SÖZLEŞMEDE İRADE SAKATLIKLARI HATA-HİLE-İKRAH §.1- Genel Olarak İrade Sakatlıkları Hukuki işlem, hukuk düzenince bizzat belirlenen şart ve sınırlar içinde, kişinin istediği arzu ettiği amaçlara uygun hukuki sonuçlar doğuracağını kabul ettiği irade beyanıdır1. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere hukuki işlemin temel kurucu unsurunu irade açıklaması oluşturmaktadır2. Bir hukuki işlemin geçerli ve amaca uygun hukuki sonuçlar doğura bilmesi için, o hukuki işlemi yapan kişi veya kişilerin sağlıklı bir şekilde oluşmuş ve istedikleri, amaçladıkları hukuki sonucun doğumunu sağlamaya yönelik iradelerinin bulunması ve bu iradelerinin istenilen hukuki sonucun doğumunu sağlamaya dönük şekilde açığa vurulması gerekmektedir. Psikolojik bir olay olan iradenin hukuki işlem ile istenilen sonucu meydana getirebilmesi için, bunun dış dünyaya yansıması, başkalarına ve özellikle muhatap veya diğer tarafa bildirilmesi, açığa vurulması eşdeyişle hukuki sonuç iradesinin dış dünyaya yansıtılarak iradenin yürürlüğe konulması ve iradenin icrası için harekete geçilmesi gerekmektedir3. “İrade sakatlığı” kavramı hukuki işlemin özü ve temel kurucu unsuru olan iradenin oluşumunda bir bozukluğun olması veya normal olarak meydana gelen bir iradenin açıklanmasında (beyanında) istem dışı bir durumun bulunması hallerinde ortaya çıkar ki, böyle durumlarda, hukuki işlem istenilen hukuki sonucu doğurmaz. Bu açıklamalar ışığında irade sakatlığı kavramını; hukuki işlem yapılırken, bu işlemi yapan kişi veya kişilerin iradelerinin oluşumu veya açıklanması aşamasında ortaya çıkan bozukluklar, şeklinde tanımlamak mümkün olmaktadır. Bu tanım irade sakatlığı kavramını geniş anlamda ifade etmekte olup, hem iradenin oluşumunda ortaya çıkan hem de iradenin açıklanması evresinde meydana gelen bozuklukları kapsamaktadır. Oysa dar ve teknik anlamda irade sakatlığı sadece iradenin oluşumu safhasındaki bozukları kapsamaktadır. Ancak gerek doktrin de gerekse de uygulama da irade sakatlığı kavramı geniş anlamda kullanılmakta, hem iradenin oluşumu hem de bildirimi esnasında meydana gelen sakatlıklar irade sakatlığı kavramı ile açıklanmaktadır4. Bu nedenle irade sakatlığı kavramını geniş anlamda kullanmakta yarar bulunmaktadır. İradeyi oluşum veya açıklama aşamalarında sakatlayan bozukluklar taraf veya taraflarca bilinçli bir şekilde istenerek meydana getirilebileceği gibi, istenmeden de meydana getirilebilir5. 1
Umar, Z., Roma Hukuku Ders Notları, İstanbul 1999, sh.185; Çelebican, Ö., Roma Hukuku, Ankara 2003, sh.179 2 Eren, F., Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, Ankara 1991, sh.169 3 Eren, sh.170,177 4 Eren, sh.453; Özkaya E., Hata-Hile-İkrah Davaları, Ankara 2000, sh.21 5 Eren, sh.453
1