KullHadd_23_08_2015 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

ÓARSA LEJN IL-PROÌETT TAL-UNIVERSITÀ AMERIKANA Il-Óadd 23 ta’ Awwissu, 2015 Óar©a Nru 1,154

Ara pa©na 8 u 9

Prezz ›0.80

TBASSIR TA’ IÛJED TKABBIR EKONOMIKU

IKTAR CRUISELINERS LEJN GÓAWDEX WARA S-SAJF

TARBIJA TISTA’ TINÛAMM MAL-OMM FIL-ÓABS

l-a©enzija internazzjonali tal-klassifikazzjoni talkreditu Fitch Ratings ikkonfermat mill-©did ilklassifikazzjoni ‘A’ bi prospettiva stabbli g˙al Malta. L-a©enzija esprimiet ukoll il-fehma tag˙ha li pajjiΩna se jibqa’ jesperjenza tkabbir ekonomiku li jisboq lil dawk tal-pajjiΩi l-o˙rajn taΩ-Ûona Ewro u li, fl-istess ˙in, il-finanzi pubbliçi se jibqg˙u jitjiebu, bid-defiçit jibqa’ fit-triq tan-niΩla.

Il-©img˙a ta’ Santa Marija kienet wa˙da poΩittiva ˙afna g˙an-negozji G˙awdxin, hekk kif qed ji©i kkalkulat li din il-festa ˙alliet madwar €2.4 miljun fl-ekonomija G˙awdxija. L-g˙ada stess ta’ Santa Marija, iktar minn 1,500 turist ie˙or Ωaru din ilgΩira permezz tal-cruiseliner Oriana. IΩda l-a˙barijiet tajba ma jiqfux hawn hekk kif din il-gazzetta tinsab infurmata li iktar cruiseliners se jkunu qed iΩuru G˙awdex matul ix-xhur li ©ejjin.

Fl-a˙˙ar g˙axar snin kienu biss tlieta n-nisa tqal li ng˙ataw sentenza ta’ ˙abs, u li xtraw it-tarbija waqt li kienu fil-Façilità Korrettiva ta’ Kordin. F’wie˙ed minn dawn il-kaΩijiet rari, din il-©img˙a tfajla li g˙andha tliet xhur tqala ng˙atat sentenza ta’ ftit inqas minn tliet snin ˙abs. F’Malta, omm tista’ ΩΩomm tarbija mag˙ha fil-˙abs sakemm din tag˙laq sena, iΩda mhux il-pajjiΩi kollha j˙addmu din is-sistema.

Ara pa©na 2

Ara pa©na 3

Ara pa©na 4

BUSUTTIL JAF LILL-PAJJIÛ ›390 MILJUN F’DEJN U GARANZIJI ENEMALTA €724.2M FREEPORT €200.8M WATER SER. €101.6M MLT IND. PARK €90.4M TM €52M OÓRAJN €23.8M

Ûgur li tul dawn l-a˙˙ar ©img˙at smajtu u se tkomplu tisimg˙u bil-fraΩi ‘garanzija bankarja’ hekk kif il-Partit Nazzjonalista (PN) imbarka fuq sensiela ta’ konferenzi stampa biex jipprova jitfa’ dawl ikrah fuq il-˙idma tal-Gvern fil-bini tal- power station il-©dida f’Dellimara. G˙alkemm din il-garanzija bankarja li g˙amel Gvern Laburista hija unika fiha nnifisha g˙ax hi wa˙da temporanja, Ωgur mhijiex l-unika garanzija bankarja li qatt ing˙atat f’pajjiΩna, kif qed jipprova jg˙id il-PN.

FiΩ-Ωew© le©iΩlaturi li g˙addew Gvern Nazzjonalista ta €1.2 biljun f’garanziji bankarji, iΩda dan mhux biss. Minn informazzjoni li g˙andha din il-gazzetta jirriΩulta li, meta Simon Busuttil kien il-Mibg˙ut Speçjali tal-Prim Ministru Gonzi, u iktar tard Viçi Kap tal-PN, id-dejn nazzjonali u l-garanziji bankarji mog˙tija ammontaw g˙al €390 miljun f’perjodu qasir ta’ sitt xhur. Ara pa©na 5

02 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ lokali

jingÓata bidu gÓall-proÇEss ta’ konsultazzjoni ta’ qabEl il-baÌit Il-Ministru tal-Finanzi, il-Prof. Edward Scicluna, il-Ìimg˙a ta bidu g˙all-proçess ta’ konsultazzjoni pubblika bi t˙ejjija g˙all-Ba©it 2016, li din issena se jsir f’Ottubru. Il-Ministru ppreΩenta ddokument bit-tema ‘Delivering Our Vision’, li se jservi b˙ala baΩi g˙al dan ilproçess ta’ konsultazzjoni, lill-membri tal-Kunsill g˙allIΩvilupp Ekonomiku u Soçjali (l-MCESD). Huwa g˙amlilhom preΩentazzjoni li fiha ta ˙arsa lejn ir-riΩultati miksuba matul l-2014 u flewwel sitt xhur tas-sena kurrenti, u spjega l-viΩjoni u lmiri ©enerali tal-Gvern g˙allBa©it 2016. Id-defiçit se jinΩel g˙al €90 miljun Il-Prof. Scicluna qal li lGvern ma jqisx il-Ba©it b˙ala sempliçiment eΩerçizzju ta’ kontabbiltà iΩda wie˙ed ekonomiku u soçjali li bih ilGvern jippjana l-˙idma u lmiri tieg˙u biex jinçentiva lekonomija sabiex din tkompli tikber. Huwa sostna li lGvern se jibqa’ impenjat biex jonqsu d-dejn u ddefiçit. Is-sena li ©ejja ddefiçit se jonqos g˙al €90 miljun, li huwa rekord li qatt ma kellna baxx daqsu g˙al snin twal. PreΩenti g˙al-laqg˙a kien hemm ukoll il-Ministru g˙ad-

Djalogu Soçjali, Affarijiet talKonsumatur u Libertajiet Çivili, Dr Helena Dalli. Wara l-laqg˙a malimsie˙ba soçjali u s-soçjetà çivili, il-Ministru Scicluna indirizza konferenza tala˙barijiet li matulha spjega li l-mira tal-Gvern hi li jkompli jbaxxi d-defiçit fiskali filwaqt li dik ta’ pajjiΩna tibqa’ wa˙da mill-aktar ekonomiji fiΩ-Ûona tal-Ewro li qed jikbru b’ritmu mg˙a©©el. Dan isir billi tibqa’ tit˙addem politika ta’ konsolidament li jiffavorixxi t-tkabbir ekonomiku.

Il-Ministru tkellem ukoll dwar l-investiment li qed ji©i attirat lejn Malta, u qal li dan ma ©iex b’kumbinazzjoni; fatturi ewlenin g˙al dan huma l-prudenza fiskali u listabbiltà ekonomika. Huwa fakkar kif id-defiçit fiskali tniΩΩel minn 3.7% tal-Prodott Domestiku Gross g˙al 2.1% u mistenni jinΩel g˙al 1.1% ssena d-die˙la. Malta kkonvinçiet lillEwropa

Miri o˙ra Miri ewlenin o˙ra g˙as-sena d-die˙la huma li l-pajjiΩ jibqa’ jsir aktar kompetittiv billi jing˙ata sostenn lill-produttività, kif ukoll li jing˙ata appo©© g˙al inizjattivi li jag˙mlu lil pajjiΩna aktar attraenti, li jinvestu fir-riΩorsi umani, u li jiffukaw fuq setturi ©odda li fihom jista’ jse˙˙ tkabbir. Il-Ministru qal li n-nies qed jifhmu l-viΩjoni li tnebba˙ lill-Gvern u li qed ti©i implimentata fil-ba©it sena wara sena. Fakkar fil-˙idma kbira li twettqet biex ji©u indirizzati n-nuqqasijiet kbar li ntirtu fil-qasam tal-ener©ija, b’nuqqas ta’ pjanijiet u traskura©ni li kienu qed ixekklu l-kompetittività tal-

pajjiΩ u jΩommuh lura. Huwa qal li l-effett poΩittiv tar-ro˙s tat-tariffi g˙all-familji u nnegozji fuq l-ekonomija ma jistax ji©i sottovalutat. Semma wkoll l-ostakli kbar li kien hemm g˙al parteçipazzjoni akbar tan-nisa fissuq tax-xog˙ol. Fakkar fiddiversi miΩuri li ttie˙du biex jag˙mluha aktar façli g˙allmara li tixtieq to˙ro© ta˙dem biex tag˙mel dan. MiΩuri o˙ra ttie˙du, b’mod partikolari fl-a˙˙ar ba©it, biex ti©i indirizzata Ω-Ωieda li kien hemm fid-dipendenza fuq ilbenefiççji soçjali minn nies li jistg˙u ja˙dmu iΩda li jsibu li jaqblilhom jibqg˙u qieg˙da.

It-triq li g˙aΩel il-Gvern ma kinitx dik li jaqta’ l-benefiççji iΩda li jippermetti li wie˙ed iΩomm parti mill-benefiççji meta jsib xog˙ol. RiΩultati poΩittivi Huwa qal li l-isforzi talGvern biex ikun jaqbillek ta˙dem qed jirnexxu, tant li l-lista ta’ benefiçjarji tal-assistenza soçjali niΩlet minn 9,600 g˙al 8,700, bi kwaΩi elf ru˙ li ˙adu din l-opportunità biex jid˙lu lura fid-dinja taxxog˙ol. Il-lista ta’ nies li jirre©istraw u jirçievu l-assistenza niΩlet minn 3,800 g˙al 2,700.

Bi prudenza fiskali u b’politika li tiffavorixxi l-˙olqien tax-xog˙ol, Malta rnexxielha tikkonvinçi lill-Kummissjoni Ewropea biex din to˙ro©ha mill-Proçedura ta’ Defiçit Eççessiv li kienet da˙˙litha fiha ta˙t l-amministrazzjoni preçedenti. Il-pubbliku se jkun jista’ jie˙u sehem fil-proçess ta’ konsultazzjoni billi jattendi g˙al wa˙da minn Ωew© laqg˙at ta’ konsultazzjoni: fl14 ta’ Settembru f’Malta u fit18 ta’ Settembru f’G˙awdex. Wie˙ed jista’ wkoll jibg˙at il-fehma tieg˙u lill-Ministeru tal-Finanzi permezz ta’ pa©na apposta fis-sit elettroniku talM i n i s t e r u (www.finance.gov.mt). Fuq l-istess sit wie˙ed isib ukoll kopja elettronika tad-dokument Delivering Our Vision u preΩentazzjoni mqassra tieg˙u.

Erba’ pErsuni prEviÛjonijiEt poÛittivi gÓal Malta f’qagÓda kritika Titjib fil-qag˙da finanzjarja fl-Enemalta

Fl-a˙˙ar rapport ta’ valutazzjoni tag˙˙a, l-a©enzija internazzjonali tal-klassifikazzjoni tal-kreditu Fitch Ratings ikkonfermat mill©did il-klassifikazzjoni ‘A’ bi prospettiva stabbli g˙al Malta. La©enzija esprimiet ukoll il-fehma tag˙ha li pajjiΩna se jibqa’ jesperjenza tkabbir ekonomiku li jisboq lil dak tal-pajjiΩi l-o˙rajn taΩÛona Ewro u li, fl-istess ˙in, ilfinanzi pubbliçi se jibqg˙u jitjiebu. Defiçit li se jkompli nieΩel Fitch qed tbassar li d-defiçit fiskali se jibqa’ fit-triq tan-niΩla, laktar b’riΩultat tal-politika ta’ konsolidament li jiffavorixxi t-

tkabbir ekonomiku. F’dan ilkuntest, Fitch tilqa’ b’sodisfazzjon l-impenn tal-Gvern li jiΩgura s-sostenibbiltà fiskali permezz tal-adozzjoni tal-Att dwar irResponsabbiltà Fiskali, u rrimarkat li dan se jg˙in biex ti©i ggarantita l-fiduçja fil-miri fiskali. Fitch irrikonoxxiet ukoll it-tkabbir ekonomiku qawwi b’riΩultat ta’ tnaqqis fil-qg˙ad, spejjeΩ iktar baxxi g˙all-ener©ija, u tkabbir kontinwu tal-kreditu. L-a©enzija qed tbassar li dawn ir-riΩultati ekonomiçi se jissuktaw fis-snin li ©ejjin, imsa˙˙a minn investiment qawwi, tkabbir sostnut fis-setturi tas-servizzi, u çaqliqa strutturali fl-ekonomija lejn attivitajiet b’valur miΩjud og˙la.

Filwaqt li Fitch tirrikonoxxi lproporzjon relattivament g˙oli tal-garanziji governattivi li akkumulaw ta˙t l-amministrazzjonijiet preçedenti, tinnota li l-investiment riçenti mix-Shanghai Electric Power Company beda jtejjeb il-qag˙da finanzjarja talEnemalta, u li dan wassal g˙al inqas riskju li l-obbligazzjonijiet kontin©enti jistg˙u jikkristallizzaw. L-a©enzija nnutat ukoll issisien sodi u l-likwidità kbira fisswieq tal-kapital f’Malta. Barra minn hekk, irrimarkat dwar liΩvilupp istituzzjonali poΩittiv li se˙˙ fl-a˙˙ar sitt x˙ur, bil˙olqien ta’ qafas uniku ta’ vi©ilanza u t-twaqqif ta’ fond ta’ riΩoluzzjoni. Il-Ministru tal-Finanzi, il-Prof. Edward Scicluna, qal li “il-valutazzjoni poΩittiva ta’ Fitch Ratings, kemm fil-previΩjonijiet ekonomiçi kif ukoll f’dawk fiskali, tikkonferma l-fiduçja tag˙na fil-kapaçità tag˙na li nibqg˙u nilqg˙u l-miri ba©itarji ambizzjuΩi tag˙na. Ninsabu sodisfatti wkoll li qed ji©u rrikonoxxuti l-isforzi tal-Gvern biex jirristruttura l-entitajiet governattivi u biex ja˙dem attivament sabiex ji©bed l-investiment lejn oqsma ©odda fejn jista’ jse˙˙ tkabbir.”

Erba’ persuni jinsabu fil-periklu tal-mewt wara li kienu involuti f’inçident tat-traffiku fi Triq Mikiel Anton Vassalli, fis-Swieqi kmieni dalg˙odu g˙all-˙abta tal-˙amsa u nofs. Il-Pulizija rrikorrew immedjatament fuq il-post u min investigazzjonijiet preliminari rriΩulta li kienet g˙adha kif se˙˙et ˙abta bejn vettura tat-tip Volvo B7RLE u Toyota Yaris. IlVolvo kienet qed ti©i misjuqa minn ra©el ta’ 68 sena residenti l-Imsida direzzjoni mis-Swieqi nieΩla lejn San Ìiljan filwaqt li t-Toyota, misjuqa minn mara ta’ 24 sena residenti Óal Qormi fid-direzzjoni opposta. Ûew© nisa u Ωew© ir©iel f’qag˙da kritika Passi©©iera fit-Toyota kien hemm erba’ persuni: Ωew© nisa – Slovena u Pollakka, u Ωew© irgiel – Spanjol u Rumen. Fuq ilpost issej˙et l-assistenza ta’ tim mediku mill-Isptar Mater Dei kif ukoll dik tal-membri mid-Dipartiment tal-Protezzjoni Çivili. Il-Pulizija ©iet infurmata li l-mara Maltija, ir-ra©el Spanjol, ilmara Pollakka li g˙andha 26 sena u l-mara Slovena li g˙andha 19-il sena jinsabu fil-periklu tal-mewt. Il-Pulizija mid-Distrett ta’ San Ìiljan g˙addejjin bl-investigazzjonijiet fuq il-kaΩ.

LOKALI KÓ

23|08|2015 03

kullhadd.com

SE JKOMPLI JIÛDIED IT-TURIÛMU F’GÓAWDEX PERMEZZ TAL-CRUISELINERS

IΩ-Ωjara tal-cruiseliner Oriana kompliet iΩΩid it-turisti f’G˙awdex l-g˙ada ta’ Santa Marija

Il-Ministru g˙al G˙awdex Anton Refalo jindirizza l-pubbliku fil-festa ta’ Santa Marija fiΩ-Ûebbu©

GLEN FALZON

G˙awdex.

glen@kullhadd.com Hekk kif il-festa ta’ Santa Marija hija sinonima ˙afna mal-Maltin, b’mod partikolari ma’ dawk li j˙obbu jqattg˙u tmiem il-©img˙a fil-gΩira ta’ G˙awdex, huwa stmat li l©img˙a ta’ Santa Marija ˙alliet fl-ekonomija ta’ G˙awdex madwar €2.4 miljun. Dan ifisser li l-©img˙a ta’ Santa Marija tirrappreΩenta 8% tal-infiq totali tat-turisti li fl2014 la˙aq iç-çifra ta’ €28 miljun. Fil-fatt, fis-sena 2014 tturiΩmu f’G˙awdex i©©enera €180 miljun li jfisser 50% talProdott Domestiku Gross (PDG) G˙awdxi. Kull turist Malti jonfoq €41 f’G˙awdex Fis-sena 2014, skont studju li ©ie kkummissjonat mill-ekonomista Gordon Cordina, irriΩulta li bejn wie˙ed u ie˙or kull turist Malti li jΩur G˙awdex jonfoq medja ta’ €41 mifruxin fuq akkomodazzjoni, ikel, trasport u xiri, fost o˙rajn. Fil-fatt, skont informazzjoni li l-Assoçjazzjoni G˙awdxija g˙at-TuriΩmu (GTA) ©abret mill-Gozo Channel, dan ilkalkolu jirrappreΩenta total ta’ 60,000 persuna li qasmu lejn

G˙awdex qatt daqshekk ©id

Kif jikkonfermaw dawn l-istatistiki, il-©img˙a ta’ Santa Marija ©ibdet ˙afna nies lejn G˙awdex li ma kinux biss Maltin iΩda wkoll persuni barranin. G˙awdex kien ippreparat sew g˙al din il©img˙a u saret ˙idma sfiqa mill-Ministeru g˙al G˙awdex u mill-Ministru nnifsu Anton Refalo, fil-Ministeru nnifsu kif ukoll f’diversi direttorati, ilPulizija, l-Isptar Ìenerali, illukandi, ir-ristoranti u l-farmhouses, fost o˙rajn. Fil-fatt, il-ma©©oranza tallukandi kienu kollha okkupati minn turisti barranin li baqg˙u f’G˙awdex g˙al ©img˙a s˙i˙a. Dan is-suççess kien ukoll is-sentiment talAssoçjazzjoni G˙awdxija g˙atTuriΩmu (GTA) kif ukoll talKamra tal-Kummerç G˙awdxija (GBC) fejn it-tnejn li huma esprimew is-sodisfazzjon tag˙hom hekk kif sa˙ansitra kien hemm g˙add ta’ akkomodazzjonijiet li kellhom jirrifjutaw aktar bookings min˙abba li kollha kienu mimlijin. Ta’ min isemmi li l-persuni li Ωaru G˙awdex ma kinux mifruxa biss f’postijiet partiko-

lari, tant li madwar 95 ristorant fil-gΩira G˙awdxija kienu dejjem mimlijin binnies. Tant hu hekk, li mhux ir-ristoranti u l-lukandi biss kellhom kliem ta’ tif˙ir g˙al din il-©img˙a tant popolari, iΩda wkoll l-istabbilmenti kummerçjali kif ukoll il˙wienet iΩ-Ωg˙ar b˙al pereΩempju l-˙wienet tas-souvenirs. 1,546 turist ie˙or l-g˙ada ta’ Santa Marija Bla ebda dubju ta’ xejn iççirasa fuq il-kejk kienet iΩΩjara li g˙amel ilcruiseliner Oriana proprju l-g˙ada ta’ Santa Marija hekk kif dan kompla jakkumula u jΩid leffett poΩittiv fuq G˙awdex. Fil-fatt, kienu 1,546 passi©©ier li g˙aΩlu li jinΩlu l-art u jesperjenzaw is-sbu˙ija ta’ G˙awdex anke jekk it-temp dakinhar ma kienx wie˙ed ideali. L-MBL, li huma l-a©enti lokali tal-Oriana, immexxi minn P&O, esprimew is-sodisfazzjon tag˙hom u rrimarkaw li l-gΩira g˙andha potenzjal qawwi li ti©bed aktar turisti ta’ kwalità lejn G˙awdex. Dan ilcruiseliner kien ©ej minn Cadiz fi Spanja u mbag˙ad telaq minn G˙awdex lejn Venezja.

Dan huwa l-g˙axar cruiseliner f’din is-sena biss u kollox qed juri li Ωgur mhux se jkun tal-a˙˙ar hekk kif baqa’ aktar cruiseliners x’jid˙lu fix-xhur li ©ejjin. Fid-dawl ta’ dawn ir-riΩultati eççellenti g˙al G˙awdex, ilMinistru g˙al G˙awdex Anton Regalo sostna li huwa jinsab sodisfatt ˙afna bl-ammont sabi˙ ta’ turisti li qed iΩuru G˙awdex u fisser kif hu se jkompli ja˙dem biex lil din ilgΩira tant sabi˙a jag˙milha a˙jar milli sabha biex tkun tista’ titgawda min kul˙add bla˙jar mod possibbli. Iç-Çittadella Minkejja li x-xog˙lijiet fuq içÇittadella jinsabu g˙addejjin fl-aqwa tag˙hom, matul il©img˙a li g˙addiet xorta wa˙da ©iet iççelebrata bil-kbir il-festa ta’ Santa Marija ming˙ajr l-ebda forma ta’ xkiel. It-tim tal-pro©ett flimkien mal-kuntratturi ˙admu biss˙i˙ biex, minkejja x-xog˙lijiet estensivi li g˙addejjin, seta’ jin˙oloq aççess adegwat lejn iç-Çittadella li, minbarra li ffaçilita l-aççess g˙an-nies li telg˙u hawnhekk, g˙amilha possibbli li l-purçissjoni ta’ Santa’ Marija to˙ro© b˙al kull sena mill-Katidral fil-festa

tag˙ha ming˙ajr xkiel. B’konsultazzjoni mall-Korp tal-Pulizija ttie˙du diversi miΩuri biex ti©i Ωgurata ssi©urtà ta’ dawk kollha li telg˙u ç-Cittadella matul il©ranet tal-festa, kif ukoll g˙all-attivitajiet li nΩammu fiha b˙ala parti mill-programm tal-festi. Fil-fatt, ©ew mibnija ˙itan tal-briks biex juru l-partijiet imnejn kellhom jg˙addu n-nies filwaqt li pprevenew persuni li jΩuru çÇittadella milli jkollhom aççess g˙as-siti ta’ kostruzzjoni. Minkejja dan kollu, eluf kbar ta’ nies ˙onqu ç-Çittadella, partikolarment waqt il-˙ru© u d-d˙ul tal-purçissjoni, u assistew g˙all-ispettakli tan-nar minn fuq is-swar taçÇittadella. Fid-dawl ta’ din ilpopolarità, matul il-jiem talfesta ma ©ie rrappurtat l-ebda inçident, xhieda tal-miΩuri effettivi li ttie˙du biex jag˙mlu lis-sit sigur u ming˙ajr periklu. Dan kollu huwa frott g˙al kull min ta s-sehem tieg˙u biex l-attivitajiet kollha relatati mall-festa jkunu jistg˙u jsiru minkejja d-diversi xog˙lijiet li g˙adhom g˙addejjin fuq dan is-sit. Fix-xhur li ©ejjin ser tissokta ˙idma intensiva biex ixxog˙lijiet ikunu jistg˙u jitlestew.

04 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

IN-NISA TQAL LI JKUNU QED JISKONTAW SENTENZA TA’ ÓABS F’MALTA…

JITÓALLEW SENA MAT-TARBIJA WARA L-ÓLAS

RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com Din il-©img˙a tfajla ta’ 20 sena li g˙andha tliet xhur tqala kienet ikkundannata g˙al kwaΩi tliet snin ˙abs fuq kaΩijiet ta’ serq. KaΩijiet b˙al dawn huma kemxejn rari f’pajjiΩna, tant li skont informazzjoni provduta mill-Ministeru g˙all-Intern u sSigurtà Nazzjonali jirriΩulta li fl-a˙˙ar 10 snin kien hemm biss tliet nisa li kellhom tarbija waqt li kienu fil-Façilità Korrettiva ta’ Kordin. Wara li fe©© il-kaΩ ta’ din il©img˙a, kienu bosta dawk li staqsew kif is-sistema korrettiva ta’ pajjiΩna tittratta kaΩijiet b˙al dawn. X’kura ting˙ata lmara tqila waqt li qed tiskonta s-sentenza? X’ji©ri mit-tarbija ©aladarba din titwieled? Mitluba tispjega xi tg˙id il-li©i f’kaΩijiet b˙al dawn, kelliema g˙all-Ministeru g˙all-Intern u s-Sigurtà Nazzjonali qalet lil din il-gazzetta li fir-rigward ta’ kura l-istess sistema tapplika g˙al kull pri©unier li jkollu bΩonn viΩti fi sptar. In-nisa tqal, b˙all-pri©unieri l-o˙ra, ji©u skortati fl-isptar g˙al kull appuntament li jkollhom bΩonn. Mistoqsija jekk jing˙atawx xi ikel differenti, il-kelliema qalet li hawnhekk ukoll tapplika listess sistema tal-pri©unieri lo˙ra. “Kwalunkwe pri©unier li ji©i ççertifikat mit-tabib tal ˙abs li g˙andu bΩonn ikel differenti minn dak mog˙ti lillo˙rajn, l-amministrazzjoni tal˙abs issegwi l-istruzzjonijiet tat-tabib. Dan huwa wkoll ilkaΩ g˙al nisa tqal.” F’Malta l-ommijiet iΩommu t-tarbija mag˙hom g˙al sena wara l-˙las U x’ji©ri mit-tarbija wara l-˙las? Il-kelliema qaltilna li, skont irRegolamenti tal-Óabs (Le©iΩlazzjoni Sussidjarja 260.03 Art 38) pri©uniera tista’ ΩΩomm it-tarbija mag˙ha fil-

Óafna studji minn pajjiΩi differenti qablu li omm li tit˙alla ΩΩomm it-tarbija mag˙ha fl-ewwel xhur ta’ ˙ajjitha g˙andha ˙afna inqas çans li ter©a’ tid˙ol il-˙abs, fejn fi studju tad-Dipartiment tal-Korrezzjoni tal-Istati Uniti dan iç-çans sa˙ansitra tnaqqas bin-nofs

Façilità Korrettiva ta’ Kordin sakemm din tag˙laq l-età ta’ sena. Matul dan iΩ-Ωmien l-omm ting˙ata çella g˙aliha wa˙edha fejn fiha ΩΩomm it-tarbija mag˙ha, u r-riΩorsi kollha li g˙andha bΩonn biex tie˙u ˙sieb it-tarbija. Meta tg˙addi l-ewwel sena mit-twelid tat-tarbija, l-omm xorta wa˙da jibqa’ jkollha aççess g˙at-tarbija, u dan isir skont l-arran©amenti li jkunu saru, u jiddependu b’mod speçjali fuq min ikun qieg˙ed jie˙u ˙sieb it-tarbija. Id-Danimarka ma tiddiskriminax bejn l-omm u lmissier F’dan l-aspett Malta g˙andha sistema simili g˙al ˙afna pajjiΩi Ewropej li jippermettu li omm tibqa’ tie˙u ˙sieb it-tarbija tag˙ha mill-˙abs fl-ewwel ftit xhur ta’ ˙ajjitha. Is-sistema ta’ Malta hija simili ˙afna g˙al dik tal-Ingilterra, li iΩda tippermetti li l-omm iΩΩomm it-tarbija g˙all-ewwel sena u nofs; sitt xhur iΩjed minn dak permess mil-li©i Maltija. Sistema li tispikka fost ilpajjiΩi Ewropej hija dik im˙addma mid-Danimarka, li ma tag˙milx distinzjoni bejn lommijiet u l-missirijiet, fejn dawn it-tnejn li huma g˙andhom l-g˙aΩla li jrabbu lil uliedhom mag˙hom fil-˙abs sakemm ikollhom sena.

Is-sistema DaniΩa tippermetti wkoll koabitazzjoni ta’ koppja li jkunu f’relazzjoni qabel jing˙ataw is-sentenza, u g˙andha wkoll half-way houses fejn pri©unieri ˙atja g˙al reati Ωg˙ar ikunu jistg˙u jg˙ixu mal-familja. L-Istati Uniti m’g˙andhiex politika nazzjonali Minkejja li sas-snin ˙amsin lIstati Uniti kienet t˙addem sistema simili g˙al dik tal-pajjiΩi Ewropej, fejn l-omm iΩΩomm it-tarbija tag˙ha g˙al madwar sena wara t-twelid, sas-snin sebg˙in din is-sistema kienet ©iet eradikata kwaΩi g˙al kollox. Peress li qatt ma ©iet implimentata politika nazzjonali dwar din il-materja, kull stat i˙addem is-sistema tieg˙u, fejn is-su©©ett spiss qajjem xi kontroversja jew o˙ra. Attwalment huma biss ftit stati, b˙al Illinois, Indiana, Ohio, Nebraska, New York, South Dakota, u Washington li jippermettu lill-omm iΩΩomm it-tarbija tag˙ha g˙al xi Ωmien wara l-˙las, g˙alkemm ilpressjoni g˙al politika nazzjonali favur din is-sistema Ωdiedet fl-a˙˙ar snin. Prattiki o˙rajn f’numru ta’ stati huma meqjusa b˙ala antikwati u inumani fejn, pereΩempju, l-omm tinΩamm marbuta anke waqt il-˙las u lewwel mumenti tag˙ha mat-

tarbija. Sistema interessanti filKanada Il-Kanada, g˙all-kuntrarju talpajjiΩ ©ar tag˙ha, g˙andha sistemi stabbiliti fejn jid˙lu lommijiet fil-˙abs. F’dawk il-façilitajiet korrettivi çentrali, dan il-pajjiΩ g˙andu programm ta’ koabitazzjoni full-time g˙al tfal ta˙t l-erba’ snin, u programm ta’ koabitazzjoni part-time g˙al tfal ta˙t is-sitt snin. Dan ifisser li tfal ta˙t l-erba’ snin jistg˙u jg˙ixu kompletament m’ommhom fil-˙abs, filwaqt li dawk ftit ikbar jistg˙u jqattg˙u ammont ta’ ˙in sostanzjali ma’ ommhom fil˙abs. Sfortunatament dawn il-programmi ma jit˙addmux filfaçilitajiet korrettivi kollha, fejn dawk li jinsabu fil-provinçji, b˙al Quebec, m’g˙andhom lebda sistemi b˙al dawn, u laççess tal-ommijiet g˙al uliedhom huwa ristrett g˙al viΩti normali. PajjiΩi b˙aç-Çina ma jippermettux trabi fil-˙abs KaΩ li deher fil-midja fl-a˙˙ar jiem ˙are© id-differenza f’din il-prattika bejn iç-Çina u ˙afna pajjiΩi Ewropej. Mara ÇiniΩa ta’ 29 sena li g˙axar snin ilu kienet ikkundannata g˙al g˙omor il-˙abs

fuq korruzzjoni, baqg˙et tevita li tid˙ol il-˙abs billi nqabdet tqila madwar 13-il darba, sakemm issa, finalment, ©iet inkarçerata. Dan ©ara g˙ax b’mod ©enerali ç-Çina ma tippermettix li tarbija tinΩamm fil-˙abs ma’ ommha, u g˙alhekk, fejn hu possibbli, ji©i evitat li nisa tqal jing˙ataw sentenzi ta’ ˙abs, inkella jit˙allew iservu s-sentenza barra g˙al ftit Ωmien wara l-˙las sabiex ikunu jistg˙u jreddg˙u t-tarbija. Madankollu, din is-sistema hija differenti f’Hong Kong. Hawnhekk l-ommijiet jistg˙u jΩommu t-tarbija mag˙hom fil˙abs sakemm din ikollha disa’ xhur. Qbil ©enerali dwar il-benefiççji li l-omm iΩΩomm ittarbija mag˙ha Minn diversi studji li saru matul is-snin, b’mod ©enerali kien hemm qbil dwar il-benefiççji li l-omm iΩΩomm it-tarbija mag˙ha fil-˙abs. Il-benefiççji huma kemm g˙all-omm innifisha imma, iktar importanti minn hekk, g˙at-tarbija. Óafna studji minn pajjiΩi differenti qablu li omm li tit˙alla ΩΩomm it-tarbija mag˙ha flewwel xhur ta’ ˙ajjitha, g˙andha ˙afna inqas çans li ter©a’ tid˙ol il-˙abs, fejn fi studju tad-Dipartiment talKorrezzjoni tal-Istati Uniti, dan iç-çans tnaqqas sa˙ansitra binnofs. Fir-rigward tat-tarbija nstab li meta din tifforma g˙aqda b’sa˙˙itha mal-omm fl-ewwel ftit Ωmien ta’ ˙ajjitha, g˙andha inqas tendenza li meta tikber tispiçça hija wkoll fil-˙abs. Dan il-fenomenu tkellmet fuqu, fost l-o˙rajn, il-Professur Mary Byrne, li g˙amlet studju fuq numru ta’ snin li fih segwiet diversi ommijiet li skontaw sentenza fil-˙abs waqt li kienu tqal, u fuq uliedhom ukoll, li lewwel ftit Ωmien ta’ ˙ajjithom qattg˙uh ma’ ommijiethom fil˙abs.

LOkaLi kÓ

23|08|2015 05

kullhadd.com

FL-aÓÓar SiTT XHUr Ta’ gVErn nazzjOnaLiSTa…

iD-DEjn U L-garanziji ÛDiEDU b’€390 MiLjUn

garanziji bankarji TaÓT gVErnijiET nazzjOnaLiSTi Miljuni (€)

GLEN FALZON glen@kullhadd.com Hekk kif b˙alissa l-Partit Nazzjonalista (PN) qed jikkritika l-garanzija bankarja temporanja li b’mod responsabbli l-Gvern preΩenti ta g˙al pro©ett li se jwassal g˙al bini ta’ power station li ta˙dem bil-gass u dan g˙all-©id tar-residenti ta’ Marsaxlokk u l-madwar, ilgazzetta KullÓadd g˙andha f’idejha informazzjoni li tixhed kif fl-a˙˙ar sitt xhur meta l-Kap preΩenti tal-OppoΩizzjoni u talPN Simon Busuttil kien il-Viçi Kap tal-istess partit, id-dejn nazzjonali u l-garanziji bankarji Ωdiedu b’€390 miljun. Fl-a˙˙ar ftit jiem, lOppoΩizzjoni Nazzjonalista ˙ar©et qatta bla ˙abel kontra lgaranzija temporanja li g˙amel il-Gvern preΩenti g˙all-pro©ett tal- power station tal-gass f’Dellimara li tag˙ha l-Gvern t˙allas kwaΩi €9 miljun u li biex g˙amilha ma ˙are© xejn. G˙all-kontra ta’ din il-governanza g˙aqlija, ta˙t gvernijiet differenti Nazzjonalisti garanziji simili mhux talli ma kinux temporanji iΩda talli Ωdiedu b’biljun ewro f’g˙axar snin.

fuq korporazzjonijet o˙rajn. Dawn kollha flimkien jammontaw g˙al kwaΩi €1.2 biljun f’garanziji pubbliçi u kollha ng˙ataw ta˙t amministrazzjonijiet Nazzjonalisti. Ta’ min isemmi wkoll li kien bis-sa˙˙a ta’ Gvern Laburista li re©a’ qajjem lill-Enemalta fuq saqajha u ssalvagwardja l-impjiegi tal-˙addiema kollha permezz tal-akbar investiment barrani li qatt rat Malta meta din il-korporazzjoni kellha madwar €800 miljun dejn. Simon Busuttil dahru mal-˙ajt Ta’ min ifakkar ukoll li Gvern Nazzjonalista kien waqqaf special purpose vehicle biex ma j˙allix lill-Enemalta tfalli kif ukoll kien protagonista fil-famuΩ bullet loan tal-Freeport li fih kien hemm im˙atra fuq il-valur taddollaru u dan isegwi s-sitwazzjoni mwieg˙ra ta’ Transport Malta li ilha mwaqqfa biss ˙ames snin; kollu frott ta’ nuqqas ta’ responsabbiltà u governanza fjakka ta’ Gvern Nazzjonalista. Iffaççjat b’dawn il-fatti, x’se tkun ir-reazzjoni ta’ Simon Busuttil?

Ipokresija Nazzjonalista G˙all-kontra ta’ dak li qal Simon Busuttil, din il-gazzetta tista’ tikkonferma kemm mhux minnu li l-garanzija bankarja li qed issir fuq il-pro©ett tal-power station f’Dellimara hija l-ewwel wa˙da li qatt ra l-pajjiΩ f’dawk li huma pro©etti jew investimenti nazzjonali. Dan hekk kif Gvern Nazzjonalista g˙amel garanziji bankarji ta’ €724.2 miljun fuq lEnemlata u Vault Finance Ltd, €200.8 miljun fuq il-Freeport Group Corporation, €101.6 fuq il-Water Services Corporation, €90.4 fuq il-Malta Industrial Parks Ltd, €52 miljun fuq Transport Malta u €23.8 miljun

Fi kliem ie˙or, f’g˙axar snin ta’ gvernijiet differenti Nazzjonalisti, il-garanziji pubbliçi Ωdiedu b’biljun ewro u dan fl-istess Ωmien li Ωdied id-dejn nazzjonali b’€1.9 biljun, minn €3.3 biljun g˙al €5.2 biljun. Ukoll, fl-a˙˙ar le©iΩlatura, id-dejn barrani talkorporazzjonijiet pubbliçi Ωdied minn €290 miljun g˙al €504 miljun; ji©ifieri kwaΩi rdoppja. G˙alhekk, ikun a˙jar li kieku Simon Busuttil jitlob apolo©ija milli joqg˙od jippontifika g˙ax il-partit tieg˙u fil-Gvern g˙amel biljun ewro aktar f’garanziji u kwaΩi Ωew© biljuni f’dejn nazzjonali fejn fi Ωmienhom ukoll irdoppja d-dejn barrani tal-korporazzjonijiet.

Garanziji pubbliçi ta’ kwaΩi €1.2 biljun frott Gvern tal-PN

Enemalta u Vault Finance Ltd.

724.2

Freeport Group Corporation

200.8

Dan kollu jirriΩulta minn studju riçenti ta’ ekonomisti millEconomic Policy Department li jindika li fil-preΩent pajjiΩna g˙andu garanziji pubbliçi ta’ kwaΩi €1.2 biljun jew inkella 16.6% tal-Prodott Domestiku Gross (PDG). Dan meta, skont statistika talBank Çentrali ppubblikata fl2003, il-garanziji pubbliçi kienu biss ta’ €250 miljun. Dawn il-garanziji saru kollha ta˙t gvernijiet differenti Nazzjonalisti, liema garanziji jikkuntrastaw ferm meta mqabbla mal-medja Ewropea li hi dik ta’ 15% u li sa˙ansitra fl-2012 dan l-ammont kien la˙˙aq ukoll 17.4% tal-PDG. Fil-fatt, fl-a˙˙ar amministrazzjoni Nazzjonalista li tag˙ha Simon Busuttil kien il-Mibg˙ut Speçjali ta’ Lawrence Gonzi kif ukoll il-kandidat stilla g˙all-istess PN fl-a˙˙ar elezzjoni ©enerali li g˙addiet, il-garanziji kienu sparaw ’il fuq minn 11.5% g˙al 17.4% tal-PDG, ji©ifieri kienet irre©istrata Ωieda sostanzjali ta’ 50%.

Water Service Corporation

101.6

Malta Industrial Parks Ltd.

90.4

Transport Malta

52.0

O˙rajn

23.8

Kontra li kiteb hu stess fl2013 Il-KFW IPEX-Bank, li huwa wie˙ed mill-kredituri talElectrogas, hu bank ta’ Ωvilupp nazzjonali simili g˙al dak li twieg˙ed fl-a˙˙ar programm elettorali Nazzjonalista mfassal minn Simon Busuttil stess. Dan il-bank huwa wie˙ed mittliet kredituri barranin, li ng˙aqdu mal-BOV biex jisilfu €450 miljun g˙all-bini tal-pro©ett tal- power station f’Dellimara, twaqqaf wara t-Tieni Gwerra Dinjija bil-missjoni prinçipali tkun li jg˙in fl-iΩvilupp mill-©did tal-pajjiΩ. Fil-fatt, l-ishma tieg˙u huma maqsuma fi 80% tar-Repubblika Federali ÌermaniΩa u l-20%

huma tal-istati individwali ÌermaniΩi. Kul˙add huwa konxju tal-fatt kif fil-manifest elettorali tieg˙u ta’ qabel l-a˙˙ar elezzjoni li g˙addiet, il-PN kien wieg˙ed li jo˙loq bank ta’ Ωvilupp simili. B˙al dak tal-2008, wara dan ilmanifest elettorali kien hemm ilpinna tal-istess Simon Busuttil li qed jattakka d-deçiΩjoni talGvern f’dan ir-rigward. Minkejja dawn il-fatti, Simon Busuttil xorta wa˙da g˙aΩel li jiddeskrivi d-deçiΩjoni tal-Gvern preΩenti favur garanzija g˙allbini ta’ power station tal-gass b˙ala “piΩ kolossali” fuq il-poplu Malti u G˙awdxi, anke jekk ilpajjiΩ mhu se jo˙ro© xejn Ωejjed u li l-PN fil-Gvern kien akkumula madwar €1.2 biljun f’garanziji bankarji matul Ωew© le©iΩlaturi biss. Il-famuΩa proposta numru 11 Fi proposta numru 11 hemm çar u tond li l-PN hu favur ta’ bank

ta’ Ωvilupp fejn dan ikun bank tal-Gvern li jitwaqqaf permezz tat- tax payers u li mbag˙ad jag˙ti self lill-kumpaniji privati kif ukoll jag˙ti garanziji fuq djun privati li jing˙ataw millbanek kummerçjali lillkumpaniji privati. Minbarra hekk, il-KFW, apparti li huwa meqjus b˙ala wie˙ed mill-akbar banek ta’ Ωvilupp fid-dinja, jimplimenta pro©etti ta’ koperazzjoni finanzjarja f’isem il-Gvern ÌermaniΩ f’g˙add ta’ pajjiΩi li g˙adhom qed jiΩviluppaw blg˙an li jin˙olqu pro©etti kapitali u impjiegi ©odda. Fid-dawl ta’ dan kollu tistona mhux ftit il-poΩizzjoni attwali ta’ Simon Busuttil g˙ax, jekk vera jemmen f’bank ta’ Ωvilupp, kif ©ie mwieg˙ed filmanifest elettorali tieg˙u miktub minnu stess, suppost jaf li pro©ett b˙al dan irid jid˙ol g˙alih il-Gvern b’mod dirett jew permezz ta’ bank ta’ Ωvilupp.

06 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ lokali

“Bil-lifestyle CliniC ingÓatajt ÓeÌÌa Ìdida” Marisa Ghiroli Fl-a˙˙ar ©img˙at tnieda servizz ©did li qieg˙ed ikun offrut mid-Dipartiment talKura Primarja f’diversi bere©; il-lifestyle clinic. Din il-klinika hija differenti minn o˙rajn offruti fid-Dipartiment tasSa˙˙a, hekk kif din hija klinika ta’ prevenzjoni, tag˙lim u g˙ajnuna. Il-gazzetta KullÓadd tkellmet ma’ Marisa Ghiroli li qed tattendi l- lifestyle clinic ta’ San Ìwann. “Jien g˙andi ddijabete u l- lifestyle clinic tani ˙e©©a ©dida biex inkun nista’ nimxi ’l quddiem bilkundizzjoni tieg˙i,” qalet Ghiroli.

dawk li jie˙du l-warfarina, klinika tal-ortopedija, plaster service u klinika g˙all-adulti bid-Down Syndrome, fost o˙rajn.” Spjega li g˙al ˙afna snin ilqasam tal-kura primarja kien minsi u mog˙ti l-©enb u dan wassal biex is-servizzi u anke l-bini f’dan is-settur iddg˙ajfu. Barra l-fatt li nnies bdew idumu aktar biex jinqdew min˙abba li kien kollox çentralizzat, kien qed jin˙oloq ukoll çertu stress bla bΩonn fuq l-isptarijiet tag˙na. “Nemmnu li n-nies jixtiequ jing˙ataw kura aktar individwalista u aktar qrib tag˙hom. L-uniku mod li nistg˙u nag˙mlu dan ˙uwa billi nkomplu ninvestu kif qeg˙din nag˙mlu fil-qasam tal-kura primarja,” qal Fearne.

Pariri ta’ kull xorta “Kont naf x’g˙andi u x’m’g˙andix niekol min˙abba d-dijabete; li ma kellix huwa l-kura©© biex nirrea©ixxi u ng˙ix bil-kundizzjoni. Nirringrazzja lit-tim tallifestyle clinic li, g˙alkemm m’ilnix nattendi ˙afna, nisslu fija l-˙e©©a li kelli nieqsa,” qalet l-istess pazjenta. Hija spjegat kif barra pariri dwar dieta g˙all-kundizzjoni tag˙ha u g˙all-eΩerçizzju fiΩiku adatat g˙aliha, qieg˙ed isir ukoll monitora©© tal-piΩ. Il- lifestyle clinics huma kunçett ©did fejn il-klijent jersaq lejn is-servizz tas-sa˙˙a anke ming˙ajr ma jkollu lebda bΩonn mediku, u jersaq biex jie˙u pariri dwar dieta

Servizz professjonali

bilançjata, eΩerçizzju fiΩiku u kura tas-sa˙˙a, li huma baΩi importanti li jΩommuna bog˙od minn çertu kundizzjonijiet. Dawn qed joperaw minn numru ta’ bere© li huma dawk fiΩ-Ûurrieq, San

Ìwann, Óal Tarxien, ilKalkara, l-Imsida, il-GΩira u lGudja. Minsi g˙al ˙afna Ωmien F’kummenti li tana sSegretarju Parlamentari g˙as-

Sa˙˙a Chris Fearne qal li dan huwa biss wie˙ed mid-diversi servizzi speçjalizzati li ©ew introdotti fid-Dipartiment talKura Primarja fl-a˙˙ar x˙ur. “G˙andna klinika g˙ad-dijabete, fibromyalgia , kliniki fejn ji©i ttestjat id-demm g˙al

Klijent ie˙or tas-servizzi filkura primarja, qal li juΩa sservizz ta’ tabib fiç-çentri tassa˙˙a. “Nirringrazzja lit-tobba u staff tal-poliklinika g˙ax dejjem sibt servizz tajjeb u effiçjenti,” irrimarka Lawrence Grech. Huwa juΩa wkoll is-servizzi tal-oftamol©ija. “Kull darba li kelli bΩonn xi ˙a©a dejjem sibt min jg˙ini ming˙ajr ˙afna skari©© min-na˙a tieg˙i, g˙ax tal-età tieg˙i dan huwa importanti wkoll,” Ωied jg˙id Grech.

LoKALI KÓ

23|08|2015 07

kullhadd.com

NoFS IL-MALTIN bISS GÓANDHoM KArTA EWroPEA TAL-ASSIGUrAZZJoNI TAS-SAÓÓA ippreΩentata jista’ jag˙ti l-kaΩ li l-persuna tkun trid t˙allas ilkont kollu u wara ma tkunx tista’ titlob li ting˙ata l-flus lura. Mistoqsija x’jista’ wie˙ed jag˙mel f’kaΩ li jkollu bΩonn ta’ sptar waqt li jkun imsiefer, iΩda ma jkollux din il-karta, Galea tispjega li f’dan il-kaΩ ilpersuna g˙andha tikkuntattja lill-Entitlement Unit f’Malta li jie˙u ˙sieb il-karta tal-assigurazzjoni. Dan jista’ jag˙mlu bit-telefown fuq 2595 2400 jew jibg˙at email lil entitlement.doh@gov.mt. Permezz ta’ dan il-kuntatt luffiççju f’Malta jo˙ro© Çertifikat ProviΩorju li jkopri l˙ti©ijiet tal-persuna f’dak ilwaqt, fuq l-istess binarji talEHIC.

Is-Segretarjat Parlamentari g˙as-Sa˙˙a kkonferma malg a z z e t t a Ku ll Óa d d l i s a l a˙˙ar ta’ Lulju 2015 kien hawn 213,114 persuna li kellha Karta Ewropea talAssigurazzjoni tas-Sa˙˙a (EHIC) valida. Dan jammonta biss g˙al madwar nofs il-popolazzjoni ta’ Malta u G˙awdex. Dan ilfenomenu jistona partikolarment mal-fatt li din il©img˙a stess sar mag˙ruf kif in-numru ta’ Maltin li siefru Ωdied sostanzjalment. Skont l-Uffiççju Nazzjonali tal-Istatistika, l-ammont ta’ Maltin li siefru g˙al btala matul it-tieni kwart ta’ din is-sena Ωdied b’iktar minn 15% meta mqabbel mal-istess perjodu tas-sena ta’ qabel. Il-ma©©oranza tal-btajjel kienu lejn pajjiΩi Ewropej. Huwa g˙alhekk inkwetanti kif nofs il-popolazzjoni g˙adha m’applikatx g˙allKarta Ewropea talAssigurazzjoni tas-Sa˙˙a, u g˙alhekk tista’ tkun potenzjalment esposta g˙al riskju jekk ti©i bΩonn servizz tassa˙˙a waqt li tkun imsiefra. Bil-karta tal-assigurazzjoni çittadin Malti jing˙ata l-istess trattament b˙aç-çittadini talpajjiΩi li jkun qed iΩur Tkellimna ma’ Michelle Galea, Direttur talFinanzjament tal-Kura tasSa˙˙a. Mistoqsija g˙alfejn huwa importanti li wie˙ed ikollu din il-karta tal-assigurazzjoni, Galea spjegat kif permezz ta’ din il-karta çittadini Ewropej jista’ jkollhom aççess g˙al kura tas-sa˙˙a b’xejn fi sptar pubbliku, f’kaΩ ta’ emer©enza waqt Ωjara temporanja f’pajjiΩ Ewropej ie˙or. Il-persuna li f’isimha to˙ro© din il-karta tkun intitolata g˙all-kura fi sptar pubbliku u ti©i trattata b˙aççittadini ta’ dak il-pajjiΩ Ewropew li tkun qed iΩΩur. Madankollu, Galea tg˙id li tajjeb wie˙ed iΩomm f’mo˙˙u li, g˙alkemm hemm pajjiΩi b˙al Malta li jag˙tu t-

Kul˙add jista’ japplika b’xejn g˙all-karta tal-assigurazzjoni

Filwaqt li fit-tieni kwart ta’ din is-sena l-Maltin li siefru Ωdiedu bi 15% meta mqabbel mal-istess perjodu tas-sena ta’ qabel, s’issa nofs il-popolazzjoni biss g˙andhom Karta Ewropea tal-Assigurazzjoni tas-Sa˙˙a

trattament mediku ming˙ajr ˙las liç-çittadini tag˙hom, hemm ukoll pajjiΩi o˙ra fejn iç-çittadin ji©i mitlub i˙allas parti mill-kont. G˙alhekk f’dawn il-pajjiΩi persuni li g˙andhom il-karta tal-assigurazzjoni tas-sa˙˙a xorta wa˙a ji©u mitluba j˙allsu din il-parti tal-kont li tit˙allas ukoll miç-çittadini ta’ dak il-pajjiΩ . Huwa g˙alhekk rakkomandat li mal-EHIC persuna jkollha wkoll assigurazzjoni privata tal-ivvja©©ar, sabiex ma ssibx ru˙ha f’diffikultajiet finanzjarji jekk tinqabad f’sitwazzjonijiet ta’ dan it-tip.

Kura f’emer©enza, f’maternità jew f’mard kroniku Il-persuna li jkollha l-EHIC g˙andha aççess g˙at-trattament mediku neçessarju b˙al dak li jkun qed jing˙ata millistat tal-pajjiΩ li tkun qed iΩΩur. Din tinkludi kura medika f’kaΩ ta’ emer©enza, kura talmaternità li jkun me˙tie© u trattament ta’ mard kroniku jew mard di©à eΩistenti, b˙al testijiet tad-demm, injezzjonijiet u check-ups. Din il-karta tal-assigurazzjoni, madankollu, ma tkoprix persuni li jsiefru biex jirçievu

trattament mediku jew li jsiefru g˙al parir mediku. L-EHIC lanqas ma tkopri lispejjeΩ li jkun hemm bΩonn biex persuna tin©ieb lura Malta f’kaΩ ta’ mard serju, aççident jew mewt. X’jista’ wie˙ed jag˙mel f’kaΩ li jinqabad barra ming˙ajr EHIC? Persuna li tkun se ssiefer trid iΩΩomm l-EHIC flimkien malpassaport u l-karta tal-identità. F’kaΩ li tkun trid tuΩa l-EHIC trid turi l-karta lill-persuna li tkun qed tag˙tiha l-kura. Jekk l-EHIC ma ti©ix

Kul˙add huwa m˙e©©e© japplika g˙al din il-karta tal-assigurazzjoni, li hija b’xejn. Mhux bilfors li wie˙ed ikun se jsiefer fil-futur immedjat meta japplika, g˙ax il-karta hija valida g˙al numru ta’ snin. Persuni li g˙andhom l-e-ID jistg˙u japplikaw bl-internet fuq www.ehic.gov.mt, filwaqt li dawk li m’g˙andhomx e-ID iΩda g˙andhom aççess g˙allinternet jistg˙u jid˙lu fis-sit www.ehic.gov.mt, jipprintjaw l-applikazzjoni, jiktbu d-dettalji u jiffirmaw u jibag˙tu lapplikazzjoni bil-posta. Applikazzjonijiet tal-EHIC jistg˙u jin©abru wkoll millkunsilli lokali. F’dan il-kaΩ ukoll wie˙ed jikteb id-dettalji, jiffirma u jibg˙at l-applikazzjoni fil-posta. L-applikazzjonijiet kollha g˙andhom ji©u indirizzati lillKap tal-Entitlement Unit, Ground Floor, Ex-Outpatient Block, Sptar San Luqa, G’Man©a, PTA 1010. L-applikazzjonijiet jistg˙u jin©abru wkoll mill-Uffiççju tal-Entitlement stess fl-indirizz ta’ hawn fuq mit-Tnejn salÌimgha bejn it-8.00am u s1.00pm. G˙al iktar informazzjoni wie˙ed jista’ jçempel 2595 2400.

boroÛ TA’ STUDJU DWAr IT-TIbDIL FIL-KLIMA Minn informazzjoni li g˙andha din il-gazzetta jirriΩulta li fil-jiem li ©ejjin mistenni ji©i ffirmat Memorandum of Understanding (MOU) bejn il-Ministeru g˙all-IΩvilupp Sostenibbli, l-Ambjent u t-Tibdil fil-Klima u l-Università ta’ Malta. Dan il-ftehim jirrigwarda boroΩ ta’ studju fil-qasam tattibdil fil-klima li se jkunu mmirati g˙al studenti li ©ejjin minn pajjiΩi li g˙adhom qed jiΩviluppaw, u dan b˙ala parti mill-impenn internazzjonali favur it-tnaqqis tat-tis˙in globali. Mitlub jikkonferma dan il-ftehim, kelliem g˙all-Ministeru g˙all-IΩvilupp Sostenibbli, l-Ambjent u t-Tibdil fil-Klima qal li d-dettalji dwar il-ftehim imsemmi se jkunu qed jing˙ataw fil-jiem li ©ejjin. Ûied jg˙id li l-aspett internazzjonali tal-finanzjament dwar inizjattivi marbutin mal-klima, mag˙ruf a˙jar b˙ala climate finance, hu mistenni li jkun il-qofol ta’ kull g˙amla ta’ ftehim globali li jista’ jintla˙aq fis-summit internazzjonali talCOP 21 li se jittella’ f’Pari©i f’Diçembru li ©ej.

08 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

AUM: MINFLOK LOKALITÀ WAÓDA, RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com Fl-a˙˙ar xhur il-pro©ett talUniversità Amerikana kien fuq fomm kul˙add. Sa minn meta dan t˙abbar f’Mejju li g˙adda, is-su©©ett kien qajjem ˙afna kontroversji, prinçipalment b’rabta mas-sit li fih kien propost li jsir. L-Università Amerikana kienet pjanata li tinbena fiΩÛonqor, Wied il-G˙ajn, fuq sit ta’ 90,000 metru kwadru. Ilkontroversja nibtet mill-fatt li ˙afna minn din l-art hija Barra Ω-Ûona tal-IΩvilupp (ODZ). Mistoqsi g˙alfejn g˙aΩel dan is-sit, il-Gvern kien ta Ωew© ra©unijiet prinçipali. L-ewwel wa˙da kienet li permezz tieg˙u ried jirri©enera n-nofsinhar ta’ Malta li safa’ minsi minn Gvernijiet Nazzjonalisti, u ttieni g˙aliex ma kienx hemm siti o˙ra tal-Gvern disponibbli li kienu ta’ dak id-daqs. Minkejja li mal-bini tal-università kien se jsir park nazzjonali, u minkejja l-investiment kbir, speçjalment g˙annofsinhar ta’ Malta, li dan ilpro©ett kien se j©ib mieg˙u, ˙afna staqsew jekk kinx ©ustifikat li jintuΩa ammont daqstant kbir ta’ art ODZ. Dan anki jekk il-pro©ett kien fil-parametri tar-regolamenti tal-iΩvilupp, peress li art ODZ huwa permess li tintuΩa g˙al pro©etti marbuta mas-sa˙˙a jew l-edukazzjoni, b˙al ma kien dan il-kaΩ. L-OppoΩizzjoni Nazzjonalista, li meta kienet fil-Gvern g˙amlet pro©etti simili fuq art ODZ, u fl-2006 sa˙ansitra ne˙˙iet 3 miljun metru kwadru ta’ art minn ODZ u fet˙itha g˙all-iΩvilupp, rikbet fuq ilkarru tal-NGOs li esprimew t˙assib dwar il-bini ta’ parti miΩ-Ûonqor. Kienu diversi l-ambjentalisti li talbu lill-Partit Nazzjonalista

biex jinΩel minn fuq il-karru tag˙hom, g˙aliex bil-passat tieg˙u ta’ sfre©ju ambjentali, kien qed jag˙mel ˙sara lillkawΩa tag˙hom. G˙all-ewwel darba, Gvern f’pajjiΩna jifta˙ konsultazzjoni pubblika fuq pro©ett simili Irrelevanti mill-mod li bih ilPartit Nazzjonalista pprova jirba˙ punti politiçi minn fuq dahar l-ambjentalisti, ©aladarba kien hemm t˙assib ©enwin dwar is-sit ta’ dan il-pro©ett, ilGvern feta˙ konsultazzjoni pubblika li pajjiΩna qatt ma ra b˙alha fil-konfront ta’ pro©etti simili. F’din il-konsultazzjoni kul˙add seta’ jag˙ti s-su©©erimenti tieg˙u dwar siti o˙ra possibbli g˙al dan il-pro©ett. Il-Gvern ma eskluda l-ebda possibilità, u g˙amel biss kundizzjoni wa˙da; dik li s-sit propost ikun fin-nofsinhar ta’ Malta. Dan l-eΩerçizzju ta’ konsultazzjoni kien suççess, tant li mir-rendikont tieg˙u li l-Gvern ippubblika din il-©img˙a, irriΩulta li b’kollox kien hemm 626 sottomissjoni; 428 minnhom validi li b’kollox kienu qed jipproponu f’169 sit differenti. Dawk invalidi kienu jikkonsistu f’165 sottomissjoni ming˙ajr alternattiva, u 33 sottomissjoni b’siti li ma jinsabux fin-nofsinhar ta’ Malta. Tas-sottomissjonijiet validi, ilGvern ta spjegazzjoni dettaljata ta’ kif qasamhom u g˙aΩel minnhom, u kif finalment wasal g˙al tnax-il sit li kienu liktar addattati (ara t-tabella). Tnax-il sit f’sitt lokalitajiet ©ew shortlisted; g˙alfejn 11 minnhom ma ntg˙aΩlux... L-iktar tnax-il sit addattati

kienu mifruxa fuq sitt lokalitajiet. Fort Rikazoli, Forti Rinella u Forti Santu Rokku fil-Kalkara; Forti San Leonardu u l-Batterija Delle Grazie fix-Xg˙ajra; Baçir Numru 1 f’Bormla; Forti Dellimara, il-Batterija ta’ Wolseley, il-Forti tas-Sil©, u lBatterija ta’ San Pawl f’Marsaxlokk; il-pixxina taΩÛonqor f’Wied il-G˙ajn; u sit f’Óal Tarxien. Forti Rikazoli ma ntg˙aΩilx g˙aliex is-sit kien Ωg˙ir wisq, lintervent me˙tie© seta’ jkollu impatt negattiv fuq il-valur storiku tal-forti, huwa essenzjali g˙all-industrija tal-films, u r-rilokazzjoni tal-façilità tat-tindif tat-tankijiet setg˙et tikkawΩa problema fl-immedjat. L-istess b˙al ta’ qablu, Forti Rinella ma ntg˙aΩilx g˙ax huwa Ωg˙ir u l-intervent kien se jkollu impatt negattiv fuq ilvalur storiku tal-post. Barra hekk hemm 100-ton rifle muzzle loading gun li huwa wirt kulturali prezzjuΩ u jippreΩenta diversi limitazzjonijiet. L-ispazji interni t’hawn ukoll huma Ωg˙ar u ˙afna minnhom ta˙t lart, u iktar minn hekk dan issit b˙alissa jinsab fil-pussess tal-Fondazzjoni Wirt Artna. Fir-rigward tal-Fonti Santu Rokku, dan ukoll kien iΩg˙ar mid-daqs li hemm bΩonn, u lintervent seta’ wkoll i˙alli impatt negattiv fuq il-valur storiku. Apparti hekk il-binja eΩistenti hija ta’ sular wie˙ed u g˙alhekk tirrikjedi aktar interventi biex takkomoda liΩvilupp propost. Forti San Leonardo minbarra li wkoll Ωg˙ir u l-interventi kienu se jag˙mlu ˙sara l-valur storiku tieg˙u, jirrikjedi titjib flinfrastruttura tat-toroq biex jing˙aqad mal-eqreb triq, b’konsegwenza li jittie˙du iktar minn 4,400 metru kwadru ta’ art ODZ. Kien hemm bΩonn ukol titjib u tis˙i˙ fl-infrastrut-

LOKALI KÓ

23|08|2015 09

kullhadd.com

ISSA SE JGAWDU TNEJN

tura kollha, b˙al sub-stations, ilma, drena©© u servizzi ta’ komunikazzjoni. Batterija Delle Grazie kienet Ωg˙ira wisq, b’interventi li setg˙u jag˙mlu l-˙sara g˙allvalur storiku. Din ukoll tinsab fuq sular wie˙ed u g˙alhekk kien hemm bΩonn ta’ iktar interventi. Fir-rigward tal-Forti Dellimara, dan ukoll kellu lewwel Ωew© limitazzjonijiet tal-fortifikazzjonijiet l-o˙ra. Minbarra hekk dan kellu bΩonn aççess li jirrikjedi twessig˙ ta’ toroq bit-te˙id ta’ iktar minn 13,100 metru kwadru ta’ art ODZ, u bΩonn ta’ xog˙lijiet infrastrutturali simili g˙al dawk ta’ Forti San Leonardo. Il-Batterija ta’ Wolesely ukoll kellha l-ewwel Ωew© limitazzjonijiet u bΩonn ta’ twessig˙ ta’ toroq li jie˙du iktar minn 6,700 metru kwadru ta’ art ODZ, kif ukoll bΩonn ta’ xog˙lijiet infrastrutturali msemmija qabel. Apparti hekk, hawnhekk hawn ukoll kmamar, inkluΩ dawk ta˙t lart, li kienu jintuΩaw g˙all˙aΩna tal-munizzjon u li jistg˙u jintilfu b’dan il-pro©ett. Il-Batterija ta’ San Pawl kellha eΩattament l-istess limitazzjonijiet b˙al Batterija ta’ Wolesely, bid-differenza li tte˙id tal-art ODZ g˙at-twessig˙ ta’ toroq kien se jammonta g˙al 5,800 metru kwadru. Il-Forti tas-Sil©, minbarra li hu Ωg˙ir u jista’ jkollu impatti negattivi fuq il-valur storiku, m’g˙andux aççess tajjeb u g˙alhekk jirrikjedi t-twessig˙ ta’ toroq bit-te˙id ta’ iktar minn 4,300 metru kwadru ta’ art ODZ, minbarra xog˙lijiet infrastrutturali. Is-sit f’Óal Tarxien huwa iΩg˙ar minn dak me˙tie©, u barra minn hekk fil-pjan lokali dan is-sit ©ie allokat g˙al uΩu ie˙or, inkluΩ triq li se taqsam is-sit f’Ωew© partijiet Ωg˙ar.

DeçiΩjoni li l-Università tinqasam bejn Ωew© siti finnofsinhar ta’ Malta Din l-evalwazzjoni ˙alliet biss Ωew© siti disponibbli; il-pixxina ta’ Wied il-G˙ajn fiΩ-Ûonqor, u l-Baçir Numru 1 f’Bormla. Dawn ukoll kellhom il-limitazzjonijiet tag˙hom, fejn it-tnejn kienu iΩg˙ar middaqs li hemm bΩonn, u fil-kaΩ ta’ Baçir Numru 1 l-intervent seta’ jo˙loq impatt negattiv fuq il-valur storiku tal-post. Madanakollu dawn iΩ-Ωew© siti kienu l-iktar tnejn li offrew alternattivi vijabbli jekk il-bini tal-università jinqasam bejniethom, kif fil-fatt ©ie deçiΩ. Fis-sit ta’ Wied il-G˙ajn, li se jinkludi l-pixxina u 18,000 metru kwadru ta’ art ODZ, se jkun hemm tliet kulle©©i li jinkludu l-Fakultà tal-In©inerija, il-Fakultà tal-Komunikazzjoni u t-Teknolo©ija talInformatika, il-Fakultà talHealth Sciences, u dDormitorji. It-tieni sit ta’ Bormla se jkun fih Ωew© kulle©©i; il-Fakultà tal-Business u l-Management, u l-Fakultà tal-Arti u lEdukazzjoni. Minflok il-pixxina taΩ-Ûonqor li se tittie˙ed g˙al dan ilpro©ett, se tinbena pixxina ©dida mal-ba˙ar, fejn b˙alissa hemm il-klabb tal-waterpolo. Ìie evalwat l-impatt soçjali taΩ-Ωew© siti permezz ta’ studju indipendenti Wara li ntg˙aΩlu dawn iΩΩew© siti, il-Gvern ˙a ˙sieb ukoll li jag˙mel studji indipendenti dwar l-impatt soçjali u ekonomiku ta’ pro©ett b˙al dan fuq dawn iΩΩew© Ωoni. Ir-rapporti dwar l-impatt soçjali saru minn Dr Marvin Formosa u Joe Gerada, li analizzaw il-kuntest storiku u kulturali, il-popolazzjoni u l-

istrutturi soçjo-ekonomiçi, kif ukoll fatturi o˙ra b˙al kif ilpro©ett jolqot lill-individwi u l-familji. Minbarra l-uΩu talistatistiçi ©ew intervistati numru konsiderevoli ta’ persuni. Fir-rigward taΩ-Ûonqor f’Wied il-G˙ajn, il-konkluΩjoni kienet li b’mod ©enerali nnies hija favur dan il-pro©ett, iΩda fl-istess waqt tixtieq ting˙ata assigurazzjoni li r-

ra˙al mhux se jmur minn ta˙t, speçjalment fir-rigward talkarattru sigur u family-friendly li b˙alissa jgawdi. In-nies lesti wkoll jappo©©jaw politika ta’ investiment tan©ibbli li tasal fil-˙in u ttejbilhom il-kwalità tal˙ajja. In©ibdet l-attenzjoni biss biex wie˙ed iΩomm bilanç bejn l-interessi tar-residenti u dawk li joperaw negozju. Fir-rigward tal-Kottonera, ©ie

osservat li dan il-pro©ett huwa wkoll mixtieq, u mhux mistenni li j˙alli xi impatti negattivi fuq il-livell tal-g˙ixien, lidentità jew il-kultura tar-residenti. L-istess b˙al ma kien ilkaΩ f’Wied il-G˙ajn, l-iktar li inkwieta lir-residenti kien limpatt tat-traffiku u n-nuqqas ta’ parke©©, u allura r-rapporti irrakomandaw dawn larran©amenti f’dan is-sens b˙ala miΩuri ta’ mitigazzjoni.

10 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ OPINJONI

GVERN LABURISTA…GVERN LI JAÓDEM 10. Statistika tal-Eurostat turi li f’Ìunju l-bejg˙ tal-˙wienet f’Malta kien 2.1% og˙la minn dak irregistrat fl-istess xahar ta’ sena qabel. Dan meta fiΩ-Ûona Ewro Ω-Ωieda kienet ta’ 1.2%. 11. Il-lista ta’ stennija g˙as-servizz residenzjali tal-anzjani naqset bi 12%. 12. Skont rapporti fil-midja internazzjonali, il-Programm taçÇittadinanza b’Investiment s’issa attira 700 applikant. Huwa previst li sal-a˙˙ar tas-sena d-die˙la, l-2016, se jkun hemm 1,800 applikazzjoni. 13. Fl-ewwel nofs ta’ din is-sena Malta Ωiedet l-esportazzjoni ta’ prodotti b’16%. Dan meta t-tkabbir fl-esportazzjoni fl-Unjoni Ewropea kien ila˙˙aq 5% biss.

Emanuel Cuschieri

14. Statistika tal-Eurostat turi li r-rata ta’ tkabbir tal-esportazzjoni minn Malta kienet aktar minn tliet darbiet og˙la mill-medja Ewropea. 15. Fl-ewwel nofs tal-2015 Malta kellha t-tielet l-og˙la Ωieda flesportazzjoni totali, wara Çipru u l-Irlanda. 01. Statistika tal-Bank Çentrali turi li l-familji Maltin u G˙awdxin qed ifaddlu tliet darbiet aktar milli kienu jfaddlu kuljum b˙ala medja ta˙t Gvern tal-PN. Fl-a˙˙ar sentejn id-depoΩiti fil-banek Ωdiedu b’ €2 biljun. 02. Waslet it-tieni konsenja ta’ 40 karozza tal-linja ©dida; 60 karozza o˙ra se jaslu Malta x-xahar id-die˙el.

16. Fejn tid˙ol esportazzjoni g˙al pajjiΩi barra l-Unjoni Ewropea, Malta kellha t-tieni l-akbar tkabbir, wara Çipru. 17. Se jibdew jing˙ataw mediçini ©odda b’xejn lil pazjenti li jbatu mill-marda tad-dijabete, fost dawn il-mediçini se jing˙ataw ukoll il-gliptins.

03. Feta˙ l-ewwel investiment barrani f’G˙awdex wara ˙afna snin fet˙et il-kumpanija RS2. 04. Il-film By The Sea ˙alla €20 miljun fl-ekonomija G˙awdxija. 05. G˙all-festa ta’ Santa Marija G˙awdex kien fully booked. 06. T˙abbar ro˙s fi 22 mediçina o˙ra. 07. Mix-xahar id-die˙el se jibdew ji©u introdotti ftit ftit ir-rotot il©odda g˙at-trasport pubbliku. Sal-a˙˙ar tas-sena huwa mistenni li r-rotot il-©odda jkunu kollha stabbiliti u jkunu qed ji©u m˙addma. 08. L-Isptar San Luqa se jer©a’ jing˙ata l-˙ajja. 09. L-investiment ta’ Barts mistenni j˙alli €10 miljun fl-ekonomija G˙awdxija.

IL-PARTIT TA’ NIKODEMU

Patri Mario Attard

Qeg˙din fis-s˙ana ta˙raq ta’ Awwissu. Xemx taqli l-©rieden! Xemx li ma tissaportihiex! Veru? Ma nafx g˙aliex, imma ©ie f’mo˙˙i karattru li donnu aktar postu li jissemma firRandan, ji©ifieri g˙all-˙abta ta’ Marzu jew April milli f’Awwissu. Madankollu, hu ©ie f’mo˙˙i! Forsi min˙abba l-isem partikolari tieg˙u. Forsi g˙ax hemm bΩonn li jissemma. Min jaf? Dan huwa l-karattru ta’ Nikodemu. X’isem stramb kellu hux? Imma ismu jg˙id ˙afna! G˙ax, fil-Van©elu skont San Ìwann, jg˙allimna tag˙lima mill-kbar nett. Ismu ©ej minn Ωew© kelmiet Griegi. L-ewwel wa˙da hija ‘nike’ li tfisser ‘reb˙a’. Filwaqt li t-tieni kelma hija ‘demos’, li tfisser ‘in-nies’. Mela, l-isem kollu ta’ Nikodemu jfisser ‘ir-reb˙a talpoplu’. Fil-Van©elu skont San Ìwann Nikodemu jissemma ma’ ÌuΩeppi minn Arimatija. It-tnejn li huma nsibuhom preΩenti fid-difna ta’ Ìesù. Mela San Ìwann jorbothom mal-©isem bla ˙ajja ta’ Ìesù, is-Salvatur. Fil-fatt, San Ìwann jg˙arrafna sewwa b’dan id-dettall meta jag˙tina din id-deskrizzjoni interessanti ˙afna. “Wara dan, ÌuΩeppi minn Arimatija, li kien dixxiplu ta’ Ìesù bil-mo˙bi g˙ax kien jibΩa’ mil-Lhud, mar u talab lil Pilatu biex jie˙u l©isem ta’ Ìesù. Pilatu ˙allieh, u hu ©ie u ˙a l-©isem tieg˙u. Ìie wkoll Nikodemu, dak li qabel kien mar g˙and Ìesù

billejl, u ©ieb mieg˙u ta˙lita ta’ morr u sabbara, tiΩen xi mitt libbra,” (Ìw 19 :38-39). Nikodemu, “wie˙ed millkbarat tal-Lhud” (Ìw 3:1), kien “©ie g˙and Ìesù billejl” (Ìw 3:2). Illejl! Li f’San Ìwann ifakkar il-qawwa tad-dlamijiet. Meta Ìuda l-Iskarjota jo˙ro© mid-dawl qawwi taç-çenaklu malajr sab ru˙u fid-dlam. “Dak [Ìuda], wara li ˙a l-biçça ˙obΩ, minnufih ˙are© ’il barra. Kien billejl,” (Ìw 13 :30). Mela Ìuda mill-˙ajja waqa’ fil-mewt. Mill-im˙abba tefa’ lilu nnifsu fil-©udizzju. Anke Nikodemu, b˙al Ìuda, kien g˙adu fiddlam. Ji©ifieri d-dlam tannuqqas ta’ g˙arfien ta’ min hu Ìesù. Nikodemu ji©i g˙and Ìesù billejl. U dan jag˙mlu g˙ax ma

xtaqx li s˙abu, l-imla˙˙qin lo˙ra, isiru jafu fuq din illaqg˙a li kellu ma’ Ìesù. G˙alkemm jidher li kien qed jemmen f’Ìesù, Nikodemu ma xtaqx li xi ˙add jassoççjah u jorbtu mal-persuna ta’ Ìesù. Pjuttost huwa ried li jibqa’ dixxiplu bil-mo˙bi ta’ Ìesù. Dak li kien jonqsu Nikodemu kienet laqg˙a ma’ Kristu Rxoxt. Kristu ˙aj. Laqg˙a li qatt ma naqraw dwarha fil-Van©elu. Nikodemu jsejja˙ lil Ìesù “Rabbi” (Ìw 3:2), ji©ifieri terminu ta’ rispett. U rispett kemm tridu. Imma Ωgur li mhux ta’ fidi. Mela ta’ lealtà. Id-djalogu bejn Ìesù u Nikodemu jispiçça f’monologu. Ji©ifieri Ìesù jispiçça jit˙addet wa˙du. Dan g˙ax Nikodemu jg˙ib ˙elu ˙elu mix-xena

ming˙ajr ma kien kapaçi lanqas ikompli l-konverΩazzjoni tieg˙u ma’ Ìesù. Tant hu hekk li xi studjuΩi ta’ dan il-Van©elu se˙˙ilhom sa˙ansitra jg˙oddu l-kliem li Nikodemu jg˙id lil Ìesù f’dan ir-rakkont. Fi Ìwanni 3:2, Nikodemu jg˙id 24 kelma. Fil-vers 4 tal-istess kapitlu l-kliem ta’ Nikodemu jonqsu g˙al 18. Filwaqt li la˙˙ar kontribut ta’ Nikodemu, fil-vers 9, ise˙˙lu jtenni biss 9 kelmiet. U Ìesù jispiçça jitkellem wa˙du! It-tag˙lima li to˙ro© mill-persuna ta’ Nikodemu hija li ma nistax nog˙©ob lil Alla u lixxitan. Lil Ìesù u lin-nies. Jew inkun fil-verità. Inkella ng˙ix gidba. U din tg˙odd g˙allkbarat u g˙aç-çkejknin. Innuqqas ta’ sinçerità ma jag˙tinix sa˙˙a li niddiskuti biex insib il-verità. G˙ax, jekk f’mo˙˙i wa˙˙altha li f’˙ajti ma nie˙u l-ebda poΩizzjoni, m’g˙andi l-ebda prinçipju. Inkun qisni dik id-dg˙ajsa bla tmun li dejjem iddur fuqha nnifisha. U fejn, g˙idli, se tispiçça din id-dg˙ajsa jekk mhux imka˙˙la ma’ xi skoll? Hemm ˙wejje© li kompromess fihom m’hemmx. Jew vi! Inkella va! Jekk nag˙Ωel li na˙sel idi b˙al Pilatu, g˙ax nibΩa’, g˙ax l-o˙rajn se jikkritikawni, allura nispiçça nkun mejjet ˙aj. EΩatt b˙al Nikodemu! U le sie˙bi! Kun ta’ prinçipju! Kun ta’ sinsla. Kun ˙aj! Tisse˙ibx mal-partit ta’ Nikodemu!

OpinjOni kÓ

23|08|2015 11

kullhadd.com

Garanzija ta’ OppOrtunitajiet Servizz tas-sa˙˙a eççellenti g˙alik

Catherine Fenech Membru fl-EΩekuttiv Nazzjonali tal-Partit Laburista

PajjiΩna qieg˙ed jikseb riΩultati eççellenti mhux biss flekonomija imma f’setturi o˙ra li kienu problematiçi u l-poΩizzjoni tag˙hom kienet saret impossibbli ta˙t amministrazzjoni preçedenti. Settur minnhom huwa dak tas-sa˙˙a, kif ukoll il-kura tal-anzjani tag˙na. Apparti li qed ti©i indirizzata s-sitwazzjoni tas-sa˙˙a b’mod immedjat b˙all-ftu˙ ta’ swali ©odda, aktar effiçjenza u uΩu tal-apparat mediku f’˙inijiet differenti tal-©urnata u b’hekk jitnaqqsu l-listi ta’ stennija, qieg˙da ti©i indirizzata wkoll il-problema tal-pilloli out of stock, fejn ˙addie˙or iddikjara li li jkollok il-pilloli skarsi hija xi ˙a©a normali b˙al meta lil tal- grocer ma ssiblux piΩelli fuq l-ixkaffa. Qed ti©i mnaqqsa wkoll l-istennija flEmer©enza fl-Isptar Mater Dei, u dan kollu ming˙ajr ma jin˙lew flus Ωejda imma jintuΩa aktar il-˙sieb, titnaqqas il-˙ela u l-proçeduri burokratiçi. Barra minn hekk, il-Gvern jag˙raf li s-soluzzjonijiet immedjati huma biss soluzzjonijiet temporanji u g˙alhekk imbarka f’˙idma g˙al pro©ett ta’ investiment kbir fit-tul flimkien mal-privat li tassew se jibdel is-servizz tas-sa˙˙a f’pajjiΩna f’wie˙ed state of the art. Is-Segretarju Parlamentari lOnor. Dr Chris Fearne iktar kmieni dan ix-xahar spjega kif l-Isptar Karin Grech se ji©i Ωviluppat fi sptar speçjalizzat ta’ eççellenza u dan se jikkumplimenta l-investiment li qed isir f’oqsma o˙ra tasservizzi tas-sa˙˙a. F’dan ilpro©ett ta’ tisbi˙ u rran©ar talIsptar Karin Grech se jΩid disa’ swali ©odda. Se jkun sptar li, fost l-o˙rajn, jispeçjalizza filkura ©erjatrika u fil-kura dermatolo©ika; qasam li l-amministrazzjoni preçedenti ma ˙asbitx g˙alih fl-Isptar Mater Dei. Fuq kollox l-Isptar San Luqa se jkun sptar ta’ riabilitazzjoni. Dan is-servizz mog˙ti minn Karin Grech se jtaffi lproblema ta’ sodod f’Mater Dei. Il-pjan tal-Gvern huwa li f’dan l-isptar ikun hemm 230 sodda speçifikament g˙arriabilitazzjoni. Dan l-investiment fis-sa˙˙a f’pajjiΩna mhux se jitgawda biss f’Malta imma pjuttost se jiffoka u jikkoçentra b’mod dirett fil-gΩira G˙awdxija fejn, kif spjega l-Onor. Fearne, se jinbena sptar ©did f’G˙awdex li se jkollu 450 sodda. U g˙ax dan il-Gvern jemmen li l-kura primarja hija importanti ˙afna u ma jridx jirrepeti l-iΩball ta’ gvern preçedenti, li warrab ilkura primarja fil-©enb, se jinbena wkoll çentru tas-sa˙˙a ie˙or f’G˙awdex li jikkumplimenta dak eΩistenti fil-belt Victoria. G˙awdex se jara wkoll il-ftu˙ ta’ skola medika u çentru ta’ riçerka minn Barts li, minbarra li se ji©bed numru ta’ studenti, se jattira wkoll professjonisti ta’ fama internazzjonli li ji©u f’pajjiΩna biex jg˙allmu u fl-istess waqt joffru s-servizzi tag˙hom lill-pazjenti G˙awdxin. Se jkun hemm opportunitajiet utli ˙afna g˙al dawk gradwati fil-mediçina li jkunu jixtiequ jkomplu jispeç-

jalizzaw. Dan apparti li linvestiment ta’ Barts mistenni j˙alli €10 miljun diretti flekonomija G˙awdxija. Óidma politika li qed t˙alli l-frott fil-qasam tal-kura talanzjani Minn stqarrija ma˙ru©a aktar kmieni dan ix-xahar ukoll misSegretarju Parlamentari l-Onor. Dr Justyne Caruana sirna nafu li l-lista tal-anzjani li kienu qed jistennew biex ji©u assessjati u kkunsidrati biex jid˙lu f’dar tal-anzjani niΩlet b’61.5%, filwaqt li f’Lulju li g˙adda l-lista ta’ anzjani li qed jistennew sabiex jid˙lu f’dar tal-anzjani tnaqqset bi kwaΩi 13% meta mqabbla ma’ Lulju tas-sena lo˙ra. Dan huwa kollu riΩultat tad-deçiΩjonijiet tajba me˙uda minn dan il-Gvern f’dan ilqasam. Il-politika tal-Gvern filqasam tal-anzjani jinvolvi ˙idmiet differenti sabiex jiΩdiedu s-sodod g˙all-anzjani tag˙na, xog˙ol ta’ tisbi˙ u manutenzjoni fid-djar tal-anzjani u kif ukoll titjib u servizzi ©odda g˙all-anzjani tag˙na kemm fid-djar tal-anzjani u kemm fil-komunità. Bisservizzi tal-komunità mtejba, aktar anzjani jibqg˙u jgawdu u jg˙ixu f’darhom u b’hekk illista ta’ stennija tonqos. Garanzija ta’ investiment Il-garanzija bankarja li g˙amel il-Gvern mal-erba’ banek li se jsellfu l-flus lill-Electrogas donnha tatha wisq f’g˙ajnha lill-OppΩizzjoni. Il-Gvern g˙aΩel li jag˙ti din il-garanzija g˙ax ma jafx kemm se ddum il-Kummissjoni Ewropea biex tag˙ti l-opinjoni tag˙ha dwar is- security of supply agreement. L-g˙aΩla tal-perjodu ta’ 22 xahar saret wara li l-Gvern ˙a l-parir ta’ diversi esperti li waslu g˙all-konkluΩjoni li dan Ωmien se jkun biΩΩejjed biex ti©i kkomunikata l-opinjoni tal-Kummissjoni Ewropea dwar is- security of supply agreement . Il-Gvern ˙a ddeçiΩjoni li jag˙ti l-garanzija biex il-banek isellfu l-fondi neçessarji lill-Electrogas biex dawn ikunu jistg˙u jag˙tu bidu g˙all-bini tal-impjant il©did f’Dellimara malajr kemm jista’ jkun. Imma l-OppoΩizzjoni qisha qatt ma semg˙et bil-kelma

garanzija. Óadu skandlu tant li ˙ar©u ji©ru jag˙mlu konferenza stampa biex jiddikjaraw li se jiddefendu l-interessi talpoplu Malti u G˙awdxi quddiem l-istituzzjonijiet Ewropej. Madankollu, kien il-Gvern stess li talab l-opinjoni talKummissjoni Ewropea dwar is- security of supply agreement li kien se ji©i ffirmat malElectrogas. Din id-deçiΩjoni ttie˙det hekk kif il-Gvern xtaq jikkonferma li dan ma jmurx kontra l-li©ijiet Ewropej dwar l-g˙ajnuna statali. Biex t˙awwad l-im˙u˙, lOppoΩizzjoni qed tpin©i din ilgaranzija b˙allikieku kienet xi g˙otja li l-Gvern g˙amel mittaxxi tal-poplu u tahom lillElectrogas biex isalva ©ildu. Jista’ jkun li l-OppoΩizzjoni sempliçiment ma tifhimx xi tfisser il-kelma ‘garanzija’. Ma tlumhomx hux. Óeqq, meta lGvern ippropona u ˙addem ilpolitika tieg˙u ta’ garanzija g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ fit-tag˙lim, ta˙ri© u xog˙ol, il-PN qal li din il-garanzija qed t˙alli ©id u suççess daqs garanzija talwashing machines. Daqshekk tifhem fil-garanziji lOppoΩizzjoni. Il-garanzija li g˙amel ilGvern Laburista mhi se tiswa xejn lil pajjiΩna, hekk kif fla˙˙ar mill-a˙˙ar se jkun ilkonsorzju tal-Electrogas li jie˙u fuqu l-piΩ s˙i˙ tal-investiment. Imma dan g˙all-PN mhux investiment, imma dejn. G˙ax donnhom insew li kien Gvern Nazzjonalista li g˙amel investiment ta’ €200 miljun flinterconnector u €175 miljun fl-espansjoni tal-impjant ta’ Dellimara – investimenti kapitali li g˙amel Gvern Nazzjonalista mit-taxxi talpoplu. Insew ukoll li fl-2012 Gvern Nazzjonalista kien g˙amel garanzija bankarja ta’ €318 miljun g˙all-Enemalta stess. Din il-garanzija kienet permanenti u mhux temporanju b˙al dak propost mill-Gvern attwali, u ma saritx b˙ala parti minn investiment fis-settur talener©ija, imma sempliçiment biex iΩΩomm lill-Enemalta milli tfalli. Dawn huma l-persuni li, temmen jew ma temminx, sej˙u l-weg˙da tar-ro˙s talkontijiet tad-dawl u l-ilma b˙ala “il-gimmick tal-millenju” u issa qed jg˙idu li r-ro˙s sar bis-sa˙˙a tag˙hom permezz

tal-pro©etti li g˙amlu huma: linterconnector u l-power station tal-BWSC. Mela tajjeb li jibqg˙u fl-OppoΩizzjoni, g˙ax kif marru fuq il-bankijiet talOppoΩizzjoni i,l-pro©etti ‘tag˙hom’ bdew jag˙tu l-frott. Il- power station tal-BWSC hemm kienet fi Ωmienhom u, mhux talli ma ra˙˙suhx iddawl, talli g˙ollewh bil-qalb u qalulna li ma jistax jor˙os u rridu nidrawh. Fis-sempliçità tieg˙u l-manifest elettorali tag˙hom kien qed iwieg˙ed li bl- interconnector u bl-impjant tal-BWSC il-kontijiet jistg˙u jor˙su biss billi, b˙all-friefet il-lejl, inqumu na˙slu ˙wejji©na u nsajru bil-lejl. Aktar minn hekk ©ie kkonfermat ftit wara illi kieku re©g˙u telg˙u filGvern kienu ppreparati li jer©g˙u jg˙ollu l-kontijiet taddawl. Apparti li l-power station talgass u l-qalba g˙all-gass se tkompli ssostni dan ir-ro˙s filkontijiet, l-aktar importanti huwa li tkompli titwettaq ilweg˙da li jitnaqqas it-tni©©is li jo˙loq il-heavy fuel oil, li jkollna arja aktar nadifa u garanzija li s-servizz tal-ener©ija jkun wie˙ed b’sa˙˙tu bi qtug˙ fisservizz mill-inqas g˙all-konvenjenza tal-poplu. Il-politika ta’ energy mix biss tiggarantixxi dan. Ma tistax tiddependi minn sors wie˙ed ta’ ener©ija; sors li, wara kollox, niddependu minn ˙addie˙or tant li hekk kif ji©ri xi ˙a©a ˙aΩina min-na˙a ta’ min qed jag˙tina l-ener©ija, taffettwana b’mod drammatiku, b˙alma ©ara ftit tal-©img˙at ilu meta kien hemm intopp fid-distribuzzjoni tal-elettriku bl-interconnector u batejna l-konsegwenzi. L-OppoΩizzjoni ma tridx tniΩΩilha li s-settur tal-energija dan il-Gvern biddlu minn maΩΩra g˙al opportunità. Il-PN ma jinteressahx li int tgawdi minn ro˙s fil-kontijiet tad-dawl u l-ilma; ma jinteressahx li poplu ma jibqax jibla’ fih idd˙a˙en imni©©sa; ma jinteressahx lil ti©i salvata l-Enemalta u b’hekk isalvaw il-banek u mijiet ta’ impjiegi; ma jinteressahx li jkun hawn energy mix u b’hekk ikollna garanzija ta’ distribuzzjoni ta’ dawl aktar b’sa˙˙itha. Jinteressah biss li tg˙addi tieg˙u, jag˙mel il˙sara lill-pajjiΩ u l-poplu jaqta’ lura.

12 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ opinjoni

insalvaw kull Óajja

Miriam Dalli Membru Parlamentari Ewropew

Iktar ma jg˙addi Ω-Ωmien ilmediçina dejjem tavvanza aktar u jinstabu metodi kif mard li qabel seta’ jkun terminali issa jkun ikkontrollat. Madankollu, il-©enerazzjoni tag˙na qieg˙da tiffaççja wa˙da mill-akbar tra©edji soçjali sforz tal-kançer, marda li g˙adna ma nistg˙ux neg˙lbu. Kull sena f’Malta jkun hawn 2,000 kaΩ ©did ta’ kançer. Kull sena bejn 700 u 800 Malti jew Maltija jmutu kawΩa ta’ din ilmarda. Filwaqt li r-riçerka tibqa’ g˙addejja bil-g˙an li nsibu metodi biex infejqu darba g˙al dejjem din l-marda, il-kura preventiva tibqa’ wie˙ed milliktar elementi importanti flisforz biex nevitaw l-ag˙ar effetti tal-kançer. G˙alhekk huwa imperattiv li naraw li jkun hemm screening kmieni ta’ kull forma ta’ kançer u li dawn t-testijiet ikunu jistg˙u jag˙mluh l-ikbar ammont possibbli ta’ nies. F’Malta, fortunatament, g˙andna l- iscreening g˙allkançer tas-sider u anke g˙allkançer tal-musrana. Servizz li l-Gvern qieg˙ed jag˙mel minn kollox biex jifirxu g˙al forom o˙ra ta’ kançer, fosthom liscreening g˙all-kançer talg˙onq tal-utru li mistenni jibda iktar tard din is-sena. Huma dawn is-servizzi ta’ kwalità li jistg˙u jg˙inu fil-©lieda kontra din il-marda. Illum kul˙add jaf lil xi ˙add li g˙adda mill-marda tal-

kançer tas-sider; marda li tifred il-familji u ˙alliet u g˙adha t˙alli tfal iltiema. Marda li, anke jekk jirnexxilek teg˙libha, tista’ ddg˙ajfek u taffettwa dawk qrib tieg˙ek. Anke wara esperjenzi ta’ nies li kienu qrib ˙afna tieg˙i ridt li, jekk nista’ nag˙mel xi ˙a©a, nara li nag˙milha. Flimkien ma’ grupp ta’ MEPs o˙ra u Europa Donna nedejna inizjattiva bil-g˙an li naççertaw li s-servizzi ta’ prevenzjoni u lkura g˙all-kançer tas-sider ikunu pprovduti madwar lEwropa kollha. Europa Donna hija organizzazzjoni volontarja u indipendenti mifruxa ma’ 47 pajjiΩ bil-g˙an li tqajjem kuxjenza dwar il-kançer tas-sider. Fassalna dikjarazzjoni uffiçjali li fi ftit Ωmien sabet l-appo©© tal-Parlament Ewropew. Din issa ser tinbag˙at lillKummissjoni Ewropea u lKunsill tal-Unjoni Ewropea li huma obbligati jag˙tuha piΩ u jirrea©ixxu g˙aliha. Apparti l-iscreening tas-sider fit-28 stat tal-Unjoni Ewropea sal-2016, id-dikjarazzjoni tappella wkoll g˙all-multidisciplinary specialist breast units . Dawn il-units huma ma˙suba biex i©ibu fimkien diversi speçjalisti mediçi li jkunu jistg˙u jg˙inu fil-kura fiΩika u psikolo©ika li dawk milquta jkollhom bΩonn. Huwa importanti wkoll li l-Kummissjoni Ewropea tassigura li l-units li hawn madwar l-Unjoni Ewropea kollha jil˙qu l-istan-

dards indikati. Kull persuna, tkun fejn tkun, ˙aqqha l-aqwa kura jew servizzi preventivi g˙al din il-marda kiefra. L-g˙an tag˙na huwa li dejjem titnaqqas ir-rata ta’ mortalità mill-kançer tas-sider flUnjoni Ewropea, speçjalment meta hu mag˙ruf li l-kançer tas-sider huwa kawΩa ewlenija ta’ mwiet fost nisa Ewropej li g˙andhom bejn 35 u 59 sena. Madwar il-pajjiΩi kollha talUnjoni Ewropea, kull sena jkun hemm aktar minn 367,000 mara li jkunu djanjostikati li g˙andhom kançer tas-sider; 91,000 minnhom, sfortunatament, jitilfu l-battalja. Il-prevenzjoni hija l-aktar arma b’sa˙˙itha. Din ti©i minn stil ta’ ˙ajja b’sa˙˙itha fejn wie˙ed jevita tipjip u xorb Ωejjed imma wkoll b’g˙odod b˙all-iscreening. Sa mill-2009, meta beda l-ewwel çiklu ta’ screening tal-kançer tas-sider f’Malta nstabu 270 kaΩ ta’ kançer li, kieku ma ©ewx trattati kmieni, setg˙u kienu fatali. G˙alhekk nixtieq nappella biex min irçieva l-istedina biex jag˙mel breast screening ma ja˙sibhiex darbtejn biex imur g˙all-eΩami. T˙allux il-biΩa’ mill-inçertezza titbiddel f’çertezza sigrieta li tista’ toqtol. Fil-©img˙at li g˙addew Ωort iç-çentru tan-National Screening Programmes fil-Belt Valletta. Rajt b’g˙ajnejja l˙idma li ssir f’Malta u s-servizz li ji©i pprovdut g˙all- iscreen-

ing tas-sider. Iltqajt mal-Kap tad-Dipartiment tal-iscreening tas-sider Dr Joe Psaila, marradiographers, mal-infermiera, mal-screening co-ordinators u staff ie˙or. Óaddiema lkoll professjonali u li huma ddedkati bis-serjetà biex isalvaw il˙ajjiet. Iltqajt ma’ nisa li kienu g˙adhom kemm g˙amlu ttestijiet u tkellmu dwar il-mod mill-aqwa li bih ji©u ttrattati mit-tim kollu li jaf li dawn huma mumenti delikati g˙al kull mara. Li jkollok 70,000 mara li ting˙atalhom l-opportunità li jag˙mlu screening tas-sider mhijiex çajta. Dan ifisser ˙afna sig˙at ta’ xog˙ol g˙al dawn il˙addiema. Nemmen imma li rridu nibqg˙u na˙dmu biex nil˙qu ˙afna aktar nisa. Il-persenta©©i ta’ dawk li qeg˙din joqog˙du g˙al dawn it-testijiet qeg˙din dejjem jiΩdiedu, imma ma nistg˙ux nieqfu nag˙mlu pressjoni u nrawmu kuxjenza man-nisa kollha li jkunu mistiedna jie˙du dan it-test. Mhux se nieqfu qabel dawk kollha potenzjalment affettwati jkollhom l-opportunità li jkollhom djanjosi kmieni. U g˙alkemm sal-lum jista’ jidher impossibbli jew improbabbli, ma g˙andniex nieqfu qabel kull mara u ra©el ikollhom huma wkoll l-opportunità biex jevitaw mewt siekta li tkun qed tiΩviluppa fihom. Kull ˙ajja li tista’ ti©i salvata, g˙andha ti©i salvata.

sena mill-iusy world festival: x’Óadna minn din l-esperjenza?

Nico Muscat Membru FÛL

B˙al dan iΩ-Ωmien sena f’G˙ajn Tuffie˙a, Malta g˙all-ewwel darba kienet qieg˙da tospita lFestival Internazzjonali taΩÛg˙aΩag˙ Soçjalisti (IUSY World Festival) fejn iltaqg˙u flimkien fehmiet differenti minn madwar id-dinja kollha. Mifrux fuq sitt ijiem, dan il-pro©ett ittratta diversi temi li kienu mag˙Ωulin biex dawk preΩenti jag˙tu l-opinjoni tag˙hom. Mag˙Ωula b˙ala t-tema prinçipali kienet kif il-povertà tista’ tispiçça fi Ωmien ˙mistax-il sena. G˙all-Maltin preΩenti din kienet xi ˙a©a li forsi mhix familjari daqshekk, waqt li nies preΩenti minn pajjiΩi o˙ra kellhom idea çara u reali talkunçett ta’ povertà. Il-kelma ‘povertà’ hija fiha nnifisha wa˙da b’tifsira wiesg˙a. Waqt li l-povertà teΩisti hawn Malta, kien ta’ benefiççju g˙alina li nisimg˙u dwar estrem ie˙or li a˙na nistg˙u biss nimma©inawh. Matul din il©img˙a ˙are© çar kif il-povertà laqtet diversi popli b’modi differenti. Kien hemm su©©etti varji o˙rajn li inkludew xog˙lijiet u attivitajiet g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ u anke diskussjonijiet dwar l Unjoni Ewropea fejn speçjalisti f’oqsma differenti kienu mistiedna biex jesprimu l-opinjoni tag˙hom. Wa˙da mil-laqg˙at li attendejt u li sibt ferm interessanti kienet tirrigwarda t-tielet ©eneru – kunçett li sa dak iΩΩmien hawn Malta ftit li xejn kien issemma. Dan kien jiffoka fuq nies li la j˙ossuhom irgiel u lanqas nisa; ma jidentifikaw

ru˙hom mal-ebda ©eneru. Óadt interess nisma’ kif dawn in-nies jg˙ixu b’dan il-fattur. Kont sodisfatt ˙afna bil-fatt li anke pajjiΩi barra mill Ewropa qed ja˙dmu biex iç-çittadini tag˙hom ikollhom ˙ajja ©usta u xierqa ugwalment. L-Ar©entina huwa l-pajjiΩ li llum imexxi fuq dawn il-fruntieri. Fil-fatt, ilpoplu Ar©entin, bil-li©i ˙oloq ittielet sess fis-sistema tieg˙u. Ftit xhur wara dan il-festival, ilkwistjoni tal-identità tal-©eneru ©iet diskussa fuq livell nazzjonali f’pajjiΩna, u f’qasir Ωmien a˙na wkoll g˙amilna passi ta’ ©gant, iΩda d-diskussjoni fuq iddrittijiet çivili hija wa˙da bla tmiem. L-esperjenza g˙all-Maltin kienet tmur aktar minn hekk; konna a˙na nfusna li ˙adna reponsabbiltà ta’ dawk il-barranin li kienu joqog˙du fil-

camp site ta’ G˙ajn Tuffie˙a. Dan il-pro©ett kien ippjanat xhur qabel, b’nies li tqassmu fi gruppi differenti u fejn kul˙add kellu l-kariga speçifika tieg˙u. Fuq is-sit beda x-xog˙ol ©img˙at qabel ma beda l-festival. L-esperjenza tieg˙i bdiet jumejn qabel, hekk kif ing˙aqqadt ma’ kollegi o˙rajn u bdejna narmaw il-kampijiet li kienu se jintuΩaw matul dik il©img˙a. Meta tikkonsidra li kien hemm madwar elf kamp, wie˙ed jinnota li din ma kinitx biçça xog˙ol façli; aktar u aktar g˙ax jien u anke l-ma©©oranza tal-voluntiera l-o˙ra qatt ma kellna esperjenza fl-armar talkampijiet. Dan kien ovvjament biss il-bidu ta’ ©img˙a b’˙afna xog˙ol, iΩda nammetti li kien tassew sodisfaçenti. Matul dik il-©imgha x-xog˙ol tal-volun-

tiera varja minn g˙ajnuna fittqassim tal-ikel u tal-ilma g˙al g˙ajnuna f’attivitajiet differenti. Wara ©img˙a ta’ xog˙ol, bla dubju ta’ xejn kul˙add tg˙allem xi ˙a©a siewja minn din l-esperjenza. Sirna kollha iktar konxji tal-ideat ta’ Ωg˙aΩag˙ minn pajjiΩi differenti u a˙na wkoll kellna l-opportunità li naqsmu l-ideat taghna mag˙hom. Dan kien eΩerçizzju importanti g˙ax b’dan nistg˙u nuΩaw dawn lideat u nutilizzawhom ukoll f’pajjiΩna. F’kull pajjiΩ fid-dinja jidher li hemm l-idea Ωbaljata li Ω-Ωg˙aΩag˙ ma jixtiqux ikunu attivi fil-politika ta’ pajjiΩhom. Dan l-avveniment ta ç-çans li wie˙ed juri li dan mhux minnu u li l-verità hi li hawn min hu tassew interessat u jinvolvi ru˙u b’mod attiv f’avvenimenti politiçi li jikkonçernaw il-©ejjieni ta’ Malta.

eDItOrJAl kÓ

23|08|2015 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com INDIrIZZ POStAlI ÌurNAlIStI reklAmI ImPAÌNAr u DISINN

Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717 Ritianne Agius ritianne@kullhadd.com, Liam Gauci liam@kullhadd.com, u Glen Falzon glen@kullhadd.com 2090 1410/13 Alan Saliba sales@kullhadd.com 2090 1520 Leanne Grech editorial@kullhadd.com 2090 1411

eDItOrJAl “let her fly ”

Meta twieldet l-Air Malta f’nofs issebg˙inijiet, kien hemm min fera˙ u kien hemm min da˙ak. Dak kien Ωmien meta lekonomija Maltija kienet g˙adha qed tinbena. Minkejja kollox u minkejja kull miΩuri li kienu jittie˙du, ˙add ma jiç˙ad li nbniet fuq sisien sodi. Li kieku ma kienx hekk, kieku sal-lum g˙adna nsofru l-konsegwenzi. IΩda ma hux il-kaΩ. L-Air Malta kienet wie˙ed mill-muturi prinçipali li wassal g˙al dan is-suççess. Serviet ta’ pont inviΩibbli iΩda b’sa˙˙tu mal-Ewropa u destinazzjonijiet o˙ra barra l-Ewropa. Ìarret eluf ta’ Maltin li kellhom bΩonn kura barra minn Malta. Ìabet lejn Malta turisti bil-mijiet tal-eluf tag˙hom. Óaddmet mijiet ta’ familji, direttament u indirettament. Ìarret eluf ta’ tunnellati ta’ merkanzija, fejn qabel ma kellna lil ˙add biex i©orrha. Fi ftit kliem, isem l-Air Malta huwa sinonimu mal-iΩvilupp ta’ pajjiΩna. PajjiΩi akbar minnha kienu jiskantaw kif pajjiΩ daqstant Ωg˙ir kellu l-linja tal-ajru tieg˙u u li din dejjem kienet wa˙da mill-awqa kemm g˙asservizz u anke valur fi flus. G˙alkemm irridu ng˙idu li hawn min ma g˙andux dak lorgolju nazzjonali u jmaqdarha g˙ax il-prezz ma hux kompetittiv, filwaqt li jinsew li l-qlig˙ li tag˙mel din il-kumpanija jer©a’ ji©i lura g˙andna. Mal-Air Malta g˙exna Ωminijiet sbie˙ li, però, malajr ninsew. Sakemm din il-kumpanija kienet g˙adha ta˙t idejn min ˙oloqha baqg˙et g˙addejja taj-

jeb u kienet storja ta’ suççess. Hekk kif fl-1987 bidlet, din ilkumpanija ftit ftit qabdet it-triq g˙an-niΩla sakemm ©abuha flistat li nafuha llum. Litteralment neΩΩg˙uha mill-assi kollha prezzjuΩi li kellha. Kif kien osserva tant tajjeb l-eks-Ombudsman Joe Sammut, g˙abbewlha kwantità ta’ ankri parti©©jani li ma kinitx tifla˙ g˙alihom. Óallew li jikkompetulha linji talajru barranin li jgawdu minn privile©©i fiskali li l-Air Malta ma jistax ikollha…sakemm waslet fl-istat li hi! Illum, dawk li fer˙u meta raw lill-Air Malta titwieled, qed jibku, biex ma ng˙idux jixhru. Dawk li da˙ku biha, illum b˙al donnhom jifir˙u g˙ax kienu ilhom snin jistennew biex jaraw l-g˙asafar taç-çomb. Issa fla˙˙ar, mit-twieqi ta’ Tal-Pietà, jistg˙u joqog˙du jammiraw lopra kbira li ˙allew warajhom. Kumpanija li kienet l-orgolju tal-Maltin, f’wa˙da li in©ustament qed jing˙ad li hija piΩ fuq l-ekonomija Maltija. Min vilment ©abha fl-istat li hi, bilkemm ma hux jipproponi li g˙andha ting˙alaq, aktar u aktar issa li riesaq l-g˙eluq taΩ-Ωmien tarristrutturizzazzjoni li qed timponi fuqna l-Unjoni Ewropea! Minn fera˙ dakinhar li twieldet, illum qieg˙ed jibki. Min fera˙ dakinhar, illum imnikket g˙ax wiret ming˙and l-amministrazzjoni Nazzjonalista kumpanija li hija mkissra, g˙ajjiena u ma˙qura. Min fera˙ dakinhar, illum messu x-xorti ˙aΩina li qed ikollu jipprova jsib is-soluzzjoni g˙as-salvazzjoni tag˙ha. Dawk li tawha l-˙ajja qed ikollhom i˙abblu rashom

biex isalvawha mill-mewt. Din hi l-ironija tal-˙ajja. L-ag˙ar deçiΩjoni li tista’ tittie˙ed hi dik li ting˙alaq. Kif qalet tajjeb l-Assocjazzjoni talLukandi u Ristoranti, din tkun deçiΩjoni suwiçidali. Jekk nag˙lqu lill-Air Malta, mhux biss tkun daqqa psikolo©ika g˙all-Maltin li fil-psike soçjali tag˙hom din il-kumanija dejjem kienet meqjusa b˙ala flagship nazzjonali iΩda, ag˙ar minn hekk, g˙all-ekonomija ©enerali ta’ pajjiΩna li Ωgur tie˙u daqqa ta’ ˙arta. Inkunu qisna kieku tTorok jisplodu d-dinamite ta˙t il-pont fil-Bosfru li jg˙aqqad ilparti AΩjatika Torka ma’ dik Ewropea! G˙alhekk ma nistg˙ux ma niskantawx kif issa hemm min irid jg˙allem lill-Gvern x’g˙andu jag˙mel biex isalva lil din il-kumpanija meta kienu huma li ©abuha fl-istat miΩeru li tinsab fih illum. Niskantaw kif id-Deputat Nazzjonalista Claudio Grech illum irid g˙id lill-Gvern kif g˙andu jsalva lillAir Malta. Il-parir xorta g˙andna nag˙tu kasu, iΩda li ma nistg˙ux nifhmu hu kif dawn il-pariri ma kienx jag˙tihom dakinhar li kien hemm il-Gvern Nazzjonalista. Niskantaw kif issa f’daqqa wa˙da beda jara d-dawl ta’ x’g˙andu jsir meta l-partit tieg˙u kellu 25 sena s˙a˙ biex jag˙mel dak li qieg˙ed jipproponi llum mill-OppoΩizzjoni. Niskantaw kif çertu nies kellhom imorru fl-OppoΩizzjoni biex jag˙rfu t-tajjeb mill-˙aΩin. Lanqas ma nistg˙u nifhmu kif l-Unjoni Ewropea ma tinteba˙x li ma tistax tapplika r-regoli ta’

kompetittività bl-istess mod g˙al kul˙add ming˙ajr ma tikkonsidra bis-serjetà d-daqs tal-ekonomija u l-karatteristiki differenti ta’ pajjiΩ minn ie˙or. Altru qieg˙ed titkellem fuq illinja tal-ajru ÌermaniΩa u altru dik Maltija. Qatt ma stajna nifhmu kif l-istess libsa trid ti©i blistess mod lil kul˙add. L-Unjoni Ewropea trid tifhem li Malta ma tistax tg˙addi ming˙ajr l-Air Malta, naslu jew ma naslux, dak li trid hi. G˙alkemm Malta ma ssofrix mill-iΩvanta©©i ta’ doppja insularità, xorta wa˙da tibqa’ gΩira li ma tgawdix millvanta©©i ta’ dawk il-pajjiΩi li jinsabu f’terra ferma. Anzi nemmnu li l-gΩejjer kollha fil-Mediterran g˙andhom jing˙ataw çertu vanta©©i, g˙allfatt biss li huma gΩejjer, kemm jekk stati fihom infushom, b˙al Çipru, u kemm jekk ma humiex, bhal dawk Spanjoli u Griegi. G˙al gΩira b˙al Malta, li ma tgawdix mill-vanta©©i li j©ib mieg˙u l-kobor ta’ pajjiΩi o˙rajn u li t-trasport intrakomunitarju jiswa aktar min ta’ ˙addie˙or, linja tal-ajru nazzjonali hija indispensabbli. Ikun a˙jar li çertu membri parlamenatri Ewropej Maltin, minflok joqog˙du jimminaw lillGvern Malti dwar dak li qieg˙ed ji©ri fil-front lokali, jq˙aqqdu l-forzi kollha tag˙hom u jinsistu li Malta ting˙ata aktar nifs fl-applikazzjoni tar-regoli ta’ kompetittività tal-inqas fejn tid˙ol il-linja nazzjonali tal-ajru. Ejjew g˙al darba nifir˙u kollha flimkien, minflok naqbdu nibku.

14 23|08|2015

kullhadd.com

AVVIZ KLASSIFIKAT KULLHAdd 5 GIMGHAT €

kÓ ITTRI

FENOMENU IEÓOR F’SAN GEJTANU

MAL-GAZZETTA

GHAL

JISWA’ BISS

Ibag˙tilna l-kupun (pa©na 30) bl-avviΩ li tixtieq flimkien maç-çekk indirizzat lil Sound Vision Print fuq l-indirizz: AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717. L-avviΩi jidhru b’xejn fis-sit kullhadd.com G˙al aktar informazzjoni çemplu 2090 1520 jew ibag˙tu email lil sales@kullhadd.com

Segwina fuq Facebook www.facebook.com/kullhadd

Sur Editur, Sentejn ilu, waqt id-d˙ul tal-vara ta’ San Gejtanu, kien ©ara li lvara mielet lejn ©enb waqt il-©irja matul it-tara© taz-zuntier. Dakinhar il-ÓamruniΩ,i minflok ippanikjaw u warrbu mill-periklu, kienu ©rew g˙al ta˙t il-vara u b’idejhom stess re©g˙u tellg˙uha ’l fuq. Dakinhar, b’dan il-fenomenu, il-ÓamruniΩi kienu wrew inizjattiva, kura©© u Ωgur çerta ‘ coolness’ . U din is-sena ©ara fenomenu ie˙or. Fil-festa ta’ San Gejtanu fil-Óamrun hemm it-tradizzjoni li l©img˙a ta’ qabel il-festa tittella’ l-istatwa mag˙rufa b˙ala San Gejtanu fil-Glorja fuq pedestall quddiem Pjazza San Pawl. Din ilvara darba to˙ro© mill-knisja u darba tittella’ mill-Blata l-Bajda, skont il-banda li jkun imissha takkumpanja, ji©ifieri meta jkun imiss lill-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp din takkumpanja lill-vara mill-Blata l-Bajda sa Pjazza San Pawl, u meta jkun imiss lillG˙aqda tal-MuΩika San Gejtanu din takkumpanja lil din l-istatwa mill-knisja parrokjali sa Pjazza San Pawl. Ta’ min isemmi li din ilvara ori©inali kienet mag˙rufa b˙ala ‘ta’ Luteru’ g˙ax qabel kienet turi lil San Gejtanu bil-ktieb tal-iskrittura f’id wa˙da u salib f’id l-o˙ra u b’saqajh fuq il-figura ta’ Luteru. Meta din tkissret fl1987, saret o˙ra li tiffigura lil San Gejtanu bil-ktieb u bis-salib f’idejh u ta˙t saqajh kellu l-istandardi taΩ-Ωew© g˙aqdiet muΩikali ÓamruniΩi. Din il-figura ma kinitx tag˙mel sens u allura nbidlet u saret dik li tintuΩa llum, jigifieri San Gejtanu tieg˙la s-sema b’an©lu fuq kull na˙a. Intant, din is-sena kien imiss li din il-vara to˙rog mill-knisja. Kien proprju waqt li l-vara kienet ser tin˙are© mill-knisja, ilÌimg˙a filg˙axija, li ©ara l-fenomenu li ser insemmu. F’daqqa wa˙da mar id-dawl u t-triq kollha ta’ madwar il-knisja u Strada Rjali b’folol kbar ta’ nies sfat fid-dlam. F’okkaΩjoni b˙al din wie˙ed jistenna li jqum xi paniku g˙ax Ωgur li kul˙add jitfixkel u anke jista’ jkun hemm lok ta’ abbuΩ, eçç. Imma minn dan kollu ma sar xejn g˙ax il-folla baqg˙et kalma u mal-partitarji tal-Banda San Gejtanu kompliet tkanta l-innu popolari Xerrdu l-Fer˙ filwaqt li nxteg˙lu g˙add ta’ mowbajls. U hekk Ωgur li g˙all-ewwel darba f’Malta statwa n˙ar©et trijonfalment mill-knisja bid-dawl tal-mowbajls. U Ωgur ukoll li l-ÓamruniΩi re©g˙u taw prova tal-inizjattiva u l-kura©© tag˙hom u wrew kemm huma tassew ‘cool’, hekk kif baqg˙u niΩlin wara l-istatwa u l-banda g˙ad-dawl tal-mowbajls, sa Pjazza San Pawl fejn ittellg˙et fuq il-pedestall. Però, apparti dan kollu, hemm bΩonn li g˙all-festa jkun hemm g˙add ta’ floodlights f’postijiet strate©içi, speçjalment matul Triq il-Kbira San ÌuΩepp, li jkunu mqabbdin ma’ ©eneratur li jinxteg˙el awtomatikament jekk jintefa’ d-dawl. Hu xieraq ukoll li kaΩini jew klabbs li g˙andhom ©eneratur ikun imqabbad biex jixg˙el awtomatikament u mhux jie˙u Ω-Ωmien biex jinxteg˙el g˙ax qtug˙ ta’ dawl f’çirkustanzi b˙al dawn fejn hemm involuti folol kbar b’nisa, tfal, pushchairs u anzjani, hu perikoluΩ u jista’ jkollu konsegwenzi koroh. Min-na˙a l-o˙ra l-festa ta’ San Gejtanu re©g˙et kienet suççess kbir u l-folol li attendew g˙aç-çelebrazzjoni matul il-©img˙a kollha u iktar bil-qawwa l-Óadd filg˙odu u l-Óadd filg˙axija qed jag˙mlu din il-festa wa˙da nazzjonali. U dan hu Ωgur dovut g˙axxog˙ol li jag˙mlu l-kumitati taΩ-Ωew© baned ÓamruniΩi, talKappillan u ta’ o˙rajn li g˙andhom x’jaqsmu mal-organizzazzjoni tal-festa. Hawn ta’ min jag˙ti prosit liΩ-Ωew© gruppi taΩ-Ωg˙aΩag˙ tal-armar li jarmaw Triq il-Kbira u t-toroq ta’ madwar. Il-©irja bilvara marret tajjeb ukoll u jidher li t-tibdil li sar fil-mod kif jittrenjaw ir-reffieg˙a kif kien issu©©erit lill-Kummissjoni, qed ikollu rriΩultat me˙tie©. Ta’ min ifa˙˙ar ukoll lill-kunsill lokali g˙all-fatt li pprovda mobile toilets u ambulanza g˙all-ewwel darba. Kien xieraq, però, li wara li jispiççaw il-marçi l-Óadd filg˙odu, barra ttindif tat-triq jintuΩa bowΩer tal-ilma biex inaddaf it-tidlik li jkun hemm. Ta’ min jag˙ti prosit kbir lill-pulizija li, immexxijin b’g˙aqal mis-Supretendent Carmel Bartolo u l-Ispettur Robert Vella, g˙amlu xog˙ol kbir biex kollox jimxi kif suppost. Kienet verament f’posta l-mossa li g˙amlu l-pulizija l-Óadd filg˙odu fejn inΩamm spazju bejn partitarji u banda fil-˙ru© tal-marçi permezz ta’ skjarament ta’ numru ta’ pulizija stess. U wie˙ed bilfors irid isemmi li g˙al darb’o˙ra l-g˙aqal fil-˙idma tal-pulizija kien tali li ma kienx hemm bΩonn ta’ barrikati ˙lief dawk biex jikkontrollaw it-traffiku. Prosit tassew lil kul˙add. JOE C. CORDINA, IL-ÓAMRUN

ittri KÓ

23|08|2015 15

kullhadd.com

BAnKiJiet B’tinDA Mintoff JiÌri, Borg olivier JiMxi Sur Editur,

Tassew hi idea tajba li, meta jsiru bankijiet ©odda, dawn isiru b’tinda. Hekk dak li jkun ikun mistkenn mix-xemx u mill-irxix. Inizjattiva tajba b˙al din rajt li ttie˙det fil-©nien tal-Imsida, faççata tal-knisja parrokkjali ta’ San ÌuΩepp fl-Imsida. B˙alhom rajt ukoll, g˙alkemm jidhirli li ilhom snin li saru, fi Vjal il-Labour, in-Naxxar. Hemm çans li bankijiet b˙al dawn isiru f’iΩjed lokalitajiet u f’©onna? JOSEPH MERCIECA, BIRKIRKARA

il-vAlUri tAl-fAMilJA fil-PrAttiKA

Sur Editur, Sur Editur, Ftit taΩ-Ωmien ilu fuq Living TV, f’intervista lir-ra©el tal-President is-Sur Edgar Preca, bqajt impressjonat poΩittivament bl-istqarrija li b˙ala koppja jqumu fl-4 ta’ filg˙odu biex jg˙addu ftit ˙in ta’ kwalità flimkien u anke jg˙idu r-ruΩarju qabel ma jibdew ©urnata twila ta’ impenji, Filwaqt li nhar is-Sibt 11 ta’ Lulju fi tmiem is-seminar dwar l-40 sena tal-Ftehim ta’ Helsinki, il-Prim Ministru Dr Joseph Muscat stqarr li mhux soltu jaççetta stediniet biex jipparteçipa f’attivitajiet nhar ta’ Sibt g˙ax dik il-©urnata g˙alih kienet ‘kids’ day’ – il©urnata li jqatta’ l-˙in tieg˙u ma’ wliedu. Infatti l-PM kien ©ie g˙at-tieni sessjoni tas-seminar, kien qal li g˙amel eççezzjoni min˙abba Patri Mark Montebello. Kif qal lil dawk mi©bura g˙al dan is-seminar, kellu diskors mirqum ippreparat, iΩda g˙amel ftit kummenti minnu. Jien kont wie˙ed li dan apprezzajtu, speçjalment wara li kont di©à smajt erba’ diskorsi mhux qosra, g˙alkemm interessanti, qabel. Xtaqt insemmi dawn iΩ-Ωew© fatti g˙ax ta’ min wie˙ed jirrifletti prijoritajiet li mhux ta’ min jittraskurahom. J. BONNET BALZAN, IL-BALLUTA

HeMM BÛonn li DAWn il-QtAteS JinÌABrU

Sur Editur, Qieg˙ed nikteb g˙an-nom ta’ ˙afna residenti li joqog˙du fi Triq l-Iskola l-Fgura biex, illum qabel g˙ada, jin©abru dawk il-kwantitajiet ta’ qtates li hemm f’din it-triq imsemmija. Dawn il-qtates li, minbarra li qeg˙din jag˙mlu ˙erba s˙i˙a mill-boroΩ taΩ-Ωibel, qeg˙din ukoll inittnu l-bankini bil-˙mieg tag˙hom. Ftit ilu kont ©bidt l-attenzjoni fuq din il-gazzetta biex dawn il-qtates jin©abru imma, mhux talli ma n©abrux, talli Ωdiedu bil-bosta. Nispera li dan l-ilment ma jaqax f’widnejn torox, g˙ax qieg˙ed nistenna li jkun hemm xi ba˙nan, jitlag˙lu, u malajr je˙les minn dawn ilqtates darba g˙al dejjem. BERGÓUD, IL-FGURA

Nag˙mel referenza g˙all-artiklu ‘Dalwaqt jitfakkar it-tielet anniversarju mill-mewt talPerit Mintoff’ li deher f’din ilgazzetta tal-Óadd 16 ta’ Awwissu 2015. Il-gazzetta KullÓadd tkellmet ma’ Jana Mintoff Bland li mag˙ha ffriskat ftit il-memorja ta’ min kien verament il-Perit Mintoff. Jg˙idu li l-paraguni huma odjuΩi. IΩda, fil-fehma tieg˙i, min jg˙id hekk g˙ax ma jkunx jaqbillu li jag˙mel ilparaguni. Il-kobor politiku f’kull qasam ta’ Dom Mintoff ma tistax t˙allih wa˙du. Ma tistax ma tqabblux mal-politiku ewlieni avversarju tieg˙u li kellu g˙al madwar 27 sena. It-titlu ta’ din l-ittra ‘Mintoff ji©ri, Borg Olivier jimxi’, ˙adtu minn fraΩi li kiteb il-politiku Herbert Ganado fl-awtobijografija tieg˙u. G˙al min g˙adu Ωg˙ir, Herbert Ganado kien ilfundatur tal-Partit Demokratiku Nazzjonalista li tkeçça mill-PN meta kien kritiku ferm ta’ kif George Borg Olivier kien qed imexxi lillPN. G˙ax Ganado kien isostni li Borg Olivier kien qed i˙alli lil Dom Mintoff jie˙u l-inizjattiva politika f’idejh g˙alkollox. Fil-fatt, hekk kien. Herbert Ganado kellu ra©un, g˙ax g˙al 27 sena George Borg Olivier kien dell kajman ˙dejn l-istatura politika qawwija u dinamika li kellu Dom Mintoff. Il-fraΩi li kiteb Herbert Ganado, li fil-fehma tieg˙i kien kritiku ta’ Dom Mintoff aktar milli kien Borg Olivier, turi çar u tond kemm politikament Dom Mintoff kien qed ji©ri fix-xena politika lokali wara li ©ie fdat bittmexxija tal-Partit Laburista f’Ottubru tal-1949, mentri Borg Olivier kien qed jimxi wara li ˙a t-tmexxija tal-PN fl1950. Ûgur li m’hemm l-ebda paragun bejn dak li wettaq Dom Mintoff u dak li wettaq Borg Olivier fejn jid˙lu s-servizzi socjali. Ûgur li m’hemm l-ebda paragun meta wie˙ed iqabbel l-istatura politika internazzjonali ta’ Dom Mintoff ma dik ta’ Borg Olivier. G˙ax, filwaqt li Dom Mintoff kien ifisser

Malta, Borg Olivier internazzjonalment kien assolutament ma jeΩistix. M’hemm l-ebda paragun bejn il-finanzi li ©ab Dom Mintoff ming˙and ilgvernijiet IngliΩi ma’ dak li ©ab Borg Olivier g˙ax, filwaqt li Borg Olivier kien jikkuntenta b’kollox, Mintoff kien dejjem irid aktar u aktar. G˙alhekk il-poplu kien jappo©©ja ferm u ferm aktar lil Dom Mintoff milli lil Borg Olivier. Darba l-Mexxej Laburista Harold Wilson kien stqarr li Dom Mintoff dejjem irid aktar finanzi ming˙and ilGvern IngliΩ. Matul dawn l-a˙˙ar 20 sena mort l-Ingilterra diversi drabi. Dejjem ©ejt mistoqsi minn anzjani IngliΩi dwar Dom Mintoff, kien x’kien il-kredu politiku tag˙hom. Fl-2010 kelli ˙abib IngliΩ li kien joqg˙od Norfolk u li kellu g˙aqda ta’ nies li kienu ja˙dmu fil- minesweepers matul il-gwerra. Kien ser jorganizza ikla g˙all-membri tieg˙u u riedni li nirrispondi g˙ad-domandi tal-membri tieg˙u. Hekk kelli nag˙mel. Bqajt skantat li l-ewwel mistoqsijiet kienu dwar Dom Mintoff. La dwar Borg Olivier, la dwar Fenech Adami u lanqas dwar Lawrence Gonzi, G˙alkemm wara li spiçça kollox ©iet koppja fuqi u qaltli li kienu jafu lill-Prim Ministru Gonzi u li meta kienu Malta fuq Ωjara ltaqg˙u mal-familja tieg˙u. Herbert Ganado jikteb li kien il-partit tieg˙u, il-Partit Demokratiku Nazzjonalista, li g˙amel l-ewwel kuntatti malpartiti Demokristjani ferm qabel ma l-PN ing˙aqad malistess g˙aqda ta’ partiti. Dan juri kemm verament il-PN kien partit bla sinsla, mitluq u diΩorganizzat g˙all-a˙˙ar. U dan kontra l-Moviment talÓaddiema ta˙t Dom Mintoff. Meta l-Moviment tal-Óaddiema, kif kien mag˙ruf ta˙t Dom Mintoff, beda l-©lieda kontra l-˙akkiema IngliΩi g˙al indipendenza totali, il-PN kien partit bla ˙ajja. Kieku kien jag˙mel xi protesta pubblika, xi mass meeting jew xi dimostrazzjoni biex jipprotesta kontra l-˙akma IngliΩa.

Kien jo˙ro© biss xi stqarrija meta kien ikun hawn xi delegazzjoni tal-Gvern IngliΩ. Dwar l-Indipendenza ng˙id biss dak li kiteb Herbert Ganado, li kulma ©ab Borg Olivier g˙all-Indipendenza kienet biss data. LIndipendenza ©abha Mintoff, u li Mintoff dam is-snin juri lil Borg Olivier kemm kienet tajba t-tuffie˙a jisimha Indipendenza. G˙al min b˙ali g˙ex dawk iΩ-Ωminijiet, jaf kemm Herbert Ganado kiteb il-verità. Millbanda l-o˙ra, in-Nazzjonalisti dawn il-fatti mhux biss inessuhom imma jg˙aww©uhom, u kif. Il-politika Nazzjonalista g˙al ˙afna snin kienet dik ta’ Quasi Dominion Status li, kif kiteb Herbert Ganado, ma kinitx tfisser indipendenza. L-Indipendenza ©iet meta filgvern kien hemm il-PN immexxi minn Borg Olivier g˙ax hekk qablilhom il-kolonjalisti IngliΩi, kemm politikament kif ukoll finanzjarjament. Il-PN ta˙t Borg Olivier qatt ma reba˙ lill-PL ta’ Dom Mintoff f’xi elezzjoni ©enerali. Il-PN reba˙ biss meta kien dnub mejjet li tivvota lill-PL. U kemm Borg Olivier kif ukoll il-PN inqdew bir-reli©jon kemm fel˙u biex politikament jeg˙lbu lil Dom Mintoff. Anke r-referendum tal-Integration tilef il-PN, avolja ta struzzjonijiet lill-partitarji tieg˙u biex jibqg˙u d-dar, u b’hekk g˙add il-voti ta’ dawk li ma kinux jivvutaw. Dawn huma ftit fatti li juru lkobor politiku ta’ Dom Mintoff. Ma jfissirx li hu qatt ma g˙amel Ωbalji politiçi. Min ma g˙amilx? Fil-fatt, anke jien hemm sitwazzjonijiet fejn ma naqbilx ma’ Dom Mintoff, iΩda Ωgur li Dom Mintoff jibqa’ l-akbar u l-aqwa politiku li qatt kellha Malta. Dak li ktibt dwar George Borg Olivier ma kienx biex inaqqas il-©ie˙ li jist˙oqqlu, g˙ax li ktibt dwaru huma fatti u realtà, iΩda Ωgur li Dom Mintoff hu ©gant politiku ˙dejn Borg Olivier. WILLIAM TELL, RAÓAL ÌDID

16 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ TA’ bARRA

ELEZZJONI GÓAT-TURKIJA G˙alhekk irnexxielu jattira votanti li ma jiffurmawx parti mill-minoranza Kurda, u li kienu tbieg˙du mill-Partit Repubblikan li ta l-©enb lis-sekulariΩmu biex jing˙o©ob mar-reli©juΩi.

RITIANNE AGIUS ritianne@kullhadd.com Il-President Tork Tayyip Erdogan qed jer©a’ jsejja˙ elezzjoni o˙ra, li huwa pjanat li ssir fl-1 ta’ Novembru li ©ej. L-a˙˙ar elezzjoni ©enerali g˙adha kemm saret f’Ìunju li g˙adda, iΩda matul dawn l-a˙˙ar xahrejn u nofs ilpartit elett ma rnexxilux jifforma koalizzjoni sabiex ikun jista’ jiggverna. Wara iktar minn diçenju ta’ tmexxija, il-Partit tal-Ìustizzja u l-IΩvilupp (AKP), li g˙al Ωew© le©iΩlaturi kien immexxi minn Erdogan b˙ala Prim Ministru, tilef ˙afna si©©ijiet Parlamentari tant li m’g˙andux biΩΩejjed biex jiggverna, g˙alkemm xorta wa˙da baqa’ l-partit tal-ma©©oranza. Kien g˙alhekk li l-Prim Ministru l©did Ahmet Davutoglu kellu jfittex li jifforma koalizzjoni. Madankollu, dan ittentattiv falla, b’konsegwenzi serji fuq l-ekonomija tal-pajjiΩ fejn il-lira niΩlet f’livelli rekord. Minkejja li Erdogan seta’ ta çans lillpartit ewlieni tal-OppoΩizzjoni, li huwa l-Partit Repubblikan, biex jifforma koalizzjoni, dan m’g˙amlux. Erdogan qal li ma kellux g˙alfejn jag˙mel din l-istedina lil xi ˙add li kien irrifjuta li jiltaqa’ mieg˙u. Erba’ partiti ewlenin Fil-Parlament Tork hemm erba’ partiti ewlenin. Il-ma©©oranza tas-si©©ijiet jinsabu f’idejn l-AKP, b’total ta’ 258 si©©u. L-AKP huwa l-partit IΩlamiku Konservattiv li ilu mill-2002 fil-poter.

G˙alfejn ma qablux?

Dan mexxa politika ta’ liberaliΩmu ekonomiku u konservattiviΩmu soçjali, u fittex paçi mal-Kurdi u g˙aqda malUnjoni Ewropea. Il-Partit Repubblikan (CHP) huwa lOppoΩizzjoni ewlenija, u jokkupa 132 si©©u. Deskritt b˙ala partit sekulari taxxellug çentrista, li matul l-a˙˙ar snin taffa l-politika sekulari tieg˙u sabiex jikseb l-appo©© ta’ dawk ir-reli©juΩi imdejjqa bl-AKP. Il-Partit tal-Moviment Nazzjonalista (MHP) huwa partit lemini mmexxi minn eks-Ministru fl-AKP, u fil-fatt il-

politika tan-Nazzjonalisti hija simili ˙afna g˙al dik tal-AKP. Din il-fazzjoni, madankollu, to©©ezzjona bil-qawwa g˙all-politika favur paçi mal-Kurdi. Partit ie˙or bi 80 si©©u huwa dak talPartit Demokratiku (HDP). Dan huwa lpartit xellugi tal-Kurdi, li g˙all-ewwel darba rnexxielu jikseb rappreΩentanza parlamentari. Dan il-partit feta˙ il-politika tieg˙u lil hinn minn kwistjonijiet li jolqtu lill-Kurdi, fejn g˙amel kampanja favur persuni omosesswali, iktar drittijiet g˙an-nisa, trattament ugwali g˙arreli©jonijiet kollha, u libertajiet o˙ra.

Ir-ra©unijiet g˙alfejn l-AKP ma rnexxilux jifforma koalizzjoni mal-ebda wie˙ed mit-tliet partiti jistg˙u jkunu ˙afna. Problema ewlenija li ˙olqot ˙afna diΩgwit kienet il-kundizzjoni, imposta kemm mill-Partit Repubblikan u anke mill-Partit Nazzjonalista, li jer©g˙u jinfet˙u l-investigazzjonijiet tal-2013 b’rabta ma’ korruzzjoni fil-Gvern ta’ Erdogan. Kundizzjoni o˙ra kienet li Erdogan ma jit˙alliex jibqa’ jokkupa lkariga ta’ President. Kundizzjonijiet o˙rajn li ˙olqu problemi kienu dawk tar-Repubblikani, li talbu riforma s˙i˙a fl-edukazzjoni biex ter©a’ tkun konformi mal-prinçipji sekulari, filwaqt li n-Nazzjonalisti jridu jwaqqft g˙al kollox it-trattati ta’ paçi mal-Kurdi. Koalizzjoni mal-Partit Demokratiku kienet impossibbli, hekk kif Erdogan akkuΩa lil dan il-partit b’ambizzjonijiet separatisti, hekk kif il-Gvern intensifika l-attakki tieg˙u fuq il-militanti Kurdi. Id-deçiΩjoni ta’ Erdogan li jsejja˙ elezzjoni ©dida qed ti©i meqjusa b˙ala mossa sabiex jer©a’ jikseb l-appo©© li tilef l-AKP f’Ìunju li g˙adda, u b’hekk ma jkollux bΩonn jifforma koalizzjoni. Il-partiti kollha tal-oppoΩizzjoni qeg˙din jo©©ezzjonaw g˙al elezzjoni o˙ra.

IR-RWOL TAL-MIDJA WAQT ATTAKK GLEN FALZON

kienet ikkritikat bl-a˙rax lil Ωew© stazzjonijiet talli kienu xandru ritratti talaggressuri waqt li kienu qed jisparaw pulizija f’rasu barra l-uffiççji ta’ Charlie Hebdo . In˙ar©u twissijiet ukoll min˙abba li ©ew identifikati Ω-Ωew© qattiela minkejja li kien hemm talbiet uffiçjali biex ma jsirx hekk. Dan ir-regolatur ikkundanna wkoll ilfilmati live tal-assalt tal-pulizija f’supermarket fejn Coulibaly qatel erba’ persuni u Ωamm o˙rajn b˙ala osta©©i. BFM TV kien ukoll iççensurat talli rrapporta li xi ˙add kien qed jin˙eba f’dan l-istess supermarket tul l-isparaturi u, fil-fatt, ilprosekuturi di©à fet˙u investigazzjoni wara li dawn l-istess osta©©i akkuΩaw lil dan l-istazzjoni televiΩiv li pperikolalhom ˙ajjithom.

glen@kullhadd.com Ra©el li kien misto˙bi f’armarju g˙al tmien sig˙at biex jevita milli jkun vittma fl-attakki ta’ Charlie Hebdo ddeçieda li jressaq il-Qorti lil diversi stazzjonijiet tatteleviΩjoni u tar-radju fejn qed jakkuΩahom li po©©ewlu ˙ajtu fil-periklu meta se˙˙ew it-tali attakki f’Pari©i. Investigazzjoni Fil-fatt, l-uffiççju tal-prosekuturi ta’ Pari©i kkonferma li nfet˙et din l-investigazzjoni wara li dan ir-ra©el imsemmi, bl-isem ta’ Lilian Lepere, sostna li r-rappurta©© talmidja tefag˙lu ˙ajtu fil-periklu hekk kif kien qed jista˙ba mill-a˙wa terroristi Cherif u Said Kouachi f’Jannar li g˙adda. F’dan l-attakk terroristiku kienu nqatlu 17-il persuna, liema attakk kien beda lewwel b’assalt fuq l-uffiçji tar-rivista satirika Charlie Hebdo u spiçça b’raids tal-pulizija f’impjant tal-istampar u f’supermarket partikolari fejn bdew jinΩammu wkoll xi osta©©i. It-tliet aggressuri, fosthom l-a˙wa Kouachi u Amedu Coulibaly, ukoll sfaw maqtula mill-istess pulizija FrançiΩa. Sta˙ba ta˙t sink Fl-impjant tal-istampar f’Dammartin-enGoele, fit-Tramuntana ta’ Pari©i, l-osta©© Lilian Lepere kien sta˙ba mill-aggressuri f’armarju ta˙t sink meta ©ara li tal-inqas tliet stazzjonijiet televiΩivi u tar-radju Ωvelaw il-mo˙ba tieg˙u u dan hekk kif allegatament l-aggressuri ma kinux jafu dwar dan u g˙alhekk din l-infomarmazzjoni setg˙et wasslet g˙all-qtil ta’ Lepere nnifsu. L-avukat ta’ Lepere, Antoine Casubolo Ferro, sostna li dan l-ilment g˙andu jwassal biex jiΩdied l-g˙arfien fuq kif ilmidja tista’ tikkontribwixxi inkonxjament

Sky News je˙ilsuha ˙afif

g˙al sitwazzjonijiet perikoluΩi u fatali. “Meta tixxerred çerta informazzjoni ming˙ajr ma jkun hemm kunsiderazzjonijiet bi ˙sieb qabilha, sitwazzjoni b˙al din tista’ tipperikola ˙ajjet persuni o˙rajn. Il-©urnalisti g˙andhom ja˙sbu sew dwar dan,” sostna l-Avukat Casubolo Ferro. Hekk kif il-puliΩija iççirkondat iΩ-Ωona tal-impjant tal-istampar, il-le©iΩlatur Yves Albarell Ωvela fuq l-istazzjon tar-radju RMC li impjegat kienu g˙adu qed jista˙ba f’dak il-bini. Aktar tard, Cindy, o˙t Lepere nnifisu, ikkonfermat din la˙bar f’intervista pubblika fuq l-istazzjoni televiΩiv France 2 fejn kienet qalet li temmen li ˙uha kien g˙adu f’dan il-bini u lfamiljari tieg˙u waqfu jçemplulu u dan biex ma jkunx Ωvelat il-post fejn qed

jista˙ba. L-akkuΩi tal-prosekuzzjoni huma kontra l-istazzjonijiet televiΩivi ta’ TF1 u France 2 kif ukoll l-istazzjoni tar-radju RMC, liema mezzi kollha kienu Ωvelaw is-sitwazzjoni ta’ Lepere. Mhux l-ewwel darba Din mhijiex l-ewwel darba li l-midja FrançiΩa kienet ikkritikata g˙all-mod kif irrappurtaw dawn l-attakki IΩlamiçi. Fi Frar, l-g˙assies tax-xandir FrançiΩ kien ˙are© twissijiet formali lil 16-il stazzjon televiΩiv u tar-radju fuq ksur serju fir-rappurta©© tag˙hom. L-a©enzija tal-g˙assies, mag˙rufa a˙jar b˙ala CSA, akkuΩat lil dawn l-istazzjonijiet li po©©iet ˙ajjet l-osta©© fil-periklu u

Min-na˙a l-o˙ra, stazzjonijiet televiΩivi tar-Renju Unit b˙al Sky News ˙elsuha ˙afif minkejja li kienu wrew il-filmat talqtil tal-pulizija, u dan wara investigazzjoni mir-regolatur tal-midja f’April li g˙adda. Sky News, li wrew dan il-filmat proprju fil-©urnata tal-attakk u fih deher il-pulizija li wara ©ie Ωvelat b’ismu, Ahmed Merabet, editjaw l-a˙˙ar biçça tal-istess filmat fejn kienet sparata t-tieni u l-a˙˙ar sparatura f’rasu u li eventwalment qatlitu. Óu dan il-pulizija, Malek Merabet, ikkritika bl-a˙rax ukoll lill-midja u lis-siti soçjali talli xandru dan il-filmat. “Kif g˙andek stonku biex tie˙u dan il-filmat u xxandru? Smajt le˙nu, g˙araftu, rajtu ji©i maqtul u g˙adni nisimg˙u sal-©urnata tal-lum,” stqarr Merabet. X’inhu r-rwol tal-midja llum il-©urnata? Hija etika li jixxandru dan it-tip ta’ filmati jew il-midja qed tag˙mel biss xog˙olha biex twassal l-a˙barijiet lin-nies madwar id-dinja? Dibattitu relevanti ˙afna u li Ωgur mhux se jirriΩulta f’konkluΩjoni wa˙da.

TA’ BARRA KÓ

23|08|2015 17

kullhadd.com

MINN MAdWAR Id-dINJA AKTAR TENTAZZJONIJIET

GRAVI AKTAR MILLI MAÓSUB

Ftit aktar minn sena mill-mewt ta’ Michael Brown, diversi Ωoni ta’ St Louis, Missouri, re©g˙u kienu x-xena ta’ protesti vjolenti kontra l-awtoritajiet lokali. Dan wara li membri tal-Forzi tal-Ordni qatlu lil Mansur Ball-Bey, Ωag˙Ωug˙ ta’ karna©©jon skur, meta dan ipponta arma tan-nar lejhom meta ppruvaw ifittxulu f’daru g˙ad-drogi u l-armi. Dan di©à kien it-tieni inçident gravi f’©imag˙tejn hekk kif fid-9 ta’ Awwissu, uffiçjali o˙ra tal-pulizija sparaw fuq u we©©g˙u serjament lil Tyrone Harris meta dan kien qieg˙ed jipprova jo˙ro© pistola waqt arrest.

L-eks-President Amerikan Jimmy Carter ˙abbar f’konferenza stampa li l-kançer illi ori©inarjament beda fil-fwied tieg˙u issa wasal sa mo˙˙u. Il-©img˙a l-o˙ra Carter Ωvela li, waqt intervent mediku biex jitne˙˙ew xi tessuti kançero©ini mill-fwied tieg˙u, it-tobba skoprew li l-kançer kien inxtered. Madankollu, ilgravità tal-kundizzjoni saret aktar çara din il-©img˙a meta testijiet ulterjuri Ωvelaw erba’ dawriet kançero©ini f’mo˙˙u. Carter spjega li s’issa mhuwiex qieg˙ed i˙oss problemi fiΩiçi. Però, is-serjetà tal-kundizzjoni tieg˙u ©eg˙litu jibda t-terapija b’mod immedjat biex jipprova jikkontrolla t-tixrid tal-kançer.

IL-PREZZ TAÛ-ÛEJT JIKKROLLA

JIRRIÛENJA

Il-prezz internazzjonali taΩ-Ωejt re©a’ qorob l-aktar livelli baxxi g˙al din is-sena hekk kif diversi a˙barijiet minn madwar id-dinja waslu g˙al korrezzjoni talvalur ta’ dan il-prodott. Fix-xhur li g˙addew il-prezz taΩ-Ωejt deher li se jaqbad it-triq g˙at-telg˙a lejn livelli aktar normali. Madankollu, previΩjonijiet ekonomiçi negattivi flimkien mad-deçiΩjoni ta’ diversi pajjiΩi, fosthom l-Arabja Sawdita u r-Russja, illi ma jnaqqsux il-produzzjoni tag˙hom, ˙olqot provvista Ωejda ta’ Ωejt illi wasslet biex il-prezz jer©a’ jaqa’ qrib l-$45.

Il-Prim Ministru Grieg Alexis Tsipras offra r-riΩenja tieg˙u u witta t-triq g˙al elezzjoni ©enerali li mistennija ssir fl-20 ta’ Settembru. Tsipras ˙a din iddeçiΩjoni hekk kif deher çar illi n-numru ta’ ribelli fost il-membri parlamentari tieg˙u kien wisq kbir biex ikompli jmexxi gvern stabbli. Din ir-ribelljuni se˙˙et hekk kif bosta ma qablux mad-deçiΩjoni ta’ Tsipras li jaççetta ftehim iebes biex il-pajjiΩ jing˙ata bailout ie˙or. G˙aldaqstant, huwa kien im©ieg˙el li jitlob lill-poplu jag˙tih mandat elettorali b’sa˙˙tu biex ikun jista’ jkompli g˙addej bir-riformi mitluba mill-kredituri internazzjonali.

JITLOB L-GÓAJNUNA

F’XIFER TA’ GWERRA

Il-Gvern TajlandiΩ talab l-g˙ajnuna tal-Interpol biex ji©i identifikat u arrestat issuspettat prinçipali g˙all-attakk terroristiku li se˙˙ it-Tnejn li g˙adda meta post ta’ qima Induwista kien fil-mira ta’ spluΩjoni li qatlet 20 persuna. Il-Gvern TajlandiΩ sostna li l-motivazzjoni wara dan l-attakk g˙adu mhuwiex çar, però huwa kwaΩi çert li m’hemmx involviment ta’ gruppi terroristiçi internazzjonali. G˙aldaqstant, is-suspett waqa’ fuq militanti lokali li jag˙mlu parti minn xi minoritajiet politiçi jew reli©juΩi ostili lejn il-gvern preΩenti.

Fil-jiem li g˙addew il-Korea ta’ Fuq ordnat lill-armata tal-fruntiera tag˙ha malKorea ta’ Isfel biex tipprepara g˙al gwerra. Dan se˙˙ b’riΩultat tal-irritazzjoni tal-Korea ta’ Fuq lejn il-messa©©i propogandistiçi li l-Korea ta’ Isfel qieg˙da tittraΩmetti tul il-fruntiera permezz ta’ loudspeakers. Ir-rabja tal-Korea ta’ Fuq kienet tant kbira li fet˙u n-nar bl-artillerija fuq dan it-tag˙mir, aggressjoni li waslet g˙al kontrattakk tal-©irien tag˙hom. Wara dan l-attakk, il-mexxej tal-Korea ta’ Fuq, Kim Jong-un, g˙amilha çara illi gwerra tkun inevitabbli jekk din il-propaganda se tkompli g˙addejja.

18 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ MILL-ISTORJA

IL-GRAN MASTRU, IR-RAJJES U L-ÓBIT TAL-1565 KITBA TA’ MARY CHETCUTI L-Assedju tal-1565 huwa avveniment kbir storiku ddominat minn Ωew© persuna©©i storiçi daqstant kbar: il-Gran Mastru Jean Parisot de la Valette u Turgut Reis, jew kif nafuh a˙na Dragut. Ûew©t ir©iel bi storja twila u passat qalbieni u avventuruΩ li kkonfrontaw lil xulxin fuq il-gΩira ta’ Malta f’battalja vjolenti u drammatika twila erba’ xhur. It-48 Gran Mastru tal-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ìwann ta’ Ìerusalemm in˙atar nhar il-21 ta’ Awwissu 1557. L-g˙aΩla unanima waqg˙et fuq kavallier mil-Lingwa ta’ Provenza, Jean Parisot de la Valette, ra©el nobbli mill-provinçja ta’ Toulouse fi Franza. Il-familja influwenti tieg˙u tmur lura g˙al Ωmien il-Kruçjati, kwaΩi elf sena ilu. Is-suççessur talGran Mastru De La Sengle ng˙aqad mal-Ordni ta’ San Ìwann fl-età ta’ 20 sena u minn hemm ’il quddiem qatt ma rritorna lura fi Franza u qatt ma re©a’ ra l-familja tieg˙u. G˙alliem tieg˙u kien iddeskrivieh b˙ala Ωag˙Ωug˙ twil u ismar, ta’ natural kalm u ma jurix l-emozzjonijiet tieg˙u. La Valette kien jitkellem u jikteb tajjeb bitTaljan, Spanjol, Latin u Grieg. Meta g˙amel sena ilsir tg˙allem jitkellem sew blG˙arbi u t-Tork ukoll. Meta s-Sultan Ottoman, Suleman il-Kbir, ˙abat g˙allgΩira ta’ Rodi fl-1522, ilKavallieri tal-Ordni kellhom ibaxxu rashom g˙at-telfa kbira li ©arrbu u ©ew ordnati jçedu l-fortizza tag˙hom u j˙allu lgΩira g˙al dejjem. Fl-1530, lImperatur tal-Ewropa Kattolika Rumana, Karlu V, g˙adda lGΩejjer Maltin flimkien malbelt ta’ Tripli fil-Libja lill-Ordni ta’ San Ìwann u tahom f’idejhom id-drittijiet kollha sovrani ta’ dan it-territorju strate©iku. Minn Rodi g˙al Malta, La Valette kien dejjem ma©enb ilGran Mastru L’Isle Adam. B˙al Ωg˙aΩag˙ o˙rajn La Valette kellu l-mumenti imqanqlin tieg˙u g˙ax, tmien snin wara l-wasla f’Malta, kien invilut fi ©lieda u kwaΩi qatel ra©el. B’kastig qatta’ erba’ xhur f’çella m˙affra ta˙t l-art fuq il-gΩira ta’ G˙awdex, u wara ©ie eΩiljat lejn Tripli fejn g˙al sentejn Ωamm il-˙atra ta’ gvernatur militari. Sintendi, dan ma kienx episodju iΩolat fejn La Valette xellef difrejh mal-awtorità awstera tal-Ordni. Kif di©à semmejt, fl-1541 La Valette kellu x-xorti ˙aΩina li jaqa’ ilsir tal-pirati ta’ Barbarija wara battalja fuq il-ba˙ar fejn ©ie ferut u tilef ix-xini tieg˙u, San Giovanni. G˙amel sena kkatenat jaqdef fuq xini kkmandat minn ˙add ˙lief irRajjes Dragut. L-Ordni ta’ San Ìwann irnexxielha te˙ilsu mill-iskjavitù meta sar bdil ta’ pri©unieri. Ta’ min jg˙id li dak iΩ-Ωmien il-ba˙ar Mediterran kien litteralment miΩg˙ud bilpirati, l-aktar mill-Afrika ta’ Fuq. Xog˙ol il-Kavallieri ta’

San Ìwann kien li jg˙assu lib˙ra u g˙aldaqstant il-battalji fuq il-ba˙ar kienu komuni immens. Ma jistax jonqos li lOrdni ta’ San Ìwann billet subg˙ajha wkoll fil-piraterija b’attakki fuq xwieni Barbari u Ottomani mg˙obbijin merkanzija u ba˙rin Musulmani tajbin g˙all-qdif. G˙all-qlubija tieg˙u Fra La Valette ittella’ fil-grad ta’ Kaptan Ìenerali tal-Qawwa Navali tal-Ordni. Sal-1554 dan l-unur kbir kien dejjem ing˙ata lil membri tal-Lingwa tal-Italja; mhux ta’ b’xejn ilLingwi (Bere©) l-o˙rajn bdew i˙arsu b’ammirazzjoni ©dida lejn La Valette, li min-na˙a tieg˙u Ωamm din il-˙atra ta’ responsabbiltà enormi sakemm ©ie elett kap sovran tat-tmien Lingwi. Turgut jew Dragut twieled fl1485 fir-ra˙al Ωg˙ir viçin Bodrun (it-Turkija) fil-ba˙ar E©ew. Kien ta’ nisel Grieg u kkonverta g˙all-Islam meta n˙ataf mill-Furbani u ttie˙ed b˙ala lsir. Kellu xi 12-il sena u minn hawn ’il quddiem, Turgut sar ba˙ri mill-aqwa b’kapaçitajiet fenomenali fejn jid˙ol l-uΩu tal-artillerija u strate©ija tal-©lied, tant li ˙a sehem fil-kampanja militari li kompliet tespandi l-imperu Ottoman lejn l-E©ittu. Il-kursar u kmandant, Sinan Reis, fdalu f’idejh g˙all-ewwel darba lkmand ta’ xini meta ra kemm iΩ-Ωag˙Ωug˙ kien ji©©ieled bi qlubija g˙as-Sultan Suleman. Il-karriera militari ta’ Dragut kienet mimlija suççessi. Fl1520 ing˙aqad mal-flotta talAmmiral Barbarossa u dawn it-tnejn saru ˙bieb kbar. Barbarossa ˙atar lil Dragut fi grad aktar g˙oli u tah ilkmand ta’ tnax-il xini biex flimkien g˙amlu reb˙iet importanti b˙all-battalja ta’

Preveza, il-battalja ta’ Ponza u l-battalja ta’ Ìerba fost o˙rajn. Dragut tpo©©a Kap tal-Al©erija u Kap ta’ Tripli meta din ilbelt intreb˙et minn idejn ilKavallieri ta’ San Ìwann. Kemm damet ta˙t it-tmexxija ta’ Dragut, Tripli gawdiet minn perjodu ta’ prosperità kbira. Ftit wara l-˙elsien mill-iskjavitù ta’ La Valette, Dragut inqabad pri©unier mill-flotta ta’ Andrea Doria, wara battalja fuq il-gΩira ta’ Korsika, u qatta’ erba’ snin jaqdef ta˙t il-kmand ta’ Giannettino Doria. Wara attentat mill-Ottomani biex jilliberawh, liema attentat falla, Barbarossa ˙allas 3,000 skud lill-proprjetarji tal-flotta Doria biex je˙les lill-˙abib tieg˙u mill-iskjavitù. Wara l-mewt ta’ Barbarossa fl-1546, Dragut in˙atar Kmandant Suprem talFlotta Ottomana fil-Ba˙ar Mediterran u kompla jservi b’eççellenza lis-Sultan Suleman il-Kbir g˙al 20 sena s˙a˙. Sbie˙ it-18 ta’ Mejju 1565, tfaççat fuq ix-xefaq Malti ilflotta Ottomana. Jg˙idu li kienu madwar 160 xini li b’kollox ©arrew 30,000 jew 40,000 ©ellied Tork lesti biex ja˙btu g˙all-gΩira tag˙na. Ilkmandanti supremi kienu Pialì Pasha, ammiral bil-kwalifiki kollha mill-Akkademja Imperjali; Lala Mustafa, kmandant tat-truppi tal-art b’reputazzjoni ta’ krudeltà kbira fuq min jaqa’ ta˙t idejh; u Turgut Reis, jew Dragut, li g˙alkemm kien jg˙odd mat-80 sena kien g˙adu l-aqwa ©ellied strate©iku tal-Imperu Ottoman. Dakinhar, kull Malti, Kavallier u Tork ˙ejja ru˙u biex jilqa’ ddestin tieg˙u; il-©lieda kienet sal-mewt. It-Torok Ωbarkaw fil-port naturali ta’ Marsamxett, ramaw ilkanuni fuq il-ponta ta’ Tignè,

immirati lejn il-Fortizza ta’ Sant’Iermu u stazzjonaw linfanterija kollha fil-qala talMarsa. Qabel dan kollu l-Gran Mastru kien ordna lill-Maltin biex jin©abru fil-belt tal-Birgu fejn kien digà hemm ˙aΩniet kbar ta’ ikel u ilma u nqatlu lklieb kollha biex ma jinb˙ux. Ir-residenti nobbli tal-Imdina ma obdewx din l-ordni u w˙ud minnhom la˙qu dabbru rashom lejn Sqallija jew baqg˙u msakkrin f’belthom. Ji©ri x’ji©ri ma kinux lesti jag˙tu g˙ajnuna lir-rival tag˙hom: l-Ordni ta’ San Ìwann. It-Torok bdew jikkalkulaw li jekk jift˙u attakk qawwi bilkanuni fuq Sant’Iermu, f’temp ta’ ©img˙a jaqa’ f’idejhom. Dragut ma kienx ta’ din loppinjoni u esprima l-pjan tieg˙u li l-ewwel nett ja˙tfu G˙awdex u l-Imdina ta˙t idejhom ˙alli waqt li jkunu qed jibbumbardjaw Sant’Iermu ma jkollomx il-biΩa’ ta’ retroattakk. Pasha u Mustafa ma qablux mal-idea ta’ Dragut u baqg˙u jinsistu li l-ewwel jie˙du Sant’Iermu f’idejhom. Kienet teΩisti rivalità kbira bejn Pialì Pasha u Lala Mustafa; tant hu hekk li ΩΩew© kmandanti ma kinux jin˙amlu bejniethom u kull wie˙ed ried juri x’jaf. Il-˙akma ta’ Sant’Iermu kienet diffiçli iktar milli fasslu l-Ottomani g˙ax g˙amlu xahar u ©img˙a jibbumbardjawh kontinwament biex irnexxielhom jippenetraw il-˙itan rinfurzati tieg˙u. Waqa’ wara attakk ma jaqta’ xejn ta’ 24 sieg˙a li fih ©ew sparati mhux inqas minn 6,000 balla tal˙adid. Óallsu prezz g˙ali biex ˙aduha din il-fortizza g˙ax fis17 ta’ Ìunju Dragut intlaqat minn feles ta’ ©ebla li tar u laqtu f’nag˙su waqt kontra-

ttakk bil-kanuni tal-Ordni minn Sant’An©lu. Ir-Rajjes intilef minn sensih u fit-23 ta’ Ìunju 1565 miet ka©un talferita li ©arrab. Il-katavru tieg˙u ttie˙ed lejn Tripli millKaptan Uluc Ali u ndifen hemmhekk. Il-mewta erojka ta’ Turgut Reis g˙adha ti©i mfakkra b’g˙oΩΩa kbira sal©urnata tal-lum u ssemmiet belt Torka g˙alih. Minn Sant’Iermu t-Torok bdew attakk fuq Sant’An©lu. Fet˙u bumbardament feroçi filwaqt li l-infanterija bdiet t˙ejji g˙al attakk mill-art bliskop li jitilg˙u mas-swar talBirgu u jinvaduha. Bi sfortuna g˙at-Torok il-bjar tal-ilma qrib il-Marsa ©ew ivvelenati fuq ordni ta’ La Valette u mardu u mietu ˙afna suldati Torok ming˙ajr ma kienu g˙adhom bdew il-©lied. In˙akmu wkoll mill-malarja li kienet akuta flg˙adajjar tal-Marsa. Mill-banda l-o˙ra, ilKavalliera u l-milizja mag˙mula minn merçenarji barranin u ˙addiema u bdiewa Maltin, li b’kollox qajla kienu jg˙oddu 4,000 ru˙, i©©ieldu bi qlubija kbira ta˙t il-kmand uniku ta’ La Valette. Jing˙ad li s-sema kien jibqa’ jixg˙el billejl b˙allikieku binhar biddawl tal-porvli tal-kanuni Torok li ma kienu jistrie˙u qatt. Meta fit-18 ta’ Awwissu tTorok sabu mezz kif jippenetraw minn ©os-swar, La Valette intefa’ fuq quddiem bix-xabla f’idu u mexxa l-assalt fuq itTorok li la˙qu da˙lu. Battalja li damet sejra sitt sig˙at sakemm l-g˙adu rtira u lMaltin g˙alqu l-˙ofra fil-˙ajt u l-©lied kompla minn fuq isswar bil-kavallieri spalla ma’ spalla ma’ r©iel, nisa u tfal Maltin, iΩommu lura l-g˙adu bla mistrie˙ ta’ xejn. Da˙al Settembru u t-Torok bdew jinkewtaw li kienu di©à ©arrbu telfiet kbar ta’ ˙ajjiet u l-Birgu ma ˙aduhx. Nhar is-7 ta’ Settembru tfaççat fl-ib˙ra Maltin il-flotta ta’ rinforz ta’ Don Garzia de Toledo, iffinanzjata mir-re ta’ Spanja, biex tg˙in lill-Ordni ta’ San Ìwann teg˙leb lit-Torok. Meta raw hekk it-Torok indunaw li dan l-assedju kienu tilfuh. G˙amlu ritirata u r˙ewla lura lejn pajjiΩhom umiljati u rrassenjati g˙all-g˙adab ta’ Suleman. Ilkavallieri reb˙u l-assedju u Ωammew lil Malta f’idejhom g˙al iktar minn mitejn sena bla ebda ˙bit ie˙or. Il-Gran Mastru La Valette sar l-eroj ta’ kul˙add u rejiet Ewropej bag˙tulu flus b˙ala rikonoxximent. Il-Papa offrilu t-titlu ta’ kardinal imma La Valette rrifjutah; kellu pjan f’mo˙˙u u ried iwettqu. Bil-flus li rçieva, il-Gran Mastru Jean de la Valette ta bidu g˙all-bini ta’ belt iffortifikata fuq l-G˙olja Sciberras, li sfortunatament ma rahiex titlesta g˙ax miet f’soddtu fletà ta’ 74 sena (bejn wue˙ed u ie˙or) fl-1568. Il-belt ing˙atat ismu – Valletta.

PeRsonalitÀ kÓ

23|08|2015 19

kullhadd.com

entuÛjast tal-muÛika u attivist tal-muÛika lokali Ramona PoRtelli tintervista lil BEN VINCENTI

Il-muΩika hija minjiera li ma tispiçça qatt. Hawn ˙afna dilettanti tal-muΩika u o˙rajn jie˙du pjaçir jisimg˙uha u jitpaxxew biha. Dan l-a˙˙ar sirt naf persuna b’entuΩjaΩmu g˙all-muΩika. Ben Vincenti huwa wkoll attivist tal-muΩika lokali. www.ramonaportelli.com ramonaportelli@hotmail.com

Ben g˙andu sitta u g˙oxrin sena. Ori©inarjament minn Burmarrad, imma jg˙ix ilMosta. Ja˙dem b˙ala product manager u fil-˙in liberu tieg˙u ja˙dem fuq Trackage Scheme. B˙ala passatempi j˙obb jisma’ u jdoqq il-muΩika, jattendi avvenimenti muΩikali, jara films, jiekol tajjeb u jsiefer. Jiddeskrivi lilu nnifsu b˙ala bniedem ferri˙i b’˙afna passjoni g˙al dak li jemmen fih. “In˙oss li jien bniedem prattiku u ambizzjuΩ, u forsi xi kultant tant jien ambizzjuΩ li nitlef ilpaçenzja f’çertu sitwazzjonijiet. Il-familja u ˙bieb ta’ ©ewwa jg˙iduli li jien bniedem serju, iΩda persuna li taf tie˙u pjaçir,” beda jg˙idli Ben. Ben ©ej minn familja muΩikali iΩda l-aktar li ©ie influwenzat mill-muΩika kien proprju fid-dar tal-©enituri tieg˙u. G˙alih il-muΩika hi wa˙da mill-akbar ispirazzjonijiet f’˙ajtu; xi ˙a©a li jista’ jidentifika ru˙u biha. “MuΩika tajba ©©orr mag˙ha bosta emozzjonijiet: fer˙, eçitament, nervi, dwejjaq, empatija, eΩenzjoni. Kull muΩika li tinstema’ sabi˙a f’widnejja, tog˙©obni. Ma nismax biss ©eneru jew stil wie˙ed ta’ muΩika, iΩda nvarja bejn muΩika alternattiva/ indie / sperimentali/ psychedelic rock , IDM, techno, ambient u sa˙ansitra jazz u muΩika klassika,” kompla jg˙idli. Qatt ma xtaq li jkun deejay professjonali G˙alkemm b˙ala strumenti kien beda jitg˙allem idoqq ilpjanu u kapaçi jdoqq il-kitarra, kien proprju fis-sena 2010 meta rçieva Behringer BCD 3000 Midi Controller b˙ala rigal u beda jie˙u spinta filmuΩika. Mill-ewwel beda jesperimenta bih billi j˙allat tracks flimkien u jirrekordja settijiet g˙alih innifsu u g˙allgost personali tieg˙u. Tliet snin wara sab ru˙u jdoqq g˙all-ewwel darba waqt avveniment privat ta’ madwar mitejn persuna. Kien mar tajjeb ˙afna u l-organizzaturi talbuh jibda jdoqq minn Ωmien g˙al Ωmien. Fil-fatt, minn dakinhar beda jdoqq ’l hawn u ’l hemm, però b’rittmu mhux tant regolari. B’hekk xtaqt inkun naf g˙aliex qed iΩomm lura milli jdoqq regolari. “Qatt ma

kienet xewqa tieg˙i li nkun deejay professjonali, fejn ˙afna mill- weekends tieg˙i nqattag˙hom indoqq f’postijiet ta’ divertiment. Li ndoqq huwa passatemp tieg˙i, xi ˙a©a li jg˙ini naqta’ mill-bqija tal-©urnata u nintilef fil-muΩika. G˙alija, li ndoqq f’avvenimenti kultant Ωmien huwa biΩΩejjed,” sostna Ben. Ta’ min jg˙id li g˙alkemm Ben ma jag˙mux wisq dan ixxog˙ol, xorta kellu l-privile©© li jdoqq ma’ w˙ud mill-aqwa ismijiet fix-xena tal-muΩika. Biss biss, hawn Malta daqq f’bosta avvenimenti rispettati fix-xena tal-muΩika, avvenimenti li laqg˙u bosta artisti barranin li jinkludu Gesaffelstein, KiNK, Shed, Monoloc, Brian Sanhaji, Rebekah, Octave, Bas Mooy u Yan Cook, kif ukoll ˙afna artisti lokali ta’ talent kbir. Óoloq Trackage Scheme g˙all-Maltin Ta’ min jg˙id li Ben tant g˙andu g˙al qalbu l-muΩika li rnexxielu jo˙loq sistema msej˙a Trackage Scheme flimkien ma’ s˙abu Graziella Delceppo u Rachel Fenech. Mitlub jg˙addili aktar informazzjoni dwar din l-iskema Ben infurmani li Trackage Scheme hija hub g˙al artisti u

semmieg˙a Maltin fix-xena alternattiva. “L-g˙an ta’ Trackage Scheme hija li tidentifika, tappo©©ja u tippromovi artisti Maltin, filwaqt li tipprovdi informazzjoni lissemmieg˙a biex ikollhom konoxxenza tal-artisti li Malta g˙andha x’toffri, kif ukoll tinfurmahom fuq ix-xena muΩikali Maltija. Ben huwa wkoll il-fundatur tat-Trackage Scheme u jikkordina listrate©ija tal-fondazzjoni, filwaqt li Graziella tie˙u ˙sieb il-grafika u disinn, u Rachel tie˙u ˙sieb il-produzzjoni talvidjows. Tista’ tg˙id li f’sena biss g˙amlu diversi xog˙lijiet ta’ interess b˙al tmintax-il vidjow ta’ intervisti ma’ artisti, 30 podcast, bosta kollaborazzjonijiet ma’ artisti biex ˙ar©u b’kompetizzjonijiet attraenti fejn is-semmieg˙a reb˙u korsijiet tal-muΩika kif ukoll diski u merkanzija Maltija; merkanzija ta’ flokkijiet, stickers u badges , u Ωew© avvenimenti muΩikali li kienu ta’ suççess kbir. S˙ubija fi Trackage Scheme hija b’xejn u kull min hu artist fix-xena alternattiva jew i˙obb il-muΩika alternattiva huwa m˙e©©e© biex isegwihom fuq Facebook www.facebook.com/trackagescheme, kif ukoll fuq issit elettroniku innovattiv li

g˙andu jibda fi ftit Ωmien i e ˙ o r www.trackagescheme.com Pjattaforma li twassal lartisti Maltin biex jesponu t-talent tag˙hom “Il-viΩjoni tag˙na g˙al Trackage Scheme hija li tkun pjattaforma li twassal l-artisti Maltin biex jesponu t-talent tag˙hom barra minn xtutna u l-missjoni tag˙na hija li tappo©©ja l-artisti Maltin biex isegwu l-˙olm u l-aspirazzjonijiet tag˙hom,” Ωied jg˙idli Ben. Mitlub jispjegali l-fatt li, ladarba din l-iskema hija bla ˙las, u huma min-na˙a tag˙hom jiddedikaw tant ˙in kuljum bla interessi finanzjarji, Ben we©ibni: “Na˙dmu fuq Trackage Scheme g˙ax a˙na n˙obbu l-muΩika u xog˙olna, u din iΩΩommna ddedikati. Ilfatt li xog˙olna qed ji©i stmat u apprezzat jag˙tina wkoll ilmotivazzjoni biex inkomplu.” Dwar pjanijiet g˙all-quddiem Ben Ωvela li, minbarra s-sit elettroniku l-©did, mattnedija ta’ dan is-sit ser jift˙u wkoll skola tal-muΩika, fejn wie˙ed ikun jista’ jitg˙allem l-istrument li jixtieq kif ukoll jitg˙allem DJing jew xi kors ie˙or ta’ muΩika elettronika. “Qed na˙dmu fuq ˙afna

pro©etti o˙ra, però ser in˙allukom b’naqra kurΩità,” tbissem jg˙idli Ben. Tlabtu jag˙tini l-opinjoni tieg˙u dwar it-talent muΩikali lokali f’dawn l-a˙˙ar snin. “Na˙seb li hawn ˙afna talent muΩikali Malti li mhux neçessarjament qed ji©i espost. In˙oss li hawn çertu bands u anke artisti tal-muΩika elettronika li avanzaw u mmatturaw fil-˙oss tag˙hom. B˙alissa hawn artisti Maltin li huma wordclass fil-fehma tieg˙i; artisti b˙al Plato’s Dream Machine, The Violent Violets, KNTRL, Cygna, Sonitus Eco, Owen Jay, Brian James, Acidulant, Sempliçiment Tat-Triq, Chapter Zero u ˙afna aktar. Dawn l-artisti jist˙oqqilhom is-sapport kollu li g˙andhom bΩonn u a˙na bi˙siebna nkomplu nag˙mlu dan permezz ta’ Trackage Scheme,” elabora Ben. Fl-a˙˙ar nett il-messa©© li xtaq iwassal g˙all-qarrejja talKullÓadd kien sabiex jissapportjaw u jixtru muΩika lokali. “Óallsu l-artisti lokali lflus li jixirqilhom u toqog˙dux lura milli tattendu avvenimenti muΩikali! Kunu kburin bit-talent Malti u xerrdu l-kelma mal-barranin,” temm jg˙id b’konvinzjoni kbira.

20 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ kalejdoskopju

KALEJDOSKOPJU: FATTI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI

aktarx instab il-qabar ta’ nefertiti “Alla ma ˙alaqx il-˙aΩen. Il-˙aΩen hu r-riΩultat tan-nuqqas ta’ Alla fil-qlub tal-umani.” albert einstein

Nota Editorjali: JeΩistu dibattiti dwar min fil-fatt qal din il-fraΩi

Ìraw bÓal-lum 1920: Il-Friend of Irish Freedom ikkundannaw lill-Gvern IngliΩ u lill-Prim Ministru David Lloyd g˙all-allegat maltrattament lill-Arçisqof Mannix. F’nofs l-ib˙ra, in-Navy Brittanika arrestat lill-Arçisqof li kien fuq bastiment. L-FIF iddikjaraw li lBrittanja u l-Irlanda kienu fi stat ta’ gwerra. 1942: F’Pearl Harbour il-marini Amerikani kienu qed jivvendikaw ru˙hom mill-ÌappuniΩi wara dak li g˙amlulhom fil-passat. Fl-ewwel battalja l-ÌappuniΩi ssieltu sa ma nqatel la˙˙ar mit-92 suldat tag˙hom. Mill-marini nqatlu biss sitta. Fi ©lieda o˙ra, 700 suldat ÌappuniΩ intlem˙u mis-suldati Amerikani u sal-Óamis qatlulhom 670 ÌappuniΩ u 30 ˙aduhom pri©unieri. 1953: Il-Kaptan Amerikan George C. Davison idda˙˙al pri©unier g˙al ˙mistax-il ©urnata f’˙abs Korean wara li, b’çajta, pin©a l-mustaççi fuq ritatt ta’ Mao Tze Tung. L-uffiçjali Komunisti ma da˙kulux, iΩda lliberawh wara li serva s-sentenza mog˙tija. 1978: Fi New Delhi, Indira Ghandi titressaq il-Qorti fuq akkuΩi li qarrqet negozjanti biex tikseb servizz ta’ karozzi bla ˙las g˙all-elezzjoni. L-im˙allef widdibha ma to˙ro©x millpajjiΩ u lliberaha fuq ple©© ta’ €1,711. 1979: IΩ-Ωeffien Sovjetiku Alexander Godunov imur ifittex leΩilju fl-Istati Uniti waqt li l-Ballet Bolshoi jinsab f’mawra fi New York. 1990: Il-Kançillier Helmut Kohl u l-gvern tieg˙u jiddeçidu li jie˙du passi kontra n-nisa li jwettqu l-abort fil-Ìermanja talLvant. Fil-Ìermanja tal-Punent l-aborti jsiru biss jekk il-˙ajja tal-omm tkun f’periklu. Madankollu, il-Ìermanja tal-Lvant tikkunsidra li l-abort hu dritt ta’ kull mara, wara t-12-il ©img˙a tat-tqala, 1990: Waqt parata minn Saddam Hussein, fuq it-televiΩjoni jidhru numru ta’ pri©unieri mill-Punent u waqt li Hussein iqanfed xag˙ar ta’ tifel IngliΩ, jg˙id lill-grupp li hu ma jqishomx b’osta©©i iΩda nies tal-paçi.

G˙alkemm g˙addew madwar mitt sena mindu nstab il-qabar ta’ Tutankhamun, it-tfajjel re talE©ittu tal-qedem, xorta g˙adhom jixirfu s-sigrieti marbutin mieg˙u. Riçerkatur qed isostni li nstab bieb sigriet mal-˙ajt tal-qabar tattifel, li skont hu jwassal g˙allqabar tal-istess ommu, ir-Re©ina Nefertiti. Miftakra g˙as-sbu˙ija eççezzjonali tag˙ha, il-qabar ta’ Nefertiti, jew kif kienet mag˙rufa: ‘is-Sinjura taΩ-Ûew© Artijiet’, kien mitluf g˙al sekli s˙a˙, sa mill-mewt g˙al g˙arrieda tag˙ha fl-1340 Qabel Kristu. Dawn l-istqarrjiiet saru minn Dr Nicholas Reeves, arkeologu IngliΩ fl-Università ta’ Arizona u pubblikati mill-Amarna Royal Tombs Project. Wara li eΩamina xi scans tal˙itan fil-kumpless tal-qabar ta’ Tutankhamun, fil-Wied tar-Rejiet, Dr Reeves lema˙ dik li dehret b˙ala da˙la si©rieta. Hu ddeskriva kif irnexxielu jsib Ωew© kmamar mo˙bijin, li nbnew minn

min bena l-qabar. Wa˙da minn dawn il-kmamar aktarx li kienet ma˙Ωen. Fl-o˙ra, fin-na˙a tatTramuntana tal-qabar ta’ Tutankhamun, sab il-qabar fi kwiet immens, tas-sid ori©inali – Nefertiti. Dr Reeves isostni dan min˙abba l-fatt li l-qabar jinsab fin-na˙a tal-lemin tad-da˙la, ˙a©a tipika ferm g˙all-ir©ejjen E©izzjani aktar milli g˙ar-rejiet. Il-qies çkejken tal-kamra fejn hemm il-qabar ta’ Tutankhamun, li kien tant mag˙ruf fl-istorja E©izzjana, ˙awwad diversi m˙u˙ g˙al snin s˙a˙, iΩda t-teorija ta’ Dr Reeves taf tissu©©erixxi li lqabar tat-tfajjel inbena b˙ala Ωieda mal-qabar di©à eΩistenti ta’ ommu. Fil-fatt, il-qabar ta’ Tutankhamun mhux fil-qies tassoltu, iΩda ta’ antikamra, u ma tantx hu wie˙ed ma˙sub g˙al re E©izzjan. Neferneferuaten Nefertiti – jew ir-Re©ina Nefertiti – kienet ilmara tar-Re Akhenaten, Farag˙uni E©izzjan tul is-seklu

Óxuna enormi f’aÓwa

1990: Id-dikjarazzjoni ta’ Saddam Hussein li jg˙aqqad lillKuwajt mal-Iraq ©ieg˙let lill-President Amerikan George Bush jie˙u passi immedjati. Minnufih g˙olew il-prezzijiet taΩ-Ωejt, li ©ieg˙lu lill-kumpanija Dow titlef 6% tal-valur totali tag˙ha. 1996: Osama bin Laden jo˙ro© messa©© imsejja˙ ‘Dikjarazzjoni ta’ gwerra konta l-Amerikani li qed jokkupaw lart taΩ-Ωew© postijiet imqaddsa’. 2006: Natascha Kampusch li kienet insterqet fl-Awstrija fl1998, minn Wolgang Priklopil meta kellha g˙axar snin, irnexxielha ta˙rab wara tmien snin maqfula f’kantina çkejkna ta˙t il-garaxx li kellu Priklopil. 2007: L-arkeologi sabu l-fdal ta’ Ωew©t itfal tal-familja Romanov, l-a˙˙ar kzar tar-Russja. It-tnejn inqatlu fl-1918, waqt ir-rivoluzzjoni Bolxevista. Aktar tard, eΩamijiet tad-DNA ikkonfermaw li t-tfal kienu Alexei, ta’ 14-il sena, u wa˙da minn ˙utu bniet. 2011: Jitne˙˙a mis-setg˙a l-mexxej Libjan Muammar alGaddafi. Dan wara li l-forzi tal-Kunsill TranΩitorju Nazzjonali jie˙u l-kontroll tal-fortifikazzjonijiet ta’ Bab al-Azizia matul ilGwerra Çivili Libjana. 2013: 26 ru˙ jinqatlu u 55 jindarbu b’bomba suwiçidali f’Bagdad, l-Iraq. 2013: Spetturi tan-Nazzjonijiet Uniti jitwaqqfu mill-Gvern Sirjan milli jispezzjonaw sit kemikali.

erbatax Qabel Kristu. Kien wie˙ed min-nies g˙onja, jekk mhux l-og˙na fl-era E©izzjana tal-Qedem. Hi u Ωew©ha ˙olqu ‘rivoluzzjoni reli©juΩa’ fl-E©ittu g˙all-fatt li kienu jaduraw alla wie˙ed – lil Aten, ix-xemx. G˙adu dibattibbli jekk g˙al perjodu qasir irrenjatx we˙idha lill-E©ittu, qabel ma’ dak li hu meqjus b˙ala binha, Tutankhamun (ir-Re Tut) sar renjant. Bust ta’ rasha, li ja˙sbu li g˙amlu l-iskultur Thutmose, g˙amilha famuΩa g˙as-sbu˙ija rjali tag˙ha. Hi kellha poteri qawwija waqt ir-renju ta’ Ωew©ha u aktarx poter ugwali mieg˙u. Mhux mag˙ruf kif mietet, g˙alkemm it-teoriji jsostnu li mietet f’salt min˙abba pesta g˙al g˙arrieda meta kellha bejn 35 u 45 sena. Sal-lum, il-mummja ta’ Nefertiti, tal-©enituri jew it-tfal tag˙ha, la nstabu u lanqas kienu identifikati.

L-a˙wa Yogita Rameshbhai Nandwana u Amisha ta’ ˙amsa u tliet snin rispettivament g˙amlu l-ewwel passi tag˙hom wara li l-ispeçjalisti tefg˙uhom fuq dieta ristrettiva, min˙abba li l-©enituri tag˙hom kienu m˙assba g˙al sa˙˙ithom. Tliet xhur ilu, Yogita kienet tiΩen ˙ames stones u ˙ames libbri waqt li Amisha, seba’ stones u tmien libbri u ma setg˙u jag˙mlu xejn we˙idhom. Huma rnexxielhom jonqsu sitt kilogrammi kull wa˙da

wara li ma t˙allewx ikomplu bl-ikel tag˙hom ta’ kuljum li kien jikkonsisti fi 18-il chapatis , tliet libbri ross, Ωew© skutelli brodu, sitt pakketti crisps, ˙ames pakketti gallettini, 12-il banana u litru ˙alib. Óuhom Harsh, li kien jiΩen Ωew© stones u ˙ames libbri meta kellu biss 18-il xahar, ukoll beda dieta biex jipprova jnaqqas mill-˙xuna tieg˙u. IΩ-Ωieda kontinwa fil-piΩ talulied ©ieg˙let lill-missier, Rameshbhai Nandwana ta’ 34 sena, bniedem fqir li jaqla’ biss

£35 fix-xahar, ja˙sibha jbig˙x kilwa biex jg˙inhom, g˙ax irrealizza li setg˙u jmutu. IΩda issa, bl-g˙ajnuna li qed jirçievu, bdew jibdlu l-istil ta’ ˙ajjithom. Il-©u˙ enormi tat-tfal kien ifisser li ommhom Pragna Ben, ta’ 30 sena, kienet tqatta’ l-parti kbira tal-©urnata ssajrilhom u tippreparalhom l-ikel. Qalet li, qabel inbdiet iddieta, kienet tibda l-jum billi tipprepara 30 chapatis u kilo ˙axix bil-curry. Wara ftit ter©a’ tintefa’ fil-kçina t˙ejji aktar ikel. Il-©u˙ li kellhom ma jintemm qatt, u jekk ma tag˙tihomx jibdew jibku u jwerΩqu. Il-koppja g˙andha tifla ikbar, Bhavika, ta’ sitt snin, li tiΩen Ωew© stones u seba’ libbri. G˙alhekk ma jafux kif it-tliet uliedhom l-o˙ra huma daqstant kbar. Tobba lokali jemmnu li t-tfal ibatu mis-sindromu mag˙ruf b˙ala Prader-Willi, iΩda ma jafux kif ifejquhom. Dr Akshay Mandavia, tabiba tat-tfal filMandavia Children’s Hospital f’Gujarat, qalet: “Jidher li hemm akkumulazzjoni abnormali ta’ xa˙am fit-tfal.

KUN Af KÓ

23|08|2015 21

kullhadd.com

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

IL-MONA LISA TA’ LEONARDO Hija l-iktar pittura famuΩa fiddinja kollha. Kienet impittra mit-Taljan Leonardo da Vinci bejn l-1504 u l-1519. Dan linkwatru juri figura ta’ mezzobust ta’ mara jisimha Lisa Gherardini, li kienet il-mara ta’ Francesco del Giocondo. Francesco, negozjant tal˙arir, li ordna din il-pittura b˙ala tifkira tat-tieni wild. Kienet l-ikbar biçça arti ta’ Leonardo da Vinci. Dan g˙ax l-espressjoni tal-wiçç talMona Lisa g˙adu sal-lum enigmatiku; min ifissru mod u min ifissru mod ie˙or. Ori©inarjament din il-pittura saret l-Italja imma llum tinsab fi Franza fil-muΩew Louvre, f’Pari©i.

Brest. Fit-Tieni Gwerra Dinjija l-inkwatru re©a’ ttie˙ed mill-muΩew Louvre u tpo©©a g˙all-kenn f’Chateau d’Amboise, wara f’Loc-Dieu Abbey, f’Chateau d’Chambort u spiçça f’Ingres Museum f’Montauban

Vincenzo Peruggia, patrijott Taljan, kien ©ie arrestat b’konnessjoni ma’ din isserqa. Peruggia kien impjegat fl-istess muΩew u ˙ass li dik il-pittura kellha tkun lItalja. Huwa kien inqabad meta pprova jbig˙ din il-pittura lill-gallerija ta’ Firenze fl-Italja. Peruggio kien wa˙el sitt xhur ˙abs. Dan l-inkwatru partikolari sofra minn xi vendikazzjonijiet ukoll. L-ewwel wa˙da kienet se˙˙et fl-1956 meta xi ˙add tefa’ l-açtu lejn dan linkwatru. B’dan l-att, il-parti ta’ ta˙t kienet ittebbg˙et. Flistess sena, fit-30 ta’ Diçembru, vandalu ie˙or, çertu Ugo Ungaza Villegas, Boluvjan, kien xe˙et ©ebla lejn l-inkwatru u kka©una ˙sara fin-na˙a tal-minkeb tal-Mona Lisa. L-inkwatru ©ie rrestawrat ftit wara. Biex ji©i evitat iktar vandaliΩmu, linkwatru ©ie protett minn ˙©ie©a rinforzata. F’April tal1974, meta l-inkwatru kien g˙all-wiri f’muΩew f’Tokyo, mara b’diΩabbiltà fiΩika, xe˙tet Ωebg˙a ˙amra lejn linkwatru. Fit-2 ta’ Awwissu 2009, mara Russa waddbet magg tal-kafè, li kienet g˙adha kemm xtrat mill-istess muΩew, lejn l-inkwatru. F’dawn iΩ-Ωew© okkaΩjonijiet l-inkwatru ma ©arrab l-ebda ˙sarat. Illum il-viΩitaturi jridu joqog˙du distanza ’l bog˙od mill-inkwatru. IlmuΩew huwa mdawwar minn ˙afna kameras CCTV. Din il-pittura ti©bed maddisa’ miljun ammiratur kull sena. G˙al minn hu interessat li jixtri din il-pittura, fl1962 il-prezz kien $100 miljun Amerikan. Illum, skont il-US Consumer Prize Index, il-pittura tal-Mona Lisa tiswa iktar minn $760 miljun.

Serq u vendikazzjonijiet

Korrezzjoni

Fit-21 ta’ Awwissu 1911, linkwatru tal-Mona Lisa kien insteraq mill-muΩew Louvre. Pablo Picasso (pittur famuΩ) kien wie˙ed mis-suspettati fejn kien inΩamm g˙al xi jiem arrestat. Dan il-kapolavur kien dam mitluf g˙al sentejn s˙a˙. Fl-1913, çertu

Ir-ritratt li n˙are© nhar ilÓadd li g˙adda ma’ dan lartiklu ma kinx korrett, g˙aliex kien juri ajruplan ie˙or involut fi tra©edja simili. Din il-gazzetta tiskuΩa ru˙ha mal-qarrejja u l-awtur tal-artiklu g˙al kull inkovenjent.

Leonardo da Vinci Il-Mona Lisa hi famuΩa min˙abba l-popolarità talartist innifsu Leonardo da Vinci. Mhux talli da Vinci kien artist, imma kien ukoll xjenzjat, inventur u tabib. Kien jistudja l-anatomija minn fuq il-katavri, li kien jisraq bil-mo˙bi miç-çimiterji, u b’hekk kien jo˙ro© disinji eΩatti ta’ kif inhi l-forma talbniedem. Pittura o˙ra famuΩa tieg˙u hija L-A˙˙ar Çena. Il-pittura tal-Mona Lisa hi ma˙duma biΩ-Ωebg˙a taΩ-Ωejt u mpittra fuq l-injam tal-luq, ˙a©a li ma kinitx komuni g˙al dak iΩ-Ωmien, speçjalment meta tkun xi pittura g˙al l-bejg˙. Il-medju (Ωebg˙a) li uΩa da Vinci g˙al din il-pittura serva g˙al sitt çentinarji s˙a˙ ming˙ajr qatt ma ©iet restawrata. Óafna mix-xog˙lijiet tal-arti fil-perjodu tar-Rinaxximent kienu jkunu minn episodji talBibbja. Il-Mona Lisa spikkat minn pitturi o˙rajn min˙abba d-dettall tal-idejn, l-g˙ajnejn u x-xufftejn. Da Vinci ˙oloq teknika fuq dellijiet madwar l-g˙ajnejn u x-xufftejn biex g˙amel il-Mona Lisa tidher reali. I©©ieg˙lek tieqaf quddiemha u tibqa’ t˙ares lejha. L-isfond tal-inkwatru juri veduta ta’ wied ’il bog˙od qalb il-muntanji. B’din l-idea da Vinçi ©ab is-su©©ett (Mona Lisa) jidher iktar viçin, qisu maqlug˙ mill-istampa.

G˙addiet jdejn

minn

˙afna

Leonardo beda x-xog˙ol fuq il-Mona Lisa bejn l-1503 u l1504, f’Firenze, l-Italja. Leonardo kien mag˙ruf li j˙alli x-xog˙ol nofs le˙ja, ji©ifieri ma jlestihx. Kien jaqbad ˙afna trufijiet ta’ xog˙lijiet u meta jfettillu kien jer©a’ jkompli fuq l-istess kwadru Ωmien wara. Fl-1516, Leonardo kien mistieden mir-Re Francois fi Clos Lucé, ˙dejn il-kastell tar-Re f’Amboise. Hu mag˙ruf li Leonardo kien ˙a l-pittura tal-Mona Lisa mieg˙u lejn Franza biex forsi titlesta

hemm. Óafna mix-xog˙ol ta’ Leonardo kien intiret millassistent tieg˙u Salai. Skont l-istorja, Salai kien il-mudell u l-˙abib intimu ta’ Leonardo. Ir-Re kien xtara dan l-inkwatru g˙al 4,000 ecus u Ωammu fil-Palazz ta’ Fontainebleau, sakemm waqa’ f’idejn Louis XIV. Louis XIV kien ˙a dan linkwatru fil-Palazz Versailles. Wara r-Revoluzzjoni FrançiΩa, il-pittura ©iet trasferita lejn Louvre, imma g˙amlet ftit jiem fil-kamra tas-sodda ta’ Napuljun filPalazz ta’ Tuileries. Matul ilFranco-Pressian War (18701871) l-inkwatru ttie˙ed lejn

22 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ riÇetti

il-Ìulepp tal-Óarrub – iD-DeHeb isweD tal-MeDiterran Wasal ix-xahar li fih jinqata’ u jin©abar il-˙arrub – dawk l-imΩiewed skuri jleqqu qishom imsielet imdendlin fis-si©ra tal-˙arrub. Is-si©ra t˙obb temperaturi s˙an u umdi g˙alhekk insibuha tikber ˙afna fis-selva©© tista’ tg˙id mal-Mediterran kollu, inkluΩ Malta. Meta jsir, il-miΩwed tal-˙arrub jista’ jittiekel u ˙afna drabi jin©abar biex jing˙ata b˙ala g˙alf lill-annimali. L-iktar li ji©u f’mo˙˙na meta nsemmu l-˙arrub huma l-karamelli; ˙elu tradizzjonali Malti fi Ωmien ir-Randan. Insibu nixtruh ukoll f’©ulepp li jinΩel balzmu meta jkollna xi ri˙ jew l-influwenza. Illum, l-ewwel riçetta hija proprju tal-©ulepp li, g˙alkemm huwa façli biex tag˙mlu, jie˙u ftit ˙in mhux ˙aΩin biex tippreparah. FiΩ-Ωew© riçetti l-o˙ra l-©ulepp huwa wie˙ed mill-ingredjenti.

il-Ìulepp tal-Óarrub

kustilJi tal-MaJJal bil-Ìulepp tal-Óarrub

tag˙li. Ne˙˙i l-kazzola minn fuq in-nar. Po©©i madwar erba’ mg˙aref mitta˙lita f’bieqja Ωg˙ira biex isservi malmajjal.

isservi 4 persuni

inGreDJenti • • • • • •

4 biççiet majjal tad-dahar ming˙ajr g˙adma (top loin) 200ml ©ulepp tal-˙arrub 2 mg˙aref ketchup 2 mg˙aref Worchestershire sauce 1 kuççarina paprika affumikata Mel˙ u bΩar mit˙un frisk

MetoDu inGreDJenti: • • • •

Kilo ˙arrub 500g zokkor Kuççarina msiemer tal-qronfol, mit˙unin Grokk whisky jew brandy

MetoDu: 1.

A˙sel il-˙arrub kemm-il darba biex tne˙˙ilu ttrab li jista’ jkollu. Ixxuttah tajjeb f’sarvetta.

Sa˙˙an il-forn g˙al temperatura ta’ 180°C.

Aqsam il-ful fi tnejn jew tliet biççiet kull wie˙ed u po©©ih f’dixx kbir. Inkaljah fil-forn g˙al 25-30 minuta, o˙or©u mill-forn u ˙allih jibred ftit.

Po©©i l-˙arrub f’bieqja kbira, imla l-bieqja blilma sakemm jitg˙atta l-˙arrub, g˙atti l-bieqja u ˙alli l-˙arrub jixxarrab g˙al ©urnata.

Aqleb il-˙arrub bl-ilma b’kollox f’borma kbira u Ωid aktar ilma jekk ikun hemm bΩonn. Po©©i lborma fuq nar g˙oli u, kif tifta˙ tag˙li, baxxi nnar u ˙alli l-˙arrub itektek bil-borma mg˙ottija g˙al 3 sig˙at.

Po©©i passatur kbir f’borma o˙ra u saffi l-˙arrub mill-ilma. Ag˙fas il-˙arrub b’mg˙arfa tal-injam jew masher biex to˙ro© kemm jista’ jkun meraq minnu.

8. 9.

Po©©i l-borma bl-ilma tal-˙arrub fuq nar moderat u kif tibda tag˙li Ωid iz-zokkor. Óawwad sakemm jin˙all iz-zokkor, imbag˙ad baxxi ftit in-nar, g˙atti l-borma parzjalment u ˙alliha tbaqbaq bil-mod sakemm it-ta˙lita tibda tag˙qad u ttella’ r-rag˙wa darba (b˙al meta jag˙li l-˙alib). Ne˙˙i l-©ulepp minn fuq in-nar u Ωid l-imsiemer tal-qronfol mit˙unin u l-whisky jew brandy. Meta l-©ulepp jibred sew ferrg˙u f’vaΩetti sterilizzati (biex tisterilizza l-vaΩetti po©©ihom 10 minuti fl-ilma jag˙li jew f’forn ja˙raq, u ˙allihom jinxfu jew jibirdu wa˙idhom) u g˙alaqhom sew.

Sa˙˙an grilja fuq nar moderat. Po©©i l©ulepp tal-˙arrub, il-ketchup, ilWorchestershire sauce u l-paprika f’kazzola fuq nar moderat sakemm it-ta˙lita tifta˙

Roxx il-majjal miΩ-Ωew© na˙at bil-mel˙ u l-bΩar. Ixwi g˙al 5-6 minuti fuq na˙a, imbag˙ad l-istess fuq il-wiçç l-ie˙or. Bitta˙lita tal-kazzola idlek il-majjal tajjeb u er©a’ aqilbu biex ikompli jinxtewa; idlek il-wiçç l-ie˙or u ixwi b’dan il-mod sakemm il-majjal isir sewwa.

Po©©i l-majjal mixwi fuq platt, g˙attih u ˙allih joqg˙od g˙al 5 minuti.

Roxx il-kumplament tat-ta˙lita tal-©ulepp fuq il-majjal mixwi u servih ma’ insalata m˙allta

brownies bil-Ìulepp tal-Óarrub

ikollok ta˙lita ˙afifa, imbag˙ad Ωid il©ulepp tal-˙arrub, il-butir imdewweb u tta˙ini, u ˙abbat tajjeb bejn kull ingredjent.

inGreDJenti • • • • • • • • •

200g dqiq 125g zokkor ismar 60g butir, imdewweb 2 bajdiet 120g ©ulepp tal-˙arrub 40g ta˙ini 30g kawkaw Kuççarina trab tal-˙ami (baking powder) Niskata mel˙

F’bieqja g˙arbel id-dqiq, il-kawkaw, it-trab tal-˙ami u l-mel˙, u ˙awwadhom sew flimkien.

Ftit ftit da˙˙al l-ingredjenti xotti fit-ta˙lita likwida sakemm jit˙alltu sew.

MetoDu

Aqleb it-ta˙lita fil-landa ppreparata u llixxa l-wiçç. A˙mi g˙al 20-25 minuta.

Sa˙˙an il-forn g˙al temperatura ta’ 200°C. Idlek u iksi bil-kartaforn landa kwadra ta’ 20çm.

Óabbat flimkien il-bajd u z-zokkor sakemm

Óalli l-brownie tibred g˙al 10 minuti fillanda stess, imbag˙ad o˙ro©ha mil-landa u ˙alliha tibred g˙alkollox fuq gradilja qabel tqattag˙ha porzjonijiet.

madWarna kÓ

23|08|2015 23

kullhadd.com

Ritratti: RUBEN PAUL BONNICI mill-festa tas-Salvatur f’Óal Lija

57 sena mid-daÓna tal-kulur

Kitba ta’

ALAN SALIBA Informazzjoni miksuba minn bosta dilettanti tan-nar KarkariΩi

Il-bomba bid-da˙na tal-kulur saret sinonima f’diversi wirjiet pirotkeniçi ta’ binhar, b’mod speçjali waqt il˙ru© tal-purçissjoni, li jkun l-iΩjed mument importanti tal-festa. Ilbomba tad-da˙na tal-kulur in˙arqet g˙all-ewwel darba f’Malta fil-festa ta’ Santa Liena tal-1958. Kien is-Sur Kostanz Mifsud, li maΩΩmien sar espert fil-qasam pirotekniku f’pajjiΩna, li rnexxielu ja˙dem il-bomba bid-da˙na kkulurita minflok bajda, u li n˙arqet g˙allewwel darba f’pajjiΩna proprju filfesta ta’ Santa Liena, li dak iΩ-Ωmien kienet ti©i ççelebrata fil-jum litur©iku tag˙ha, ji©ifieri fit-18 ta’ Awwissu. Illum il-©urnata din il-festa qed ti©i ççelebrata b˙al-lum, Óadd wara t-18 ta’ Awwissu. Kienu ˙ames kuluri differenti ta’ da˙na li kien ˙adem is-Sur Mifsud: ˙amra, safra, ˙adra, oran©jo u blu. Illum il-©urnata nsibu kmamar tan-nar f’Malta li jimmanifatturaw din il-bomba bidda˙na kkulurita b’diversi kuluri, iΩda bosta nies itennu li “b˙alma kien ja˙dem is-Sur Mifsud ma narawx!” Id-da˙na tal-kulur mhix daqshekk komuni g˙ax il-materjal tal-kulur jiswa ˙afna flus u tinvolvi proçess twil sabiex issir. U proprju llum, wara 57 sena millewwel darba li dehret id-da˙na kku-

lurita f’pajjiΩna, dalg˙odu mat-tokki tat-8am, hekk kif fe©©et fil-bieb ilpurçissjoni tal-festa ta’ Santa Liena f’Birkirkara, in˙araq salut ta’ da˙na kkulurita, ma˙duma min-nies KarkariΩi wara ˙afna Ωmien. Dan ifisser ˙afna g˙all-KarkariΩi, b’mod speçjali wara d-daqqa ta’ ˙arta li ˙adet l-istorja rikka tal-piroteknika KarkariΩa wara l-inçident li qered g˙alkollox il-Kamra tan-Nar Sant’Elena li se˙˙ fis-27 ta’ Ìunju 2007. Minn età Ωg˙ira, Kostanz Mifsud kien ja˙dem in-nar fil-kamra tan-nar tal-festa ta’ Santa Liena, imsej˙a dak iΩ-Ωmien b˙ala ‘tal-Buxaw’, g˙ax kienet f’idejn Ωew© a˙wa b’dan illaqam. Hemm, Kostanz irnexxielu ja˙dem din il-bomba, bil-mo˙bi ta’ wie˙ed miΩ-Ωew© detenturi. Din ilbomba ©iet inkluΩa fil-kaxxa tal˙ru©, u g˙a©©bet mhux ftit lil dawk li rawha. Xi Ωmien wara kienet saret ukol l k a xxa i nf e r n a l i s ˙ i˙ a b id da˙na kkulurita. MaΩ-Ωmien, Kostanz kompla jipperfezzjona filpiroteknika u ©ab ukoll il-liçenzji me˙tie©a biex ikun jista’ jifta˙ ilkamra tan-nar privata tieg˙u. L-istorja rikka tal-piroteknika f’Birkirkara tmur lura bosta snin, tant li fil-©urnal The Malta Times & United Service Gazette tal-Óamis 3 ta’ Awwissu 1865 inisbu li ©urnata qabel, g˙all-˙abta tat-tlieta ta’ wara nofsinhar, se˙˙et spluΩjoni fid-dar fil-qalba tar-ra˙al ta’ Birkirkara fejn kien qed jin˙adem xi nar g˙all-festa.

Fl-1927 in˙are© l-ewwel permess g˙al kamra tan-nar fil-limiti tal-Iklin, liema post g˙adu wieqaf sal-lum iΩda qed jintuΩa mill-grupp talIscouts tal-Iklin. Fl-1950 se˙˙ inçident fl-istess post li ˙alla tliet vittmi. Hekk kif fl-24 ta’ Lulju tal-1981 se˙˙ inçident fil-kamra tan-nar tal-istess Mifsud, beda jin˙are© il-permess talbini g˙ad-djar fl-Iklin. Minn hemm, il-kmamar tan-nar tal-festa ta’ Santa Liena u ta’ Briffa, li wkoll kien jimmanifattura n-nar g˙all-festa ta’ Santa Liena, u li kienu biswit xulxin, ©ew trasferiti g˙al Ta’ Xwieki, limiti ta’ Óal G˙arg˙ur. Hemm se˙˙ incident fit-12 ta’ Frar 1994 li ˙alla vittma wie˙ed. Fis-sena 2000 se˙˙ inçident Ωg˙ir li ma ˙alla l-ebda vittma, sakemm l-Erbg˙a 27 ta’ Ìunju 2007 se˙˙ inçident ie˙or li din id-darba ˙alla ˙ames vittmi u persuna feruta gravi. Dan l-inçident qered g˙alkollox il-parti ta’ fuq talistess kamra tan-nar. Minn hemm twaqqaf il-permess ta’ manifattura tan-nar f’dan il-post u l-festa ta’ Santa Liena g˙adha ming˙ajr post tan-nar tag˙ha. Bejn dawn l-inçidenti sfortunati msemmija, insibu snin ta’ suççessi kbar fi kwantità u kwalità mill-iprem ta’ murtali li kienu jin˙admu meta bosta kmamar tan-nar kienu g˙adhom lanqas twaqqfu. Huma bosta dawk id-dilettanti minn diversi r˙ula li jtennu li tg˙allmu ja˙dmu nnar mas-Sur Mifsud, li kien KarkariΩ. Huwa ta’ unur kbir g˙alina li per-

suna b˙as-Sur Mifsud kien jigi kkummissjonat ja˙dem murtali g˙al festi o˙rajn. Mieg˙u nsibu wkoll lillKarkariΩ GuΩeppi Briffa, li g˙amel Ωmien twil ukoll fil-kamra tan-nar privata tieg˙u ja˙dem in-nar g˙allfesta ta’ Santa Liena. B’hekk dan juri biç-çar li kienu tliet kmamar tan-nar li tul l-istorja ˙admu n-nar g˙al din il-festa. Wa˙da mill-ikbar festi filqasam pirotekniku hija dik tas-sena 1978, f’g˙eluq l-1,650 sena millmewt tal-qaddisa Helena, fejn kienu pparteçipaw dawn it-tliet kmamar tan-nar bi spettakli kbar f’kull servizz pirotekniku. Minn dakinhar tal-a˙˙ar inçident imsemmi, in-nar g˙all-festa ta’ Santa Liena beda jinxtara minn kmamar tan-nar o˙ra Maltin, u g˙alhekk ilkwantità naqset ferm ˙dejn dak li kien qabel. L-ispejjeΩ huma kbar g˙ax meta tixtri murtal lest jiswa ferm iΩjed flus minn meta ta˙dmu, g˙alhekk in˙e©©u l-individwi sabiex jg˙inu kemm jistg˙u fid-donazzjonijiet sabiex jittaffew dawn l-ispejjeΩ li huma kbar. Kull min huwa interessat li jag˙mel kuntatt mal-persuni inkarigati min-nar ta’ din il-festa huwa m˙e©©e© iΩur il-pa©na ta’ Facebook bl-isem ta’ Kumitat Nar Santa Liena 2015. Hija l-˙olma ta’ kull KarkariΩ li Birkirkara jer©a’ jkollha l-kamra tannar tag˙ha, wara li g˙al xi Ωmien kien anke jintuΩa l-motto ‘Inkomplu fejn ˙allew s˙abna’ b’referenza g˙all-inçident li kien se˙˙.

24 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ madwarna

ProÌett multidimensjonali bÓala Parti minn ViVa Il-pro©ett multidimensjonali The Culture of Ageing, li jesplora kif kulturi differenti j˙arsu lejn l-anzjanità, se jifta˙ fil-Kavallier ta’ San Ìakbu fil31 ta’ Awwissu b˙ala parti mill-Festival Internazzjonali ta’ Arti ViΩiva, VIVA. Il-pro©ett huwa maqsum f’diversi aspetti li jinkludu esibizzjoni kollettiva, film screenings, serje ta’ lectures, u programm ta’ skambju ta’ artisti. The Culture of Ageing huwa pro©ett bejn Valletta 2018 u Leeuwarden 2018, iΩ-Ωew©t ibliet li se jkunu kapitali Ewropej tal-Kultura fl-2018. Ilkuraturi OlandiΩi Lennard Dost u Mare van Koningsveld huma responsabbli mill-wirja li ser tkun qed titella’ millFondazzjoni Kreattività filKavallier ta’ San Ìakbu. Dan il-pro©ett huwa parti mill-programm kulturali ta’ Valletta 2018.

F’kumment dwar il-pro©ett, il-kuraturi qalu: “Malta kienet l-ewwel pajjiΩ li tkellem dwar il-konsegwenzi internazzjonali ta’ popolazzjoni li kulma jmur qed tikber fl-età, waqt il-konferenza tan-Nazzjonijiet Uniti

fl-1968. F’dan ir-rigward Malta mxiet b’viΩjoni. Illum, l-anzjanità hija su©©ett rilevanti ˙afna. L-iΩvilupp isir kullimkien. Però, hemm differenzi. Dan ©eg˙elna nistaqsu: issoçjetatijiet kif jindirizzaw l-

anzjanità fil-popolazzjoni? X’inhu r-rwol tal-anzjani fissoçjetà?” Dan il-pro©ett juri l-impenn ta’ Valletta 2018 li tiççelebra lkultura b’mod inklussiv u li jil˙aq ©enerazzjonijiet differenti. Permezz tieg˙u l-membri kollha tas-soçjetà huma mistiedna biex jikkontribwixxu u jie˙du sehem fiç-çelebrazzjonijiet kulturali, qabel, waqt u wara l-2018. The Culture of Ageing huwa pro©ett prominenti b˙ala parti minn VIVA, festival internazzjonali tal-arti viΩiva li qed jattira udejnza lokali u internazzjonali filwaqt li jipprovdi pjattaforma biex artisti lokali jesibixxu x-xog˙ol tag˙hom. Il-wirja, li tinkludi xog˙lijiet ta’ artisti lokali u internazjonali, ser titella’ mill-31 ta’ Awwissu sas-27 ta’ Settembru. Il-films li ser jintwerew huma: Young @ Heart, fil-

binja tal-Camarata, Triq ilMerkanti fit-2 ta’ Settembru fit8pm; Robot and Frank, fiççinema tal-Kavallier ta’ San Ìakbu fl-4 ta’ Settembru fit8pm; u Boyhood, fiç-çinema tal-Kavallier ta’ San Ìakbu fil5 ta’ Settembru fit-3pm. Il-programm jinkludi wkoll lecture pubblika bi d˙ul b’xejn, bit-titlu ‘The End of the World as We Know It! The Coming of Population Ageing’ li ser isse˙˙ fis-16 ta’ Settembru fiç-çinema talKavallier ta’ San Ìakbu fis7pm. Din ser titmexxa minn Dr Marvin Formosa, id-Direttur tal-International Institute on Ageing, United Nations Malta. Biex tirriserva post g˙allfilms u l- lecture Ωur is-sit www.viva.org.mt. G˙al aktar informazzjoni kkuntattja lillFondazzjoni Valletta 2018 fuq 21242018 jew ibg˙at email lil info@valletta2018.org

ix-xlokk fl-assedju l-kbir B˙ala parti mill-attivitajiet ippjanati biex jikkommemoraw lAssedju l-Kbir tal-1565, Wirt iΩ-Ûejtun qed jistieden il-pubbliku biex jattendi g˙al preΩentazzjoni dwar l-Assedju l-Kbir mill-perspettiva tax-Xlokk ta’ Malta. L-istudjuΩ tal-Istorja Lino Bugeja ser jitkellem dwar id-difiΩa ta’ Malta minn qabel il-wasla talKavallieri ta’ San Ìwann f’Malta, b’enfasi fuq iΩ-Ûejtun u l-in˙awi tal-madwar. Ser jiddiskuti wkoll it-talba g˙all-g˙ajnuna li l-Maltin kienu g˙amlu lill-Viçi Re ta’ Sqallija, kif ukoll ser tistaqsi: l-Assedju kien vera inkursjoni jew inkella grazzja, li minnhom tant sofrew innies tax-Xlokk ta’ Malta? It-ta˙dita ser issir nhar it-28 ta’ Awissu fis-7 ta’ filg˙axija fis-Sala Pompei, li tinsab ˙dejn il-knisja parrokkjali ta’ Marsaxlokk. Kull min hu interessat fl-istorja ta’ Malta, u speçjalment f’dik tar-re©jun tax-Xlokk, huwa m˙e©©e© li jattendi. Id-d˙ul huwa b’xejn.

l-mda sodisfatta li l-aum se feed-in tariff gÓal sistemi ta’ Pannelli fotoVoltajÇi tuÛa ferm inqas art VerÌni mhux koPerti minn skema ta’ gÓotja

Il-Malta Developers Association (MDA) tilqa’ b’sodisfazzjon ilpro©ett tal-Università Amerikana ta’ Malta (AUM) u tinnota li lGvern ta kas is-su©©erimenti li g˙amlet l-MDA fejn kienet ©ibdet l-attenzjoni li kienet se tittie˙ed wisq art ver©ni u intatta (90,000 m2) g˙al dan il-pro©ett. Bid-deçiΩjoni finali, kif ˙abbar il-Gvern, irnexxielu jag˙mel kompromess tan©ibbli. Permezz tan-negozjati, irnexxielu jag˙mel proposta g˙al uΩu bil-g˙aqal minn art u proprjetà pubblika. Limpatt ambjentali ©ie minimizzat u l-pro©ett issa jg˙in biex ti©i ri©enerata proprjetà abbandunata u mitluqa f’Bormla kif ukoll jo˙loq çentru modern ta’ tag˙lim f’Wied il-G˙ajn, li se jinbena fuq art tal-Gvern li ©iet allokata g˙all-iΩvilupp apparti minn art ta’ 18,000m2 biss li tinsab viçin. Dan hu pro©ett li, bla dubju, se j˙alli impatt soçjali ferm poΩittiv fuq il-poplu ta’ dawn l-in˙awi. Dan ikun ifisser li se titjieb ilkwalità tal-˙ajja tas-soçjetà fin-Nofsinhar ta’ Malta. Madankollu, l-MDA se tkun attenta sabiex ikun assigurat li dan il-pro©ett se jkun biss g˙al skop ta’ università u mhux pro©ett residenzjali jew kummerçjali. G˙alhekk, l-MDA tinsisti mal-Gvern li l-kundizzjonijiet imposti f’dan il-kuntratt g˙andhom ji©u rispettati u ma j˙allu ebda lok biex art pubblika ti©i spekulata.

Ippubblikat AvviΩ Legali li qed i˙abbar feed-in tariff g˙al sistemi ta’ pannelli fotovoltajçi li mhumiex koperti minn l-ebda skema ta’ g˙otja. Sistemi li huma akbar minn 1kWp iΩda iΩg˙ar minn 40kWp, u o˙rajn li huma akbar minn 40kWp iΩda iΩg˙ar minn 1MWp se jkollhom feed-in tariff ta’ €15c5 g˙al kull kiloWatthour u €15c g˙al kull kiloWatt hour rispettivament, u se jkunu garantiti g˙al 20 sena. L-applikazzjonijiet g˙al dawn il-feed-in tariffs

jistg˙u ji©u sottomessi lirRegolatur g˙as-Servizzi talEner©ija u tal-Ilma b’mod immedjat. Apparti din il-feed-in tariff, liskema ta’ rebates fuq pannelli fotovoltajçi, li t˙abbret f’Ìunju li g˙adda, u li se tkun qed tkopri 50% tal-ispejjeΩ eli©ibbli sa massimu ta’ €757 g˙al kull kWp li ji©i ©©enerat, jew sa massimu ta’ €2300 g˙al kull sistema li se tkun qed ti©i installata se tkun qed tgawdi minn feed-in tariff ta’ €16c5

g˙al kull kiloWatthour garantiti g˙al sitt snin. Dawn l-inçentivi se jwasslu g˙al aktar riΩultati poΩittivi filqasam tal-ener©ija rinovabbli fl-istess waqt li jitnaqqas limpatt tal-karbonju u b’hekk ikun qed ji©i m˙ares l-ambjent ta’ madwarna. Aktar informazzjoni tista’ tinkiseb mir-Regolatur g˙asServizzi tal-Ener©ija u tal-Ilma, Millenia, 2nd Floor, Triq Aldo Moro, il-Marsa, jew billi ççempel 2295 5000.

MadWarna kÓ

23|08|2015 25

kullhadd.com

il-bOV jagÓti l-preMju fil-MediÇina lil dr greta Maria MattOCkS Dr Greta Maria Mattocks hija r-rebbie˙a talPremju fil-Mediçina tal-BOV g˙al din is-sena. Hija kienet l-istudenta li ©abet l-og˙la marki fleΩamijiet finali tal-mediçina fl-Università ta’ Malta. Dr Mattocks ing˙atat il-premju minn John Paul Abela, Manager Media and Community Relations fil-preΩenza tal-Professur Stephen Montefort, Kap tad-Dipartiment tal-Mediçina fl-Iskola Medika. “Il-Bank of Valletta jappo©©ja l-eççellenza f’oqsma ta’ studji varji permezz tal-qafas edukattiv fil-programm tieg˙u g˙all-komunità, li jinkludi firxa wiesg˙a tal-komunità,” qal John Paul Abela. Huwa kompla jispjega: “Il-Premju filM e d i ç i n a t a l -BOV li introduçejna snin ilu flimkien mal-Fakultà tal-Mediçina u l-Kirur©ija fi ˙dan l-Università ta’ Malta g˙andu l-g˙an li j˙e©©e© lill-istudenti jil˙qu l-aspirazzjonijiet tag˙hom, filwaqt li jippremja l-eççellenza u limpenn.” Filwaqt li rringrazzja lill-Bank of Valletta g˙assapport tieg˙u matul is-snin li g˙addew, ilProfessur Montefort sa˙aq: “Li tikseb l-og˙la marki fl-eΩamijiet finali fil-mediçina fl-Università ta’ Malta huwa riΩultat importanti. Il-Premju filMediçina tal-BOV huwa inçentiv g˙all-istudenti tag˙na sabiex jistinkaw aktar. Il-premju jing˙ata lill-istudent/a li bl-og˙la marki fl-eΩamijiet finali tal-mediçina.” Dr Montefort spjega li r-riΩultati ta’ Dr Muttocks kienu konsistenti matul is-snin akkademiçi, u kif kompliet tispikka billi kisbet log˙la marki fl-eΩami finali. Il-Bank of Valletta jifra˙ lil Dr Mattocks filwaqt li jawguralha kull suççess fil-karriera tag˙ha.

OppOrtunitÀ tajba – Studenti tal-MCaSt f’apprentiStat Mal-HSbC COntaCt Centre

Grupp ta’ sitt studenti mill-Kulle©© Malti tal-Arti, Xjenza u Teknolo©ija (MCAST) qed jie˙du sehem fi programm ta’ apprentistat mal-HSBC UK Contact Centre Malta (HBEU), l-ikbar çentru ta’ kuntatt f’Malta. Il-programm ta’ sentejn, li hu mfassal biex iservi ta’ pont bejn l-edukazzjoni u d-dinja tax-xog˙ol, beda fit-22 ta’ Ìunju u jintemm fid-9 ta’ Ottubru. Matul issittax-il ©img˙a ta’ ta˙ri© intensiv, l-istudenti jit˙arr©u fl-a˙jar prattiki ta’ customer services. Il-grupp jer©a’ jirritorna lura g˙all-HBEU g˙al tliet darbiet o˙ra g˙al iktar mentoring, liema sessjonijiet idumu g˙al erbg˙a, tlieta, u tlettax-il ©img˙a rispettivament. L-istudenti li qed jie˙du sehem f’dan il-programm b˙alissa qed jattendu l-kors ta’ Diploma Avanzata fis-

Servizzi Finanzjarji fl-Istitut tan-Negozju u Kummerç tal-MCAST. Il-Mani©er tar-Rekluta©© tal-HBEU Rebecca Durke qalet: “B˙ala kumpanija ewlenija f’Malta, HSBC UK Contact Centre Malta hija impenjata li toffri impjegati li huma kkwalifikati b’mod professjonali u li jistg˙u jag˙tu kontribut siewi fit-tkabbir tas-settur f’Malta, kif ukoll g˙all-ekonomija ©enerali. Qed inwettqu din lambizzjoni billi noffru opportunitajiet ta’ ta˙ri© u tag˙lim ta’ klassi dinjija.” Fl-a˙˙ar tal-programm, l-istudenti kkwalifikati aktarx jirçievu offerta ta’ impjie© full-time ma’ HBEU. Iç-Çentru ta’ Kuntatt hu mag˙ruf g˙all-atmosfera informali iΩda xorta wa˙da ta’ appo©© g˙all-impjegati. Fost is-servizzi ta’ appo©© g˙all-impjegati ta’

HBEU hemm, fost ˙afna o˙rajn, is-servizz ta’ concierge , ©innasju, sussidji g˙all-kura tat-tfal, servizzi relatati mas-sa˙˙a u kura privata. Imwaqqaf fis-Swatar fl-2006, iç-Çentru kiber tul issnin u issa j˙addem iktar minn 450 impjegat li jassistu klijenti tal-HSBC li g˙andhom kont fir-Renju Unit. Iç-Çentru espanda biex illum jilqa’ g˙add differenti ta’ telefonati u servizzi ta’ appo©© lill-klijenti ta’ HSBC. JeΩistu opportunitajiet tajbin biex wie˙ed jing˙aqad mal-HSBC UK Contact Centre Malta u jkun parti minn tim rebbie˙. Aktar tag˙rif dwar opportunitajiet jinkiseb mis-sit: www.hsbc.com.mt/careers. Persuna tista’ tibg˙at kopja tas-CV, irrispettivament mill-età tag˙ha lil: malta.recruitment@hsbc.com

26 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ MiN iÓADDEM

Kif TAÓSiBhA l-ASSOÇJAzzJONi TA’ MiN iÓADDEM?

il-liÌi li TiRREGOlA l-iMPJiEG TA’ PERSUNi B’DiÛABBilTÀ Anton Vella SMEs Helpdesk Executive Malta Employers’ Association

Fl-a˙˙ar diskors tal-ba©it, li nqara f’Novembru tas-sena lo˙ra, kienet issemmiet l-inizjattiva li l-Gvern kien (u sa issa g˙adu) bi˙siebu jie˙u sabiex aktar persuni b’diΩabbilta jintegraw ruhom fid-dinja taxxog˙ol. Silta mid-diskors kienet tg˙id hekk: “PajjiΩna ilu mill-1967 b’li©i li tipprovdi li kull kumpanija b’aktar minn 20 persuna trid timpjega mill-anqas 2% ta’ persuni b’diΩabbiltà. Kul˙add jaf li din il-li©i ftit li xejn ti©i implimentata u infurzata. Mill-karta g˙ar-realtà Wasal iΩ-Ωmien li minn fuq ilkarta din il-li©i ti©i g˙ar-realtà. G˙alhekk se nis˙qu li din ilkwota tit˙addem. Nifhmu li hemm postijiet tax-xog˙ol fejn l-impjieg ta’ persuni b’diΩabbilità jista’ joffri aktar sfidi. Biss, irridu nibag˙tu sinjal b’sa˙˙tu u kura©©uΩ. Dawk il-kumpaniji, li nittamaw li jkunu minoranza, li mhux se j˙addmu l-miminu legali ta’ persuni b’diΩabbiltà se jkollhom jikkontribwixxu mod ie˙or. F’kaΩijiet b˙al dawn, min i˙addem se jintalab jag˙mel kontribuzzjoni annwali ta’ €2,400 g˙al kull persuna diΩabbli li suppost qieg˙ed i˙addem. Il-kontribuzzjoni massima tkun dik ta’ €10,000 kull kumpanija.” Óalli nag˙milha çara millewwel: l-MEA mhix kontra li aktar persuni b’diΩabbilità jintegraw rwie˙hom fid-dinja taxxog˙ol. Lanqas ma a˙na kontra l-inizjattiva ferm tajba li l-Gvern qed jie˙u sabiex jassigura li kull persuna b’diΩabbiltà ssib post tax-xog˙ol ming˙ajr xkiel. Lanqas ma a˙na kontra li g˙andu jkun hemm aktar

infurzar tal-li©i sabiex azjendi u intrapriΩi jimpjegaw mag˙hom persuni b’diΩabbiltà. L-MEA qieg˙da ti©bed l-attenzjoni biss g˙all-mod kif din linizjattiva qed tkun proposta li ti©i implimentata. L-ewwel u qabel kollox, qabel ma ninbarkaw fuq inizjattiva ta’ dan it-tip, na˙sbu li jkun ferm g˙aqli li nassiguraw li g˙andna f’idejna l-informazzjoni kollha korretta u a©©ornata dwar issettur ˙olistiku ta’ persuni b’diΩabbbiltà f’pajjiΩna. Sal-lum, skont l-a˙˙ar statistiki, insibu re©istrati madwar 1,350 persuna b’diΩabbiltà li g˙andhom impjieg, 900 minnhom ja˙dmu fis-settur privat. Fuq irre©istru ta’ persuni li qed ifittxu x-xog˙ol insibu biss madwar 450 persuna b’diΩabbiltà li sal- lum g˙ad ma rnexxilhomx isibu impjieg. Jista’ jkun li fir-realtà hemm aktar minn hekk, l-ewwel nett min˙abba li mhux kull persuna b’diΩabbiltà qieg˙da fuq irre©istru ta’ persuni b’diΩabbiltà, u anke min˙abba l-fatt li di©à, ladarba hemm probabbiltajiet Ωg˙ar li persuni b’diΩabbiltà jsibu xog˙ol, allura w˙ud jaqtg˙u qalbhom u ma jmorrux jirre©istraw ru˙hom. Hemm imbag˙ad o˙rajn li g˙andhom impjieg allavolja g˙andhom xi forma ta’ diΩabbiltà iΩda xorta wa˙da isimhom ma jidhirx fuq ir-re©istru ta’ persuni b’diΩabbiltà. Min-na˙a l-o˙ra, fir-rigward ta’ intrapriΩi, insibu madwar 44,000 li j˙addmu inqas minn g˙axar impjegati, 1,700 li j˙addmu inqas minn 49 impjegat, 450 intrapriΩa li j˙addmu mag˙hom inqas minn 249 impjegat, filwaqt li 88 biss i˙addmu aktar minn 250 impjegat. Fatt li hemm bΩonn ji©i indirizzat huwa dak li jirrigwarda l-

interpretazzjoni tal-li©i nnifisha. Dan g˙ax ma jistg˙ux jing˙addu t-2% ta’ dawk li j˙addmu mag˙hom minn 20 persuna ’l fuq g˙ax, matematikament kif ukoll prattikament, 2% ta’ 20 ma jag˙mlux persuna, u biex il-persenta©© jag˙mel sens iridu jing˙addu t2% ta’ dawk li j˙addmu mag˙hom minn 50 impjegat ’il fuq. Proposta approach

ta’

skimming

L-MEA qieg˙da tipproponi li sabiex l-inizjattiva tkun suççess u t˙alli l-frott me˙tie© hemm bΩonn li l-ewwel nett minflok ninfurzaw il-li©i across the board g˙andu jkun hemm skimming approach billi fl-2015 u l-2016 ji©u indirizzati dawk lintrapriΩi li j˙addmu ’l fuq minn 250 ru˙, fl-2017 ji©u m©ieg˙la jkunu konformi dawk li j˙addmu mag˙hom bejn 150 u 249 impjegat, u fis-sena ta’ wara jid˙lu fis-sistema dawk li j˙addmu minn 50 impjegat ’il fuq. It-tieni kwistjoni hija li qabel kull infurzar tal-li©i rridu naraw jekk l-intrapriΩi g˙andhomx bΩonn jimpjegaw persuni ©odda g˙ax, jekk le, ifisser li dawn ser ikollhom jitfg˙u ’l barra impjegati li sal-lum jistg˙u ji©u interpretati li qed jie˙du post persuna b’diΩabbiltà. Irridu naraw ukoll jekk il-persuni b’diΩabbiltà li qed ifittxu xxog˙ol humiex il-persuni adatti li jistg˙u jaççettaw li ja˙dmu fix-xog˙ol li jkun qed ji©i reklamat. Irridu nevalwaw sew jekk l-intrapriΩi li sal-lum mhumiex ikkunsidrati li huma konformi mal-li©i humiex fil-fatt negozji aççessibbli u li prattikament jistg˙u jilqg˙u persuni b’diΩabbiltà ja˙dmu mag˙hom. Irridu

nkunu çari fuq sitwazzjonijiet fejn jista’ jkollok employer li preΩentament g˙andu ja˙dmu mieg˙u persuni b’xi forma ta’ diΩabbiltà, iΩda mhux irre©istrati fuq ir-re©istru tal-Gvern u, b˙ala tali, x’ser tkun id-direzzjoni tal-Gvern f’dan ir-rigward. G˙alhekk, kif qed taraw, mhux daqshekk façli li inizjattiva b˙al din ti©i implimentata ˙abta u sabta u ming˙ajr proçess ta’ konsultazzjoni wiesg˙a ma’ dawk kollha kkonçernati. Hemm wisq kumplikazzjonijiet li jo˙or©u minn diversi çirkustanzi. Ner©a’ nis˙aqq fuq il-punt li lMEA hija favur inizjattivi li jtejbu l-inkluΩjoni ta’ persuni b’diΩabbiltà fuq il-post taxxog˙ol. Lesta li tikkopera malGvern sabiex din l-idea minn fuq il-karti tag˙addi biex ti©i implimentata sew u til˙aq liskop li g˙aliha ©iet imfassla. L-MEA temmen li sabiex nimxu pass ie˙or ’il quddiem flinklussività ta’ persuni b’diΩabbiltà fuq il-postijiet tax-xog˙ol ma hemmx g˙alfejn li b’kapriçç nippenalizzaw lis-settur tannegozji Ωg˙ar f’pajjiΩna. Flimkien a˙na perswaΩi li nistg˙u naslu g˙al soluzzjonijiet aktar prattiçi, u l-g˙an jintla˙aq xorta wa˙da. Fil-jiem li g˙addew l-MEA laqqg˙et lill-employers membri tag˙ha ma’ rappreΩentati u uffiçjali mill-ETC, u minn din illaqg˙a ˙are© çar li g˙ad hemm ˙afna x’wie˙ed jista’ jirran©a. G˙alhekk l-appell a˙˙ari talMEA lill-Gvern huwa li qabel ma jg˙addi g˙all-faΩi ta’ implimentazzjoni tal-inizjattiva msemmija fid-diskors tal-ba©it, ejja npo©©u bilqieg˙da madwar mejda u flimkien in˙arsu sew lejn dak li sa issa qed ji©i propost u kif nistg˙u nibdluh sabiex ikun a˙jar.

Facebook : www.facebook.com/MaltaEmployersAssociation Jekk tixtieq tag˙mel kuntatt mag˙na (b˙ala Assoçjazzjoni ta’ Min I˙addem) tista’ tag˙mel dan billi ççempel 2122 2992 jew 2123 7585. Tista’ wkoll tibg˙at email lil anton.vella@maltaemployers.com, jew tuΩa t-24/7 helpline 2122 2006 billi ççempel u t˙allilna ismek sabiex fl-iqsar Ωmien possibbli nkunu nistg˙u nirritornaw it-telefonata tieg˙ek. Grazzi talli tajtni l-opportunità li nitkellem mieg˙ek. Nibqg˙u niltaqg˙u b’artikli o˙ra simili fil-©img˙at li ©ejjin. Jekk tixtieq tg˙addili xi su©©erimenti u proposti g˙al dan l-artiklu nitolbok biex tikkomunika mieg˙i jew mal-istaff editorjali ta’ din ilgazzetta u jien inwieg˙dek li nag˙mel ˙ilti sabiex ma niddiΩappuntakx.

Skeda kÓ

23|08|2015 27

kullhadd.com

07.00 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 12.00 12.10 15.00 16.35 17.00 18.00 18.15 18.45 19.15 19.45 20.00 20.45 21.45 21.50 23.20 23.40

A˙barijiet Tuffi˙at Migduma Xjenzarti Madwarna Pellikola Valletta Malta u lil Hinn Minnha A˙barijiet Óadd G˙alik Britian’s Got Talentt Teatru Zambulla L-Irkant A˙barijiet G˙awdex Illum Int min int Mill-Im˙aΩen tal-Festa Nis©a Maltija A˙barijiet L-Assedju A˙barijiet Film: Ice Age A˙barijiet Rajt ma Rajtx

07.00 08.00 09.00 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 13.00 13.30 14.30 15.00 18.00 18.45 19.15 19.45 20.30

Euronews Secrets of the Deep Quddiesa tal-Óadd Óannieqa Mill-Im˙aΩen tal-Festa Sawru l-Istorja Pellikola Secrets of the Deep Valletta L-irkant Int min Int The Magic Flute Knots Swim up G˙awdex Illum Mr Fisherman A˙barijeit g˙all-persuni b’nuqqas ta’ smig˙ 20.40 Óadd G˙alik (R) 23.00 A˙barijiet Sportivi 23.15 A˙barijiet bl-IngliΩ

06.30 07.05 08.00 08.20 09.05 09.55

12.00 12.45 15.00 15.05 17.00 18.00 18.05 18.35 19.30 20.10 20.40 21.40 21.45 23.00

A˙barijiet Il-Fatt (R) G˙alkul˙add Telebejg˙ Missjoni Telebejg˙ Quddiesa mis-Santwarju tal-Madonna Ta’ Pinu Wheelspin Telebejg˙ A˙barijiet Becky Iswed Fuq l-Abjad (R) A˙barijiet Flusek (R) L-Istandard A˙barijiet Business Chat Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet

10.25 10.55 11.50 12.00 12.10 12.20 13.30 14.00 15.35 16.30 17.10 18.50 20.00 20.35 21.20 23.15

Rituali Di Corteggiamento Overland Tg 1 Passaggio A Nord-Ovest Dreams Road 2013 Regno Unito Igiganti Alto Adige Con Tania Cagnotto Sua Immagine Santa Messa Sua Immagine Recità Angelus Sua Immagine Linea Verde Estate Il Bosco Telegiornale I Sussurri Del Deserto Soap Legàmi Road Book La Luna E Il Lago Reazione A Catena Telegiornale Techetechetè La Mia Bella Famiglia Italiana Speciale Tg1

Lena Nautilus 100 anni di relativita' Once Upon a Time La Nave dei Sogni New York La nostra amica Robbie TG2 GIORNO TG 2 Motori Sereno Variabile Estate Delitti in Paradiso Il commissario Lanz Il commissario Voss Signori del vino Senza Traccia Buio Squadra Speciale Cobra 11 TG2 20.30 Pole Position Gran Premio del Belgio di Formula 1Gara 22.40 La Domenica Sportiva

07.00 07.35 08.25 10.25 11.10 12.00 12.10 12.25 13.20 13.25 14.00 14.30 16.15 18.05 19.00 19.30 19.53 20.00 20.10 21.10 23.35 23.45 23.50

Geo Magazine Zorro Film: Cento Anni D'amore Fuori Binario L’Ha Detto Elisir Tg3 Tg3 Fuori Linea Estate Rivediamoli Figu Fuori Quadro Tg Regione Film: La Banda Degli Onesti Film: Due Tipi Incorreggibili Hotel 6 Stelle Tg3 Tg Regione Tg Regione Meteo Blob Sconosciuti Collection Kilimangiaro Tg3 Tg Regione Film: Cosmopolis

06.07 06.25 07.00 07.40 07.55 08.05 08.30 08.57 10.35 12.25 13.00 13.46 15.30 17.50 18.15 18.30 19.00 19.20 21.25 23.25

Til Death Televendita Media Shopping Mike & Molly I Puffi Titti E Silvestro Scooby & Scrappy Doo Dragons Lupin Chuck Studio Aperto Sport Mediaset XXL Without a Paddle Blues Brothers Due Uomini E 1/2 Camera Cafè Studio Aperto Camera Cafè Big Mama A & F, Ale E Franz Show Missione Eroica – I Pompieri 2

06.00 07.59 08.46 09.21 11.00 12.00 13.00 13.40 14.00 16.30 18.46 19.57 20.00 20.40 21.10 21.11 22.30

Prima Pagina Tg5 Tg5 Tgcom24 Griffin E Phoenix Pianeta Mare Melaverde – Editing Tg5 L’Arca Di Noè Una Vita Il Papa Buono Il Segreto X Tg5 Prima Pagina Tg5 Paperissima Sprint Riassunto Il Segreto Pupetta Il Coraggio E La Passione

06.15 07.35 07.55 08.25 09.27 10.00 10.50 11.30 12.00 13.30 15.00 16.45 18.55 19.35 21.15 23.57

Due Per Tre I Tg4 Night News Televendita Media Shopping5 Casa Vianello Magnifica Italia 4 Santa Messa Le Storie Di Viaggio A... Tg4 Walker Texas Ranger Colombo Che Fine Ha Fatto Totò Baby? Pazzo Per Le Donne Tg4 The Mentalist I Film: Ocean’s Eleven Il Grande Lebowski

07.00 07.30 07.50 09.00 11.15 13.30 14.00 16.00 20.00 20.35 21.10 23.15

Omnibus TG La7 In Onda Il Concerto Papà Ti Aggiusto Io Tg La7 Il Commissario Maigret Josephine, Ange Gardien Tg La7 La Copertina Di Crozza Brutti, Sporchi E Cattivi Made In Italy

06.00 06.25 06.45 07.15 07.40 08.00 08.15 10.15 12.10 13.00 13.45 14.35 15.05 15.55 16.40 17.35 20.10 21.00 21.45 22.40

Teletubbies Mr Bloom’s Nursery Gigglebiz Teletubbies Mr Bloom’s Nursery Gigglebiz Doctors EastEnders Our Queen The Weakest Link Doctor Who Jam and Jerusalem Our Queen The Weakest Link Doctor Who Call the Midwife David Copperfield Starlings Spooks Zen

06.00 07.00 08.00 09.00 11.00 12.00 13.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00

Roadtrip With G. Garvin Chopped The Big Eat The Kitchen Easy Chinese Guy’s Big Bite Diners Drive-Ins and Dives Chopped Siba’s Table Roadtrip With G. Garvin Kitchen Inferno Australian Food Adventures with Matt Moran 21.00 The Freshman Class 22.00 Mystery Diners 23.00 Diners Drive-Ins and Dives

Toddlers & Tiaras Cake Boss Little People Big World We Should Have Eloped! Jodie Marsh. Brawn in the USA Long Island Medium The Fabulous Baker Brothers Love Lust or Run My Big Fat Fabulous Life Risking It All Say Yes to the Dress: Bridesmaids My Big Fat American Gypsy Wedding 21.00 Say Yes to the Dress: The Big Day 21.55 90 Days to Wed 22.50 Too Ugly For Love?

06.00 06.50 07.15 07.40 08.30 09.25 09.50 10.15 11.10 12.00 12.50 13.15 14.10 14.35 15.25 16.15 17.05 18.55 19.45 20.10 20.35 21.00 21.55 22.45 23.35

Extreme Homes Caribbean Life Hawaii Life Giada at Home Million Dollar Rooms Caribbean Life Hawaii Life Extreme Homes Rehab Addict Candice Tells All Platinum Babies Platinum Weddings Keasha’s Perfect Dress Beachfront Bargain Hunt Hawaii Life Caribbean Life Extreme Homes Million Dollar Rooms Hawaii Life Caribbean Life Rehab Addict Extreme Homes Going Yard Cousins on Call Caribbean Life

06.00 06.25 10.55 11.50 12.45 13.40 14.35

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 10.50 11.40 12.35 13.30 14.25 15.20 16.15 17.10 18.05 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

How Do They Do It? Chrome Underground Fast N’ Loud MythBusters Extreme Engineering What Happened Next? The Carbonaro Effect Storage Hunters Container Wars Lost and Sold For the Love of Cars Supercar Superbuild How It’s Made X-Ray Mega Airport King of Thrones Beyond Survival With Les Stroud Dual Survival Survive That! River Monsters Deadliest Catch

06.00 Mandela 08.00 The Taking Of Pelham One Two Three 09.45 The End 11.25 Legally Blonde 13.00 The Big Man 14.55 Prime Risk 16.35 Big Screen 16.50 Il Tango Della Gelosia 18.30 Miracle Beach 20.00 The French Liieutenant’s Woman 22.00 Full Moon In Blue Water 23.35 Rich Kids

06.00 07.00 11.00 12.00 15.00 17.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

06.00 09.00 10.00 12.00 15.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Teleshopping Pawn Stars American Pickers Storage Wars Pawn Stars Swamp People The Curse of Oak Island Lost in Transmission Storage Wars Black Sails

20.05 21.00 21.55 22.50 23.45

Meet the Orangutans Gator Boys Austin Stevens: Most Dangerous River Monsters The Lion Queen Wildest Latin America Panda Adventures with Nigel Marven North America Big Fish Man The Lion Queen Wildest Latin America Panda Adventures with Nigel Marven North America River Monsters Austin Stevens: Most Dangerous I Was Bitten Tanked

07.05 07.55 08.20 08.45 09.15 09.40 10.00 10.25 10.55 11.20 11.45 12.10 12.35 13.00 16.45 17.35 18.00 18.25 18.50 19.15 19.45 20.10 20.30 20.55 21.20

Bubble Guppies PAW Patrol Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Teenage Mutant Ninja Turtles T.U.F.F. Puppy Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush Splitting Adam SpongeBob SquarePants Teenage Mutant Ninja Turtles The Penguins of Madagascar Henry Danger The Thundermans The Haunted Hathaways Sam & Cat SpongeBob SquarePants Avatar the Last Airbender Big Time Rush

07.00 08.00 09.00 10.00

USA Pro Challenge Cycling Cycling GP3 Series Motor Racing World Flatwater Championship Canoeing Greene Light IAAF World Championship Athletics Greene Light WATTS Vattenfall Cyclassics Cycling Cycling World Flatwater Championship Canoeing IAAF World Championship Athletics Major League Soccer FEI European Championship Equestrianism

06.00 07.00 08.00 08.30 09.00 10.00 11.00 12.00 13.00 13.30 14.00 15.00 16.00 18.00 19.00 21.00 22.00 23.00

06.30 07.00 07.30 08.30 09.00 10.00 10.30 11.30 12.30 12.45 13.00 14.00 15.00 17.30 17.45 17.55 18.30 19.00 19.30 20.15 22.00 22.30 23.30

A˙barijiet Executive Better Living A˙barijiet Paperscan Ethos Sejja˙tli mill-Pjazza Cibus A˙barijiet Snajja’ Maltin Mad-Daqqa t’G˙ajn Telebejg˙ Arani Issa A˙barijiet Identità Popcorn Esperti Joe’s Kitchen A˙barijiet L-Oskur The Scene Talk To Me A˙barijiet

06.00 06.30 07.10 08.30 12.10 13.00 13.30 13.45 14.30 15.30 16.30 17.30 18.05 18.50 20.30 20.50 20.52

15.30 16.25 17.20 18.15 19.10

07.00 07.50 08.15 09.15 09.45 10.45 11.15

12.00 12.15 15.30 15.45 16.00 16.45 18.45 19.30 21.00 23.00

Globe Trekker House Hunters International Salvage Dawgs The Vanilla Ice Project Extreme Houseboats Durban Beach Rescue Best Beaches Building Alaska Lake Life Man Caves Salvage Dawgs The Vanilla Ice Project Ultimate Braai Master Salvage Dawgs Mysteries at the Castle Future Scream Machines Trip Flip Xtreme Waterparks

06.00 07.40 09.30 11.20 12.15 13.10 14.05 15.00 15.55 16.50 17.45 20.05

Pop Innovators Keeping Up With the Kardashians E! News Hollywood Cycle Stewarts & Hamiltons I Am Cait E! News I Am Cait Stewarts & Hamiltons Hollywood Cycle E! News

28 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ ÇINEMA

jiktbu CARMEL BONNICI u SUNNY CACHIA

MIÇ-ÇINEMA ThE MAN FROM U.N.c.L.E

AVVENTURA

SOLO U KURYAKIN FLIMKIEN BIEX JIPPREVIENU KATASTROFI MONDJALI

Atturi ewlenin: Henry Cavill, Armie Hammer, Alicia Vikander, Elizabeth Debicki, Lucia Calvani Direttur: Guy Ritchie Distributur: Warner Bros Ma˙ru© mill-KRS Releasing

L-istorja tal-film The Man From U.N.C.L.E. (2015) tittratta dwar a©ent tas-CIA, Napoleon Solo (Henry Cavill), u a©ent ie˙or tal-KGB, Illya Kuryakin (Armie Hammer), fejn naraw lill-kap tag˙hom, Alexander Waverly (Hugh Grant), jibg˙athom f’missjoni delikata u perikoluΩa fl-istess ˙in biex jeqirdu organizzazzjoni kriminali internazzjonali misterjuΩa, immexxija minn Victoria Vinciguerra (Elizabeth Debicki), li jkollha pjan biex tiddistabbilixxi l-bilanç talpoter bil-firxa ta’ armi u teknolo©ija nukleari. L-uniku tama li jkollhom iΩΩew© a©enti sigrieti Solo u

Óin: 116 min Çert: U

Kuryakin, tkun Gaby (Alicia Vikander) li tkun it-tifla taxxjentist ÌermaniΩ li sparixxa meta ˙atfitu l-organizzazzjoni misterjuΩa ta’ Victoria Vinciguerra biex jiΩviluppa larmi nukleari. Gaby tkun ta’ ˙afna g˙ajnuna bl-informazzjoni li tag˙ti lill-organizzazzjoni U.N.C.L.E. biex iwaqqfu lil Victoria mill-qerda u katastrofi mondjali billi, fl-a˙˙ar ˙inijiet, jeqirdu lill-organizzazzjoni misterjuΩa darba g˙al dejjem. Il-film ©did li ˙are© din il©img˙a u li qed nirreferi g˙alih, The Man From U.N.C.L.E., jista’ jnissel nostal©ija lil ˙afna li jiftakru s-

sensiela televiΩiva li xxandret bejn Setembru tal-1964 u Jannar tal-1968 u li l-protagonisti prinçipali kienu Robert Vaughn li kellu l-parti ta’ Napoelon Solo, David McCallum b˙ala Illya Kuryakin, u Leo G. Carroll b˙ala l-kap tag˙hom Alexander Waverly. Tant kienet suççess li n˙admu tmien films g˙aç-çinema: To Trap A Spy (1964) bis-sehem ta’ Luciana Paluzzi, li bissa˙˙a ta’ dan il-film intg˙aΩlet biex ta˙dem fil-film ta’ James Bond Thunderball ; fl-1965 kien ˙are© il-film The Spy with My Face li fih ˙admet Senta Berger, attriçi ferm popolari fis-snin sittin; One Spy Too Many ˙are© fl-1966 u fih dehru wkoll Rip Torn u Dorothy Provine; One of Our Spies Is Missing ˙are© fl-istess sena, ji©ifieri fl-1966, u fih ˙adet sehem Vera Mills flimkien ma’ Maurice Evans u

Yvonne Craige; The Spy in the Green Hat ˙are© fl-1966 u l-attriçi kienet Leticia Roman; The Karate Killers ˙are© fl1967 u fih ˙adu sehem atturi b˙al Telly Sevalas, Kim Darby, Joan Crawford u Jill Irland, li dak iΩ-Ωmien kienet miΩΩew©a lil David McCallum; The Helicopter Spies ˙are© fl1968 u fih ˙admu Carol Lynley u Bradford Dillman; u tal-a˙˙ar li ˙are© fitteatri,How To Steal the World fl-1969, b’Eleanor Parker u Barry Sullivan. Dawn kollha films li konna nitpaxxew narawhom fit-teatri avolja flistess Ωminijiet konna narawhom fuq it-televiΩjoni bid-differenza li kienu black and white , iΩda fiç-çinemas konna narawhom bil-kulur. The Man From U.N.C.L.E. huwa film li g˙andu jog˙©ob lil ˙afna li j˙obbu l-films ta’ spjuna©©, avventura, azzjoni u xi tbissima ’l hawn u ’l hinn.

Çinema KÓ

23|08|2015 29

kullhadd.com

the man from u.n.c.l.e. – is-serje televiÛiva Din il-©img˙a ˙are© il-film mexxej, kollu azzjoni bilmod stilizzat tad-direttur Guy Ritchie. Naf çert li ˙afna jafu li fis-snin sittin The Man From U.N.C.L.E. kienet serje popolarissima fuq it-televiΩjoni li welldet tmien films. Il-Gwerra Bierda bejn lIstati Uniti u r-Russja, iΩΩew© superpotenzi tad-dinja ta’ dak iΩ-Ωmien kienet flaqwa tag˙ha fis-snin sittin, speçjalment dawk tal-bidu fi Ωmien il-President J. F. Kennedy. Films (anke dawk tat-televiΩjoni) dwar a©enti

sigrieti kienu popolari immens f’dak il-perjodu, laktar bis-suççessi kbar ta’ la©ent sigriet 007, James Bond (Sean Connery f’dik lepoka). Wisq probabbli li dawn Ω-Ωew© fatturi kienu lka©un li n˙olqot is-serje The Man From U.N.C.L.E. Din intweriet fuq it-televiΩjoni Amerikana NBC mit-22 ta’ Settembru 1964 sal-15 ta’ Jannar 1968. B’kollox, din is-sensiela kienet tinkorpora 105 episodji. Il-produtturi kienu l-Metro-GoldwynMayer (M.G.M.) u Arena

Productions. Óa©a kurjuΩa hi li Norman Felton, wie˙ed li ˙oloq din is-sensiela ma’ ˙addie˙or, avviçina lil Ian Fleming, lawtur tal-karattru ta’ James Bond, biex jikkontribwixxi lesperjenzi tieg˙u Ûew© a©enti sigrieti, lAmerikan Napoleon Solo (Robert Vaug˙n) u dak Russu tal-KGB, Illya Kuryakin (David McCallum), li ja˙dmu separatament ma’ a©enzija internazzjonali sigrieta ta’ kontrospjuna©© u sfurzar ta’ li©i, United

Network Command for Law and Enforcement (U.N.C.L.E.) jing˙aqdu biex jikkumbattu lill-organizzazzjoni misterjuΩa mag˙rufa biss b˙ala T.H.R.U.S.H. li jridu jkissru l-paçi fra©li li kienet qed tirrenja fid-dinja. Tant din is-serje qajmet entuΩjaΩmu kemm fl-Amerika kif ukoll fir-Renju Unit li MGM u l-produtturi ddeçidew li jiffilmjaw Ωew© episodji f’aktar tul u

jo˙or©uhom fiç-çinema. Dawn marru tajjeb ferm tant li warajhom in˙admu sitta o˙ra li ˙ar©u fis-swali tatteatri ma’ kullimkien, barra lAmerika. Minkejja li ma kinux ta’ livell g˙oli (lanqas jibdew mal-films ta’ James Bond) xorta wa˙da g˙amlu suççess finanzjarju. Is-serje tat-televiΩjoni u l-films waqfu fl-1968 meta l-interess fihom naqas sewwa u l-gwerra bierda battiet ˙afna.

l-aQWa Óames films Bejn it-12.08.2015 u s-16.08.2015

Mission: Impossible: Rogue Nation Pixels Minions Inside Out Fantastic 4

KomPetiZZjoni emPire cinema Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: Meta bdiet tintwera g˙all-ewwel darba is-serje televiΩiva? Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙ tal-©img˙a li g˙addiet: ADAM BRINCAT, 138, Adele Triq Hompesch, il-Fgura.

30 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI PR OPRJETÀ ÓAL SAFI . Plot g˙all-bejg˙ . Wiesa’ 45 pied u twil 90 pied. Prezz €34,000 u çens ta’ 30ç fis-sena. Çempel 7982 0749. TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok.

˙©ie©a, eçç. G˙al dawk larlo©©i tajbin g˙all-ilma, noffru s-servizz ta’ water pressure test waqt li tistennew g˙alih. Nispeçjalizzaw ukoll fuq tiswija ta’ grandfather clocks u kull tip ta’ clock. It-tiswija hija bilgaranzija. G˙al aktar informazzjoni Ωur is-sit: www.expresswatchrepairs.com jew irrikorru 110, Triq ilK ungre s s E w k a r i s t i k u , i l Mosta. Çempel 2141 7235.

SERVIZZI AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ G˙amara g˙all-uffiçini f’kundizzjoni tajba. Çempel 7982 0749. Fjuri friski g˙all-bejg˙. Qronfol, Lilium, Sempre Viva, Limonium, Gebra, eçç. Prezzijiet tajbin ˙afna. Çempel 2157 0714 jew 7957 0414. Sett komplut ta’ car-seat covers ta’ lewn griΩ çar. Inxtraw 6 xhur ilu. Prezz €35. Çempel 7930 0261.

Cover tal-karozza g˙ax-xita u ta’ ta˙t tad-drapp. Kundizzjoni tajba. Prezz €40. Çempel 7930 0261. G˙andna varjetà kbira ta’ arlo©©i b˙al Tissot, Citizen, Casio, Michael Kors, Fossil, Esprit, Festina u Q&Q. Issibilna wkoll arlo©©i ta’ mal-˙ajt, Ωveljarini u selezzjoni ta’ Cuckoo Clocks mill-Black Forest. Noffru servizzi rigward tiswija ta’ kull tip ta’ arlo©© kif ukoll nibdlu batteriji, çineg, naqtg˙u kull forma ta’

Korsijiet f’livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet talECDL. Prezz €35 kull module . Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙all-kiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stili ballroom jew LatinAmerikan. Lezzjonijiet taΩΩfin g˙all- beginners u kompetizzjonijiet minn Imperial Qualified Dance Teacher (ISTD) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm. Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants, nannies, nies im˙arr©in biex iΩommu

kumpanija, g˙ajnuna fid-djar u night sitters . Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna wkoll g˙all-kiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital beds . G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn in-numri: 2137 6946/9947 0178.

XOGÓOL TA’ MANUTENZJONI G˙al kull tip ta’ kisi bil©ibs, ramel u siment, graffiato , Ωebg˙a, xog˙ol fuq lantik, xog˙ol fuq il-pond, madum, membrane , dawl u ilma. Çempel fuq 7928 5444. Tiswija u installazzjoni ta’ estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. Çempel fuq 7993 0419.

G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn binnumru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com Il-bejt tieg˙ek jag˙mel lilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-problema. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali blaqwa materjal ISO pool. G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur is-sit www.kendawaterproofing.com

AVVIÛI OÓRA Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Çempel lil Jason fuq innumru 2143 2352 jew 9947 7167. Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bil-pont, kisi bil-©ibs u graffiato . Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). Çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811. WP Ltd ta’ Triq ix-Xitwa, Óal Qormi, jispeçjalizzaw f’xog˙ol ta’ waterproof membrane , damp proofing u rubberised paint . 25 sena esperjenza. Stimi b’xejn u prezz moderat. Çempel 2148 8972, 2143 8326, 9944 5527 jew 9949 3840 jew Ωur is-sit www.wpmalta.com

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

ISEM, KUNJOM, NUMRU TAT-TELEFOWN/MOWBAJL U INDIRIZZ

MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars, strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba tal-muΩika tat-tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. NIGRET NIGHT CLUB AND RE S TA UR A NT , LA B OU R A VE , I R- RA B A T , M A L TA. Naççettaw bookings g˙al coffee mornings, lunches u dinner dances u g˙al kull okkaΩjoni. Miftu˙in fil-weekends u cabaret shows minn Odessa Green, Renato u

Freddie Portelli. G˙al aktar informazzjoni çemplu 2145 4858/2145 4908/7945 4908. Inservu wkoll take away . Tistg˙u ΩΩuru s-sit elettroniku www.nigretnightclub.com jew www.nigretnc.com AGR AUTO JAPANESE PARTS G Ó ALL- KAR OZZ I : Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’ Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutches, eçç. Parts ©enwini. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 0295. Email: alex@agrautoparts.com TALBA LILL-ISPIRTU S-SANTU Int li ssolvi l-problemi kollha, dawwal it-toroq kollha tieg˙i biex nikseb dak li ne˙tie©. Inti li tajtni d-don divin biex na˙fer u ninsa ddeni kollu li jsir kontra tieg˙i, li f’kull mument ta’ ˙ajti tkun ma©enbi. F’din ittalba qasira nixtieq nirringrazzjak ta’ dan kollu, waqt li nikkonferma mill©did li qatt ma ninfired minnek, anke quddiem lilluΩjonijiet materjali. Nixtieq li nkun mieg˙ek fil-glorja ta’ dejjem. Grazzi g˙all-˙niena tieg˙ek lejja u lejn dawk li ji©u minni. Din it-talba g˙andha ting˙ad tlett ijiem wara xulxin. Wara tlett ijiem it-talba tkun maqlug˙a, anke jekk g˙all-bidu tidher diffiçli. Ittalba g˙andha tkun ippubblikata mill-ewwel wara li tinqala’ l-grazzja, bla ma tissemma x’kienet.

Offerta 1: ©imag˙tejn

€5

Offerta 2: 5 ©img˙at

€10

Offerta 3: 2 avviΩi g˙al 5 ©img˙at

€15

Offerta 4: 13-il ©img˙a

€30

Offerta 5: 26 ©img˙a

€56

Offerta 6: 52 ©img˙a

€93

ÓLAS B’CASH JEW CHEQUE LIL: Sound Vision Print Ltd, KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717.

avviÛi kÓ

kullhadd.com

avviÛiÌENERaLi Rebbie˙a tal-lotterija tal-Ìilju – l-Imqabba Il-Kumitat Amministrattiv fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba jinforma li l-lotterija, li b˙ala premju kellha gwarniç bi xbiha tal-istatwa artistika u devota tal-Madonna tal-Ìilju, telg˙at nhar is-Sibt 15 ta’ Awwissu 2015 u ntreb˙et mis-Sinjorina Giuseppa Saliba mill-Imqabba. Il-biljett rebbie˙ kien b’numru 03925. IlKumitat jixtieq jirringrazzja lil dawk kollha li ˙adu sehem f’din il-lotterija. Aktar informazzjoni tinkiseb missit elettroniku www.talgilju.com

Invitation to tender The Principal of the Malta College of Arts, Science and Technology notifies that offers from interested parties will be received for: MCAST T. 18/2015

TENDER FOR THE SUPPLY, DELIVERY, INSTALLATION AND COMMISSIONING OF VARIOUS EQUIPMENT/TOOLS INCLUDING ENERGY EFFICIENT ITEMS AND FURNITURE PRODUCED FROM ENVIRONMENTALLY FRIENDLY MATERIALS FOR THE MCAST STUDENTS HOUSE

Programm ta’ attivitajiet imtellg˙a mill-G˙aqda MuΩikali Imperial tal-Mellie˙a

Tender documents may be requested by email (on the email address below) or collected from the Purchasing Department at the MCAST Administration Building (at the address below), from Monday to Friday, from 08:30hrs to 13:30hrs.

It-Tlieta 25 ta’ Awwissu 2015 7.30pm – Kunçert tal-programm tal-festa mill-banda u lKor Imperial fis-sala tal-kaΩin ta˙t id-direzzjoni tasSurmast Direttur, il-Mro Anthony Borg.

Tenders should be placed in the pre-addressed envelope and deposited in the appropriate tender box at the MCAST Administration Building, at the address below, by no later than Friday 4th September 2015 at 11.00hrs.

L-Erbg˙a 26 ta’ Awwissu 2015 6.30pm – Tombla speçjali organizzata mill-Kumitat Nisa tal-G˙aqda MuΩikali Imperial 8.30pm – Wara li tispiçça t-tombla ser ti©i organizzata pasta night fil-kaΩin. Waqt l-ikel ser ji©i organizzat briju mis-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙. Il-Óamis 27 ta’ Awwissu 2015 7.30pm – Kunçert ©enerali tal-programm tal-festa millbanda u l-Kor Imperial fis-sala tal-kaΩin ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Direttur, il-Mro Anthony Borg. Il-Ìimg˙a 28 ta’ Awwissu 2015 8.00pm – Laqg˙a soçjali g˙all-emigranti Melle˙in li jkunu fostna biex flimkien mag˙na jiççelebraw il-festa ta’ Marija Bambina. It-Tnejn 31 ta’ Awwissu 2015 6.30pm – Is-Soçjetà flimkien mal-banda u l-kor jie˙du sehem fiç-çelebrazzjoni reli©juΩa fil-knisja parrokkjali flokkaΩjoni ta’ Jum l-G˙aqdiet Çiviçi. L-Erbg˙a 2 ta’ Settembru 2015 8.00pm – Programm Vokali u Strumentali mill-Banda u lKor Imperial ta˙t id-direzzjoni tas-Surmast Direttur, ilMro Anthony Borg, fil-pjazza tal-parroçça. Wara jsir riçeviment fis-sala tal-kaΩin. Il-Óamis 3 ta’ Settembru 2015 8.00pm – Riçeviment fil-kaΩin g˙all-kumitati, bandisti, u membri tal-kor, flimkien mal-familjari tag˙hom. Il-Ìimg˙a 4 ta’ Settembru 2015 8.00pm – Març mill-Banda Imperial li jibda minn Triq lG˙erien, Triq Snajjin, Triq il-Kbira, Triq Ìor© Bor© Olivier, Triq il-Parroçça, u jispiçça f’Misra˙ il-Parroçça. Is-Sibt 5 ta’ Settembru 2015 8.30pm – Març mill-Banda San Ìor© ta’ Bormla minn Triq N. Caruana Dingli u jispiçça f’Misra˙ il-Parroçça. Il-Óadd 6 ta’ Settembru 2015 8.30pm – Març mill-Banda Imperial minn Triq V. Ciappara u jispiçça f’Misra˙ il-Parroçça. 11.00pm – Tlug˙ tal-istatwa ta’ Malta fuq il-pedestall waqt id-daqq tal-Innu Nazzjonali. Wara jitkompla l-març sa quddiem il-knisja. It-Tnejn 7 ta’ Settembru 2015 7.30pm – Març mill-Banda Imperial minn Triq il-Kbira, kantuniera ma’ Triq is-Salib, Triq Sant’Anna, Triq ilParroçça u jispiçça f’Misra˙ il-Parroçça. 10.45pm – Il-banda u l-Kor Imperial jesegwixxu L-Innu lil Marija Bambina. Il-programm jing˙alaq bid-daqq talinnu març popolari Tal-Iljun flimkien ma’ L-Innu talBanda. It-Tlieta 8 ta’ Settembru 2015 6.00pm – Març mill-Banda San Sebastjan tas-Soçjetà Filarmonika Pinto ta’ Óal Qormi minn Triq Sant’Anna, Triq il-Parroçça, u jispiçça fil-pjazza tal-parroçça. Wara jittella’ programm muΩikali mill-istess banda quddiem ilkaΩin li jil˙aq il-qofol tieg˙u bid-daqq tal-Innu lil Marija Bambina mal-wasla tal-istatwa tal-Bambina quddiem ilkaΩin. L-Erbg˙a 9 ta’ Settembru 2015 5.00pm – Ser ti©i organizzata ˙ar©a tal-g˙ada tal-festa fuq il-Hop On Hop Off mill-Kumitat Nisa. Ser ji©i organizzat briju mis-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ b˙as-sena li g˙addiet.

MCAST reserves the right to accept or refuse in part or in whole, any or all tenders submitted. Operational Programme I – Cohesion Policy 2007-2013 Investing in Competitiveness for a Better Quality of Life Advert part-financed by the European Union European Regional Development Fund (ERDF) Co-financing rate: 85% EU Funds; 15% National Funds

Investing in your future

Malta College of Arts, Science and Technology Administration Building, MCAST Main Campus, Corradino Hill, Paola PLA 9032. T: 2398 7100 F: 2398 7316 E: tenders@mcast.edu.mt

www.mcast.edu.mt

32 23|08|2015

kullhadd.com

it-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

it-tlieta

l-erbg˙a

KÓ almaNaKK

ritratt mill-aNtiK

S ITWAZ ZJONI ÌENE RALI: Pressjoni g˙olja tiksi ç-Çentru tal-Mediterran L-OGÓLA TEMPERATURA: 30°C HI

30°C

L-INQAS TEMPERATURA: 21°C

24°C

INDIÇI UV: 8

il-Óamis

il-Ìimg˙a

is-Sibt

TEMP: Xemxi bi s˙ab g˙oli VIÛIBBILTÀ: Tajba

Ritratt: Bay Retro

RIÓ: Óafif minn Nofsinhar g˙ax-Xlokk li jsir minn Nofsinhar il-Lbiç BAÓAR: Óafif IMBATT: Ftit li xejn

30°C

29°C

TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 27°C

23°C

22°

22°C

SpiÛeriji li jiftÓu llum il-Óadd Chemimart Pharmacy, 14, Triq Sant’Anna, il-Furjana Fra Diego Dispensary, 94, Triq Villambrosa, il-Óamrun Tal-Ólas Pharmacy, Triq il-Óelsien, Óal Qormi St Bartholomew Pharmacy, 30, Triq Fleur-De-Lys, Santa Venera Regional Pharmacy, Triq E. H. Furse, l-Imsida Pembroke Pharmacy, 87, Triq Giuseppe Malfeggiani, Pembroke Victor’s Pharmacy, 9, Triq it-Torri, Tas-Sliema St Mary Pharmacy, 2, Triq Antonio Schembri, Ó’Attard Tat-Tar©a Pharmacy, Plot nru 2, Triq il-Kostituzzjoni, il-Mosta St Simon Pharmacy, 8, Dawret il-GΩejjer, Bu©ibba Fleming Pharmacy, 61, Triq ÓaΩ-Ûabbar, Ra˙al Ìdid Milia’s Pharmacy, Triq il-Kottonera, il-Birgu Hompesch Pharmacy, 207/2011, Triq Hompesch, il-Fgura Health Junction Pharmacy, Triq Alfred Cachia Zammit, iΩ-Ûejtun Mqabba Central Pharmacy, 5, Triq Santa Katerina, l-Imqabba Plaza Pharmacy, 86, Triq il-Kbira, ÓaΩ-Ûebbu© SpiΩerija Carmen, 1, Triq Misra˙ is-Suffara, Óad-Dingli

Ajruplan tal-ba˙ar tal-RAF f’Kalafrana, lura g˙as-sena 1923

diN il-ÌimgÓa mill-iStorja

24.08.2014 Terremot b’qawwa ta’ 6.0 f’Napa, California. Dan kien l-akbar terremot li laqat lil California minn meta se˙˙ it-terremot tal1989.

G˙awdex Taç-Çawla Pharmacy, Triq is-7 ta’ Ìunju 1919, ir-Rabat, G˙awdex Nadur Pharmacy, Pjazza 28 ta’ April 1688, in-Nadur, G˙awdex

Numri reBBieÓa LOTTU

17 04 24 87 75 01 09 73

SUPER 5

25 01 10 28 05

GRAND LOTTERY

00 02

08 03 08 02 02

koMpETIZZJoNI kTIEb kÓ

23|08|2015 33

kullhadd.com

koMpETIZZJoNI kTIEb RUMANZ GÓAÛ-ÛGÓAÛAGÓ

IL-MISTERU TAÌ-ÌGANTIJA FIl-lejl tal-a˙˙ar jum ta’ Ottubru tfajla tisparixxi minn ˙dejn il-©uvni tag˙ha, proprju quddiem it-tempji tal-Ìgantija. Ìrajja ta’ g˙ejbien ie˙or b˙alma kien se˙˙ kwaΩi xahar qabel. Kellhom xi ˙a©a komuni: l-età. Kim u Kyle, tewmin fuq ru˙hom, kien jinteressahom dan il-misteru li ˙akem il-lokal, u da˙lu b’ru˙hom u ©isimhom biex jippruvaw jaraw kif jistg˙u jsolvuh huma stess. Il-le©©enda tas-Sa Lukrezja, it-telefonata anonima u d-dawl mill-qalba tat-tempji talÌgantija billejl, komplew i˙awdu l-kobba m˙abbla. Ìirja kontra l-˙in sabiex jinstab it-tarf ta’ dak li qed ise˙˙, qabel ma jkun tard wisq!

SILTA MILL-kTIEb Il-qamar kien qieg˙ed jinki l-erba’ s˙abiet bojod qotna li kienu kollha mi©burin mieg˙u donnhom qed jilag˙bu dawra durella. Kienu b˙al qishom imdendlin mas-sema çappa sewda u kellhom ukoll ©gajta stilel mifruxin ’l hemm u ’l hawn jakkumpanjawhom. Dik illejla kienet ftit differenti minn ˙utha l-o˙ra g˙ax tal-anqas ma kinitx nieΩla xita dakinhar. Ir-ri˙ kien qed jag˙mel ftit iktar ˙iltu missoltu, u min˙abba f’hekk is-si©ar tg˙idx kemm kellhom xi jg˙idu bejniethom g˙ax bdew ida˙˙lu lfrieg˙i tag˙hom ©o xulxin, qishom qed jag˙tu bix-xwabel f’nofs lAssedju l-Kbir. Min kien i˙ares lejn din l-opra mis-sema Ωgur kien jimma©ina li kien hemm xi taqbida

kbira fl-art dik il-lejla. U ng˙iduha, jekk kien hemm taqbida s˙i˙a finnatura, kien hemm o˙ra kbira f’qalb ©uvnott li kien qieg˙ed jitrekken ma’ xebba tamparu fuq bank daqs nitfa barra t-triq. IΩda mo˙˙ dak il-©uvni kien band’o˙ra… Jekk kul˙add kien jinteressah x’qed ji©ri fin-natura talmadwar, Darren kien medhi jisraq dawk il-mumenti tad-deheb u j˙ares minn ta˙t in-nuççali ©did tad-ditta lejn dik it-tfajla grazzjuΩa li kienet sa˙˙ritu tant g˙al warajha. Kienet l-ewwel esperjenza tieg˙u ma’ tfajla u g˙alhekk dik ir-relazzjoni kien qed jie˙u ˙siebha aktar mid-dawl t’g˙ajnejh. Dakinhar kien speçjali g˙alih u kien ilu j˙abbel rasu kif kellu jippjanah mhux ˙aΩin. Issa kien wasal il-mument.

Kollox kellu ppreparat u ma setax i˙alli dak il-jum jaqbeΩ b˙al ta’ qablu. Qalbu kienet qed t˙abbat sitta sitta u b˙al donnu beda j˙oss ilfwawar telg˙in minn ma’ saqajh g˙all-kumplament ta’ ©ismu. Kien i˙obbha ˙afna lit-tfajla li kellu biswitu u jg˙ir g˙aliha bil-bosta. G˙alkemm kienu ilhom jo˙or©u flimkien sena u nofs, xorta wa˙da kien inkwetat, g˙ax ma kienx jaf kif kienet ser te˙odha l-a˙bar li kellu g˙aliha. Qaddisu kien jg˙id li jekk jag˙mel pass wie˙ed fil-vojt, jitgerbeb u jieqaf zoptu…u dan ma ridux ise˙˙, iktar u iktar ma’ dik ittfajla. Il-burger li kien qed igerrem u jomg˙od lanqas kien jaf x’tog˙ma fih, u ç-çips bdew niΩlin wa˙da wa˙da bla ma jmissu ma mkien.

Il-qniepen tal-knisja parrokkjali bdew jinstemg˙u jdoqqu millbog˙od kwarta neqsin it-tokki s˙a˙ ta’ nofsillejl. Kien beda riesaq il˙in. Qalbu bdiet tferfer u lsienu, li f’dak il-waqt kien qed jg˙um fis-sos u l-˙ass beda je˙illu… Mill-banda l-o˙ra, g˙al Cherise dik il-lejla kienet wa˙da b˙allo˙rajn. Mhux b˙at-tfal tar-ra˙al, g˙ax kienet ©urnata speçjali g˙alihom – ©urnata fejn ixiddu l-ilbies tas-s˙a˙ar jew skeletri, ji©ru bilqarg˙a ˙amra b’xi nitfa xemg˙a tnemnem fiha, i˙abbtu l-bibien tannies u jag˙tu l-qtajja’ jew jie˙du l˙elu lil min jift˙ilhom. Imma issa dak kien g˙adda di©à. G˙aliha dak il-waqt kien normalissimu b˙all-©ranet ta’ qabel…

Mistoqsija: X’jisimhom il-koppja tas-silta?

Ibag˙tu r-risposta tag˙kom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun, u tid˙lu biç-çans li tirb˙u l-ktieb: IL-MISTERU TAÌ-ÌGANTIJA ©entilment ipprovduti minn BDL. Ir-rebbie˙ jit˙abbar nhar il-Óadd 30 ta’ Awwissu. Ir-rebbie˙a huma mitluba ji©bru l-ktieb miç-Çentru Nazzjonali Laburista fil-Óamrun billi jippreΩentaw il-karta tal-identità mit-Tlieta sal-Ìimg˙a bejn id-09.00 u t-15.00, u s-Sibt bejn l-10.00 u l-16.00, eskluΩ festi pubbliçi. Intant, ir-rebbie˙ tal-ktieb IN LAZZARETTO huwa:

CARMEL BONELLO, 35, Triq Sant’Andrija, Óal Lija, LJA 1520.

34 23|08|2015

kullhadd.com

kÓ LoGÓoB

B’4 numri 0375 0392 0624 1287 1347 1800 1842 1928 1965 2061

2063 2081 2116 2397 2668 2933 3057 3139 3241 3432 3486 3541 3563 3647 3967 3972 5434 5650 5695 6005 6039 6476 7167 8338 8581 9050 9180 9444

13212 22701 27512 31394 32368 39642 41312 55234 59610 64749 71468 75711 76831

81841 84958 90429 91890 96192 97351 97488 97930

B’6 numri

345920 421135 942713

Bi 8 numri 32153575 44650791 44927913 71153260

020972

IR-RIÛULTAT TAL-LoGÓBA TAL-ÓADD LI GÓADDA

B’5 numri 03869

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem: .......................................................................................... Indirizz:......................................................................................... ..................................................................................................... Rebbie˙a tal-©img˙a l-o˙ra: CONNIE SALIBA, Block 3, Flat 8, Triq id-Deheb Fin, Óal Qormi, QRM 5126.

kompeTIzzjonI CenTRo CAsALInGA Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

23|08|2015 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin:

Weqfin:

4. 7,24. 9,16. 10. 12. 16. 18,19. 19. 20. 21. 23. 24.

Kompli l-qawl: A˙jar ..... minn kelma (5) Fis-si©ar kbar ikun o˙xon (4) ‘Inti .......’ isem kanzunetta Maltija (7) Isem (6) Mil-©did Taljan (2,4) Ja˙dmu fil-©ebel (6) Ara 9 Wirt? (5) Ara 18 G˙anna (5) Ara 11 Ara 3 Ara 7

Jing˙ad ir-RuΩarju biha (6) 2. Ara 6 3,5,23. Id-Duluri (10) 6,2,22. Strument tal-banda (9) 8. Hekk jg˙idulu meta jag˙mlu l-elettriku (9) 11,21M. Kunjom (5) 12. Iva bil-ÌermaniΩ (2) 13. L-inizjali tal-Olanda (3) 14. PajjiΩ fl-Afrika (6) 15. Sett ta’ regoli (6) 17. Frott (3) 21. Rudolph Agius Raggio (1,1,1) 22. Ara 6

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin: 1. 4. 9,19. 10. 12. 16,18. 20. 21. 23. 24.

Serji, Nies, Immira, Terinu, Tistad, Ankra, Azzar, Pia, Leah, Opera

Weqfin: 1. 2,21W. 3,5. 6,7. 8,11. 12,22. 13. 14,17. 15

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Dawn iΩ-Ωew© kantanti Amerikani ©ejjin minn sfond ta’ muΩika country, imma llum il-©urnata g˙andhom stil kummerçjali.

Personalità 1:

Personalità 2: RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Norma Reedus

REBBIEÓA TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: JOSEPHINE SCHEMBRI, 154, Massabielle, Triq San Pawl, iΩ-Ûurrieq, ÛRQ 1632. Nota: l-ittri rebbie˙a jintbag˙tu fix-xahar ta’ wara li tkun intreb˙et il-kompetizzjoni.

Andrew Lincoln

36 23|08|2015

kullhadd.com

BaldBeard CriteriumS 2015 it-tieni tellieqa

Mix-xellug ghal-lemin: fit-tieni post Tomas Najner, fl-ewwel post Mark Bonnici u fit-tielet Gerard Said

Sewwieqa maltin itellqu fuq iÇ-Çirkwit SilverStone

malta raCinG CluB Il-Malta Racing Club qed tfittex persuni li jixtiequ ja˙dmu mag˙ha b˙alha kaxxiera, ticket controllers u b˙alha assistenti tal-©udikatura g˙al waqt itti©rijiet li ji©u organizzati mill-istess klabb nhar ta’ Ìimg˙a, Óadd, Festi Pubbliçi jew skont kif tin˙ass il-˙tie©a. Dawk kollha interessati jistg˙u jag˙mlu kuntatt permezz ta’ ittra indirizzata lis-Segretarju Ìenerali fl-indirizz Malta Racing Club, Racecourse Street, Marsa. The Malta Racing Club is seeking to find persons who are willing to work as cashiers, ticket controllers and assistants to the judges during the weekly races organised every alternate Friday, Sundays and Public Holidays. All those interested may wish to apply by post addressed to: The Secretary General, Malta Racing Club, Racecourse Street, Marsa.

Fi tmiem din il-©img˙a Bernard Galea u Rodren Vella se jtellqu fil-baΩi tal-Formula 1 tar-Renju Unit ji©ifieri fiççirkwit internazzjonali ta’ Silverstone. Ftit huma ssewwieqa Maltin li tellqu f’dan iç-çirkwit popolari. Bernard Galea huwa wie˙ed minnhom. Sena ilu Bernard ˙a sehem fis-serje Civic Cup hemmhekk u spiçça fis-6 post fl-ewwel tellieqa, u spiçça a˙jar fit-tieni tellieqa meta spiçça fir-4 poΩizzjoni, wara li l-ordni tattluq inqalbet skond kif spiççaw fl-ewwel tellieqa. Fl-ewwel tellieqa Bernard beda mir-4 filliera g˙aliex ikkwalifika fir-7 post, meta irregistra ˙in ta’ 1 minuta u 20.620 sekondi fil-provi. Fittieni tellieqa Bernard beda mit-tieni filliera fit-tielet post. Fl-ewwl tellieqa hu rnexxielu jtejjeb il-˙in g˙all-a˙jar dawra ta’ 1 minuta u 19.78 sekondi, filwaqt li fit-tieni tellieqa ma rnexxielux jag˙mel ˙in a˙jar minkejja li spiçça f’poΩizzonji iktar ’il quddiem. G˙al Rodren Vella din se tkun esperjenza ©dida, iΩda wara s-suççess li kiseb fuq iççirkwit kostali ta’ Anglesey ©ewwa Wales meta reba˙ ittieni tellieqa xahar ilu, huwa fiducjuΩ li jista’ jmur tajjeb. Madanakollu, din mhix se tkun façli g˙al Bernard u Rodren li se jkunu qeg˙din juru l-messa©© “visitMALTA.com” g˙allewwel darba fuq dan iç-çirkwit interessanti. Il-karozzi u ssewwieqa b’sa˙˙ithom g˙andhom opportunità li jmorru a˙jar ©ewwa Silverstone milli kien il-kaΩ f’Anglesey. Iç-çirkwit internazzjonali ta’ Silverstone huwa parti wa˙da miç-çirkwit li fuqu jsuqu lkarozzi Formula 1, u jinkludi

kÓ SPortS

Il-korsa tad-Drag Racing f’Óal Far fet˙et il-bibien tag˙ha g˙at-tieni ti©rija taç-çikliΩmu organizzata mill-BaldBeard Cycling Events nhar il-Ìimg˙a 21 ta’ Awwissu 2015, bil-kollaborazzjoni tal-Malta Drag Racing Association. Tomas Najner (Greens C.C.) u Gerard Said (Greens C.C.) irnexxielhom ja˙arbu mill-grupp prinçipali fl-istadji bikrija tat-tellieqa. IΩ-Ωew© çiklisti rnexxielom jibnu vanta©© pjuttost skomdu g˙at-timijiet l-o˙ra. Kien f'dan ilpunt li Mark Bonnici (Agones SFC) u Mark Micallef (The Cyclist C.C.) rnexxielom ja˙arbu huma wkoll u jil˙qu Ω-Ωew© çiklisti ta’ quddiem. Din kienet azzjoni mportanti ˙afna. Fil-fatt l-erba' çiklisti flimkien irnexxielhom jibnu vanta©© ta’ madwar 30 sekonda fuq il-bqija tal-grupp. Huma rnexxielhom jiddefendu dan ilvanta©© sa l-a˙˙ar tat-ti©rija, fejn Mark Bonnici ddomina fl-isprint finali segwit minn Tomas Najner u Gerard Said fit-tieni u t-tielet post rispettivament. Fil-kategorija tan-nisa kienet Lara Buttigieg (Agones SFC) li reb˙et l-ewwel tellieqa taç-çikliΩmu tag˙ha. Lara kisbet dan issuççess permezz ta’ ritmu konsistenti waqt it-ti©rija kollha. It-tielet u l-a˙˙ar tellieqa millBaldBeard Criteriums 2015 se ssir fil-korsa tad-Drag Racing f'Óal Far Raceway fil-11 ta’ Settembru 5:30pm. Dawn it-ti©rijiet huma sponsorjati minn Candylicious, The Mixologist, The Cyclist, Delta Media Services, The Bearded Man Malta, u Express Bikes.

id-dritta Hangar. Iç-çirkwit internazzjonali fih 1.851 mili u minbarra d-dritta l-o˙ra internazzjonali tal-“pits”, fih il-kantunieri Stowe, Vale, Club, Abbey, Farm, Village, Link u Becketts – total ta’ Ωew© dritti u 8 kantunieri. G˙alhekk il-karozzi tattlielaq Civic ta’ qawwa ikbar g˙andhom vanta©© Ωg˙ir. IΩda Bernard u Rodren be˙siebhom jag˙mlu ˙ilithom biex imorru tajjeb kif g˙amlu ©ewwa Wales. Din id-darba Rodren g˙andu kunfidenza iΩjed g˙aliex jaf li jekk kollox imur sew, huwa kapaçi jikkompeti g˙allewwel poΩizzjoni kif g˙amel fuq iç-çirkwit ta’ Anglesey. Bernard min-na˙a tieg˙u qed jittama fit-tielet poΩizzjoni fuq il-podju g˙al dan ilkampjonat 2015. Xahar ilu tilef it-tieni poΩizzjoni min˙abba l-penali ta’ 10 sekondi g˙aliex iççaqlaq fil˙ru©. Din id-darba qieg˙ed jispera li l-karozza tieg˙u ikollha l-hand-brake biex ma tirrepetix ru˙ha l-istess storja. G˙al Silverstone, Bernard se jkollu s-sistema ©dida ta’ Performance Brake Solutions. Jekk jirnexxielu jag˙fas il-brejkijiet frazzjoni ta’ sekonda iktar tard f’kull kantuniera u f’kull dawra, huwa jista’ jirnexxielu jaqbeΩ xi sewwieq jew tnejn f’kull tellieqa. Ilbrejkijiet ta’ Performance Brake Solutions se jag˙tu lil Bernard ser˙an il-mo˙˙ u hekk mistenni li jag˙ti wirja a˙jar. Id-dilettanti tat-tlielaq talkarozzi jawguraw suççess lil Bernard u lil Rodren ©ewwa Silverstone, fejn is-sewwieqa Maltin mistennija jΩommu posthom fil-kampjonat 2015 g˙at-Tazza Civic tar-Renju Unit, jekk ma jersqux xi poΩizzjoni ’l quddiem ukoll.

SPoRtS KÓ

23|08|2015 37

kullhadd.com

fLoRIANA MoStA

1 2

IL-LoGÓoB tA’ NHAR IL-ÌIMGÓA

Ritratt: STEPHEN GATT

Ritratt: JOSEPH BORG

MoStA jdAwRu tELfA f’REBÓA

Doppjetta ta’ Villalobos tag˙ti reb˙a lil Pembroke

Fl-ewwel log˙ba li kien hemm ilbiera˙ wara nofsinhar, it-tim ta’ Mosta rnexxielu jdawwar telfa f’reb˙a biex g˙eleb lil Floriana bl-iskor ta’ 2-1. Kien proprju Floriana li bdew tajjeb tant li wara 5 minuti log˙ob marru fil-vanta©©. Corner mog˙ti minn Nicolas Chiesa, STEVE BONNICI g˙eleb lillgowler ta’ Mosta Omar Borg bir-ras biex tefa’ lill-FurjaniΩ minn fuq. Azzjoni o˙ra FurjaniΩa waslet fit-28 minuta meta minn free-kick mog˙ti Steve Pisani l-gowler Borg ta’ Mosta salva tajjeb. Ftit qabel ma spiççat l-ewwel taqsima, Mosta kellhom l-ewwel azzjoni hekk kif xutt minn barra l-kaxxa ta’ Osa Ice Cream Guobadia ©ie salvat b’diffikultà mill-gowler ta’ Floriana Matthew Calleja Cremona. Fit-tieni taqsima, Mosta ˙ar©u fuq l-attakk u proprju fis-67 minuta azzjoni bejn Samuel Chukwide u Saviour Fidelis, b’dan tal-a˙˙ar ikollu x-xutt tieg˙u salvat mill-gowler Calleja Cremona. Floriana rrea©ixxew Ωew© minuta permezz ta’ corner mog˙ti minn Chiesa u Borg bieg˙ed il-ballun b’diffikultà. Fis-70 minuta, Mosta jer©g˙u jkunu perikoluΩi permezz ta’ pass tajjeb ta’ James Brincat lejn Fidelis u dan minn qag˙da tajba xxuttja g˙oli. Kwarta mit-tmiem, free-kick ie˙or g˙al Floriana mog˙ti minn Chiesa u daqqa ta’ ras ta’ Fontanella kienet salvata mill-gowler Mosti Borg. Fl-a˙˙ar, wasal il-gowl Mosti hekk kif fit-82 minuta ©abu ddraw permezz tas-sostitut JAMES BRINCAT li g˙eleb lil Calleja Cremona b’xutt minn barra l-kaxxa wara li d-difiΩa FurjaniΩa naqset li tbieg˙ed il-periklu. Il-gowl tar-reb˙a wasal biss 5 minuti wara meta SAVIOUR FIDELIS approfitta minn ˙ar©a ˙aΩina tal-gowler FurjaniΩ Calleja Cremona biex tefa’ l-ballun fix-xibka b’lasta vojta fost il-fer˙ tas-sapporters Mostin u g˙al skor finali ta’ Floriana 1 – 2 Mosta.

L-eks- p l e j e r t a ’ Q o r m i F C Gusta v o V i l l a l o b o s s k u r j a darbtejn hekk kif Pembroke Athlet a g ˙ e l b u l i l l - i s t e s s Qormi FC bl-iskor ta’ 2-1 filVictor Tedesco Stadium biex b’hekk b d e w l - a v v e n t u r a tag˙hom fil-Premier League Malti b’reb˙a stupenda. B’tim kompletament ©did, Pembroke kienu l-a˙jar tim hekk Q o r m i F C j i d h e r l i ˙assew in-nuqqas tal-eksattakk a n t t a g ˙ h o m A l f r e d Effion g l i l - Ì i m g ˙ a s t e s s ing˙aqad ma’ Balzan Youths. Immexxija mill-kowç il-©did tag˙hom Winston Muscat, ittim ta’ Pembroke kellu xejn inqas m i n n 1 1 - i l p l e j e r l i g˙amlu d-debutt tag˙hom ma’ dan it-tim. Xalata KarkariΩa

Valletta dominanti Intant , fil-Hibernians Stadium, Birkirkara ma sabu l-ebda diffikultà biex jeg˙lbu lil Naxxar bl-iskor ta’ 4-0. Birkirkara kellhom lil Cain Attard u lil Frank Temile li lag˙bu l - e w w e l l o g ˙ b a tag˙hom g˙al Birkirkara filwaqt l i g ˙ a m l u l - i s t e s s Ishmael Grech, Luca Lodetti, Richard Cardozo, Zady Moise Gnene g b e a n d E m i a l i a n o Lattles ma’ Naxxar Lions li issa q e d j i t m e x x e w m i n n Stefano Grima. Ûew© gowls tard minn Tarxien jeg˙lbu lil Sliema

1 1

IL-PREMIER LEAGuE MALtI

Ritratt: STEPHEN GATT

Tarxien Rainbows irnexxilhom jiksbu tliet punti hekk

HIBERNIANS BALZAN

kif Ωew© gowls fl-a˙˙ar 17-il minuta kienu biΩΩejjed biex jeg˙lbu lil Sliema Wanderers bl-iskor ta’ 2-0. It-tkeççija tal-gowler Glenn Zammit u penalty mis-sostitut Ayrton Azzopardi taw spinta lil din il-partita qabel ma’ Carlos Menendez Hevia rdoppja l-iskor g˙al Tarxien biex assigura r-reb˙a. Sliema kellhom lil Luke Dimech, Kyle Hendry kif ukoll lil Gary Muir li lag˙bu l-ewwel log˙ba tag˙hom filwaqt li Ω-Ωag˙Ωug˙ Michele Sansone kien ukoll inkluΩ mal-ewwel 11. Min-na˙a tag˙hom, ma’ Tarxien iddebbuttaw Andrea Cassar, Timothy Tabone Desira, Daniel Zerafa u lBraΩiljani Danilo Meira Santos, Joao Pedro Oliveira Sanos u Alex da Paixao Alves.

Ûew© penalties ta’ Njongo Priso u daqqa ta’ ras ta’ Federico Falcone lejn l-a˙˙ar tal-partita wittew it-triq g˙al reb˙a ta’ 3-0 ta’ Valletta kontra St. Andrews fil-Victor Tedesco Stadium. Valletta kellhom lil Henry Bonello, Romeu Romao u Njongo Priso li g˙amlu ddebutt tag˙hom filwaqt li St Andrews, ta˙t it-tmexxija talkowç il-©did Wayne Attard, kellhom xejn inqas minn seba’ plejers li ddebbuttaw fosthom Dale Camilleri, Nick Ghio, Jordan Williams u tTaljani Diego Roessetto, Nicola Andreis, Luca Cosmai u Chrid de Nguidjol.

KLASSIfIKA Birkirkara Valletta Tarxien Rainbows Mosta Pembroke Athleta Balzan Hibernians Floriana Qormi Sliema Wanderers St. Andrews Naxxar Lions

+/-

Pti

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1

4 3 2 2 2 1 1 1 1 0 0 0

0 0 0 1 1 1 1 2 2 2 3 4

+4 +3 +2 +1 +1 +0 +0 -1 -1 -2 -3 -4

3 3 3 3 3 1 1 0 0 0 0 0

38 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ sPorts

riÛultati tal-BieraÓ

F l - e w w e l l og˙ba li kien hemm ilbiera˙ waranofsinhar fil-Premier League IngliΩ, it-tim ta’ Newcastle m m e x x i m inn Steve McClaren irnexxielu jakkwista punt importanti barra minn daru kontra t-tim ta’ Manchester United hekk kif sensiela ta’ tliet reb˙iet minn tlieta f’kull kompetizzjoni g˙at-tim ta’ van Gaal ©iet fi tmiemha lbiera˙. Fl-ewwel taqsima, il-United ˙ar©u fuq l-offensiva mill-ewwel, tant li la t t a k k a n t i nternazzjonali IngliΩ Wayne Rooney, li b˙alissa jinsab ta˙t pressjoni kbira min˙abba li ilu ma jiskurja sew g˙at-tim tieg˙u, kellu gowl im˙assar in©ustament g˙al offside. Madankollu, ˙add ma jista’ jinnega l-fatt li d-difensuri ta’ Newcastle, b’mod speçjali l- captain Fabricio Coloccini, kienu strumentali biex Ωammew l-attakk tal-United l-art hekk kif fit-tieni taqsima bdew assedju ta’ attakki li iΩda xorta ma wasslux g˙all-gowl tant mixtieq. west Brom. v chelsea Iç- champions renjanti Chelsea se jkunu qed jittammaw li jirre©istraw lewwel reb˙a tag˙hom dan l-ista©un meta llum se jkunu qed jilag˙bu

riÛultati tal-BieraÓ Verona v Roma

1-1

Lazio v Bologna

Tard

loGÓoB GÓal-lum Juventus v Udinese

18.00

Empoli v Chievo

20.45

Fiorentina v Milan

20.45

Frosinone v Torino

20.45

Inter v Atalanta

20.45

Palermo v Genoa

20.45

Sampdoria v Capri

20.45

Sassuolo v Napoli

20.45

KlassifiKa R

Crystal Palace v Aston Villa

2-1

Leicester City v Tottenham H

1- 1

Norwich City v Stoke

1-1

Sunderland v Swansea City

1- 1

loGÓoB GÓal-lum

Hellas Verona 1 0 1 0 1 1 1 Roma 1 0 1 0 1 1 1 Atalanta 0 0 0 0 0 0 0 *Bologna 0 0 0 0 0 0 0 Carpi 0 0 0 0 0 0 0 Chievo 0 0 0 0 0 0 0 Empoli 0 0 0 0 0 0 0 Fiorentina 0 0 0 0 0 0 0 Frosinone 0 0 0 0 0 0 0 Genoa 0 0 0 0 0 0 0 Internazionale 0 0 0 0 0 0 0 Juventus 0 0 0 0 0 0 0 * Lazio 0 0 0 0 0 0 0 Milan 0 0 0 0 0 0 0 Napoli 0 0 0 0 0 0 0 Palermo 0 0 0 0 0 0 0 Sampdoria 0 0 0 0 0 0 0 Sassuolo 0 0 0 0 0 0 0 Torino 0 0 0 0 0 0 0 Udinese 0 0 0 0 0 0 0 * Il-poΩizzjonijiet ivarjaw min˙abba li r-riΩultat in˙are© wara li morna g˙all-istampar

West Brom. v Chelsea

14.30

Everton V Manchester City

17.00

Watford v Southampton

17.00

loGÓoB GÓal GÓada Il-gowl ta’ Wayne Rooney im˙asssar min˙abba poΩizzjoni dubjuΩa ta’ offside barra minn darhom kontra West Bromwich Albion. It-tim ta’ Jose Mourinho se jkun qed jivvja©©a lejn il-Hawthorns wara t-telfa xejn sabi˙a kontra Man. City bl-iskor ta’ 3-0 u ddraw ta’ 2-2 kontra Swansea City flewwel log˙ba tal-ista©un. L-akkwisti l-©odda Pedro u Baba Rahman jistg˙u jag˙mlu d-debutt tag˙hom filwaqt li l-akkwist rekord ta’ West Brom. Salomon Rondon mistenni jilg˙ab g˙all-ewwel darba wkoll fil-Hawthorns. It-tim ta’ Tony Pulis ukoll g˙adhom ming˙ajr reb˙a dan l-ista©un hekk ©ew draw fil-log˙ba li g˙addiet kontra Watford u tilfu l-ewwel log˙ba kontra Man. City bl-iskor ta’ 3-0. everton v man. city It-tim li impressjona l-aktar s’issa,

Arsenal v Liverpool ji©ifieri dak ta’ Man. City, se jkunu qed ifittxu li jsa˙˙u l-poΩizzjoni tag˙hom hekk kif se jilag˙bu barra minn darhom kon t r a t - t i m t a ’ Everton, log˙ba li Ωgur li mhijiex façli g˙aΩ-Ωew© na˙at. It-tim ta’ Manuel Pellegrini jidher li hu determinat li jirba˙ lura t-titlu dan l-ista©un hekk kif s’issa skurjaw sitt gowls f’Ωew© log˙biet u g˙adhom ma qalg˙u l-ebda g o w l f ’ d a n l ista©un f’konfronti k o n t r a W e s t Brom. u Chelsea rispettivament. Min-na˙a l-o˙ra, it-tim ta’ Everton g˙adhom ©ejjin minn reb˙a brillanti barra minn dar h o m kontra Southampton bl-iskor ta’ 3-0 u se jag˙mlu dak kollu possibbli biex jippruvaw jie˙du xi ˙a©a minn din illog˙ba jew sa˙ansitra t-tliet punti kif ©ieli g˙amlu kontra timijiet kbar f’darhom.

Juventus v udinese

0-0

West Ham Utd v Bournemouth 3 - 4

man. utd v newcastle

TIM

Man Utd v Newcastle Utd

It-tim ta’ Juventus se jkun qed jibda l-missjoni tieg˙u li jirba˙ il-˙ames league konsekuttiv tieg˙u b’log˙ba llum kontra t-tim ta’ Udinese. L-unika perjodu fejn kienu ntreb˙u ˙ames leagues konsekuttivi kien il-perjodu bejn l2005 u l-2010 meta Inter kienu qed jiddominaw il-futbol Taljan. B’erbg˙a di©à ©ewwa, Juventus se jkunu qed ifittxu li jer©g˙u jiktbu l-istorja mill-©did bl-ewwel konfront ikun f’darhom. F’kummenti li ta lill-midja, il-Kap EΩekuttiv ta’ Juventus, Guiseppe Marotta, wissa lir-rivali ta’ Juventus li minkejja li t-tim tieg˙u telqulu diversi stilel xorta wa˙da mhux se jtellef il-missjoni tag˙hom li jirb˙u l-˙ames Scudetto. Dan hekk kif Juventus ne˙˙ew plejers b˙al Andrea Pirlo, Carlos Tevez u Arturo Vidal, iΩda akkwistaw lil Sami Khedira, Paul Dybala u Mario Mandzukic. fiorentina v milan Minkejja li Fiorentina mhumiex kuntenti bis-sitwazzjoni li ma kkwalifikawx g˙all-kompetizzjoni taç-Champions League ta’ din is-sena, ir-Rossoneri qattg˙u l-a˙˙ar seba’ xhur bi prestazzjonijiet diΩappuntanti f’log˙biet ta’ ˙biberija kontra Bayern Munich u Tottenham. Ag˙ar minn hekk, erba’ plejers li s-sena l-o˙ra kienu fittim li lag˙ab kontra l-istess Fiorentina fl-Artemio Franchi ddiΩappuntaw lejn l-a˙˙ar hekk kif f’g˙axar minuti Fiorentina dawru telfa f’reb˙a u l-log˙ba spiççat bl-iskor ta’ 2-1. Kienet l-a˙˙ar darba li Milan lag˙bu tajjeb hekk kif leffett tal-kowç ta’ dakinhar, Pippo Inzaghi, beda jmur g˙all-ag˙ar wara din il-partita. Fis-suq tat-trasferimenti, g˙alkemm Milan kellhom perjodu mhux ˙aΩin, mhux l-istess jista’ jing˙ad g˙all-Vjola hekk kif tilfu lil Mohamed Salah meta dan ing˙aqad marrivali Roma u wkoll jistg˙u jitilfu lil Joaquin hekk kif jidher li dan jista’ jing˙aqad ma’ Real Betis.

21.00

KlassifiKa TIM

Leicester City Man. United Manchester City Crystal Palace Liverpool Swansea City Everton Norwich City West Ham United Bournemouth Arsenal Aston Villa Watford Stoke City Tottenham H Newcastle United Chelsea Southampton West Brom Sunderland

3 3 2 3 2 3 2 3 3 3 2 3 2 3 3 3 2 2 2 3

2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 0 0 0 2 1 1 0 0 0 0 2 2 2 2 1 1 1 1

0 0 0 1 0 0 0 1 2 2 1 2 0 1 1 1 1 1 1 2

7 2 6 6 2 5 5 5 6 4 2 2 2 3 3 2 2 2 0 4

4 0 0 4 0 3 2 5 6 5 3 3 2 4 4 4 5 5 3 8

7 7 6 6 6 5 4 4 3 3 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1

Punti oÓra MAN. UTD MHUX SE JBIGÓU LIL DE GEA Deskritta b˙ala l-itwal saga tat-trasferimenti dan is-sajf, Louis van Gaal Ωvela li it-tim tieg˙u mhux lest li jbig˙ lil David de Gea hekk kif il-perjodu tas-suq tat-trasferimenti jag˙laq fl-1 ta’ Settembru Dan il-gowler internazzjonali Spanjol ta’ 24 sena ilu jissemma ˙afna li jista’ jing˙aqad ma’ Real Madrid matul dan is-sajf iΩda van Gaal afferma li dan se jibqa’ mat-tim IngliΩ. De Gea fadallu biss sena biex jiskadilu l-kuntratt iΩda s’issa g˙adu lanqas intag˙Ωel darba mat-18 li di©à li lag˙bu erba’ log˙biet, fosthom kontra Tottenham, Aston Villa, Club Brugge, u lbiera˙ kontra Newcastle, u dan g˙ax van Gaal jemmen li de Gea ma jistax ikun mo˙˙u hemm qalb din l-ispekulazzjoni kollha. LAMPARD SETA’ NGÓAQAD MA’ LA GALAXY QABEL GERRARD Hekk kif Frank Lampard mistenni li jkun fl-azzjoni kontra l-kompatrijott u r-rivali antik tieg˙u Steven Gerrard g˙allewwel darba fil-Major League Soccer illejla, l-eksplejer qal li seta’ ng˙aqad ma’ LA Galaxy proprju qabel Gerrard innifsu. Minflok, hu g˙aΩel li jing˙aqad ma’ New York City FC f’Lulju tal-2014 filwaqt li l-eksplejer ta’ Liverpool g˙aΩel lil LA Galaxy u ng˙aqad mag˙hom proprju dan is-sajf. Lampard, li g˙andu 37 sena, sostna li l-˙in ma kienx wie˙ed opportun biex jimxi lejn LA. Fil-fatt, il-President tal-istess LA Galaxy Chris Klein kien ikkonferma li l-klabb kien viçin ˙afna li jing˙aqad mag˙hom sentejn biss ilu. EKSPLEJER TA’ LIVERPOOL JINGÓAQAD MA’ FC ZURICH

inter v atalanta Ûgur li Inter se jkunu qed ifittxu li jibdew il-Kampjonat Taljan fuq sieq tajba hekk kif dawn se jkunu qed jilqg˙u lil Atalanta fil-Guiseppe Meazza. In-Nerazzuri kienu attivi ˙afna f’dan is-suq tat-trasferimenti tant li l-kowç, Roberto Mancini, irnexxielu jakkwista xejn inqas minn ˙ames plejers s’issa biex b’hekk biddel totalment it-tim li kellu l-ista©un li g˙adda u li spiçça miΩerjament fit-tmien post. L-akkwisti ta’ Geoffrey Kondogbia u Stevan Jovetic intlaqg˙u tajjeb ˙afna u dan hekk kif dan tal-a˙˙ar mistenni jakkumpanja lill-aktar plejer li skurja gowls fis-Serie A, ˙add ˙lief Mauro Icardi.

L-eksdifensur ta’ Liverpool u tal-Finlandja, Sami Hyypia, kien appuntat b˙ala l-kowç il-©did tat-tim Ûvizzeru FC Zurich. Hyypia, li g˙andu 41 sena, iffirma kuntratt ta’ sentejn wara li kien ming˙ajr xog˙ol hekk kif kien irriΩenja minn kowç ta’ Brighton f’Diçembru tal-2014 min˙abba li reba˙ biss 6 log˙biet minn 26. Hu se jkun qed jie˙u t-tmexxija ta’ dan it-tim ming˙and Urs Meier li kien tne˙˙a minn din il-kariga fit-3 ta’ Awwissu li g˙adda ftit wara t-telfa f’darhom kontra r-rivali Grasshopper. Hyypia wkoll kellu perjodu qasir b˙ala kowç ta’ Bayer Leverkusen iΩda tne˙˙a wara sensiela ta’ riΩultati negattivi.

FORMULA 1kullhadd.com kÓ

TELLIEQA NRU

23|08|2015 39

RAPPORT U ANALIÛI TA’ LIAM GAUCI Numru ta’ dawriet 44

X’tyres se jintuΩaw

Temperatura tal-art

Temperatura tal-arja

24°c

23°c

RAI 2 fid-21.00

Ri˙

Umdità

39-50km/hr

Tul tat-tellieqa 308.052kM IL-BELÌJU

Spa-Francorchamps

Spa

Dawra rekord S. Vettel 2009 Rebbie˙ tal-2014 D. Ricciardo

S.Soft

Soft

Medium

Hard

Inter.

Wet

55%

wEÓIDhOM FUQ QUDDIEM G˙ajnejn bosta mid-dilettanti talFormula 1 kienu fuq il-Mercedes ilbiera˙. Dan g˙ax kien hemm kurΩità kbira jekk it-tim ÌermaniΩ kienx kapaçi jer©a’ jqum fuq saqajh wara ddiΩappunt kbir li esperjenza fil-Gran Premju tal-Ungerija. Ir-risposta ta’ dan it-tim ma damitx wisq biex waslet hekk kif fi Q1, kemm Hamilton, kif ukoll Rosberg irnexxielhom jispiççaw fl-ewwel Ωew© poΩizzjonijiet. Dan minkejja l-fatt li kienu l-unika sewwieqa li ma ΩanΩnux ir-roti r-rotob tul l-ewwel sessjoni. Q1 ma offrietx wisq aktar sorpriΩi ˙lief il-prestazzjoni fjakka ferm talMcLaren illi jidhru li g˙amlu pass lura minflok ’il quddiem fi Spa, minkejja ddiversi Ωviluppi li l-Honda introduçew g˙al dan il-Gran Premju. Konfront interessanti Ir-riΩultati li nkisbu mis-sewwieq f’Q2 komplew jikkonfermaw illi l-kompetizzjoni g˙all-ewwel Ωew© poΩizzjonijiet kienet se tkun biss bejn Hamilton u Rosberg li rnexxielhom jibnu vanta©© ta’ madwar 0.800 sekondi meta ˙ar©u bir-roti rotob. Sadanittant, il-Ferrari bdew jag˙tu sinjali çari li kienu se jbatu biex ila˙˙qu. Dan kien ikkonferma lejn nofs din is-sessjoni meta Raikkonen kellu jieqaf f’nofs it-traççat wara li

esperjenza dik illi probabbilment kienet problema fil-magna tieg˙u. Destin simili kellu Verstappen li wkoll esperjenza problemi fil-vettura tieg˙u illi wassluh biex jibqa’ fil-garaxx tul Q2 kollu. Il-battalja g˙ad-d˙ul fi Q3 kienet interessanti ferm u l-klassifika nbidlet bosta drabi fl-a˙˙ar sekondi ta’ Q2. Fil-fatt, dan il-konfront spiçça kien tant mill-qrib illi d-distakk bejn ittielet u l-˙dax-il post kien ta’ biss 0.400.

fost dawn is-sewwieqa u jiggarantixxi tluq interessanti ferm illum. Din kienet is-sitt pole position konsekuttiva g˙al Hamilton. L-a˙˙ar darba li sewwieq g˙amel kisba ta’ din ix-xorta kien bejn it-tmiem tas-sena 2000 u l-2001 meta Michael Schumacher ˙a seba’ poles konsekuttivi. Barra minn hekk, permezz ta’ dan il-pole position, l-g˙axar wie˙ed g˙al dan l-ista©un, Hamilton assigura ru˙u li se jkun l-aktar sewwieq li se jkun kiseb poles fl-2015 u g˙alhekk di©à g˙andu f’idejh il-Pole Position Trophy.

L-ewwel trofew ©ewwa Penalitajiet Hamilton ˙are© ikkargat g˙al Q3 u mill-ewwel impona ru˙u fuq Rosberg b’vanta©© ta’ kwaΩi nofs sekonda fuq il-kollega tieg˙u. Fl-a˙˙ar tas-sessjoni, il-ÌermaniΩ ipprova jnaqqas dan iddistakk, però l-kampjun Brittaniku kien pront biex jer©a’ jikkonferma postu fl-ewwel post b’˙in eççellenti ta’ 1:47.197. Minkejja d-distakk minn malMercedes, il-prestazzjoni ta’ Bottas xorta wa˙da kienet ta’ nota hekk kif saq b’mod kalm u preçiΩ. Il-FinlandiΩ, però, se jkollu joqg˙od b’seba’ g˙ajnejn biex jipprova jiddefendi ttielet post tieg˙u g˙ax id-differenza bejnu u s-sitt sewwieq ta’ warajh kienet ta’ inqas minn 0.300 sekonda. Fatt li jindika livell simili ta’ rendiment

Fl-a˙˙ar, ta’ min isemmi li diversi TIM

sewwieq g˙andhom xi forma ta’ penalità llum. Il-McLarens se jitilqu mill-a˙˙ar poΩizzjonijiet hekk kif Alonso u Button ing˙ataw penalità t a’ t l et i n u ˙ am sa u g ˙ ox r i n po st r i sp et ti v am ent g ˙a x b i dl u di ver si par t ij iet mi l l - pow er uni t tag˙hom. Q ud di em h om s e jk ol l h o m l i l Verstappen li ng˙ata penalità ta’ g˙axar poΩizzjonijiet u se jitlaq mittmintax-il post wara li g˙amel uΩu mis-sitt magna f’dan l-ista©un. Minna˙a l-o˙ra, Grosjean se jitlaq middisa’ post min˙abba li biddel ilgearbox tieg˙u, li ma kinitx intuΩat g˙al sitt tlielaq, il-minimu stipulat mir-regolamenti.

POÛ.

ISEM IS-SEWWIEQ

ÓIN

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

Lewis Hamilton Mercedes 1:47.197 Nico Rosberg ercedes 1:47.655 Valtteri Bottas Williams 1:48.537 * Romain Grosjean Lotus 1:48.561 Sergio Perez Force India 1:48.599 Daniel Ricciardo Red Bull 1:48.639 Felipe Massa Williams 1:48.685 Pastor Maldonado Lotus 1:48.754 Sebastian Vettel Ferrari 1:48.825 Toro Rosso 1:49.771 Carlos Sainz * Se jitlaq mid-disa’ post b’riΩultat ta’ penalità

DISTAKK

+0.458 1.340 1.364 1.402 1.442 1.488 1.557 1.628 2.574

LIL hINN MIÇ-ÇIRkwIT Il-vaganzi tas-sajf spiççaw g˙at-timijiet tal-Formula 1 li fil-jiem li g˙addew iffinalizzaw il-preparamenti tag˙hom g˙at-tieni faΩi tal-ista©un attwali u komplew dawk g˙all-ista©uni li ©ejjin. Madankollu, it-tieni nofs ta’ dan lista©un jaf ikun aktar kwiet milli mistenni hekk kif deçiΩjoni ta’ tim wie˙ed ©abet fi tmiemha ˙afna mill-ispekulazzjoni li normalment tkun assoçjata ma’ dan il-perjodu tas-sena.

Boullier kien aktar ottimista fil-konfront tal-Gran Premju ta’ Singapor hekk kif sostna li dan it-traççat aktar kajman se jinnewtralizza ˙afna middefiçit li l-McLaren g˙andha f’termini ta’ veloçità u g˙andu jg˙in lit-tim jisfrutta a˙jar diversi Ωviluppi ajrudinamiçi li se ji©u introdotti g˙al din ittellieqa. Ritorn tal-ground effect?

SorpriΩa Id-deçiΩjoni inkwistjoni kienet dik talFerrari illi, b’sorpriΩa, g˙aΩlu li jΩommu mag˙hom lil Kimi Raikkonen g˙all2016. Bosta kienu dawk li stennew irrelazzjoni ta’ bejn l-ekskampjun FinlandiΩ u t-tim minn Maranello tintemm fl-a˙˙ar ta’ din is-sena hekk kif is-sewwieq jidher li qieg˙ed ibati biex jaddatta ru˙u g˙all-vetturi ibridi, problema li affettwat il-motivazzjoni tieg˙u b’mod negattiv. Din is-sitwazzjoni g˙amlet lil Valtteri Bottas il-favorit biex jo˙odlu postu wara d-diversi riΩultati tajbin li kiseb mal-Williams. G˙adu mhuwiex çar g˙alfejn il-Ferrari bidlu fehmthom. Però, qieg˙ed ji©i spekulat illi lWilliams talbu €14 miljun lill-Ferrari biex ixolju l-kuntratt minn ma’ Bottas, prezz li t-tim ta’ Maranello apparentament ma kienx lest li j˙allas. Il-permanenza ta’ Raikkonen malFerrari se jkollha effett qawwi fuq issuq tat-trasferimenti tal-Formula 1. Ittluq ta’ Raikkonen kien mistenni li

jag˙ti bidu g˙al ©img˙at ta’ negozjati frenetiçi bit-timijiet jippruvaw jimlew il-postijiet il-vojta tag˙hom bl-a˙jar sewwieq possibbli. Madankollu, issa jidher li Bottas se jkollu jibqa’ mal-Williams g˙al sta©un ie˙or, fatt li g˙alaq il-bieb f’wiçç Button illi kien qed jittama li jing˙aqad mat-tim minn Grove hekk kif ilMcLaren jidhru li jridu jbiddluh ma’ sewwieq aktar Ωag˙Ωug˙. Tlielaq diffiçli Sadanittant, Button u Alonso kienu qeg˙din jittamaw li l-McLaren jag˙mlu qabΩa fil-kwalità fil-Gran Premju talBel©ju fejn il-Honda mistennijin li jip-

provdulhom magni aktar avvanzati. Madankollu, Eric Boullier, ir- racing director ta’ dan it-tim, g˙amilha çara li din it-tellieqa se tkun diffiçli ˙afna g˙all-McLaren. Id-direttur FrançiΩ sostna li dawn lavvanzi mhumiex se jkunu kbar biΩΩejjed biex jinnewtralizzaw id-defiçit kbir li t-tim g˙andu f’termini ta’ rendiment ikkumparat mal-Mercedes u l-Ferrari. Barra minn hekk, huwa ma eskludiex problemi o˙ra ta’ affidabbiltà hekk kif il-Gran Premju ta’ Spa huwa wie˙ed mill-aktar diffiçli fejn jid˙ol l-istrapazz fuq il-magni. Dawn id-diffikultajiet mistennijin li jippersistu f’Monza, çirkwit b’karatteristiki simili g˙al dawk tal-Bel©ju. Però,

Sadanittant, it-timijiet kollha g˙adhom g˙addejjin bil-preparamenti tag˙hom g˙ar-riformi kbar li mistennjin li jse˙˙u fl-2017. Nhar it-Tlieta li g˙adda saret laqg˙a bejn il-kapijiet tat-dipartimenti tekniçi tat-timijiet kollha li ppruvaw jaslu g˙al qbil dwar modi kif jistg˙u jΩidu l-veloçità u l-ispettaklu tat-tlielaq. Minn din il-laqg˙a ˙are© çar illi t-timijet se jkunu qeg˙din jiffukaw fuq tibdil konsiderevoli fil-©ewna˙ ta’ quddiem, illi attwalment g˙andu rwol çentral fil-©enerazzjoni ta’ downforce talvetturi. Fl-a˙˙ar snin, dan ir-rwol fisser illi l-vetturi tilfu ˙afna mill-istabbiltà tag˙hom meta kienu wara kompetitur ie˙or hekk kif l-influss tal-arja ji©i m˙arbat. G˙aldaqstant, it-timijiet qeg˙din ifittxu modi kif id- downforce jista’ ji©i ©©enerat prinçiparjament mill-qieg˙ tal-vetturi, permezz ta’ metodu mag˙ruf b˙ala ‘ground effect’. Dan liΩvilupp mistenni li jwassal biex il©wiena˙ ta’ quddiem ikunu anqas kumplessi u jΩid l-opportunità ta’ qbiΩ waqt it-tlielaq.

40 23|08|2015

kullhadd.com

KÓ LoKALI

TEWMIN JEW KELB U QATTUS?

Leo Brincat Ministru g˙all-IΩvillup Sostenibbli, l-Ambjent u t-Tibdil fil-Klima

G˙alkemm sa xi ftit taΩ-Ωmien ilu l-ambjent u n-negozju/kummerç kienu jitqiesu b˙ala kelb u qattus, illum jidher li kulma tmur il-folja qed tinqaleb sew. Anke fl-aktar pajjiΩi mbieg˙da. Dan mhux qed jg˙iduh biss nies fin-negozji li di©à wrew bil-provi li verament jemmnu fl-iΩvilupp sostenibbli iΩda qed jg˙iduh ukoll bosta nies mid˙la sew u esperti f’oqsma tal-klima u tal-ambjent. InkluΩi eksuffiçjali g˙oljin tanNazzjonijiet Uniti. Il-KE nnifisha qed targumenta b’dan il-mod wkoll, sa˙ansitra f’oqsma sensittivi b˙al fejn tid˙ol il-bijodiversità. Na˙seb il-punt tat-tluq g˙andu jkun li rridu naççettaw li t-tkabbir ekonomiku u liΩvilupp sostenibbli huma komplimentari ma’ xulxin u sa˙ansitra ma jistg˙ux jg˙addu ming˙ajr xulxin. Bosta kumpaniji li llum dejjem qed jikbru fl-g˙add qeg˙din ibiddlu l- business models tag˙hom f’mudelli li juru g˙arfien s˙i˙ g˙all-importanza tas-sostennibbiltà kif wkoll g˙all-˙tie©a li ji©i indirizzat it-tibdil fil-klima. Is-settur privat madwar iddinja qed ja˙dem aktar minn qatt qabel biex jo˙loq soçjetà sostenibbli u qed jiΩviluppa g˙aΩliet ©odda ta’ investiment li juru g˙arfien s˙i˙ g˙all-aktar xejriet riçenti f’oqsma vitali b˙all-klima, ener©ija, ikel, ilma u skarsità. G˙add ©mielu ta’ banek kummerçjali kbar qeg˙din jaqilbu l-prijoritajiet tag˙hom

g˙allfinanzjament ta’ ener©ija alternattiva ta’ kull tip, kif ukoll g˙al teknolo©iji ©odda li juru g˙arfien s˙i˙ g˙all-fatt li ma tistax til˙aq miri importanti ambjentali u ta’ sostenibbiltà jekk tibqa’ timxi fuq tip ta’ investimenti business as usual. Is-Citigroup dan l-a˙˙ar wieg˙du investiment ta’ madwar $100 biljun fi pro©etti ambjentalment sostenibbli, filwaqt li d-Deutsche Bank, li ricentement ing˙aqad malGreen Climate Fund, huwa mag˙ruf li qed jiffinanzja pro©etti marbutin mal-ener©ija rinovabbli, l-effiçjenza fl-uΩu tal-ener©ija kif ukoll f’g˙add ta’ teknolo©iji li jipprovdu opportunità g˙all-investituri ˙erqana biex ipo©©u flushom fi prodotti sostenibbli. Wa˙da miç-çwievet g˙al dawn is-suççessi hija l-inno-

vazzjoni. Il-kumpanija Uniliver dan la˙˙ar ©iet irrappurtata li g˙arfet dan proprju biex tag˙ti spinta lit-tkabbir fil-bejg˙ tag˙ha wara n-nuqqas ta’ bejg˙ li ˙abbtet wiççha mieg˙u. Meta kont fuq xog˙ol talGvern fil-Korea t’Isfel kelli laqg˙a interessanti ˙afna ma’ Yvo de Boer, li kien Segretarju EΩekuttiv dwar il-Klima finNazzjonijiet Uniti – kariga li qablu okkupa b’˙ila kbira lMalti Michael Zammit Cutajar – iΩda li issa qed imexxi dak li jissejja˙ The Global Green Growth Institute. Wie˙ed mill-punti li j˙obb jag˙mel anke fil-kitba tieg˙u hi li l-e˙fef triq fil-kummerç taf tkun dik li tie˙u l-anqas riskji possibbli; iΩda anke dan huwa ˙sieb Ωbaljat g˙ax meta jinvestu f’ener©ija li tni©©es, ˙afna

nies spiss jinsew il-kontijiet ©odda Ωejda fi spejjeΩ g˙assa˙˙a tal-bniedem li l-pajjiΩi tag˙hom ikollhom i˙allsu min˙abba deçiΩjonijiet strate©içi Ωbaljati b˙al dawn. Kwotazzjoni tieg˙u li dejjem baqg˙et timpressjonani hi din: If green was easy, we would not need sustainable development goals, climate negotiations, most of the organisations or for that matter environment ministries. Li kieku biex taqleb g˙al investimenti sostenibbli u ‘˙odor’ kienet xi ˙a©a façli, kieku ma kienx ikun hemm bΩonn il-miri g˙all-iΩvilupp sostenibbli li llum huma aççettati globalment, in-negozjati dwar il-klima, il-biçça l-kbira mill-organizzazzjonijiet tanNazzjonijiet Uniti, kif ukoll talMinisteri tal-Ambjent infushom! Meta l-qasma bejn is-sinjuri u l-foqra qed tikber fid-dinja anke f’pajjiΩi li ekonomikament sejrin tajjeb, bilfors huwa me˙tie© li tikber it-tfittxija g˙al mudelli ©odda ta’ tkabbir ekonomiku li huma finanzjarjament, ekonomikament, ambjentalment u anke soçjalment responsabbli. Dan kollu juri li jista’ jkun g˙adna ftit ’il bog˙od biex lambjent u n-negozju jitqiesu b˙ala tewmin. IΩda Ωgur li ma g˙andhom qatt jibqg˙u j˙arsu lejn xulxin b˙ala kelb u qattus, speçjalment jekk it-tnejn verament jemmnu f’çerti valuri. Li huwa Ωgur huwa li llum qabel g˙ada jridu ja˙dmu, ja©ixxu u juru li verament huma a˙wa.