KullHadd 31.08.2014 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

IL-FEsTI

TA’ MARIJA BAMBINA U sANTA KATARINA Il-Óadd 31 ta’ Awwissu, 2014 Óar©a Nru 1,103

Ara pa©na 21

Prezz ›0.80

Ritratt: COSPICUA HERITAGE SOCIETY

NIFs ÌDID GÓAL BORMLA

“Il-pro©ett tal-Baçir Numru 1 ˙alla impatt ambjentali poΩittiv ferm filwaqt li tana tama ©dida, g˙ax Bormla g˙andha potenzjal li tkun wa˙da fost l-isba˙ bliet.” Hekk sostniet ma’ din il-gazzetta s-Sindku ta’ Bormla Alison Zerafa Civelli dwar il-pro©ett tal-baçir li kien ilu 20 sena abbandunat minn gvernijiet Nazzjonalisti. Is-Sindku Ωiedet tg˙id li l-pro©ett ta spinta ’l quddiem lill-komunità u ta l-kulur lill-belt. Barra minn hekk se jkun qed ikompli jg˙aqqad lill-BormliΩi mal-©irien tag˙hom. “Ninsab fiduçjuΩa li hekk kif iΩ-Ωona tkompli tevolvi se jkollha impatt ekonomiku poΩittiv. In˙e©©e© lill-organizzaturi jitfg˙u g˙ajnejhom fuq dan il-

TKABBIR EKONOMIKU

post u jorganizzaw attivitajiet kulturali, soçjali u ta’ divertiment ˙alli nag˙tu aktar possibbiltajiet lill-Maltin li ji©u jΩuruna,” sa˙qet is-Sindku. Filwaqt li rringrazzjat lill-Gvern u lill-Ministru Joe Mizzi, is-Sindku esprimiet dan il-pro©ett b˙ala nifs ©did g˙al Bormla. Dwar dan il-pro©ett tkellmu wkoll ma’ din il-gazzetta residenti u negozjanti f’Bormla. Ara pa©ni 4 u 5

FTEHIM TA’ KOLLABORAZZJONI

MEMORJI TAL-BIDU TAL-FÛL

Malta re©g˙et ©iet ikklasifikata fost l-aqwa pajjiΩi fiΩ-Ûona Ewro f’dak li huwa tkabbir ekonomiku. PajjiΩna rre©istra tkabbir ta’ 2.9% fil-Prodott Domestiku Gross meta mqabbel mal-istess perjodu tas-sena l-o˙ra. Dan it-tkabbir ekonomiku jidher li qed ikollu impatt poΩittiv ukoll fuq l-impjiegi, hekk kif g˙al darb’o˙ra r-rata ta’ qg˙ad kienet ikkonfermata b˙ala l-inqas wa˙da minn mindu l-Eurostat bdiet ti©bor din l-informazzjoni.

Din il-©img˙a s-Segretarju Parlamentari g˙asSa˙˙a wasal g˙al ftehim mal-Organizzazzjoni Dinjija g˙as-Sa˙˙a illi se jipprovdi l-g˙ajnuna teknika, kif ukoll finanzjarja, biex pajjiΩna jimplimenta l-politika tas-sa˙˙a tieg˙u. B’mod partikolari, dan se jg˙in lil Malta biex tlesti n-National Food Consumption Survey li g˙addej b˙alissa f’pajjiΩna, li se jintuΩa biex l-awtoritajiet ikunu jistg˙u jindirizzaw il-problema tal-obeΩità.

Frans Massa, wie˙ed mill-ewwel fundaturi talG˙aqda Ûg˙aΩag˙ Laburisti, jitkellem dwar ilmemorji li g˙andu tal-bidu nett ta’ din lg˙aqda lura fis-snin erbg˙in, u l-attivitajiet kbar li kienet organizzat fuq livell nazzjonali. Massa jitkellem ukoll dwar il-bidliet li kien g˙addej minnhom il-Partit Laburista f’dawk iΩΩminijiet bikrija.

Ara pa©na 2

Ara pa©na 3

Ara pa©ni 6 u 7

02 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ LOKALI

STAMPA EKONOMIKA POÛITTIVA Figuri ppubblikati din il©img˙a mill-Uffiççju Nazzjonali tal-Istatistika (NSO) urew li fittieni kwart tal-2014 it-tkabbir ekonomiku Ωdied b’ 2.9% meta ikkumparat mal-istess perjodu tas-sena l-o˙ra. Min-na˙a lo˙ra, matul l-ewwel sitt xhur ta’ din is-sena l-ekonomija Maltija kibret bi 3.4%. F’termini nominali Ω-Ωieda fil-Prodott Domestiku Gross kienet ta’ 4.2%, illi mistennija li t˙alli impatt favorevoli fuq ilfinanzi pubbliçi ta’ pajjiΩna u ssa˙˙a˙ il-poΩizzjoni ta’ Malta meta ti©i biex tindirizza ddefiçit u d-dejn tag˙ha.

nies ifittxu x-xog˙ol f’Malta naqas b’aktar minn elfejn persuna. Ir-rata ta’ qg˙ad fost iΩΩg˙aΩag˙ ukoll baqg˙et relattivament baxxa, tant li hija l˙ames l-inqas fost il-pajjiΩi talUnjoni Ewropea, u hija inqas minn terz ta’ dik irre©istrata filpajjiΩi ©irien tag˙na. Maqtug˙in mir-realtà

Kunfidenza Fi stqarrija ma˙ru©a millMinisteru g˙all-Finanzi, ilMinistru Edward Scicluna laqa’ dawn il-figuri poΩittivi b’sodisfazzjon u nnota li llum Malta qieg˙da fost l-aqwa fiΩ-Ûona Ewro fejn jid˙ol it-tkabbir ekonomiku. Fil-fatt, jekk wie˙ed jara l-figuri ppubblikati fl-14 ta’ Awwissu fil-Flash Estimate talEurostat, isib li fit-tieni kwart ta’ din is-sena Malta kienet fissitt post fost il-PajjiΩi Membri tal-Unjoni Ewropea u t-tieni fost dawk fiΩ-Ûona Ewro fejn jid˙ol ir-rendiment ekonomiku. Il-Ministru Scicluna attribwixxa dawn il-figuri inkora©ganti g˙aΩ-Ωieda filkonsum privat, kif ukoll linvestiment, sinjali li juri kunfidenza fil-futur ekonomiku ta’ pajjiΩna. Fost l-o˙rajn, din ilkunfidenza tirriΩulta mill-fatt li kien hemm Ωieda fil-kumpens g˙all-impjegati ta’ €52.4 miljun,

filwaqt li n-negozji esperjenzaw Ωieda ta’ €13.3 miljun filprofitti tag˙hom. Iktar investiment barrani Din ma kinitx l-uniku a˙bar tajba g˙all-ekonomija Maltija. Dan g˙aliex ftit tal-jiem ilu ˙ar©et statistika separata millNSO li kkonfermat li kien hemm Ωieda ta’ ‘l fuq €200 miljun fl-Investiment Barranin Dirett (FDI) fl-2013, ikkumparat mas-sena ta’ qabel. IΩ-Ωieda li ©iet re©istrata kienet tikkuntrasta ferm max-xenarju li kellna bejn l-2009 u l-2012 fejn kien hemm rigressjoni notevoli fl-FDI. B’hekk insibu li l-investiment f’diversi setturi produttivi, li

huma marbutin mat-tkabbir ekonomiku u l-˙olqien talimpjiegi, Ωdied b’mod konsiderevoli fl-2013. Óarsa iktar mill-viçin lejn dawn is-setturi turi li fejn jid˙ol it-trasport, lakkomodazzjoni u s-suq talproprjetà kien hemm Ωieda ta’ €56.6 miljun fl-investiment. Barra minn hekk, is-setturi professjonali, xjentifiçi u tekniçi raw Ωieda ta’ €13 miljun fl-investiment fl-2013, ikkumparat mat-tnaqqis ta’ €8.5 miljun li kien irre©istrat fl2012. Is-settur tal-manifattura wkoll ra qabΩa kbira fl-investiment ikkumparat mal-2012 hekk kif dan mar minn bilanç negattiv ta’ €82 miljun g˙al wie˙ed poΩittiv ta’ €90.1 miljun biex

issa ©ie l-ikbar kontributur fejn jid˙ol l-Investiment Barrani Dirett. Óolqien tax-xog˙ol Din iΩ-Ωieda fl-investiment f’pajjiΩna qieg˙da jkollha effett poΩittiv fuq il-˙olqien talimpjiegi hekk kif, g˙at-tieni xahar konsekuttiv, Malta kellha rata ta’ qg˙ad ta’ 5.7%, l-inqas rata qatt irre©istrata minn meta l-Eurostat bdiet ti©bor din listatistika. B’hekk, pajjiΩna b˙alissa g˙andu t-tielet l-inqas rata ta’ qg˙ad fost il-pajjiΩi talUnjoni Ewropea, og˙la biss minn dik fl-Awstrija u l-Ìermanja. Skont il-Eurostat, minn Ottubru ’l hawn, in-numru ta’

Dan jikkuntrasta mhux ftit malmessa©©i ta’ biΩa’ li konna nisimg˙u mill-esponenti ewlenin tal-OppoΩizzjoni, li kienu qeg˙din jg˙idu li Malta kienet qed tiffaççja kriΩi filqasam tal-impjiegi, tant li kienu bassru li r-rata tal-qg˙ad f’Malta kienet dalwaqt se taqbeΩ it-8%. Fi stqarrija ma˙ru©a millGvern dwar din il-kwistjoni, huwa qal li din l-istatistika tindika bl-aktar mod çar kemm it-tbassir ekonomiku talOppoΩizzjoni kien Ωbaljat u maqtug˙ mir-realtà. PajjiΩna mhux talli mhux qed jiffaççja kriΩi f’dan il-qasam imma, b˙alma qed ji©ri f’oqsma o˙ra, qed ji©i minn ta’ quddiem fost il-pajjiΩi Ewropej. “Waqt li l-OppoΩizzjoni tibqa’ tg˙id li pajjiΩna jinsab f’morsa ekonomika, il-fatti kollha jikkonfermaw kemm dan ilGvern qed jie˙u miΩuri li jistimulaw l-ekonomija, jinçentivaw il-˙olqien tal-impjiegi, u jo˙olqu klima ta’ ser˙an ilmo˙˙ g˙al min irid jinvesti. Din il-bidla poΩittiva qed tfisser kwalità ta’ ˙ajja a˙jar g˙all-familji Maltin u G˙awdxin,” temmet tg˙id din l-istqarrija.

GVERN LI DAÓAL B’ENERÌIJA U IMPENN Gvern Laburista da˙al b’ener©ija u impenn iktar milli kien da˙al Gvern Nazzjonalista wara l-elezzjoni tal-2008. Dan qalu l-Whip tal-Grupp Parlamentari Laburista Carmelo Abela, meta mistoqsi minn din il-gazzetta rigward ix-xog˙ol parlamentari matul din il-le©iΩlatura. Bejn it-8 ta’ Marzu 2008 u t-8 ta’ Marzu 2009, Gvern Nazzjonalista kien ippubblika fil-Parlament 13-il Att, 21 Abbozz u 319-il AvviΩ Legali. B’kuntrast, bejn id-9 ta’ Marzu 2013 u d-9 ta’ Marzu 2014, Gvern Laburista ppubblika 20 Att, 32 Abbozz, u 333 AvviΩ

Legali. Iç-çifri tal-ewwel sena ta’ Gvern Laburista qabΩu l-medja tal-ewwel sena tal-gvernijiet Nazzjonalisti mill-1987 sal-lum. Il-medja ta’ gvernijiet Nazzjonalisti kienet ta’ 17-il Att, 24 Abbozz, u 328 AvviΩ Legali. Il-Whip Laburista Ωied jg˙id li dan kollu jixhed l-impenn tal-Gvern biex permezz talli©ijiet iwettaq il-programm elettorali. Fost liktar tibdiliet importanti fil-li©i kellna lunjonijiet çivili, il- whistleblower’s , ilpreskrizzjoni tal-politiçi, u d-dritt ta’ unjin lill-korpi dixxiplinati.

ANZJANA FIL-PERIKLU TAL-MEWT

Mara ta’ 79 sena, residenti Marsaxlokk, tinsab fil-periklu li titlef ˙ajjitha wara li lbiera˙ kienet involuta f’inçident tat-traffiku fi Triq iΩ-Ûejtun, Marsaxlokk. JirriΩulta li l-mara kienet qed issuq il-vettura tag˙ha tat-tip Fiat, direzzjoni minn Bir id-Deheb lejn Marsaxlokk, meta g˙al xi ra©uni kellha impatt ma’ vettura tat-tip Toyota li kienet ipparkjata. Il-mara ttie˙det l-Isptar Mater Dei fejn ©iet iççertifikata li qed issofri minn ©rie˙i serji u tinsab fil-periklu tal-mewt.

LOKALI KÓ

31|08|2014 03

kullhadd.com

“MA RRIDU NAGÓLQU L-BIEB F’WIÇÇ ÓADD” Dr George Vella Iktar kmieni din il-©img˙a, ilMinistru g˙all-Affarijiet Barranin George Vella attenda jumejn ta’ laqg˙at informali f’Milan flimkien mal-Ministri g˙all-Affarijiet Barranin l-o˙ra ta˙t il-Presidenza Taljana talKunsill tal-Unjoni Ewropea. Fost is-su©©etti diskussi kien hemm il-kriΩi fl-Ukraina, isSirja, l-Iraq, il-Libja u lproçess g˙all-Paçi fil-Lvant Nofsani.

Kummissjoni Internazzjonali g˙al Rikonçiljazzjoni Nazzjonali. T˙assib serju

Iraq ie˙or? Fl-interventi li g˙amel ilMinistru Vella sa˙aq li, jekk ma ting˙atax l-attenzjoni me˙tie©a b’mod ur©enti, kien hemm il-periklu li l-Libja ssir Iraq ie˙or wara biebna. Huwa spjega fid-dettall il-kumplessità tas-sitwazzjoni, it-tibdil kontinwu li g˙addej, u liΩvolti li tista’ tie˙u sitwazzjoni daqshekk delikata. Huwa wissa wkoll kontra ind˙il militari, u sa˙aq li xog˙olna huwa li ng˙inu lilLibja ssolvi l-problemi. Il-Ministru Vella qal li,

minkejja li pajjiΩna jirrikonoxxi biss lill-Gvern ta’ Tobruk b˙ala l-unika amministrazzjoni le©ittima, irridu nisimg˙u lil kul˙add u ma

nag˙lqu l-bieb f’wiçç ˙add. Huwa rrakkomanda li ting˙ata l-g˙ajnuna teknika, umanitarja u politika kollha possibbli, jinΩamm djalogu

miftu˙ ma’ kull fazzjoni li hemm fil-Libja, ting˙ata lg˙ajnuna biex ji©i kkontrollat it-tixrid tal-armi u l-munizzjon, kif ukoll titwaqqaf

Il-Ministru Vella g˙amel referenza wkoll g˙al-Lvant Nofsani fejn fa˙˙ar il-waqfien mill-©lied li kien innegozjat mill-E©ittu u esprima t-tama li dan iwassal g˙al proçess konkret li jassigura l-paçi firre©jun. Il-Ministru qal li jemmen li s-sitwazzjoni umanitarja f’GaΩa hija tal-biΩa’ u li lIΩrael, filwaqt li kellu d-dritt kollu jiddefendi ru˙u, seta’ la˙aq l-g˙anijiet tieg˙u b’anqas forza, ˙erba u mwiet. Dr Vella tkellem ukoll dwar is-sitwazzjoni fl-Ukraina, fejn wera t˙assib serju dwar dak li qieg˙ed ise˙˙ fin-na˙a talLvant tal-pajjiΩ, illi ma jirriflettix il-weg˙diet illi qeg˙din jing˙ataw ta’ spiss min-na˙a tar-Russja u nnota li hemm qbil li, jekk l-affarijiet ma jirran©awx ru˙hom, ikun hemm il-possibbiltà ta’ aktar sanzjonijiet.

€500,000 TA’ FONDI GÓAJNUNA TEKNIKA U FINANZJARJA GÓAL MALTA EWROPEJ GÓALL-NGOs

Din il-©img˙a s-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne u d-Direttriçi Re©jonali g˙all-Ewropa tal-Organizzazzjoni Dinjija g˙as-Sa˙˙a (WHO)

Zsuzsanna Jakab iffirmaw Ftehim Bijennali ta’ Kollaborazzjoni fis-Settur tas-Sa˙˙a bejn Malta u din l-organizzazzjoni internazzjonali. Iç-çerimonja tal-iffirmar saret fl-Uffiççju Regjonali Ewropew tal-WHO f’Copenhagen waqt li Dr Fearne kien qieg˙ed fuq Ωjara uffiçjali. Il-Ftehim Bijennali ta’ Kollaborazzjoni jippermetti lillOrganizzazzjoni Dinjija g˙as-Sa˙˙a illi tipprovdi lg˙ajnuna teknika, kif ukoll finanzjarja, biex pajjiΩna jimplimenta l-politika tas-sa˙˙a tieg˙u. B’mod partikolari, il-WHO se tg˙in lil Malta biex tlesti n-National Food Consumption Survey li g˙addej b˙alissa f’pajjiΩna, illi se jintuΩa biex lawtoritajiet ikunu jistg˙u jindirizzaw il-problema tal-obeΩità li qieg˙da ssir prevalenti fost il-Maltin. Is-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a sostna li dan il-ftehim se jpo©©i lil Malta f’poΩizzjoni ta’ tmexxija fost il-WHO Small Countries Project, li g˙andu l-mira prinçipali li jΩid il-kooperazzjoni fissettur tas-sa˙˙a bejn il-pajjiΩi li g˙andhom popolazzjoni ta’ inqas minn miljun ru˙. Sadanittant, Dr Fearne ppresieda fuq sessjoni talOrganizzazzjoni Dinjija tas-Sa˙˙a li indirizzat it-tibdil fil-klima u s-sa˙˙a fil-kwartieri ©enerali talWHO, f’Ìinevra.

Is-Segretarju Parlamentari g˙allFondi Ewropej Ian Borg qal li mit-tieni sej˙a tal-GAL Majjistral ta˙t il-miΩura 413.6 ‘Support g˙al Infiq Kapitali minn Entitajiet Kulturali u Artistiçi’ se jkunu jistg˙u jibbenefikaw ukoll g˙aqdiet mhux governattivi u volontarji li ja˙dmu fil-qasam talarti u l-kultura u mhux biss

intrapriΩi mikro u Ωg˙ar. Kif kien im˙abbar aktar kmieni din il©img˙a s-somma allokata g˙al din is-sej˙a hija ta’ €500,000. Dr Borg qal dan waqt li kien qed jinawgura pro©ett millKumitat tal-IT fi ˙dan il-KaΩin Banda San Filep li ©ie ffinanzjat minn fondi Ewropej ta˙t ilYouth in Action Programme. Permezz ta’ dan il-pro©ett ©ew installati kameras tas-sigurtà, kompjuters, sistema ta’ WiFi u apparat sabiex jinΩammu kopji ta’ kull dokument fil-KaΩin Banda San Filep, biex jiffaçilitaw il-lezzjonijiet tal-muΩika, u biex kull minn jattendi l-kaΩin ikun jista’ juΩa l-internet b’xejn. Is-Segretarju Parlamentari fa˙˙ar lil dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ g˙ax permezz tal-inizjattiva tag˙hom se juru li, jekk uΩati b’g˙aqal, l-g˙odod provduti mill-IT jistg˙u jiffaçilitaw il˙idma tal-g˙aqdiet mhux governattivi.

04 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ LokALI

IS-SAGA TWILA TAL-BAÇIR Minkejja li g˙ad baqa’ xi xog˙lijiet ta’ tisbi˙ u restawr fiΩ-Ωoni tal-madwar, illum il-pro©ett ta’ Baçir Numru 1 f’Bormla huwa lest u jista’ jitgawda mir-residenti u dawk kollha li jΩuru din il-belt. Gvern Laburista lesta dan il-pro©ett xahar qabel iΩ-Ωmien imwieg˙ed, b’kuntrast ma’ gvernijiet Nazzjonalisti preçedenti li g˙amlu 20 sena s˙a˙ ikaxkru saqajhom fuq dan il-pro©ett. F’dan is-servizz nag˙tu ˙arsa lejn is-saga twila li g˙addew minnha l-BormliΩi b’rabta mal-pro©ett tal-Baçir.

Qabel

Wara

1994-1996 Kien proprju fis-sena 1994 meta, sentejn qabel l-elezzjoni ©enerali tal-1996, il-Gvern Nazzjonalista mmexxi minn Eddie Fenech Adami kien wieg˙ed lill-poplu BormliΩ li se jitne˙˙a darba g˙al dejjem il-Baçir Numru 1 u tkun Ωviluppata Ωona ta’ rikreazzjoni minfloku. Din iΩ-Ωona ta’ rikreazzjoni mwieg˙da kienet tinkludi pont, appartamenti, lukanda, ristoranti, kumpless kbir tal˙wienet, jott marina, u funtana, fost ˙afna affarijiet o˙ra.

1998-2003 Meta fl-1998 il-Partit Nazzjonalista re©a’ ˙a t-tmun tal-pajjiΩ f’idejh, g˙al darb’o˙ra re©a’ sostna li l-pro©ett tal-Baçir Numru 1 f’Bormla se jsir realtà. F’din is-sena stess, il-Partit Nazzjonalista kien ˙abbar li kienu bdew diskussjonijiet dwar l-iΩvilupp ta’ dan il-baçir, tant li sentejn wara kienu anke ©ew ippubblikati numru ta’ proposti dwar l-iΩvilupp kummerçjali u residenzjali tal-baçir. Il-weg˙diet fierg˙a ta’ Gvern Nazzjonalista komplew jiΩdiedu. Dan g˙ax fl-2002 kien hemm espansjoni fil-proposti, tant li kienu qeg˙din jinkludu wkoll façilitajiet ta’ uffiçini, ©onna, banek u ristorant f’nofs ta’ ba˙ar. Erba’ snin mimlijin weg˙diet li kienu g˙adhom reali biss fuq il-karta u ming˙ajr xejn konkret.

2003-2008 Waslet elezzjoni ©enerali o˙ra u, minkejja li kienu g˙adu ma sar xejn minn dak li kien wieg˙ed fis-snin ta’ qabel, ftit qabel l-elezzjoni ©enerali tal-2003 il-Gvern Nazzjonalista kompla jimla’ bix-xema’ lill-BormliΩi, tant li b’˙afna kliem sabi˙ u xinxilli kien qalilhom li b’dan il-pro©ett kien se ji©©enera attività ekonomika kbira li minnha se jgawdu Malta kif ukoll G˙awdex. G˙al darb’o˙ra l-Partit Nazzjonalista kien re©a’ reba˙ l-elezzjoni tal-2003 iΩda, kif jg˙id il-Malti, il-lupu jbiddel sufu imma l-vizzju ma jbiddlux. Dan g˙ax ftit wara li Lawrence Gonzi la˙aq Prim Ministru, huwa sostna li x-xog˙lijiet fuq il-baçir kienu g˙adhom se jibdew. Apparti hekk, fi Frar tal-2005, sentejn wara li tela’ fil-Gvern, ilKabinett Nazzjonalista kien approva l-pjan inizzjali dwar l-iΩvilupp tal-baçir f’Bormla. F’Ìunju ta’ dik l-istess sena, Gvern Nazzjonalista kien ˙are© sej˙a ta’ interess g˙all-iΩvilupp tal-baçir u, f’Marzu tas-sena ta’ wara, infet˙u negozjati mal-konsorzju Romegas. Wara dawn it-ta˙ditiet kollha, fost il-fta˙ir ta’ Gvern Nazzjonalista li g˙andu g˙al qalbu l-poplu tan-Nofsinhar ta’ Malta, ˙abbar li x-xog˙ol fuq il-baçir kien ippjanat li jibda fl-2007, bl-ispiΩa stmata tkun dik ta’ €27 miljun. Il-Ministru responsabbli g˙al dan il-pro©ett ta’ dak iΩ-Ωmien, Jesmond Mugliett, kien iddikjara li hemm interess kbir minn Ωviluppaturi u kien issemma li dan l-interess kien wie˙ed globali g˙ax kien ©ej minn madwar id-dinja kollha, fosthom mill-kumplament talEwropa, mill-Asja u sa˙ansitra mill-Istati Uniti.

2008-2013 Mill-kliem g˙all-fatti hemm ba˙ar jikkumbatti – dan g˙ax in-negozjati ˙adu Ωvolta mhux mistennija meta Gvern Nazzjonalista ddeçieda li l-iΩvilupp kummerçjali u dak residenzjali g˙andu jonqos. Iktar tard f’din il-le©iΩlatura kien hemm xnig˙at ukoll li l-villa©© tas-snajja’ f’Ta’ Qali seta’ ji©i rilokat u mçaqlaq lejn iΩ-Ωona tal-pro©ett ta’ Bormla, liema pro©ett qatt ma wasal. Fid-dawl ta’ dan kollu, fl-2009, il-Ministru Austin Gatt kien ˙abbar li n-negozjati bejn il-Gvern u Romegas (ilkonsorzju responsabbli mill-pro©ett tal-baçir) kienu fallew g˙al kollox. Biex dan il-falliment finnegozjati jittaffa b’xi mod, il-Ministru Gatt kien ˙are© bi pjani ©odda, fosthom li kmieni fl-2010 kellu jinbeda xog˙ol fuq il-Baçir Numru 1. Il-kawΩa tal-falliment tan-negozjati mar-Romegas se˙˙ min˙abba li ng˙ad li dan l-istess konsorzju ma kienx ippreΩenta l-garanziji bankarji tieg˙u u lanqas ma kien g˙ad hemm qbil fuq id-disinji infrastrutturali tal-pro©ett. Dan il-pro©ett kien stmat li se ji©i jiswa madwar €47 miljun.

2013-2014 Gvern Laburista, Gvern li jwettaq, u hekk g˙amel mal-poplu BormliΩ. Dan g˙ax wara dan it-tkaxkir tas-saqajn g˙al g˙exieren ta’ snin, il-pro©ett ta’ Bormla tlesta minn Gvern Laburista fi Ωmien sena u ˙ames xhur minn mindu tela’ fil-Gvern. Fi kliem ilMinistru responsabbli g˙at-Trasport u l-Infrastruttra Joe Mizzi dan il-pro©ett huwa “bidu ©did g˙all-Kottonera” u xhieda li l-Gvern preΩenti qed ja˙dem qatig˙ biex dak li wieg˙ed verament iwettqu u ma j˙allix sal-a˙˙ar tal-le©iΩlatura biex jitwettqu pro©ett ma©©uri li ilhom imwieg˙da g˙al tul ta’ Ωmien minn gvernijiet Nazzjonalisti.

LokALi kÓ

31|08|2014 05

kullhadd.com

oPPortunitAjiet ÌoddA tA’ tAÓriÌ

X’jAÓSbu? L-iktar li ntlaqtu minn dan il-pro©ett huma bla dubju r-residenti u n-negozjanti ta’ Bormla. Kien g˙alhekk li staqsejna lilhom x’ja˙sbu minn dan il-pro©ett u kif se taffetwahom it-tlestija tieg˙u.

“Fl-inawgurazzjoni kwaΩi qabiΩli d-dmug˙” JOYCE AQUILINA 56 sena, residenta “G˙amilna snin tal-biΩa’ meta l-pro©ett kien waqaf. Konna ng˙addu bit-tfal kuljum g˙all-iskola mit-tajn jew mit-trab. Illum tara differenza kbira. Fl-inawgurazzjoni kwaΩi qabiΩli d-dmug˙, u ftakart f’missieri li kien patrijott BormliΩ. Illum hawn fejn to˙ro© u tippassi©©a, u jalla n-nies jibΩg˙u g˙alih g˙ax g˙andna pro©ett biex nitkess˙u. L-uniku t˙assib kien fuq in-nuqqas ta’ parke©©, imma issa jidher li dik se ti©i solvuta bit-tender g˙allparke©© f’Santa Margerita.”

“G˙ola l-valur tal-proprjetà LYDON VELLA 22 sena, resident “Il-pro©ett huwa sempliçi, iΩda modern, sabi˙ u ta’ kul˙add. Qabel tlesta l-pro©ett, wara t-8.00 ta’ filg˙axija, lanqas kont tara lil ˙add, u kien hawn problemi ta’ trabijiet u kon©estjoni tat-traffiku. Illum qed nara ˙afna iktar nies. Li qed jidhru koroh b˙alissa huma s-settijiet ta’ warehouses dilapidati, iΩda jidher li se jsir ir-restawr fuqhom ukoll. Nista’ ng˙id li bit-tisbi˙ li sar g˙ola l-valur tal-proprjetà f’Bormla, u hemm il-potenzjal li jkompli jikber. Issa hawn ukoll Ωew© kafetteriji u hemm tliet applikazzjonijiet g˙al guest houses, u b’hekk in˙oss li se jkun hemm ukoll opportunitajiet ta’ xog˙ol g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙. Ta’ dan kollu nixtieq nirringrazzja lillGvern.”

“Il-pro©ett se jattira iktar turisti” DAWN CUTAJAR Koproprjetarja tar-Rolling Geeks Tour “Dan il-pro©ett se jattira iktar turisti, u a˙na se ngawdu minnu peress li l-kumpanija tag˙na toffri tours fiΩ-Ωona tal-Kottonera permezz ta’ vetturi elettriçi. IΩ-Ωona talpro©ett hija wa˙da çentrali, u din se tkun il- focal point tag˙na peress li se nduru mag˙ha. Qed ninnutaw li t-tisbi˙ li qed isir madwar il-Kottonera kollha qed jattira iktar nies, u mhux turisti biss.”

“In-negozju se jmur g˙all-a˙jar” DYLAN BONNET Proprjetarju ta’ Dock One Cafè Bar “Nista’ ng˙id li minn mindu fta˙t sena u seba’ xhur ilu lanqas rajt turist wie˙ed, u n-negozju kien jimxi biss bin-nies tal-lokal. IΩda minn mindu fet˙u t-triq ta’ mal-baçir qed ikun hawn ˙afna iktar nies jippassi©©aw u jid˙lu jixtru mill-˙anut. Il-parke©© huwa l-uniku problema, imma jidher li di©à qed ji©i indirizzat. Jien nemmen li n-negozju se jmur g˙all-a˙jar, u se jift˙u iktar ˙wienet. Jien g˙alija iktar ma jift˙u (˙wienet) iktar a˙jar, g˙ax iktar ji©u nies lejn din iΩ-Ωona.”

Il-Kunsill Malti g˙all-IΩvilupp Ekonomiku u Soçjali din il-©img˙a ddiskuta proposti g˙al qafas ta’ dokument ta’ politika dwar l-edukazzjoni vokazzjonali u t-ta˙ri©. Il-Ministru g˙ad-Djalogu Soçjali, Affarijiet tal-Konsumatur u Libertajiet Çivili Helena Dalli, li kienet preΩenti g˙al din il-laqg˙a, sostniet illi pajjiΩna ma jistax ikompli jitlef aktar riΩorsi umani min˙abba studenti li jaqg˙u lura b’konsegwenza li ma jiΩviluppawx il-˙iliet u l-potenzjal tag˙hom. B˙alissa, spjegat il-Ministru Dalli, f’pajjiΩna hawn ˙afna tfal u Ωg˙aΩag˙ li mhux qeg˙din jiΩviluppaw il-potenzjal tag˙hom g˙ax qed j˙ossu li mhumiex tajbin fit-triq li qed ti©i offrutha lilhom. G˙aldaqstant, hija enfasizzat li huwa d-dover tal-Gvern li jindirizza n-nuqqasijiet li jeΩistu fil-qasam tal-edukazzjoni vokazzjonali biex pajjiΩna juΩa l˙iliet kollha tal-poplu tag˙na. Fil-fehma tag˙ha, “huwa permezz tal-edukazzjoni vokazzjonali li nistg˙u niskopru l-˙iliet taΩ-Ωg˙aΩag˙ tag˙na biex dawn ikollhom ˙ajja a˙jar u jkunu jistg˙u jikkontribwixxu fis-soçjetà”. G˙aldaqstant, hija enfasizzat il-˙tie©a li jkun hemm rabta a˙jar bejn l-edukazzjoni u liΩvilupp nazzjonali. G˙aΩla mifruxa Din il-gazzetta g˙amlet kuntatt mal-Ministeru g˙all-Edukazzjoni u xXog˙ol biex tifhem a˙jar x’su©©etti huma meqjusa b˙ala vokazzjonali u x’opportunitajiet ©odda qed ikunu offruti lil minn hu interessat li jibda’ jit˙arre© fihom. Kelliem g˙al dan il-Ministeru spjegalna li l-edukazzjoni u t-ta˙ri© vokazzjonali huwa dak li tendenzjalment hu marbut ma’ xog˙ol iktar manwali u ta’ ˙iliet partikolari li jridu ji©u mg˙allma u m˙arrga b’mod prattiku. Xog˙lijiet ikkunsidrati ta’ natura vokazzjonali jinkludu xog˙ol ta’ livell tekniku f’dixxiplini diversi mill-in©inerija mekkanika sa accounts technician. L-g˙aΩliet edukattivi g˙al min jixtieq jistudja f’wa˙da mill-˙afna linji vokazzjonali huma diversi. “L-MCAST, l-ITS u l-Università ta’ Malta, kif ukoll diversi private training providers huma l-entitajiet ewlenin li joffru korsijiet vokazzjonali f’livelli differenti, full-time jew part-time u f’su©©etti varji. Dawn jinkludu korsijiet marbutin mas-servizz offrut f’pajjiΩna lit-turist fl-akkomodazzjoni u fir-ristoranti,” tenna l-kelliem g˙all-Ministeru g˙all-Edukazzjoni u x-Xog˙ol. Korsijiet vokazzjonali j˙arsu wkoll lejn is-setturi tal-elettronika, lin©inerija mekkanika u t-teknolo©ija informatika. Hemm ukoll g˙aΩliet o˙rajn li j˙arsu lejn is-settur finanzjarju u tal-intrapriza, beauty therapy u hairdressing, childcare, kif wkoll g˙aΩliet fid-dinja tal-arti u d-disinn. Barra minn hekk, minn Settembru li ©ej, se ji©u offruti wkoll ˙ames su©©etti vokazzjonali fl-iskejjel sekondarji tal-Istat. Dawn is-su©©etti huma Hospitality, Health Care, Engineering, Information Technology u Agribusiness, li kollha se jkunu rikonnoxxuti mill-Matsec.

Protezzjoni AkbAr tAd-dAtA Fil-jiem li g˙addew il-Gvern feta˙ g˙all-konsultazzjoni pubblika AvviΩ Legali Dwar Protezzjoni tad-Data fis-Settur Edukattiv, li fost l-o˙rajn jirregola l-©bir ta’ informazzjoni dwar l-istudenti. Din il-konsultazzjoni qed issir b’konformità mal-kunçett ta’ open government ˙alli tkun assigurata aktar trasparenza, kif ukoll biex ikun hemm l-involviment dirett tas-soçjetà çivili, trejdunjins, partiti politiçi, istituzzjonijiet governattivi u l-pubbliku in©enerali. Grupp ta’ ˙idma Fi stqarrija ma˙ru©a minnu, il-Gvern spjega li g˙andu obbligu li jindirizza nuqqasijiet eΩistenti fis-sistema edukattiva biex jg˙in lil numru sostanzjali ta’ studenti bla kwalifiki, jew li huma nieqsa mill-˙iliet baΩiçi neçessarji, jid˙lu fid-dinja tax-xog˙ol. Fl-istess ˙in, kif kien imwieg˙ed fil-manifest elettorali, irid ji©i assigurat li s-sistema edukattiva ta’ pajjiΩna tkun wa˙da li tintegra lill-istudenti kollha, fejn ˙add ma jaqa’ lura u l-istudenti jtemmu l-˙ames snin fliskola sekondarja. Dawn il-miΩuri jistg˙u jittie˙du jekk l-istituzzjonijijet u l-awtoritajiet edukattivi ja˙dmu flimkien biex jindirizzaw din il-problema b’mod kollettiv fuq baΩi nazzjonali. Fil-©img˙at li g˙addew, il-Kummissarju g˙allProtezzjoni tal-Informazzjoni u d-Data ˙atar grupp ta’ ˙idma biex jevalwa u jo˙ro© b’soluzzjonijiet li jipprovdu kif isir l-ipproçessar ta’ informazzjoni personali fil-qasam tal-edukazzjoni. Dan sabiex ikun hemm is-salvagwardji kollha neçessarji. Konsultazzjoni pubblika Wara qbil li kien irre©istrat bejn il-partijiet kollha fuq l-emendi li kien hemm bΩonn isiru, issa dan l-avviz legali qieg˙ed jg˙addi g˙all-istadju ta’ konsultazzjoni pubblika. Il-grupp ta’ ˙idma kien mag˙mul minn rappreΩentanti mill-Ministeru tal-Edukazzjoni u x-Xog˙ol, millMinisteru g˙ad-Djalogu Soçjali, Affarijiet tal-Konsumatur u Libertajiet Çivili, mill-iskejjel tal-Knisja, mill-iskejjel indipendenti, mill-MCAST, ITS, mill-Università ta’ Malta, kif ukoll mid-Direttorat g˙as-Servizzi Edukattivi. L-abbozz tal-avviΩ legali jista’ ji©i aççessat mis-sit http://msdc.gov.mt/en/Public_Consultations/MEDE/Pages/Consultatio ns/ProcessingOfPersonalDataEducationSector.aspx, jew inkella mis-sit elettroniku tal-Ministeru tal-Edukazzjoni, education.gov.mt. Il-pubbliku jista’ jibg˙at ir-reazzjonijiet tieg˙u direttament mis-sit elettroniku, permezz ta’ email lil onlineconsultations.msdc@gov.mt, jew permezz talposta.

06 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ LokaLI

IntervIsta-rakkont ma’ FrancIs X. massa

Frans massa:

90 sena ta’ rIkordjI

Renè Monseigneur Riçerkatur u awtur tal-ktieb IΩ-Ûg˙aΩag˙ fil-Partit Laburista Nistqarr li lil Francis X. Massa sirt nafu proprju jien u nmidd l-ewwel passi fir-riçerka li sawret il-ktieb dwar iΩΩg˙aΩag˙ u l-Partit Laburista u s-60 sena storja tal-G˙aqda Ûg˙aΩag˙ Laburisti (Labour League of Youth), illum Forum Ûg˙aΩag˙ Laburisti. Minkejja li g˙addew madwar erba’ snin, u llum Francis, jew a˙jar Frans, jg˙odd mad-90 sena, ftit li xejn stajt nara bidla fih. L-istess tbissima fuq fommu, Ωvelt daqs farfett, memorja luçida, im˙abba t˙e©©e© li g˙andu lejn il-valuri Laburisti u dak kollu li tahom sura. IΩ-Ωg˙oΩija u n-namra g˙allpolitika B˙all-ma©©oranza taΩΩg˙aΩag˙ ta’ tamparu, ta’ 15-il sena, u sewwasew mas-sena tal-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, kien da˙al ja˙dem itTarzna. Kien hawnhekk li bdiet tinbet fih l-im˙abba kbira lejn il-Partit Laburista. Il-©ibda lejn il-politika u l-PL mill-bqija tal-partiti kienet wa˙da naturali u, kif jg˙id hu stess, fid-demm. Mal-ewwel kien issie˙eb fil-G.W.U., li twaqqfet fl-1943, u kien attiv maΩ-Ωg˙aΩag˙ tal-unjin kif ukoll fil-kumitat tal-futbol ta’ ÓaΩ-Ûabbar. B˙ala ˙addiem Ωag˙Ωug˙ ta’ spiss kont issibu ma’ s˙abu jiddiskuti l-politika u dan ma kellux idum wisq sakemm iwasslu biex isib ru˙u involut b’mod attiv ferm fil-PL. Minkejja li kien jaf lill-Perit Duminku Mintoff mill-qrib g˙ax kien jikkontesta fuq ittieni distrett, li ÓaΩ-Ûabbar kien jag˙mel parti minnu u fejn kien jg˙ix Frans, is-sehem tieg˙u g˙all-kampanja tal-elezzjoni tal-Kunsill tal-Gvern talistess sena kien g˙adu wie˙ed mar©inali. Madankollu kellhom jg˙addu sentejn biex jibda lattiviΩmu tieg˙u fi ˙dan il-PL. Sewwasew fl-1947, is-sena talelezzjoni li rat il-PL jirba˙ lAssemblea Le©iΩlattiva b’60%, Pawlu Mangion, ˙addiem tat-

Tarzna minn Ra˙al Ìdid, Deputat Mexxej tal-Partit u l-id ix-xellugija ta’ Dom Mintoff, beda j˙abrek biex tara d-dawl l-G˙aqda taΩ-Ωg˙aΩag˙ Laburisti, fuq xewqa u viΩjoni tal-Perit Mintoff. Mangion dlonk qasam ˙sibijietu ma’ g˙add ta’ Ωg˙aΩag˙ o˙ra, fosthom, Arthur (Turu) Scerri, Leli Gatt, Joe Forace, Twanny Vassallo kif ukoll Gerald (Gerry) Zammit u telqet il-˙idma g˙al g˙onq it-triq li ftit tax-xhur wara kellha twelled il-Young Labour League (YLL). Minkejja li flG˙aqda bdew jissie˙bu Ωg˙aΩag˙ b’ideali Soçjalisti u bosta segwaçi ta’ Mintoff tajjeb li wie˙ed isemmi li din kienet wa˙da indipendenti mill-PL. Fis-seduta ©enerali tas-sena ta’ wara, li kienet inΩammet finKnights Hall il-Belt, kien hemm qbil unanimu li l-isem talG˙aqda jinbidel g˙al dak ta’ Young Socialist League. Kien Leli Gatt, ˙addiem tatTarzna wkoll, li g˙arraf lil Frans bit-twaqqif tal-G˙aqda li min-na˙a tieg˙u ma ˙asibhiex darbtejn u ˙a rwol ewlieni flYLL. Ìie ffurmat kumitat b’Paul Mangion President, Turu Scerri, Segretarju, u Frans, Kaxxier, flimkien ma’ madwar tnax-il membru ie˙or bl-g˙an ikun li jixterdu l-prinçipji Laburisti. Sabiex dan ikun possibbli ΩΩg˙aΩag˙ bdew jippubblikaw gazzetta bilingwali kull xahar dwar ©rajjiet kurrenti bl-isem ta’ L-Ideal jew Ideal , u dan kien possibbli permezz ta’ g˙otja ta’ ˙ames liri kull wie˙ed ming˙and Dom Mintoff u Turu Colombo. Bleditur Pawlu Mangion, L-Ideal kien ji©bor fih numru ta’ artikolisti Ωg˙aΩag˙ fosthom Danny Cremona, Turu Scerri u Frans innifsu.

Il-bidla u l-˙atra ta’ Mintoff fit-tmexxija tal-Partit ©ibdet mhux biss is-simpatiji talma©©oranza tas-segwaçi tieg˙u iΩda xe˙tet fuqha d-dell ta’ g˙adab ta’ min ma kien jara xejn g˙ajr xkiel f’dan kollu. Frans jaççenna g˙al ©rajja li

s’issa l-istorja forsi ftit g˙adha g˙amlet ©ustizzja mag˙ha: dik tal-attentat fuq ˙ajjet il-Perit ta’ nhar l-1 ta’ Settembru 1950, f’Ra˙al Ìdid. Kien ra©el armat b’sikkina li ˙ebb g˙al Dom Mintoff u, fi kliemu, li kieku ma kienx g˙al Victor Meli li kien pront u da˙al bejniethom, jaf kellha konsegwenzi ferm aktar gravi. Meli safa ferut serjament, iΩda kien irnexxielu jsalva mill-mewt, u l-aggressur, Ìanni Cutajar, kien g˙adda ©uri ta’ attentat ta’ qtil fuq Mintoff u Meli. Cutajar instab ˙ati ta’ ©rie˙i fuq Meli u ntbag˙at sena ˙abs. G˙alkemm iΩ-Ωg˙aΩag˙ kienu minn dejjem fuq quddiem nett

tal-˙idma Laburista, l-intimidazzjoni qatt ma naqset, iΩda daqstant ie˙or qatt ma qatg˙et qlub l-attivisti. L-eku tal-famuΩa ikla tal-1 ta’ Mejju 1948 f’San Pawl il-Ba˙ar hu eΩempju çar ta’ dan. Paul Mangion u Forace kienu raw li l-1 ta’ Mejju, li dak iΩ-Ωmien kienet g˙adha mhux btala pubblika, ji©i ççelebrat b’ikla li g˙aliha kien hemm mistieden ukoll il-Perit u l-MP Laburista ÌuΩè Schembri. Matul l-ikla tkanta The Red Flag, l-innu tal-Partit Laburista IngliΩ, iΩda xi w˙ud raw kif akkuΩawhom li kantaw innu Komunista. Qamu rwiefen liema b˙alhom li nef˙u ©mielhom mill-g˙edewwa tal-PL. L-

Frans Massa ji©i ppreΩentat tifkira minn Bryony Bartolo, Segretarja Ìenerali tal-FÛL, matul il-ftu˙ tal-IUSY World festival Malta 2014.

L-Isplitt bejn Boffa u Mintoff B’xorti ˙aΩina L-Ideal ma kellux igawdi g˙omor twil hekk kif il-Partit safa milqut millIsplitt tal-1949. Kienet ©rajja iebsa g˙all-attivisti u g˙all-partitarji li g˙andhom g˙al qalbhom il-PL. Minkejja li Boffa kien il-mexxej u kien hemm xi Ωg˙aΩag˙ li appo©©jawh, fosthom Joe Forace u Paul Farrugia, il-ma©©oranza tag˙hom ˙ar©u bi ˙©arhom wara Mintoff. Fi kliem Frans, dan kien se˙˙ b’mod naturali g˙all-a˙˙ar fejn Mintoff kien jispira ©ejjieni ©did g˙al Malta, ideat ©odda u progressivi li kienu jappellaw g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙. Duminku kien g˙adu Ωag˙Ωug˙, g˙alhekk kien façli tidentifika ru˙ek mieg˙u, filwaqt li Boffa kien wasal fl-g˙abex u l-politika tieg˙u kienet meqjusa tal-passat. Il-viΩjoni li kellu Mintoff tal-politika barranija g˙al pajjiΩna kienet it-triq ’il quddiem u bosta Ωg˙aΩag˙ kienu ˙assew li meta Boffa rtira l-ultimatum mog˙ti mhux biss ittradixxa lil Mintoff iΩda lill-ideal Laburist.

Alfred, ˙u Frans, juri l-istess ritratt (ta’ pa©na 7) tal-ewwel eΩekuttiv tal-G˙aqda LLY lillPrim Ministru Joseph Muscat, nhar il-Óamis 21 ta’ Awwissu matul il-ftu˙ tal-festival internazzjonali tal-IUSY organizzat mill-FÛL.

LokaLi kÓ

31|08|2014 07

kullhadd.com

L-ewwel membri tal-G˙ÛL, fl-1951, fuq it-terazzin tal-Lukanda Point de Vue, ir-Rabat, Malta. Wara, mix-xellug: Saver Mallia; Salvu Axiaq; George Agius; Duminku Mintoff; F.X. Massa. Quddiem, mil-lemin: Gerry Zammit; Victor Buttigieg; Leli Gatt; is-Sur Sammut; Fonzu Grech; Daniel (Danny) Cremona. Isqof Gonzi bag˙at g˙al Boffa, dak iΩ-Ωmien Mexxej tal-Partit, li bag˙at g˙al Mintoff, b’tala˙˙ar ikollu jag˙mel ça˙da filParlament. Wara dakinhar iΩ-Ωg˙aΩag˙ Laburisti kienu jiltaqg˙u l-Belt kuljum il-Cafè Premier minn fejn kienu jikkoordinaw il˙idma politika, fin-nuqqas ta’ uffiççju tal-G˙aqda. Huma bdew ji©u mg˙assa mill-pulizija tas-CID, iΩda dan kollu altru minn skura©©iehom. Kienet tkun sfida u okkaΩjoni ta’ tinbix hekk kif x˙in ifettlilhom kienu jer˙ulha lejn in-na˙a t’isfel talBelt, u tas-CID, li kienu jkunu tnejn, kienu jsegwuhom. F’˙in f’waqtu Ω-Ωg˙aΩag˙ kienu jiftiehmu li jinfirdu u dawk limsejkna tas-CID kienu jikkonfondu wara min se jaqbdu jimxu. Labour League of Youth – Forum Ûg˙aΩag˙ Laburisti Il-ferg˙a uffiçjali taΩ-Ωg˙aΩag˙ tal-PL twaqqfet nhar l-14 ta’ Jannar 1951, ta˙t l-isem ta’ Labour League of Youth (LLY). Sabiex dan kellu jkun possibbli kellu jkun hemm qbil li lYoung Socialist League ti©i xolta. U hekk ©ara. Ìie fformulat l-istatut tal-LLY li tressaq quddiem l-eΩekuttiv tal-PL proprju minn Frans, u, wara xi emendi Ωg˙ar minn Joseph Flores, Deputat Mexxej tal-PL, ©ie approvat. Cremona ©ie ma˙tur Liaison Officer. Filwaqt li l-YLL kienet awtonoma, bil-LLY twieldet lewwel sezzjoni taΩ-Ωag˙Ωag˙ fi ˙dan il-Partit li bdiet tiltaqa’ fluffiççju tal-Partit. Telqet g˙al g˙onq it-triq il-˙idma mhux biss biex jitkattru l-membri flG˙aqda, li g˙all-ewwel ma kinux jaqbΩu s-60 attivist u lg˙add beda jikber biss fl-1955 meta l-PL tela’ fil-Gvern u lintimidazzjonijiet bdew jitraΩΩnu, iΩda biex jitwassal ilmessa©© Laburista, jinxtered aktar l-g˙arfin u l-edukazzjoni taΩ-Ωg˙aΩag˙. L-aktar attivitajiet popolari

organizzati mil-LLY jibqg˙u bla dubju s-Sunday Schools, ilbosta lekçers u Ωjarat edukattivi flimkien mal-mixjiet fil-kampanja. Tal-ewwel kienu jkunu organizzati ta’ sikwit fil-kaΩin Laburista ta’ Wied il-G˙ajn u kienu jibdew mis-Sibt waranofsinhar sal-g˙ada l-Óadd. Iddibattiti interni mal-membri kienu jqajmu interess ˙aj filwaqt li l-lekçers kienu dejjem ta’ suççess u b’attendenza tajba, b’g˙add ta’ kelliema mill-iprem, fosthom il-Perit Mintoff, Ìuzè Ellul Mercer, Father Wistin Born u Leli Tabone. IΩ-Ωjarat edukattivi fi mkejjen ta’ interess u wirt storiku kienu jattiraw g˙add kbir ta’ nies, grazzi g˙all-˙idma tas-Sur Cassar, li minbarra li kien kandidat Laburista kien anke gwida intiΩa. Il-mixjiet fil-kampanja ma jonqsux fix-xhur xitwin meta Ω-Ωg˙aΩag˙ kienu jer˙ulha g˙al xi dawra mir-Rabat g˙al Óad-Dingli sa Óal Qormi. Bosta drabi kienet tattendi Agatha Barbara li kienet tmur mag˙hom g˙ax kellha karozza. Dan kollu kien isir b’g˙araq ta’ ©bin iΩ-Ωg˙aΩag˙ g˙ax lG˙aqda ma kellha ebda g˙ajnuna finanzjarja mill-Partit u l-uniku introjtu kien dak tal˙las tat-tessera tal-imsie˙ba li kienet ta’ Ωew© xelini fis-sena. Fil-kariga tal-ewwel kaxxier, Frans jg˙id li l-membri kienu jo˙or©u flus minn buthom biex l-G˙aqda tkun tista’ ta˙dem, torganizza l-attivitajiet u tikber. IΩda x-xog˙ol tag˙hom ma kienx jieqaf biss ma’ dak marbut mal-G˙aqda, hekk kif ilbiçça l-kbira tal-˙idma tal-Partit kienet issir minnhom ©aladarba ˙afna miΩ-Ωg˙aΩag˙ kienu eletti fl-eΩekuttiv tal-PL, fosthom: Daniel Cremona, George Agius, Gerry Zammit, Paul Mamo u Frans. Tal-a˙˙ar jiftakar kif iΩΩg˙aΩag˙ minn dejjem kienu tal-ewwel fl-uΩu ta’ mezzi ©odda tal-medja. Huwa jg˙id kif flimkien ma’ Cremona, b’tala˙˙ar jittajpja b’˙effa kbira g˙ax kien tas-seng˙a, Frans u s˙abu kienu jdawru r-rota ta’

stamperija baΩika sabiex jistampaw il-mijiet ta’ fuljetti g˙allaqg˙a ©enerali tal-PL. Il-Perit Duminku Mintoff Din il-˙e©©a kienet til˙aq ilmilja tag˙ha fil-figura ta’ Mintoff li kien iΩΩomm iΩΩg˙aΩag˙ mag˙qudin f’˙idma kollettiva lejn il-valuri soçjalisti li tant kien jg˙oΩΩ. Il-Perit kien tassew il-missier li bi qlubija ssielet biex Malta Indipendenti tikseb il-veru ˙elsien mill˙akma kolonjali barranija. G˙al Frans, Mintoff kellu karattru li t˙obbu jew tobog˙du u, kif rajna, kien hemm min xejn ma kien i˙obbu. Madankollu, g˙al min kien jafu mill-qrib, Mintoff kien çajtier ˙afna, iΩda li ma jeΩita xejn biex jg˙olli le˙nu, u f’dawk iç-çirkustanzi anke Frans ma kien jiddejjaq xejn jg˙ajjat xi tnejn! Mintoff kien juri l-aqwa ˙iliet ta’ oratorija proprju maΩΩg˙aΩag˙ u kien iΩomm l-aqwa diskorsi g˙al-lekçers tal-LLY u g˙all-konferenzi ©enerali, diskorsi ideolo©içi u diretti, b’viΩjoni u ta’ spiss dwar politika internazzjonali, li kienu jmorru lil hinn mid-diskorsi talmeetings . Frans itenni kif Mintoff kien profeta g˙ax dak kollu li jg˙id ise˙˙, anke g˙oxrin sena wara, u xi w˙ud sa˙ansitra g˙adhom qed ise˙˙u llum. Frans jirrakkonta aneddotu interessanti ferm meta darba Mintoff kien mistieden jie˙u sehem f’diskussjoni bit-tema ‘Kristu u l-Óaddiem’ flUniversità l-Qadima. Akkumpanjawh fil-karozza minn Misra˙ Gavino Gulia – fejn kien g˙adu kif indirizza meeting – Cremona, ix-xufier, Pawlu Gafà u Frans. Matul ilvja©© qasir bil-karozza Mintoff staqsiehom g˙andhomx xi karti u Danny kien g˙addielu xi tnejn. Mintoff pront qabadhom, twiehom puliti u po©©iehom fil-but tal-qmis. Meta ©ie biex jitkellem f’awla professuri, letturi u membri tal-Kleru, Mintoff

˙are© il-karti li kellu mill-but u g˙amel tabirru˙u li kien se jaqra diskors im˙ejji iΩda fil-verità g˙amel diskors impromptu. Id-diskors tal-Perit kien wie˙ed mill-aqwa li qatt ta, tant li dawk preΩenti qamu bilwieqfa u nfexxew f’ovazzjoni ta’ çapçip liema b˙alha, inkluΩ il-membri tal-Kleru. Frans fl-Ingilterra Lejn nofs il-˙amsinijiet l-emigrazzjoni bdiet tin˙ass sew u la˙qet il-quççata f’nofs iddeçennju ta’ wara. Óafna Ωg˙aΩag˙ kolonni tal-LLY u talPL emigraw lejn l-Ingilterra. Mal-ewwel emigranti nsibu lil Mangion u Scerri, u aktar tard lil Joan Barbara, u Gerry Zammit f’Settembru ’53, u Marzu tas-sena ta’ wara emigra Frans, b’George Agius u Alphonse Grech imorru sabiex isegwu kors fi Plater College. Frans jirrakkonta kif, g˙alkemm iΩ-Ωg˙aΩag˙ ˙allew din il-gΩira, ing˙aqdu lIngilterra u raw kif issoktaw ilmissjoni g˙al Malta ˙ielsa minn barra xtutna. G˙al dan il-g˙an waqqfu l-Maltese Labour Movement. Din ma kinitx ferg˙a tal-PL imma twaqqfet blappo©© ta’ Mintoff. Fl-Ingilterra Ω-Ωg˙aΩag˙ kienu msie˙ba malMovement for Colonial Freedom, l-Anti-Apartheid Movement u l-Campaign for Nuclear Disarmament filwaqt li t-tir a˙˙ari kien li ssir pressjoni fuq il-Parlament IngliΩ biex Malta tikseb il-˙elsien millkolonjaliΩmu. Frans jg˙id kif il-˙biberija taΩΩg˙aΩag˙ Laburisti baqg˙et s˙i˙a u jirrakkonta kif kienu jiltaqg˙u fuq baΩi regolari. IΩda mhux kollox kien ward u Ωahar. Frans baqa’ jΩur kull ©img˙a lil Gerry Zammit u Patrick Holland meta kienu qed jie˙du l-kura tag˙hom flIngliterra. Rikordji Frans g˙andu ˙afna iΩda, bla dubju, l-g˙eΩeΩ wie˙ed jibqa’ dak taç-çinturin tal-bokkla. Frans jg˙id li qatt

ma talab xejn lil ˙add, g˙ajr g˙al darba wa˙da biss, lill-Perit Mintoff. Matul wa˙da mill-btajjel tieg˙u lura f’Malta Ωar lillPrim Ministru waqt wa˙da millpawsiet tieg˙u g˙al g˙awma hekk kif kien imdorri jag˙mel ta’ kuljum. Frans, b’ton çajtier, talab lill-Perit jekk iç-çinturin li kien libes dakinhar kienx g˙alih. Duminku dlonk taptaplu fuq dahru u fis wie©bu bi stedina biex imur g˙andu tTnejn ta’ wara, id-dar ta’ Óal Tarxien, biex jag˙tih çinturin minn tieg˙u. U Ωamm kelmtu. Duminku ppreΩentalu çinturin bil-famuΩi kelmiet tant g˙al qalbu: ‘Malta l-ewwel u qabel kollox’. Frans g˙adu jg˙oΩΩ sallum bi m˙abba liema b˙alha. Fil-bidu tal-G˙aqda kien hemm bosta attivisti Ωg˙aΩag˙ li kellhom isiru protagonisti mhux biss fi ˙dan l-LLY u filPL, iΩda anke fuq livell nazzjonali. Fosthom wie˙ed ifakkar lil Gerry Zammit u George Agius u Danny Cermona, u aktar tard lil Pawlu Mamo, Patrick Holland, Joe Micallef Stafrace, Joe Camilleri, Lorry Sant, Lino Spiteri, Freddy Micallef u Wistin Abela, fost ilbosta attivisti. Il-messa©© imqanqal ta’ Frans liΩ-Ωg˙aΩag˙ jibqa’ dak sabiex jissoktaw ja˙dmu g˙all-©id komuni, filwaqt li Ω-Ωg˙aΩag˙ Laburisti jindirizzaw ˙idmiethom sabiex l-G˙aqda tkompli tkabbar lill-membri billi kul˙add jitg˙allem mill-ie˙or b’sodisfazzjon li x-xog˙ol qed isir g˙all-©id tal-PL u fil-kollettiv. Frans se jag˙laq 90 sena nhar it-Tlieta, 2 ta’ Settembru. F’ismi, f’isem l-G˙aqda taΩ-Ωg˙aΩag˙ u l-Partit Laburista li tant dejjem ˙abb, nawgurawlu l-isba˙ xewqat g˙al g˙eluq sninu. Frans kien mistieden distint g˙all-ftu˙ tal-festival internazzjonali tal-IUSY organizzat millFÛL f’G˙ajn Tuffie˙a. Matul illejla ©ie ppreΩentat b’tifkira g˙all-˙idma tieg˙u fl-G˙aqda taΩ-Ωg˙aΩag˙ u l-PL f’g˙eluq id90 sena tieg˙u.

08 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ LokaLi

ÓiDMa TaL-GVERN soLiDaRJETÀ soÇJaLi

EkoNoMiJa U FiNaNZi

- Organizzata laqg˙a ta’ konsultazzjoni mal-familjari tar-residenti fid-djar talanzjani madwar Malta u G˙awdex.

- Il-Gvern introduça kontrolli biex jiΩgura aktar trasparenza fil-finanzi pubbliçi.

- Il-Gvern se jemenda sensiela ta’ li©ijiet biex ikollna rappreΩentanza ta’ persuni b’diΩabbiltà f’diversi entitajiet ewlenin f’pajjiΩna.

- Minn st˙arri© tal-Kummissjoni Ewropea rriΩulta li f’Awwissu pajjiΩna kellu l-og˙la livell ta’ kunfidenza ekonomika fost il-pajjiΩi kollha li jiffurmaw iΩÛona Ewro.

- B’kollaborazzjoni mal-kumpanija Elanguest, il-Ministru Michael Farrugia ˙abbar li se jsiru korsijiet ta’ ta˙ri© fl-IngliΩ g˙ar-refu©jati b˙ala parti millpolitika ta’ integrazzjoni. - Is-Segretarju Parlamentari Justyne Caruana t˙abbar il-pubblikazzjoni ta’ espressjoni g˙all-interess fil-provvista ta’ djar residenzjali g˙al persuni b’diΩabbiltà.

- Il-Ministru Edward Scicluna laqa’ l-figuri ma˙ru©a mill-NSO li wrew li fl2013 l-Investiment Dirett Barrani Ωdied b’€200 miljun meta mqabbel massena ta’ qabel. Bl-istess mod Ωdied il-Prodott Domestiku Gross fl-2014, b’Ωieda ta’ b’4.2% fuq is-sena preçedenti li po©©iet lil Malta fost il-pajjiΩi blikbar tkabbir fiΩ-Ûona Ewro. - Din is-sena pajjiΩna rre©istra rekord ta’ produzzjonijiet çinematografiçi kbar li se j˙allu miljuni ta’ ewro fl-ekonomija Maltija.

iNFRasTRUTTURa U ENERÌiJa

TURiÛMU, kULTURa U spoRT

- Il-Ministru Konrad Mizzi ˙abbar li l-Gvern se jkun qed jag˙ti pagament ex gratia ta’ €25 lill-familji li sofrew aktar minn 12-il sieg˙a ming˙ajr elettriku.

- G˙all-ewwel darba l-Jum Dinji taΩ-Ûg˙aΩag˙ ji©i ççelebrat permezz ta’ attivitajiet sportivi fil-Bajja tal-Mellie˙a.

- Il-Ministeru g˙at-Trasport i˙abbar li l-kumpanija Autobuses de Leon issottomettiet l-a˙jar offerta biex topera t-trasport pubbliku.

- Is-Segretarju Parlamentari Ian Borg ˙abbar li ©ew allokati €500,000 b’risq intrapriΩi Ωg˙ar u medji li ja˙dmu fil-qasam tal-arti u l-kultura.

- Jitlesta u ji©i inawgurat il-pro©ett ta’ Baçir Numru 1 f’Bormla, liema pro©ett kien ilu xejn inqas minn 20 sena mwieg˙ed mill-Gvern preçedenti.

- Il-Ministru Edward Zammit Lewis laqa’ b’sodisfazzjon iç-çifri li wrew li f’Ìunju li g˙adda ©iet irre©istrata Ωieda ta’ 5.4% fil-wasliet, u ta’ 0.3% fl-iljieli fl-lukandi u akkomodazzjonijiet kollettivi o˙ra meta mqabbel mal-istess xahar tas-sena l-o˙ra.

- Il-Ministeru g˙at-Trasport ˙abbar li se tin˙are© sej˙a g˙al offerti sabiex isir parke©© ta˙t l-art fiΩ-Ωona ta’ Santa Margerita f’Bormla. Dan filwaqt li g˙addejjin xog˙lijiet ta’ restawr u tisbi˙ f’postijiet o˙ra f’din il-belt, inkluΩ filhousing estates.

- Ìiet irre©istrata wkoll Ωieda bejn April u Ìunju ta’ 6% fir-residenti Maltin li siefru barra minn Malta meta mqabbla mal-istess xhur tas-sena l-o˙ra.

LokaLi kÓ

kullhadd.com

GÓaWDEX - Varata kampanja konsultattiva biex titnaqqas il-burokrazija fis-servizzi governattivi f’G˙awdex. - Il-Ministru Anton Refalo ˙abbar li din is-sena G˙awdex se jkollu rekord ta’ miljun turist, bil-©img˙a ta’ Santa Marija tara Ωieda ta’ 12.7% fuq l-2011. - Il-Ministeru g˙al G˙awdex se jiffinanzja s-somma ta’ €106,000 f’materjal g˙all-pro©ett ta’ restawr tal-pjazza u z-zuntier ta’ G˙ajnsielem. Beda wkoll ir-restawr fuq l-istatwa tas-Salvatur f’Marsalforn. - Il-Ministeru g˙al G˙awdex u l-PBS iffirmaw ftehim li permezz tieg˙u G˙awdex ing˙ata l-façilità ta’ data link fissa bis-sistema IP bit-teknolo©ija DMNG (Digital Mobile News Gathering), li tg˙aqqdu mal-Creativity Hub fi Gwardaman©a.

SaÓÓa U aMBJENT - Titnieda konsultazzjoni pubblika dwar il-politika marbuta mal-˙alib tassider. - Is-Segretarju Parlamentari Chris Fearne waqqaf bord ta’ tmexxija strate©ika biex dan ja©ixxi b˙ala pont bejn it-tim mani©erjali tal-Isptar Ìenerali ta’ G˙awdex u l-Gvern. - Il-Ministru Leo Brincat ˙abbar li se jin˙ar©u sej˙iet g˙al offerti biex ji©u kummerçjalizzati partijiet mill-Park tal-Familja f’Wied il-G˙ajn. - Titnieda konsultazzjoni pubblika dwar il-junk mail.

- L-Awtorità tal-Mediçini g˙all-ewwel darba bdiet tag˙mel spezzjonijiet u tiççertifika mediçina minn pajjiΩi terzi.

L-EWRoPa U LiL HiNN MiNNHa - Il-Ministru George Vella jattendi g˙all-Kunsill tal-Affarijiet Barranin fi Brussell. - Il-Viçi Prim Ministru Louis Grech u l-Ministru George Vella ltaqg˙u ma’ uffiçjali governattivi u parlamentari Libjani fejn iddiskutew mag˙hom is-sitwazzjoni fil-Libja. - Malta sservi ta’ pont g˙al iktar minn 4,000 persuna li ©ew evakwati milLibja lejn pajjiΩhom. - Il-Ministru George Vella ltaqa’ mas-Sotto-Segretarju tal-Gvern Taljan responsabbli mill-Affarijiet Ewropej Sandro Gozi, fejn iddiskutew il-kriΩi filLibja u l-immigrazzjoni irregolari.

EDUkaZZJoNi U XoGÓoL - Çifri tal-NSO wrew li bejn Marzu 2013 u Marzu 2014 pajjiΩna kellu l-akbar Ωieda fl-impjiegi minn nofs is-snin disg˙in ’l hawn, b’Ωieda medja ta’ 14-il impjieg full-time kuljum. - Il-Ministru Evarist Bartolo ˙abbar investiment ta’ €20 miiljun fuq l-iskejjel madwar Malta u G˙awdex. - Varati 110 korsijiet b˙ala parti mill-iskema tal-edukazzjoni tul il-˙ajja. - Il-Gvern feta˙ g˙all-konsultazzjoni pubblika Avviz Legali Dwar Protezzjoni tad-Data fis-Settur Edukattiv, li fost affarijiet o˙ra jirregola l-©bir ta’ informazzjoni dwar l-istudenti.

ÌUSTiZZJa U iNTERN - Il-Ministru Owen Bonnici nieda pa©na fuq Facebook b˙ala parti mill-kampanja Raise The Bars, biex issir konsultazzjoni mal-pubbliku rigward ir-riformi fil-li©i marbuta mal-abbuΩ mid-drogi. - Operazzjoni ta’ tiftix u salvata©© mill-Forzi Armati ta’ Malta wasslet biex ©ew salvati 250 immigrant. - Tnieda proçess bil-g˙an li ti©i emendata l-li©i biex l-Akkademja tal-Pulizija ssir kulle©©, bit-ta˙ri© ikun fuq livell professjonali b’letturi li jkunu fulltimers u mhux parti mill-Korp tal-Pulizija.

31|08|2014 09

10 31|08|2014

Óruq, serqa sagrilega u l-eÛerÇizzi spiritwali MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI Kienet lejla tal-1804 meta qabad in-nar fl-armarji fejn jinqaflu l-lanterni tal-Vjatku fil-knisja ta’ ÓaΩ-Ûebbu©. Ìwakkin Parnis, li kien qed jie˙u kenn fil-knisja, inteba˙ bil-˙ruq. Qabad il-˙bula tal-qniepen u beda jdoqq kif ©ie ©ie biex isejja˙ lin-nies. In-nies ©riet lejn il-knisja u wara ftit, g˙all-g˙ajta ta’ nar u ilma, l-ir©iel u n-nisa ©rew bil-©arar, bl-in˙as u bil-borom mimlijin bl-ilma li l-e˙fef fosthom ferrg˙uhom fuq in-nar, li ntefa malajr. Li ma kienx g˙al Parnis, is-sagristija l-qadima kienet tinqered birrikkezzi kollha li hemm fiha. Aktar tard, u sewwasew fil-lejl ta’ bejn id-9 u l-10 ta’ Ìunju tal-1819, lejl il-Korpus, da˙lu fil-knisja minn tieqa tal-gallarija, li dak iΩ-Ωmien ma kellhiex ilqug˙ tal-˙adid, il-˙allelin Óanxarin, ta’ Wied Qirda, il-Papa u wie˙ed BormliΩ. Serqu l-linef ta’ San ÌuΩepp, tal-Karmnu u tal-Erwie˙ u Ω-Ωew© lanterni tal-Kongregazzjoni tas-Sagrament. Óar©u u ˙bew kollox f’bir bla ilma fil-qalba ta’ Óal Mula. Kixef kollox missier il-Óanxarin, imlaqqam Germuda, u radd lura l-fidda, u l-˙allelin qalg˙u xebg˙a frosta fuq dahar il-˙mir u mbag˙ad sfaw mitfug˙in il-˙abs. Xi w˙ud qalu li Germuda kien imda˙˙al mal-o˙rajn u, x˙in inteba˙ li kienu se jinkixfu, mar jikxef kollox hu biex jie˙u l-ma˙fra. L-EΩerçizzi Spiritwali Fl-1809, l-a˙wa Ìan Patist u Feliç Abela waqqfu lEΩerçizzi Spiritwali g˙all-ir©iel biex isiru kull sentejn. (Atti Pietru Pawl Buttigieg, 31 ta’ Awwissu 1809). Viçenz Barbara waqqaf dawk tan-nisa fl-1834. Dan g˙amlu billi ta Ωew© kapitali, wie˙ed ta’ 1,000 skud u l-ie˙or ta’ 300. (Atti ÌuΩeppi Metropoli, 17 ta’ Diçembru, 1834 u 26 ta’ Settembru 1848). Qabel dawn il-fundazzjonijiet, l-eΩerçizzi rari kienu jsiru. Minn Ωmien g˙all-ie˙or kien jordnahom l-Isqof u kienu jg˙idulhom Missjonijiet. Wie˙ed jista’ jg˙id li bdew mas-seklu dsatax, g˙ax il-Parroku Scicluna, Dun Doru Piscopo u Dun ÌuΩepp Psaila u o˙rajn bdew din l-opra fis-sena 1802, u taw ˙idmiethom b’xejn g˙al bosta snin. “Din il-˙idma daqshekk ta’ fejda,” jg˙id A. Ferris, “g˙amluha xi qassisin li isimhom nie˙du gost infakkruh. L-ewlieni, li jista’ jissejja˙ il-fundatur tag˙ha, kien il-mejjet Dun Filippu Calleja minn ÓaΩÛebbu©… B˙ala sie˙bu kellu lil Dun Bartilmew Attard. Dawn iΩ-Ωew© qassisin mill-aktar denji bdew din il-˙idma fl-1811, iΩda damet sal-1818 biex twaqqfet kanonikament.” Storia Ecclesiastica, p.452. Fis-sena 1808 saret it-transulazzjoni solenni talkwadru ta’ Sant’Agata. Dan il-kwadru sewa 35 skud. Il-gwarniç 17-il skud, li sitta minnhom ng˙ataw millbenefatturi. Fl-1811 saret purçissjoni o˙ra b˙alha bil-kwadru ta’ San Kalçidon. F’dik is-sena wkoll i©©eddet il-qanpiena li jg˙idulha l-©dida, u l-o˙ra mag˙rufa b˙ala tal-imwiet. Fl-1825, l-img˙allmin tal-ir˙am Vinçenz u ÌuΩeppi Dalli, ˙admu l-iskannella u t-tara© tal-artal tal-Karità. Swew 465 skud. Tmintax-il skud o˙ra g˙all-iskultura fl-injam u l-induratura. Fl-1824 bdew ja˙sbu biex iroddu aktar solenni u b’pompa akbar lill-passjoni u l-mewt ta’ Sidna Ìesù Kristu fil-Ìimg˙a l-Kbira. Bdew billi g˙amlu l-vari ta’ Kristu u l-misteri meta l-Prokuratur kien Ìan Patist Attard. Sal-1825 l-opra kienet mitmuma. L-awtur ta’ dawn il-misteri sbie˙ u tal-kurçifiss tas-sig˙at kien lImg˙allem Anton Mifsud, li joqg˙od il-Belt, meg˙jun, kif jing˙ad, mit-Tabib u Professur tal-Botanika, Gavin Portelli. Ukoll, it-tapezzerija tal-luttu saret dik il˙abta, minnufih wara l-vari, ji©ifieri bejn l-1827 u l1829, ta˙t Pawl Said tal-G˙orof u Anton Pisani. Il-kaxxa, jew monument, hi xog˙ol il-kompatrijott Saver Micallef, ta˙t it-tmexxija ta’ Ìor© Pullicino, Professur tad-disinn, fl-1840. Dan il-monument hu sempliçi daqskemm hu sabi˙ u eleganti. Fl-1878, ta˙t il-˙arsien tal-Prokuratur Dun Ìan Indrì Callus, sbie˙ bl-induratura l-©dida, li l-g˙ajn qatt ma tixba’ t˙ares lejh. Din l-induratura swiet 120 skud. Sas-sena 1824, filÌimg˙a l-Kbira kienet issir purçissjoni Ωg˙ira salknisja tal-Grazzja bi Kristu mejjet, fil-kaxxa l-qadima, u hemmhekk kien jitqieg˙ed kif id-dixxipli qieg˙du ©isem il-Mulej fil-qabar.” Minn traduzzjoni ta’ Frans Sammut mill-ktieb ta’ Dun Salv Ciappara.

kullhadd.com

kÓ opinjoni

opinjoni KÓ

31|08|2014 11

kullhadd.com

Ftehim bejn il-Kunsilli loKali ta’ santa Venera u birKirKara

Mario Fava President tas-Sezzjoni Kunsilliera tal-PL

Kunsilli loKali

email: keaneo@onvol.net

Kwistjoni fuq isem ta’ pro©ett li kellu jsir fid-da˙la ta’ Santa Venera u li jinsab fil-konfini ta’ dan il-lokal issa ©iet fi tmiemha wara qbil li kien hemm bejn iΩΩew© Kunsilli. Il-pro©ett huwa l-bieb mibni mill-Gran Mastru tal-Ordni bejn is-sena 1601 u s-sena 1622. Irrenju tieg˙u kien baqa’ mag˙ruf, fost l-o˙rajn, g˙all-iktar bini ffortifikat madwar il-kosta tal-gΩejjer u l-mod ta’ kif irnexxielu jwassal l-ilma mir-Rabat Malta sal-Belt Valletta. Dan permezz ta’ bini ta’ akwadotti li fosthom kien hemm ukoll il-bini tal-bieb bejn B’Kara u Santa Venera. Fost it-torrijiet li bena madwar il-gΩejjer insibu: Wignacourt Tower f’San Pawl il-Ba˙ar; itTorri ta’ San Luçjan; it-Torri ta’ San Tumas f’Wied il-G˙ajn; itTorri ta’ Santa Maria fuq Kemmuna; it-Torri ta’ Santa Marija tal-Grazzja lejn in-na˙a tax-Xg˙ajra, li hu meqjus b˙ala l-a˙˙ar torri li bena Wignacourt; u t-Torri ta’ Sant’Agata, li ˙afa jsostnu li kien mibni mill-Gran Mastru Lascaris imma Wignacourt kien digà beda j˙ejji biex dan jinbena. Ta’ min jinnota l-fatt li tul irrenju tieg˙u, fis-sena 1614, ilforza Ottomana ppruvat l-a˙˙ar attentat tag˙ha biex tirba˙ dawn il-gΩejjer u madwar 6000 Tork niΩlu f’Wied il-G˙ajn u attakkaw il-villa©© taΩ-Ûejtun li dak iΩΩmien ma kellu l-ebda lqug˙ u l-konfini tieg˙u kienu tant kbar li kwaΩi kienu jwasslu g˙al Marsaxlokk ukoll. Minkejja dan, l-Ordni tal-Kavallieri mmexxija minn dan il-Gran Mastru bravu rnexxielu jeg˙leb din l-isfida bla ma ntilfet l-ebda ˙ajja tal-kavalieri jew ©ellieda Maltin. L-akwadotti li kienu mezz biex jitwassal l-ilma mirRabat Malta g˙all-Belt Valletta

Il-bini mill-©did ta’ dan il-bieb, li kien f’nofs kontroversja dwar lisem tieg˙u, issa jista’ jkompli g˙addej wara li kien hemm qbil li dan ji©i msemmi ‘Bieb l-Ark ta’ Wignacourt mag˙ruf ukoll b˙ala Bieb Fleur De Lys’. Parti mill-flus ta’ dan il-pro©ett ©ejjin minn somma flus li l-Bank of Valletta kien g˙adda lill-komunità ta’ Santa Venera b˙ala kumpens g˙all-inkonvenjent li l-bini taççentru tieg˙u ˙oloq fil-lokalità. L-ammont totali biex jitlesta dan il-pro©ett huwa viçin il-kwart ta’ miljun ewro. Naturalment, il-bini tieg˙u mhux se jkun tal-istess kobor ta’ dak ori©inali biex ma ji©ix affettwat it-traffiku, iΩda se jsir fuq skala iΩg˙ar imma bl-istess karatteristiki ta’ dak ori©inali u se jsir fuq il- footprint tarroundabout li hemm fid-da˙la tal-lokal. Il-bieb bejn B’Kara u Santa Venera huwa pro©ett li ser isir mill-©did b’kollaborazzjoni u ftehim bejn iΩ-Ωew© Kunsilli Lokali Il-boroΩ tal-iskart Tista’ tg˙id li f’kull lokalità g˙adna naraw boroΩ suwed wara l-bibien tan-nies anke wara li jg˙addi l-kuntrattur tal-©bir taliskart. Dan qed jo˙loq ˙afna inkonvenjent kemm g˙ar-residenti nfushom kif ukoll g˙addehra ©enerali tal-lokal li dejjem jibqa’ jidher wie˙ed ma˙mu© u mitluq. Fost l-iktar postijiet milquta hemm dawk li jkollhom

ammont sostanzjali ta’ turisti jew residenti barranin g˙ax dawn qajla jag˙tu kas il-˙inijiet tal-©bir tal-iskart, anke jekk ˙afna millkunsilli lokali jibag˙tu din linformazzjoni fid-djar tan-nies. Dan ma jfissirx li r-residenti Maltin ma jag˙mlux l-istess, anzi konvint li dan hu l-kaΩ ukoll. Però, anke minn esperjenza personali fil-lokal tieg˙i, xbajt nara residenti barranin jo˙or©u lborΩa tag˙hom is-Sibt filg˙axija u din trid tibqa’ barra sat-Tnejn filg˙odu fis-s˙ana kbira tas-sajf. Óafna drabi dawn il-boroΩ jispiççaw imqattg˙in minn qtates jew klieb li jkunu ji©ru barra u ssir ˙erba s˙i˙a mill-post. IDwar dan il-kunsilli lokali ftit jistg˙u jag˙mlu g˙ax il-li©i ma tag˙tihomx sa˙˙a biex jipproçedu u trid taqbad lil dak li jkun fil-fatt. Din hija xi ˙a©a li g˙andha tid˙ol b˙ala parti mirriforma tas-sistema tal-infurzar lokali fejn iktar Gwardajni Óodor ikunu assenjati biex jaraw li abbuΩi b˙al dawn ma jse˙˙ux. Dan huwa imperattiv. Çertament, iΩda, li l-ikbar forza hija fl-attitudni tag˙na r-residenti. Hemm ˙afna x’wie˙ed jista’ jag˙mel. G˙andna nibdew minna nfusna u naraw li no˙or©u l-borΩa fitt ˙in qabel ji©i l-kuntrattur tal-©bir. G˙andna

obbligu lejn il-lokalità tag˙na li, jekk naraw lil xi ˙add jo˙ro© ilborΩa tieg˙u wara dan il-˙in, ni©bdulu l-attenzjoni bil-kelma ttajba u nispjegawlu li dan g˙andu jag˙mlu anke g˙alih u lambjent li jg˙ix fih. Hemm modi o˙ra fejn wie˙ed jista’ jirrapporta lill-kunsill lokali rispettiv biex g˙all-inqas dan ikun jista’ jinforma b’mod individwali lil dik ilperusna. Na˙seb li jekk kul˙add jag˙mel sforz kollettiv, l-affarijiet jistg˙u jinbidlu, iΩda ma nistg˙ux iktar nippretendu mirakli mill-kunsilli lokali f’dan ir-rigward. G˙aldaqstant, nappella biex nibdew nag˙mlu sforz ikbar biex nindirizzaw din il-problema b’mod ˙olistiku. Naf li l-Ministru Leo Brincat qed jag˙mel dak kollu possibbli biex, anke fuq livell nazzjonali, jindirizza l-problema tal-iskart u s-separazzjoni tieg˙u. Dan kollu jista’ jsir suf jekk fuq livell lokali mhux se jkun hemm impenn s˙i˙ u kollettiv biex imbag˙ad jibda jidher ir-riΩultat fuq skala nazzjonali. Toroq arterjali mag˙luqa g˙all-festi Kelli diversi lmenti minn ˙afna bnadi ta’ Malta dwar l-g˙eluq ta’

numru kbir ta’ toroq, kultant anke arterjali min˙abba l-festi tal-lokalitajiet. Dan ji©ri wkoll f’toroq sekondarji f’lokalitajiet Ωg˙ar li jkunu jag˙tu g˙al diversi bnadi fl-istess lokalità. Filwaqt li wie˙ed jifhem li g˙andhom jinΩammu dawn ilfesti u bl-ebda mod mhu qed ng˙id li dawn g˙andhom jieqfu, wie˙ed irid jo˙loq bilanç u ma jibqg˙ux jing˙alqu toroq arterjali f’˙inijiet strate©içi biex, pereΩempju, jittellg˙u l-murtali, tg˙addi l-banda, u affarijiet o˙ra relatati. Hemm lokalitajiet li g˙andhom iktar minn festa wa˙da u allura din il-proçedura li jkollhom pjazez çentrali mag˙luqa tirrepeti ru˙ha g˙al diversi drabi. Dan b’detriment g˙ar-residenti nfushom, li w˙ud minnhom lanqas setg˙u jo˙ro©u l-karozza mill-garaxx. Mhux façli tinstab soluzzjoni, imma jrid jinstab bilanç u forsi wie˙ed jikkonsirda postijiet alternattivi fejn jintrama n-nar jew rotta u ˙inijiet tal-marçi. Nittama li dan l-appell ©enwin ma jaqax fuq widnejn torox u jsir sforz kollettiv biex, filwaqt li jgawdu dawk li j˙obbu lfesti, dan ma jsirx b’detriment g˙at-traffiku f’pajjiΩna li di©à huwa wie˙ed problematiku ˙afna.

12 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ opinjoni

Sehem il-mara fl-edukazzjoni

Thea Leigh Micallef Membru tal-FÛL

Sa minn Ottubru tal-1991 innumru ta’ studenti nisa flUniversità ta’ Malta qabeΩ dak tal-©uvintur li jattendu korsijiet fi ˙dan din l-istituzzjoni. Fl-a˙˙ar 23 sena dan id-distakk kompla jiΩdied biex fis-sena 2013 lammont ta’ studenti nisa flUniversità kien ta’ 57.7%. Dan is-suççess tan-nisa filqasam edukattiv ma narawhx biss rifless fl-edukazzjoni terzjarja iΩda f’kull livell skolastiku ie˙or – dan kien il-kliem tal-Ministru g˙all-Edukazzjoni u x-Xog˙ol Evarist Bartolo fl-ewwel sessjoni politika tal-IUSY Festival. IlMinistru Ωied li l-bniet qed jeççellaw f’su©©etti li qabel kienu meqjusa b˙ala dominati mis-sess maskili, b˙ax-xjenza u l-in©inerija. Dan jista’ jkun ka©un tal-fatt li l-ma©©oranza tal-g˙alliema fliskejjel Maltin huma nisa u b’hekk studenti subien g˙andhom numru ristrett ta’ xempji maskili fl-edukazzjoni. IΩda meta wie˙ed jitkellem dwar l-edukazzjoni tal-bniet hemm bΩonn approçç ˙olistiku u mhux biss mill-aspett akkademiku. L-MEP Claudette Abela Baldacchino, fl-istess sessjoni, qalet li hemm bΩonn li dawn il-bniet jing˙ataw l-opportunità biex jiΩviluppaw ˙iliet neçessarji li jg˙inuhom biex ikollhom suççess fil-˙ajja. Minkejja li n-nisa qed ikollhom tant suççess fil-qasam tal-edukazzjoni, in-nuqqas tan-nisa filqasam tax-xog˙ol qed jin˙ass u dan g˙ax in-nisa fis-soçjetà xorta g˙adhom i˙ossu li g˙andhom ikunu huma li j©orru il-piΩ talfamilja, u dan qed iΩommhom lura milli jkollhom l-istess suççess fl-impjieg tag˙hom. Dan ikkonfermatu wkoll Miriam Theuma, is-CEO ta’ A©enzija Ûg˙aΩag˙. Hija qalet li minn st˙arri© li sar qabel l-elezzjonijet tal-Parlament Ewropew ta’ din issena, ˙are© li 10% biss talparteçipanti nisa wie©bu li jit˙ajru jikkontestaw l-elezzjonijiet, filwaqt li dan in-numru tela’ g˙al 30% fil-konfront tal-ir©iel. Abela Baldacchino fa˙˙ret linizjattiva tal-Ministeru tal-

Edukazzjoni li jo˙loq skejjel fejn bniet u subien jitg˙allmu flimkien, anke f’livell sekondarju permezz tal-koedukazzjoni li issa ser tkun mifruxa mal-klassijiet tal-Form 1 fl-iskejjel kollha ta’ Malta u G˙awdex. Theuma ffukat l-intervent tag˙ha fuq l-isfidi li qed i˙abbtu wiççhom mag˙hom dawn ilbniet fil-˙ajja tal-lum. It-tfal qed jiΩviluppaw aktar kmieni u aktar malajr u, bis-sa˙˙a tal-internet, dawn qed ikollhom aççess prattikament ming˙ajr restrizzjonijiet g˙ad-dinja virtwali barra millfamilja immedjata tag˙hom. Theuma Ωiedet tg˙id li, filwaqt li din il-©enerazzjoni g˙andha aktar libertà personali u g˙aΩliet mill-©enerazzjonijiet ta’ qabel, lisfidi u l-pressjonijiet huma x’aktarx akbar. Pressjoni mill˙bieb, l-aspettattivi tal-©enituri, stress tal-eΩamijiet, cyberbullying, kwistjonijiet ta’ sa˙˙a, uΩu ta’ sustanzi illegali u kultura konsumista jo˙olqu l-istess sfidi kemm g˙all-bniet kif ukoll g˙assubien. Kemm Abela Baldacchino kif ukoll Theuma appellaw g˙al bidla fil-mentalità u fil-kultura firrigward tal-edukazzjoni u tal˙ajja tan-nisa fis-soçjetà. Hemm bΩonn li jiΩdied l-g˙arfien dwar fatturi importanti li g˙andhom

impatt fuq l-edukazzjoni talbniet. Settur fejn l-iskejjel Maltin g˙adhom pjuttost lura huwa filqasam tal-edukazzjoni sesswali. Hawn Malta g˙ad hawn tabù dwar dan is-su©©ett li qed jirriΩulta f’numru kbir ta’ tfajliet u ©uvintur mhux informati biΩΩejjed dwar il-˙ajja u s-sa˙˙a sesswali tag˙hom. Theuma qalet ukoll li fl-2010 kien hemm 255 twelid minn nisa ta˙t l-g˙oxrin sena. Dan jista’ jkunu wie˙ed mir-riΩultati ta’ nuqqas ta’ edukazzjoni dwar kontraçettivi. Fil-fatt, studji internazzjonali wrew li nisa li ma jkomplux liskola huma f’riskju akbar li jkollhom it-tfal ta’ età Ωg˙ira. Wie˙ed m’g˙andux jinsa li g˙al ˙afna bniet u tfajliet madwar id-dinja ledukazzjoni hija ˙olma li x’aktarx qatt mhi ser issir realtà. Dawn kienu l-kummenti mog˙tija miΩ-Ωg˙aΩag˙ preΩenti g˙as-sessjoni politika, li xtaqu jix˙tu dawl internazzjonali fuq ilkwistjoni tal-edukazzjoni talbniet. Ûew© terzi minn 880 miljun adult illitterat fid-dinja huma nisa. Mill-125 miljun tifel u tifla li m’ghandhomx skola fejn jattendu, 70% huma bniet. Tradizzjonijiet soçjali u twemmin reli©juΩ u kulturali huma

ostakli g˙all-espansjoni ta’ opportunitajiet edukattivi g˙allbniet f’pajjiΩi mhux Ωviluppati madwar id-dinja. B’riΩultat ta’ dan hemm riperkussjonijiet koroh fuq dawn il-bniet, fosthom Ωwie© ta’ età Ωg˙ira, it-traffikar u prostituzzjoni sfurzata li jsiru alternattivi xejn sbie˙ g˙alledukazzjoni. L-importanza tas-sehem tannisa fis-soçjetà qieg˙da tkun aktar apparenti f’dawk il-pajjiΩi anqas Ωviluppati, b˙all-Afrika Çentrali, l-Indja, il-Bangladexx u l-Pakistan. Fil-fatt, il-Kap ta’ Namwala fiΩ-Ûambja, Chief Bright Nalumbamba, sostna li ssoçjetà g˙andha tapprezza lvalur tat-tifla fl-edukazzjoni u tan-nisa fix-xog˙ol. Ûied jg˙id ukoll li l-©enituri ta’ bniet g˙andhom jieqfu milli jΩew©u lit-tfal tag˙hom ta’ età Ωg˙ira u minflok g˙andhom jiΩguraw li dik it-tifla ting˙ata edukazzjoni xierqa. Minkejja l-avvanzi riçenti f’aspetti importanti fil-˙ajja talbniet u n-nisa, l-isfidi jibqg˙u jippersistu, spiss b˙ala riΩultat ta’ deprivazzjonijiet mifruxa massoçjetà. Dawn spiss jiksru d-drittijiet l-aktar baΩiçi tan-nisa u huma eΩaltati u multiplikati bilfaqar u nuqqas ta’ edukazzjoni. Qawl Afrikan jg˙id: “Jekk nedukaw tifel, inkunu qedg˙in nedukaw persuna wa˙da. Jekk nedukaw tifla, nedukaw familja u nazzjon.” Wie˙ed jibqa’ inçert x’tip ta’ impatt dan il-qawl u ideolo©iji b˙al dawn g˙andhom fuq nies li jg˙ixu kull ©urnata f’xifer il-mewt, fejn l-edukazzjoni mhix meqjusa b˙ala g˙odda essenzjali g˙all-˙ajja. Hemm ˙tie©a li l-opportunitajiet offruti lin-nisa jitwessg˙u. Le˙en il-mara g˙andu ji©i amplifikat. L-edukazzjoni hija importanti g˙al kul˙add, iΩda hi partikolarment importanti g˙allbniet u n-nisa, mhux biss peress li l-edukazzjoni hija l-ewwel pass biex persuna tavvanza fil-˙ajja, iΩda wkoll min˙abba li l-kisbiet edukattivi tan-nisa jista’ jkollhom effetti ançillari fi ˙dan il-familja, li jibqg˙u jintirtu minn ©enerazzjoni g˙al o˙ra.

ÓaÛin gÓalik jekk…

Patri Mario Attard

Ìieli smajt lil xi ˙add ivenvinhielek ma widnejk? Ìieli kont g˙addej g˙all-affari tieg˙ek u xi ˙add, g˙ax kien mg˙a©©el, ippretenda li jg˙addi qablek u int, g˙ax trid tag˙mel l-affarijiet sewwa x˙in kont se tag˙mel dak li hu jedd tieg˙ek li tag˙mel, smajtu jg˙idlek birrag˙wa ˙ier©a minn ˙alqu: “ÓaΩin g˙alik jekk…” It-theddid! Xi tqallig˙! Minkejja l-avvanzi kbar li g˙amlet is-soçjetà g˙aΩiΩa tag˙na tul is-snin, ta˙t kull gvern li kien hemm u li hawn u li sa jkun hawn, xorta din illezzjoni g˙adha ma niΩlitx flg˙eruq! Hawn çertu nies li kienu, g˙adhom u s’issa baqg˙u bullies! Naf! Kul˙add qieg˙ed ji©©ildilhom, inkluΩ iΩΩew© partiti. Jag˙mlu sewwa. Infa˙˙arhom! G˙ax il- bully sa˙ta! I©ib mieg˙u ntiena tas-seba’ pesti! Hija l-im©iba tieg˙u li tnitten kull fejn tkun! Minn çirkustanza ta’ fer˙ u paçi jibdilhielek f’infern! Tinteba˙ bihom! Ji©u b’dik l-arja kollha fuqhom! Jibdew jiddettaw dak kollu li jridu huma. U alla˙ares ma

jsirx kif jg˙idu huma g˙ax rebus! Kollox sotto sopra! U, minn fuq, jie˙du tag˙hom. Jg˙idlu li t-tort tieg˙ek! “G˙ax qabbiΩthielu lis-sinjur jew lissinjura ˙ej?” Il-mod ta’ ˙sieb u g˙emil NaΩist nobog˙du! G˙ax, dawn il-bravi, ©abu xebg˙a tbatija infernali fuq miljuni ta’ nies innoçenti! Ir-rabja li kellu fuqu Adolf Hitler, Alla ja˙firlu, g˙ax jibqa’ bniedem avolja jekk waqa’ fil-˙niΩrijiet li r-razza umana tista’ qatt tasal g˙alihom, kienet tal-abbissi talinfern. Tarax ˙ej! Kien irrabjat! Imma skuΩi! B’liema dritt nirremetti r-rabja tieg˙i fuq ˙addie˙or? B’liema dritt in˙alli r-rabja tieg˙i tibdilni minn bniedem g˙al iljun feroçi? Ilfatt li hawn partita nies li qeg˙din ifiqu minnha jurini ta’ kuljum li r-rabja hija xog˙ol ixxitan tal-infern! Dak dejjem irrabjat! U mhux g˙alhekk li Pietru, fl-Ewwel Ittra tieg˙u, qal: “Kunu meqjusa u g˙assu. L-g˙adu tag˙kom ix-xitan qisu ljun jg˙ajjat, idur u jfittex ’il min se jibla’ (1 Pt 5:8)? Ir-rabja hija, sewwasew, kif

qieg˙ed jg˙id Pietru. Iljun jg˙ajjat. Indannata. Dejjem iddur ˙a tara lil min se tibla’. U x’tistenna minn bniedem irrabjat? Mhux li jibilg˙ek? Li ja˙seb ˙aΩin fik? Li biss tajjeb? Jekk ma jibdilx il-verΩjoni? “Tag˙tix kasu! Dak jew dik mhux qeg˙din sew Patri!” Ìieli smajt min jg˙idli hekk. Imma din mhix skuΩa. Inkella ˙a nibqg˙u inkarkru l-istess vizzju ta’ Pilatu. Kemm se ndumu na˙slu jdejna? Problema rridu nammettuha. Kollox sew! Imma nammettuha biss mhux biΩΩejjed. Jin˙tie© it-tieni pass. Azzjoni! Nifhmek. L-aqwa arti dejjem kienet, g˙adha u tibqa’ l-kelma t-tajba. Biha to˙ro© sa˙ansitra l-far mit-toqba. Il-bniedem irrabjat huwa bniedem daqskemm huma bnedmin ilvittmi li jag˙mel. Imma ˙ej, ˙a nifhem li dak li nag˙mel i©orr il-konsegwenzi tieg˙u! Ma nistax immur norqod bil-kuxjenza kwieta g˙ax nirra©una li “g˙ax qabΩitli ç-çinga” jew “li ma bdejtx nara!” Hawn tant metodi li jg˙inuni biex iç-çinga ma taqbiΩlix! Hawn tant

g˙ajnuniet li jg˙inuni nara! Mela ˙a jkolli l-umiltà li nie˙u l-g˙ajnuna li g˙andi bΩonn! Mhux ovvja li wara ˙ajti kwaΩi kollha na˙dem issa qieg˙da tag˙tini ferneΩija li noqg˙od id-dar! Mela ˙a mmur nit˙addet ma’ xi ˙add professjonali li lili jag˙tini hints kif ma n˙allix l-frustrazzjoni tinbidilli f’rabja jew, ˙afna ag˙ar, korla! G˙aliex g˙andi nispiçça na˙taf lin-nies? Speçjalment lil marti, Ωew©i, is-sie˙eb u ssie˙ba tieg˙i, u ’l uliedi g˙alxejn? G˙alfejn relazzjoni ta’ snin g˙andi ng˙erriha u n˙assarha b’din iΩ-Ωibel ta’ rabja? U, bil˙aqq! Meta nibda’ nie˙u l-kura ˙a nsib lin-nies li g˙amiltilhom ˙ajjithom infern u nitlobhom ma˙fra! B˙alma kont ra©el jew mara li nwe©©ag˙hom ˙a nkun issa iΩjed ra©el u mara li nitlobhom ma˙fra biex infejjaqhom. Int, li r-rabja kilitek, qerra minnufih. Óa tfiq! U itlob mieg˙i kuljum: Mulej nag˙tik ir-rabja tieg˙i u int ag˙tini lpaçi tieg˙ek! Ammen. Jiswa tajjeb g˙al ˙addie˙or: …u…ferm aktar g˙alik!

EDItoRJal kÓ

31|08|2014 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com ÇNL, Triq Mile End, IL-Óamrun ÌuRnalIstI REklamI ImPaÌnaR u DIsInn

Ritianne Agius Alan Saliba Leanne Grech

2090 1410 ritianne@kullhadd.com u Liam Gauci 2090 1413 liam@kullhadd.com 2090 1520 sales@kullhadd.com 2090 1411 editorial@kullhadd.com

EDItoRJal back to school

”

Awwissu wasal fla˙˙ar ©img˙a. Ftit tal-jiem o˙ra u jkun g˙adda Ω-Ωmien tal-murtali u vaganzi. Hekk kif jid˙ol Settembru l-ewwel ma ji©u f’mo˙˙na huma wliedna. Nibdew na˙sbu fihom biex j˙ejju g˙all-iskola. Li tibg˙at ’l uliedek l-iskola ma g˙adux b’xejn. Ma g˙adux b˙al dari fejn kollox kien jaqa’ mis-sema. Dari lispejjeΩ kienu jkunu ˙afna anqas mil-lum g˙ax il-Gvern kien jipprovdi kollox g˙al dawk li kienu jibag˙tu lil uliedhom l-iskejjel tal-Gvern. Illum l-affarijiet inbidlu u dak kollu li g˙andhom bΩonn irridu nixtruhulhom. G˙al dawk li jg˙ixu bilpaga minima jew b’wa˙da medja mhix xi ˙a©a façli li tibg˙at Ωew© ulied l-iskola tal-Gvern. Mar-radd tas-salib hemm l-ispejjeΩ tal-uniformi, il-kotba, il-pitazzi, eçç. LispiΩa saret piΩ enormi g˙al dawk li jaqilg˙uha u jikluha. Hija spiΩa inevitabbli u li trid issir. Alla˙ares naslu fis-sitwazzjoni li nispiççaw ma nibag˙tux lil uliedna l-iskola min˙abba l-ispejjeΩ g˙ax ikun ta’ diΩastru kemm g˙al uliedna u kemm g˙all-pajjiΩ. Kien g˙alhekk li dan ilGvern mill-ewwel da˙˙al ammont ta’ miΩuri biex jipprova jtaffi ftit minn dan ilpiΩ. G˙al snin twal lAmministrazzjoni ta’ qabel g˙amlet ftit jew ma g˙amlet xejn biex tg˙in lil dawk ilfamilji li huma l-aktar vulner-

abbli. Kien g˙alhekk li lfamilji tag˙na bdew jirçievu l-bonus tas-sena f’dawn iΩΩminijiet g˙ax proprju issa g˙andhom bΩonnu. Qabel kien ikollhom jistennew. Kien g˙alhekk li dan ilGvern inidirizza l-kwistjoni tal-uniformijiet, kemm f’dak li g˙andu prezz u anke biex ma jibqax ikun hemm monopolju f’dan il-qasam. Kien g˙alhekk li dan il-Gvern da˙˙al miΩura li j˙allas ammont ta’ flus lil dawk ilfamilji li jaççertaw li wliedhom jattendu regolarment liskola. B’©ebla wa˙da pprova jolqot Ωew© g˙asafar: dik li jkompli jg˙in finanzjament lill-familji, u jaççerta li wliedna jattendu g˙at-tag˙lim. Forsi bir-ra©un dak li jkun jg˙id li g˙adna ma g˙amilniex biΩΩejjed. IΩda jibqa’ lfatt li dak li sar sa issa f’temp ta’ anqas minn sena u nofs huwa ˙afna pparagunat ma’ dak li kien ji©ri meta kien hemm Amministrazzjoni Nazzjonalista. Il-Ministru Evarist Bartolo, f’kull okkaΩjoni li jkollu, dejjem i˙ambaq li huwa dmir talGvern li jaççerta Ωew© affarijiet: li ma g˙andu jkun hemm xejn li jostakola lil uliedna milli jkollhom aççess g˙alledukazzjoni b’xejn, u li jkollna l-akbar rata ta’ studenti li jkomplu jistudjaw sal-edukazzjoni terzjarja. IΩda huwa fatt ukoll li lmiΩuri li saru issa aktar laqtu tajjeb lil dawk il-familji li huma l-aktar vulnerabbli.

Hekk kellu jkun, g˙ax lewwel ma g˙andek ta˙seb fiΩ-Ωg˙ir u l-batut. IΩda hemm realtà o˙ra; hemm ukoll il-klassi medja mag˙mula minn Ωew© ©enituri li jag˙mlu sagrifiççji kbar biex jaraw li wliedhom jie˙du l-a˙jar edukazzjoni. Óafna drabi dawn huma dawk il-familji li l-aktar i˙allsu taxxa fis-soçjetà. Ìenituri li jibag˙tu lil uliedhom anke fi skejjel privati. Di©à hemm miΩuri li jolqtu poΩittivament lil dawn ilfamilji. Fost o˙rajn jistg˙u

jitolbu tnaqqis fl-ammont ta’ taxxa fl-ammont ta’ ˙lasijiet ta’ miΩati li j˙allsu biex jag˙tu l-edukazzjoni lil uliedhom. A˙na nemmnu li g˙al dawn il-familji nistg˙u nag˙mlu aktar. Wara kollox dawn huma l-familji li jag˙mlu parti kbira mis-sinsla tal-ekonomija tal-pajjiΩ. G˙alhekk nemmnu li fil-ba©it li jmiss ilMinistru tal-Finanzi g˙andu jag˙mel miΩuri li jindirizzaw b’mod poΩittiv lil din il-faxxa ta’ familji.

”

14 31|08|2014

kullhadd.com

gRAZZi

kÓ ittRi

QeD tAÓARQu QAlbu Sur Editur, Fr Joe Borg Bejrut ipparaguna l-kurji Maltin mal-Partit ma˙bub tieg˙u Nazzjonalista tal-1976. Dan jaf li kwart tal-popolazzjoni Maltija ma tiftakarx dak iΩ-Ωmien ta’ tradiment li sar f’uffiççju fil-Belt? U g˙alfejn mar daqstant ’il bog˙od: 38 sena? Seta’ qabbel il-kurji Maltin ma’ GonziPN ta’ tlieta jew erba’ snin ilu, imma ta’ makakk li hu ˙arab minn din l-era ta’ Ωmien, g˙ax hu kien wie˙ed minn dawk li niΩel g˙arkupptejh lill-Partit Nazzjonalista bil-kitba parti©©jana tieg˙u. Dr Said, isSegretarju Ìenerali tal-PN, riçentament g˙adu kif qal li l-Partit g˙adu qed jipprova jsib saqajh wara Ωew© disfatti elettorali fl-a˙˙ar sena u nofs. Jekk Fr Joe Borg Bejrut irid il-©id lill-Knisja Maltija jrid jikkonverti u ma jibqax jag˙mel aktar ˙sara bil-kitba tieg˙u lill-vera Knisja ta’ Kristu li suppost hu jirrappreΩenta. Wasal iΩ-Ωmien li jag˙mel eΩami profond tal-kuxjenza tieg˙u, jekk hemm bΩonn jag˙mel xi sena rtir, biex il-politika j˙alliha g˙all-politiçi, u jikkonçentra, la issa qed ta˙arqu qalbu g˙all-Knisja, biex ma’ o˙rajn jara kif se jirriformaw iΩ-Ωew© kurji mmuffati tal-Knisja Maltija. Jekk irid jimmodernizza l-Knisja Maltija, kulma g˙andu bΩonn jag˙mel huwa li jifta˙ il-Van©elu, li tant jinkora©©ixxu lilna l-fidili biex naqraw, fejn isib ˙afna episodji li l-kurji Maltin qed imorru kontra dak li g˙allem Kristu, bl-isba˙ wa˙da hija : “Ag˙tu lil Alla dak li hu ta’ Alla, u dak li hu ta’ Çesri lil Çesri.” FIDIL B’MOÓÓ MIFTUÓ, IL-ÓAMRUN

Sur Editur, Wara ˙abta li kelli bil-karozza f’Óad-Dingli nhar il-25 ta’ Lulju, in©bart fit-3.30 ta’ waranofsinhar mill-Ambulanza fi ftit inqas minn g˙oxrin minuta min meta çempilna. Laqag˙ni infermier veru ©entili u g˙eni kemm fela˙ u tte˙idt l-Isptar Mater Dei u hemm sibt tim ta’ tobba tal-meravilja mmexxija minn Dr Conrad Borg. Wara investigazzjoni intensiva u konsultazzjonijiet bejniethom, u min˙abba il-kumplikazzjonijiet li kelli, ©ie deçiΩ li ji©i kkonsultat il-bravu konsulent Dr Pedrag Andrejavic, dak l-ispeçjalista li dan l-a˙˙ar kien qed jg˙allem tobba Maltin kif jittrattaw il-pazjenti fl-emer©enza. M’g˙andix kliem ta’ tif˙ir biΩΩejed g˙al dawn in-nies g˙ax, minbarra d-deçiΩjoni mg˙a©©la, huma t i m t a ’ t o b b a impekkabbli. Ìie deçiΩ li ni©i operat dak il-˙in u hekk sar. Wara l-operazzjoni sibt lill Dr Ronnie Farrugia, u t-tim ta’ Dr Andrejavic li bil-paçenzja kollha fehmuni il-proçess kollu tal-operazzjoni li kienet diffiçli ˙afna. Il-kapaçità ta’ dawn in-nies reb˙et u nista’ ng˙id li salvawli ˙ajti. Minn hemm g˙al-tim ie˙or tas-sala SW4, li tawni l-kura li kelli bΩonn, nies iddedikati g˙all-a˙˙ar, lesti g˙al kull bΩonn li jista’ jkollu lpazjent, billejl u binhar, kultant anke b’çertu diffikultajiet jag˙mlu l-mirakli. L-indafa ma kinitx nieqsa fis-sala g˙ax nista’ ng˙id li qed tinΩamm fl-og˙la livell u jkunu pronti g˙al kull eventwalità. Grazzi mhix biΩΩejjed lil dawn in-nies, ma xtaqtx in˙alli barra nies li ma stajtx ng˙araf fl-emer©enza jew xi mkien ie˙or fl-isptar, ˙addiema ddedikati 24 sieg˙a kuljum, paramediçi li jag˙mlu vera sptar ‘state of the art’. CRISTINO SANT, ÓAD-DINGLI

il-Festi Sur Editur, Óafna jie˙du pjaçir bil-festi, o˙rajn anqas jew xejn. IΩda li jdarras hu li w˙ud minn dawk li jid˙lu biex jorganizzawhom ja˙sbu li g˙andhom xi dritt li b’insistenza jmorru ©img˙a wara ©img˙a g˙and in-nies i˙abbtulhom il-bieb ta’ darhom u jistennew li jag˙tuhom donazzjoni. Il-Kummissarju tal-G˙aqdiet Volontarji meta se jsolviha din il-biçça? U x’qed jistenna jekk din sabha g˙adma iebsa g˙ax, ng˙iduha, issa die˙el ukoll fiΩ-Ωmien, iΩda tal-anqas jekk ma rnexxilux jikkonvinçihom jirre©istraw, tal-anqas jattendu xi kors fil-manjieri ta’ nies çivilazzati? Naf bi prattiçi tal-wild west li g˙adhom ise˙˙u. Mara, g˙ax Ωammet il-bieb mag˙luq biex ma toqg˙odx ti©i sfurzata tag˙ti donazzjoni wara l-o˙ra, u g˙ax jafu li tibΩa’ mill-klieb, iferrxu xi ˙a©a li tattira l-klieb u dawn iΩommuha virtwalment pri©uniera f’darha g˙ax ma’ tistax tixref ’il barra. Biex ma nsemmix li anke vendikazzjonijiet ma’ vetturi saru, u ˙add ma ra xejn u ˙add ma jitkellem. Jekk dawn mhumiex prattiçi li jixbhu dawk li jag˙mlu talMafja fin-na˙a t’isfel tal-Italja (li w˙ud minn dawn it-talin g˙andhom tant ammirazzjoni g˙alihom) ma nafx. L-aqwa li jkunu jistg˙u jifta˙ru li g˙amlu l-akbar festa! F’Malta, lawtoritajiet ekkleΩjastiçi kienu qalbiena u waqqfu numru ta’ festi milli jsiru min˙abba çerti prattiçi mhux edifikanti. F’G˙awdex x’qed jistennew? DOLFU, IR-RABAT GÓAWDEX

mA nitgÓAllmu QAtt

Fir-ritratt jidher du˙˙an tan-nar li kien hemm fl-g˙alqa biswit il-bins nhar il-Óadd 24 ta’ Awwissu Sur Editur, Tara l-˙mie© kull fejn iddur. Imma possibbli m’a˙niex mg˙allma u kkulturati sabiex ma nibqg˙ux in˙amm©u barra minn darna? Sa fejn naf jien dawn il-bins il-kbar (ritratt) huma g˙al uΩu tar-reçikla©©…imma le! G˙al çertu nies ja˙sbu li huma speçi ta’ miΩbla lokali fejn tarmi dak kollu li m’g˙andekx bΩonn. Tajjeb li ng˙idu li dawn il-bins li jidhru fir-ritratt jinsabu fi Triq il-Port Óieles f’BirΩebbu©a (fittriq fejn hemm bosta g˙elieqi) ji©ifieri preΩenza tal-©rieden se tkun ferm akbar. Jien nistaqsi: imma kif jista’ jkun persuna/i ma jag˙tux kaΩ ta’ dawn l-affarijiet? Tg˙addi minn fejnhom tist˙ajlek qieg˙ed ©o xi baΩar, g˙aliex, Alla jbierek, kollox issib mormi f’kaxxi u boroΩ ˙dejn dawn il-bins u anke fl-g˙alqa biswithom. Nota g˙al forsi min ma jafx: daqs ˙ames minuti (bil-karozza) ’l bog˙od f’BirΩebbu©a stess, fi triq Óal Far hemm civic amenity site – li jkun miftu˙ mit-Tnejn sal-Óadd sabiex jintrema skart goff. Nispera li xi darba l-g˙aΩΩ jinqata’ u ma nibqg˙ux narmu fl-ewwel post vojt li naraw. U, g˙alkemm qed in©ib ritratt f’BirΩebbu©a, jien qed nirreferi wkoll g˙al kull lokal ie˙or f’Malta u G˙awdex. Nittama li min hu responsabbli g˙al dan l-g˙emil, jirrealizza kemm qed ikun pastaΩ u egoist! L-INDAFA FUQ BARRA, BIRÛEBBUÌA

simon biss mhuwiex lest! Sur Editur, Kemm g˙andu mentalità antikwata l-Kap tal-PN Simon Busuttil! Qal li l-poplu Malti g˙adu mhuwiex lest g˙al li©i b˙al dik tal-unjoni çivili u adozzjoni ta’ tfal minn koppji omosesswali. Óallina Simon! Mela inti tkejjel lil kul˙add b’xibrek? G˙ax m’intix lest int, allura ti©bed lill-Maltin kollha mieg˙ek? A˙na l-Maltin ilna lesti g˙aΩ-Ωwie© u l-adozzjoni minn koppji omosesswali sa minn Ωmien ilGvern ta’ Dom Mintoff fis-snin sebg˙in meta kienet g˙addiet il-li©i ta’ dekriminalizzazzjoni talomosesswalità. Ji©ifieri ilna lesti mal-45 sena. MISSIER, IN-NADUR

TA’ bArrA kÓ

31|08|2014 15

kullhadd.com

IL-FENOMENU TAL-IS KITBA TA’ RITIANNE AGIUS

Idawru tag˙hom

Wara li l-©img˙a l-o˙ra filmat imxandar fuq l-internet wera lill-©urnalist Amerikan James Foley allegatament jinqatel kiesa˙ u biered minn militant tal-Istat IΩlamiku (IS), dan il-grupp sar aktar notorji madwar id-dinja, hekk kif qed ji©i pro©ettat b˙ala theddida kbira ming˙ajr preçedent. Xi jrid dan il-grupp? Min qed jiffinanzjah? Kemm hija reali t-theddida li jippreΩenta? Bla fruntieri L-Istat IΩlamiku, kif jixhed ismu, qed ji©©ieled biex jistabbilixxi stat li jkun iddettat mir-reli©jon IΩlamika. Lg˙eruq ta’ dan il-grupp huma diffiçli biex jinstabu, iΩda ˙afna huma tal-fehma li l-IS kienet ferg˙a tal-al-Qaeda, li llum kibret ˙afna iktar millgrupp terroristiku ori©inali. B˙alissa l-IS qed jikkontrolla partijiet mit-Tramuntana tas-Sirja u parti kbira millMajjistral tal-Iraq. Essenzjalment il-fruntieri bejn iΩ-Ωew© pajjiΩi ma jeΩistux f’dawn iΩ-Ωoni kbar li huma ta˙t il-kontroll tal-IS. Madankollu, l-Amerika, li s’issa llimitat l-offensivi kontra l-IS g˙al attakki mill-ajru fuq it-Tramuntana tal-Iraq, tidher li g˙adha mhix daqs-

tant konvinta fuq offensiva simili fuq is-Sirja, primarjament min˙abba n-nuqqas ta’ informazzjoni li teΩisti. Minkejja li l-Gvern Sirjan qal li lest li jipprovdi assistenza lill-Amerika fil-©lieda kontra l-IS, s’issa g˙adu mhux çar x’se ji©ri. Militanti minn madwar iddinja L-IS qed jg˙id li g˙andu madwar 10,000 militant li ©ejjin minn kull rokna taddinja. Biex donnhom jenfasizzaw dan il-fatt, il-qattiel ta’ James Foley deher li huwa IngliΩ, hekk kif fil-filmat imxandar tkellem b’aççent li normalment jintuΩa minn dawk li jg˙ixu f’Londra. Il-fenomenu tal-IΩlamiΩmu estrem issa m’g˙adux assoç-

jat biss ma’ nies b’daqna u libsa twila, li jisparaw fl-ajru u jg˙ajtu, “Allah hu akbar”. L-impressjoni ©enerali talIΩlamisti estremi kienet dik ta’ nies li ©ejjin minn postijiet remoti fid-deΩert u l-muntanji, u b’kultura totalment differenti. Huwa g˙alhekk li forsi ma konniex nag˙mlu sforz biex ne˙duhom bis-serjetà u nifhmu x’inhuma l-motivazzjonijiet tag˙hom. IΩda issa l-istorja nbidlet. Qed naraw IΩlamisti estremi li twieldu, trabbew u g˙exu fostna. M’g˙adx g˙andna liskuΩa li dawn g˙andhom kultura differenti, jew li ma jafux a˙jar. Dawn huma nies li g˙aΩlu r-reli©jon fuq pajjiΩhom, li jridu jistabbilixxu pajjiΩ ©did, ibbaΩat fuq it-twemmin tag˙hom.

l-ekonomija

Wara ˙afna spekulazzjoni dwar min seta’ kien qed jiffinanzja lil dan il-grupp, li jintqal li g˙andu aççess g˙al xejn inqas minn $2 biljuni, informazzjoni ma˙ru©a minn diversi gvernijiet G˙arab u tal-Punent qed turi li l-IS qed idawwar ir-rota ekonomika g˙alih innifsu permezz ta’ diversi tattiçi fiΩ-Ωoni li jikkontrolla. L-erba’ tattiçi ewlenin li minnhom qed ida˙˙lu l-flus huma: tix˙im u xbieki ta’ kriminalità, il-˙tif ta’ osta©©i, bejg˙ taΩ-Ωejt u donazzjonijiet. Minbarra li jisirqu l-banek, l-IS ji©bru pagamenti ming˙and in-negozjanti biex i˙alluhom jibqg˙u miftu˙a, u ming˙and il-minoritajiet g˙all-protezzjoni. Mill-˙tif tal-osta©©i jidda˙˙lu wkoll ˙afna miljuni, partikolarment minn pajjiΩi Ewropej. IΩ-Ωejt jinbieg˙ miΩ-Ωoni ta˙t il-kontroll tag˙hom lill-middle men. Mhuwiex çar dan iΩ-Ωejt minn min qed jinxtara finalment. Id-donazzjonijiet huma l-uniku sors ta’ d˙ul li naqas fl-a˙˙ar xhur, hekk kif pajjiΩi G˙arab waqqfu d-donazzjonijiet. Kemm hija kbira t-theddida? Minkejja li jidher li l-IS huwa verament grupp f’sa˙˙tu,

wie˙ed ma jistax ma jistaqsix jekk hux qed ning˙ataw stampa çara tas-sa˙˙a tal-IS meta mqabbla mar-riΩorsi talPunent u wkoll meta mqabbel ma’ gruppi armati o˙ra. Dan fid-dawl tal-fatt li dan il-grupp qed jisfrutta b’mod impressjonanti l-internet u l-programmi tal-informatika biex ixerred il-propaganda tieg˙u. Rajna lis-Segretarju Amerikan g˙ad-DifiΩa jg˙id li l-IS hija theddida “li qatt ma rajna b˙alha”. Hawnhekk Chuck Hagel laqat il-musmar fuq rasu, g˙ax minkejja li s’issa verament forsi qatt ma rajna b˙alha, ma jfissirx li ma kienx hemm theddidiet daqstant kbar, jew sa˙ansitra ikbar, li ma konniex konxji tag˙hom. G˙alkemm wie˙ed jassumi li l-informazzjoni li g˙andha f’idejha d-difiΩa Amerikana hija sofistikata u tmur lil hinn minn dak li naraw fuq l-internet, wie˙ed ma jistax ma jinnutax kif il-fazzjoni militari tal-amministrazzjoni Amerikana hija ˙afna iktar ˙erqana li titkellem fuq ilperikli tal-IS milli huwa lPresident Barack Obama, li s’issa qed jillimita l-offensivi kontra l-IS g˙al attakki millajru fl-Iraq. Jekk l-IS g˙andhom daqstant riΩorsi u huma ta’ theddida daqshekk kbira g˙as-sigurtà internazzjonali, x’se jkun il-pass li jmiss?

16 31|08|2014

1 TAÓT INVESTIGAZZJONI

kullhadd.com

kÓ tA’ bARRA

MINN MADW

1 L-awtoritajiet ©udizzjarji FrançiΩi ˙abbru li fet˙u investigazzjoni fil-konfront ta’ Christine Lagarde, il-kap tal-Fond Monetarju Internazzjonali (IMF). Il-kaΩ, li jmur lura g˙all-2008, se˙˙ meta Lagarde kienet il-Ministru g˙all-Finanzi ta’ Franza fi ˙dan il-Gvern ta’ Nicolas Sarkozy. L-investigazzjoni g˙andha l-iskop li tiççara x’kien l-involviment ta’ Lagarde meta Bernard Tapie, negozjant kbir u sostenitur ta’ Sarkozy, ing˙ata kumpens ta’ madwar €400 miljun minn Credit Lyonnais, bank li kellu sehem sostanzjali fih l-istat. Tapie kien feta˙ kaΩ fil-qrati FrançiΩi kontra Credit Lyonnais, fejn akkuΩahom li g˙amlu valutazzjoni baxxa wisq tas-sehem tieg˙u fl-Adidas meta tahom ir-responsabbiltà li jinnegozjaw dan il-bejg˙. Wara li l-kaΩ g˙amel snin quddiem il-qrati, Lagarde kienet interveniet ming˙ajr ra©uni valida biex dan ji©i ddeferit lil bord ta’ arbitra©© li kien ta ra©un lil Tapie.

2 ALTERNATTIVI KREDIBBLI?

3 KABINETT ÌDID Il-kampanja presidenzjali qieg˙da ssir dejjem iktar intensa filBraΩil hekk kif qed toqrob id-data tal-votazzjoni li mistennija tkun il-5 ta’ Ottubru. Il-president attwali, Dilma Rousseuf, kienet fil-mira ta’ kritika ˙arxa matul l-ewwel le©iΩlatura tag˙ha g˙ax ilpolitika interventista li adottat matul dawn is-snin ma ˙allietx ilfrott mixtieq. Matul il-presidenza tag˙ha l-ekonomija BraΩiljana bdiet turi sinjali çari ta’ sta©nar fejn kibret biss b’rata ta’ madwar 2% biss ikkumparata mar-rata ta’ qrib il-5% li l-pajjiΩ ra matul it-tmexxija tal-predeçessur tag˙ha, Lula da Silva. Rousseuf tidher li g˙adha popolari fl-iktar Ωoni foqra tal-pajjiΩ, però çittadini li g˙andhom d˙ul medju jew g˙oli jidhru determinati li jele©©u president li huwa ferm iktar liberali fl-ideat tieg˙u. Fost il-kandidati ideali g˙al din il-faxxa tas-soçjetà hemm Marina Silva u Aécio Neves, li t-tnejn wieg˙du li se jag˙tu iktar spazju lill-investituri biex joperaw ming˙ajr ind˙il mill-gvern çentrali.

Il-President FrançiΩ Francois Hollande innomina kabinett ©did hekk kif, matul dawn ix-xhur, sab ma’ wiççu diversi ministri li rribellaw kontra l-proposti li ressaq biex jag˙mel l-ekonomija aktar liberali. Fost il-vittmi ewlenin kien hemm l-eks-Ministru g˙allEkonomija Arnaud Montebourg illi kemm-il darba Ωamm lill-Gvern milli jintroduçi miΩuri li jnaqqsu lpressjoni fiskali fuq in-negozji ˙alli jkunu f’poΩizzjoni a˙jar biex jo˙olqu impjiegi ©odda. Hollande riçentement ra l-popolarità tieg˙u tinΩel g˙al madwar 20% hekk kif l-ostakli li sab quddiemu ©abuh jidher b˙ala persuna dg˙ajfa f’g˙ajnejn il-poplu FrançiΩ, li jrid li l-ekonomija tal-pajjiΩ ter©a’ tibda’ tigber malajr kemm jista’ jkun. L-g˙aΩla tal-Ministru g˙all-Ekonomija l-©did, Emmanuel Macron, intlaqa’ tajjeb mill-komunità kummerçjali FrançiΩa g˙ax g˙andu esperjenza twila fis-settur finanzjarju u kien wie˙ed mill-ftit vuçijiet fl-amministrazzjoni ta’ Hollande li ˙e©©u li jadotta politika iktar çentrista.

tA’ bARRA kÓ

31|08|2014 17

kullhadd.com

WAR ID-DINJA

6 AKKUÛI BI NDÓIL

Il-konflitt militari bejn il-Gvern Ukrain u r-ribelli pro-Russi kompla jiggrava din il-©img˙a hekk kif dawn tal-a˙˙ar bdew jirçievu ammont sostanzjali ta’ g˙ajnuna min-na˙a tar-Russja. Fil-©img˙at li g˙addew dan il-konflitt deher li kien riesaq lejn il-konkluΩjoni tieg˙u wara li l-Gvern irnexxielu jikseb diversi reb˙iet importanti kontra r-ribelli. Madankollu, fil-jiem li g˙addew, intervent min-na˙a tar-Russja sa˙˙a˙ r-reΩistenza tar-ribelli. Minkejja li l-Gvern Ukrain ippubblika diversi ritratti u filmati li juru b’mod çar li qeg˙din jintuΩaw armi u suldati Russi f’dan il-konflitt, ir-Russja g˙adha qieg˙da tiç˙ad li kellha sehem f’xi intervent ta’ dan it-tip. Min-na˙a tieg˙u, il-President Amerikan Barack Obama qag˙ad lura milli jakkuΩa lir-Russja li qieg˙da tinvadi lill-Ukraina. Però, huwa sostna li f’dan l-istadju m’hemmx dubju li hemm id ir-Russi f’dan il-konflitt u li riesaq il-mument g˙al rawnd ie˙or ta’ sanzjonijiet.

5 ÛEWÌ GVERNIJIET

4 EPIDEMIJA GRAVI Iktar kmieni din il-©img˙a, il-World Health Organisation (WHO) stmat li fi Ωmien qasir il-virus tal-Ebola jista’ jil˙aq madwar g˙oxrin elf persuna. Dan g˙ax ir-re©jun l-iktar milqut, dak tal-Afrika tal-Punent, g˙ad m’g˙andux l-infrastruttura medika neçessarja biex ti©i kkontrollata din il-marda qerrieda. S’issa l-kaΩijiet mag˙rufa huma ftit iktar minn tliet elef, li minnhom mietu madwar nofs. Dan in-numru jag˙mel din l-epidemija l-ikbar wa˙da minn meta ©iet identifikata din il-marda g˙all-ewwel darba fl-1976. G˙aldaqstant, il-WHO ˙abbret pjan strate©iku li se jiswa madwar €400 miljun biex il-pajjiΩi milquta s’issa, ji©ifieri l-Guinea, il-Liberja, is-Sierra Leone u n-Ni©erja, jing˙ataw l-assistenza li g˙andhom bΩonn biex iΩommu lil din il-marda milli tinxtered.

Il-Gvern Libjan, immexxi mill-Prim Ministru Abdullah al-Thinni, irriΩenja ˙alli jwitti t-triq g˙all-Parlament biex jifforma gvern ©did. F’çirkustanzi normali, dan ikun pass naturali hekk kif Thinni kien qieg˙ed biss imexxi b’mod temporanju sakemm il-Parlament jasal g˙al qbil biex jele©©i gvern minn fost ir-rappreΩentanti li ©ew eletti fl-elezzjoni ©enerali ta’ Ìunju li g˙adda. Madankollu, iç-çirkustanzi attwali fil-Libja huma kollox ˙lief normali g˙ax diversi milizzji ˙adu kontroll ta’ numru ta’ poΩizzjonijiet ta’ importanza strate©ika g˙all-pajjiΩ, fosthom ajruporti u bjar taΩ-Ωejt. Din is-sitwazzjoni kritika affettwat mhux ftit lill-Parlament innifsu, illi kellu ja˙rab minn Tripli lejn Tobruk, hekk kif din talewwel waqg˙et f’idejn wie˙ed minn dawn il-milizzji li stabbilixxa gvern alternattiv iddominat mill-membri tieg˙u. Jekk il-gvern çentrali ma jsibx mod kif iraΩΩan dan il-parlament tar-ribelli, se jkun diffiçli ferm li ti©i evitata eskalazzjoni ta’ dan il-konflitt.

18 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ KalejdosKopju

KALEJDOSKOPJU: ARTIKLI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI

Ìraw bÓal-lum TWELID 1870: Maria Montessori, edukatriçi Taljana li mietet fl-1952. Hi ˙olqot is-sistema tat-tag˙lim g˙at-tfal mag˙rufa b˙ala talMontessori. Kienet l-ewwel mara fl-Italja li kisbet grad mediku fl-1894. 1945: Van Morrison (George Ivan Morrison) kantant IrlandiΩ u kittieb tal-kanzunetti. Fost l-o˙rajn: Brown Eyed Girl (1967) u Moondance (1970).

Kont taf? Supertanker mg˙obbi kemm jifla˙, u jivvja©©a b’˙effa medja, irid mill-inqas 20 minuta biex jieqaf.

ixebbhuh ma’ xadina alla

1949: Richard Tiffany Gere, attur Amerikan. Óadem f’films b˙al American Gigolo (1979), An Officer and a Gentleman (1982) u Pretty Woman (1990). Kien l-ewwel ra©el li qatt deher fuq ilqoxra tal-magaΩin Vogue.

IMWIET 1888: Mary Ann Nichols, imwielda fl-1845. Vittma ta’ qtil IngliΩ. Hi l-ewwel vittma mag˙rufa ta’ Jack the Ripper. 1963: Georges Braque, pittur FrançiΩ imwieled fl-1882. Fl-1907, flimkien ma’ Picasso, waqqaf il-moviment kubist u fl-1962 sar lewwel artist ˙aj li esibixxa fil-Louvre. 1969: Rocky Marciano, imwieled fl-1923 (Rocco Francis Marchegiano) boxer Taljan-Amerikan. Kien l-uniku boxer talheavyweight li bejn l-1952-56 qatt ma tilef ©lieda (49-0). 1997: Diana, Prinçipessa ta’ Wales. L-ewwel mara (1981-1996) ta’ Charles, Prinçep ta’ Wales. Hi mietet f’˙abta bil-karozza f’mina f’Pari©i, flimkien mal-˙abib tag˙ha Dodi Al-Fayed. Hu stmat li 2.5 biljun ru˙ segwew il-funeral fuq it-televiΩjoni. Diana twieldet fl-1961.

1997 – tmiem tra©iku g˙all-Prinçipessa Diana

ÌRAJJIET 1888: Jack the Ripper. Is-serial killer famuΩ, jammetti li qatel lill-ewwel vittma tieg˙u. G˙al tliet xhur qatel u qatta’ prostituti f’East End, Londra. Qatt ma nqabad. 1919: Ji©i ffurmat il-Partit Laburista u Komunista Amerikan f’Chicago. Il-motto tieg˙u ‘Óaddiema tad-dinja, ing˙aqdu!’ 1980: Tifforma ru˙ha it-trejdunjin Pollakka Solidarnosch, immexxija minn Lech Walesa. 1985: AIDS. Id-Dipartiment tal-Istat Amerikan i˙abbar li mhux se jaççetta rekluti li jkollhom il-virus tal-AIDS. 1993: Ir-Russja ttemm l-okkupazzjoni tal-Litwanja. G˙all-ewwel darba l-forzi Russi ˙ar©u g˙al kollox minn wa˙da mir-repubbliki Sovjetiçi li ˙ar©u minn Moska fis-snin disg˙in. Il-forzi Russi kienu ilhom fil-Litwanja sa mill-1940.

1993 – tmiem l-okkupazzjoni Russa fil-Litwanja

Adolexxent Indjan qed jitqies b˙ala alla u jkun adurat min˙abba li g˙andu denb ta’ seba’ pulzieri. Arshid Ali Khan, ta’ 13-il sena, sar meqjus b˙ala simbolu divin fl-istat tal-Punjab. In-nies tal-lokal jag˙rfuh b˙ala r-riinkarnazzjoni tal-alla xadina Óindu, Óanuman, u jirreferu g˙alih b˙ala ‘Balaji’. Madankollu, min˙abba denbu, Arshid qed ikollu juΩa si©©u tar-roti u qed ja˙sibha li jkollu d-denb li g˙andu mne˙˙i. Hu qal: “Dan id-denb tahuli Alla. Qed inkun adurat g˙ax

nitlob lil alla u x-xewqat tannies qed ise˙˙u. Bih, la n˙ossni superjuri u lanqas inferjuri.” Mindu miet missieru, meta kellu biss erba’ snin, Arshid jg˙ix ma’ nannuh, Iqbal Qureshi, u Ωew© zijiet ir©iel. Ommu re©g˙et iΩΩew©et. Id-dar fejn jg˙ix Arshid inbidlet f’tempju, fejn in-nies devoti jirrikorru g˙andu u biex jirçievu l-barka u jmissulu ‘denbu’. U˙ud minn dawn kienu koppji bla tfal. IΩuruh, iberikhom u wara jsibu li nqabdu tqal. Arshid jemmen li

hi x’inhi r-reli©jon li j˙addan kull individwu, hemm triq wa˙da li twassal g˙all-ispiritwaliΩmu divin. Madankollu jsibha kemxejn diffiçli biex ila˙˙aq fil-˙in tieg˙u mad-devoti li jmorru g˙andu, mal-istudju edukattiv tieg˙u u xi ftit ˙in ta’ log˙ob ma’ ˙biebu. Kull nhar ta’ Óadd biss ikollu bejn 20 sa 30 ru˙ li jΩuruh id-dar. Barra minn hekk, Arshid jemmen li bid-denb jew ming˙ajru n-nies xorta tibqa’ ΩΩuru g˙all-˙ti©iet tag˙hom, g˙ax issa saru jemmnu fih.

it-tattwaÌÌ

parti mill-wirt tal-umanitÀ Dik li dari kienet dehra rari – li tara tattwa©© fuq l-g˙aksa jew spalla ta’ mara, illum qisha saret xi ˙a©a marbuta mal-˙ajja moderna. IΩda din il-kollezzjoni ta’ imma©ni turi li ttattwa©© mhux xi fenomenu modern, kif forsi hawn min ja˙seb. Waqt li t-tattwa©©i huma fenomenu relattivament riçenti fl-Ewropa u fl-Istati Uniti, l-arti tal-persuna ilha tifforma parti mill-kultura Polynesjana u sa nstabet fuq il-fdalijiet mummifikati ta’ saçerdoti u saçerdotessi tal-E©izzjani tal-Qedem. Issa, l-istorja ta’ 5,000 sena ta’ tattwa©©i ˙adet il-˙ajja f’esibizzjoni li saret dan l-a˙˙ar filMusee du Quai Branly, li turi levoluzzjoni tal-arti fuq il-©isem tul is-sekli. G˙alkemm it-tattwa©©i dehru g˙all-ewwel darba fuq li©sma tal-ir©iel u n-nisa neolitiçi, ma dehrux fil-kultura talPunent sas-seklu dsatax u lewwel darba li dehret din il˙erqa g˙alihom kien fis-soçjetà g˙olja Vittorjana. Fl-istess seklu, it-tattwa©© kien popolarizzat mill-esploraturi li marru lura fil-Gran

Brittanja, mimlijin ˙rejjef fuq in-nisa msa˙˙rin u mimlijin tattwa©©, li raw tul il-vja©©i tag˙hom. Min˙abba f’hekk, ittattwa©©i bdew isiru xi ˙a©a mitluba min-nisa tal-klassi lg˙olja. Jing˙ad li tant kienet qawwija x-xewqa g˙al din l-arti tal©isem fi Ωmien il-perjodu Vittorjan, li anke r-Re©ina Vittorja jing˙ad li kellha wa˙da li turi tigra tal-Bengal ti©©ieled ma’ python. Fil-Punent, it-tattwa©©i bdew jintuΩaw biex jimmarkaw lilliskjavi u biex jistigmatizzaw lill-persuni li jkunu wettqu xi ˙a©a ˙aΩina, b˙al fil-kaΩ ta’ Colbert’s Code Noir (il-kodiçi sewda) fi Franza, li kienet timmarka ©isem il-kriminali u lprostituti. G˙all-bidu, din l-arti tattattwa©©i kienet çensurata millKristjaneΩmu. Tinsab ipprojbita fil-Levitiku u fit-Testment ilÌdid u re©g˙et kienet ripressa uffiçjalment fis-sena 787 mitTieni Kunsill ta’ Nicaea. IΩda baqg˙et prattikata xorta wa˙da mill-pellegrini fiΩ-Ûminijiet tanNofs u g˙adha pprattikata sallum mill-Kopti, l-Armeni u l-

Kristjani tal-Art Imqaddsa. Madankollu, kollox tbiddel fis-snin 1700 meta t-tattwa©©i bdew jintwerew b˙ala ribelljoni u ˙sieb liberu u kienu adottati mis-soçjetà Bohemjana u mill-membri talforzi armati. B’mod partikolari, il-ba˙rin kellhom tattwa©©i fuqhom biex juru f’liema pajjiΩi vvja©©aw. Bdew ipin©u fekruna biex juru li qasmu lEkwatur; ankra, biex turi li qasmu l-Atlantiku; u dragun biex jissimbolizzaw li vvaj©©aw lejn il-Lvant. Sa tmiem is-seklu dsatax, ittattwa©©i bdew ikunu aççettati sew mis-soçjetà, g˙alkemm u˙ud baqg˙u marbutin malkonnotazzjonijiet ori©inali tag˙hom. Interessanti jing˙ad li fil-Brittanja Vittorjana, kienu jisirqu bil-forza u jittattwa©©jaw lin-nisa, li mbag˙ad kienu ji©u m©ieg˙la ja˙dmu b˙ala attrazzjonijiet fiç-çirkli. Illum il-©urnata ˙afna jsostnu li t-tattwa©© hu parti mill-wirt komuni ta’ ˙afna mill-umanità u hu g˙alhekk li numru mdaqqas ta’ individwi qed jinjettaw il-linka f’©isimhom.

KUN Af KÓ

31|08|2014 19

kullhadd.com

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

MARTIN LUTHER KING JR

I HAVE A DREAM Kien predikatur Kristjan u rebbie˙ tal-Premju Nobel g˙all-Paçi. Kien bniedem li ©©ieled g˙ad-drittijiet çivili favur il-bniedem. L-a˙bar tal-assassinju tieg˙u fl-1968 kienet ˙asdet lid-dinja kollha.

Martin Luther King twieled fil-15 ta’ Jannar 1929, f’Atlanta, il-Ìeor©ja (US). Ori©inarjament kien jismu Michael. Missieru, li wkoll kien jismu Martin, kien missjunarju tal-Knisja Evan©elika Battista, u ommu, Alberta Williams, kienet g˙alliema. Fl-1944, Martin beda jistudja fil-Kulle©© ta’ Morehouse fejn hemm g˙amel ˙bieb ˙afna mas-surmast tieg˙u Benjamin Mays. Flimkien ma’ missieru, Martin gie influwenzat ˙afna mill-KristjaneΩmu.Fl-1948 mar jistudja t-Teolo©ija fis-seminarju ta’ Pennsylvania u fl-1951 mar kompla fl-Università ta’ Boston. Hemm iltaqa’ ma’ Coretta Scott li saret il-mara tieg˙u fl-1953. Fl-1954 sar predikatur ta’ Dexter Avenue Baptist Church f’Montgomery, Alabama; il-post fejn çerta Rosa Parks kienet ©iet arrestata g˙ax ma çeditx postha lil ra©el abjad fuq karozza tal-linja. Il-poplu ta’ ©ilda skura rrabjat Bl-a˙bar ta’ Rosa Parks, Martin beda jindirizza l-folol fil-pjazez u jsemma’ le˙nu kontra l-US. L-Afro-Amerikani kienu warajh bi ˙©arhom g˙ax Martin ried je˙lishom minn dik id-diskriminazzjoni kbira li kienet teΩisti bejn issuwed u l-bojod. Sar famuΩ u kien spiss jorganizza bojkotts f’Montegomery fuq il-karozzi tal-linja. Kien wasal iΩ-Ωmien li xi ˙add ried imexxi dan ilpoplu. Il-King (g˙ax hekk kien mag˙ruf) kien il-bniedem ideali g˙all-g˙aΩla biex imexxi dan il-moviment. Kien bniedem g˙adu Ωg˙ir imma mimli kura©© u determinazzjoni. Çertu Bayard Rustin, li kien jag˙mel parti mill-kampanja favur l-ubbidjenza çivili, kien ˙ajjar lil Matin Luther King biex jimxi fuq ilpassi ta’ Mahatma Gandhi, meta ming˙ajr vjolenza ˙aditha kontra l-IngliΩi flIndja. Fl-1957 Martin stabbilixxa isSouthern Christian Leadership Conference (SCLC) li tag˙ha kien il-president. Óa rresponsabbiltà biex imexxi lattivitajiet fejn jid˙lu drittijiet çivili fir-re©jun. G˙all-bidu kienet iebsa g˙ax sab ˙afna tfixkil madwaru.

L-inkwiet f’Birmingham Fl-1963 inqalbet il-folja. Martin kien sar l-idolu talpoplu iswed. Kellu f’mo˙˙u li xi darba j©ib il-libertà u lugwaljanza f’Birmingham. Ilprotesti komplew ji˙raxu u linkwiet Ωdied. Il-bojod kienu spiss ifarrku u ja˙irqu d-djar tas-suwed u jsawtu lillattivisti. F’dik il-kampanja, King ©ie arrestat u msakkar f’çella wa˙du g˙al ˙dax-il ©urnata. Meta n˙eles waqqaf il-kruçjata tat-tfal. Eluf ta’ tfal tal-iskola kienu mmarçjaw tul it-triqat ta’ Birmingham. Fuq l-istazzjon tat-televiΩjoni kienu dehru xi pulizija billembubi jsawtu lit-tfal biex iwaqqfu d-dimostrazzjoni. Dakinhar intuΩaw ukoll ilklieb, u l-kanuni tal-ilma. “I have a dream” Fit-28 ta’ Awwissu 1963, quddiem folla ta’ madwar 250,000 ru˙ f’Washington, Martin Luther King kien g˙amel diskors li baqa’ u g˙adu jissemma sal-lum bilbidu tieg˙u “I have a dream” – g˙andi ˙olma. Kienet vera ˙olma li twettqet; fl-Amerika g˙ad ikun hemm libertà s˙i˙a bejn is-suwed u lbojod. Xahar wara dan iddiskors kienet se˙˙et

spluΩΩjoni fi knisja f’Birmingham fejn kienu nqatlu erba’ tfajliet. Fl-1964, Martin ©ie mog˙ti l-Premju Nobel g˙all-Paçi. Flistess sena bdiet isse˙˙ lg˙aqda bejn l-AfroAmerikani u l-bojod. Però, xorta kien hemm min baqa’ b’dak l-odju lejn is-suwed,

speçjalment lejn in-na˙a ta’ fuq tal-Amerika. Çerti bliet flAmerika baqg˙u jistmaw lissuwed b˙ala lsiera. Kienu jissawtu u jintbag˙tu l-˙abs g˙al xejn b’xejn. Martin kien spiss jikkritika wkoll linvolviment tal-Amerika filgwerra tal-Vjetnam. L-assassinju F’Diçembru 1967, il-SCLC waqqfet kampanja kontra lfaqar. Fit-3 ta’ April 1968, Martin mar Memphis Tennessee biex jie˙u sehem f’demostrazzjoni favur il˙addiema li ja˙dmu fis-settur tat-tindif pubbliku. L-g˙ada, waqt li kien qieg˙ed fil-gallerija tal-lukanda Lorraine, Martin intlaqat minn bullit ta’ rifle f’rasu. Ittie˙ed l-isptar ta’ Saint Joseph fejn miet sieg˙a wara. Wara l-awtopsja, ilProfessur Taylor Branch kien

qal li g˙alkemm Martin kellu 39 sena, qalbu kienet tidher ta’ wie˙ed ta’ 60 sena min˙abba l-istress li kellu. Il˙idma ta’ 13-il sena xej˙itu. L-assassin, James Earl Ray, kien arrestat xahrejn wara flajruport ta’ Heathrow f’Londra. L-ewwel servizz ta’ tifkira tal-assassinju ta’ Martin Luther King kien sar fl-4 ta’ April 1968 fl-R.S. Lewis Funeral Home f’Memphis Tennessee. Fid-9 ta’ April kienu saru Ωew© funerali flAtlanta l-Ìeor©ja. L-ewwel wie˙ed kien sar f’Ebenezer Baptist Church fejn attendew tal-familja, u l-ie˙or sar forma ta’ korteo sal-Kulle©© ta’ Morehouse. Il-President Lyndon B. Johnson kien ipproklama s-7 ta’ April b˙ala luttu nazzjonali. Martin indifen fiç-çimiterju ta’ South View.

Il-lukanda Lorraine fejn ©ie assassinat Martin Luther King

20 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ peRSonalitÀ

Koppja li gÓaÛlu li jqattgÓu l-honeymoon tagÓhom fil-gana Ramona poRtelli tintervista lil NOEL U EDEL BORG MIZZI

www.ramonaportelli.com ramonaportelli@hotmail.com

Edel g˙andha disg˙a u g˙oxrin sena u ta˙dem b˙ala Lead Care Assistant, u Noel g˙andu tletin sena u ja˙dem b˙ala Nursing Manager. Ittnejn li huma ja˙dmu f’dar tal-anzjani. IΩΩew©u fil-15 ta’ Diçembru 2012, u marru g˙al qamar il-g˙asel fil-Gana mis17 sal-21 ta’ Diçembru 2012. “Minn meta konna g˙adna g˙arajjes nibtet fina xewqa li mmorru l-missjoni. Qatt ma sibna ç-çans u l-opportunità li nag˙mlu dan. Meta bdejna n˙ejju g˙at-tie©, qbilna li lhoneymoon ikun xi mkien filmissjoni,” qaluli. G˙aΩlu l-faqar, minflok illussu u r-rilassament Il-fatt li normalment koppji o˙ra jag˙Ωlu li jmorru qamar il-g˙asel fil-lussu jew rilassament, u Edel u Noel g˙amlu bil-kontra fil-Gana, qajjimli kurΩità kbira. “Xtaqna nag˙tu aktar milli nirçievu jew li ngawdu. Qatt ma konna sibna l-opportunità li mmorru meta konna g˙arajjes. Meta bdejna nippjanaw it-tie©, qbilna li g˙al qamar il-g˙asel immorru nag˙mlu volontarjat, u fil-˙in li suppost niddedikaw g˙alina biex ingawdu lil xulxin, iddeçidejna li ng˙inu lil ˙addie˙or, u ridna mmissu l-faqar li hawn fiddinja. Però, ma konniex nafu fejn. Ftit xhur biss qabel ittie© iltqajt ma’ Mario Cappello f’lift u bdejt nitkellem mieg˙u g˙ax kont naf il-©enituri

Normalment kull koppja li jiΩΩew©u, wara li jg˙addi t-tie© imorru jiddevertu u jqattg˙u xi ©img˙a jew ©imag˙tejn f’xi pajjiΩ ie˙or g˙all-hekk imsejja˙ qamel il-g˙asel. IΩda dan l-a˙˙ar inzertajt koppja li g˙al qamar il-g˙asel tag˙hom minflok g˙aΩlu li jmorru jiddevertu, g˙aΩlu li jqattg˙uh flimkien fil-faqar li jinsab fil-Gana. Xtaqu li jkun Ωmien fejn jag˙tu ftit mill-˙in tag˙hom lil ˙addie˙or. IΩda r-riΩultat kien li aktar irçevew huma milli fil-fatt taw. Tkellimt mal-koppja Edel u Noel Borg Mizzi li joqog˙du Óal G˙axaq sabiex insir naf aktar dwar din l-esperjenza unika li g˙aΩlu li jag˙mlu.

tieg˙u u kont naf li jag˙mel ˙afna xog˙ol volontarju flAfrika. Kellimtu dwar ixxewqa tag˙na u mal-ewwel beda jg˙idli dwar il-pro©ett li qed jag˙mlu l-Gana, tal-isptar ©did Hope X Change,” bdiet tirrakontali Edel f’isem irra©el tag˙ha Noel. Meta waslu l-Gana, Edel u Noel kienu g˙amlu l-ewwel tlett ijiem ja˙dmu fl-isptar tal-

lokal Kumasi, u l-©ranet lo˙ra kienu qattg˙uhom flir˙ula tal-madwar iqassmu l˙elu, sfafar u rigali lit-tfal. “Proprju fil-Milied morna nqassmu affarijiet ta’ ikel lil dawk il-foqra li m’g˙andhomx qraba u ma jistg˙ux jo˙or©u mid-dar,” Ωiedu jg˙iduli. L-g˙an tag˙hom kien li jmorru hemm u jag˙mlu

xog˙ol volontarju. Kif stqarrew mieg˙i stess, Edel u Noel sabu ˙afna faqar u kienet diffiçli ˙afna g˙alihom biex ja˙dmu fih, bil-faqar u b’dak li raw u missew. Fil-fatt, infurmawni li waqt l-esperjenza tag˙hom fil-Gana, Edel kienet ˙admet f’sala talmaternità, liema sala kienet kamra b’˙afna sodod ˙dejn xulxin, privatezza ta’ xejn, u

i©ene ftit li xejn. “Xena li ma titlaq qatt minn quddiem g˙ajnejja,” sa˙qet Edel. Minna˙a tieg˙u, Noel spjegali li, ikkomparat ma’ Malta l-esperjenza tieg˙u fil-Gana hija wa˙da xokkanti g˙all-a˙˙ar. Aktar irçevew huma milli filfatt taw Ir-riΩultat ta’ qamar il-g˙asel tag˙hom fil-Gana kien li aktar irçivew huma milli filfatt taw. Ikkonfermawli li fuq kollox irçevew is-sodisfazzjon u apprezzaw aktar dak li di©à g˙andhom. Wara din l-esperjenza, bla dubju ta’ xejn bdew i˙arsu lejn il-˙ajja b’aktar poΩittività. Xi ˙a©a interessanti u li ©©ieg˙lek titbissem bis-sempliçità tag˙ha hija li Edel u Noel infurmawni li mag˙hom kienu tellg˙u xi sfafar u o©©etti o˙ra. Fil-fatt, l-aktar li ˙adu gost bis-sfafar kienu ttfal. Sempliçi suffara ©abet tant fer˙ lil ˙afna tfal. “Iva, issfafar l-aktar li g˙amlu suççess. L-hena tag˙na kien li fil-˙emda ta’ kull lejl konna nisimg˙u il-˙oss tas-sfafar, sempliçiment suffara ©abet tant fer˙ lit-tfal,” tbissmu jg˙iduli. Lejn l-a˙˙ar tal-intervista, Edel u Noel qaluli li bi˙siebhom jer©g˙u jmorru xi missjoni o˙ra fil-futur. Il-messa©© tag˙hom g˙all-qarrejja talgazzetta KullÓadd kien sabiex kul˙add japprezza dak li di©à g˙andu!

FESTI KÓ

31|08|2014 21

kullhadd.com

FESTI FL-EWWEL ÓADD TA’ SETTEMBRU, U TAL-VITORJA

KITBA TA’ ALAN SALIBA Issa li l-ista©un tal-festi jinsab riesaq lejn it-tmiem, tul din il-©img˙a ser niççelebraw Ωew© festi flimkien mal-erba’ festi ççelebrati lil Marija Bambina. Nhar il-Óadd 7 ta’ Awwissu ser niççelebraw il-festi ta’ Santa Katarina Ver©ni u Martri fiΩ-Ûurrieq u San Girgor f’Tas-Sliema, filwaqt li l-g˙ada t-Tnejn ser niççelebraw il-festa ta’ Marija Bambina, fin-Naxxar, l-Isla, il-Mellie˙a u x-Xag˙ra G˙awdex. Il-festa tat-8 ta’ Settembru tfakkar it-twelid ta’ Sidtna Marija kif ukoll il-©rajja taΩ-Ωew© assedji li saru fuq il-GΩejjer Maltin. L-isem tal-Vitorja ng˙ata wara r-reb˙a li saret mill-Maltin fuq it-Torok fl-Assedju l-Kbir, fl-1565, peress li dan se˙˙ fit-8 ta’ Settembru. F’dan il-jum issir ukoll regatta tradizzjonali fil-Port il-Kbir.

LOGÓOB TAN-NAR FIN-NAXXAR

Ix-xog˙ol tan-nar li n˙adem g˙all-festa ta’ din is-sena It-tradizzjoni tal-log˙ob tan-nar finNaxxar ilha bosta snin. Sa mill-qedem, kien jin˙adem in-nar miΩ-Ωew© kaΩini. Insibu dak li kien il-KaΩin tal-Victory, li twaqqaf fl-1916, li fl-1989 twaqqfet il-banda fi ˙danu. B’hekk, din is-sena qed jitfakkar il-25 anniversarju mittwaqqif tal-banda fi ˙dan il-KaΩin Victory. Il-banda saret mag˙rufa b˙ala Victory iΩda riçentament, l-isem ta’ din l-g˙aqda sar G˙aqda MuΩikali Marija

Bambina, Banda Vittorja. Il-log˙ob tan-nar tal-ajru Fil-passat, fin-Naxxar konna nsibu diversi gruppi ta’ nies li ja˙dmu n-nar. Fl-a˙˙ar kamra tan-nar ta’ dan il-kaΩin, li nqerdet bi spluΩjoni fl-1936, ma we©©a’ ˙add g˙ax taret f’˙in li ma kien hemm ˙add fiha. Minn hemm il˙idma tan-nar kompliet f’diversi kma-

mar o˙ra, fosthom g˙and is-Sur Mifsud ta’ Birkirkara, fil-Kamra tal-Im©arr u, f’dawn l-a˙˙ar snin, dawn id-dilettanti bdew jimmanifatturaw in-nar f’Ta’ Lourdes Fireworks Factory, li hija proprjetà tal-G˙aqda tan-Nar 11 ta’ Frar ta’ San Ìwann. B’hekk, daqs 25 sena ilu, dan il-grupp tan-nar ing˙ata dehra strutturali a˙jar g˙al kif nafuh illum. Illum il-©urnata l-post jinsab ta˙t ittmexxija tad-detentur Gordon Gatt, blg˙ajnuna ta’ Toni Muscat, Johann Cortis, Silvan u Renzo Azzopardi u bosta dilettanti o˙ra Naxxarin. Matul is-snin ©ew mistiedna wkoll biex jie˙du sehem filfestival tan-nar tal-ajru. Fi stedina li saritli biex inΩur il-kamra, tkellimt ma’ Gordon, Toni u Silvan, li tawni ˙arsa dettaljata ta’ x’hemm ippreparat g˙al dis-sena. Id-dilettanti tan-nar fi ˙dan is-soçjetà msemmija ˙ejjew programm ta’ nar mill-isba˙. B’madwar 240 murtal ta’ daqsijiet varji, il-programm ikun maqsum fuq erbat ijiem. Dawn ikunu fil-˙ru© tal-vara minniçça, li kien il-Óamis li g˙adda, 28 ta’ Awwissu; fl-4 ta’ Settembru, jum lewwel tridu; fis-6 ta’ Settembru, jum la˙˙ar tridu; u nhar il-festa, fit-8 ta’ Settembru. Il-murtali jvarjaw fil-qisien flimkien ma diversi blalen kbar, sfejjer, ftug˙, kaxxi infernali u effetti o˙rajn. Attrazzjoni ewlenija ser ikunu l-murtali

tal-˙ru© tal-10 pulzieri, bl-ikbar murtal ikun twil 11-il pied. Murtal ie˙or, b’g˙oli ta’ 12-il pied u b’ bosta komponenti u effeti pirotekniçi, ser ikun ta’ attrazzjoni g˙al g˙eluq il-festa. Log˙ob tan-nar tal-art In-nar tal-art sar attrazzjoni ewlenija fla˙˙ar tridu ta’ din il-festa. B’març grandjuΩ mill-Banda Victory, li jintemm f’12am, isegwi warajh il-˙ruq ta’ nar talart mekkanizzat fil-pjazza, ma˙dum mill-istess dilettanti. Kull sena naraw irdieden ©odda b’mekkaniΩmu innovattiv. Ma jonqosx li din is-sena jiΩΩanΩnu erba’ rdieden ©odda flimkien ma’ bosta effetti pirotekniçi ©odda. Matul is-snin bdew jie˙du sehem filfestival tal-log˙ob tan-nar tal-art li jsir fil-Furjana, u fl-2009 reb˙u l-unur talisba˙ mekkaniΩmu bl-inqas ingrana©©. Is-sena li g˙addiet, fl-2013, reb˙u l-festival bir-reb˙ tal-kategoriji tal-aqwa prodotti u overall . Spikka f’raddiena partikolari l-bosta disinni li n˙olqu bilfuntani kkuluriti li qatt qabel ma dehru b˙alhom. Wara, fil-festa tas-sena l-o˙ra, Ωviluppaw l-akbar tapit b’effetti pirotekniçi li kellu bosta minn dawn iddisinni li jiffurmaw b’funtani kkuluriti. Il-mo˙˙ wara dawn l-innovitajiet kien listess Silvan Azzopardi.

IL-FESTA TA’ SANTA KATARINA FIÛ-ÛURRIEQ Wa˙da mill-ikbar festi li niççelebraw f’pajjiΩna hija dik titulari fiΩ-Ûurrieq iddedikata lil Santa Katarina V.M. ta’ Lixandra, li tkun iççelebrata dejjem flewwel Óadd ta’ Settembru. Festa kbira u b’sa˙˙itha b’nukleu mill-ikbar ta’ nies li jag˙tu ˙inhom g˙al din il-festa. Din is-sena qed ji©u ççelebrati festi speçjali li qed ifakkru l-150 sena mittwaqqif tas-soçjetà. Iltqajt ma’ Kevin Schembri, Segretarju Ìenerali tasSoçjetà MuΩikali Santa Katarina V.M. taΩ-Ûurrieq, fejn tag˙ni ˙arsa dettaljata lejn dak li qed ji©i ççelebrat biex jitfakkar dan l-anniversarju. Is-soçjetà twaqqfet fl-1864 u rat bosta kummissjonijiet, sezzjonijiet u kumitati li maΩ-Ωmien ©ew Ωviluppati g˙al dak li nafu llum. G˙al din l-okkaΩjoni saru u qed isiru numru ta’ attivitajiet li bdew minn Novembru li g˙adda, millokkaΩjoni tal-festa litur©ika li tkun iççelebrata fil-25 ta’ Novembru. Attivitajiet iççelebrati g˙al dan lanniversarju F’Novembru 2013 saret konferenza stampa mill-Ministru tat-TuriΩmu Karmenu Vella mas-Soçjetà MuΩikali Santa Katarina V.M. fis-sede tal-istess Soçjetà, fejn ©ie mniedi l-programm ta’ attivitajiet. L-ewwel tliet attivitajiet li saru f’Novembru kienu wirja ta’ pittura ta’ Mattia Preti u l-bottega tieg˙u, blisem ta’ Ûurrieq Honours Preti. Saret ukoll akkademja muΩikali fil-knisja parrokjali fejn fl-ewwel parti diversi elementi orkestrali ng˙aqdu mal-Banda Santa Katarina V.M. Hawn indaqqet silta minn Vespri e Messa per Una Vergine e Martire ta’ Dr Chris Role, waqt li fit-tieni parti l-Banda wa˙edha daqqet silta mill-oratorju Santa Katarina

ta’ Lixandra, miktub mill-mibki Surmast Francis Falzon, kif ukoll saret l-attività Ûurrieq g˙al L-Istrina. Minn dan iΩ-Ωmien baqg˙et tittella’ attività kull xahar. Fost l-attivitajiet li ttellg˙u kien hemm serata muΩiko-letterarja li ng˙atat l-isem ta’ ‘150 sena Kullana ta’ Tifkiriet u Melodiji’, liema isem baqa’ jintuΩa b˙ala motto g˙al dawn il-festi speçjali. Fl-okkaΩjoni talÌimg˙a Mqaddsa ttella’ kunçert ta’ MuΩika Sagra fil-Knisja ta’ Santa Marija f’Bubaqra. Ittellg˙et ukoll wirja tal-artist Ûurrieqi Salvu Bugeja li kien disinjatur, skultur, u muΩiçist. Bejn it-3 u l-10 ta’ Lulju lbanda tal-istess Soçjetà g˙amlet mawra sal-Black Forest fil-Ìermanja, fejn daqqet ma’ Ωew© baned ÌermaniΩi. Wa˙da mill-baned ser tkun preΩenti fostna g˙all-festi ta’ din is-sena fiΩ-Ûurrieq fejn se tesegwixxi diversi programmi muΩikali. Il-Óadd li g˙adda ©iet inawgurata lfaççata tal-kaΩin wara restawr li sarilha. Saret lejla Katarinjana kif ukoll, g˙allewwel darba fiΩ-Ûurrieq, ittella’ show ta’ architectural mapping mal-faççata tal-kaΩin. Il-Óamis sar festival ta’ baned bejn il-Banda Santa Katarina taΩ-Ûurrieq, il-Banda Beland taΩ-Ûejtun – li g˙andhom relazzjoni tajba ˙afna ma’ xulxin – u Red Hackled Pipe Band u Ûurrieq Scout Pipes and Drums. IlÌimg˙a ttella’ Ω-Ûurrieq Pop Concert bis-sehem ta’ bosta talent lokali u Ûurrieqi. Dawn l-a˙˙ar Ωew© avvenimenti saru b’risq Puttinu Cares. Ìemella©© muΩikali Din is-sena qed ise˙˙ it-tieni ©emella©© g˙al din is-soçjetà – bejn ilBanda Santa Katarina u The Upper

Il-faççata tal-kaΩin hekk kif ©iet inawgurata wara restawr Rhine Youth Wind Band tal-Ìermanja, li ser tag˙ti diversi kunçerti f’pajjiΩna. Din il-banda ÌermaniΩa ser ikollha dawn l-impenji: illum il-Óadd, jum il˙ru© tal-vara min-niçça, g˙all-˙abta tat-8.30pm ser tag˙ti kunçert muΩikali fuq il-plançier tal-B a n d a S a n t a Katarina. Il-Óamis, i l - b a n d a Ì e r maniΩa ser tag˙mel març qasir fittoroq taΩ-Ûurrieq fejn isegwi programm muΩikali mill-Banda Santa Katarina. Is-silta finali Nabucco ser tkun akkumpanjata minn log˙ob tannar sinkronizzat minn fuq il-bejt talkaΩin. Il-Ìimg˙a filg˙odu ser isir març bejn iΩ-Ωew© baned fit-toroq tal-Belt Valletta. Is-Sibt, lejlet il-festa, il-banda ÌermaniΩa fit-8pm tibda març mattoroq taΩ-Ûurrieq, u fid-9.30pm tibda programm muΩikali fuq il-plançier. IlÓadd, il-banda ÌermaniΩa ser tkun impenjata bl-g˙eluq tal-festa bi programm muΩikali minflok il-març tala˙˙ar. L-g˙ada t-Tnejn l-istess banda ser ittella’ kunçert ta’ muΩika klassika fi Pjazza Teatru Rjal.

L-attivitajiet mill-Banda Santa Katarina se jkomplu din il-Ìimg˙a tul il-festa Matul il-©img˙a ser jiΩΩanΩnu Ωew© bandalori: wa˙da bir-rakkmu u o˙ra ikbar li ser tintrama barra b˙ala opra tal-armar estern, li jfakkru dan lanniversarju. Sar restawr tal-istatwa u l-pedestall li juri l-martirju ta’ Santa Katarina, mag˙rufa b˙ala ‘ir-Rota’. Waqt li nhar l-Erbg˙a, waqt il-març mill-Banda Beland, ser ji©i inawgurat armar ©did mal-faççata tal-kaΩin. Din is-sena s-soçjetà ˙ar©et double CD album ta’ marçi ©odda u marçi millarkivju. Ma jonqosx li l-ispettaklu ta’ nar lejlet il-festa, bl-isem ta’ Art Ignis, ikun wie˙ed speçjali fejn, man-numru ta’ murtali tradizzjonali, ser jittella’ spettaklu ta’ nar sinkronizzat malmuΩika. Iç-çelebrazzjonijiet g˙all-festi speçjali mhux ser jiefqu hawn iΩda jintemmu mal-a˙˙ar tas-sena 2014.

22 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ kULTURA

MALTA fL-EWWEL GWERRA DInJIJA

“IL-GWERRA ÓALLIET 600 MALTI U GÓAWDXI MEJTA” KITBA TA’ ANTHONY ZARB DIMECH Il-bidu tal-gwerra Fit-28 ta’ Lulju li g˙adda d-dinja bdiet tfakkar l-ewwel çentinarju mill-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija jew kif inhi mag˙rufa lGwerra l-Kbira, li ntqal fuqha li kellha tkun il-gwerra li permezz tag˙ha jitemmu l-gwerer kollha. Xahar qabel ma bdiet din ilgwerra kien ©ie assassinat lArçiduka tal-Awstrija Franz Ferdinand flimkien ma’ martu f’Sarajevo. Wara dan l-assassinju, il-Gvern Awstro-UngeriΩ iddikjara gwerra kontra sSerbja. Dan kien il-bidu li permezz tieg˙u, wie˙ed wara lie˙or, il-pajjiΩi li kienu jiffurmaw alleanzi jew kellhom interessi mas-Serbja jew malImperu Awstro-UngeriΩ iddikjaraw gwerra wkoll. L-assassinju tal-Arçiduka Ferdinand kellu jkun dik ix-xrara biex qabbdet il-˙u©©ie©a g˙all-Ewwel Gwerra Dinjija. Il-Forzi Alleati kienu l-Gran Brittanja, Franza u r-Russja, filwaqt li l-poteri çentrali kienu lÌermanja, l-Imperu AwstroUngeriΩ u l-Imperu Ottoman. Dawn, flimkien ma’ pajjizi o˙ra li da˙lu fil-konflitt, damu ji©©ieldu sal-11 ta’ Novembru 1918. Il-qilla ta’ din il-gwerra kaxkret g˙al erba’ snin u erba’ xhur. Fiha ©ew immobilizzati madwar 70 miljun suldat u ˙alliet madwar 39 miljun suldat mejjet, immankati jew mhux misjuba. L-immobilizzar f’Malta Malta sabet ru˙ha f’dan il-konflitt peress li kienet çentru strate©iku u lo©istiku navali talImperu IngliΩ. Malta mmobillizzat ru˙ha g˙al din il-gwerra fit3 ta’ Awwissu 1914 wara li ©iet ippubblikata proklama biex irriΩerva tar-Royal Navy tissejja˙. Malta b˙ala l-post ta’ kenn u kura: il-mi©ja ta’ San Pawl Il-©rajja Bibblika tan-nawfra©ju, jew a˙jar il-mi©ja providenzjali, ta’ San Pawl f’dawn il-gΩejjer fis-sena 60 W.K. mhux biss tag˙ti rendikont ta’ kif San Pawl sab kenn f’Malta u kif bdiet ilfidi Nisranija f’dawn il-gΩejjer, iΩda turi wkoll b’mod profetiku li Malta g˙andha l-missjoni ospitaliera li tag˙ti kenn u ddur b’dawk li matul is-sekli jsibu ru˙hom ifittxu kenn u fejqan fuq xtutha. Ir-rwol ospitalier ta’ Malta Prova ta’ dan huma episodji diversi matul l-istorja tal-GΩejjer Maltin. Naraw ir-rwol importanti tal-Maltin u l-Kavalieri talOrdni ta’ San Gwann fil-kura tal-morda. Malta wkoll kienet trasformata fi sptar kbir meta n©iebu Malta eluf ta’ morda u feruti matul ilGwerra tal-Krimea bejn l-185456. Dawn huma biss Ωew© episodji ta’ fejn Malta wie©bet

politiçi kbar. F’Malta kien Ωdied il-gu˙ u nuqqas ta’ edukazzjoni u l-illitteriΩmu. Il-gwerra ˙alliet 600 Malti u G˙awdxi mejta, kif ukoll mijiet ta’ Maltin bla xog˙ol u dan wassal g˙al Ωieda fl-emigrazzjoni. L-ewwel ˙addiema li tilfu xog˙olhom kienu 7,000 ˙addiem tat-Tarzna. L-Influwenza mag˙rufa b˙ala ‘l-Ispanjola’

g˙as-sej˙a tal-istorja biex tie˙u ˙sieb il-morda u l-feruti. Forsi l-iΩjed eΩempju çar li fih Malta bbrillat u ˙ar©et bl-unuri kollha fil-kura tal-marid u lmidrub kien fl-Ewwel Gwerra Dinjija. Minn Mejju tal-1915 sa Frar tal-1919, Malta u G˙awdex ittrattaw madwar 135,000 kaΩ ta’ suldati morda jew feruti li waslu mill-front tal-battalja speçjalment minn Gallipoli, Salonika u l-Maçedonja, fost o˙rajn. Biex b’hekk sa tmien ilgwerra, fil-11 ta’ Novembru 1918, Malta kienet laqg˙et madwar 58,000 pazjent mill-front ta’ Gallipoli u 67,000 o˙ra millfront ta’ Salonika. B’kollox kien hawn 27 sptar bl-ammont ta’ 25,000 sodda g˙all-feruti u morda. Verament li l-organizzazzjoni u l-ippjanar kienu impekkabbli. Nistg˙u nsemmu l-bini tal-isptar tal-Kottonera li tlesta fl-1873. Dan kien meqjus b˙ala wie˙ed mill-aqwa ta’ Ωmienu fl-Ewropa t’Isfel g˙ax kien speçjalizzat fuq kaΩijiet ta’ grie˙i ta’ natura serja. Fl-Ewwel Gwerra kien hawn ukoll sptarijiet li kienu relattivament ©odda. Dawn kienu jaraw kaΩijiet inqas serji minn dawk tal-isptar tal-Kottonera. Kien hemm Ωmien fl-aqwa talkumbattimenti fuq l-front ta’ Gallipoli fejn waslu Malta madwar 2,000 ferut kuljum. Min˙abba f’hekk ©ew imwaqqfa wkoll kampijiet ta’ konvalexxenza madwar Malta. Fosthom kien hemm kamp f’G˙ajn Tuffie˙a u ie˙or f’San Pawl il-Ba˙ar. Malta tforni f’Salonika

sptarijiet

Malta wkoll forniet ˙ames sptarijiet g˙all-uΩu f’Salonika. Kif rajna, il-feruti mill-front ta’ Gallipoli u ta’ Salonika kienu jirçievu trattament f’Malta. IΩda fl-1917 bdew ise˙˙u attakki fuq bastimenti tal-feruti u g˙alhekk kien perikoluΩ li l-feruti ji©u evakwati minn Salonika lejn Malta. Min˙abba f’hekk ˙ames sptarijiet ©enerali ©ew mobbilizzati minn Malta flimkien ma’ infermeria u tobba. Dawn kellhom 1,040 sodda kull wie˙ed. B˙ala

riΩultat in-numru ta’ sodod f’Malta niΩel g˙al 13,000. Malta b˙ala post tal-a˙˙ar tislima Malta wkoll serviet b˙ala l-post tal-a˙˙ar tislima g˙al ˙afna suldati tal-Alleati li mietu f’Malta, speçjalment dawk li mietu f’Gallipoli u li jinsabu midfuna fiç-çimiterji militari madwar Malta u fejn fil-25 ta’ April ta’ kull sena ssir çerimonja biex jitfakkru l-vittmi fiç-çimiterju f’TalPietà. BaΩi ta’ avjazzjoni, militari u navali Fosthom nistg˙u nsemmu l-uΩu tal-portijiet Maltin g˙all-flotot tal-Alleati kif ukoll g˙at-tiswija ta’ vapuri. Malta serviet tajjeb b˙ala baΩi militari, navali, kif ukoll ta’ avjazzjoni. Malta kienet isservi b˙ala l-kwartieri ©enerali tal-flotta IngliΩa fil-Mediterran u fl-im˙aΩen tal-port kien jin˙adem il-munizzjon li kien jinΩamm hemmhekk ma’ kull tip ta’ armamenti. Lejn tmien l-1914 kien hawn ibbaΩata f’Malta l-flotta FrançiΩa. Ir-rwol tag˙ha, fost affarijiet o˙ra, kien li ΩΩomm l-attakki mill-flotta Awsrijaka. Minn April 1917 kien hawn ukoll 14-il destroyer flimkien ma’ cruiser flagships ÌappuniΩi bbaΩati f’Malta li kienu ta’ importanza kbira fil-©lieda kontra s-sottomarini ÌermaniΩi. Fil-qasam tal-avjazzjoni, Malta kienet timmanifattura ajruplani tal-ba˙ar u baloons u kien hawn baΩijiet tal-baloons u ajruplani f’Manoel Island u Kalafrana rispettivament. ProviΩjon ta’ ˙addiema, suldati u ba˙rin Malta pprovdiet ukoll madwar 3,000 ˙addiem jew Labour Corps li fosthom kien hemm anke qassisin u uffiçjali militari kif ukoll ba˙rin u suldati g˙allForzi Alleati, li l-biçça l-kbira tag˙hom servew f’Gallipoli, Salonika u l-Maçedonja. Itt˙affir tat-trunçieri kien fost diversi xog˙lijiet li kienu jag˙mlu dawn il-˙addiema.

Kampijiet tal-pri©unieri u internati

Effett ie˙or tra©iku ta’ wara lgwerra kienet l-influwenza tal1918 jew kif kienet mag˙rufa ‘l-Ispanjola’ peress li bdiet minn Spanja. Din ikkawΩat ilmewt ta’ 651 Malti. Din ilmarda tfaççat lejn tmien ilgwerra u ˙afna attribwew ilfirxa tal-virus b˙ala effett talgwerra. Skarsezzi

Kien hawn ukoll f’Malta numru ta’ kampijiet li fihom ©ew miΩmuma u g˙exu numru ©mielu ta’ internati u pri©unieri talGwerra (f’Verdala Barracks, St Clement Camp, il-Polverista Barracks u Fort Salvatore). Dawn kienu jinsabu madwar ilTlett Ibliet. Mhux inqas minn 1,670 pri©unier mill-Awstija, il-Ìermanja, il-Bulgarija, it-Turkija u l-Greçja, kif ukoll pajjiΩi o˙ra kienu miΩmuma f’dawn ilkampijiet. HMS Louvain HMS Louvain ori©inarjament kien vapur tal-passigieri jismu Dresden. Ìie rekwiΩizzjonat min-Navy IngliΩa fl-1914 u ©ie mibdul g˙al vapur merkantili u ng˙ata l-isem Louvain. G˙all-bidu tal-gwerra l-Ìermanja kellha policy li qabel sottomarin tag˙ha jg˙arraq xi bastiment tal-Alleati, dan ji©i mwissi u mog˙ti Ωmien biex lekwipa©© jinΩel minn fuq ilbastiment. IΩda lejn l-a˙˙ar tal-gwerra din il-policy imbidlet f’wa˙da ta’ attakki kontra kull xorta ta’ bastiment ming˙ajr ebda kunsiderazzjoni jekk hux militari jew le u ming˙ajr ebda twissija f’dik li kienet tisejja˙ unrestricted submarine warfare. Fil-fatt, fl-1917 u l-1918 it-tunnella©© ta’ vapuri mg˙arrqa tal-Alleati kienu la˙qu numru ferm g˙oli minn kull Ωmien ie˙or. Anke vapuri li kienu jservu ta’ sptar ma ˙elsuhiex b˙all-HMS Rewa li ©ie mg˙arraq bi ’l fuq minn 300 pazjent fuqu wara li kien salpa minn Malta. L-HMS Louvain spiçça vittma wkoll u ©ie mg˙arraq mill-Uboat ÌermaniΩa UC-22 fil-ba˙ar I©ew. F’din l-azzjoni mietu ’l fuq minn 70 Malti u G˙awdxi. L-effetti tal-gwerra: problemi soçjali, ekonomiçi u politiçi Wara l-Armistizju tal-1918, lEwropa sabet ru˙ha b’˙afna problemi soçjali, ekonomiçi u

L-attakki tas-sottomarini ÌermaniΩi kienu ©abu ˙afna skarsezzi tal-ikel impurtat f’Malta u dan ©ab Ωidiet filprezzijiet, filwaqt li t-taxxi g˙olew biex jag˙mlu tajjeb g˙an-nuqqas ta’ d˙ul middazji. Il-prezz tal-˙obs ittrippla matul il-gwerra u t-taxxi komplew i©ibu miΩerja fuq il˙addiem li di©à kellu pa©a baxxa. Óafna ˙asbu li wara lgwerra l-qag˙da ser titjieb immedjatament iΩda dan ma setax ise˙˙ mill-ewwel. Min˙abba din is-sitwazzjoni lMaltin irvellaw f’dak l-avveniment mag˙ruf b˙ala s-Sette Giugno fl-1919. F’dan l-inçident erba’ Maltin tilfu ˙ajjithom wara li suldati IngliΩi fet˙u nnar fuq folla li kienet qed tipprotesta kontra Ωidiet fit-taxxi. Bidu tat-trejdunjoniΩmu u lmixja lejn l-Indipendenza Matul l-Ewwel Gwerra Malta rat il-bidu tat-trejdjunjoniΩmu fl-1917, bit-twaqqif talGovernment General Workers Union. Sadanittant il-politikanti Maltin bdew jaraw ukoll kif jistg˙u jfasslu kostituzzjoni li tag˙ti lill-Maltin it-tmexxija ta’ pajjiΩhom f’idejhom u b’hekk issoktat ukoll il-mixja twila lejn l-Indipendenza. Ta’ min isemmi li fl-1914 ©ie eΩiljat minn Malta Manwel Dimech, meqjus b˙ala patrijott ewlieni fil-©lieda g˙ad-drittijiet tal-Maltin fil-mixja tag˙hom lejn l-Indipendenza. Hu miet fl-eΩilju f’Lixandra fl-1921. Il-gwerer, sadanittant, komplew u g˙adhom g˙addejjin madwarna u donnu m’hemmx tama li jieqfu ˙lief wara l-battalja ta’ Megiddo, jekk wie˙ed jemmen fil-profesija Bibblika. Huwa ˙asra li wara 100 sena mill-bidu ta’ din il-gwerra m’hawnx monumnet li jfakkar il-vittmi Maltin u G˙awdxin talEwwel Gwerra Dinjija. Tkun in©ustizzja u insult jekk ilmemorja ta’ dawn ma tinΩamx ˙ajja sena wara l-o˙ra.

Kultura KÓ

31|08|2014 23

kullhadd.com

il-gwerra u l-attiVitajiet f’BirKirKara MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI L-ewwel xhur tal-gwerra ma tantx fixklu lil Malta billi lItalja, li kienet alleata mal-Ìermanja, g˙all-ewwel baqg˙et newtrali. IΩda f’Mejju 1940, ilqag˙da bdiet tinbidel. Kien hemm sinjali li l-Italja kienet die˙la fil-gwerra. Kien fl-istess xahar li l-Banda KarkariΩa Sant’Elena esegwiet programm fil-Palazz ta’ Sant’Anton. Dan kellu jkun la˙˙ar programm tal-Banda Sant’Elena fi Ωmien ta’ paçi. Il-gwerra kienet riesqa lejn xtutna. Fl-10 ta’ Ìunju 1940, lItalja ddikjarat gwerra kontra lalleati. Il-gwerra issa kienet fuq l-g˙atba u l-g˙ada filg˙odu bdew l-attakki fuq Malta. Dakinhar kien hawn tmien attakki mill-ajru. Mietu n-nies u ©©arrfu d-djar fl-in˙awi tal-portijiet. Eluf ta’ nies sarrew ˙wejj©hom u telqu minn dawk l-in˙awi. Fittxew il-kenn flir˙ula taç-çentru tal-gΩira. Birkirkara mtliet bir-refu©jati. Is-sitwazzjoni f’Birkirkara jiddeskriviha tajjeb il-kittieb ÌuΩè Ellul Mercer, hu nnifsu refu©jat f’Birkirkara, fid-djarju tieg˙u Ta˙t in-Nar. Hu jirrakkonta hekk: “Hawn f’Birkirkara, fejn qieg˙ed jien, tmur fejn tmur u tersaq fejn tersaq, ma t˙abbatx wiççek ˙lief ma’ ©emg˙at kbar ta’ nies. Er©ajt smajt li f’Birkirkara, b’kollox hawn madwar ˙amsin elf ru˙. Ma na˙sibx li l-g˙add

ir˙ula l-o˙ra. Hawn bosta djar li fihom laqg˙u minn tlieta sa erba’ familji.” Il-KaΩin Sant’Elena ta’ Birkirkara ma kienx eççezzjoni.

jag˙fas u t-theddida ta’ invaΩjoni. Fix-xhur ta’ Lulju u Awwissu, minkejja li l-qag˙da kienet tassew kritika min˙abba n-nuqqas tal-ikel u l-istennija ta’ konvoj, it-tombla saret b’mod regolari.

Il-˙ajja fil-kaΩin L-g˙otja tal-BaΩilika

hu daqshekk kbir meta tqis kemm hemm refu©jati l-Óamrun, Óal Qormi, ir-Rabat, ÓaΩÛebbu©, iΩ-Ûejtun u l-Mosta u

fi r˙ula o˙rajn. Madankollu, ma tistax tiç˙ad li n-nies donnha g˙amlet g˙al Birkirkara iΩjed milli g˙all-

Il-gwerra laqtet lil kul˙add, inkluΩ il-KaΩin Sant’Elena. IlkaΩin laqa’ fi ˙danu, b˙ala refu©jati, erba’ familji li baqg˙u hemm g˙al numru ta’ snin sakemm g˙adda l-periklu. Leffett tal-gwerra ˙arbat ukoll, fl-ewwel ftit ©img˙at, il-˙ajja fil-kaΩin. It-tombla, li baqg˙et issir sad9 ta’ Ìunju, waqfet ˙esrem u ma bdietx issir qabel Diçembru, kif waqaf ukoll illog˙ob tal-biljard, li re©a’ beda jsir f’Awwissu. F’Lulju 1940 sar biss il-log˙ob tal-karti. Insibu wkoll li f’Lulju saret purtiera fil-banka tal-lottu min˙abba l-blackout. Fl-ewwel ©img˙at, fost it-ta˙wid u l-konfuΩjoni li ©abet mag˙ha l-gwerra, g˙amel Ωjara fil-kaΩin ilGvernatur Sir William Bobbie. IΩda wie˙ed jista’ jg˙id li, sa Diçembru 1940, il-˙ajja filkaΩin re©g˙et ©iet g˙an-normal bil-log˙ob tat-tombla, il-karti u l-biljard, u hekk baqg˙et matul l-1941 u l-1942, minkejja li f’dik is-sena s-sitwazzjoni kienet imwieg˙ra ˙afna blattakki mill-ajru li g˙amlu ˙erba s˙i˙a, il-©u˙ li kompla

Xi snin wara l-gwerra u sewwasew fl-1950, intemmet b’wiçç il-©id il-kwistjoni dwar xi drittijiet u privile©©i talkanoniçi, li kienet ilha sejra mill-1936. Fost affarijiet o˙ra, il-Kolle©©jata Elenjana ©iet elevata g˙all-grad ta’ BaΩilika Minuri, u l-kanoniçi re©g˙u ng˙ataw il-jedd li jeΩerçitaw id-dritt tal-©uspatronat, ji©ifieri li jag˙Ωlu huma, (b˙alma kien isir sal-1936), il-kanoniçi l©odda. Din l-a˙bar imliet lil Birkirkara bil-fer˙, u kien deçiΩ li tkun iççelebrata bil-kbir ilfesta tas-Salib Imqaddes (Santu Kruç) fit-3 ta’ Mejju. G˙aldaqstant, dakinhar mhux biss saru l-funzjonijiet tal-knisja b’solennità kbira, iΩda filg˙axija, wara 14-il sena, re©g˙et saret ilpurçissjoni bil-vara titulari ta’ Sant’Elena, li fiha ˙adu sehem iΩ-Ωew© baned KarkariΩi, Duke of Connaught u Sant’Elena. Ilpurçissjoni bil-vara g˙addiet mill-Wied. Minn kitba ta’ Winston Zammit ‘G˙aqda MuΩikali Sant’Elena 2009’

Ritratt: RENÈ MONSIGNEUR

PAÌNA OÓRA MNAQQXA FL-ISTORJA TAL-BANDA TAL-PARTIT LABURISTA

IΩ-Ωg˙aΩag˙ attivi fi ˙dan ilForum Ûg˙aΩag˙ Laburisti ilhom g˙al din l-a˙˙ar sena ja˙dmu lejl u nhar biex g˙all-ewwel darba f’pajjiΩna ©ie organizzat il-IUSY World Festival, festival taΩΩg˙aΩag˙ soçjalisti minn madwar id-dinja kollha, li ra f’pajjiΩna ’il fuq minn 1500 Ωag˙Ωug˙ minn

madwar id-dinja kollha. Il-Banda tal-Partit Laburista ©iet mistiedna tie˙u sehem fil-ftug˙ uffiçjali ta’ dan il-festival li ttella’ fil-campsite ta’ G˙ajn Tuffie˙a. Dan se˙˙ il-Óamis 21 ta’ Awwissu. Is-serata bdiet b’diskorsi minn mexxejja Soçjalisti, ilPresident tal-FÛL Dr Alex Saliba,

il-President tal-Partit Daniel Micallef, u g˙alaq il-Prim Ministru u Mexxej tal-Partit Laburista Dr Joseph Muscat. Il-programm mill-Banda ttella’ fuq palk kbir armat apposta, fitteatru Grieg fl-istess sit. Il-Banda fet˙et is-serata b’ OpeningFanfare & Cerimonial

KompoΩizzjoni tas-Surmast Direttur tal-Banda il-Mro David Agius. Wara ndaqq l-innu Internazzjonale ddedikat lill˙addiema kollha tad-dinja. Wara ndaqqu s-siltiet Life is Beautiful ta’ Nicola Piovani, il-kanzunetta poplari Taljana Bella Ciao u selezzjoni mill- musical Les Miserables. Indaqqet ukoll is-silta Power To The People ta’ John Lennon. Tul dan il-kunçert ixxandar feature dwar l-istorja talPartit Laburista. Indaqqet ukoll is-silta Bon Jovi Rock Mix fuq arran©ament ta’ Wolfang Wossner. Din niΩlet tajjeb ˙afna maΩ-Ωg˙aΩag˙ preΩenti peress li kienet akkumpanjata b’log˙ob tan-nar sinkronizzat mal-banda ippreparat minn Alan Saliba, b’superviΩjoni ta’ FireOne Malta. Indaqq wara l-innu antik Bandiera Rossa li nkiteb fl-1908 minn Carlo Tuzzi. Segwiet wara s-silta Viva La Vida tal-grupp Cold Play. Waqt din is-silta dderie©a l-Banda l-Assistent Surmast, il-Mro Nicholas Vella. Il-

programm ing˙alaq bil-Innu talPartit Laburista, kompoΩizzjoni tal-Mro Hector Dalli. G˙al dan il-programm kantat ma’ bosta siltiet il-kantanta Tiziana Calleja, flimkien mal-kor tat-tfal tag˙ha mag˙mul minn subien u bniet. Il-Banda tal-Partit Laburista kienet komposta minn 66 muΩiçist, minn l-a˙jar elementi bandistiçi li hawn f’pajjiΩna, quddiem folla sabi˙a ta’ Ωg˙aΩag˙ li attendew g˙al dan ilfestival. Il-Kumitat tal-Banda jixtieq jirringrazzja lill-muΩiçisti kollha li daqqew b’mod volontarju u lil dawk il-voluntiera li taw issehem tag˙hom biex seta’ jittella’ dan il-programm storiku li kien suççess kbir. Ringrazzjament speçjali jmur lill-FÛL tal-istedina li g˙amel lill-Banda.

NOTA: Nixtiequ ninfurmaw lillpubbliku li llum il-Óadd 31 ta’ Awwissu ser jixxandru siltiet minn dan il-kunçert muΩikali fuq One TV fit-8.30pm.

Konferenza ta’ Valletta 2018 tesplora netwerKs Kulturali fil-Mediterran Il-Fondazzjoni Valletta 2018 ser itella’ l-ewwel minn serje ta’ konferenzi annwali bit-titlu ‘Djalogu filMediterran: Nesploraw l-identità permezz tan-netwerks’ fl-4 u l-5 ta’ Settembru, fil-Kampus tal-Università, il-Belt Valletta. Din il-konferenza g˙andha l-g˙an li tinkora©©ixxi dibattitu dwar l-istorja komuni u r-realtajiet ©eopolitiçi Ewropej u tal-Mediterran, fl-isfera ta’ relazzjonijiet internazzjonali u diplomazija kulturali. Diversi akkademiçi u professjonisti mill-qasam tal-arti, il-kultura u d-diplomazija, kemm Maltin kif ukoll inter-

nazzjonali, ser jindirizzaw il-konferenza. Il-Professuri Henry Frendo u Mostafa Hassani Idrissi huma l-kelliema ewlenin. It-temi tal-konferenza huma: l-iΩvilupp ta’ kapaçitajiet permezz tan-netwerks; it-teg˙lib ta’ sfidi g˙all-mobbiltà; (ri)definizzjoni tal-identità kulturali fil-Mediterran; u d-diplomazija permezz tad-djalogu. Il-kelliema ser jindirizzaw dawn it-temi fid-dawl tax-xog˙ol tag˙hom fl-oqsma tal-prattika kulturali u d-diplomazija. Il-kelliema tal-konferenza ser jippreΩentaw l-istudji tag˙hom relatati mal-mobbiltà tal-artist bejn pajjiΩi mill-

Afrika ta’ Fuq u l-Ewropa; id-djalogu interkulturali u liskambju kulturali f’kapitali Ewropej tal-kultura preçedenti, fost l-o˙rajn. Is-serje ta’ konferenzi internazzjonali annwali ser tindirizza aspetti varji tar-relazzjonijiet kulturali fl-Ewropa u fil-Mediterran, fil-kuntest tal-Belt Valletta, Kapitali Ewropea tal-Kultura 2018. Aktar informazzjoni, inkluΩ il-programm s˙i˙ tal-konferenza u informazzjoni dwar il-kelliema u x-xog˙ol tag˙hom, jista’ jinkiseb mis-sit tal-Fondazzjoni Valletta 2018 www.valletta2018.org

24 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ MIn IÓAddEM

KIf TAÓSIbhA L-ASSOÇjAzzjOnI TA’ MIn IÓAddEM?

IL-PROPOSTI TAL-MEA Nota: NiskuΩa ru˙i mal-qarrejja ta’ din il-gazzetta min˙abba li f’dan l-artiklu ser jiltaqg˙u ma’ kliem u fraΩijiet li kont kostrett in˙allihom bil-lingwa IngliΩa, sabiex b’hekk nibqa’ 100% leali ma’ dak li tg˙id u tispeçifika l-li©i li ser inkun qed inkellimkom dwarha.

Anton Vella SMEs Helpdesk Executive Malta Employers’ Association

L-Assoçjazzjoni ta’ min i˙addem (l-MEA) ippreΩentat dokument b’numru ta’ proposti biex ti©i emendata l-EIRA. L-g˙an ewlieni ta’ dawn l-emendi huwa li filwaqt li din il-li©i ilha fisse˙˙ sa mill-2002, partijiet minnha je˙tie© li jinbidlu sabiex jirriflettu r-realtà tal-lum, u ji©u eliminati klawsoli li qed jag˙tu lok g˙al misinterpretazzjonijiet. Dan id-dokument ©ie ppreparat wara ˙afna riçerka u diskussjonijiet, u l-˙sieb hu li fil©img˙at li ©ejjin jibqg˙u g˙addejjin il-laqg˙at ta’ diskussjoni mal-entitajiet kollha kkonçernati L-ewwel nett, ikun tajjeb li nag˙tikom ftit informazzjoni dwar x’inhi eΩattament l-EIRA. L-EIRA hija l-Employment and Industrial Relations Act, li©i li tirregola l-kundizzjonijiet ta’ impjieg, u r-relazzjonijiet industrijali fuq il-post tax-xog˙ol. F’Ottubru tal-2002 Ωew© li©ijiet li kienu jeΩistu ©ew ikkonsolidati f’li©i wa˙da, u b’hekk illum insibu: Kapitolu 452 Att Dwar l-Impjiegi u rRelazzjonijiet Industrijali Biex jikkonsolida, b’emendi, lAtt li Jirregola l-Kondizzjonijiet tal-Impjieg (Kap. 135) u l-Att dwar ir-Relazzjonijiet Industrijali (Kap. 266). Jew kif mag˙rufa a˙jar, EIRA. Biex tkunu jistg˙u taççessaw u taraw eΩattament xi tg˙id din illi©i, tistg˙u tid˙lu fuq is-sit elettroniku: justiceservices.gov.mt. Jekk t˙ossukom aktar komdi, aqilbu g˙all-verΩjoni bil-Malti, fittxu ta˙t servizzi legali, imbag˙ad morru fis-sezzjoni ‘le©iΩlazzjoni’, ittajpjaw innumru tal-kapitolu (çjoè 452), u hemm issibu l-li©i kollha kif inhi sal-lum. Il-punti prinçipali tal-proposti u rakkomandazzjonijiet huma: 1. Tidda˙˙al fil-li©i d-definizzjoni (li b˙alissa ma teΩistix) ta’ ‘union member’. 2. Jid˙lu fil-li©i, b’mod çar, sempliçi u konçiΩi, linji gwida ta’ kif ti©i stabbilita union recognition. 3. L-employers hemm bΩonn li jibdew jing˙ataw tlett ijiem notice qabel ma tid˙ol fis-se˙˙ kwalunkwe azzjoni industrijali. 4. L- employers g˙andhom jing˙ataw id-dritt li jnaqqsu missalarji: a) meta l-impjegati ma ja˙dmux in-notice period, b) meta servizz ikun abbandunat qabel id-data ta’ skadenza

tieg˙u f’kaΩ ta’ kuntratt definit,

jitne˙˙a kompletament.

ç) meta impjegata ma ta˙dimx is-sitt xhur s˙a˙ wara li tkun ˙adet il-leave tal-maternità,

10. Il-kumpens massimu li ji©i ordnat li jing˙ata mit-Tribunal, g˙andu jkun capped u ma jistax jaqbeΩ it-18-il xahar paga.

d) meta impjegat li jirriΩenja, fiddata li jitfa’ r-riΩenja tieg˙u jkun di©à ˙a vacation leave aktar minn kemm kien intitolat. 5. Impjegati li ja˙dmu aktar minn ˙amest ijiem f’©img˙a, ji©ifieri li ma g˙andhomx b’mod awtomatiku li ma ja˙mdux nhar ta’ Sibt u nhar ta’ Óadd, g˙andhom huma wkoll jirrinunzjaw g˙al festi pubbliçi li jinzertaw jaqg˙u fil-©ranet ta’ mistrie˙ tag˙hom. 6. It-Tribunal Industrijali, fil-kaΩi kollha, sew jekk ikun qed jittratta unfair dismissal jew trade dispute , g˙andu jkun immexxi minn avukat li tal-inqas ikollu seba’ snin esperjenza u jkun assistit minn Ωew© laypersons li jirrappreΩentaw l-employers u limpjegati. 7. Fid-deçiΩjonijiet li jie˙u tTribunal Industrijali ma g˙andux jikkundizzjona lilu nnifsu g˙al government, social or economic policies jew national development plans, hekk kif b˙alissa g˙andu lobbligu li jag˙mel. 8. Deçizjonijiet tat-Tribunal Industrijali g˙andhom ikunu so©©etti g˙al appell quddiem lEmployment Appeals Tribunal. 9. Ir-regolament attwali fejn deçiΩjonijiet tat-Tribunal Industrijali jkunu jistg˙u ji©u rriversjati b’awtorità millParlament Malti, hemm bΩonn li

11. It-Tribunal Industrijali jkun obbligat li jag˙ti deçiΩjoni sa tlett xhur mill-a˙˙ar seduta. 12. Iç-Chairperson tat-Tribunal Industrijali jΩomm il-˙atra tieg˙u g˙al perjodu miftiehem u ma jistax jitne˙˙a permezz ta’ prerogattiva ministerjali. 13. Sakemm mhux speçifikat fil-Wages Council Wage Regulation Order, l-employers jistg˙u jiddeçiedu li jallokaw talinqas tmint ijiem fis-sena, b˙ala shutdowns, sabiex jibbri©©jaw festi pubbliçi. 14. Li persuna tkun assenti mixxog˙ol ka©un ta’ self-inflicted unfitness for work li jinkludi – iΩda mhux biss g˙alhekk – drunkenness, hangover, sunburn , sun-strokes u sports injuries ma jintitolax lill-istess impjegat b’mod awtomatiku li jkun jista’ jie˙u/tie˙u s- sickleave, anke jekk it-tabib personali tieg˙u/tag˙ha jiççertifika li mhux tajjeb sabiex imorru g˙axxog˙ol. 15. Filwaqt li l-MEA qieg˙da tirrikonoxxi li kull kaΩ hemm bΩonn li jkun ittrattat skont iççirkostanzi partikolari, xorta wa˙da qed ji©i propost li lemployer ma g˙andux i˙allas g˙al sick leave li jintalab biex jittie˙ed speçifikament g˙al operazzjonijiet koΩmetiçi. 16. Hemm bΩonn ta’ reviΩjoni

tal-COLA mechanism sabiex jinkorpora fih il-livelli ta’ produttività u effiçjenza. 17. Hemm bΩonn ta’ kjarifika fil-kliem li jirrigwardja termination of employees upon reaching retirement age jew if retained in employment after retirement age. 18. F’kaΩ ta’ riΩenja jkun hemm perjodu minimu ta’ notice li jkollu jin˙adem. 19. L-MEA qieg˙da tipproponi li çerti impjiegi jibdew ji©u kklassifikati b˙ala exempt from overtime payment by definition. Fil-prattika din di©à qieg˙da ti©ri, u fil-ma©©oranza talimpjiegi amministrattivi, impjiegi tekniçi u mani©erjali, kif ukoll impjiegi f’poΩizzjonijiet eΩekuttivi, is-salarji annwali jinkludu wkoll is-sig˙at kollha, anke dawk li jaqbzu l-forty hour per week. L-MEA temmen li jekk ikollna qafas legali aktar çar u konçiΩ ikun qed jg˙in u jassigura sabiex çirkostanzi relatati ma’ impjieg ikunu koperti u rregolati a˙jar, u b’hekk ir-relazzjoni bejn l-employers, unjins, u l-Gvern ma tispiççax sabiex tiΩviluppa f’konfronti diretti u jin˙olqu sitwazzjonijiet ikkumplikati. L-Assoçjazzjoni ser tkun qed tissottometti dawn ir-rakkomandazzjonijiet quddiem l-MCESD g˙ad-diskussjoni mal-imsie˙ba soçjali u l-awtoritajiet ikkonçernati. Ûur f’dan is-sit sabiex ikollok aççess g˙ad-dokument kollu: www.maltaemployers.com/Port als/22/EIRA%20Proposals%2020 14.pdf

www.facebook.com/MaltaEmployersAssociation Kull min jixtieq jag˙mel kuntatt mag˙na (b˙ala Assoçjazzjoni ta’ Min I˙addem) jista’ jag˙mel dan billi jçempel 2122 2992 jew 2123 7585. Jista’ wkoll jibg˙at email lil anton.vella@maltaemployers.com, jew juΩa t-24/7 helpline 2122 2006, billi jçempel u j˙allilna ismu, sabiex fl-iqsar Ωmien possibbli nirritornaw it-telefonata tieg˙u. Grazzi talli tajtuni l-opportunità li nitkellem mag˙kom. Niltaqg˙u b˙al-lum xahar. Min jixtieq jg˙addili xi su©©erimenti fuq su©©etti li jixtieq jisma’ ming˙andi fil-©img˙at li ©ejjin, nitlobkom t˙ossukom liberi li tikkomunikaw mieg˙i jew malistaff editorjali ta’ din il-gazzetta u jien inweg˙edkom li nag˙mel ˙ilti sabiex ma niddiΩappuntakomx.

MadWarna kÓ

31|08|2014 25

kullhadd.com

il-fondazzjoni hsBc Malta torganizza challenge 2014 B’risq l-istrina u l-Wateraid fil-gana L-Istrina u l-pro©ett WaterAid fil-Gana ser ikunu l-benefiçjarji tal-fondi mi©bura permezz tat-triathlon, li ser tinvolvi w˙ud mill-aqwa atleti ta’ Malta, organizzata mill-Fondazzjoni HSBC Malta. Din l-attività ser issir nhar il-Óadd 7 ta’ Settembru. Dakinhar, l-impjegati tal-HSBC Bank Malta flimkien mal-kollegi mill-HSBC UK Contact Centre Malta, il-familji tag˙hom u ˙biebhom ser jing˙aqdu ma’ atleti o˙ra, fosthom Nicky Farrugia, mag˙ruf l-aktar g˙ar-rekord dinji u li g˙amel g˙awma bejn Sqallija u Malta. Nicky ser jag˙mel ˙iltu kollha biex jispiçça ttriathlon li tla˙˙aq 70km bejn il-GΩejjer Maltin. Jonathan Balzan mill-HSBC, maratoneta mag˙ruf, ukoll se jkun fuq quddiem tal-isfida ma’ Nicky kif ukoll flimkien ma’ uffiçjali g˙olja tal-Bank li ser jappo©©jaw l-erba’ dixxipplini dakinhar. “Filwaqt li qed in˙ares ’il quddiem biex inlesti t-triathlon kollha, kul˙add hu mistieden biex jipparteçipa u jag˙mel il-miri personali tieg˙u,” qal Nicky Farrugia. “L-g˙an ewlieni tag˙na hu li ni©bru fondi g˙al L-Istrina u g˙all-attivijajiet li qed isiru f’komunitajiet fil-Gana f’isem il-pro©ett WaterAid Gana. Dan ser jiΩgura li familji f’g˙add ta’ komunitajiet f’dan il-pajjiΩ Afrikan ikollhom aççess g˙al ilma nadif li Ωgur itejjeb l-g˙ajxien tag˙hom. Din il-bidla tg˙in biex ikun hemm indafa sanitarja a˙jar, ittawwal ˙ajjet in-nies, u jkun hemm aktar ˙in u riΩorsi g˙all-edukazzjoni tat-tfal. Aççess g˙all-ilma nadif jista’ jsalva l-˙ajja ta’ eluf ta’ nies, speçjalment ta’ tfal, li jimirdu minn mard ikkawΩat minn xorb ta’ ilma kontaminat.” HSBC L-Istrina u l-pro©ett WaterAid Gana – iç-Challenge Triathlon 2014 minn G˙awdex g˙al Malta ser tibda fis-7.00am mill-G˙arb G˙awdex, u tispiçça filÌonna ta’ Sant’Anton f’Ó’Attard fil-5.00pm. Il-parteçipanti jistg˙u jag˙Ωlu f’liema attivitajiet jixtiequ jipparteçipaw, li jinkludu g˙awm, ©irja bir-rota, fun run, u mixja b’bike ride g˙at-tfal. Aktar tag˙rif dwar din l-attività jista’ jinkiseb minn fuq is-sit elettroniku ta’ HSBC Malta www.hsbc.com.mt

L-atleta Nicky Farrugia (lemin), li se jkopri s-70km ta’ triathlon b’risq ©bir ta’ fondi, flimkien (mix-xellug) mal-HSBC Gym Manager Charles Demanuele, mal-HSBC Malta VRC & Operations Manager Andrè Catania u mal-Kap EΩekuttiv tal-HSBC Malta Mark Watkinson

Bank of Valletta jagÓti sapport lil the today puBlic policy institute Bank of Valletta u The Today Public Policy Institute ffirmaw ftehim fuq sentejn b˙ala ftehim ta’ kollaborazzjoni bil-g˙an li ja˙dmu flimkien fuq numru ta’ programmi ta’ riçerka bil-g˙an li jitjieb it-tfassil tal-politika pubblika. Permezz ta’ dan il-ftehim, Bank of Valletta sar is-Sie˙eb Uffiçjali ta’ The Today Public Policy Institute. Il-ftehim ©ie ffirmat fl-uffiççji ©enerali ta’ Bank of Valletta f’Santa Venera bejn Michael Galea, Chief Officer Operations ta’ Bank of Valletta u Martin Scicluna, Direttur Ìenerali ta’ The Today Public Policy Institute. “Bank of Valletta huwa sodisfatt li jag˙ti s-sapport tieg˙u lil The Today Public Policy Institute bil-g˙an li jipprovdu pjattaforma kontinwa g˙ar-riçerka u d-diskussjoni fuq g˙aΩliet ta’ politika pubblika, liema riçerka u diskussjonijiet isiru b’mod objettiv u poΩittiv sabiex iwasslu g˙al dibattitu fuq il-politika f’dan il-pajjiΩ,” qal is-Sur Galea. Filwaqt li rringrazzja lil Bank of Valletta g˙as-sapport tieg˙u, isSur Scicluna qal, “A˙na kuntenti li ser inkomplu bis-s˙ubija tag˙na ma’ Bank of Valletta. Permezz ta’ din is-s˙ubija Ω-Ωew© organizzazzjonijiet ser ikunu qed jikkollaboraw flimkien mill-viçin g˙al dawn is-sentejn li ©ejjin. Dan il-ftehim jipprovdi opportunità ideali sabiex tissa˙˙a˙ ir-relazzjoni tajba li di©à teΩisti bejn iΩΩew© organizzazzjoniiet, filwaqt li n˙arsu ’l quddiem sabiex na˙dmu mill-qirb ma’ BOV fuq numru ta’ inizjattivi ta’ riçerka.” The Today Public Policy Institute huwa grupp indipendenti u imparzjali li joffri numru ta’ ideat li jiffukaw b’mod speçifiku fuq il-politika pubblika bil-g˙an li titjieb din il-politika. L-Istitut jiffoka fuq ˙ames punti tal-politika: il-governanza u l-amministrazzjoni pubblika, l-iΩvilupp ekonomiku sostenibbli, l-iΩvilupp soçjali, lambjent sostenibbli u r-relazzjonijiet internazzjonali.

26 31|08|2014

kullhadd.com

kÓ PRESIDENT

L-APPUNTAMENTI TAL-PRESIDENT TA’ MALTA IT-TNEJN 1 TA’ SETTEMBRU 2014 7.30am: 11.00am:

11.30am: 3.00pm: 4.00pm: 5.30pm:

Il-President tippresiedi laqg˙a tal-mani©ment fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tiltaqa’ mas-Sur Karl Borg, Direttur Akkademiku ta’ St Thomas Institute u President tal-Euro Asian African Mediterranean Chamber of Commerce Industry and Development filPalazz, il-Belt Valletta Il-President tiltaqa’ mas-Sur Cyrus Engerer, Chairman ta’ LGBTI fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-Malta Visual Arts fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-4 Volunteer Work Focolare Movement fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-bord ta’ Karl Vella Foundation fil-Palazz ta’ Sant’Anton

IT-TLIETA 2 TA’ SETTEMBRU 2014 9.00am: 12.00pm:

12.30pm:

4.00pm: 5.00pm:

Il-President iΩΩur il-Mediterranean Ceramics f’Ta’ Qali Il-President tiltaqa’ ma’ Dott. Raymond Galea, Head Postgraduate Medical Training Programme Malta Consultant Obstetrician and Gynaecologist fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President ti©i ppreΩentata b’donazzjoni b’risq il-Malta Community Chest Fund mis-Sa Kate Gonzi, Chairperson, HSBC Malta Foundation, Is-Sur Mark Watkinson, Kap EΩekuttiv tal-HSBC Malta plc u l-membri tal-HSBC Malta Foundation fil-Palazz ta’ Sant’Anton Is-Sur Preca jippresiedi working committee talMalta Community Chest Fund fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-Kunsill Lokali tal-Furjana, akkumpanjati mill-membri tal-NGOs tal-Furjana, fil-Palazz ta’ Sant’Anton

Il-President tilqa’ lill-Prinçipessa tat-Tajlandja Maha Chakri Sirindhorn

L-ERBGÓA 3 TA’ SETTEMBRU 2014 07.30am:

11.00am: 3.00pm:

4.30pm: 5.30pm:

Il-President tattendi l-quddies tat-transulazzjoni solenni tal-festa ta’ Sant’Elena f’Birkirkara

09.00am: 10.15am:

IL-ÓAMIS 4 TA’ SETTEMBRU 2014 09.30am: 11.30am: 5.00pm: 7.45pm:

9.15pm:

Il-President tattendi g˙al quddiesa tat-tfal filBaΩilika Maria Bambina, l-Isla Il-President iΩΩur Karen Grech Rehabilitation Hospital fl-okkaΩjoni tal-World Physical Therapy Day fi Gwardaman©a Il-President u s-Sur Preca jippresiedu laqg˙a talbord tal-Malta Community Chest Fund fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tattendi g˙al attività ta’ ©bir ta’ fondi b’risq il-Malta Community Chest Fund organizzata minn Skola Sajf ta’ St Joseph Paola fitTeatru Rjal, il-Belt Valletta Il-President u s-Sur Preca jattendu g˙allkunçert annwali organizzat mill-Banda Santa Katarina V.M. fl-okkaΩjoni tal-150 anniversarju mit-twaqqif tal-Banda, f’Misra˙ ir-Repubblika, iΩ-Ûurrieq

IL-ÌIMGÓA 5 TA’ SETTEMBRU 2014 08.30 am:

Il-President tilqa’ lill-Eççellenza Tag˙ha Cecilia

10.45am: 11.30am: 12.00pm: 1.00pm:

4.00pm: 7.00pm: 08.30pm:

Malmstrom, Kummissarju Ewropew g˙all-Intern g˙al Ωjara ta’ korteΩija filPalazz, il-Belt Valletta Il-President tilqa’ lill-Eççellenza Tieg˙u s-Sur Jim Hennessy, Ambaxxatur tal-Irlanda, g˙al Ωjara ta’ tmiem il-kariga fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tilqa’ lil Dott. Arthur Galea Salmone, President u lil Fr Joe Mizzi, Direttur tal-Moviment Kana, g˙al Ωjara ta’ korteΩija fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tilqa’ lil Dott. Roberta Metsola, Membru talParlament Ewropej g˙al Ωjara ta’ korteΩija fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tilqa’ lill-President u l-membri tas-Soçjetà MuΩikali Santa Katarina V.M., akkumpanjati mill-membri tal-Verbandsjugendorchester des Blasmusikverbandes Hochrhein g˙al Ωjara ta’ korteΩija fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President ti©i ppreΩentata b’munita kommemorattiva li turi xbieha tal-faççata tal-Ber©a ta’ Aragona mill-Prof. Josef Bonnici, Gvernatur talBank Çentrali ta’ Malta fil-Palazz, il-Belt Valletta Il-President tospita pranzu ad unur id-delegati ta’ China Import – Export Fair, akkumpanjati mill-Onor. Konrad Mizzi, Ministru g˙allEner©ija u s-Sa˙˙a, u l-Eççellenza Tieg˙u s-Sur Cai Jinbiao, Ambaxxatur tarRepubblika tal-Poplu taç-Çina fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tilqa’ lis-Sa Hedva Ser, Artista tal-Unesco g˙allPaçi g˙al Ωjara ta’ korteΩija fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tikxef plakka kommemorattiva fl-okkaΩjoni tal-mitt sena mill-eΩilju ta’ Manwel Dimech f’Lascaris Wharf, il-Belt Valletta Il-President tattendi g˙al kunçert fl-okkaΩjoni tal-festa ta’ Marija Bambina organizzat mis-Soçjetà Filarmonika La Vincitrice fi Pjazza 4 ta’ Settembru, l-Isla

IS-SIBT 6 TA’ SETTEMBRU 2014 Il-President u s-Sur Preca j˙allu Malta g˙al Ωjara privata fir-Renju Unit

Il-President tospità pro©ett Bravi g˙all-istudenti ta’ Skolasajf nhar il-Ìimg˙a fil-Palazz ta’ Sant’Anton. Il-President tospità l-pro©ett Children in Care nhar it-Tlieta u l-Óamis fil-Palazz ta’ Sant’Anton. Il-President ta’ Malta tista’ ti©i kkuntattjata bl-email marie-louise.coleiro@gov.mt Is-Sur Edgar Preca jista’ ji©i kkuntattjat bl-email edgar.preca@gov.mt L-Uffiççju tal-President jista’ ji©i kkuntattjat permezz tal-email: presidentsappointments.opr@gov.mt jew bin-numru tat-telefown 2122 1221, il-Palazz, il-Belt Valletta (mit-Tnejn sal-Ìimg˙a) jew bin-numru tat-telefown 2144 0354, il-Palazz ta’ Sant’Anton (mit-Tnejn sal-Óadd) u l-Uffiççju tal-Malta Community Chest Fund f’G˙awdex bin-numru tat-telefown 2155 3807.

Ritratt: RONALD FALZON

09.30am:

Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-BNI La Vallette fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mal-membri tal-Fondazzjoni RISE, Prison Fellowship u l-membri talfondazzjoni Mid-Dlam g˙ad-Dawl, fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tippresiedi konferenza stampa inkonnessjoni ma’ Rockestra 2014, fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mas-Sur Richard Chadwick minn Princess Trust International u s-Sa Lorianne Thomas mill-HSBC Bank UK g˙al Ωjara ta’ korteΩija fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mas-Sur Reuben Andre DeGabriele, Direttur ta-Çentru Ûg˙aΩag˙ ta’ Óal Balzan, fil-Palazz ta’ Sant’Anton Il-President tiltaqa’ mad-diretturi tal-iskejjel talIngliΩ f’Malta, fil-Palazz ta’ Sant’Anton

Skeda kÓ

31|08|2014 27

kullhadd.com

07.00 08.00 08.30 09.30 10.00 11.30 12.00 12.10 15.00 15.30 16.00 16.05 16.50 17.35 18.00 18.10 18.40 19.00 20.00 21.00 23.15

L-G˙odwa t-Tajba Tuffi˙at Migduma G˙anafest G˙awdex Illum Malta u lil Hinn Minnha Óadd G˙alik A˙barijiet Óadd G˙alik (ikompli) L-Irkant Telebejg˙ A˙barijiet Kurrenti Is-Sajf ma’ Salv Paq Paq On Test A˙barijiet Int Min Inti Paq Paq On Test Mr Fisherman A˙barijiet Film: The Four Feathers A˙barijiet

06.00 08.00 09.00 09.45 10.30 11.00 11.30 12.30 14.00 14.30 17.30 19.00 19.30 20.25

06.00 Fuori Orario. Cose (Mai) Viste 07.00 Ai Confini Dell'arizona Il Muro Della Morte 07.50 Film. Il Sogno Di Una Notte Di Mezza Sbornia 09.25 Totò Ospite A "Studio Uno 1966" 09.40 Film. Rita, La Figlia Americana 11.10 Ponderosa La Promessa 12.00 Tg3 12.17 Speciale Tg3 12.25 Telecamere Estate 12.55 Quel Gran Pezzo Dell'italia 13.45 Kilimangiaro Album 14.00 Tg Regione 14.30 Film. Giallo Napoletano 16.30 Film. Stupidi 17.55 Geo Magazine 18.10 Squadra Speciale Vienna 19.00 Tg3 20.00 Blob A Venezia 2014 20.05 Un Caso Per Due Francoforte Superstar 21.05 Film. The Woman In Black 22.50 Tg3

06.15 06.55 08.40 10.35 12.25 13.00 14.00 15.50 18.00 18.30 19.00 19.25 21.10 23.20

Friends Vi Super Car V A-Team Iii No Ordinary Family Studio Aperto Sport Mediaset Xxl Cenerentola Per Sempre Programma Protezione Principesse Provaci Ancora Gary Ii Studio Aperto Vecchi Bastardi Un Tipo Imprevedibile Adele E L'enigma Del Faraone Spia Per Caso

06.00 06.25 06.40 07.05 07.10 07.35 07.50 08.15 09.00 09.30 10.15 11.05 12.00 12.50 13.35 14.20 15.05 17.35 18.30 19.15 20.10 21.00 21.45 22.40

06.00 06.25 06.50 07.15 08.05 08.30 09.20 10.10 11.00 11.25 12.15 13.05 14.20 14.45 15.35 16.25 17.40 18.30 19.20 20.10 21.00 21.50 23.05 23.55

Tastiest Places to Chowdown Diners, Drive-Ins and Dives Guy’s Big Bite Food Network Challenge Siba’s Table Have Cake Will Travel Barefoot Contessa Siba’s Table Guy’s Big Bite Unique Sweets Hungry Girl Diners, Drive-Ins and Dives Guy’s Big Bite Barefoot Contessa Siba’s Table Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Siba’s Table Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Chopped South Africa Diners, Drive-Ins and Dives Barefoot Contessa Siba’s Table

07.30 07.50 08.45 09.15 09.30 09.45 11.00 11.55 12.30 12.40 13.40 14.45 15.05 17.30 17.40 18.30 18.45 19.30 20.15 20.45 21.15 21.45 22.30 23.30

One News Street Blush (R) Ûona Sport Sajf (R) Identità (R) One News Fun & Splash (R) Sheriff’s Cuisine Óilithom (R) One News Mad-Daqqa T’g˙ajn (R) Telebejg˙ Identità (R) Arani Issa One News Fresh & Funky Snajja’ Maltin (R) Executive One News Ieqaf 20 Minuta The Thursday Night Project (R) Popcorn (R) Bin 61 (R) Tfesfisa (R) One News

07.00 08.30 09.30 10.00 10.45 13.30 15.00 15.05 17.00 18.00 18.05 18.45

06.00 06.30 07.00 07.20 07.40 08.10 09.10 12.10 13.00 13.30 13.45 14.20 17.25 18.10 18.15 19.35 20.30 21.05 21.50 22.40

Videocomic Passerella Real School Hulk S.M.A.S.H.! Benvenuti A Sakaar Missione Uomo Impossibile Cronache Animali La Nave Dei Sogni La Nostra Amica Robbie Tg2 Giorno Tg 2 Motori Sereno Variabile Estate Squadra Speciale Lipsia Squadra Speciale Colonia Tg2 L.I.S. Il Destino Dei Kissel Il Commissario Rex Tg2 N.C.I.S. Destini Incrociati Hawaii Five La Domenica Sportiva

07.00 07.30 07.50 09.45 11.40 13.30 14.00

Omnibus Tg La7 In Onda Murderer 101 Il Sentiero Per Hope Rose Tg La7 Agli Ordini Del Fuhrer E Al Servizio Di Sua Maestà McBride L’Ispettore Barnaby Tg La7 Otto E Mezzo I Cannoni di Navarone Tg La7

16.15 18.10 20.00 20.30 21.10 00.00

06.00 07.00 07.30 08.00 09.00 11.00 12.00 16.00 17.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00 23.30

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 10.00 10.55 11.50 17.20 18.15 19.10 20.05 21.55 22.50 23.45

Taylor Swift Extreme Close-Up Style Star Bigger, Badder Celebrity Feuds Emmy Award Shows Fashion Police Keeping Up With the Kardashians E! News RichKids of Beverly Hills Untold With Maria Menounos Ryan Seacrest With the Kardashians Born Different 2 Botched Eric & Jessie. Game On The Soup

Call of the Wildman Journey of Life Growing Up... Meet the Sloths Penguin Safari My Pet’s Gone Viral Treehouse Masters Deadly Islands Treehouse Masters The Last Lion of Liuwa Animal Kingdom Shark of Darkness Animal Kingdom Untamed and Uncut Wildest Latin America

19.45 20.30 21.30 21.35 23.00

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 10.50 11.40 12.35 13.30 14.25 15.20 16.15 17.10 18.05 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

06.30 08.20 10.20 12.00 13.35 15.25 16.45 17.00 18.50 20.15 22.00 23.50

NET NEWS Iswed fuq l-Abjad (R) Telebejg˙ Wheelspin Telebejg˙ Indifest (R) NET NEWS Ma Tinbidel Qatt Aqtag˙ha (R) NET NEWS Flusek (R) Minn Festa g˙al O˙ra – Festa ta’ San Duminku, il-Birgu NET NEWS Minn Festa g˙al O˙ra – Festa ta’ San Duminku, il-Birgu NET NEWS Minn Festa g˙al O˙ra – Festa ta’ San Duminku, il-Birgu NET NEWS

Show Me Show Me Gigglebiz Green Balloon Club Little Human Planet Show Me Show Me Gigglebiz Green Balloon Club The Weakest Link My Family Sinbad Call the Midwife Tess of the D’Urbervilles Prison, My Family and Me Starlings The Fat Fighters Sinbad Doctors Jamelia. Shame about Single Mums Sinbad Call the Midwife Tess of the D’Urbervilles Starlings Spooks Silk

How It’s Made Ultimate Car Build-Off Mega Builders MythBusters You Have Been Warned Garage Gold Storage Wars Canada Flip Men Auction Kings Auction Hunters Lost and Sold Rise of the Machines Extreme Engineering How It’s Made What’s in the Barn? Chasing Classic Cars Wheeler Dealers Dynamo. Magician Impossible Great White Serial Killer Megalodon

How I Won the War Taras Bulba Article 99 Chains of Gold In the Heat of the Night The Pit and the Pendulum MGM’s Big Screen Stella Straight Out of Brooklyn Bright Lights, Big City Get Shorty Prime Risk

Euronews Bijografiji Quddiesa tal-Óadd Kurrenti Mill-Im˙aΩen tal-Festi Valletta Mixja ta’ Poplu Pop Meets Classics Madwarna Iç-Çaqqufa Malta u Lil Hinn Minnha G˙awdex Illum Mr Fisherman A˙barijiet g˙al Persuni b’nuqqas ta’ Smig˙ G˙anafest A˙barijiet Mid-Dinja tat-Teatru Storjografija A˙barijiet bl-IngliΩ

06.00 07.05 08.00 08.20 09.05 09.55 10.00 10.30 10.55 11.50 12.00 12.10 12.20 13.30 14.00 15.35

06.00 07.55 07.59 09.10 09.15 09.45 12.00 13.00 13.40 14.00 14.06 16.10 16.40 19.00 20.00 20.40 21.11 23.30

Prima Pagina Tg5 Traffico Tg5 Speciale di ‘Squadra Anti Mafia 6’ Bye Bye Cinderella 2 Wimbledon Melaverde Tg5 L’Arca ii Noè – 14 Speciale Di ‘Squadra Antimafia 6’ Un Amore di Strega Belli Dentro Iii Il Generale Dalla Chiesa Il Segreto Tg5 Paperissima Sprint Tre Uomini e Una Gamba Maurizio Costanzo Show – La Storia

07.05 07.25 07.55 08.25 09.25 10.00 10.50 11.30 12.00 13.00 13.56 14.21 18.55 19.40

06.50 07.40 08.05 08.30

Yoga for Life The Sweet Truth Chasing the Yum Extreme Cuisine With Jeff Corwin Candice Tells All Dear Genevieve Rehab Addict Selling LA Keasha’s Perfect Dress Eating Art Chef Abroad House Hunters Dear Genevieve Million Dollar Rooms My Yard Goes Disney Selling LA Rehab Addict Suggs’ Italian Job House Hunters Chasing the Yum Chef Abroad Extreme Cuisine With Jeff Corwin

06.00 06.50 07.40 08.30

20.30 21.40 21.45 22.45 23.15

09.25 09.50 10.15 10.40 11.10 11.35 12.00 12.25 13.15 13.45 14.35 15.00 15.25 15.50 16.15 17.05 17.30 18.00

09.20 11.25 12.15 13.55 14.45 15.35 17.15 18.05 20.10 21.00 21.50 22.40

Ballroom Blitz Obese and Pregnant Extreme Couponing Say Yes to the Dress – The Big Day Kitchen Boss Something Borrowed, Something New Little People, Big World Your Style in His Hands Ballroom Blitz What Not to Wear Best Funeral Ever Something Borrowed, Something New Say Yes to the Dress Something Borrowed, Something New Long Island Medium What Not to Wear

EXECUTIVE, illum fis-18.45 fuq One

INDIGO, g˙ada, fis-17.40 fuq One

Bubble Guppies Go, Diego, Go! Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Turtles SpongeBob SquarePants Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush Marvin Marvin SpongeBob SquarePants The Penguins of Madagascar The Fairly OddParents iCarly Big Time Rush Victorious Life With Boys SpongeBob SquarePants Turtles

Tg4 Night News Televendita Media Shopping Zorro I Pianeta Terra I Magnifica Italia 3 Santa Messa Pianeta Mare Tg4 Pianeta Mare Le Storie di Alive Donnavventura Via Col Vento Tg4 La Signora in Giallo. Vagone Letto con Omicidio 21.30 Qualcosa di Personale

Waqt il-programm Indigo nippreΩentaw ir-rokna dwar l-ikel ma’ Lea Hogg u jkollna anke rokna speçjali fejn niltaqg˙u ma’ mara li ta˙dem innar tal-art u tal-ajru.

08.30 Tour Of Spain Cycling 09.30 Fia European Championship Rally 10.00 U.S. Open Tennis 11.00 World Championship Rowing 13.00 World Equestrian Games 14.30 Tour Of Spain Cycling 15.00 Ouest France, Uci World Tour Cycling 16.00 Tour Of Spain Cycling 17.45 Us Open Tennis 21.00 Game, Set And Mats 21.05 Us Open Tennis

07.05 07.55 08.20 08.45 09.10 09.35 10.00 10.25 10.50 11.15 11.40 12.05 12.30 12.55 13.20 13.45 14.40 15.30 15.55 16.20 16.45 17.10 17.35 18.00

16.30 16.50 17.00 18.50 20.00 20.35 21.15

Wanted Overland Tg 1 Giganti Degli Abissi 1 Dreams Road 2013 Tg 1 L.I.S. Con I Tuoi Occhi A Sua Immagine Santa Messa A Sua Immagine Recita Dell'angelus A Sua Immagine Linea Verde Telegiornale Un Caso D'inganni La Casa Del Guardaboschi Sul Precipizio Road Book Tg 1 Provaci Ancora Prof 2 Reazione A Catena Telegiornale Techetechetè Il Restauratore

Indigo , g˙ada t-Tnejn l-1 ta’ Settembru jiddiskuti s-sess. Issess u s-sa˙˙a, ir-relazzjonijiet fost iΩ-Ωg˙aΩag˙, l-edukazzjoni sesswali fl-iskejjel u anke r-relazzjoni bejn il-©enituri u Ω-Ωg˙aΩag˙. Dan l-a˙˙ar f’©urnal lokali kien irrappurtat il-mod ta’ kif allegatament qed i©ibu ru˙hom l-istudenti tag˙na fil-klassi. Intqal li studenti bniet qed ikunu huma stess li jipprovakaw lill-g˙alliema, filwaqt li s-subien mhuma jiddejqu xejn juΩaw kliem u metodi dwar is-sess. Niddiskutu kif wasal iΩ-Ωmien li l-edukazzjoni tag˙na g˙andha tmur ’il bog˙od mis-su©etti formali u kemm fil-familja u anke filklassi g˙andna nkunu miftu˙a maΩ-Ωg˙aΩag˙ tag˙na.

F’Executive ta’ din il-©img˙a, ser niltaqg˙u ma’ Pierre Fava, negozjant stabbilit fin-negozju tal-koΩmetika. Niskopru d-delizzju li g˙andu g˙all-karozzi u arlo©©i antiki. Filwaqt li fit-tieni parti ser niltaqg˙u mal-Perit Ray De Micoli li meta kien Ωg˙ir kien i˙obb ipin©i u missieru ˙ajru jistudja g˙al perit. Beda b’farmhouse iΩda kiber fil-pro©etti b˙al Portomaso u Smart City.

28 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ ÇINEMA

jikteb CARMELO BONNICI

MIÇ-ÇINEMA

SKEDA TA’ FILMS GÓAX-XAHAR TA’ SETTEMBRU Id-distributuri lokali tal-films, KRS Releasing Ltd, g˙andhom skeda ta’ produzzjonijiet varji li jmissu diversi temi u ©eneri-kummiedji, thrillers, drammi, films tal-biΩa’, o˙rajn animati u anke dawk tal-azzjoni u l-kriminalità. Dawn huma l-films li mistennija jo˙or©u f’Settembru (jista’ jkun hemm xi tibdil jew Ωieda).

AS ABOVE, SO BELOW – Direttur: John Eric Dowdle. Ja˙dmu Ben Feldman, Edwin Hodge. Ta˙t it-triqat ta’ Pari©i jinsabu diversi katakombi. Fi vja©© li jserrep, tim ta’ esploraturi jazzardw hemm ta˙t, qalb munzelli ta’ g˙adam u jsibu ru˙hom f’territorju tal-©enn u lbiΩa’ BEFORE I GO TO SLEEP – Direttur: Rowan Joffe. Jidhru Nicole Kidman, Colin Firth. Min˙abba inçident ikrah meta kellha ’l fuq minn g˙oxrin sena, Christine, kittieba ta’ 47 sena mhix kapaçi ΩΩomm memorji ©odda g˙al aktar minn ©urnata. Bis-sa˙˙a ta’ tabib li qed jg˙inha biex tiftakar, serje ta’ avvenimenti li j©ibu konsegwenzi koroh g˙aliha, jitfaççaw. THE BOXTROLLS – Direttur: Graham Annable u Anthony Stacchi. Vuçijiet ta’ Elle Fanning, Simon Pegg. Órafa umoristika f’belt Vittorjana ossessjonata bil-©id, il-klassi g˙olja u ©obon fin li jinten. Billejl, mid-drena©© jo˙or©u l-Boxtrolls, erba’ mostri b’ri˙a tinten pesta fuqhom li jisirqu lit-tfal u l-©obniet. BOYHOOD – Direttur: Richard Linklater. Ja˙dmu Ellar

Coltrane, Patricia Arquette, Ethan Hawke. Ma˙dum fuq medda ta’ 12-il sena, bl-istess atturi, Boyhood hu xog˙ol speçjali u uniku li juri l-vja©© mit-tfulija sakemm wie˙ed isir adult.

jekk timbarkax fuq karriera muΩikali fl-Istitut Juilliard jew tkun mal-ma˙bub ta’ ˙ajjitha, Adam. F’mument wie˙ed, meta tkun tinsab bejn ˙ajja u mewt, hi jkollha biss deçiΩjoni wa˙da x’tie˙u, dik li tiddeçiedi d-destin tag˙ha.

DELIVER US FROM EVIL – Direttur: Scott Dickerson. Ja˙dmu Eric Bana, Edgar Ramirez. IbbaΩat fuq fatt veru, l-istorja tikkonçentra pulizija li jdur irronda fi New York u li abbanduna l-fidi tieg˙u fir-reli©jon u wara jsib li jkun assaltat mixxitan ta˙t forma ta’ suldat ippussessat.

LET’S BE COPS – Direttur: Luke Greenfield. Ja˙dmu Jake Jonson, Damon Wayans Jr. Ûew©t i˙bieb li qed jinsistu biex isibu impjieg, jilbsu ta’ pulizija g˙al riçeviment bil-kostum. Il-kriminali u l-pulizija korrotti tad-distrett i˙ebbu g˙alihom.

THE HUNDRES-FOOT JOURNEY – Direttur: Lasse Halstrom. Jidhru Helen Mirren, Rohan Chand. Mill-Indja jaslu f’ra˙al Ωg˙ir sabi˙ FrançiΩ il-familja Kadam. Madame Mallory hi s-sid ta’ Le Saule Pleureur, ristorant FrançiΩ li g˙andu l-istilel Michelin. Bejn dawn iΩ-Ωew© postijiet talikel, ’il bog˙od minn xulxin xi mitt pied tfaqqa’ gwerra biex wiehed jelimina lill-ie˙or.

LUCY – Direttur: Luc Besson. Jahdmu Scarlett Johansson, Morgan Freeman. Kulma kellha tag˙mel Lucy hu biss li tie˙u bagalja misterjuΩa lil Mr Jang. Hi tinqabad minn organizzazzjoni qawwija u jkollha tqassam id-drogi mo˙bija fl-istonku tag˙ha. Meta l-borΩa li g˙andha flintern tnixxi, il-©isem ta’ Lucy jittrasforma ru˙u u l-menti tag˙ha jibdew ja˙dmu b’kapaçità ta’ mija fil-mija. Issa hi trid vendetta.

IF I STAY – Direttur: R.J. Cutler. Ja˙dmu Chloe Grace Moretz, Mireille Enos. Mia Hall ˙asbet li l-aktar deçiΩjoni iebsa ta’ ˙ajjitha tkun

MILLION DOLLAR ARM – Direttur: Craig Gillespie. Jidhru Jon Hamm, Aasif Mandvi. J. B. Berstein, a©ent tal-

isports, fl-2008 isib li n-negozju tieg˙u sejjer lura b˙al granç fejn kompetituri o˙rajn qed jirnexxu. Min fuq it-TV jinduna li fl-Indja hemm plejers talcricket tajbin ˙afna. Hu jsib Ωew© Ωg˙aΩag˙ b’talent, iΩda ma jilag˙bux cricket . Hu je˙odhom Los Angeles fejn dawn, waqt it-ta˙ri©, jibdew isibu diffikultajiet. Berstein irid ifittex triq kif se jidderi©ihom. SEX TAPE – Direttur: Jake Kasdan. Jidhru Cameron Diaz, Jason Segel. Wara g˙axar snin Ωwie© u Ωewgt itfal, il-konnessjoni romantika bejn Jay u Annie tinsab moribonda. Biex iqajmu l-passjoni tag˙hom, jiffilmjaw vidjow tag˙hom infushom f’diversi poΩizzjonijiet. L-g˙aw© jasal meta dan il-vidjow ma jibqax privat. A WALK AMONG THE TOMBSTONES – Direttur: Scott Frank. Ja˙dmu Liam Neeson, Dan Stevens. Matt Scudder (Neeson) kien ditektiv mal-New York Police Dept., u issa sar alko˙oliku mimli dispjaçir. Wara serje ta’ ˙tif ta’ persuni li jirriΩultaw f’xi qtil fa˙xi, hu jkun imqabbad fuq kaΩ b˙ala ditektiv privat u ˙add ma jobsor sa fejn jista’ jasal.

Çinema KÓ

31|08|2014 29

kullhadd.com

into the storm

EFFETTIV

Óerba totali minn uragan Atturi Ewlenin: Richard Armitrage, Sarah Wayne Callies, Matt Walsh, Alycia Debnam-Carey, Arlen Escapeta Direttur: Steven Quale Distributur Warner Bros/New Line Cinema Ma˙ru© minn KRS Releasing Ltd Sikwit naqraw li xi uragan jolqot xi parti mill-Istat Uniti u ©eneralment warajh i˙alli ˙erba kbira. Dan il-fenomenu tan-natura jifforma parti minn ©eneru ta’ films dwar id-diΩastri. Sa minn Ωmien iç-çinema mutu, l-udjenzi rrikorrew bi ˙©arhom g˙al xog˙lijiet b˙al dawn. Fuq il-liΩar il-kbir dehru films ta’ qerda minn dawn il-maltempati tal-biΩa’ f’diversi lokalitajiet tad-dinja u anke fuq gΩejjer eΩotiçi. Meta l-effetti speçjali viΩwali bdew isiru ©©enerati bil-kompjuter, il-kwalità ta’ ˙erba murija saret aktar elaborata, realistika u spettakolari. Fl-1996 ˙are© il-film Twister, b’tim ta’ persuni li minflok jistkennu minn dan il-hemm, anzi jmorru jfittxuhom biex jie˙du ritratti u films vividi. Into The Storm jurina xi ˙a©a simili – hawn b’aktar ˙erqa u ener©ija. Fil-ftu˙ nintroduçu ru˙na

Óin: 89 min. Çert. 12A

ma’ diversi persuni professjonali li ji©©errew wara dawn l-uragani u jazzardaw ˙afna aktar milli jmisshom. Mag˙hom ikun hemm o˙rajn dilettanti li j˙obbu jfittxu leçitament perikoluΩ. Dan ix-xog˙ol jiΩviluppa mil-lenti ta’ dawn il-kura©©uΩi li g˙andhom vann iffortifikat, li jista’ jankra ru˙u sod malart biex kemm jista’ jkun jid˙lu fil-qalba ta’ dawn ilfenomeni. Il-belt Ωg˙ira ta’ Silverton, f’©urnata wa˙da, se tintlaqat mill-qilla ta’ diversi çikluni. Il-popolazzjoni tal-post se tirrea©ixxi b’modi diversi: hemm min se ja˙rab, min se jsib kenn anke ta˙t l-art; però jista’ jkun li mhux biΩΩejjed u hemm min ukoll se jag˙milha tal-an©lu kustodju billi juri kura©© kbir biex isalva lil min jinsab f’xi sitwazzjioni prekarja. Waqt il-qilla feroçi ta’ din ittempesta, fejn karozzi, ajru-

plani u o©©etti o˙ra jittellg˙u fis-smewwiet, Gary Morris (Armitrage) juΩa kull mezz possibbli biex jipprova jsalva lit-tifel tieg˙u.

Into The Storm jaddatta lforma ta’ dokumentarju katastrofiku, fejn il-pubbliku stess jinnota mill-qrib kemm innatura tista’ tkun mezz ta’

biΩa’ palpabbli u ta’ stag˙©ib fl-istess ˙in. Din il-produzzjoni teççella bil-kbir fl-effetti speçjali viΩwali.

the inbetweeners 2

EFFETTIV

erba’ teenagers ifittxu xalar fl-awstralja Atturi Ewlenin: Simon Bird, Joe Thomas, James Buckley, Blake Harrison, Emily Berrington, Freddie Stroma Diretturi: Iain Morris u Simon Beesley Distributur: Entertainment Films Ma˙ru© minn KRS Releasing Ltd Fis-sajf tal-2011, The Inbetweeners Movie , film Brittaniku, kien tant popolari maΩ-Ωg˙aΩag˙ li kiser ir-rekords fid-d˙ul tal-flus, bis-somma sabi˙a ta’ £45 miljun fir-Renju Unit biss. Will MacKenzie (Bird), Simon Cooper (Thomas), Jay Cartwright (Buckley) u Neil Sutherland (Harrison), erba’ Ωg˙aΩag˙ li g˙adhom l-iskola, jer˙ulha lejn Kreta biex jixxalaw, ifittxu xxorb, tfajliet u xi relazzjoni sesswali. Fit-tra©itt tag˙hom g˙al dan il-g˙an huma jid˙lu sewwa bejn il-basla u qoxritha, f’sitwazzjonijiet tassew farseski, spinti u anke pwerili. Naturalment, dan is-sucççess qawwi finanzjarju ˙ajjar lill-produtturi jsibu storja o˙ra adegwata, bil-gang ori©inali jer©g˙u jirrepetu l-partijiet rispettivi tag˙hom. Din id-darba, dan ilgrupp ta’ teenagers moderni jΩuru l-Awstralja f’ The Inbetweeners 2. Huma jer©g˙u jfittxu l-istess divertimenti u pjaçiri ta’ qabel: il-postijiet fejn jiffrekwentaw it-tfajliet, ˙dejn xatt il-ba˙ar, f’xi disco, postijiet pubbliçi u bnadi o˙ra. L-avventuri li jg˙addu minnhom dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙, speçjalment dawk sesswali fejn juru li g˙adhom mhumiex maturi biΩΩejjed, huma mera çara ta’ dak li jse˙˙ bejn ilma©©oranza tal-adoloxxenti. Però, issa l-isfidi g˙all-erbat

Óin: 96 min. Çert 15

i˙bieb tag˙na huma wkoll xi ftit differenti u anke ta’ periklu. Kif se ja©ixxu dawn meta tifqilhom il-karozza f’nofs id-deΩert infernali Awstraljan u jsibu ru˙hom bla qatra ilma x’jixorbu u mixwijin bix-xemx fejn jaqbadhom paniku palpabbli? The Inbetweeners 2 hu strettament indirizzat g˙al dawk iΩΩg˙aΩag˙ ta’ kull sess, li huma fi kwantità, li qed ifittxu lewwel esperjenza sesswali u filproçess jg˙addu minn sitwazzjonijiet tassew umoristiçi u anke banali. B˙ax-xog˙ol tal2011, din il-produzzjoni g˙andha l-ingredjenti kollha me˙tie©a biex ter©a’ tirrepeti suççess finanzjarju.

KomPetiZZjoni emPire Cinema

l-aQwa Óames films bejn l-20 u l-24 ta’ awwissu 2014

Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: Fuq xiex jitratta l-film Into The Storm? Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙a tal-©img˙a li g˙addiet: IVY ZAMMIT, 35, Triq Tonna, Tas-Sliema.

1. 2. 3. 4. 5.

Guardians Of The Galaxy The Expendables 3 Step Up 5: All In Hercules How To Train Your Dragon 2

30 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI

PROPRJETÀ

TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok. PROPRJETÀ GÓALL-KIRI Nixtieq nikri flat f’Bu©ibba jew BirΩebbu©a. Çempel 2157 3437 jew 2149 4023. SAN LAWRENZ GÓAWDEX: St Lawrence Luxury Town House, Pjazza San Lawrenz, San Lawrenz, G˙awdex. Town house en-suite g˙all-kiri; Ωmien twil jew qasir. Kapaçità minn 2 persuni sa 20 persuna. Fiha wkoll swimming-pool kbira. Dirett ming˙and is-sid. G˙al iΩjed dettalji u ritratti Ωur is-sit www.saviourborgqronfli.com jew Facebook www.facebook.com/saviour.borg.186. Çempel 7944 0012 jew 9945 6051. AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ Kamra tal-kewba tal-pranzu ming˙and Carmelo Delia. Kundizzjoni tajba ˙afna. Prezz €700 jew prezz viçin. Çempel 2131 5684 jew 9923 1933. Inbig˙u kull tip ta’ arlo©©i. Selezzjoni kbira ta’ arlo©©i talidejn Casio u Citizen, kemm digital jew analogs , varjetà kbira ta’ alarm clocks, kemm Citizen, Seiko Dugena talmarka Pierre Cardin. Varjetà sabi˙a ta’ cuckoos li ja˙dmu kemm bil-˙abel u bil-batterija. Prezzijiet tajbin. Nag˙mlu wkoll tiswijiet ta’ arlo©©i talidejn, tal-˙ajt u grandfather clocks. Nag˙mlu wkoll testing

bil-pressure test machine, sistema ta’ testing g˙al kull tip ta’ arlo©©i biex jintuΩaw g˙all-ilma ( vacuum test u pressurised test) waqt li qieg˙ed tistenna g˙alih. Tiswija bil-garanzija. Irrikorru 110, Triq il-Kungress Ewkaristiku, il-Mosta. Çempel g˙al aktar informazzjoni fuq 2141 7253 jew 9982 5389.

Sander, kalibratur, Ωew© piedi wisa’, kundizzjoni mill-aqwa. Çineg grit 60 u 120 biex imorru mag˙ha. G˙al aktar informazzjoni çempel 7961 7945. TAGÓLIM Korsijiet f’livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet tal-ECDL. Prezz €35 kull module. Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com AGR AUTO JAPANESE PARTS GÓALL-KAROZZI Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’ Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutches, eçç. Parts ©enwini. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 Email : 0295. alex@agrautoparts.com

wkoll g˙all-kiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital beds . G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn in-numri: 2137 6946/ 9947 0178. DAR GÓALL-ANZJANI Medina Home for The Elderly, 106 Labour Ave, ir-Rabat. Dar g˙all-anzjani mg˙ammra bil-kumditajiet kollha. Staff ikkwalifikat. Nurses u care workers 24 sieg˙a. Prezzijiet ra©onevoli li jibdew minn €25 kull persuna. Naççettaw respite u bed ridden. Çempel fuq dawn in-numri: 2145 4908, 2145 4858 jew 7945 4908. INVESTIGAZZJONI PRIVATA

Ûwi©ijiet, g˙erusija u relazzjonijiet o˙ra. DNA testijiet forensiçi, tfal ma˙tufa minn Malta, kaΩijiet çivili, kaΩijiet o˙ra fil-qorti. Problemi ta’ kumpaniji jew negozju. Nag˙tu xhieda filQorti. Na˙dmu f’Malta u kif ukoll barra. Çempel 7959 0000 jew info@privateinvestigationmalta.com TAGÓLIM TAS-SEWQAN Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙all-kiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. XOGÓOL TAL-ÌEBEL

NURSING Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants, nannies, nies im˙arr©in biex iΩommu kumpanija, g˙ajnuna fid-djar u night sitters. Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Biex tikseb aktar informazzjoni çempel lil Jason fuq in-numru 2143 2352 jew 9947 7167.

KISI, TIBJID U TIKÓIL

Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bil-pont, kisi bil-©ibs u graffiato . Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). G˙al aktar infromazzjoni çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811. DA R RE N PROOFING

WA T E R

G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn binnumru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com

tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. ESTENSJONIJIET TA’ TELEFOWNS

Tiswija u installazzjoni fuq estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. G˙al aktar informazzjoni tista’ ççempel fuq 7993 0419. M A NN IC K SCHOOL

D A NC I NG

Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stili ballroom jew LatinAmerikan. Lezzjonijiet taΩΩfin g˙all- beginners u kompetizzjonijiet minn Imperial Qualified Dance Teacher (I.S.T.D.) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm.

WATERPROOFING U MEMBRANE SITWAZZJONI VAKANTI Il-bejt tieg˙ek jag˙mel l-ilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-problema. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali blaqwa materjal ISO pool. G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur is-sit www.kendawaterproofing.com MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars , strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba tal-muΩika tat-

Vin Aluminium, il-Marsa. Jin˙tie© ˙addiem, preferibbilment bl-esperjenza, g˙al xog˙ol fuq l-aluminium, fuq baΩi part-time. Çemplu 9946 5666. Qed infittex maid ta˙t l-34 sena g˙al xog˙ol ta’ tindif ©o dar. Mhux single mother u jkollha kondotta nadifa. Ti©i ppreferuta jekk ikollha CV. Çempel fuq 9984 5661. LEZZJONIJIET TAL-PRIVAT Lezzjonijiet tal-privat talIngliΩ g˙all-istudenti tasSekondarja tal-˙ames sena. Attenzjoni indivdwali g˙alleΩami tal-O-levels. Il-lezzjonijiet jing˙ataw minn g˙alliema kkwalifikati f’Óal Tarxien. Noti huma inkluΩi. Çempel 7904 8236.

Offerta 1: ©img˙a wa˙da

€3.50

Offerta 2: 5 ©img˙at

€10

Offerta 3: 2 avviΩi g˙al 5 ©img˙at

€15

Offerta 4: 13-il ©img˙a

€30

Offerta 5: 26 ©img˙a

€56

Offerta 6: 52 ©img˙a

€93

ÓLAS B’CHEQUE JEW CASH LIL: Sound Vision Print Ltd,

ISEM, KUNJOM u INDIRIZZ

KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Milend, il-Óamrun, ÓMR 1717.

AVVIÛI kÓ

kullhadd.com

AVVIÛIÌENERALI AvviΩ – Kunsill Lokali tar-Rabat Il-Kunsill Lokali tar-Rabat (M) jixtieq javΩa lill-pubbliku in©enerali li l-monti li huwa allokat fi Triq Santa Rita ser jiççaqlaq b’mod temporanju g˙al Triq it-Ti©rija (mag˙rufa b˙ala ‘Tal-Plieri’) mil-lum il-Óadd 31 ta’ Awwissu 2014, u dan sakemm jitlesta l-pro©ett ta’ tisbi˙ fi Triq Santa Rita. Il-Kunsill ser ikun qed jipprovdi servizz ta’ trasport b’xejn minn Misra˙ il-Parroçça g˙al Triq it-Ti©rija u lura mis-7.30am san-nofsieg˙a. Servizz mill-Banda Çittadina Sliema Nhar il-Óadd 31 ta’ Awwissu 2014 il-Banda Çittadina Sliema ser tag˙mel servizz ta’ marçi brijuΩi u innijiet Dumnikani g˙all-Festa ta’ San Dumi n k u f i l - B e l t Vittoriosa. Il-Banda Çittadina Sliema tilqa’ l-istatwa ta’ San Duminku fil-Pjazza u g˙all-˙abta tas-7.30pm u wara tkompli tag˙mel marçi brijuΩi sal-KaΩin tal-G˙aqda MuΩikali Prince of Wales Own. Fl-a˙˙ar il-Banda Sliema takkumpanja l-istatwa fidd˙ul tag˙ha b’diversi innijiet Dumnikani. BBQ f’Howard Gardens, ir-Rabat Is-6 ta’ Settembru, 2014: Is-sezzjoni sport tal-kaΩin tal-banda L’Isle Adam, ir-Rabat, ser torganizza BBQ b’risq il-Mission Fund (VO/0015), f’Howard Gardens, ir-Rabat. Prezz €15 l kbar u € 10 t-tfal (bejn is-6 u l-10 snin). Xorb inkluΩ. Riservazzjonijiet ming˙and Vince Sciberras fuq 2158 1752/99874003 u Saviour Farrugia fuq 7742 4192 sa mhux aktar tard minn nhar it-Tlieta 2 ta’ Settembru. Il-qlig˙ kollu minn din is-serata jmur g˙all-missjunarji Maltin u G˙awdxin fil-pajjiΩi tat-Tielet Dinja.

Boat party mis-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ Madonna talÌilju, l-Imqabba Is-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser torganizza boat party nhar il-Óadd 7 ta’ Settembru 2014 (lejlet festa pubblika) fuq id-dg˙ajsa Seahorse Cruises. Tluq fit800pm mill-jetty ta’ Bu©ibba, li jg˙addi g˙all-GΩejjer ta’ San Pawl, l-G˙adira u l-A˙rax tal-Mellie˙a. Waqt dan il-boat party ser ikun hemm ˙afna divertiment muΩikali provdut minn DJ. Din l-attività hija miftu˙a g˙al kul˙add u kul˙add huwa mistieden jing˙aqad mag˙na fl-aqwa atmosfera sajfija. Riservazzjonijiet isiru fuq 9968 5737 u aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku tas-Soçjetà MuΩikali Madon n a t a l - Ì i l j u www.talgilju.com Il-Vitorja Fuq il-Bejt It-Tnejn, 8 ta’ Settembru, mis-7 sal-11pm. Donazzjoni ta’ €12 toffri serata s˙i˙a ta’ nbid u (8-9) buffet varjat tal-aqwa kwalità Taljana. Is-suççess inkredibbli tal-15 ta’ Awwissu jiggarantixxi serata millisba˙ fuq il-bejt eççezzjonali tal-muΩew fiç-çentru tarRabat (Pjazza San Ìor©), Il-Óa©ar, b’xenarju naturali spettakolari u post esklussiv biex issegwi n-nar tal-festa tax-Xag˙ra. Il-biljetti huma limitati. Çempel 7905 8305/2155 7504. RuΩarju f’BirΩebbu©a Jing˙ad ruΩarju kull nhar ta’ Erbg˙a u kull 26 tax-xahar fis-7.00 ta’ filg˙axija fuq Bor© in-Nadur f’BirΩebbu©a. Kul˙add mistieden. Banda Madonna tal-Ìilju, l-Imqabba f’ÓaΩ-Ûabbar Il-Banda Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser tkun qieg˙da tag˙ti s-servizz muΩikali tag˙ha f’ÓaΩ-Ûabbar, f’jum il-festa tal-Madonna tal-Grazzja, nhar il-Óadd 14 ta’ Settembru 2014. Is-servizz jibda’ fis-6.00pm permezz ta’ març li jibda minn Triq Bormla sal-Pjazza ta’ quddiem il-knisja fejn il-Banda Madonna tal-Ìilju tilqa’ bl-Ave Maria l-istatwa tal-Madonna tal-Grazzja waqt il-˙ru© tal-purçissjoni. Wara, il-Banda Madonna tal-Ìilju teΩegwixxi programm muΩikali fuq il-plançier u tkompli permezz ta’ daqq ta’ innijiet Marjani b˙ala akkupanjament g˙allpurçissjoni. Aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju: www.talgilju.com

31|08|2014 31

32 31|08|2014

kullhadd.com

it-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

it-tlieta

l-erbg˙a

TWISSIJIET: Xejn

KÓ almaNaKK

ritratt mill-aNtiK

L-OGÓLA TEMPERATURA: 31°C L-INQAS TEMPERATURA: 23°C INDIÇI UV: 8

30°C

29°C

30°C

TEMP: Ftit jew wisq imsa˙˙ab li jsir xemxi bi ftit s˙ab

22°C

il-Óamis

VIÛIBBILTÀ: Tajba

il-Ìimg˙a

is-Sibt

RIÓ: Óafif u varjabbli, li jsir ˙afif g˙al moderat mill-Punent g˙al-Lbiç BAÓAR: Óafif IMBATT: Ftit li xejn

29°C

30°C

29°C

22°C

TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 27°C

Ix-Xatt ta’ Tas-Sliema, faççata tal-ferries

SpiÛeriji li jiftÓu llum il-Óadd New British Dispensary, 109/110, Triq San Ìwann, il-Belt Valletta Vivien Pharmacy, Triq Patri Magri, il-Marsa Anici Pharmacy, Triq Anici, Óal Qormi St Helen Pharmacy, Triq Tumas Fenech, Birkirkara Mayer Pharmacy, 33, Ix-Xatt ta' Xbiex, l-Imsida Pembroke Pharmacy, 87, Triq Giuseppe Malfeggiani, Pembroke Victor’s Pharmacy, 9, Triq it-Torri, Tas-Sliema M4 Pharmacy, Triq il-Linja, Ó’Attard Tat-Tar©a Pharmacy, Plot nru 2, Triq il-Kostituzzjoni, il-Mosta St Simon Pharmacy, 8, Dawret il-GΩejjer, Bu©ibba De Paola Pharmacy, 36, Pjazza Antoine De Paule, Ra˙al Ìdid Milia’s Pharmacy, Triq il-Kottonera, il-Birgu Fgura Pharmacy, Triq il-Koppla, il-Fgura John J. Borg Pharmacy, Triq il-Kostituzzjoni, iΩ-Ûejtun Kristianne Pharmacy, Triq Pietru Pawl Saydon, iΩ-Ûurrieq Tal-Grazzja Pharmacy,Triq Fran©isk Farrugia, ÓaΩ-Ûebbu© Santa Marija Pharmacy, Misra˙ Frenç Abela, Óad-Dingli

diN il-ÌimgÓa mill-iStorja

01.09.1969 Muammar Gaddafi jie˙u l-poter tal-Libja f’idejh

G˙awdex Fontana Pharmacy, Triq il-G˙ajn, il-Fontana G˙ajnsielem Pharmacy, Pjazza Indipendenza, G˙ajnsielem

Numri reBBieÓa LOTTU

16 26 84 66 05 62 76 06

SUPER 5

24 25 02 08 23

GRAND LOTTERY

06 02

02 05 03 05 01

06.09.1991 L-Unjoni Sovjetika tirrikonoxxi l-indipendenza tal-Istati Baltiçi (l-Estonja, il-Latvja u l-Litwanja)

tisliba kÓ

31|08|2014 33

kullhadd.com

*NOTA IMPORTANTI Din it-Tisliba mhix g˙all-kompetizzjoni, iΩda peress li kellna domanda g˙aliha, qed to˙ro© fl-a˙˙ar Óadd ta’ kull xahar MIMDUDIN: 1 Vali©©a, 5 Akkont, 8 Esterni, 14 Somom, 15 Nemnem, 17 Oraklu, 19 Liceo, 20 Pawl, 21 Kura, 23 Qrusa, 25 u 28 Ifferoçja, 29 u 30 Kollox, 31 Alpi, 33 Insubordinat, 39 Fitt, 41 u 42 Bonaci, 43 Sala, 45 A˙dar, 46 Óarab, 47 S˙i˙, 50 Mel˙, 53 u 54 Mkatar, 56 Kolpi, 58 Lobbja, 60 Kolera, 62 Toqol, 64 Ûbozz, 67 Takkun, 69 Pjanta, 70 Sufra, 72 u 73 Klorin, 75 Mans, 77 Tokk, 79 Ifqar, 80 Serje, 82 Bnin, 84 Abt, 85 Leo, 87 Lira, 88 Alternattiva, 93 Karm, 94 u 95 Ra˙˙as, 96 Goff, 98 Attiv, 100 Brama, 101 Wara, 105 Atti, 108 Tosku, 109 Tnabar, 110 KuΩakk, 111 Ovvju, 112 Kampnar, 113 Musmar, 114 PreçiΩi.

007

WEQFIN: 2 Armar, 3 u 4 Imma©ina, 6 u 7 Kampanjoli, 9 u 10 Skutella, 11 Niçeç, 12 Msakkar, 13 Koranta, 16 Morin, 18 Krema, 22 Ûorba, 24 u 26 Skufji, 27 Doris, 32 u 33 Passolina, 34 Sadd, 35 Bormla, 36 Da˙˙ak, 37 Ners, 38 u 40 Tabil˙aqq, 44 Lumi, 48 Óart, 49 Galantom, 51 Standard, 52 AkkuΩa, 55 Slava©, 57 Pizz, 59 Bosk, 61 Lura, 63 Odju, 65 Oratur, 66 Zkuk, 68 Namrar, 69 Passat, 70 Snin, 71 FrenΩa, 74 Mqit, 76 Arti, 78 u 79 Kalamita, 81 u 82 Elaborat, 83 Ûlugati, 86 Immatur, 89 Lotta, 90 u 91 Editur, 92 Vampa, 97 Fossa, 99 Varju, 100 Bikja, 102 AvviΩ, 103 u 104 Pulpetta, 106 u 107 Skartoçç.

Mimdudin 1 5 8 14 15 17 19 20 21 23 25 29 31 33 39 41 43 45 46 47 50 53 56 58 60 62 64 67 69 70 72 75

Wie˙ed mill-im˙awdin (7) Futbol, baskitbol, tlielaq, ©innastika (6) Ûebla˙, kasbar jew insulta lil xi ˙add (7) Rabbi u ifra˙ u ma jibqag˙lek la ..... u lanqas mitra˙, qawl (5) Aqtg˙u selva©© u po©©ih fil-˙all g˙all-insalata (6) L-artist tal-films Hauer, OlandiΩ li kien deher fil-film Blind Fury (6) Tag˙millek id-dell, u tilqag˙lek l-elementi (5) Tisma’ bil-.... ta’ ˙addie˙or, tinsa, tieg˙ek, qawl (4) Óalli x-.... jimxi g˙al ©enbu, qawl (4) Skorça fil-wiçç tal-˙alib img˙olli (5) u 28 Dan xi ˙add li jobdi mill-ewwel, kwiet u dixxiplinat (9) u 30 1,000,000 (6) Il-˙ajja .... u tlajja’, qawl (4) Bih ikollok xewqtek maqtug˙a, t˙ossok moqdi u kkuntentat (12) IΩ-Ωmien itul u l-.... idur, qawl (4) u 42 Wie˙ed li jpin©i jew jirreçta fil-films (6) Mag˙mul mit-tadam, tajjeb g˙al fuq il-patata moqlija (4) Tuhom lil min ˙aqqu (5) Xerqa, mist˙ija, diçenza (5) In-numru tas-sena kif jidher fuq il-flus jew fuq il-bolli (4) Bih taqbad il-˙ut Ωg˙ir jew friefet (4) u 54 Tefa’ l-ballun ©ewwa (6) Skansa jew Ωgiçça jew ˙eles minn xi taxxi fin-Nevada? (5) Din hija l-©og li jg˙aqqad il-wirk mas-sieq (6) Mag˙mul mit-tafal, g˙all-presepju (6) Bejg˙ fil-pubbliku fejn l-o©©ett jinxtara minn min joffri l-aktar (5) ..... g˙alenija tiswa mija, qawl (5) Dan ifisser kuntrarju, xi g˙adu fuq in-na˙a l-o˙ra (6) Dan mhuwiex ir-ra©el tal-granita (6) Xi biçça a˙bar, tajba jew ˙aΩina (5) u 73 Il-qoxra tag˙ha tarmihiex fl-art, g˙ax tiΩloq fuqha (6) Meta l-ballun jid˙ol fix-xibka, bil-parti

tarji jg˙ajtu (4) 77 Wie˙ed mit-talin (4) 79 Ix-xog˙ol u s-..... sa ©ewwa l-qabar, qawl (5) 80 Çar, evidenti, kif jidher (5) 82 Dan huwa l-mod kif xi ˙add ja©ixxi (4) 84 u 85 S˙ana u s˙ana u aktar s˙ana (6) 87 Dan huwa fet˙a fl-art b’˙ofra kbira (4) 88 Dan huwa ˙elu mag˙mul mid-dqiq u bajd u zokkor, jew ˙obΩ ta’ Spanja (12) 93 .... kul˙add, g˙aref, qawl (4) 94 u 95 Allura dan ir-ra©el tar-rotunda? (6) 96 Il-palk kwadru fejn ji©©ieldu l-boksers (4) 98 Il-..... ta’ Notre Dame, rumanz klassiku (5) 100 Dawn huma l-qxur mejta tas-si©ar, ˙fief ˙afna (5) 101 Mutu .... qrunu f’butu, qawl (4) 105 .... ma rajtx u smajt ma smajtx, qawl (4) 108 Aktar minn ba˙ar wie˙ed (5) 109 T˙abat fuq li ...... biex jikseb dak li ried (6) 110 Wa˙da mill-affarijiet (6) 111 Titqarben biha (5) 112 Óabsi jew pri©unier, maqful ©ewwa (7) 113 17 (6) 114 Aktar minn estint wie˙ed (7)

33 35 36 37 38 40 44 48 49 51 52 55 57 59 61 63 65 66 68 69 70 71

Weqfin 74 2 3 4 6 9 11 12 13 16 18 22 26 27 32

Xejn mhuwa tajjeb (5) S’issa .... u Ωahar, kollox tajjeb (4) H, f’biçça akkademja (4) u 7 Qabel tid˙ol il-©enna suppost tmur fih (10) u 10 Tiekol biha mas-sikkina (8) Il-kbir Alighieri (5) Bih il-loki jimtela bl-ilma g˙al ftit sekondi (7) Settembru, Settembrina, jibdlilna s-sala mal-......., qawl (7) Marda minn mikrobu li jolqot il-mudullun tas-sinsla tad-dahar u j©ib paraliΩi fil-muskoli (5) L-aktar De Marco mag˙ruf (5) u 24 Aktar minn pilastru wie˙ed (8) Dan iΩ-Ωarbun jintlibes g˙aç-çfales (3) Te˙ilha mill-qorti (jew mill-kunsill lokali) u jkollok t˙allasha (5) Triq Sant fil-Belt Valletta (6)

76 78 79 82 83 86 89 90 92 97 99 100 102 103 106

u 34 Kulmin hu mog˙ti g˙all-istudju (7) Te˙odhiex falza f’xi log˙ba tal-biljard (6) Mexa b˙az-zopp (6) Wie˙ed mill-jeddijiet (4) Is-sema ik˙al ... (3) Stejqer, re©a’ ˙a sa˙˙tu wara xi operazzjoni (6) Din id-duda titrabba ftit ftit fl-injam, u tgerrmu wkoll (4) Frar fawwar kull xitla bin-...., qawl (4) Dan wasal fl-a˙˙ar ta’ ˙ajtu (8) Maqbud mill-pulizija u mitfug˙ fiç-çipp (8) Michael kien ministru nazzjonalista (6) Kontra stag˙na (6) Il-flus uriehom id-.... u juruk id-dawl, qawl (4) Kollu .... biex je˙dulu r-ritratti (4) Ma nixtieqx inkun .... f’©ismu (4) Muntun, wild il-mog˙Ωa jew nag˙©a (4) Donnhom kelb u ......, dejjem ji©©ieldu (6) Allura dan kien ir-raba’ bniedem li twieled fid-dinja? (4) Bergman kienet artista kbira ta’ Hollywood (6) Il-mixja taΩ-Ωiemel bil-qabΩa (6) Din il-midalja ddendilha ma’ sidrek (4) Sab l-......, ng˙iduha g˙al xi ˙add li sab xortih f’Malta (6) Ra©el li jifla˙ qatta tiben jifla˙ jag˙mel ...., qawl (4) Ismu ssibu f’parti minn skrivan (4) Ma˙tur mill-Papa, biex imexxi Djoçesi (5) u 81 Ta˙t ix-xawer, din iddur ma’ ©ismek kollu (6) Il-belt kapitali tal-Greçja (5) B’dan it-tindif tne˙˙i ˙afna trab (7) B’dan il-grad is-suldat ikollu penz wie˙ed (7) Din ir-ri˙a tfu˙ x’aktarx li hija tal-ikel (5) u 91 Din is-si©ra kbira tipprovdi njam iebes li huwa apprezzat ˙afna (6) Dari kien fiha tliet piedi (5) Mhijiex kelma sabi˙a iΩda tinstema’ l-aktar billejl waqt l-irqad (5) Kontra bbies (5) Óammar wiççu meta ˙assu mbarazzat (5) Iffastidjat ˙afna (5) u 104 Tintlibes fis-sieq ta˙t iΩ-Ωarbun (8) u 107 Din imexxuha l-missjunarji (8)

34 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ logÓoB

B’4 numri 0067 0144 0150 0342 0477 1091 1351 1621 1787 2112 2183 2281 2374 2438 3048 3795 4144 4160 4309 4349 4486 4701 4878 4882 5861 6819 6923 7042 7135 7213 8141 8178

8472 8870 9070 9315 9581 9777

B’5 numri

B’6 numri

05731 06624 07199 17121 19057 23887 25764 26854 27638 39548 42862 46617 46978 58114 58537 63270 67364 74850 83495 85760 88284 99182

269889 434444 746587 748432

Bi 8 numri 02422071 26432382 46870068 53713438

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem: .......................................................................................... Indirizz:......................................................................................... ..................................................................................................... Rebbie˙ tal-©img˙a l-o˙ra: JIMMY AXIAQ, Opal, 87, Triq l-IΩbark tat-Torok, BirΩebbu©a, BBG 1234

Kompetizzjoni Centro Casalinga Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

31|08|2014 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin:

Weqfin:

DaΩ-Ωmien jag˙mluh ukoll missoya (5) Xog˙ol il-kor (4) IΩjed! (5) Xorb alko˙oliku (3) Tamborlin? (6) Tpo©©ih fis-salmura (6) Ara 11 _, _, I, O, U (1,1) L-Enemalta hekk tissejja˙ fil-qosor (3) Tost (5) Infurmat (3) Ara 5 Qabbad (5)

4. 7,17. 9. 10. 12. 16. 18. 19. 20. 21. 23. 24.

Si©ar endemiçi talMediterran (6) 2,3. Tferra’ minn ©o fih (6) 3. Ara 2 5,23. Dak ta’ madwarna (7) 6,12W. Tilqa’ bihom (5) 8. Tilqa’ klandestini aktar minn Malta (9) 11,16. Minn fuq is-Saqqajja dan (5) 12. Ara 6 13. Tnejn (3) 14. Jikkmanda lUniversità (6) 15. Frott (6) 17. Ara 7 21. Mhux misjur (3) 22. Pjaçir IngliΩ (3)

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin:

Weqfin:

1. 4. 7. 10. 12. 16,18. 20. 21. 23 24.

1. 2,12. 3,11. 5,9. 6,15. 8. 12. 14. 17,19. 21. 22.

BoroΩ, Ójar, IJ, Ba˙rin, Qçaçet, Reale, Kines, Att, .Tory, Wiret

Bassar, Raqqa’, Ûibeç, Jersaq, Rendikont, Jaççennaw, Ali, Tisker, Estimi, Alt, Tar

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Dawn iΩ-Ωew© atturi tista’ tarahom lebsin suit sewda biex ji©©ieldu kontra l-aljeni. Attur 1:

Attur 2:

RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA

Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Guy Fieri

REBBIEÓA TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: ORIANA MARIA GALEA, 350, Triq San Tumas, Óal Tarxien

Buddy Valastro

36 31|08|2014

kullhadd.com

KÓ SPORTS

SKSM KARATE MALTA

KOMPETIZZJONI TAT-TFAL FIL-KUMITE

ÇENTRU LABURISTA MQABBA Il-Kumitat taç-Çentru Laburista Mqabba se jkun qieg˙ed jilqa’ offerti g˙all-kiri tal-Bar, minn nhar it-Tnejn 1 ta’ Settembru sas-6.00pm tat-Tnejn 15 ta’ Settembru. Wie˙ed jista’ jikseb kopja tar-regolamenti billi jag˙mel kuntatt mas-Segretarju fuq 9921 3184. Il-Kumitat iΩomm id-dritt li jirrifjuta kull offerta anke l-aktar wa˙da vanta©©juΩa

Fl-iskola Maltija tal-karat, SKSM Malta, g˙adha kif ©iet fi tmiemha l-˙ames edizzjoni tal-Kumite Challenge Promotion organizzata apposta g˙at-tfal ta’ ta˙t il-˙dax-il sena, li ssir bejn l-istudenti tal-istess skola. Ir-rebbie˙a ta’ din l-edizzjoni kienu Aaron

Mallia fil-kategorija ta’ bejn is-6 u s-7 snin, Dwayne Camilleri, fil-kategorija ta’ bejn it-8 u d-9 snin, u Rhys Grima fil-kategorija ta’ bejn l10 u l-11-il sena. Fil-kategorija ta’ bejn is-6 u s-7 snin, Aaron Mallia kellu jit˙abat mhux ftit kontra lavversarju bravu Jaidon Said li ma çediex mal-ewwel, wara li dan tal-a˙˙ar kien di©à reba˙ dan it-trofew g˙al darbtejn wara xulxin. Fl-kategorija ta’ bejn it-8 u d-9 snin, Dwayne Camilleri kellu konfront kontra Cody Jones, fejn ta’ min wie˙ed isemmi li ttnejn li huma kienu g˙allewwel darba fil-final. Il-©lieda kienet kombattuta mhux ˙aΩin fejn Camilleri spiçça reba˙ b’differenza ta’ punt wie˙ed biss meta spiçça l˙in. Fl-a˙˙ar kategorija, Rhys Grima, li g˙all-ewwel darba wkoll kien qed ji©©ieled filfinal, kellu jiffaççja lil Jean Paul Sofia, rebbie˙ tal-edizzjoni preçedenti ta’ din il-kategorija. Grima spiçça reba˙ dan il-final b’differenza ta’ punt wie˙ed biss. G˙alhekk din kienet lewwel darba g˙al dawn ittliet atleti Ωg˙ar u bravi li reb˙u dan l-unur fi ˙dan SKSM. Il-kompetizzjoni ©iet organizzata minn Chris Galea li huwa l-kap tal-iskola u nna˙a teknika kienet immexxija mir- referee internazzjonali Lucienne Galea, bil-g˙ajnuna ta’ arbitri o˙ra mill-istess skola. Dawn il-kompetizzjonijiet li jsiru fi ˙dan l-iskola stess

iservu ta’ preparazzjoni g˙allkampjonati internazzjonali li atleti mill-SKSM se jkunu qed jattendu fir-Rumanija filWUKF Europeans Champions Cup, o˙ra fil-Ìermanja, g˙allOpen Internazzjonali tal-Ìermanja, u anke l-aktar kampjonati mistennija din is-sena – il-Kampjonati Dinjija talKarat li se jsiru fil-Polonja. G˙al dawn it-tliet kompetizzjonijiet SKSM se tkun qed tikkompeti bi tliet timijiet differenti, u b’hekk l-istess skola tkun qed tag˙ti opportunità lil studenti differenti biex jirrappreΩentaw lil Malta f’dawn il-pajjizi msemmijin. Chris Galea qalilna li huwa ta’ unur g˙al Malta u g˙alliskola SKSM, li r-riΩultati li s’issa rnexxielhom i©ibu listudenti kien wie˙ed meraviljuΩ. “Mill-ewwel tas-sena ’l hawn di©à kkompetejna f’erba’ kampjonati internazzjonali u t-total ta’ medalji mil˙uq s’issa huwa ta’ 23.” Huwa sa˙aq li fadal dawn ittliet kampjonati fir-Rumanija, il-Ìermanja u l-Polonja, u g˙alhekk dejjem jawgura littimijiet aktar riΩultati tajbin. SKSM, qieg˙da tifta˙ l-applikazzjonijiet ©odda g˙al tfal u Ωag˙Ωag˙ minn dan ixxahar u tixtieq tavΩa li kull min huwa interessat li jibda jattendi lezzjonijiet u jkollu opportunità li jirrappreΩenta lil Malta fl-isport tal-karat jista’ jçempel 2145 3706 jew 7953 7924 jew inkella jΩur issit elettroniku www.sksmalta.com jew Facebook Malta Karate SKSM.

KOMPETIZZJONI TA’ GÓAWM FIL-FLIEGU TA’ BEJN MALTA U GÓAWDEX Numru rekord ta’ 92 g˙awwiem ilbiera˙ ˙adu sehem fit-tlielaq li jsiru ta’ kull sena fil-fliegu bejn Malta

u G˙awdex, organizzati annwalment minn Birkirkara St Joseph Sport Club ta˙t lawspiçji tal-Aquatic Sports

Association ta’ Malta. Dan ©ie m˙abbar mis-Segretarju Ìenerali tal-klabb, Euchar Camilleri, fil-laqg˙a ta’ qabel din it-tellieqa li se˙˙et nhar it-Tlieta li g˙adda. Huwa qal li din is-sena numru rekord ta’ g˙awwiema pparteçipaw fl- open-air swimming championship organizzati mill-istess klabb. B’kollox, fis-sitt kampjonati organizzati, ˙adu sehem 214-il g˙awwiem. Ilbiera˙, 81 g˙awwiem kellom jaqsmu l-fliegu minn G˙awdex, waqt li 11-il g˙awwiem kellhom jag˙mlu d-distanza doppja, allura bdew minn Malta. Il-fliegu ng˙alaq g˙at-traffiku marittimu waqt il-˙in tat-tellieqa. It-tellieqa Malta-G˙awdexMalta bdiet fis-6.30am millMarfa waqt li t-tellieqa G˙awdex-Malta bdiet fit8.15am minn Blata tal-Óalfa. L-g˙awwiema kollha kienu akkumpanjati minn skorta fuq dg˙ajsa. L-g˙awwiema bdew ji©bru fondi favur lACICA (Assistance to Children in Care Association), istitutzzjoni talkarità, imsie˙ba mal-attivitajiet u l-avvenimenti tas-St Joseph Sport Club. Festina Watches kienu l- isponsors ewlenin ta’ dawn l-attivitajiet.

SPORTS KÓ

31|08|2014 37

kullhadd.com

RIÛULTATI

PREMIER INGLIÛ City biex b’hekk l-iskor finali baqa’ 10. SE NARAWH LIL SUPER MARIO? Illum waranofsinhar se naraw lil Tottenham li bdew l-ista©un bit-tajjeb kontra r- runners up tal-ista©un li g˙adda, Liverpool. It-Tottenham qed jilag˙bu ta˙t ittmexxija l-©dida ta’ Mauricio Pochettino, u reb˙a fuq it-tim minn Merseyside tista’ ssarraf ˙afna g˙at-tim u sitt punti vanta©© fuq Liverpool. Illum jista’ jkun hemm Ωew© debutti g˙at-tim tal-Liverpool, Mario Balotelli (Super Mario) u Adam Lallana. Tliet punti huma kruçjali wara t-telfa kemxejn sorpriΩa ta’ nhar it-Tnejn li g˙adda kontra s-City.

Burnley v Manchester United Manchester City v Stoke City Newcastle v Crystal Palace QPR v Sunderland Swansea City v West Brom West Ham v Southampton Everton v Chelsea

0-0 0-1 3-3 1-0 3-0 1-3 3-6

LOGÓOB GÓAL-LUM 14.30

Aston Villa v Hull City Tottenham H v Liverpool Leicester City v Arsenal

14.30 17.00

KLASSIFIKA TIM

Chelsea Swansea City Tottenham Manchester City Arsenal Southampton Hull City Aston Villa Stoke City West Ham United Liverpool QPR Sunderland Man Utd Newcastle United Everton West Brom Leicester City Crystal Palace Burnley

3 3 2 3 2 3 2 2 3 3 2 3 3 3 3 3 3 2 3 3

3 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 1 1 1 1 1 0 0 0 2 2 2 2 2 1 1 1

0 0 0 1 0 1 0 0 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 2 2

11 6 5 5 4 4 2 1 2 4 3 1 3 2 3 7 2 2 5 1

4 1 0 2 3 3 1 0 2 5 4 5 4 3 5 10 5 4 8 4

9 9 6 6 4 4 4 4 4 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1

SFORZ AKBAR L-aktar log˙ba ta˙raq s’issa. TIntemm bi skor kbir ta’ 3-6 favur it-tim minn Londra Chelsea

ÛEWÌ PUNTI LOGÓBIET

MINN

TLIET

Il-Manchester United g˙ad iridu jiksbu reb˙a, g˙ax mill-ewwel tliet log˙biet tag˙hom kisbu biss Ωew© punti. Fl-ewwel parti tal-log˙ba tal-biera˙, il-Burnely – li ©ew promossi miçChampionship u huwa l-iΩg˙ar post li jospita l-log˙ob tal-Premier – kellhom iç-çansis, iΩda ma kellhomx il-fortuna li jiskurjaw. Il-United urew prestazzjoni a˙jar fittieni taqsima, iΩda dan ma kienx biΩΩejjed sabiex jiksbu tliet punti. Fil-log˙ba tal-biera˙ rajna id-debutt tal-Ar©entin Angel Di Maria, iΩda fis-70 minuta log˙ob kellu jidda˙˙al b˙ala

prekawzjoni wara li ng˙ata daqqa ta’ sieq fuq il-pexxul. Fi kliem il-mani©er tar-Red Devils, lOlandiΩ Van Gaal, ir-riΩultat kien ta’ diΩappunt g˙at-tim li jmexxi. Din ma kinitx l-ewwel darba li lUnited kisbu riΩultat mhux mixtieq kontra l-Burnley, g˙ax lura g˙all-bidu tal-ista©un tal-2009-10 kienu tilfu 1-0. L-EWWEL REBÓA WARA 34 SENA Iç-Champions renjanti meg˙luba f’darhom. G˙alkemm is-City kienu qed juru li se jmorru fil-vanta©©, ma kellhomx ix-xorti li jitfg˙u fix-xibka. Kien Mame Biram Diouf, eksplejer tal-United li ta xokk mhux mistenni lis-

Il-Leicester ma kellhomx bidu façli, u ltaqg˙u ma timijiet li mhumiex ikkunsidrat mill-e˙fef, g˙alkemm fil-Premier IngliΩ kollox tistenna. Huwa tim li lisforzi kbar tieg˙u ma tantx ˙allew ilfrott mixtieq. Illum jilqg˙u lil Arsenal f’darhom. IlGunners se jkunu ming˙ajr Olivier Giroud. L-Arsenal, aktar kmieni din il©img˙a, ikkwalifikaw g˙aç-Champions League. L-g˙aΩla tal-Mani©er, Arsene Wenger, g˙al striker se tkun wa˙da interessanti, bejn Yaya Sanogo u Alexis Sanchez. Tkun xi tkun l-g˙aΩla, it-tir huwa wie˙ed: dak li jiksbu t-tliet punti. Intant, il-Leicester jafu li din mhux se tiddeterminalhom il-futur tag˙hom, iΩda xorta jafu jkunu opponenti b’sa˙˙ithom.

PUNTI OÓRA

SERIE A MILAN V LAZIO

RIÛULTATI 0-1

ChievoVerona v Juventus Roma v Fiorentina

Tard

LOGÓOB GÓAL-LUM 18.00

AC Milan v Lazio Atalanta v Hellas Verona Cesena v Parma Genoa v SSC Napoli Palermo v Sampdoria Sassuolo v Cagliari Torino v Inter Udinese v Empoli

18.00 20.45 20.45 20.45 20.45

Wara t-tluq ta’ KaKa, Robinho u Balotelli, Milan jibdew il-log˙ob b’Pippo Inzaghi fil-mani©ment tat-tim. IlMilanisti g˙andhom ˙in biΩΩejjed sabiex jiffukaw fuq ilkampjonat tas-Serje A, hekk kif g˙all-ewwel darba fi 17-il sena mhux se jkunu qed jie˙du sehem fiçChampions League. L-ista©un li g˙adda ma kienx wie˙ed mill-aqwa g˙ar-RossoNeri; fil-fatt kienu spiççaw fit-tmien post. Seedorf ing˙ata l-karta l-˙amra mit-tim u postu ˙adu l-eksplejer tal-Milan, Inzaghi. Il-preΩenza tieg˙u ©abet bidliet li jistg˙u jwasslu lit-tim sabiex ikun kompettitiv. Il-Lazio wkoll ©ejjin minn sta©un diΩappuntanti u spiççaw punt biss ta˙t il-Milan. Il-Lazio qed jaspiraw li jibdew l-ista©un fuq nota poΩittiva, l-istess b˙ar-rivali tag˙hom tal-lum.

20.45 20.45

KLASSIFIKA TIM

Juventus AC Milan Atalanta Cagliari Cesena Empoli Fiorentina Genoa Hellas Verona Inter Lazio Palermo Parma Roma Sampdoria Sassuolo SSC Napoli Torino Udinese ChievoVerona

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

GENOA V NAPOLI Fl-ista©un li g˙adda Genoa damu bla reb˙a g˙al kwaΩi tliet xhur qabel ma g˙alqu l-ista©un b’nota aktar poΩittiva b’reb˙a barra minn darhom fuq Roma. Intant, fillog˙ob ta’ qabel l-ista©un ma kellhomx xi wirjiet spettakkolari, g˙alkemm fil-weekend li g˙adda rnexxielhom jiΩguraw post fir-raba’ rawnd tal-Coppa Italia. Genoa qed jaspiraw li jmorru ferm a˙jar minn kif spiççaw fl-ista©un li g˙adda permezz ta’ plejers ©odda b˙all Alessandro Matri, Mauricio Pinilla u Diego Perotti. In-Napoli jridu jinsew id-disfatta li kellhom aktar kmieni din il-©img˙a meta ma rnexxilhomx javvanzaw g˙aç-Champions League. G˙al-log˙aba tal-lum, it-tim ta’ Benitez se jkollu lil Faouzi Ghoulam nieqes. It-talenti tal-wingers Josè Callejon u Dries Mertens jistg˙u jer©g˙u jkunu siewja g˙at-tim, wara li s-sena l-o˙ra skurjaw 33 gowl bejniethom.

XABI ALONSO Minn klabb rebbie˙ tal-Ewropa g˙al klabb rebbie˙ fil-Ìermanja. Xabi Alonso, 32, li aktar kmieni din il-©img˙a ˙abbar l-irtirar tieg˙u mit-tim nazzjonali Spanjol. Ta’ min jg˙id li huwa unur li plejer ‘anzjan’ ikun g˙adu fl-interess ta’ klabbs kbar fl-Ewropa. Infatti, fil-kummenti li ta lil stazzjon ÌermaniΩ, Alonso qal li huwa kburi li fl-età tieg˙u ng˙ata ç-çans li jilg˙ab ma’ tim kbir ie˙or. L-Ispanjol g˙amel ˙ames snin jilg˙ab mal-klabb IngliΩ Liverpool qabel ma ng˙aqad mar-Real Madrid. Fl-ewwel sta©un tieg˙u malLiverpool kien reba˙ iç-Champions League u kiseb il-gowl taddraw fil-finali drammatika kontra l-Milan, li wasslithom g˙ar-reb˙ tal-˙ames titlu lura fl-2005. Fl-ista©un li g˙adda ˙a t-tieni Tazza Ewropea mat-tim Spanjol Real Madrid. Plejer li Ωgur g˙andu bosta unuri ‘under his belt’, kemm f’livell tal-klabbs, kif ukoll nazzjonali.

LIVERPOOL KONTRA R-REAL MADRID Liverpool lura fl-azzjoni Ewropea wara erba’ snin ta’ nuqqas talpreΩenza tag˙hom fiç-Champions League. Huma se jkunu qed jilag˙bu fi Grupp B. Fl-istess tim mag˙hom se jkun hemm Real Madrid (Spanja), Basel (l-IΩvizzera) u Ludogorets Razgard (ilBulgarija). Cristiano Ronaldo, 29, jemmen li l-log˙ba taç-Champions League ta’ nhar l-4 ta’ Novembru mhix se tkun daqstant façli meta r-Real jmorru f’Anfield. Ronaldo g˙andu memorja tajba tattim IngliΩ, meta l-istess plejer kien g˙adu qed jilg˙ab fl-istess kampjonat mal-Manchester United. Huwa konxju ta’ dak li huma kapaçi jag˙mlu l-˙omor, iΩda l-plejer PortugiΩ, rebbie˙ tal-premju tal-aqwa plejer fl-Ewropa, jemmen li r-Real Madrid m’g˙andhomx g˙alfejn igergru g˙all-grupp li qeg˙din fih. Ir-rebbie˙ tal-aqwa plejer skurja 17-il gowl li g˙en lill-Ispanjoli jirb˙u t-titlu Ewropew fl-ista©un li g˙adda. Ronaldo rringrazzja lill-membri tat-tim, u sostna li dak il-premju, ming˙ajrhom, ma kienx ikun possibbli. Fit-tieni u t-tielet post ©ew il-plejers talBayern Munich Manuel Neuer u Arjen Robben rispettivament.

TORINO V INTER CAMBIASSO FL-INGILTERRA It-Torino sodisfatti g˙all-fatt li l-log˙ba ta’ nhar il-Óamis li g˙adda tag˙thom iç-çans li jirritornaw jilag˙bu flEwropa. Din hija a˙bar tajba g˙all-klabb u l-ammiraturi, b’mod speçjali g˙all-kambjament li qed jag˙mlu u li g˙ad fadal jag˙mlu. Wara l-log˙ob li ntlag˙ab matul din il-©img˙a, jidher li Ω-Ωew© timijiet se jkunu qed jilag˙bu l-log˙ba tal-lejla b’ottimiΩmu u mentalità ©dida.

Il-plejer Ar©entin, 34, ing˙aqad mat-tim IngliΩ, Leicester, fuq baΩi ta’ kuntratt ta’ sena. Cambiasso, l-eksplejer tal-Inter kien parti mit-tim li reba˙ iç-Champions League erba’ snin ilu. Hu kien jag˙mel parti wkoll mit-tim tar-Real Madrid, fl-istess tim li kien hemm Zidane, Beckham u Figo. Leicester ©ew promossi fil-Premier League, wara nuqqas ta’ 10 snin. Mill-ewwel Ωew© log˙biet huma kisbu punt biss minn draw mal-Everton. Ilejla jilag˙bu kontra l-Arsenal.

31|08|2014

gwerra interna

stop deher çar li l- ˙s ara filfatt kie net iktar gr avi mi ll i m a˙s ub g˙ax, meta ççarrtet, ir-rota laqtet u qaççtet parti mill-qieg˙ tal-vettura tie g˙u. D in il- ˙s ar a g ˙am le t il karozza ins tabbli mhux ˙aΩin u wara xi ˙in Hamilton beda sa˙ansitra jbati biex iΩomm il-pass massewwieqa tat-timijiet iΩ-Ωg˙ar. Lejn l-a˙˙ar tat-tellieqa, u wara diversi appelli biex jirtira ˙alli jippriserva l-magna tieg˙u g˙all-Gran Pr em ju tal- Italja, it- tim fl -a˙˙ar s em a’ m inn Ham il ton u ˙al li eh jid˙ol lura fil-garaxx. Rosberg sofra ˙sarat fil-parti ta’ quddiem tal-vettura, imma l- front wing tieg˙u ©iet mibdula fl-ewwel pit stop. B’hekk huwa seta’ jo˙ro© u jer©a’ jirba˙ lura l-˙in li kien tilef biex spiçça fittieni post. Apposta?

Ricciardo kiseb reb˙a u 25 punt importanti g˙alih, kif ukoll g˙arR ed Bull, fil-Bel©ju perme zz ta’ sewqan intelli©enti li ppermettielu japp rofitta ru˙u m ill -i Ωbalji talav ve r sar ji tie g˙u. Madankoll u, r e© g˙e t kie net i r- r iv ali tà t assewwieqa tal-Mercedes illi serqet ix-xena matul din it-tellieqa. Sat-tluq tal-Gran Premju tal-Bel©ju kollox kien jindika li l-Mercedes kien se jkollhom 1-2 finish hekk kif is-sewwieqa ddominaw is-sessjonijiet ta’ kwalifika tas-Sibt b’vanta©© ta’ madwar Ωew© sekondi fuq l-eqreb rivali tag˙hom. Il-komplikazzjonijiet, però, ma damux ma tfaççaw g˙at-tim ÌermaniΩ meta Rosberg

kellu tluq ˙aΩin li feta˙ il-bieb g˙al Hamilton u Vettel illi rrelegawh g˙at-tielet post sal-ewwel kurva. Rosberg ma ˙alliex dan l-iΩball jiddemoralizzah u mill-ewwel beda jag˙fas biex jil˙aq lill-kampjun tarRed Bull. Dan ma damx wisq biex g˙amlu hekk kif id-differenza bejn iΩ-Ωew© vetturi kienet çara b’Vettel ibati mhux ˙aΩin biex jiddefendi ru˙u mill-attakki ta’ Rosberg. Óabta Meta ˙eles mill-ÌermaniΩ tar-Red Bull, Rosberg tefa’ g˙ajnejn fuq Hamilton u f’temp ta’ dawra kien di ©à qi eg ˙ed ji pp r essah bie x

je˙odlu l-ewwel post. Il-Brittaniku ma kellu l-ebda intenzjoni li jesperenza l-istess destin ta’ Vettel u beda jΩid il-pass tieg˙u filwaqt li jiddefendi ru˙u b’mod aggressiv mill-attakki determinati tal-kollega tieg˙u. Dan awgura tajjeb g˙at-tellieqa hekk kif deher li kien se jkollna battalja interessanti bejn dawn irrivali li qeg˙din ji©©ieldu g˙ar-reb˙ tal- kam pjonat t as - s ew wie qa. Sfortunatament, din il-battalja ma damitx iktar minn ftit kurvi hekk kif da˙l a goffa ta’ R osbe rg çar rte t wa˙da mir-roti ta’ wara ta’ Hamilton u ©eg˙litu jid˙ol ibiddilha. Meta l-Brittaniku da˙al g˙all- pit

Il - ˙abt a t a’ be jn H am il ton u Rosberg kienet fiç-çentru ta’ dibattitu ja˙raq fost id-dilettanti. Minkejja li Rosberg qal li dak li se˙˙ kien biss inçident normali g˙al dan lisport, Hamilton sostna li l-ÌermaniΩ kien jaf sew li ma kellux spazju fejn jid˙ol u g˙alhekk, flopinjoni tieg˙u, huwa da˙al fuqu apposta. Madankollu, min-na˙a tag˙hom listewards tat-tellieqa qablu mal-ÌermaniΩ g˙ax ma kien hemm l-ebda element li juri b’mod çar li huwa kellu l-intenzjoni li jikkawΩa inçident. Il-Federazzjoni wkoll kienet tal-istess fehma u b’hekk Hamilton issa g˙andu Ωvanta©© ta’ 29 punt filkonfront tal-kollega tieg˙u fil-klassifika tal-piloti. Apposta jew le, li huwa çert hu lfatt li dan l-inçident kien daqqa ta’ ˙arta kbira g˙all-Mercedes li ©abru biss 18-il punt mit-43 li kellhom çans jiksbu fil-Bel©ju. Dan wassal g˙al reazzjoni ta’ rabja min-na˙a ta’ diversi amministraturi tat-tim li kellhom kliem iebes g˙as-sewwieqa tag˙hom. Ag˙ar m inn hek k, jidhe r l i l laqg˙a li saret wara t-tellieqa bejn it-tim u s-sewwieqa, biex ti©i ççarata s-sitwazzjoni, iktar spiççat iggravat l-affarijiet. Dan ˙are© çar hekk kif Hamilton ˙are© irrabjat ˙afna mi nnha u s a˙ans i tra s os tna l i Rosberg ammetta li seta’ jevita dan l-inçident kieku ried. F’dan il-kuntest, wie˙ed jaraha diffiçli ferm li Ω-Ωew© sewwieqa jibqg˙u mal-Mercedes is-sena ddie˙la hekk kif it-tensjoni ta’ bejniethom qieg˙da kulma jmur tiΩdied. Wie˙ed irid jara tkunx biΩΩejjed biex tippre©udika r-riΩultati poΩittivi li t-tim kiseb iktar kmieni f’dan lista©un. Il-bqija tal-podju

Bil-˙abta tag˙hom, is-sewwieqa tal-Mercedes tilfu ç-çans li jiksbu 1-2 finish ie˙or

Kif semmejna qabel, kien Ricciardo li gawda l-aktar minn dan l-inçident hekk kif ˙a l-ewwel post kmieni fittellieqa u Ωamm il-vanta©© tieg˙u b’mod intelli©enti. Dan g˙amlu b’mod speçjali permezz tal-amministrazzjoni tajba tattyres tieg˙u li ppermettietlu li jiddefendi r u˙u m il l- p re s sjoni t a’ Rosberg fl-a˙˙ar tat-tellieqa. Vettel ma rnexxielux jag˙mel l-istess u kellu bilfors jid˙ol tliet darbiet biex ibiddel it- tyres tieg˙u – sitwazzjoni li tellfitlu ç-çans li tal-inqas jitla’ fuq

kullhadd.com

kÓ SPORTS

RAPPORT TA’ LIAM GAUCI kLASSIFIkA BELÌJU

kLASSIFIkA SEWWIEQA

kLASSIFIkA kOSTRUTTURI

PoΩ.

Sewwieq

Tim

Óin

PoΩ.

Sewwieq

Tim

Punti

PoΩ.

Tim

Punti

01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10.

Daniel Ricciardo Nico Rosberg Valtteri Bottas Kimi Räikkönen Sebastian Vettel Jenson Button Fernando Alonso Sergio Perez Daniil Kvyat Nico Hulkenberg

Red Bull Mercedes Williams Ferrari Red Bull McLaren Ferrari Force India Toro Rosso Force India

1:24:36.556 +3.3 secs +28.0 secs +36.8 secs +52.1 secs +54.5 secs +61.1 secs +64.2 secs +65.3 secs +65.6 secs

01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10.

Nico Rosberg Lewis Hamilton Daniel Ricciardo Fernando Alonso Valtteri Bottas Sebastian Vettel Nico Hulkenberg Jenson Button Felipe Massa Kimi Räikkönen

Mercedes Mercedes Red Bull Ferrari Williams Red Bull Force India McLaren Williams Ferrari

220 191 156 121 110 98 70 68 40 39

01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11.

Mercedes Red Bull Ferrari Williams McLaren Force India Toro Rosso Lotus Marussia Sauber Caterham

411 254 160 150 105 103 019 008 002 000 000

il-podju. Bottas kiseb ir-raba’ podju f’dawn l- a˙˙ar ˙am es ti ©r iji et bie x i ssa g˙andu vanta©© komdu fuq Massa fil - klas s ifi ka tas- se wwi e qa. I lBraΩiljan re©a’ kien sfortunat ˙afna fil-Bel©ju hekk kif ©abar ˙afna detriti li kien ˙alla warajh Hamilton. Dawn id-detriti, li we˙lulu mal-qieg˙ talvettura, Ωammewh milli jo˙ro© ilpotenzjal s˙i˙ tal-karozza tieg˙u u b’hekk kellu jikkuntenta bit-tlettax-il post.

Ir-roti ma kinux l-unika problema li kellhom hekk kif Gutierrez ilu jilme nta ˙afna dwar i n- nuqqas ta’ affidabbiltà tal-vettura tieg˙u, li mhijiex qieg˙da tippermettilu li jipprovaha fis-sessjoni jie t ta’ p rov a u ta’ kwalifika. Madankollu, it- team principal tas-Sauber Monisha Kaltenborn qalet li dawn il-problemi qeg˙din filfatt jiΩviluppaw fil-magna Ferrari li qed juΩa t-tim Ûvizzeru u mhux millpartijiet ta’ g˙amla tag˙hom. Fuq wara

Punti prezzjuΩi Il-Ferrari kellhom tellieqa sodisfaçenti b’Raikkonen u Alonso jispiççaw fir-raba’ u s-seba’ post rispettivament. Dan ir-riΩultat kien l-aqwa wie˙ed g˙all-FinlandiΩ u kienet lewwel darba li temm tellieqa quddiem il-kollega tieg˙u matul dan lista©un. L-Ispanjol kellu opportunità tajba li j©ib il-˙ames post, però manuvra aggressiva ta’ Magnussen ©eg˙litu jo˙ro© il-vettura tieg˙u fuq il-˙axix, fatt li telliflu ˙afna ˙in u poΩizzjonijiet. Madankollu, din il-mossa swiet lid-DaniΩ penalità ta’ g˙oxrin sekonda, illi ppermettew lil Alonso li jitla’ mit-tmien g˙as-seba’ post. Button ukoll gawda minn din il-penalità biex ˙a post il-kollega tieg˙u fis-sitt poΩizzjoni. L- aktar li mar ru mi nn fuq bi ssanzjoni ta’ Magnussen kienu l-Force India li b˙alissa qeg˙din f’kompetizzjoni di re tta m al- McLar en g ˙al l˙ames post tal-klassifika tal-kostrutturi . B’he kk i nsi bu li Ω- Ωew © se wwi eqa tal- Force India te lg˙u poΩizzjoni u ©abru ˙ames punti u mhux biss it-tnejn li kienu qeg˙din jistennew. Minkejja dan l-avvanz huma xorta wa˙da ma rnexxilhomx iΩommu lillMcLaren warajhom hekk kif dawn fla˙˙ar qabΩuhom f’Ωew© punti wara li g˙amlu l-ma©©oranza tal-ista©un isegwuhom mill-bog˙od. Hulkenberg kien qrib li jikseb punt ie˙or, imma Kyvat irnexxielu jirreΩisti l-attakki tieg˙u minkejja li lÌerm aniΩ kell u roti iktar ©odda. Vergne ma kienx kapaçi daqs irRus s u fi l- konse rv azzjoni tar- rot i tieg˙u u g˙amel tellieqa ji©©ieled mal-karozza biex iΩΩommha stabbli kemm jista’ jkun.

Il-Marussia kellhom Gran Premju diffiçli hekk kif Bianchi kellu jabbanduna t-tellieqa fid-disg˙a u tletin dawra wara li esperjenza problemi fil- gearbox. Chilton mar a˙jar g˙ax mhux biss irnexxielu jwassal il-vettura tieg˙u sat-tmiem, imma anke qabeΩ lil Ericsson fl-a˙˙ar faΩi tat-tellieqa. Minkejja r-retorika tag˙hom, ilCaterham jidhru li qatg˙u qalbhom li jiksbu l-punti dan l-ista©un u minflok qed jippruvaw ji©bru l-fondi neçessarji biex g˙as-sena d-die˙la jag˙mlu lit-tim kompetittiv kemm jista’ jkun. Wa˙da m ill -iktar bidliet ta’ nota kienet l-eskluΩjoni ta’ Kobayashi mittim, illi feta˙ post g˙al min jixtieq i˙allas biex isuq mag˙hom. Il-©img˙a li g˙addiet rajna l-ewwel kandidat, André Lotterer li, però, bilkemm kellu çans jidra l-vettura tieg˙u hekk kif din abbandunatu kompletament fit-tieni dawra. Skont

Lotterer, dan se˙˙ wara li ˙are© ftit barra mit-traççat fil-kurva 17, Ωball li probabbilment ta skoss qawwi biΩΩejjed lill-karozza biex tinqala’ ˙sara flelettronika. Din kienet ˙asra g˙as-sewwieq ÌermaniΩ li kien di©à qieg˙ed juri kapaç ità ikbar minn Ericsson filCaterham minkejja li ma kellu l-ebda esperjenza fil-Formula 1 u g˙alhekk kien hemm çans tajjeb li j©ib riΩultat poΩittiv g˙al dan it-tim. Sfortunatement, din tidher li se tkun l-ewwel u l-a˙˙ar okkaΩjoni ta’ Lotterer li jipparteçipa f’dan il-kampjonat g˙ax g˙andu diversi impenji f’kampjonati o˙rajn li jag˙mluha diffiçli g˙alih illi jipparteçipa b’mod konsistenti fil-F1. Madankollu, l-ag˙ar li marru filBel©ju kienu l-Lotus li lanqas biss irnexxielhom iwasslu karozza sall inja tat- tm ie m . I l- v ett ura ta’ Maldonado mill-ewwel tatu l-problemi hekk kif is-sistema tal- exhaust tieg˙u ma bdietx ta˙dem tajjeb. Dan ©ieg˙el lit-tim jitolbu biex jirtira wara biss dwara wa˙da. Min-na˙a tieg˙u Grosjean ©arrab xi ˙sarat f’kuntatt li kellu mal-vettura ta’ Bianchi kmieni fit-tellieqa, imma l-bdil tal-front wing fl-ewwel pit stop ippermettielu jkompli b’mod normali. Però, b˙al Massa, huwa kaxkar mieg˙u xi detriti li kien hemm fuq ittraççat illi g˙amlulu l-vettura tieg˙u instabbli wisq biex ikompli jsuqha u b’hek k ir tir a w ar a tli eta u tl eti n dawra.

Kampjonat miftu˙? B’hekk, wara tnax-il tellieqa nsibu li l-Mercedes g˙adhom igawdu vanta©© te kniku komdu fuq l -av ve rs arji tag˙hom. D an mi nkejja l -fat t li Ricciardo u r-Red Bull resqu viçin tag˙hom mhux ˙aΩin f’dawn l-a˙˙ar tlielaq. Madankol lu, mi nkejja li huw a minnu li saru xi Ωviluppi tekniçi fi ˙dan it-tim Awstrijak, wie˙ed ma jistax jinjora l-fatt li matul dawn l-a˙˙ar ©img˙at il-Mercedes kemm-il darba sparaw f’saqajhom. Dan g˙amluh permezz ta’ Ωbalji tattiçi b˙al dawk li rajna fl-Ungerija u fil-Bel©ju fejn iΩ-Ωew© sewwieqa tasSilver Arrows tell fu poΩizzjonijiet prezzjuΩi lil xulxin u wittew it-triq g˙al kompetituri intelli©enti b˙al Ricciardo biex ji©bru l-punti li ˙allew warajhom. Min˙abba f’hekk, huwa kemxejn prematur illi wie˙ed jg˙id li l-kampjonat infeta˙ bera˙ g˙ax, mil-lat tekniku, timijiet b˙ar-R ed Bull u Ferrari g˙ad g˙andhom ˙afna x’jaqdfu biex jil˙qu lill-Mercedes. F’dan listadju jidher li din id-differenza mhijiex se ti©i mnaqqsa b’mod radikali fil-˙in biex jo˙olqu xi problema partikolari lit-tim ÌermaniΩ. Però, dawn il-kalkoli jistg˙u kollha jtiru mar-ri˙ jekk Rosberg u Hamilton jibqg˙u ji©©ieldu b’dan il-mod estrem fuq u lil hinn miç-çirkwit. Jekk dan jibqa’ jse˙˙, wie˙ed jista’ mbag˙ad jistenna minn kollox.

DiΩappunt ie˙or Is-Sauber re©g˙u kellhom tellieqa diΩappuntanti ˙afna bis-sewwieqa tag˙hom jispiççaw biss fl-erbatax u fil-˙mistax-il post. Kemm Sutil kif ukoll Gutierrez qalu li ma ˙assewhom x kom di bir -r oti m edji l i Ωammewhom milli jla˙˙qu mar-ritmu tas-sewwieqa l-o˙ra.

40 31|08|2014

F’April li g˙adda, ftit qabel ma ttie˙ed il-vot dwar l-unjoni çivili, ilqasma fi ˙dan il-Grupp Parlamentari Nazzjonalista kienet evidenti, iΩda meta ©ie g˙all-vot fil-Parlament Simon Busuttil iddeçieda li ma jiddeçidix u l-Grupp Parlamentari astiena fuq il-Li©i tal-Unjoni Çivili. Illum, li g˙addew ˙ames xhur minn dak il-jum u vot storiku, ilqasma fi ˙dan il-Partit Nazzjonalista g˙adha evidenti. Ìimag˙tejn ilu d-Deputata Nazzjonalista Claudette Buttigieg qalet li l-uniku Ωball li g˙amel il-Partit Nazzjonalista kien li waqa’ g˙an-nasba talPrim Ministru Joseph Muscat, iΩda ma semmiet xejn dwar kif l-istess Grupp Parlamentari Nazzjonalista g˙aΩel li jastieni fuq lim˙abba u fuq id-drittijiet ta’ persuni omosesswali minkejja l-bosta kliem sabi˙ dwar ugwaljanza. Li ma qalitx l-istess Deputata Nazzjonalista kien li l-ugwaljanza mhux xi ˙a©a li tista’ tie˙u biçça minn hawn u biçça minn hemm, iΩda l-ugwaljanza g˙andha tkun ugwaljanza s˙i˙a. Mhux tal-istess fehma kien l-eks-Direttur Informazzjoni tal-PN Fran Psaila, li sa˙ansitra qal li l-astensjoni dwar il-vot tal-Li©i talUnjoni Çivili kien Ωball u li hemm bΩonn li ssir apolo©ija lill-poplu. Dan kollu huwa konferma tal-qasma kbira fl-ideat li hemm fi ˙dan il-PN, liema qasma hija sintomatika ta’ Kap li jastieni fuq kollox u ma ji˙ux deçiΩjoni.

kÓ lokalI

InawgurazzjonI tal-VIVa FestIVal 2014 VIVA – Valletta International Visual Arts Festival 2014 ©ie inawgurat ilbiera˙ mill-Ministru g˙all-Ìustizzja, Kultura, u Gvern Lokali Owen Bonnici. Il-festival ©ie miftu˙ bl-iΩvelar ta’ tliet xog˙lijiet artistiçi prinçipali, Ûieme ta’ Austin Camilleri, Power Exchange ta’ JP Azzopardi u Michael Camilleri, kif ukoll Genesis ta’ Victor Agius. Il-Ministru Bonnici qal li “dan huwa Ωmien sabi˙ g˙all-artisti viΩivi fil-GΩejjer Maltin. Din lewwel edizzjoni ta’ VIVA tag˙ti bidu g˙al epoka ©dida fejn is-settur jista’ fl-a˙˙ar i˙alli l-marka tieg˙u fuq il-kalendarju kulturali lokali b’festival iddedikat totalment lejn l-arti viΩiva. L-opportunitajiet kbar li qed to˙loq VIVA g˙al kollaborazzjonijiet internazzjonali huwa wkoll sinjal tajjeb ˙afna g˙all-futur professjonali talartisti lokali kollha”. Id-Direttur Artistiku tal-festival, Dr Raphael Vella, Ωied jg˙id li “g˙alkemm g˙adna flewwel edizzjoni, il-festival di©à g˙andu parteçipazzjoni tajba ˙afna ta’ artisti u kuraturi lokali u internazzjonali. Din turi l-potenzjal g˙al dan il-festival sabiex ikompli jikber b’sa˙˙a kbira fis-snin li ©ejjin”. Il-programm ta’ VIVA din issena jinkludi ammont kbir ta’ avvenimenti li ser ise˙˙u fil©img˙a bejn l-1 u s-7 ta’ Settembru. Óafna mill-esibiz-

Power Exchange ta’ JP Azzopardi u Michael Camilleri zjonijiet u xog˙lijiet li ser ji©u mnedija din il-©img˙a ser jibqg˙u miftu˙in bi d˙ul b’xejn g˙all-pubbliku tul ix-xahar ta’ Settembru. Il-wirjiet ser ikunu fiç-Çentru g˙all-Kreattività talKavallier ta’ San Ìakbu, Heritage Malta (Melita Street,) Pjazza Teatru Rjal, kif ukoll il-MuΩew Nazzjonali talArti. Il-Ministru Bonnici semma wkoll ir-rispons li ta s-settur fix-xhur wara t-tnedija tal-programm tal-festival f’Ìunju li g˙adda. “Il-fatt li l-ewwel edizzjoni tal-VIVA Curatorial

School, li ser issir b’kollaborazzjoni mal-Valletta 2018 Foundation, ©iet milqug˙a tajjeb ˙afna u ser tibda nhar itTnejn li ©ej b’sala mimlija studenti lokali u internazzjonali turi wkoll is-sa˙˙a tas-settur illum.” VIVA qed ti©i organizzata miç-Çentru g˙all-Kreattività talKavallier ta’ San Ìakbu, ilKunsill Malti g˙all-Arti, ilFondazzjoni Valletta 2018 u A©enzija Ûg˙aΩag˙. Aktar informazzjoni tista’ tinkiseb mis-sit elettroniku www.viva.org.mt

Ritratt: ELISA VON BROCKDORFF

QASMA LI GÓADHA EVIDENTI

kullhadd.com