˙afna bi ex jaqbeΩ lill -ekskampjun taddinja, anke bl-g˙ajnuna tad-DRS. Min˙abba f’hekk huwa appella litti m ti eg˙u bi ex i si bl u strat e©ij a ©d id a l i t ipp erm ett il u jaq beΩ li l Vettel fil- pits . Dan l-appell ikkonvinça lill-Mercedes biex imorru g˙al stra te©i ja t a’ tl i et wa qfi et g˙ ax Hamilton kien qieg˙ed jiggwadanja ˙afna ˙in fuq il-ÌermaniΩ tal-Ferrari li kien qed isofri minn problemi serji ta’ konsum tar-roti. Dan ta l-opportunità lil Hamilton li jinnewtralizza l-vanta©© li seta’ kellu Vettel min˙abba l-waqfa anqas li g˙amel u b’hekk il-Mercedes kisbu l-ewwel Ωew© poΩizzjonijiet u l-43 punt li marru mag˙hom. Irkupru tajjeb Bot tas k ell u t ell ieqa ko nsist enti hekk kif irnexxielu jΩomm ir-raba’ post li kiseb fil-kwalifiki. L-unika theddida li kellu kien Raikkonen illi lejn l-a˙˙ar tat-tellieqa beda jag˙mel pressjoni kbira fuqu biex jo˙odlu lpoΩizzjoni. Minkejja li l-FinlandiΩ tal-Ferrari eventwalment kellu jikkuntenta bil˙ames post, huwa ma kellux g˙alfejn ikun diΩappuntat sa barra. Dan g˙ax huwa avvanza Ωew© poΩizzjoni matul it-tellieqa u g˙amel li seta’ billimitazzjoni tal-vettura tieg˙u u ttraççat b’mod ©enerali.

Rankatura tajba g˙amilha wkoll Massa li mid-disa’ post tela’ g˙as-sitt post hekk kif iΩ-Ωew© sewwieqa tatToro Rosso kkrollaw b’konsegwenza ta’ g˙aΩliet ˙Ωiena fis -set-up tal-vetturi tag˙hom. Barra minn hekk, ilB raΩ il ja n a pprof it ta ru˙ u mi nn prestazzjoni kemxejn indifferenti ta’ Kvyat li waqa’ mit-tmien g˙ad-disa’ post. Xi ftit a˙jar mar Ricciardo, li tela’ mill-g˙axar g˙as-seba’ post matul ittel lieqa. Fil -fehma t ieg˙u, huwa g˙amel li seta’ bil-vettura li kellu u, meta wie˙ed jara fejn spiçça l-kollega tieg˙u, huwa diffiçli biex tmeri lill-Awstraljan. Huwa, però, esprima t-tama tieg˙u li f’Monaco s-sitwazzjoni tmur xi ftit g˙ al l- a˙ja r hek k k i f i ç- çi rkwi t jikkumplimenta l-karatteristiçi tarRed Bull u tradizzjonalment jinnewtralizza ˙afna mid-distakki ta’ bejn it-timijiet. DiΩappuntanti Tim ie˙or li se jkun qieg˙ed ifittex li jnaqqas id-distakk f’Monaco huma lLotus hekk kif ir-riΩultat ta’ Spanja k i en kem xejn d iΩ appu nt an ti . Minkejja l-kwalifiki batuti tas-Sibt, ilLotus dehru li kellhom il-potenzjal li javvanzaw mhux ˙aΩin matul it-tellieqa. Madankollu, Maldonado re©a’ g˙amel wa˙da minn tieg˙u u baqa’ die˙el ©ol-kollega tieg˙u stess. Fortunatament, Grosjean irnexxielu

jwassal lill-vettura tieg˙u sat-tmien post, minkejja l-intoppi li nqalg˙ulu waqt it-tellieqa. Differenti kienet listorja g˙all-Venezwelan illi sofra ˙sara serja li eventwalment ©ieg˙let l i t-t i m id a˙ ˙l u fi l - pits bi ex il mekkaniki jqaççtu parti fuq in-na˙a ta’ wara tal-vettura li kienet spiççat t perper wara l -im pat t . Eventwal ment, Maldonado xorta wa˙da kellu jirtira g˙ax l-inçident kien ikkomprometta t-tellieqa tieg˙u b’mod gravi. DiΩastru Lejn il-parti ta’ isfel tal-klassifika, l-

un ik a ˙ a© a l i spi kk at k ien et i l prestazzjoni medjokri li re©a’ kellhom il-McLaren. Fi Spanja, it-tim minn Woking ippreΩenta numru kbir ta’ modifiki fix-chassis u l-magna li kellhom jelevaw lit-tim lejn nofs ilklassifika. Mada nko ll u, kem m B utt on ki f ukoll Alonso esperjenzaw problemi fil-brejkijiet tag˙hom matul il-weekend kollu li g˙all-Ispanjol wasslu g˙al inçident fil-pits li ©ab it-tellieqa tieg˙u fi tmiemha qrib l-erbg˙in dawra . M i n-n a˙ a t ieg˙ u B ut to n wasal sal-a˙˙ar, però kiseb biss issi tt ax-i l p ost , b is -sewwi eqa t al Manor biss imorru ag˙ar minnu.

klASSiFikA SPAnJA PoΩ.

Sewwieq

Tim

Óin

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

Nico Rosberg Lewis Hamilton Sebastian Vettel Valtteri Bottas Kimi Raikkonen Felipe Massa Daniel Ricciardo Romain Grosjean Daniil Kvyat Carlos Sainz Toro

Mercedes Mercedes Ferrari Williams Ferrari Williams Red Bull Lotus Red Bull Rosso

1:41.12.555 17.5 45.3 58.4 59.2 80.3 1 LAP 1 LAP 1 LAP 1 LAP

lil hinn miÇ-Çirkwit Din il-©img˙a saret il-laqg˙a tant miste nnija tal- i strategy group illi jag˙mlu parti minnu l-Formula One Management (FOM), l-FIA u s-sitt timijiet prinçipali tal-F1. Fil-quççata tal-a©enda ta’ dan il-grupp kienu rriform i li g˙andhom isiru biex lisport isir aktar interessanti u jitnaqqsu l-ispejjeΩ tat-timijiet. Bidliet radikali L-eΩitu ta’ din il-laqg˙a kien ferm aktar drammatiku milli kien mistenni hekk kif ir-riformi li ©ew approvati se jkollhom impatt notevoli fuq lista©uni li ©ejjin. L-ewwel fost il-proposti approvati kienet dik tal-Force India, li ssu©©erew li t-timijiet ikollhom g˙aΩla x’roti juΩaw matul ilweekend. G˙aldaqstant, fl-2016 it-timijiet se jibdew jing˙ataw iç-çans li jag˙Ωlu huma liema Ωew© tipi ta’ roti g˙anniexef iridu juΩaw fil-gran premji.

Din l-g˙aΩla kienet f’idejn il-fornituri tar-roti sa dan l-sta©un. Il-bidliet g˙all-2017 se jkunu ferm aktar interessanti. F’dan l-ista©un se je r ©a’ ji rr itor na l- g˙ot i tal - fjuwil mag˙tul il- pit stops u se jsiru modifiki fil-magni li jag˙tuhom aktar sa˙˙a u jag˙mluhom aktar storbjuΩi. Barra minn hekk, kien miftiehem li l-vetturi jitpo©©ew f’poΩizzjoni li jag˙mlu ˙inijiet li jkunu bejn 5 u 6 sekondi aktar veloçi minn dawk attwali. Barra dawn ir-riformi konkreti ©ew ap p r ov ati w kol l o˙r ajn l i hum a kemxejn vagi. Fosthom hemm dik li tg˙id li fl-2017 il-vetturi jrid ikollhom dehra aktar aggressiva. Il-membri tali st rat eg y gr oup qabl u w kol l fuq n um ru t a’ bidl i e t l i g ˙andhom jag˙mlu l-isport aktar sostenibbli. Però, x’inhuma dawn il-bidliet g˙adu mhuwiex mag˙ruf. Fl-a˙˙ar ta’ min isemmi li l-proposta tar-Red Bull Racing li jintuΩaw ˙ames, minflok erba’, magni fl-2015

©iet irrifjutata. Roti ©odda? I l - Mi che l in e spr i m e w l- i nte r e s s tag˙hom li jer©g˙u jsiru l-fornituri prinçipali tar-roti g˙at-timijiet talFormula 1 meta l-kuntratt tal-Pirelli ji skad i fl - a˙˙ar tal - 2 01 6 . Sabie x jag˙m lu dan il -p ass, pe rò, hum a qalu li jridu jsiru diversi riformi flisport li jikkumplimentaw l-istrate©ija ta’ Ωvilupp tal-kumpanija tag˙hom. Fost dawn hemm l-introduzzjoni ta’ tyres li jservu aktar u b’rimmijiet aktar wisg˙in. Madankollu, dawn lideat sabu r-reΩistenza ta’ Ecclestone illi sostna li rimmijiet aktar wisg˙in hum a k oroh u r oti l i js e r v u aktar jag˙mlu t-tlielaq aktar monotoni. Se jkomplu? Fil-jiem li g˙addew ir-rapporti li r-

R e d Bu l l R ac i ng ( R BR ) qe g ˙di n jor btu l-futur tag˙hom mad-d˙ul jew le tal-Audi fil-Formula 1 kienu kkonfermata minn Helmut Marko, wie˙ed mill-konsulenti ewlenin ta’ dan it-tim. Madankollu, huwa sostn a l i l - R B R g ˙ ad m a k e l l h om x di s k us s j oni ji e t for m al i m al - Au di dwar din il-possibbiltà. Sadanittant, Audi Ωvelaw g˙alle w w e l d ar ba l i h u m a qe g ˙ di n ji kkuns idr aw futur fi l- For m ula 1 b ’m o d s e r ju . Pe r ò , i ç - C ha i r m an ta’ din il-kumpanija, Rupert Stadler, q al l i m ’ h e m m x e j n k o n kr e t x ’ w i e ˙e d j i r r ap p o r t a f ’d an l-istadju. Min-na˙a l-o˙ra, Cyril Abiteboul, id-Direttur Mani©erjali tar-Renault Sport F1 sostna li r-Renault g˙andhom ix-xewqa li jkomplu ja˙dmu mal-RBR fis-snin li ©ejjin. G˙aldaqsta nt, idde s t in t a’ din l - al le anz a teknika jidher li qieg˙ed f’idejn irRed Bull Racing.

38 17|05|2015

kullhadd.com

FUTBOL INGLIÛ

KÓ SPORTS

RIÛULTATI TAL-BIERAÓ dawn il-plejers irnexxielhom jeg˙lbu n-nasba tal-offsides wara li Hull bdew it-tieni taqsima fuq nota tajba u kien reΩiljenti wkoll fl-ewwel taqsima. Din it-telfa tfisser li t-Tigers ikunu relegati jekk Sunderland jevitaw telfa kontra Arsenal nhar l-Erbg˙a li ©ej filg˙axija, flimkien ma’ Aston Villa u Leicester li jkunu kkonfermaw posthom fil-kampjonat IngliΩ g˙allista©un li ©ej meta jkun g˙ad fadal biss log˙ba x’tintlag˙ab. Min-na˙a tag˙hom, Hull iridu bilfors jeg˙lbu lil Manchester United fil-KC Stadium fla˙˙ar log˙ba tal-kampjonat u jittamaw li kemm Sunderland u kemm Newcastle United – li g˙adhom fiha wara t-telfa tal-biera˙ kontra QPR – ikunu meg˙luba t-tnejn li huma.

Southampton vs Aston Villa

6-1

Burnley vs Stoke

0-0

QPR vs Newcastle Utd

2-1

Sunderland vs Leicester City

0-0

Tottenham vs Hull City

2-0

West Ham vs Everton

1-2

Liverpool vs Crystal Palace

1-3

LOGÓOB GÓAL-LUM Swansea City vs Man. City

14.30

Man. Utd vs Arsenal

17.00

LOGÓOB GÓAL GÓADA West Brom vs Chelsea

21.00

MAN. UTD VS ARSENAL

Sadio Mane skurja hat-trick f’2 minuti u 56 sekonda biss

SOUTHAMPTON VS ASTON VILLA L-attakkant ta’ Southampton Sadio Mane skurja hat-trick fl-inqas ˙in irrekordjat fl-istorja tal-Premier League IngliΩ ta’ 56 sekonda wara li t-tim tieg˙u umiljaw lil Aston Villa u reb˙ulhom bl-iskor kbir ta’ 6-1 fis-St Mary. Dan il-plejer ta’ 23 sena skurja tliet gowls f’2 minuti u 56 sekonda, biex b’hekk inkiser ir-rekord ta’ Robbie Fowler dak ta’ 4 minuti u 33 sekonda, u tefa’ lit-tim tieg˙u f’vanta©© ta’ tliet gowls wara biss 16-il minuta, qabel ma Shane Long skurja darbtejn o˙ra segwit minn ie˙or ta’ Graziano Pelle. It-tim ta’ Aston Villa skurjaw il-gowl

tal-bandiera minn Christian Benteke qabel spiççat l-ewwel taqsima. It-tim ta’ Tim Sherwood kellu bΩonn biss reb˙a wa˙da biex jaççerta lis-sapporters ta’ Villa li huma salvati matematikament iΩda din iç-çertezza Ωgur li ma tidhirx f’dan ir-riΩultati imbarazzanti. TOTTENHAM VS HULL CITY Hull City jinsabu fil-periklu li ji©u relegati mill-Premier League wara li Tottenham skurjaw Ωew© gowls fi tmien minuti fit-tieni taqsima permezz ta’ Nacer Chadli u Danny Rose fl-54 minuta u fil-61 minuta rispettivament. Dawn iΩ-Ωew© gowls waslu meta

Manchester United se jkunu qed ifittxu li jwettqu d- double fuq Arsenal illum hekk kif dawn iΩ-Ωew© timijiet se jkunu qed jiltaqg˙u f’Old Trafford. It-tim ta’ Louis van Gaal kienu reb˙u l-ewwel f’konfront f’Londra bl-iskor ta’ 2-1 f’Novembru u jekk jirb˙u jaqbΩu fit-tielet post fuq l-istess Arsenal. Wara li tilfu tliet log˙biet infila, ilUnited irritornaw lura g˙ar-reb˙ kontra Crystal Palace l-©img˙a l-o˙ra u jridu biss punt biex jassiguraw kwalifikazzjoni awtomatika g˙all-kwalifikazzjoni taç-Champions League, minkejja li t-tim tal-˙ames post Liverpool jinsabu sitt punti ta˙thom u differenza ta’ gowls inferjuri g˙al talUnited. Min-na˙a tag˙hom, Arsenal g˙adhom kemm ©ejjin minn telfa kontra Swansea u se jkunu qed jippruvaw jie˙du xi ˙a©a minn Old Trafford.

KLASSIFIKA TAL-LEAGUE TIM

Chelsea Manchester City Arsenal Man. United Liverpool Tottenham Southampton Swansea City Stoke City Everton West Ham United Crystal Palace West Brom Leicester City Aston Villa Sunderland Newcastle United Hull City Burnley QPR

36 36 35 36 37 37 37 36 37 37 37 37 36 37 37 36 37 37 37 37

25 22 21 20 18 18 18 16 14 12 12 12 10 10 10 7 9 8 6 8

9 7 7 8 8 7 6 8 9 11 11 9 11 8 8 16 9 10 12 6

2 7 7 8 11 12 13 12 14 14 14 16 15 19 19 13 19 19 19 23

70 77 66 61 51 57 54 44 42 48 44 46 34 41 31 30 38 33 27 41

28 36 34 36 42 53 31 44 44 49 45 51 47 54 56 50 63 51 53 68

84 73 70 68 62 61 60 56 51 47 47 45 41 38 38 37 36 34 30 30

PUNTI OÓRA

SERIE A RIÛULTATI TAL-BIERAÓ 1-2

Inter vs Juventus Sampdoria vs Lazio

Tard

LOGÓOB GÓAL-LUM Sassuolo vs Milan Atalanta vs Genoa Cagliari vs Palermo Verona vs Empoli Torino vs Chievo Roma vs Udinese

12.30 15.00 15.00 15.00 15.00 20.45

LOGÓOB GÓAL GÓADA Fiorentina vs Parma Napoli vs Cesena

SASSUOLO VS MILAN

VAN GAAL QED IFITTEX SOSTITUT GÓAL DE GEA

Kemm Sassuolo kif ukoll Milan se jkunu qed jilag˙bu llum kontra xulxin hekk kif it-tnejn li huma g˙adhom ©ejjin minn reb˙a u g˙alhekk se jkunu qed ifittxu li jispiççaw dan l-ista©un fuq nota poΩittiva hekk kif g˙ad fadal tliet log˙biet. Fil-log˙ba kontra Cesena tal-©img˙a l-o˙ra, Sassuolo temmewlhom kull çans li kellhom biex isalvaw meta reb˙u din il-partita wara li dawru telfa f’reb˙a meta kienu Ωew© gowls minn ta˙t. B˙alissa, Sassuolo jinsabu fis-16-il post u ma tantx g˙andhom g˙al xiex jilag˙bu g˙ax matematikament huma salvati. Min-na˙a tag˙hom Milan, minkejja li reb˙u kontra Roma l-©img˙a l-o˙ra, xorta wa˙da jidher li g˙ad g˙andhom problemi interni rigward il-kowç Pippi Inzaghi, iΩda dan qed jag˙mel minn kollox biex iΩomm il-plejers tieg˙u ffukati.

Hekk kif qed joqrob il-ftu˙ tas-suq tat-trasferimenti tas-sajf u fid-dawl tar-rapporti mhux uffiçjali li De Gea ftiehem li jing˙aqad ma’ Real Madrid, il-kowç ta’ Manchester United Louis van Gaal Ωvela li qed ifittex sostituti biex jie˙du post f’kaΩ li De Gea jitlaq lill-istess United. Il-Ìimg˙a filg˙axija fuq diversi siti kien irrapportat li dan il-gowler Spanjol di©à ftiehem it-termini personali mal-klabb Spanjol. Fid-dawl ta’ dan kollu, van Gaal sostna li kien hemm bΩonn li l-United jid˙lu fis-suq f’kaΩ li dan l-eksplejer ta’ Atletico Madrid jiddeçiedi li jrid jer©a’ jmur lura Spanja.

19.00

ROMA VS UDINESE

21.00

Roma jidher li se jkomplu fit-taqtig˙a tag˙hom g˙allkwalifikazzjoni awtomatika fiç-Champions League u xejn iktar minn reb˙a kontra Udinese ma tissodisfahom. Jidher li b˙al donnu d-derby ja˙raq ta’ Ruma tal-©img˙a d-die˙la jista’ jiddeçiedi l-futur ta’ Roma u Lazio f’din il-kompetizzjoni meta t-tnejn li huma di©à kellhom diversi çansijiet li jpattu g˙all-iΩbalji ta’ xulxin. Riçentament Udinese reb˙u kontra Verona barra minn darhom iΩda l-©img˙a l-o˙ra qalg˙u erbg˙a f’darhom kontra Sampdoria; fi kliem ie˙or: xejn mhuma konsistenti. Madankollu, Roma xorta wa˙da jridu joqog˙du attenti mill-avversarji tag˙hom.

KLASSIFIKA TIM

Juventus Roma * Lazio Napoli Fiorentina * Sampdoria Genoa Internazionale Torino Milan Palermo Chievo Empoli Udinese Hellas Verona Sassuolo Atalanta Cagliari Cesena Parma

36 35 35 35 35 35 35 36 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35 35

25 17 19 17 15 13 14 13 12 11 10 10 8 10 10 9 7 6 4 6

8 13 6 9 10 15 11 13 12 13 13 12 17 11 11 13 15 10 12 6

3 5 10 9 10 7 10 10 11 11 12 13 10 14 14 13 13 19 19 23

67 49 65 64 52 45 54 53 41 48 48 27 41 39 43 42 35 43 34 29

21 27 34 45 44 38 41 42 42 46 51 35 45 49 60 54 49 64 64 68

83 64 63 60 55 54 53 52 48 46 43 42 41 41 41 40 36 28 24 17

NAPOLI VS CESENA Napoli qed jittamaw li jkomplu jippressaw g˙all-post fiç-Champions League meta g˙ada se jkunu qed jilqg˙u lit-tim ta’ Cesena li di©à huma relegati. Il©img˙a li g˙addiet Napoli tilfu ç-çans li jikkwalifikaw b’mod awtomatiku g˙al din il-kompetizzjoni meta kienu eliminati minn Dnipro fis-semifinali tal-Europa League. G˙alhekk, il-Partenopei g˙andhom bΩonn reb˙a biex jippruvaw jie˙du t-tielet post. Min-na˙a ta’ Cesena, dawn ilhom ma jirb˙u g˙al dawn l-a˙˙ar g˙axar log˙biet; liema rekord jirrifletti l-ista©un iebes li kellu l-istess tim, tant li di©à huwa relegat.

“L-AÌENT TA’ GARETH BALE JPARLA ÛEJJED” Il-kowç ta’ Real Madrid Carlo Ancelotti talab lill-a©ent ta’ Gareth Bale biex “joqg˙od kwiet” wara li l-a©ent sostna li s˙ab Bale fit-tim Spanjol mhumiex qed iqassmulu l-ballun biΩΩejjed. Jonathan Barnett sostna li dan il-plejer minn Wales ta’ 25 sena qed isofri ˙afna min˙abba l-fatt li s˙abu fit-tim ta’ Real Madrid mhumiex jg˙inuh biΩΩejjed u b’konsegwenza ta’ hekk il-forma tieg˙u ma’ dan it-tim battiet sew. F’kummenti li ta lill-midja, Ancelotti qal li qed ng˙ixu f’dinja fejn ˙afna nies jitkellmu u xi kultant jitkellem iΩΩejjed. “Bale qatt ma kellu problemi ma’ s˙abu fit-tim u s˙abu fit-tim qatt ma kellhom problemi bih,” sostna l-kowç Taljan. Dan l-ista©un, Bale skurja 15-il gowl f’44 partita u fl-ewwel sta©un tieg˙u skurja 24 gowl f’46 partita. PASS PASS GÓAL JUVENTUS “Juventus g˙andhom l-ewwel jikkonçentraw fuq id-doppjetta tas-Serie A u l-Coppa Italia qabel ma ja˙sbu fuq il-final taçChampions League kontra Barçellona”. Hekk sostna l-kowç tal-istess tim Massimilioan Allegri wara li din il-©img˙a t-tim Taljan elimina lir-Real Madrid biex qata’ l-passa©© g˙all-finali f’Berlin fis-6 ta’ Ìunju li ©ej. Allegri ammetta li ç-Champions League hija prijorità g˙all-Juventus iΩda wissa li din m’g˙andhiex ittellef lill-plejers mill-affarijiet l-o˙ra li g˙adhom qed ji©ru fis-Serie A. Dan il-kowç Taljan, li kien appuntat flok Antonio Conte s-sajf li g˙adda, jinsab biss Ωew© reb˙iet ’il bog˙od milli jkun hemm it-tieni tim Taljan li reba˙ it-tliet tazzi wara dak ta’ Inter immexxija minn Jose Mourinho. It-tim ta’ Juventus kien di©à kkonfermat champion erba’ log˙biet qabel spiçça l- league biex b’hekk reb˙u r-raba’ kampjonat konsekuttiv.

SPORTS kÓ

17|05|2015 39

kullhadd.com

FUTbOL MALTI FA TROPHY: SEMI FINALI

Ritratti: STEPHEN GATT

bIRkIRkARA FIL-FINALI TAL-FA TROPHY

B’Kara 1 – 0 Valletta (wara l-˙in miΩjud) Fl-ewwel semi-finali tal-FA Trophy, Paul Fenech kien l-eroj ta’ Birkirkara meta l-gowl tieg˙u g˙eleb lil Valletta fil-˙in miΩjud biex b’hekk qatg˙u passa©© g˙all-finali ta’ din il-kompetizzjoni. L-Istripes, li qed jimmiraw biex jirb˙u din il-kompetizzjoni g˙al ˙ames darba fl-istorja tag˙hom wara sta©un diΩappuntanti fil-kampjonat fejn spiççaw fittielet post, tlettax-il punt wara

Hibernians u erbg˙a wara Valletta, se jkunu qed jilag˙bu kontra t-tieni finalist li se jkun mag˙ruf illum fil-log˙ba bejn l-istess Hibernians u Qormi. Valletta, li kienu l- holders ta’ din ilkompetizzjoni wara li l-ista©un li g˙adda kienu g˙elbu lil Sliema bliskor 1-0, dan l-ista©un spiççawh ming˙ajr çans tal-ebda unur hekk kif kienu tilfu s-Super Cup kontra Birkirkara wkoll f’Awissu li g˙adda. Tul id-90 minuta tal-biera˙ kemm Birkirkara kif ukoll Valletta qasmu lma©©oranza tal-log˙ob u ç-çansijiet ta’

gowls kienu rari wkoll miΩ-Ωew© na˙at. G˙alkemm, Birkirkara resqu viçin b’xutt ta’ Rafael Ledesma, li iΩda g˙adda ftit barra mil-lasti tal-gowler Belti Nicky Vella. Fuq in-na˙a l-o˙ra, Valletta pprotestaw g˙al penalty wara kuntatt fil-kaxxa bejn Justin Haber u Shaun Bajada, mill-pass ta’ Ryan Fenech. Fit-tieni taqsima Birkirkara ˙olqu l-a˙jar çansijiet fejn resqu viçin b’konkluΩjonijiet ta’ Edward Herrera u Ellinto Morais. Madankollu, ma kienet l-ebda sorpriΩa li l-log˙ba marret g˙all-˙in

miΩjud hekk kif ma kien skurjat l-ebda gowl fil-˙in regolari u g˙alhekk ing˙ata l-bidu g˙all-˙in miΩjud. Kienu Birkirkara li fit-tieni taqsima tal-˙in miΩjud, proprju wara 5 minuti, skurjaw il-gowl tar-reb˙a meta minn kross ta’ Liliu mix-xellug, Zack Muscat tefa’ g˙an-nofs fejn kien hemm is-sostitut Paul Fenech li f’lasti vojta tefa’ fixxibka fost id-dellirju ta’ fer˙ mill-partitarji KarkariΩi biex b’hekk tefa’ lil Birkirkara fil-final tal-FA Trophy. Referee: Fyodor Zammit

PLAY-OFFS

ÛEwÌ gOwLS FL-AÓÓAR ISALvAw LIL MOSTA

Mosta 2 – 0 GΩira United It-tim ta’ Mosta se jer©a’ jkun qed jilg˙ab fil-Premier League Malti lista©un li ©ej hekk kif g˙elbu lit-tim tal-Ewwel DiviΩjoni GΩira bl-iskor ta’ 20. Il-log˙ob kien maqsum g˙al ˙afna ˙in tul il-log˙ba iΩda Mosta ffrankaw milli jmorru fil-˙in miΩjud meta skurja Ωew© gowls fl-a˙˙ar Ωew© minuti. Madankollu, il-GΩira kellhom l-ewwel opportunità li jift˙u l-iskor meta minn free-kick ta’ Jamie Pace mil-lemin fis-

16-il minuta spiçça ftit g˙oli mil-lasti. Mosta rrea©ixxew meta Jonas Rodriguez Ekani qassam lejn Ian Zammit fejn ukoll ixxuttja ftit g˙oli fuq il-lasti ta’ GΩira. Fit-38 minuta Mosta kellhom çans tad-deheb li jmorru filvanta©© meta Zammit ixxuttja fil-baxx iΩda l-ballun ˙abat ma’ sieq il-lasta u Ekani mir- rebound tefa’ barra minn poΩizzjoni ideali. Il-Maroons irrispondew minn xutt ta’ Ryan Dalli li iΩda lballun spiçça f’korner li minnu inkariga ru˙u Yanis Tonna, u d-daqqa ta’ ras ta’

Pace kien maqlug˙a minn fuq il-linja minn Ekani. EΩatt qabel spiççat lewwel taqsima kien hemm free-kick ta’ Dyson Falzon, li kien imxellef minn Josef Mifsud, u l-ballun ˙abat mallasta. Fit-tieni taqsima, proprju fil-65 minuta, Mosta setg˙u façilment fet˙u l-iskor meta Gabriel Aquilina waqqa’ lil Tyrone Farrugia fil-kaxxa iΩda l-penalty ta’ Zammit kien salvat mill-gowler ta’ GΩira Anthony Curmi. Curmi re©a’ kien importanti meta laqa’ daqqa ta’ ras

tajba minn Zammit wara kross ta’ Ekani. Fit-88 minuta wasal il-mument ta’ Mosta meta minn kross ta’ Ekani, iddaqqa ta’ ras tas-sostitut Udo Fortune ˙abtet mal-lasta u l-ballun baqa’ die˙el ©ewwa fost il-brijju ta’ fer˙ tas-sapporters Mostin. Mosta aççertaw irreb˙a fil-˙in miΩjud wara kontra-attakk bejn Haruna Babangida fuq ix-xellug fejn qassam lejn Gary Roberts u dan tefa’ fix-xibka wara Curmi. Referee: Philip Farrugia

40 17|05|2015

kullhadd.com

kÓ LOkALI

NAGÓTUHOM FUTUR F’PAJJIÛHOM

Marlene Mizzi Membru Parlamentari Ewropew

G˙ada, it-Tnejn 18 ta’ Mejju, il-Ministri tal-Affarijiet Barranin tat-28 pajjiΩ li jiffurmaw l-Unjoni Ewropea se jiltaqg˙u fi Brussell biex jiddiskutu u jfasslu pjan biex jaraw kif jistg˙u jattwaw operazzjoni ma˙suba biex iΩΩarma lit-traffikanti talbnedmin lejn l-Ewropa, partikolarment mil-Libja. Dan wara li fil-bidu tal-©img˙a lo˙ra r-RappreΩentanta G˙olja tal-Unjoni Ewropea g˙allAffarijiet Barranin u Politika ta’ Sigurtà, Federica Mogherini, ressqet il-kaΩ quddiem il-Kunsill tas-Sigurtà talNazzjonijiet Uniti. Tra©edji li werwru lil kul˙add Huma ˙afna minn dawn limmigranti li qeg˙din jispiççaw f’qieg˙ il-Ba˙ar Mediterran. It-tra©edji li g˙exna sa ftit tal-jiem ilu werwru lil kul˙add u b’xi mod kienu strumentali biex lEwropa saret xi ftit aktar sensittiva dwar din it-tra©edja umana. KwaΩi 2,000 immigrant g˙erqu fl-ewwel erba’ xhur ta’ din is-sena, filwaqt li aktar minn 50,000 irnexxielhom jaslu fl-Ewropa bilba˙ar, b’aktar minn 30,000 jg˙addu mill-Italja. Madankollu, filwaqt li hemm qbil fil-prinçipju g˙al din l-operazzjoni, g˙adu mhux çar kif dan jista’ jitwettaq. PajjiΩi Ewropej membri tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-

Nazzjonijiet Uniti – lIngilterra, Franza, il-Litwanja u Spanja – qeg˙din i˙ejju riΩoluzzjoni biex titressaq g˙all-approvazzjoni talKunsill tas-Sigurtà. Sa hawnhekk spikka sewwa s-sens ta’ g˙aqda li mbag˙ad qeg˙din narawh jikkrolla fuq il-proposta biex ikun mandatorju li kull pajjiΩ membru talUnjoni Ewropea jaççetta immigranti irregolari minn barra l-Kontinent Ewropew. Pass ie˙or biex ti©i indirizzata din il-problema hu l-pjan tal-Kummissjoni li t˙abbar nhar l-Erbg˙a li g˙adda – European Agenda on Migration. Pjan mibni fuq erba’ pilastri, però m’hemmx obbligu fuq l-Istati Membri kollha biex jerfg˙u din irresponsabbiltà b’mod mandatorju u g˙aldaqstant nibΩa’ li se nibqg˙u fejn konna. Però, il-Kummissjoni xorta se tipproponi li jkun hemm ilprinçipju tal-obbligu u nispera li jkun hemm qbil fuq dan il-prinçipju tant importanti g˙al Malta. Tajjeb li Mogherini insistiet li din hi problema tal-Ewropa u li s-soluzzjoni tin˙tie© ti©i mill-Ewropa – xi ˙a©a li jien g˙edt ˙afna drabi fid-diskorsi tieg˙i fil-plenarja. Hu çar li seta’ kien hemm nuqqas ta’ qbil fil-Kummissjoni g˙ax f’dan ir-rapport hemm punti importanti li g˙ad irid ikun hemm qbil fuqhom. Sitwazzjoni li qed titfa’ dell ikrah fuq il-prinçipju ta’ soli-

darjetà li tant tifta˙ar bih lUnjoni Ewropea. Qed jing˙ata mitt elf ra©un lil min kien jg˙id li kull meta Malta kisbet xi forma ta’ garanzija li l-piΩ jinqasam – il-famuΩa fraΩi ‘ burden sharing ’ – ma kien ifisser xejn g˙ajr log˙ob bil-kliem. Kien hemm arja ta’ solliev ftit tal-©ranet ilu meta kien mistqarr ukoll li se jintbag˙tu aktar bçejjeç tal-ba˙ar biex jg˙inu f’operazzjonijiet ta’ salvata©©. Solliev kundizzjonat, g˙ax kien hemm min g˙amilha çara mill-ewwel li g˙alkemm kien lest li jg˙in biex ma jintilfux aktar nies fil-Mediterran ma kienx ifisser li dawn se jkunu aççettati filpajjiΩ li lilhom jappartieni lbastiment li jkun salvahom. Min-na˙a l-o˙ra, il-fatt li lKummissjoni qed tipproponi Ωieda sostanzjali fil-fondi g˙al Frontex u Poseidon hu pass tajjeb ˙afna. Obbligu morali Li qed ji©i injorat hu lori©ini ta’ dan il-mew© ta’ nies – ji©ifieri dak li l-UE tindirizza din il-problema f’pajjiΩhom. Ma ninsewx li ˙afna minn dawn il-pajjiΩi kienu kolonji ta’ pajjiΩi li llum jiffurmaw l-Unjoni Ewropea u g˙aldaqstant hemm xi ftit ta’ responsabbilità – almenu morali – li l-ekssidien jg˙inu lill-pajjiΩi ekskolonji tag˙hom. L-Unjoni Ewropea trid

mhux biss tiffaççja l-problema meta tersaq lejn l-Ewropa, imma trid tassigura li pajjiΩi li g˙andhom problemi ekonomiçi ji©u meg˙juna billi l-flus li tag˙tihom jintuΩaw g˙all-©id taç-çittadini u mhux g˙all-©id tal-ftit, kif nissuspetta li qed ji©ri. L-Unjoni Ewropea trid tag˙ti futur lil dawn in-nies f’pajjiΩhom. B’hekk biss tista’ tiΩgura li din l-emora©ija ta’ nies lejn l-Ewropa tieqaf g˙ax, jekk dawn in-nies isibu futur dinjituΩ f’pajjiΩhom, Ωgur mhux se j˙allsu eluf ta’ dollari lit-traffikanti, jitilqu lill-familji tag˙hom, jiffaççjaw il-periklu tal-˙arba lejn lEwropa u futur inçert. Din hi strate©ija fit-tul, naf, imma jekk mhux se nibdew illum qabel g˙ada l-problema taleΩodu mill-Afrika lejn lEwropa mhux se tieqaf. M’g˙andi l-ebda dubju li, filwaqt li l-pajjiΩi membri talUE mhux se jaqblu fuq li jaççettaw immigranti b’mod mandatorju, mhux se jkun hemm o©©ezzjoni biex dawn in-nies ji©u meg˙juna f’pajjiΩhom. Imma donnu lUE qed taqbad il-problema minn denbha u tinjora li hi rras li t˙addem kollox! U allura nammetti li, g˙alkemm ilprogramm kif propost millKummissjoni hu pass ’il quddiem, qieg˙ed biss jiffoka fuq is-sintomu u qed jinjora lkawΩa…g˙ax il-immigrazzjoni hi sintomu mhux ilkawΩa.