مانگنامه‌یه‌کی سیاسییه گرینگی ب ه په‌یوه‌ندی کورد و ئیسرائیل ده‌دات
خاوه‌ن ئیمتیاز: داود باغستانی سه‌رنووسه‌ر: مه‌ولوود ئافه‌ند
9
كاریگەری جوولەكە لەسەر هەرێمی كوردستان
+964 750 405 2788 mawlodafand@gmail.com
هاوکارانی ئه‌م ژماره‌یه: دینۆ دانیال/ئیسرائیل به‌شیر سه‌بری بۆتانی/ئیسرائیل شێرزاد عه‌بدوڵاڵ قۆریتانی بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن مه‌شغه‌ڵ هاوار بازیان کۆژین ئه‌حمه‌د بارزان ئیبراهیم
39
22
ئۆد میرالند: كێ لە پشت راگرتنی پڕۆسەی گرینگه کورده‌کان ئاڵوگۆڕی دیلەكانی ئیسرائیل وه‌ک نموونه بۆ خۆیان فەڵەستین و به‌کار بهێنن ئیسرائیلە؟
دیزاینه‌ر: شێرکۆ ئومێد ماڵپه‌ڕ: www.israelkurd.com ئیمه‌یل: israelkurd@gmail.com نرخ 2000 :دینار سه‌ری هه‌موو مانگێک گۆڤاری ئیسرائیل-کورد بخوێنه‌وه
ئه‌وانه‌ی له کوردستاندا به‌بێ پێناسی گۆڤاری ئیسرائیل-کورد کار بکه‌ن ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان به ئێمه‌وه نییه. www.israelkurd.com
ئیسحاق مۆردخای:
17
یەكەم جوولەكەی كورد كە بۆ پۆستی سەرەك وەزیران كاندید كرا ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
1
سه‌رۆکی شاره‌وانیی (رەمەتگان) چڤی بار (بارزانی):
“
ئێمە لەگەڵ زۆر واڵتی عەرەبی پەیوەندیمان هەیە ،بۆ لەگەڵ كورد نەمانبێ
هه‌ڤپه‌یڤین :دینۆ دانیال /ئیسرائیل
پاشناوی بنەماڵەكەمان دووبارە دەگۆڕینەوە لە (بار)ەوە بۆ(بارزانی) كە پاشناوی بنەماڵەی راستەقینەی خۆمانە
لەو چەند ساڵەی دواییدا لە ناو دامودەزگاكانی حكوومەتی ئیسرائیلدا ،كوردە جوولەكەكان بە شێوەیەكی زۆر چاالك بەشداری بوونە ،لە پۆستە باالكانی حكوومەتی ئیسرائیلدا ،لە ئیسرائیل هەرچەندە ڕەكابەری نێوان دووحیزبی سەرەكی ڵیكۆد و كادیمیا لە ئاستێكی زۆر بەرز دایە و بە پێ سەرچاوەكان زۆرێنەی كوردە جوولەكەكان هاوسۆزن لەگەڵ حیزبی كادیمیا و لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگی پیدەدن ،ئەوەش وای كردوە كە ئەوانەی لەگەڵ حیزبە ڕاسترەوەكەی لیكۆد دانە وكاری بۆ سەركەوتنی ئەو حیزبە دەكەن ،چڤی بار یان چڤی بارزانی كە ماوەی 21ساڵە وەك سه‌رۆکی شاره‌وانیی شاری رەمەتگان لەوپۆستەدا ماوەتەوە ،لەو هڤپەێڤینەدا لەگەڵ گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» باس لە سەرەتای ژیانی خۆی لە ئیسرائیل و هۆكاری كۆچیان لە زێدی خۆیانەوە لە كوردستانەوە بۆ ئیسرائیل لە سااڵنی 1880دەكات ،ئەو هەروەها پێوایە كە كورد و جوولەكە مێژووییەكی درێژیان لە پێكەوە ژیان هەیە و زۆرێنەی كورد حەزیان لە ئیسرائیلە. ئەو بەردەوام خەون بە گەرانەوە بۆ كوردستان دەبێنی و پێوایە كە سەربەخۆیی كورد نزیك بۆتەوە.
2
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
ئیسرائیل-كورد :با سەرەتا لە خۆتەوە دەست پێبكەین وبزانین (چڤی بار) كێیە؟ چڤی بارزانی :من ناوم چڤی بارزانیە ،كوڕی یەعقوب ،كوڕی یودا بارزانیم ،باپیرە گەوڕەم كە ناوی یودا بارزانی بوو لە سااڵنی ()1880 دا هاتووە بۆ ئیسرائیل ولە (تەبەرییە) نیشتەجێ بووە ،كاتی خۆی یەكێك لە بنەماڵەكەی لە كوردستان دەرفێنن كە ئافرەت دەبێ، ئەودەچێ تۆڵەی بكاتەوە و مرۆڤەكە دەكوژێ ،لە دوایدا لە كوردستانەوە بۆ خاكی ئیسرائیل كۆچ دەكات ،ئەوكات ئیسرائیل لە ژێر دەسەاڵتی عوسمانیەكاندابوو ،لە دوایدا باوكم لێرە لەدایكبووەو ژیاوە و وەك پاسەوانی سنوور كاری كردووە ،پاشتر ژیانی هاوسەری پێك هێناوە لەگەڵ ئافرەتێكی (پۆلۆنی) كە ناوی (براخا كاچ ) بوو ،من لە ساڵی ( )1935لە گوندی (یونا) لە ناوەڕاستی ئیسرائیل ،لە نزیك شاری (تەلەئەبیب) لە دایك بووم ،باوكی سێ منداڵم دوو كوڕو كچێك .لە ساڵی 1954دا چووم بۆ خزمەتی سەربازی لەبەشی (پەڕەشووتووانی) دا وەك ئەفسەرێك كارم كردووە ،زۆر پلە و پایەم وەڕگرتووە ،هەتا گەیشتە جێگری (ژنەڕاڵ) لە سوپای بەرگری ئیسرائیل ،ئێستاش ماوەی 21ساڵە سەرۆكی شارەوانی شاری (رەمەتگانم) لە تەلئەبیب وخاوەنی بڕوانامەی بەكالۆریۆسم لەزانیاری زانستە سیاسیەكانی لە سەردەوڵەت لە ساڵی( )1975یشەوە ،تا ساڵی 1968لە پاریس لە قوتابخانەی بەرزی سوپا خوێندوومە وبەناوی(Ecole de )guerreلە ساڵی 1965فێری خوێندنی وەك فەرماندەی گەورە لە یەكێك لە (فرقەكانی) سوپا وەك فەرماندە ،لە ساڵی ()1989دا بۆ یەكەم جار وەك سەرۆك شارەوانی رەمەتگان هەڵبژێردرام و هەر لەو ساڵەدا چووم بۆ پاریس بۆ جاری پێنجەم بەاڵم ،ئەم جارە وەك سەرۆكی شارێك و شارەوانیەك چووم بۆ كاری پێویست. ئیسرائیل-كورد :لە ناو سوپای ئیسرائیلدا دوا پلەت چی بوو ،بە چ پلەیەك گەیشتی؟ چڤی بارزانی :ئەو كاتەی كە لە سوپای ئیسرائیل دابووم ،لە شەڕی (شەش رۆژە)دا ئەو كات فەرماندەی (كە تیبەی )202بووم لە پەرەشووتوانی كە ئەو كەتیبەیە توانی شاری (غەزە) بگرێ ،لە دوایدا بووم بە بەڕێوەبەری قوتابخانەی پەرەشووتوانی لە سوپادا و فەرماندەی كەتیبەی هەرە گەورە بومە لە( رەمەتە گۆالن) ولە شەڕی (كیپوور)دا یان (الحرب غفران) دا بەشداریم كرد لەیەكێك لە ئاكادیمەیە بەرزەكانی كۆڵیژی ئامادەكردنی فەرماندەكان مامۆستا بووم ،كە وەك كۆڵیژی ئەركان وایە ،قوتابخانەی بەرزی سوپا لە پاریس ساڵی ()1976دا تەواو كرد ،دوای كۆتایی خوێندن لە بواری پۆلیسی ئیسرائیلدا كارم دەست پێكرد ،وەك فەرماندەی هێزی پاسەوانی سنوور لە ساڵی()1977دا تا ساڵی(.)1983
www.israelkurd.com
“
هەتا دەمرم شانازی بەوەوە دەكەم كە من كوردم و سەربەرزم بە كوردایەتیمەوە
ئیسرائیل-كورد:بۆ چی ناوی خۆت لە (چڤی بارزانی)یەوە گۆڕی بۆ (چڤی بار )؟ چڤی بارزانی :من لە سوپا بووم وەك ئەفسەرێك لە فەرماندەییدا، رۆژێك هەندێك ئالۆزی و ناكۆكی دروست بوو ،لە ئەنجومەنی ئاسایش لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە ئەمریكا( ،خرۆشچۆف) سەرۆكی ئەوكاتەی یەكیتی سۆڤیەت بوو ،لە ناو ئەنجومەنی ئاسایش بوو بە دەمەقاڵی لەگەڵ ئەمریكا وهەڵسابوو پێالوەكانی خۆی لەسەر مێز دانابوو، بەرامبەر ئەمریكییەكان ،سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی ئیسرائیل(داڤیدبن گوریۆن) بۆ فەرماندەیی سوپا بانگی كردم و گوتی ،كێ ئێستا لە فەرماندەییە بێت بۆالم دونیا تێكچوو بوو ،منیش چووم كە خۆم وەك ئەفسەرێك لەوێ بووم ،لەسەرداوای ئەوچووم ،پێگووتم دونیا كاول بووە ،منیش گوتم گەورەم بۆ؟گوتی ئەم حاڵ وحسابە بووە لە ئەنجومەنی ئاسایش ،پێگوتم تۆ ناوت چییە؟ من گوتم گەورەم ،من ناوم چڤی بارزانیە ،گوتی بارزانی یانی چی؟ من گوتم ئێمە كوردین لەكوردستانی عێراق لە دەڤەری بارزانەوە هاتووین و بنەماڵەكەمان ناوی بارزانیە .پێ گوتم لەم رۆوە ناوی تۆ(چڤی بار)ە لەجیاتی بارزانی ،ئەزیش تەلەفۆنم بۆ باوكم كردو شتەكانم بۆگێرایەوە ،گوتی پێم تۆ نایەتەوە بۆ ماڵ دەچی بۆ بەشی رەگەزنامە لە وەزارەتی ناوخۆ و پاشناوی بنەماڵەكەت دەگۆڕی لە بارزانیەوە بۆ (بار) ئەمە قسەی سەرۆك وەزیران ونابێ رەت بكرێتەوە ،لەو رۆژەوە من بووم بە چڤی بار ،ئێستا زارۆكەكانم ،پاشناوی بنەماڵەكەیان دووبارە دەگۆڕنەوە لە (بار)ەوە بۆ( بارزانی) كە پاشناوی بنەماڵەی راستەقینەی خۆمانە. ئیسرائیل -كورد :بۆ تۆ ئەو كات كە لەگەڵ ئەو گروپە ئیسرائیلیەی تر نەچووی بۆ كوردستان ،تا شۆێنی سەگی چۆری بگۆڕی و لە جیاتی ئەو تۆ لەوێ كار بكەیت؟ چڤی بارزانی :من ئەوكات بەڕێوەبەری قوتابخانەی سەربازی بووم لە ئیسرائیل كە مەشق و راهێنانمان دەكرد بە سەربازەكان لە بەشی پەرەشووتوانی وگەلی شتی تر ،من ناوم دەرچوو كە بچم بۆ كوردستان خاكی باب و باپیرانم كە زۆربۆی بە پەرۆش بووم بەخزمەتی بگەم و تۆزیك بتوانم یارمەتی گەلە زوڵم لێكراوەكەم بدەم .بەاڵم كاری تر هاتەپێش كە لە ئیسرائیل رێگەیان پێنەدام بچم بۆ كوردستان، لێرە زۆر پیویستیان بەمن هەبوو ،و(ئەلیعایزەر) نیازی وابوو كە من بچم بۆ كوردستان بە بارازنیم بناسێنێ ،بڵی ئەمە(چڤی بارزانیە) وئەمەش سەرۆك بارزانیە ،ئەوە بوو نەكرا تا ئێستا هەربەو ئاواتەم كە بگەم بەخاكی باپیرانم وپێیان شادببمەوە و هەتا دەمرم شانازی
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
3
“
گەالنی ناوچەكە هەموویان خاوەنی سەربەخۆیین ،تەنیا نەتەوەكەی من ماوە سەربەخۆ بێت، ئەمەش نزیكە و من دەیبینم
بەوەوە دەكەم كە من كوردم و سەربەرزم بە كوردایەتیمەوە ،پێم وایە گەلی كورد هیچی كەمتر نیە لە گەالنی ناوچەكە كە هەموویان خاوەن سەربەخۆیین ،تەنها نەتەوەكەی من ماوە سەربەخۆ بێت ،پەنابە خودا ئەمەش نزیكە ومن دەیبینم. ئیسرائیل-كورد :كاتێ پێشمەرگە كوردەكان هاتن بۆ ئیسرائیل بۆ پەروەردە لە سەر چەك و شێوازەكانی شەڕ ،تۆ ئەوكات بەڕێوەبەری قوتابخانەكە بووی ،تۆ چۆن هاوكاری ئەم گروپەت دەكرد؟ چڤی بارزانی :ئەوكات كاری من ئەوە بوو كە پێشوازیان لێبكەم و وەڕیان بگرم وهەروەها هاوكارییان بكەم بۆ ئەوەی بەشداری كۆرسەكە ببن ،لە ناو قوتابخانەكەدا ،من هەر ئەوەندە توانیم هاوكاریان بكەم، لەو كاتەدا سەگی چۆری بوو وەك فەرماندە كە هاوكاری زۆری كردن، كە منیش شانازی پێەوە دەكەم چۆنكە فەرماندەی منیش بوو ،لەگەڵ چەند یاریدەدەرێكی تر بۆ مەشق وراهێنان ،ئەوەی من بزانم ئەو گروپە پێشمەرگەیەی كە هاتبوون بۆ ئیسرائیل بۆ ماوەی نزیك مانگێك زیاتر لە الی ئێمە میوان بوون ،ئەوان زوو گەڕانەوە بۆ كوردستان ،لەبەر ئەوەی هێزی پێشمەرگە لە كوردستان لە شەڕدابوون ،دوژمنی كورد لە هێرش كردن دابوو وكورد پێویستی بەم جەنگاوەرانە هەبوو كە هەمووی دوای كۆرسەكە شارەزاییەكی باشیان وەرگرتبوو لە هەموو جۆرە چەكێك وشێوازەكانی شەڕی پارتیزانی لە دژی سوپای عێراق، ئەوەی من گوێم لێ دەبوو ،سوپای عێراق ئەوكات بەشێوەیەكی زۆر دڕندانە هێرشی دەكردە سەر كوردستان وتەڕو وشكیان بەیەكەوە دەسوتاند.
4
ئیسرائیل-كورد :بە ڕای تۆ بۆچی لەو شوێنانەی كە نەوتی تێدابوو، كوردەكان دەردەكران ،لە شوێنی كوردەكان عەرەبی هاوردەی شیعەیان بە زۆری دەهێنا هۆكاری ئەمە چ بوو؟ چڤی بارزانی :بە ڕای من عەرەبی سوننە تەنیا هەردوژمنی كورد وفارس وجوولەكەوتورك نەبوون ،بەڵكو دوژمنی هاوزمانی خۆشی بوو كەعەرەبی شیعە بوون ولەعێراق بە درێژایی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق ئەوەی من بزانم تەنیا عەرەبی سوننە حوكمدار بوون ولە دەسەاڵتدا بوون ،بۆیە وای دەكرد وەك دەڵێن بە بەردێك دوو چۆلەكەیان دەكووشت ،ئەگەرهاتوو كوردەكان هێرشیان كردبا بۆناوچەكانی خۆیان راستە عەرەبیان دەكوشت ،بەاڵم ئەوان عەرەبە سونەكانیان نەدەكوشت ،چونكە بەاڵی سوننەكان هەرچی بكوژرا بایە لە قازانجی ئەواندا بوو ،شیعەكان زۆرێنەن لە عێراقدایە ،ئێمە باوەڕمان هەبێ یان نەبێ لە دوای ئەوان ئینجا سوننەیەولە دوای سوننەش ئینجا كورد دێ بەپلەی سێیەم ،شێعەكان زۆربەیان هەژار بوون وشتێكی باشیان پێ نیشان دەدان ،كە وایان دەزانی لە قازانجی ئەوانە ،بەاڵم لە راستیدا وا نەبوو ،تەنیا بۆ لێدانی كورد وشیعە بوو بۆ بەرژەوەندی سوننە كانی دەسەاڵت. ئیسرائیل-كورد:داهاتووی كورد لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست چۆن دەبینی وكورد چ رۆلێكی دەبێ لە هەموو بوارەكانی ژیان بۆ گەالنی ناوچەكە؟ چڤی بارزانی :با لەسەرەتاوە ئەوەت پێ بلێم كە نەتەوەی كورد بە هەموو بیروباوەڕ و ئاینەكانیەوە ،لە سە رئەوە كۆكن كەدەبێ
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
“
ئەم نەتەوەیە (كیانیكی)هەبی وپێگەیەكی هەبێ و باوەڕ پێ كراو بێ لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەكگرتووكان ،كاتێك توانی ئەم كیانە سەربەخۆیە دروست بكات ،ئەوە دەتوانێ لە ئاستی ناوچەیی و جیهانیدا گەمەی سیاسی خۆێ بكات ،هەرچەندە لە هەموو الیەكەوە كوردستان لەالیەن دوژمنانی دراوسێ گەمارۆ دەراوە ،لێرەدا من مەبەستم هەرێمی كوردستان(عێراق)ە ،بەاڵم بە بەرخۆدانی گەلەكەی وسەركردە ناودارەكانی دەتوانێ دوژمنانی سەركوت بكات ،هەرێمی كوردستان زۆر دەوڵەمەندە لە رووی نەوت وسامانە سروشتیەكانەوە ،ئەمڕۆ لەجیهاندا بەرژەوەندی هاوبەش هەیە .ئەگەركورد ژێرانە بیربكاتەوە بتوانێ كۆمپانیا زڵهیزەكانی جیهان بەێنێتە ناو كوردستانەوە دەست بەكاری بەرهەم هێنان بكەن ،ئەم زڵهیزانەی جیهان لەبەر بەرژەوەندی خۆیان پشت لە كورد ناكەن ،بگرە پشتگیریشی لێ دەكەن ،بۆ هینانەدی ئاواتەكانی .وا لە دەوڵەتانی جیرانی دەكەن كە بەخۆیان دان بە مافی كورد دابنێن ،لە بەر بەرژەوەندییەكانی خۆیان كە ئەمانیش دەیانەوێ لەم پارووە گەرمەیان تۆزێك بەربكەوێت.
ئەو گروپە پێشمەرگەیەی كە هاتبوون بۆ ئیسرائیل نزیك مانگێك زیاتر لە الی ئێمە میوان بوون
ئیسرائیل-كورد :پەیوەندی نێوان ئیسرائیل كورد چۆن هەلدەسەنگێنن و پێتوایە پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەگەڵ كوردەكان لە كوردستانی عێراق راستەوخۆ هەبێ؟ چڤی بارزانی :بەڵی ،پێش هەموو شتێك كورد نەتەوەیەكە وەك هەموو نەتەوەكانی ئەم سەرزەمینە و هیچی لە نەتەوەكانی تر كەمتر نیە ،ئێمە لەگەڵ توركیا ومیسر وئوردن گەلی واڵتی عەرەبی تریش پەیوەندیمان هەیە ،بۆلەگەڵ كورد پەیوەندیمان نەبێ ،تا ئیستا ئەونەتەوانەی كەپەیوندیمان هەیە لە گەلیاندا تەنیا زیان بە ئیسرائیل دەگەێەنن ،تا ئێستا من نەم بیستووە كورد هەلسێ بەخۆپیشاندان دژی ئیسرائیل یان ئااڵی ئیسرائیل بسووتێنێ وەك ئەو دەوڵەتانی كە باسمان كردن ،بەڵكو سەركردەكانی كورد دۆستایەتیەكی مێژوویی و قولیان لەگەڵ نەتەوەی جوولەكەدا هەبووە ،ئەوكاتێ كە جوولەكەكان چڤی بارزانی و ئه‌ندامانی شاره‌وانیی ره‌مه‌تگان
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
5
“
لەسەرەتای كتێبەكەی خۆمدا باسی خاكی باب و باپیرانم كردووە، باسی كوردستان و جوولەكەكانی كوردستانم كردووە
لە كوردستان دەژیان و ژیانیان لە ژێر هەرەشە و مەترسی دابوو ،لە الیەن سەركردە كوردەكانەوە دەهاتە پاراستن ،هیچ ناخۆشیەكمان نەبووە لەگەڵ گەلی كورد ،هەرچەندە كورد زۆربەیان موسڵمان بوون. بەاڵم دەست درێژییان بۆ سەرماڵ وسامانی یەهودییەكانیان قەت رۆژی لە رۆژان نەكردووە ،وەك دەلێن چەم بێ چەقەڵیش نابێ ،هەندێ شتی بچووك هەردەبی ولە ناو ئێمەش هەروایە ،هەموو كەس هەرباش نییە،
بەاڵم زۆرینەی كورد هەموو كات ئێمەیان خۆش ویستوە ،من كوردم، مەبەستم خۆم نیە ،مەبەستم غەیری كوردە ئەوانەی جوولەكەن بەاڵم كورد نین. ئیسرائیل-كورد:تۆ پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و توركیا چۆن هەڵدەسەنگێنی لە رووی سیاسی لە ناوچەكەدا؟ چڤی بارزانی :ئێمە پەیوەندییەكی باشمان هەبوو لەگەڵ دەوڵەتی توركیا ،تا هاتنە سەر دەسەاڵتی پارتەكەی (ئەردۆگان) دادوگەشەپێدان، كاتێك ئاكەپە هاتنە سەر كورسی دەسەاڵت پەیوەندییەكان بەرەوخاوی وساردی چوون ،ئێمە توركیەمان بە(هاوپەیمانی ستراتیژی) ئیسرائیل لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دادەنا ،بەاڵم هاتنەكایەی ئەو پارتە توركیا بەرەوالیەنی دوورخستنەوەی لە ئیسرائیل دەبات .الیەنی ئێرانیان زیاتر پێوە دیارە ،خودی توركیا ناتوانێ هیچ بكات بەبێ یارمەتی رۆژئاوا، كە بریتیە لە ئەمریكا هاوپەیمانانی وئیسرائیل ،ئێمە ئەوەندە بە توركیا دەلێن با بەعەقاڵنە بیر بكاتەوە ،ئەمڕۆ دەبیستین كە بەرپرسانی توركیا هەرەشەی كشانەوەی باڵیۆزی خۆیان دەكەن ،هەموو ئەمانە
چڤی بارزانی و هاوکارمان دینۆ دانیال
6
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
“
هیچ شتێك لە بیرو كردەوەی ئیسرائیل ناگۆڕێ بەرامبەر توركیا، بەڵكو مەسەلەكە زیاتر ئالۆز دەكات ،من بۆیە دووبارەی دەكەمەوە با لە دوارۆژی توركیا بكۆڵێنەوە ،نەوەك قسەی پڕو پووچ و بە تاڵ لێرەولەوێ كە دەكریت.
ئیسرائیل-كورد :تۆ وەك بەڕێوەبەری شارێكی گرنگ لە ئیسرائیل كە ناو شارەكەی تۆ (بورسەی) هەموو ئیسرائیلی لێە ،ئەگەر هاتوو ئێران وئەحمەدی نەژاد هەڕەشە بكەن ،ئایا ئێوە بە چ شێوەیەك خۆتان دەپارێزن؟ چڤی بارزانی :من وەك بەرپرسی ئەم شارە و هەموو (بورسە)ی ئیسرائیل لە شاری ئێمەیە ،دەتوانیین ئیمە كۆنترۆلی هەموو كاری ئەو بورسەیە بكەین لەگەڵ هەموو جیهاندا و دەوڵەتی ئیسرائیلیش بەرنامەیەكی تۆكمەی داناوە ،كاتێك بزانین كە ئیران نیازی خراپە، هەموومیكانێزمەكانی خۆ پاراستنمان گرتۆتە بەر بۆسە المەتی بورس ودانیشتوانی ئەم واڵتە ،من وام پێ باشە كە نەژاد ژیرانە بیربكاتەوە ئەقڵی وەك منداڵ نەبێ بە گڕیك هەڵچی ،ئیسرائیل ئەو دەوڵەتە نیە كەحیسابی بۆ نەكرێ ،ئەو پارووە چەورەش نیە ،یەكسەرلە قوڕگی زوو ئاوا بێت و بیخوات ،لەوانەیە قوڕگی بگرێ وبیخنكێنێی .دەبێ سەرۆكی واڵت زۆر ژێرو بەتوانا بێت ،نەوەك نە ژاد هەردێ ودەچی ،دەڵی من ئیسرائیل لەسەر نەخشەی جیهان دەسڕمەوە ،ئیسرائیل ئێستا ئەگەر بیهەوێ دەتوانیت شەڕ لەگەڵ هەموو گۆی زەوی بكەت ،بەاڵم ئێمە وەك ئەو(گەمژانە )نین .ئیسرائیل هەموو كات چاوی لە ئاشتی بووە و رووی لە شەڕنەبووە ،ئەگەر شەڕی بۆ دروست نەكەن ،ئەو شەڕی هیچ كەس و الیەنیك ناكات. ئیسرئیل-كورد :سەبارەت بە مەسەلەی كێشەی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل ڕاتان چییە ،چ بكرێت بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە؟ چڤی بارزانی :ئێمە باوەڕمان بەوەیە كە دەوڵەتی فەلەستین دروست بێ ،بەاڵم بێ چەك و بێ دەست تێوەردانی دەرەكی ،بە سەركردایەتی رێخكراوی (فەتح) ،دەبێ ئەوەش بزانن كە دەوڵەت نابی بۆ دوو الیەنەی فەلە ستین بێت ،دەبی ئەوان لە ناوخۆی خۆیان رێك بكەوەن، واز لە تیرۆر بێنن ،ئیترچەك ومووشەك لە ئێران وسوریا وەرنەگرن، گروپە تیرۆریستەكانی (قاعیدە) وهەندێ باڵی تر لە ناوبەرن ،یەك دەنگ بن ،ئەوەی كۆمە ڵگای نێودەولەتی پێمان بڵی ئاوا بۆیان دەكەین .بەمەرجێك هەموو الیەنەكانی فەلەستین دان بە وجودی یە هودیەتدا بنێن لە سەرخاكی ئیسرائیل و لێ پاشگەز نەبنەوە ،ئێمە ئامادەین بۆ جێ بەجێكردنی هەموو داواكاریەكانیان.
www.israelkurd.com
سەركردەكانی كورد دۆستایەتیەكی مێژوویی و قوڵیان لەگەڵ نەتەوەی جوولەكەدا هەبووە
ئیسرائیل-كورد :جەنابتان وەك هەدیە كتێبی خۆتم پێشكەش دەكەی ،من پێم خۆشە بزانم بەر لە خوێندنەوەی ئەو كتێبە لەسەر چی نووسیووتە و باسی چی دەكەیت؟ چڤی بارزانی :من لە كتێبەكەی خۆم لەسەرەتادا باسی خاكی باب وباپیرانم كردوە ،باسی كوردستانم كردووە بە گشتی وباسی جوولەكەكانی كوردستانم كردووە ،كە چۆن لەوی ژیاون وچۆن هاتوون بۆ خاكی ئیسرائیل ،لەسەر ژیانی خۆمم نووسیووە ،كەمن وەك ئەفسەرێكی بچووك لە سوپای بەرگری ئیسرائیل كارم كردووە ،تا بووم بە جێگری ژنەڕال و فەرماندەی پۆلیسی سنووری هەموو ئیسرائیل وەك فەرماندەی(پاسەوانی سنوور) ،باسی خێزانەكەم ومنداڵەكانم كردوە ،ئەوەشم لە بیر نەچی وا بزانم باسم كردوە ،بۆت لە سەرەتادا كە منداڵەكانم ئێستا خەریكن ناوی بنەماڵەكەیان دووبارە لە (بار) وە بۆ (بارزانی) بگۆرنەوە ،كەخۆیان بە كورد دەزانن ،پێ سەربەرزن كە كورد بن. ئیسرائیل-كورد :تۆ وەك كوردێك نە وەك بەرپرسێك ،چۆن دەڕوانیە گۆڤاری ئیسرائیل-كورد ،لە ئێستاو دوا رۆژدا و چ پێشنیازێكت هەیە؟ چڤی بارزانی :من وەك كوردێك زۆر خۆشحاڵ بووم لە واڵتە كەم، بۆ یەكەم جار رۆژنامەنووسێك كە خە ڵكی واڵتی خۆمەوبێتە الم و پەیامنێری گۆڤارێك بێت ،كە گرنگی بە پەیوەندی نێوان كوردستان وئیسرائیل بدات ،ئەوە خەونی من بوو ،من داوای ڵیبوردن دەكەم كە زمانی كوردی نازانم بخوێنمەوە یان بنوسم ،بەاڵم لە ڕێگای ویب سایتەكەتانەوە ،بە زمانی ئینگلیزی دەتوانم لە مەبەستان بگەم ،دەزانم ئەوە بۆ خزمەتی هەردوو الیە ومن گرنگی زۆری پێ دەدەم ،حەزیش دەكەم لە نزیكەوە یەكتری بناسین لەگەڵ سەركردەكانمان ،چونكە ئە وان سەركردەی هەموو كوردن ،منیش تاكێكم لەو ناو گەلەكەمدا، هەرچەندە ئاینم جیاوازە ،ئەوەی من بزانم كورد فرە ئایینە لە هەموو جۆرە ئاینیك هەیە لە كوردستان ،ئێمەش بەشێكین لەم ئاینانە.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
7
“
باوەڕمان بەوەیە كە دەوڵەتی فەلەستین دروست بێ ،بەاڵم بێ چەك و بێ دەست تێوەردانی دەرەكی ،بە سەركردایەتی رێخكراوی (فەتح)،
ئیسرائیل-كورد:دوا وتەت بۆ گۆڤاری ئیسرائیل-كورد و گەلی كورد؟ چڤی بارزانی :من دەست خۆشی لە دەستەی نووسەران و كاربەدەستانی گۆڤارەكە دەكەم ،هیوای سەركە وتنیان بۆ دەخوازم وهیوادارم هەرمانگێك شتی باشتر پێشكەش بكەین ،گەشبین بن و دوارۆژێكی باشتان بۆ دەبینم ،هیوادارم گەلی كوردیش خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆ بێت ،ئااڵكەی وەك ئااڵی هەموو والتانی جیهان لە ئەنجومەنی ئاساێشدا بشەكێتەوە ،بەكویرە چاوی دوژمنان ،وەحەز دەكەم سەردانی كوردستان بكە م هەموو ئاواتی من بوو لە مناڵیەوە تا ئیستا.
8
پرۆفایل: چڤی بارزانی ناسراو بە چڤی بار كوڕی یودا بارزانی 1935ساڵی لە ئیسرائیل لەدایك بووە ماوەی 21ساڵە سەرۆكی شارەوانی شاری رەمەتگانە لە تەلئەبیب سەرۆكی بەشی پەروەردە و فێركردن لە رەمەتگان سەرۆكی بەشی گلعاد ،لە نە خۆشخانەی تەلە شومێر سەرۆكی فەخری لە ئیدارەی زانكۆی (بارئیالن) لەرەمەتگان كە بەباشترین زانكۆ لە ئیسرائیل ناو دەبرێ ئە ندامی بااڵی ،قوتابخانەی بااڵی ئەندازەو پالندانان بەكالۆریۆس لە زانیاری زانستە سیاسییەكانە لەسەر سیاسه‌تی دەوڵەت
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
كاریگەری جوولەكە لەسەر هەرێمی كوردستان ڕاپۆرتی :مەشغەل/كۆیە گه‌لی کورد و جووله‌که دۆستایه‌تیی خۆیان دووپات ده‌که‌نه‌وه
بەپێی سەرچاوەكانی مێژوو تا ئێستا هیچ شتێك نییە كە باس لە كارەساتێك بكات یان ڕووداوێكی ناخۆش كە لەنێوان جوولەكەو كورد ڕووی دابێت ،هەر لەكاتی جێهێشتنی كوردستان لەالیەن جوولەكەكانەوە كە چۆن بەوپەڕی ڕێزو خۆشەویستی لە الیەن كوردەكان بەڕی ك��راون ،بۆیە ئەگەر ل��ەڕووی پەیوەندییە دیپلۆماسیەكانی كورد لەگەڵ واڵتانی دراوسی و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست www.israelkurd.com
سەیر بكەین ،هەموو پەیوەندیەكان بەشێوەیەكی ودی بووە ،ئەمەش بێ متمانەیی كورد بەرامبەر ئەو واڵتانە دەردەخات ،چونكە ئەوان بەگوێرەی بەرژەوەندیەكانیان دەست كاری ئەم پەیوەندیانەیان كردووە ،بەاڵم واڵتێكی وەك ئیسرائیل كە بە نەیاری هەموو واڵتانی ناوچەكە ئەژمار دەكرێت ،كە تەنانەت توركیاش لەم دوا دوایە ئاڵۆزی خستە نێوان پەیوەندیەكانی خۆی لەگەڵ ئیسرائیلدا.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
9
تا ئێستا هەرێمی كوردستان نەهاتووە خۆی تاقی بكاتەوە لەدرووست كردنی پەیوەندیەكی دیپلۆماسی ،ئەویش بەهۆی ئەو كاریگەریانەی كە لەالیەن واڵتانی عەرەبی و ئیسالمی كراوەتە سەری كەچەندین كەسایەتی عەرەبی كوردی بە دۆستی ئیسرائیل ناو بردووە تەنانەت بەبی بوونی پەیوەندییەكیش ،ئێمە جگە لە ماڵ وێرانی و ئەنفال و دەربەدەری و تاقی كردنەوەی چەكی كیمیاوی و تەنانەت شتێك نیە بە شانازیەوە باسی بكەین كەلەالیەن واڵتانای ناوچەكە بۆمان كرابێت.و هەر هەنگاوێكی سیاسی دەبێت لێكۆڵینەوەی وردی لەسەر بكرێت بۆ ئەوەی نەبێتە توڕەبوونی یەكێك لەم واڵتانە...
ئەو خوێندنەوە سەرەتاییەی كەباسمان كرد واڵت��ی ئیسرائیل باشترین واڵتە كە كورد پەیوەندی لەگەڵ بكات.گەرانەوەی كوردە جوولەكەكان بۆ كوردستان ئەمە دەبێتە ڕووداوێكی مێژوویی بۆ هەرێمی كوردستان و درووست كردنی پردی پەیوەندی لەنێوان هەرێم و ئەوروپاو ئەمریكادا ،هەوروەها ئەگەر وەبەرهێنەرە جوولەكەكان سەرمایەكانیان لە كوردستان بخەنە گەڕ ،ئەو مێژووەی كە بەسەدان ساڵ مەزندە دەكرێت زیندوو بكرێتەوە ،بۆ زیاتر وروژاندنی ئەم مەسەلەیە بەڕێز ((سەعید مەولود)) بەكەلۆریۆس لە بواری مێژوو بۆ «گۆڤاری ئیسرائیل-كورد «راگەیاند -:لە سەرەتادا باسی لە نەتەوەی جوولەكە كرد و گوتی-:جوولەكەكان وەك نەتەوەیەك بەهەمان قۆناغی چەوساندنەوەو كۆمەڵكوژیدا تێپەر بوونە و هەمان مەعاناتی نەتەوەی كوردیان هەیە ،بۆیە پەیوەندی كردن و دیپلۆماسیەتێكی سەركەوتوو لەگەڵیاندا ڕەنگە ببێتە خاڵێكی ئیجابی بۆ نەتەوەی كورد ،خۆشیان خواستی ئەم پەیوندیانەیان هەیە ،بۆیە هاتنەوە یان و نیشتەجێبوونیان لە هەرێمی كوردستان دەبێتە هۆكارێك بۆ زیاتر پاراستنی هەرێمی كوردستان.
جیاوازی ئیسرائیل لەگەڵ ئەم واڵتانە چیە بۆ كورد یەكەم خاڵ كە بەخاڵێكی زۆر گرنگ ئەژمار دەكرێت ئەویش ئەوەیە كە ،بەشێك لەو هاواڵتیانەی كە لە ئیسرائیل دەژین و جوولەكەی كوردی هەرێمی كوردستانن ،واتە ئەوان جگە لە ئاستی پەیوەندیەكی دیبلۆماسی خۆیان بە كوردی كوردستان دەزانن ،دووەم خاڵ كەباس لە دیموكراتی واڵتانی ناوچەكە دەكرێت تەنانەت بە توركیاشەوە ،ئەوا پێویست ناكات باسی بكەم چوونكە هەموومان دیموكراسیەكانی ئەو هاتنەوەی ئەم نەتەوەیە بۆ كوردستان ،كە لە ناوەندی سیاسەتی واڵتانە دەزانین چەندە ،بەاڵم واڵتێكی وەك ئیسرائیل كە بەیەكەم جیهانیدا پێگەیەكی بەهێزی هەیە ،بێگومان كاردانەوەی دەبێت واڵت ئەژمار دەكرێت لە پیادەكردنی دیموكراسیەتی ڕاستەقینە. لەسەر ئاستی سیاسەتی زلهێزەكانی جیهان وەك بەڕیتانیاو ئەمریكا خاڵێكی تر كە ئەویش خاڵێكی ئابوریە واڵت��ان��ی ناوچەكە بۆ زیاتر داكۆكی كردن لەمافە كەلتووری و نەتەوەییەكانی كۆی هەردەم كێبڕكی دەكەن لە بەدەست هێنانی زۆر ترین بڕی نەوت نەتەوەكانی هەرێمی كوردستان. كورد ئەگەر لەقۆناغی خەباتی شاخ پەیوەندی لەگەڵ هەموو نەتەوەو لە هەرێمەكەمان و چاویان بڕیوەتە واڵتەكەمان ،بەاڵم ئیسرائیل یەكێكە لەهەرە واڵتە زەبەالحەكانی جیهان لەڕووی ئابوریەوە و دەوڵەتێكدا دروست كردبێت ،بێگومان لەقۆناغی ئێستای خەباتی هەروەها واڵتێكی پێشكەوتوو لەهەموو بوارەكانی جیهان .بەپێی سیاسی و دەستوریدا پێویستی بە پەیوەندی لەگەڵ هەموو نەتەوەو
10
شوان کاکه‌یی
شوان کاکه‌یی: «هەرێمی كوردستان هەرێمێكی تازەیە بۆیە پێویستی بە پشتگیری زۆر هەیە لەالیەن واڵتانەوە، ئیسرائیل باشترین واڵتە كە پشتگیریی لە هەرێمی كوردستان بكات»
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
لە مێژوودا پەیوەندیی نێوان ئەم دوو نەتەوەیە ئاسایی بووە و تا ئێستا هیچ گرژییەك دروست نەبووە كە شایەنی باسكردن بێت ،ئەگەر چی دوژمنان هەوڵی زۆریان داوە گرژی و ئاڵۆزی لە نێوانیاندا دروست بکه‌ن دەوڵەتێكدا هەیە ،بەتایبەتی ئیسرائیل كە یەكێكە لەو دەوڵەتانەی كەلەزۆر حاڵەتدا هاوكێشەی سیاسی نێو دەوڵەتی دەگۆڕێت و هاوپەیمانە لەگەڵ گەورەترین زلهێزەكانی دنیا ئەمە لەالیەك لەالیەكی تریشەوە ئیسرائیل خۆی گرنگی بەم پەیوەندیە دەدات لەگەڵ هەرێمی كوردستان ،خوازیاری پەیوەندی و هاوپەیمانێتیە چ وەك بەرژەوەندی ئابووری یان وەك كارتێكی فشار لە بەرامبەر دەوڵەتەكانی سوریاو ئێران و توركیاو عێراقیش كەلەم دوایەدا بۆوەتە پێگەیەكی بەهێز بۆ ئێران لەو كاتەی شیعە مەزهەبەكان فەرمان ڕەوایی دەكەن. لە مێژوودا پەیوەندی نێوان ئەم دوو نەتەوەیە ئاسایی بووە و تا ئێستا هیچ گرژیەك درووست نەبووە كە شایەنی باس كردن بێت، ئەگەر چی دوژمنان هەوڵی زۆریان داوە بۆ دروستكردنی گرژی و ئاڵۆزی لە نێوانیان ،لەكاتی ڕژێمی بەعس لەماوەی دەسەاڵتی لە هەرێمی كوردستان و بەدرێژایی دروستبوونی دەوڵەتی عێراقیشدا ب��ەردەوام هەوڵی ئەوە دراوە كە دژایەتی كردنی جوولەكە وەك كولتوورێك پیادە بكرێت ،جگە لەوەی كە لە سەردەمی فتوحاتی ئیسالمی وە تا ئێستا كار بۆ تێكدانی هەر پیوەندیەك كراوەو دەكرێت كە لەنێوان هەر نەتەوەوەیەك لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت ،بۆیە هۆكاری ئایینی بە خاڵی سەرەكی دادەنرێت بۆ تێكدانی پەیوەندی لەنێوان دوو نەتەوەی كورد و جوولەكە. لەكۆتایدا پەیوەندی كردنی سەركردایەتی كورد لەگەڵ ئیسرائیل دەبێت بەشێوەیەكی تەدریجی بێت ،بەشێوەیەك بێت نەبێتە هۆی درووست بوونی گرژی لە ناوچەكەدا ،ڕاگەیاندنەكان دەبێت ئەم ئەركە گرنگ و مێژوویە بگرنە ئەستۆی خۆیان ،هەرچەندە ئێستا بارو دۆخی هەرێمی كوردستان لەگەڵ واڵتانی دەرەوە بەتایبەتی و واڵتانی دراوسی هەتا بوارێكی جێگیر نیە ،بۆیە پێویستە سەرەتا درووست بوونی ئەم پەیوەندیە لە ڕێگەی كۆمەاڵیەتی و ئابووری بێت كە تێیدا ڕیكخراوە ناحكومیەكان و كۆمپانیا و بازرگانیكردن ئەركی سەرەكی بگرێتە ئەستۆی خۆی ،وە كلیلی ئەم پەیوەندیە لە دەستی جوولەكە كوردەكانە.
www.israelkurd.com
مامۆستا شوان كاكەیی ،بەرپرسی پەیوەندییەكانی كۆمەڵەی داكۆكی كردن لە كەركوك ،لە وەاڵم دان��ەوەی چەند پرسیارێكی «ئیسرائیل-كورد» بەشێوەیە قسەی بۆ كردین :كوردە جوولەكەكان كوردستان بە شوێنی باب و باپیرانی خۆیان دەزانن واتە پێویستە ئەوان بگەڕێنەوە كوردستان وەهەر كەسێكیش بگەڕێتەوە زێدی خۆی ئەوە ئەو كات بەو پەڕی خۆشەویستی و دڵسۆزیەوە كار بۆ واڵتەكەی دەكات و هاتنەوەی جوولەكەكان گرنگی زۆری هەیە لەبواری تەكنەلۆژیاو ئابووری كە ئێستا بەرداشی جەنگی جیهانگیری جیهانە ،لێرەدا هەرێمی كوردستان زۆر قازانج دەكات بە هاتنەوەی ئەوان ،دوای ئەوە ئەوان داگیر كەرنین بۆیە دەبێت نەتەوەی كورد بە ژاوی بەشێكی دابڕاو بەهۆی سیاسەتی قەدەر سەیریان بكات. دوای ئەوە نەتەوەی كورد نەتەوەیەكی ئاشتی خوازە جوولەكەش هەروان مێژوو ئەمە دەسەلمێنێت وە ئەو سیاسەتە میانڕەوەی كە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستا گرتۆیتەبەر ،خاڵێكی تر ئەوەیە كە هەرێمی كوردستان هەرێمێكی تازەیە بۆیە پێویستی بە پشتگیری زۆر هەیە لەالیەن واڵتانەوە ئیسرائیل باشترین واڵتە كە پشتگیری لە هەرێمی كوردستان بكات چونكە بەشێك لە وانەی كە لە ئیسرائیل دەژین خەڵكی ئەم كوردستانەن بەڕەچەڵك ،وەتا ئێستا ئەو هۆكارە ئەقلیمیانەی كە هەیە و لە ڕابوردووشدا هەبووە ،هەر لە لەبیر كردنەوەی عەرەبی شۆڤینی و عەقیدەی واڵتی ئیسالمی وای كردوە كە هەرێمی كوردستان پەیوەندی لەگەل ئیسرائیل نەبووە وە هەردەم پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بە خاڵی سور دانراوە و بەزاندنی قبوڵ نەبووە بەاڵم ئێستا ئێمە میلەتێكی خاوەن ئیرادەین بۆیە پێویستە ئەم هیڵە سورە ببەزێنین و بیر لە ئایندەی نەتەوەكەمان بكەینەوە. بۆیە لەكۆتاییدا دەڵێم پێویستە ئیسرائیل نەك تەنانەت لەگەڵ هەرێمی كوردستان بەڵك و لەگەڵ هەموو كورد بە هەر چوار پارچەكەیەوە پەیوەندی باش درووست بكاتن ،چونكە دوو گەلی تەنیاو بێكەسن لە ناوچەكە بۆیە مامەڵە ژیرانەی سەركردایەتی كورد دەبێت وابكات كە پتەو ترین پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بكات .وەك خۆشم لە ئێستاوە بەخێر هاتنەوەی هەر كوردە جوولەكەیكیش دەكەم كە بێتەوە كوردستان.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
11
حەسەن ئەحمەد مستەفا:
دەسەاڵتی كوردیش پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دروست نەكات ،هیچ هێزێك نییە ڕێگە لە رۆژنامەگەر و رێكخراوە ناحكومییه‌کان بگرێت هڤپەیڤین :ئیسرائیل-كورد
حه‌سه‌ن ئه‌حمه‌د مسته‌فا ،پسپۆڕی کاروباری تورکیا
12
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
ئالۆزییەكانی نێوان توركیا و ئیسرائیل لە دوای هاتنە سەر دەسەاڵتی پارتی دادوگەشەپێدان بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان زیارتر بووە ،هێرەشە بەردەوامەكانی ئەردۆغان بۆ سەر ئیسرائیل و نزیكبوونەوەی لە واڵتانی ئیسالمی لە ناوچەكدا توركیایەكی علمانی لە هاوپەیمانەكانی رۆژئاوای دوور دەك���ات���ەوە ،ب��ۆ ناسین و ش��رۆڤ��ەك��ردن��ی رەهەندە جیاوازەكانی ئەم دۆخەی لە نێوان ئیسرائیل و توركیادا هاتۆتە ئ����اراوە ،ح��ەس��ەن ئەحمەد مستەفا ش���ارەزا لە كاروباری توركیا لەو هه‌ڤپەیڤینەی گۆڤاری «ئیسرائیل- كورد» باس لە مێژووی ئەو پەیوەندیی نێوان توركیا و ئیسرائیل لە قۆناغە جیاوازەكاندا تا قۆناغی هاتنە سەر دەس��ەاڵت��ی پ��ارت��ی دادوگ��ەش��ەپ��ێ��دان ك��ە خ���اوەن هزرێكی ئیسالمیە و توركیا لە هاوپەیمانی والتانی رۆژئ���اوا و ئیسرائیل دوور دەكاتەوە و زیارتر گرنگی بە هاوپەیمانی توركیا لەگەل واڵتانی ئیسالمی لە ناوچەكەدا دەدات. ئیسرائیل-كورد :لەو پرسیارەوە دەست پێ دەكەین ،رەهەندەكانی سیاسەتی توركیا و ئیسرائیل چۆن دەبینن ،پەیوەندییەكانیان لە كۆنەوە بۆ ئەمڕۆ چۆن بووە؟ حەسەن ئەحمەد :دروستترە ئێمە باس لە پەیوەندی نێوان جوولەكە و تورك بكەین ،دەبێ ئاگادار بین دیدو شڕۆڤەی ئاینی بابەتەكان بزر نەكات ،واقعی بین ،من زۆر شت لە جوولەكەكانی قەاڵدزەوە دەزانم ،زۆر دۆست وناسیاوی ( بن جوو) مان لە ناوچەی پشدەر هەیە ،كەسانی هەرە بەرێزن ،لەناویاندا مەالی ئاینیشمان لە شوێنەكاندا هەیە كە ئێستاش هەربە «بن جوو» بانگ دەكرێن. باسی جوولەكەكان پەیوەندی بە ئێمەشەوە هەیە ،بەاڵم بە شێوەیەكی دیاریكراو پەیوەندی نێوان جوولەكە و نەتەوەكانی دیكە پەیوەستە بەو زوڵمەی كە لە جوولەكەكان كرا ،ئەوەی كوشتیان دەنا دەریانكردن، بە یاساكان و بە عورف و عادات رووبەڕوویان بوونەوە ،هەروەها بە هۆی هەژموون و ئیجتیهاداتی ئایینی ،لەسەدەی پانزدە رێك ساڵی ( )1491دادگای كلیسا ( )200هەزار جولەكەی لە ئیسپانیا دەركرد، واڵتان ئامادە نەبوون بەخۆیانەوە بگرن ،بەاڵم دەوڵەتی عوسمانی جوولەكەكانی بەخۆیەوە گرت ،بوونە بەشێك لە دابەشبوونی دانیشتوان، بوونە كولتوورێك لە ناو دەوڵەتی عوسمانی ،بەشداری ژیانی سیاسی كۆمەاڵیەتی و ئابووری و رۆشنبیریان كرد ،ئەوان كەسانی شارەزا بوون. سەرچاوەیەكی توركی باس لەوە دەكات ،كە لەسەدەی ()16دا لە ناو
www.israelkurd.com
كۆشكی سوڵتانی عوسمانیدا ئەركی حەكیم( دكتۆر)یان پێ سپێردرابوو، «هامڤێری» جاسوسی بەریتانیاش لە هەندێك شوێن باسیان دەكات، كاری دەست رەنگینی و لێوەشاوەیی بازرگانی و كاری «بانك» داری دەكەن ،ئەركی سیاسی دەگرنە ئەستۆ ،بەاڵم دوای سەدەی 16ئیتر هێدی هێدی رۆڵ و كاریگەریان بەرەو كاڵبوونەوە دەرۆات. ئیسرائیل-كورد :پێمان خۆشە بە هەمان ستایل باسی پەیوەندی جوولەكە و كۆماری نوێی توركیاشمان بۆ بكەیت؟ حەسەن ئەحمەد :دەتوانین دڕێژە بەم باسە بدەین ،چونكە پەیوەندیەكە بەردەوام دەمێنێتەوە ،رێژەی دانیشتوان زیاتر دەكات و ئیتر دەبنە پارچەیەك لە كولتووری واڵت. من لە زۆر شوێنی دیكە باسم كردووە و لێرەش دەیڵێمەوە كە، پەیوەندیەكەیان بەهێز بووە و بەهێزە ،پەیوەندی توركیا و ئیسرائیل قوڵترە لەوەی بە ئاسانی پارتی داد بتوانێ كاری تێ بكات ،دوای دامەزراندنی كۆماری توركیا پەیوەندیەكە بەردەوام بوو ،كاتێك لە ساڵی ( )1948دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزرا ،ئەمریكا یەكەم واڵت بوو دانی پێدانا ،دوای یانزە كاتژمێر لە دانپێدانانی ئەمریكا بە دەوڵەتی ئیسرائیلی ،توركیا بوو بە دووەم واڵت كە دانی نا بە دەوڵەتی ئیسرائیلی ،ئەمە گرنگ لێكدرایەوە ،چونكە دەوڵەتی توركیا ئیسالمی بوو ،ڕاستە دەسەاڵتەكە عەلمانی بوو ،بەاڵم دەوڵەتی توركیا تۆپۆگرافیا
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
13
و دیموگرافیاكەی ئیسالمی بوو ،بۆ جوولەكەكان هاوكاریەكی سیاسی و مێژوویی و سایكۆلۆژی بێ وێنە بوو. كارەكە ئاسان نەبوو ،كاریگەری سلبی كردە سەر هەژموونی سیاسەتەكانی توركیا لە ناو عەرەبدا ،دابڕانێك دروست بوو ئەوكاتە سەرەتای بزوتنی هەستی نەتەوەیی عەرەب بوو ،لە میسر سەرەتایەك بوو بۆ دەركەوتی شۆڕشی عەرەبەكان ،رقی مێژووییان لە تورك بوو، لە بەڵێنەكانی یەكیه‌تیی رۆشنبیران و مستەفا كەمال بێ تاقەت ببوون ،ئیتر گەڕابوونەوە سەر سیاسەتی نەتەوەیی كە راسترە بڵێن سیاسەت و هزری نەتەوەیی بە مانا مۆدێرنەكەی لەناو عەرەب لەوكاتەوە سەردەردێنێ هەر ئەم هۆكارەش بوو توركیا سەرەڕای داننانی بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا نەیتوانی پەیوەندیەكانی لەگەڵدا بەهێز بكات ،لە دەیەی (نەوەتی) سەدەی ڕابردوودا پەیوەندی توركیا و ئیسرائیل چووە قۆناغێكی مێژوویی بەتایبەتی لەسەردەمێكدا كە (سلێمان دیمیرێڵ) سەرۆك كۆمار بوو ،دواتر لە ساڵی 1993لە حكومەتی (تانسۆچیلەر) دا پەیوەندیەكان گەرم وگوڕتر بوون. ئیسرائیل-كورد :ئەم مێژووەی كە باسی دەكەی مێژووی سەرهەڵدانی بزوتنەوەكانی ئایینیە وەك ،نەجمەدین ئەربەكان كە لەگەڵ تانسۆ چیلەردا كاریدەكرد پێكەوە حكومەت بوون ،ئاخۆ ئیسالمیەكان كاریگەریان نەبوو لە الواز كردنی پەیوەندیەكان ،كە بەڕێزتان دەڵێی لەو كاتەدا بەهێز بوونی پەیوەندییەكانیانە ،ئەمە ناكۆكی نییە لە لێكدانەوەكاندا؟ حەسەن ئەحمەد:نەخێر ،بەهیچ شێوەیەك ،چونكە نەجمەدین ئەربەكان دواتر كە حكومەتی هاوبەشی لەگەڵ تانسۆچیلەر پێكهێنا، سەردانی تەلئەبیبی كرد ،هەروەها دوو شتی گرنگی راگەیاند: – 1دژ بە عەلمانییەتی كۆماری توركیای ناوەستێتەوە – 2گوتیشی كارێك ناكەم پەیوەندی نێوان توركیا و ئیسرائیل خراپ بێت. ئەوكاتە رۆژنامەنوسەكان دیمانەیەكیان لەگەڵمدا كرد ،كەلەسەر كاروباری توركیادا قسەم دەكرد ،تەوەرێكم لەسەر ئەم بابەتە لە پەرتوكی باكوری كوردستان لە گراوە سیاسیەكاندا لەساڵی 2000دا باڵوكردۆتەوە. دەوڵەتی قوڵ دەیویست بەم مەرجانەی سەرەوە رێگە بە ئیسالمیەكان بدات ،دەسەاڵت بگرنە دەست ،ئەمەش بۆ ئەوە بوو كە ئیسالمیەكان بەمەرجی مانەوەی پەیوەندی توركیا و ئیسرائیل رازیبن ،ئەوە ئیسالمیەكان لە ناو عەرەب و ئیسالمیەكان و ئیران شەرمەزار دەبن ،واتا توركە نەتەوەیی و دامەزراوە گرنگەكانی توركیا دەیانویست پەرەسەندنی رەوتی ئیسالمی هەر بە كردەوە ئیسالمیەكان خۆیان پوچ بكەن. لەساڵی ( )1997(– )1996بە تایبەت لەمانگی( )5 ،4 ،3 ی( )1996پەیوەندی توركیا و ئیسرائیل و مانۆڕە سەربازییەكانیان كەشی ناوچەكەی داپۆشیبوو ،دەریای ناوەڕاست بەردەوام سێبەری
14
“
سوپا دەیەوێت پارتی دادوگەشەپێدان بەردەوام بێ لە دژایەتی ئیسرائیل بۆ ئەوەی پشتیوانی رۆژئاوا لە دەست بدات بە تایبەتی ئەمریكا
فڕۆكە توركی و ئیسرائیلیەكانی بەسەردا دەكشا. سلێمان دیمیڕێڵ بەهاوبەشی لەگەڵ ئیسرائیل زمانی توندیان هەبوو، لە یادمانە بەڕێز دێمیڕێڵ هاتە شاری سەكارییە لە سەر سنور و گوتی: سوریا لەسەر نەخشە دەسڕینەوە ،ئەگەر بە زووی ئۆجاالن دەرنەكات. سوریا هیچ بەرگری نەكرد ،محەمەد حوسنی موبارەك خێرا گەیشتە دیمەشق ،حافز ئەسەد ژیرانە مامەڵەی كرد ،چونكە زانی ئیتر پەیوەندی سەربازی توركیا و ئیسرائیل هێندە بەهێزن كە پێویستە ئیحتیوای بارودۆخەكە بكات.
ئیسرائیل-كورد :پەیوەندی هەردوو واڵت زۆر پتەوە لە رووی سەربازی و بازرگانی ،چەكی ئیسرائیل دژی كوردیش بەكارهاتووە ،كەواتە مرۆڤ دەتوانێ لە دوای ساڵی 1993ئاماژە بە چەندین رێكەوتنی گرنگ بكات لە رووی بەرگرییەوە؟ حەسەن ئەحمەد :بەڵێ راستە ،لە ( )1994/1/2رێكەوتنی بەرگری لە نێوانیان مۆركرا ،لە( ) 3/31هەمان ساڵدا رێكەوتنی ئەمنی و پاراستنی نهێنیەكان ،لە( )1994/ 1/5رێكەوتنی تێكۆشان دژی تیرۆر و تاوانەكانی دیكە. زۆر شت هەیە ساڵی ( )1996لە پراكتیكدا خۆی دیتەوە كە مرۆڤ ئاماژەی پێبكات ،هەرچەندە من ئێستا زەمینەی ئەوەم نیە بچمە ژێر بارێكی هێندە گران ،دەنا رێكەوتنی( )1995/11/6بۆ هەماهەنگی فڕۆكەی جۆری ( ف )4لەمەیدانی پراكتیكدا رەنگدانەوەی زۆری هەیە. حكومەتی پارتی رەفاهی ئیسالمی كە لەگەڵ تانسۆ چیلەر بەیەكەوە حكومەتیان بەڕێوە دەبرد ،بەسەرۆكایەتی نەجمەدین ئەربەكان ،خۆی رێكەوتنی( )1996/8/28ی مۆر كرد ،كە بۆ پیشەسازی بوو ،كە كاری دەكرد بۆ مۆدێركردنی فڕۆكەكانی (ف ) 4و( ف ،)16هەروەها سلێمان دێمێریڵ سەردانی ئیسرائیلی كرد و لە( ) 1996/3/14رێكەوتنی بازرگانیان مۆر كرد. ئیسرائیل-كورد :پەیوەندی نێوان توركیا و ئیسرائیل چۆن لێكدەدەنەوە ،بەتایبەتی كە ئێستا گرژیەكی زۆر لە نێوانیاندا هەیە، لەكاتێكدا ئیسرائیل بەرامبەر ئەو دۆخە مەسەلەی كوردی خستۆتە رۆژەڤەوە؟ حەسەن ئەحمەد :گرژی پەیوەندیەكانی توركیا و ئیسرائیل لەگەڵ
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
“
هاتنی پارتی داد و گەشەپێدان بۆ سەر دەسەاڵت دەستی پێكردووە، سوپای توركیاش سودی لێوە دەبینێ ،چونكە ئەمریكا گرنگی زۆر بە پارتی داد و گەشەپێدان و مۆدێلی رابوونی ئیسالمی توركی دەدات و پشتی دەگرێت ،گوندالیزا رایز وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریكا چەندین جار دووپاتی كردەوە كە پارتی داد هۆكاری سەقامگیری سیاسی و یەكێتی كۆمەاڵیەتیە ،چونكە كورد و خەڵكی هەژاریش پێی رازین. ئەمە پشتوانییە و پشتیوانی ئەوروپا لە پارتی دادی ئیسالمی دەسەاڵتدار سوپای ترساندووە ،چونكە پارتی داد دەیەوێت شوناسی دەوڵەت بە شێوەیەكی دیكە دابڕێژێتەوە ،سوپا پێیوایە شوناسی پارتی داد بۆ دەوڵەت كاڵكردنەوەی كەمالیزمە. بۆیە دامەزراوەكانی دەوڵەتی قوڵ لە توركیا خۆیان بێدەنگ كردووە لەم دۆخەی پارتی داد بەدیهێناوە ،دەنا ئەوەی زەرەرمەند دەبێ بە تێكچوونی پەیوەندیەكان لە راستیدا سوپا و عەلمانیەتی توركیایە، توانایان هەیە سنورێك بۆ بارگرژیەكان دانێن و رۆڵی ناوبژیوان ببینێت. ئەوە بوو لە 12ی 2008یەهود ئۆلمێرت سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەردانی توركیای كرد ،بەاڵم دوای چەند رۆژێك لە گەڕانەوەی ئۆلمێرت ئیسرائیل ئۆپەراسیۆنێكی بۆ سەر غەززە دەست پێكرد ،ئەوكاتە گومانێك دروست بوو كە توركیا بەشێكە لە پالنی ئۆپەراسیۆنەكەیە ،توركیا نیگەران بوو ،لەو كاتەوە ئیتر لە نێوان هەردوو واڵت توركیا و ئیسرائیل، شێوەیەكی دیكەی پەیوەندیەكان بەدیهات ،ئیسرائیل مەسەلەی مافی مرۆڤ و كوشتنی مەدەنیەكانی هێنایە بەر باس و بۆ یەكەمینجار لە ئیسرائیل لەسەر ئاستی میدیای ئازاد و رسمی و سیاسەتمەداران و وەزیرانی دەرەوە باسی ئەم زوڵمە كرا كە لە كورد كراوە.
گۆڤاری ئیسرائیل-کورد ئه‌و تابۆیەی شكاند كە بە ناحەق دروست كرابوو
ئیسرائیل بەهەمان شێوە كێشەی لەگەڵ عەرەب هەیە ،كێشەی لە فەلەستین و جۆالن هەیە لەگەڵ سوریا ،بەاڵم بە دڵنیایی سەنگەری ئیسرائیل پتەوترە پشتیوانیەكی روونتری هەیە ،چونكە چ جاران ئەمریكا لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندییەكانی زۆر خراپ نابێ. هەروەها ئەمریكاش زیانی لێدەبینێ ،بۆیە پێموایە توركیا و ئیسرائیل و ئەمریكا زیانی لێدەبینن ،لە هەموویان زیاتر ئەمریكا ،دوایی ئیسرائیل، چونكە هەڕەشەی جدی ئیرانی لەسەرە و سەنگەری توركیاش بۆ ئیسرائیل و ئەمریكا زۆر گرنگە.
ئیسرائیل-كورد :ئەم قەیران و ئاڵۆزییە بە كوێ دەگات؟ پەیوەندیەكانی نێوان ئیسرائیل و توركیا بە كوێ دەگات ،چارەسەر یان ئاڵۆز تر دەبێ؟ حەسەن ئەحمەد:دەرفەت نیە ئاڵۆزتر بێ ،چونكە توركیا لەئایندەیەكی زۆر نزیكدا دەبێ سەركردایەتی هێزە نێودەوڵەتیەكان وەربگرێـت لە ئەفغانستان و پێویستی بە چەك و تەقەمەنی نوێ و لۆجیستی زیاتر و گرنگی پێدانی ئەمریكا هەیە ،هەرچەندە ئەم كارە بە وەكالەت بۆ ئەمریكاشە ،لە راستیدا ڕاسترین وەاڵم بۆ ئەم پرسیارە ،لەدوای ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ساڵی داهاتوودا دەبێت ،سەرەڕای ئەوەش من لەو بڕوایەدا نیم بارودۆخ خراپتر بێت ،چونكە سوپای توركیا و ئیسرائیل قسەی كۆتایی دەكەن و ئەوانیش پەیوەندیەكانیان بە سیاسەتی پارتێكی ئیسرائیل-كورد :تێكچوونی پەیوەندیەكان زیانی بۆ بەرژەوەندیەكانی ئیسالمی ناگۆڕنەوە .چونكە ئیتر خەریكە كورد و دەوڵەتانی دەوروبەر كامە واڵت زیاترە ،توركیا یان ئیسرائیل؟ و زۆربەی الیەنەكان بێ باوەڕ دەبن لە قسە و دروشمی ئیسالمیەكانی حەس����ەن ئەحمەد :پەیوەندی توركیا و ئیسرائیل بەشێكە لە فۆرمە توركیاش .هەروەها ئەمریكاش دەرفەت نادات بارودۆخ خراپتر بێت. ئیعالمیەكەی دەوڵەتی توركیا كە پارتی داد دەیەوێت لەبەرژەوەندی خۆی تورك دایبڕێژێتەوە ،دەس����ەاڵتی سوپا و دامەزراوەكانی توركیا بەشێكی ئیسرائیل-كورد :توركیایەكی دیموكرات و جیاوازتر لە دەوڵەتانی پش����ت بە ئایدیۆلۆژیای فەرمی دەوڵەت دەبەستێ ،بەشێكیش پشت بە دەوروبەری ئیسرائیلێكی بەهێز و خاوەن پێگەی دیاری جیهان چی پەیوەندی س����ێ الیەنەی توركیا –ئیسرائیل -ئەمریكا دەبەستێت ،بۆیە دەگەیەنێ؟ توركیا و دامەزراوەكانی توركیا ئەوانەی لەبەرەی دژ بە ئیس��ل�امییەكان حەسەن ئەحمەد مستەفا :دوو دەوڵەتی دیموكراتین لە ناوچەكەدا، زەرەر دەبینن ،بەاڵم ئەمانە تا ئێس����تا گه‌مه‌ی سیاسین و ستراتیژ نین ،بەاڵم هەردووكیان گیرۆدەی هەندێ گرفتن ،لە توركیا گرفتی كورد و هەروەك گوتم س����وپا دەیەوێت پارتی دادوگەشەپێدان بەردەوام بێ لە گرێكانی دەستوورێكی كالسیك ،لە ئیسرائیل و عەرەب و هەڕەشەی دژایەتی ئیس����رائیل بۆ ئەوەی پش����تیوانی رۆژئاوا لە دەس����ت بدات بە گرووپە ئیسالمییەكان سیاسەت و فۆرمی دەوڵەتەكان بە دوای ئەم تایبەتی ئەمریكا. دۆخانەدا چووە. توركیا دوژمنی مێژوویی لە رۆژهەاڵت و رۆژئاوا و ئەفریقا زۆرە، هەردووكیان دۆستی گرنگی ئەمریكان ،توركیا مەسرەفێكی ماددی پێویستی بە سفر كردنەوەی كێشەكان هەیە و دواین وتاری ئەحمەد داود زۆری بە ئەمریكا دەكات و بەردەوام ئیسرائیلیش ئیحراجیەتی بۆ بەرهەم ئۆغڵو نزیكەی لەگەڵ 200دیپلۆماتكاری واڵتەكەی داوای كرد كە ،دەبێ دێنێ ،بەاڵم بەهۆی دەسەاڵتی بێ وێنەی جوولەكان لە جیهاندا ئیتر توركیا دیپلۆماتكارەكانی زیاتر بكات و پەیوەندیەكانی لەگەڵ دەروبەر و ئەمریكا ناچارە باری ئیسرائیل هەڵدەگڕێت و لۆبی جوولەكە لە جیهاندا دونیا پەرەپێبدات ،بێگومان توركیا زیان دەبینێ. یەكەمە.
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
15
نەدات ،ئەوا كار دەكاتە سەر سەرجەم هاوكێشەكانی ناوخۆی توركیا چونكە ،هێزی دەوڵەت كەم دەبێتەوە. بەاڵم لەكاتێكدا ئیسرائیل لە رووی جوگرافی دوورە و هەڵچوونەكانیشی كاتین و كوردیش لە رووی سیاسییەوە فۆرمولەی بەهێزی نییە ،من پێموایە ئەم دەرفەتانە لە دەست دەدرێن.
“
ئیسرائیل-كورد :ئەگەر پرسیار بكەم پەیوەندی ئیسرائیل –كورد چۆن دەبینرێ لە ئێستا و داهاتوودا ؟ حەسەن ئەحمەد:ئیسرائیل پەیوەندی لەگەڵ میسر و ئوردن و سعودیە و زۆربەی واڵتە عەرەبییەكان هەیە ،لە پەیوەندی كێشەدار دایە لەسەر بەرزایەكانی جۆالن لەگەڵ سوریا واتە دەوڵەتە عەرەبییەكان دوو جۆرن، بەشێكیان لە رێگەی گرفتەوە پەیوەندی لەگەڵدا هەیە ،بەشێكیشیان لەرێگەی دۆستایەتیەوە. ئەی بۆ كورد نەیبێ؟ زۆربەی خەڵكی ئێمە خەڵكی موسڵمان و مەسیحی و یەزیدی و ئاینی دیكەش هەن ،خۆ ئیسرائیلەكان بۆ الیەنی ئایینی نابنە كۆسپ. ئەگەریش لەبەر عەرەب بێ ،ئەوا یەكجار بێ واتا و نالۆجیكیە ،خۆ ئەگەر دەسەاڵتی كوردیش پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دروست نەكات، هیچ هێزێك نییە ،ڕێگە لە رۆژنامەگەر و رێكخراوەكانی نا حكومی بگرێت، بەپێچەوانەوە پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل ،بە مەرجێك پەیوەندیەكی گران بێت ،سوك و هەرزان نەبێ كاریگەری لەسەر ئەمریكاش دەبێت، چونكە ئیسرائیل لە ناو ئەمریكاش بەهێزە.
سوپای توركیا و ئیسرائیل قسەی كۆتایی دەكەن و ئەوانیش پەیوەندیەكانیان بە سیاسەتی پارتێكی ئیسالمی ناگۆڕنەوە
ئیسرائیل-كورد:پێتانوایە كورد كەڵك لەم ئاڵۆزییە وەربگرێت كە لە نێوان ئیسرائیل و توركیادا دروست بووە؟ حەسەن ئەحمەد مستەفا :دەیان و سەدان بارودۆخی گونجاو یان گونجاوتر پەیوەست بەم كارەكتەرانەوەیە كە سیاسەت بۆ كورد دەكەن، كورد نەیتوانیوە ئەمە بكات .دەمڕاستی كورد ئەحمەد دەنیز بێت ،لە كوێ سیاسەتت بۆ بكات ،دەبێ هەر لە دوای رووداوەكان بیت. پێویستی بە لێزانین هەیە ،بێ گومان ئەگەر ئیسرائیل هێز بە توركیا
16
ئیسرائیل-كورد :لە كوردستان گۆڤاری ئیسرائیل-كورد ،دەردەچێت و باڵودەكرێتەوە ،ئەم هەنگاوە چۆن سەیر دەكەن؟ حەسەن ئەحمەد مستەفا :ئەم كارە زیاتر لە توانای نوسین و چامەنی پێویستی بە جورئەت هەبوو ،داود باغستانی ناترسێت و كاری خۆی دەكات .النی كەم تابۆكەی شكاند كە بەناحەق دروست كرابوو. ئیسرائیل-كورد :داهاتووی پەیوەندی نێوان حكومەتی كوردستان و دەوڵەتی ئیسرائیل چۆن دەبینی؟ حەسەن ئەحمەد مستەفا :پەیوەندی كورد و ئیسرائیل پەیوەست، بەشێوەی دەسەاڵتە لە بەغدا و هەروەها جۆری پەیوەندی ئێمە و بەغدا دەبێت ،بەاڵم ئەمڕۆ لە راستیدا هەندێ شت لە نا ڕسمییەوە هێدی هێدی بەرەو رسمی بوون دەچن ،تۆ دەتوانیت زۆر شت بكەیت بێ ئەوەی لە نێوەندی رەسمیدا ئەنجامی بدەیت ،بۆ نموونە چەسپاندنی ئااڵی كوردستان ،روتبەی سەربازی و زۆر شتی تر ،مەرج نییە مرۆڤ بارودۆخ لە خۆی گەورە بكات ،هێدی هێدی دەكرێـت هەنگاوەكان بنرێن تا دەبنە ئەمڕی واقع.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
ئیسحاق مۆردخای (یتژاك مۆردكای) یەكەم جوولەكەی كورد كە بۆ پۆستی سەرەك وەزیران كاندید كرا ئا :كۆژین ئه‌حمه‌د
مۆردخای ساڵی 1944له باشووری کوردستان له‌دایک بووه
ئیسحاق لە مارسی 1996چووە ڕیزەكانی حیزبی لیكود كە یەكێك لە حیزبە دیارەكانی ئیسرائیلە و یارمەتی بنیامین ناتانیاهۆی دا لە بردنەوەی 14یەمین هەڵبژاردنی پارلەمانی ئیسرائیل
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
17
زۆرن ئەو كەسانەی كە لە كوردستانێكی هەناسەسارد و پەڕاوێزخراودا لەدایك بوون و دواتر چ لە كوردستان و چ لە دەرەوە بوونەتە چرایەكی گەش كە توانیویانە شەوەزەنگی ئەو كۆمەڵگەیەی تێیدا دەژین بە چەشنێك ڕووناك بكەنەوە كە بۆ ماوەیەكی درێژ تروسكایی و شوعلەیان بمێنێت .لە هەمان كاتیشدا ببنە نیشانە و سیمبوڵی لەخۆبردووی و پاكیی گەلی كورد لە هەر كارێك كە پێی بسپێردرێت. بەاڵم داخی گرانم ئەوەندەی نەوەكانمان ئاشنای سەركردە بیانییەكان دەكرێن ،هەر لە ڕێگەی ڕاگەیاندنەوە هەتا دەگاتە پرۆگرامی خوێندن ،نیو هێندەی ئەوە باسی كەڵە پیاوانی كورد ناكرێت هەتا خۆشەویستی نەوەكانمان بۆیان زیاد بكات ،هەروەك هەموو دەزانین زیاتر لە 250هەزار كورد لە ئیسرائیل دەژین كە بە ڕای من هەریەكەیان خاوەن چەندین داستانی مرۆڤ دۆستانە و مەردایەتییە كە نەك چەند الپەڕەی ڕۆژنامە و گۆڤارێك ،بەڵكو شایەنی چەندین فیلمی دۆكیۆمێنتارین ئینجا هەقی لە خۆبردووییان دەدرێتەوە كەچی هەتا ئێستا ئەوە بۆ ماوەی زیاتر لە 18ساڵە كە ئازادین هیچ كات بە شێوەیەكی ڕوون و ئاشكرا باس لە كوردانی ئیسرائیل نەكراوە جگە لە گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» كە تەمەنی
ناگاتە ساڵێك سەرەڕای تەنگ و چەڵەمە و هەڕەشە لێكردن هەر بەردەوامەو زیاتر داكۆكی لە بەرهەم هێنانی پەیوەندییەكی پتەو و بەهێزی نێوان كورد و ئیسرائیل دەدات ،لە بابەتەكە دوور ناكەوینەوە و ئاشنای ئیسحاق مۆردخایتان دەكەم. ئیسحاق مۆردخای 22ی نۆڤەمبەری 1944لە باشووری كوردستانی لە دایك بووە لە ناو خانەوادەی ئایینی تەبەرییەكاندا گەورە بووە، هەروەك دیارە پاش دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل زۆربەی جوولەكەكانی جیهان بەرەو ئیسرائیل كۆچیان كرد كە خانەوادەی مۆردخایش بەشێك بوون لەوان و ساڵی 1949بەرەو ئیسرائیل كۆچیان كرد .ساڵی 1962چووە ریزەكانی هێزی بەرگریی ئیسرائیلی و بووە سەرباز لە فەیلەقی ئەندازیاریی ،دواتر خۆبەخشانە چووە فەرماندەی هێزی پەڕەشوت لە ساڵی 1973كە فەرماندەی بەتالیۆنی پەڕەشوت بووە بە هۆی ئازایەتیی لە جەنگی كێڵگەی چینیەكان لە سینا ،مەدالیای ئازایەتی پبەخشرا ،لە جەنگی لوبناندا بۆ پۆستی سەرۆكی لیوای پەڕەشوتەوانی دەستنیشان كرا ،ئەپڕێلی 1984دوو تیرۆرستی فەڵەستینی كە لە نزیك ئەشدوود پاسێكیان ڕفاندبوو بە زیندوویی دەستگیر كران دواتر بە مردویی ڕەوانەی نەخۆشخانە كران ،گومانی ئەوە دەكرا كە مۆردخای دەستی لە كوشتنیاندا مۆردخای ل ه ناو کۆمه‌ڵێک ژه‌نڕاڵدا
18
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
هەبێت ،بەاڵم لە ڕێگەی دادگای سەربازییەوە ڕزگاری بوو ،لە ساڵی 1986پلەی ڕائیدی گشتی پی سپێردرا ،بە هۆی سەركردایەتیی هەرسی هەرێمی باشوور ،ناوەند و باكوور ،بە سەركردەی سیانی ناوزەند دەكرا. لە سەروبەندی یەكەمین سەرهەڵدان و هێرش بۆ سەر ئیسرائیل لە الیەن فەڵەستینییەكانەوە لە دیسەمبەری 1987مۆردخای وەك سەركردەی هەرێمی باشوور دانرا لە بەكارهێنانی تەواوی ڕێگەكان بۆ دامركاندنەوە و ڕاوەستانی خوێنڕێژی ،وەك سەركردەی باكوور لە تەمووزی 1993سەركردایەتی و بەرپرسیاری ئۆپەراسیۆنەكانی بۆ گورزوەشاندن لە تیرۆرستانی لوبنان گرتە ئەستۆ .لە ئۆكتۆبەری 1994پاش 33ساڵ خزمەت لە ڕیزەكانی هێزی بەرگریی ئیسرائیلدا، بە پلەی ڕائیدی گشتی خانەنشین كرا لەگەڵ كۆمەڵێك لە مەدالیای ئازایەتی و لە خوبردوویی كە دەكرێت ڕەچاویان بكەین. ئیسحاق لە مارسی 1996چووە ڕیزەكانی حیزبی لیكود كە یەكێك لە حیزبە دیارەكانی ئیسرائیلە و یارمەتی بنیامین ناتانیاهۆی دا لە بردنەوەی 14یەمین هەڵبژاردنی پارلەمانی ئیسرائیل و دواتر ناتانیاهۆ هەڵبژاردنی بردەوە و مۆردخای پۆستی وەزیری بەرگریی پێ سپێردرا. شایەنی باسە مۆردخای یەكێك لە كەسە خاوەن جەماوەرییەكانی ناو حكوومەتەكەی ناتانیاهۆیە كە بووە هۆی بینینی ڕۆڵێكی ئەرێنی لە بەرەو پێشچونی پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ فەڵەستینیەكان . دواتر بە هۆی بوونی درزی ئایدۆلۆژی و فیكرەی سیاسی، مۆردخای لەگەڵ ناتانیاهۆدا سەبارەت بە پرسی دانوستان لەگەڵ فەڵەستینیەكان و لەگەڵ نەمانی متمانە لە نێوانیاندا ،پرسەكە بەرەو هەڵدێر رۆیشت و گەیشتە ئەوەی كە مۆردخای دەستی لە كار كێشایەوە و لە حیزبەكەی ناتانیاهۆ نەما و لەگەڵ چەند ناودارێكی ناو كایەی سیاسی ئیسرائیلدا بكەوێتە وتووێژ و دانوستان سەبارەت بە چوونە ڕیزەكانی حیزبی سەنتەری ئیسرائیلی كە ئەوانیش (ئامۆن لیپكین شاهاك ،دان مێریدۆر وە رۆنی میللۆ) بوون كە داواتر لە ئێوارەی 23ی جانیوەری 1999لە پاش پرێس كۆنفرانسی ناتانیاهۆ كە تێیدا مۆردخای بە نادڵسۆز و كەمتەرخەم لە قەڵەم دا ،مۆردخای سەرۆكایەتیی حیزبی سەنتەری پێ بەخشرا و بووە كاندیدای ئەو قەوارەیە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ،مۆردخای بە پێچەوانەی سەركردەكانی تری پارتی سەنتەر ،پیاوێكی دابونەریت پەروەر و مەزهەبدار بوو ،بەاڵم پارتی سەنتەر چانسی بردنەوەی زۆرینەی دەنگەكانی نەبوو و پارتەكە بەشداری لەگەڵ حكومەتە كرێكارییەكەی ئیهۆد باراكدا كرد و مۆردخای پۆستی وەزیری گواستنەوەی پی سپێردرا.
www.israelkurd.com
مۆردخای بە یەكەم جوولەكەی كورد دادەنرێت كە بۆ پۆستی سەرەك وەزیران كاندید كرا بێت كە خۆی لە خۆیدا گوزارشت لە جەربەزەیی و لێهاتوویی مۆردخای دەكات كە توانیویەتی هێندە متمانە پەیدا بكات كە بكرێتە كاندیدی ئەو پۆستە من لێرەوە دەپرسم ئایا جێی خۆی نییە كە نەوەی ئێستا و دواڕۆژمان بەم ناودارە بناسێنین؟ هەر هیچ نەبێت چاو لە لەخۆ بردوویی و بوونی دیدێك بۆ داهاتووی مەسەلە و چەمكەكان وەك مۆردخای بكەین كە توانی بەم شێوەیە كەشێك ساز بكات كە بە خاوەن ستایلی جیاواز لە سەركردایەتی كردندا ناوزەند بكرێت ئایا ئەمە ئەو هەستەمان ال دروست ناكات كە مۆردخای و نمونەی مۆردخای ئاساكانی ئیسرائیل جێی شانازی ئەم گەلەن؟ شایەنی باسە وەرگرتنی تەواوی ئەو پۆستانە بەبێ بوونی بڕوانامەی بەرز نابێت ،مۆردخای لە كۆلێژی سەربازیی بەریتانیا لە كامبرلی و كۆلێژی هێزی بەرگریی ئیسرائیل خوێندنی تەواو كردووە و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە مێژوو لە زانكۆی تەلئەڤیب و بڕوانامەی ماستەری زانستە ڕامیارییەكانی لە زانكۆی حەیفا بەدەست هێناوە هەرچەندە یاسای لە زانكۆی باڕلیان خوێند ،بەاڵم بەهۆی بوونی بە سەركردەی سەربازیی هەرێمی باكوور ،تەواوی نەكرد. لە كۆتاییدا ڕووی وتەكانم لە گەلەكەم لەم هەرێمە بەناحەزدەورەدراوە دەكەم و دەپرسم هەتاكەی ئێمە دروستكردنی پەیوەندییەكی بەتین لەگەڵ ئیسرائیل و كوردانی جوولەكەدا بە هێڵی سوور دابنێین و نكۆڵی لێ بكەین لە كاتێكدا ئەوان بەشێكن لە ئێمە بەشێك بوون لە شارستانییەتمان لە ڕابردوودا بۆچی ئێمە پێمان شەرم و نەنگی بێت لەگەڵ نەتەوەی خۆمان هەماهەنگی بكەین كە دڵنیام ئەوان چەندان نموونەی وەك مۆردخایان هەیە كە دەتوانین سوود لە ئەزموونیان وەربگرین بۆ فەراهەم كردنی هەر شتێك كە بمانكاتە سیمبوڵێكی قەشەنگ لە ناوچەكەدا كە زیاتر لە سەربەخۆیمان نزیك بكاتەوە پێم وا نییە هیچ تاكێكی بی پەروای ئەم كۆمەڵگە بی نازەم هەبی كە خەو بە بوونی كوردستانێكی ئازادەوە نەبینی ،ئیدی بەسە با لە مێژوودا شتێك بنەخشێنین نەوەكانمان بە بێبەرهەم ناومان نەبەن پێم وایە هەرچی دەستوبرد كردن لە خوڵقاندنی نوسینگەیەكی پەیوەندی یاخود بونی لۆبیەكی بەهێز دا بكەین هێشتا هەركەمە چونكە بوونی لۆبیەكی كارا دەستی ڕەشی ناحەزان و تێوەگالن لە كوردستانەكەمدا كەم دەكاتەوە بە ڕێژەیەك ئیدی دەتوانین هەرچی لە قازانجی ئەم گەلەم بێ ،بێ سڵكردن كاری بۆ بكەین.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
19
ڕۆژهەاڵتناسی و جوولەكەكانی كوردستان نووسینی :فەرهاد پیرباڵ
هه‌موو ژماره‌یه‌ک دکتۆر فه‌رهاد پیرباڵ بۆ «ئیسرائیل-کورد» ده‌نووسێت ئەو ڕۆژهەاڵتناسانەی سەریان لە كوردستان داوە ،چەند ئامانجێكی جۆراوجۆریان هەبووە ،چەند هۆیەكی بنچینەیی هەن كە ئەم گەڕاڵ و ڕۆژهەاڵتناسانە ،كوردستانیان كردۆتە مەڵبەندی ئەم سەفەرانەی خۆیان ،لەوانە :ستراتیژیی دینیی مەڵبەندی كوردستان. كوردستان بێشكەی دین و دینزاكانی جیهانە .كورد ئەگەر لە باری ئەتنیكەوە نەژادێكی سەربەخۆی هەبێ ،لە باری دینەوە ،سەر بە دین و دینزا و مەزهەبی جۆراوجۆر بووە: زەردەشتی ،مانەوی ،جوولەكە ،مەسیحی (نەستۆری و ژاكۆبی و كلدانی و ئاشووری) ،ئێزیدی ،موسڵمان (شیعە وسوننی) ،ئەهلی حەق....هتد.رێبەر و سەرانی هەر دینێك ویستوویانە خەڵكی كورد بۆ الی خۆیان رابكێشن ،یان بەالی كەمەوە بێن كوردستان بكەنە مەیدانی پەرە پێسەندنی ئەو دین و مەزهەبە دیاریكراوەی خۆیان. كورد لە باری دینەوە ،سەر بە دین ودینزا و مەزهەبی جۆراوجۆر بووە: زەردەشتی ،مانەوی ،جوولەكە ،مەسیحی ،یەزیدی ،موسڵمان(شیعە وسوننی) ،ئەهلی حەق .هەر یەكێك لەم دین و دینزایانە بابەت و كەرەستەی لێكۆڵینەوەی كوردناسێك بووە. كەواتە ،هەبوونی دینی یەهوودی و خەڵكی جوولەكە لە كوردستاندا یەكێك بووە لە هۆكاری سەردانەكانی رۆژهەالتناسەكان بۆ ئەوەی لێیان بكۆڵنەوە و ڕاستی و زانیاریمان لە بارەی ئەوانەوە پێ ببەخشن. موژدەگارە مەسیحییەكان ( )Missionnairesدەستەیەكی كوردناسە رۆژئاواییەكانن كە بۆ مەبەستی لێكۆڵینەوەی دینی مەسیح
20
و باڵوكردنەوەی لە كوردستاندا هاتوونەتە كوردستان.ئەمەش لە نێوان سەدەی 12و 13یەمەوە دەستی پێكردووە. بە ڕای ژیرار شالیان ،یەكەمین جوگرافیاناسی ئەورووپی (پێش ماركۆ پۆڵۆ) كە هاتبێتە كوردستان ،جوولەكەیەكی ئیسپانی بووە بە ناوی بنیامێن دو توودێل ( )B.DE TUDELEكە لە ماوی سااڵنی 1173-1163دا لە رۆژهەاڵت (لە ناوچەكانی فەلەستین تا كوردستانی ئێران) ماوەتەوە و سەفەرنامەكەی خۆی بە ناونیشانی Sefer ha- ))masaot shel Rabbi Benjaminنووسیوەتەوە. بنیامێن دو توودێل خەڵكی توودێلی باكووری ئیسپانیا بووە، كاتی دەگاتە مێزۆپۆتامیا دەبینی لە نێوان «خاچپەرستەكان» بە سەركردایەتیی (ڕیچارد شێردڵ-فیلیپ ئۆكۆست) دژی بە لەشكری ئیسالم بە سەركردایەتیی سەالح الدین االیوبی) هەیە ،جوولەكەكانیش لە فەلەستینەوە ،لە ئەنجامی ئەم شەڕەی ئیسالم و مەسیحیان ،ماڵوێران، غار دەدەنە واڵتی مێزۆپۆتامیای ژێر فەرمانڕەوای سەلجووقییەكان. بنیامێن دوو تووێل ئەوەمان بۆ باس دەكات كە لەو سەردەمەدا بزوتنەوەیەكی سیاسی جوولەكە لە ئارادا هەبووە ،بە رێبەرایەتیی جوولەكەیەكی كوردستان بە ناوی (داڤید ئەلرۆی (david alroy (كە لە پایتەختی میرنشینی بادینان ،لە شاری ئامێدی لە دایكبووە). داڤید ئەلرۆی شاری ئامێدیی كردبوو ،پێگەی ئەم بزووتنەوەیەی خۆی و پەیوەندی زۆر پتەویشی لەگەڵ كوردەكاندا هەبوو ،تەنانەت چەكدارە كوردە یەزیدییەكان پشتیوانیشیان دەكرد.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
www.israelkurd.com
ژێدەر: GERARD CHALIAND et J.P.RAGEAU:Atlas de la decouverte du monde، ed.Fayard، Par.42-41.p ،1983:is Joyce de WANGEN-BLAU:Les juifs du Kurdistan، in Bulletin de l Association Des Anciens Eleves، INALCI، Paris:Fevrier .20.28.p.1986 بێرنارد لویس :بەریەككەوتنی كولتوورەكان و:یاسین حاجی زادە، دەزگای موكریانی ،هەولێر2008: :54فواد افرام البستانێ :دائرە المعارف االسالمیە ،مجلد ،12 بیروت.1977:ل .19
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
ماڵێکی جووله‌که له گه‌ڕه‌کی ته‌عجیل له شاری هه‌ولێر
ئەو سەفەرنامەیە كراوەتە عەرەبی و بە فراوانی باسی ئەو مەسەلەیە دەكات. دوای ئەم ،شاعیرێكی جوولەكەی ئیسپانی Yehuda al-harizi لە سااڵنی 1190دا ،سەر لە مەڵبەندی هەولێر دەدات و لە كتێبەكەی خۆیدا بە ناو نیشانی (مەقامات )Meqamatكە لە 1883لە Gottingenچاپكراوە باسی كوردستان دەكات و ناوی هەموو شاعیر و شەخسیاتانەش دەهێنیت كە لەو سەردەمەدا لە هەولێر ژیاون. رابی داڤید ( Rabbi David D Beth Hillelلە 1846 لە كەلكەتا مردووە)خەڵكی لێتوانیایە ،لە 1824سەفەرەیكی بەرەو كوردستان كردووە و لە 1832لە شاری مەدارس Madrasلە هیندستان سەفەرنامەكەی خۆی بە ناونیشانی The travels of rabbi david d beth hille form Jerusalem through Arabia، koordistan to madrasچاپ كردووە و تێیدا باسی سەرتاپای دین و دینزاكانی هەموو كوردستان دەكات ،بەتایبەت ئەهلی حەق و جوولەكە و یەزیدی.هەروەها ئاماژە بەوە دەدات كە سیناگۆگەكانی دیاربەكر دەسنووسی هەشت سەد ساڵ پێشتریان لەال هەبووە ،ئەمەش نیشانەی ئەوەی ه كە جوولەكەكانی كوردستان (سیناگۆگەكان) چەنێك كولتوور و مێژووی كوردستانیان لەال گرنگ و شیرین بووە. شایانی باسە ،لە ساڵی ( )1492پەنابەرە جوولەكە ئیسپانییەكان كاتێ كۆچیان كرد بەرەو توركیا ،دەزگای چاپیان لەگەڵ خۆیان بردە توركیا ،سوڵتانی عوسمانی مۆڵەتی چاپی كتێبی پێیان دا ،بەاڵم بە مەرجێك كتێبەكان بە ئەلف و بێی عەرەبی نەنووسرێن .دواتریش ئەم مۆڵەتە بە كەمینە مەسیحییەكانیش درا ،هەتا سەدەی هەژدەهەم لە سەرانسەری حوكمڕانیی عوسمانیدا كتێب بە خەتی عیبری ،یۆنانی، ئەرمەنی ،سریانی و هەندێك جاریش التینی چاپدەكرا..بەاڵم نەك بەو خەتە عەرەبیەی كە عوسمانی و موسڵمانەكان كەڵكیان لێ وەردەگرت. كەواتە هۆی ئەوەی كە نووسین بە عیبری و نووسینەوەی ئەدەبی كوردی و مێژووی كورد لەو سەردەمە كۆنانەدا بۆیە بە عیبری بووە چونكە كتێب چاپكردن بە زمانی كوردی لەالیەن دەوڵەتی عوسمانیەوە قەدەغەكرابوو. چاوەڕوان دەكرێ ،ئەرشیف و بەڵگەنامەیەكی زۆر لە بارەی كوردستان یان بە زمانی كوردی و بە ئەلفابێی عیبری ،لە ئەرشیفخانەكانی ڕۆژهەاڵتدا هێشتا پارێزراوبن و پێویستە كاریان لەسەر بكرێت و ساغ بكرێنەوە. شایانی باسە ،د.نەجاتی عبداللە لە كتێبی (بیبلیۆگرافیای كوردناسی، كورد و كوردستان لەسەرچاوە ئینگلیزییەكاندا)لە الپەڕەی 236تا،244 هەروەها لە كتێبێكی دیكەش ،بەناونیشانی (بیبلیۆگرافیای كوردناسی، كورد و كوردستان لە سەرچاوە فەڕەنسییەكاندا) لە الپەڕەی ()287 تا ( ،)290كە هەر دووكیان لە ساڵی ( )2009لە الیەن ئەكادیمیای
كوردی لە هەولێر چاپكراون ،بەفراوانی باسی ژمارەیەكی زۆر لەو ڕۆژهەاڵتناس و سەفەرنامە و كوردناسە ئەورووپاییانە دەكات كە لە جوولەكەكانی كوردستانیان كۆڵیوەتەوە و لە كولتووری یەهوودییەكان و دینی جوولەكەیان تۆژیوەتەوە لە ناو كورداندا.
21
ئۆد میرالند:
ئیسرائیلییەكان دەڵێن دەوڵەتی كوردی تەنیا كلیلی سەقامگیریی ئاشتییە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هه‌ڤپه‌یڤین :ناسر قادرپوور
ئیسرائیلیەكان بڕوایان وایە كە كورد دەبێ دەوڵەتی سەربەخۆی هەبێت ،ئەوان بە وردی چاوەدێری کێشه‌ی كورد دەكەن و لە كه‌ناڵی جۆراوجۆره‌وه هاوكاری و دوستایەتییان بەردەوامە
22
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
“
ئیسرائیل-كورد :بە كورتی خۆت بە خوێنەرانی ئێمە بناسێنە؟ ئۆد میرالند :من ناوم ئۆد میرالندە .من لە ستاوانگەر دەژیم .هەروەها ئەوە گرینگه كە كوردەكان دەێانەوێ وەك مامۆستا كار دەكەم .بۆ ماوەی نزیكەی 30ساڵە بە وردی لەسەر خۆم ئیسرائیل وەك نموونە بۆ خۆێان لە كێشەی ئیسرائیل و لە شیكردنەوەی ئەم كێشەیە بۆ خەلكی داهاتوودا بەكار بهێنن ئیش دەكەم .من جوولەكە نیم ،من مەسیحیم ،بەاڵم مەسیحییەت زۆر وەك یەهوودییەت دەچێت و هەروەها شایەنی پشتگیرییە چونكە ئەو واڵتێكی دیموكراتە و واڵتێكی دادپەروەرە و كاریگەری پوزیتیڤی لە ئێراق و ئێران وسوریا ،من هەروەها دەزانم كە كوردەكان لە باكووری- سەر زانست و پێشكەوتنی تێكنۆلۆژی لە سەرتاسەری دنێا دا هەێە .عێراق نیوە دەوڵەتێكی سەربەخۆێان هەێە .بۆچوونه‌کانی من لە سەر ئەو مەسائیالنە (ئەمن لە ئیسرائیلیەكانم وەرگرتووە) دەتوانرێ لە ئیسرائیل-كورد :ئایا تا ئیستا ناوی كوردستان بێستوە ،ئەگەر ناو ئەو دوو بابەتانەێ خوارەوە پەێدا بكردرێ .ئیسرائیلیەكان بروایان بەڵی ،چۆن بۆمان باس بكە؟ وایە كە كورد دەبێ دە وڵەتی سەر بەخۆیان هەبێ ،دەنا ئاشتی ئۆد میرالند :ئەمن ساالنیكی زۆرە لەگەڵ كێشەی كوردو خەباتی لەوناوچیە سەقامگیر نابێت ،ئەوان بەوردی چاوەدێری مەسەلەی كورد ئەو گەلە ئاشنام و‌‌‌عەالقەم پێی هەێە .من هەمیشە بە كەم ڕەنگدانەو دەكەن و لە كانالی جۆراوجۆردا هاوكارو دوستایەتی خۆیان بەردەوامە. و كەم دەنگدانەوەی كێشەی كورد لە ناو میدیای نەرویجدا بۆمن واتە رۆانگەی ئیسرائیلیەكان (واڵتی كوردەكان بدەنەوە) بەوردی لەم گرنگ بوو .من دەزانم هێندێك لە كوردەكان هیوای دەوڵەتێكی كوردی ئادرسەی خۆارە وە دا لەسەر كورد نوسراوە. دەخوازن بەتایبەت لەو شوێنانەی كە كوردی لێ هەێە ،هەم لە توركیە ئۆد میرالند هه‌ڵسووڕاوی رێکخراوی MIFFله نه‌رویج کار بۆ ئاشتی ده‌کات www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
23
ئیسرائیل-كورد :كوردو ئیسرائیل دووژمنیان زۆرە ،بۆنمونە ئێران بۆچوونی ئێوە چیێە؟ ئۆد میرالند :هەموو كەمایەتیێە نەتەوەییەكان و كامایەتیێە دینیێەكان لە دنێایی عەڕەبدا كەم تا كوورت چەوساونەتەوە .النیكەم بۆ ماوەی كاتیش بووبیت.ئەو نموویە لە ئێرانیش هەێە .هەربۆێەش هاوكاری لە مابەینی كەماێەتیەكان دا شتێكی چاوەڕوان كراوە .ئەو شێوەێە بۆ ئیسرائیل شتێكی ئاسان نیێە ئەوەش لەبەر ئەوەی كە ئیسرائیل سنووری لەگەڵ كوردستان نیێە بەاڵم لە هەر حاڵەتێكدا ئەو هاوكارییە لە لە چوارچێوەی دۆستانی ئیسرائیل و كوردەكانی دانیشتووی ڕۆژئاوادا ئاسانترە. ئیسرائیل-كورد :رەوەشی لۆبیی ئیسرائیل لە نەرویج چۆنە ،لەگەڵ ئەوەدا جوولەكەكان مێژوویەكی دوور و درێژیان لە پاش جەنگی دووەمی جیهانییەوە هەیە؟ ئۆد میرالند :دۆستەكانی ئیسرائیل لە نەرویج بەوشێویەی كە پیویستە لە ئاستی كاركردن و دانانی كاریگەریی لەسەر سیاسەتەكانی نەرویج و هەروەها میدیای ئەو واڵتە زۆر چاالك نین .جوولەكە لێرە زۆر لە دەربڕینی بیر و بڕوای خۆیان دەترسن .ئەوان لە قۆناخێكی دیكەی چاودێری و گوشاری سیاسیی لەسەریان لە ناوخۆی ئەو واڵتەدا دەترسن.
جۆراوجۆردا بەرگریی لە خۆی بكات ،لە رووی ئاوەدانییەوە لە نێو لیستی نەتەوەیەكگرتووەكاندا بیست و حەوتەمین واڵتی جیهانە. ئیسرائیلییەكان لە زۆربەی خەڵكی واڵتانی دیكە باشتر دەژین .هیوادارم كوردەكانیش ڕۆژێك ئازادیی خۆیان بەدەست بهێنن و دەوڵەتێكی دیموكرات دابمەزرێنن. ئیسرائیل-كورد :كورد ئارەزووی ئەویە كە واڵتێكی سەر بەخۆی هەبێت ،تۆ ڕات چییە؟ ئۆد میرالند :پێشتریش وەاڵمم دایەوە.من پێم وایە ئەو خەڵكەی زۆر لە دراوسێكانیان جیاوازن و زۆر زۆر چەوسێندراونەتەوە ،دەبێ دەوڵەتێكیان هەبێت كە تێیدا بتوانن بە ئازادیی بژین. ئیسرائیل-كورد :هەموو واڵتانی خۆرهەالتی ناوەڕاست دۆژمنایەتیی پەیوەندیی نێوان كورد و ئێسرائیل دەكەن ،بۆ چی؟ لە باشووری كوردستان كەسانێك كار بۆ پتەوكردنی ئەو دۆستایەتییە دەكەن، بەاڵم لە هەندێك الیەنەوە هەڕەشەیان لێ دەكرێت ،تۆ رات چییە؟ ئۆد میرالند :كاتێك عەرەبەكا دان بە مافی جوولەكەكان و كوردەكاندا نانێن ،ناشیانەوێ ئەو دوو میللەتە پێكەوە هاوكارییان هەبێت ،ئەوە گرینگە كە كەمایەتییەكان دەبێ پشتی یەكتری بگرن. ئیسرائیل-كورد :بە بروای تۆ ئەو كەسانەی لە كوردستان هەوڵی پتەوكردنی دوستایەتیی كورد و ئێسرائێل دەدەن ،چۆن دەتوانن پەیوەندییەكانیان لەگەڵ لۆبیی ئێسرائێل لە نەرویج پتەوتر بكەن؟ ئۆد میرالند :من نازانم هاوكاریی ئێمە كە كار بۆ مەسەلەی ئیسرائیل دەكەین لەگەڵ ئەوان كە كار بۆ كورد دەكەن دەبێ چەندە نزیك بێت ،بەاڵم فاكتەرێكی گرینگ ،دۆستایەتیی توركیا و ئیسرائیلە. ئیسرائیل دەیەوێ دۆستایەتیی خۆی لەگەڵ توركیا كە گرینگترین واڵتی ئیسالمیی ناوچەكەیە بپارێزێت .ئەوە بووەتە هۆی ئەوەی كە ئیسرائیل زۆر جار نەتوانێت پشتیوانیی تەواوی خۆی بۆ كورد دەرببڕێت ،بەاڵم هیوادارم خاڵە هاوبەشەكان بەرەبەرە بەرینتر و زیاتر بن.
ئیسرائیل-كورد :دوو كێشەی نەتەویی گەورەمان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هەیە ،كورد و ئیسرائیل ،زۆر لە واڵتانی ناوچەكەش دان بەو دوو گەلەدا نانین ،ڕای ئێوە چییە؟ ئۆد میرالند :ئەو رێكخراوە ئیسرائیلییەی كار بۆ ئاشتی دەكات و من تێیدا هەڵسوورێنەرم ،زۆر جار لەگەڵ پەرلەمانی نەرویج و دەوڵەت و الیەنەكانی دیكە دانیشتووە ،بەشێكیش لە الیەنەكان بابەتەكانی ئێمە لەسەر ماڵپەڕی ()www.miff.noدا دەخوێننەوە. جوولەكەكان سەدان ساڵ لە دیاسپۆرا و بێ واڵتیدا ژیاوەن ،نە ئیسرائیل-كورد :لە كۆتاییدا ئەگەر قسەیەكت هەبێت. عەڕەبەكان و نە ئەوروپییەكان نەیانویستووە دان بە مافەكانیاندا بنێن، ئۆد میرالند :ئەوە زۆر باشە كە كوردێكی زۆر دەێانەوێ ئیسرائیل بەاڵم ساڵی 1948كە هەلی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل هاتە گۆڕێ كە زیاتر بە هۆی كارەساتی هۆلۆكۆستەوە بوو كە شەش وەك نموونە بۆ خۆێان بەكار بهێنن .ئیسرائیل لە جوولەكە لە واڵتانی میلیۆن جوولەكە گیانیان لە دەست دا ،بیر و رای دنیا لەسەر كێشەی جیاوازەوە پێك هاتووە .زۆریان لە ژێر گوشار و ئەشكەنجەدا بوون، جوولەكەكان نەرمتر بوو .ئەوە جوولەكەكان بوون كە دەوڵەتی بەاڵم توانیان دەوڵەتێكی بەتوانا لە ئیسرائیل دروست بكەن .ئەگەر ئیسرائیلیان دامەزراند سەرەڕای ئەوەی رێكخراوە نێودەوڵەتەكان هەموو دراوسێیەكانی ئیسرائیل بتوانن لە جیاتی دوژمنایەتی ،هاوكاری پشتیوانیشیان لێ كردن .لەو كاتەوە تا ئێستا جوولەكەكان بۆ خۆیان هەڵبژێرن ،ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئاشتی و پێشكەوتنی زێاتر بە خۆوە خەباتیان بۆ سەربەستی خۆیان كردووە ،بەاڵم دەوڵەتە بچكۆالنەكەیان دەبینێت .هیوادارم كوردەكان بتوانن پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ ئیعتیباری پەیدا كرد .سەرەڕای ئەوەی كە ئیسرائیل توانی لە شەڕی ئیسرائیل و واڵتانی دراوسێیان دروست بكەن.
24
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
تیۆدۆر هرتزل، باوکی روحیی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل 1904-1860 ئامادەكردنی :یاسین كەریم
(باوكی رۆحیی دەوڵەتی ئیسرائیل) ،ئەمە ئەو ناوەیە كە زۆربەی جوولەكەكان پێیان خۆشە لەو مرۆڤەی بنێن كە ناوە راستییەكەی خۆی (تیۆدۆر هرتزل)ە ،ئەو كەسایەتییە ناودارەی جوولەكە بە دامەزرێنەری بزاڤی رزگاریخوازی ئیسرائیل دادەنرێت ،چونكە توانی هەموو تواناكانی گەلی جوولەكە بخاتە خانەی دامەزراوەی سەرمایەگوزاری بۆ خزمەتی گەلەكەی خۆی .گەلی جوولەكە لەماوەی زیاتر لە چوار هەزار ساڵدا چی بەسەر هاتبوو لە ئاوارەیی و دەربەدەری و ترس و كوشتن و جینۆساید لەسەر دەستی هەموو ئیمپراتۆرییەتەكانی مێژوو ،ئەم مرۆڤە هات توانای ئابووری ،زانستی ،فەلسەفە و ..هتد ،هەموو تەوزیف كرد لە دامەزراو و دەزگای كارای نەتەوەیی لە خزمەتی جوولەكەدا ،لە تۆڵەی ئەو غەدرە مێژووییەی كە لەو گەلە كرابوو ،هەر ئەم مرۆڤە زانا و لێهاتووە بە دامەزرێنەری زۆربەی ئەو دەزگایانە دادەنرێ كە ئەمڕۆ لە دنیادا كار لە ئیسرائیل و لەدەرەوەی ئیسرائیل دەكەن .خۆشی بە یەكەم سەرۆكی رێكخراوی رزگاریی جیهانیی جوولەكە دادەنرێت ،بەتایبەتی ئەو شەش كۆنگرە گرینگەی كە یەكەم جار بەستراوە هەموو پێشنیارو داهێنان و توانا و لێهاتوویی ئەم مرۆڤە مەزنە بووە ،كە توانی ئەو میللەتە پەژموردە و پەرتەوازەیە بهێنێتە پای گردبوونەوە لە دەوری كۆمەڵێ ئامانجی هاوبەش و ناوكۆیی نەتەوەیی كە لەالیەنی هەردوو دینی مەسیحی و ئیسالمەوە خرابوونە ژێر فشارو چەوساندنەوەوە بەدرێژایی دوو هەزار ساڵ و پێشتریش.
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
25
26
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
گۆڕی هرتزل
تیۆدۆر هرتزل ساڵی 1860لەشاری بوداپێست كە پایتەختی هەنگاریایە ،لەدایك بوو ،واتە لەخێزانێكی جوولەكەی هەنگارییەوە هاتووەتە دنیا .لە نێوان ساڵەكانی 1878تا 1884لە ڤیەنا دەستی بە خوێندن كرد ،هەروەها لە ساڵەكانی 1885تا 1891بە نووسینی بابەتی ئەدەبیات و فكری سیاسییەوە سەرقاڵ بوو ،بەبێ ئەوەی پەیوەندی بكات بەهیچ پارت و رێكخراوی سیاسی جوولەكەو ناجوولەكەوە. لەساڵی ( )1891بوو بە پەیامنێری رۆژنامەی (رزگاری نوێ) كە لە ڤییەنا دەردەچوو وە دوایی لە پاریس دەردەچوو لەسەر ئەم كارەی بەردەوام بوو تا ساڵی ( )1895لەپاریس زۆر لە نزیكەوە ئاگاداری ئەو ئاژاوە گەورەیەبوو كە لەسەر ئەفسەرێكی جوولەكە دروست كرابوو لەگەڵیدا وەكو پەیامنێرو رۆژنامە نووسێك بەدواداچوونی دەكردو لەگەڵی دەڕۆیشت تابزانێ بەكوێ دەگات ،چونكە ئەو ئەفسەرە تاوانبار كرابوو بە خیانەت ،ئەفسەرەكە ناوی (دریفۆس) بوو ،بەرەبەرە لەم رووداوەوە وای لێ هات واز لە كارەكەی بهێنێ و واز لەو بیروڕایانە بهێنێ كە پێشتر كاری بۆ دەكرد ،بۆ یەكەم جار هەستی بەوە كرد كەوا خەریكە گەلی جوولەكە بەرەو توانەوە و سڕینەوەی ناسنامە و كەسێتی نەتەوایەتی ئەچن لەناو گەالنی تردا ،واتا گەالنی ئەوروپا .هەر لەسەروبەندی ئەم هەستەدابوو خەمێكی گەورە لە مێشكیا دەهاتوو دەچوو هاوكات لەگەڵ ئەم هەستە نەتەوایەتییەیدا بانگەشەی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی بۆ جوولەكەكان دەكرد ،پاش ئەوەی گەڕایەوە بۆ ڤییەنا لە رۆژنامەی (رزگاری نوێدا) كرا بە سەرپەرشتیارو سەرنووسەری الپەڕەی ئەدەبی ،لە ساڵ ( )1896بەرەبەرە ئەو فیكرەیە جینگڵی پێ دەدات و خەمی میللەتەكەی خەوی لێ زڕاندبوو ،لەسەرەتاوە لەهەموو كۆڕو كۆبوونەوی جوولەكەكاندا بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە خۆیان رێكخەن لەناو رێكخراوێكی بەهێزدا و هەوڵ و تێكۆشان بكەن كە نەتەوەكەیان نەتوێتەوە لەناو نەتەوەكانی تری ئەوروپادا ،پارێزگاری لە ناسنامەو رەگەزو كەلتوورو زمان و مێژوو ئاین و كەسێتی نەتەوایەتی خۆیان بكەن ،دواتر پێی دەوتن كە ئێوە دەبێ دەوڵەتی جوولەكە دروست بكەن و دایمەزرێنن ئەم بانگەوازەشی لە كتێبێكدا باڵو كردەوە بەناوی (دەوڵەتی سەربەخۆی جوولەكە) لەساڵی ( .)1896بۆ یەكەم جار هەوڵەكانی بەرهەمیان هەبوو سەری گرت ئەویش بەوەی یەكەم كۆنگرەی جوولەكەكان بەسترا بە سەركەوتوویی لە مانگی ئابی ساڵی ( )1897لە شاری بازڵ ،هەر لەم كۆنگرەدا لەسەر كۆمەڵێ بنەمای فیكری (پرەنسیپ) بەرەنجام و پەیماننامەیەكیان مۆركرد كە هەر ئەو بنەمایانە بووبە دەستووری دۆكیۆمێنتاریی فەرمی بزاڤی رزگاریخوازی جوولەكە و رێكخراوی جوولەكەی جیهانی ،ئەتوانی بڵێی كەیەكەم خانەی لۆبی جوولەكە لەوێدا دروست بوو ،لەدوای ئەو كۆنگرەیە ()5 كۆنگرەی تریان بەست لەماوەی حەوت ساڵی دوای ئەو ساڵەدا هەر لەرێگای ئەم كۆنگرانەوە توانیان بۆ یەكەم جار سندووقێكی جیهانی جوولەكە بۆ خۆیان دامەزرێنن و وە ژمارەیەك دامودەزگای نەتەوەییان دامەزراند كەرێگەی خۆشكرد بۆ جوولەكەكان كە بگەڕێنەوە بۆ زێدی
خۆیان كە سەدان ساڵ بوو ئاوارە و پەرتەوازە كرابوون لێی ،واتە لەئیسرائیلی ئەمڕۆ (فەلەستین)* ،فەلەستین ناوی كۆنی ئیسرائیلە لەدوو وشە پێكهاتووە واتە (زەوی +جوولەكە) (فەلە) واتای جوولەكە (تین) واتای قوڕ ،خاك ،خۆڵە .هەر پرەنسیپەكانی ئەو شەش كۆنگرەیە وای كرد پاش 50ساڵ پەیماننامەی بلفۆر دەوڵەتی جوولەكەی لێ بەرهەم هات ،گەلی جوولەكە بەوە ناسراوە كە بەهەر باجێك بووە پارێزگاری لە تایبەتمەندی كەسایەتی و ناسنامەو رەگەزو ئاین و پرەنسپیەكانی فەرهەنگی جوولەكە بكەن. نۆ ساڵی كۆتایی تەمەنی هرتزل بە ساڵە زێڕینەكانی تەمەنی ئەم مرۆڤە دەزانرێ كە توانی كۆمەڵێ ئامۆژگاری و زانیاری و راهێنان بدات بە میللەتەكەی كە زۆر گرینگ و پڕ بایەخن لەژیانی ئەو گەلەدا .ئەو زانیاریانەشی لە كتێبێكدا بەیان كردووە كەبەناوی (بیرەوەرییەكانی رۆژانەی هرتزل) ناسراوە كە لەنوكەوە ئەو رەوشەمان نیشان ئەدات كە تیۆدۆر هرتزل تیا ژیاوە ،وە ئەوكارو ئەرك و چاالكیانەی تیانوسراوە كە جێگای بایەخی بوون .بێگومان ئەم مرۆڤە گەلێ كتێب و چیرۆك و دراماو شانۆنامەو رۆمانی نووسیوە ،سەدان وتارو بیرەوەری تر، بەاڵم هیچیان وەكو ئەم كتێبەی كاریگەر نەبووە كە لەنێوان سااڵنی ( )1895تا دواساتەكانی گیان سپاردنی ساڵی ( ،)1904ئەم نۆ ساڵە بە گرینگترین سااڵنی ژیانی دادەنرێت كە توانی لەڕێگەی ئەو كتێبەوە بەردی بناغەی بزاڤی رزگاری نیشتمانی و نەتەوەیی گەلی جوولەكە
www.israelkurd.com
دابنێ .بۆ یەكەم جار بەزمانی دایك ئەم كتێبە باڵوكراوەتەوە لە سەرەتای سەدەی بیست بەاڵم لەبەر رای گشتی و دەوڵەتەكان و هەندێ بزوتنەوەی ناسیونالیستی ئەنتی سامیزم وەكو خۆی باڵو نەكرایەوە ،تا ساڵی ( )1960بە تەواوی ناوەرۆكەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی ئینگلیزی و مامۆستای زانكۆ (هاری زون) كە بەرەگەز جوولەكەبوو وەریگێڕاوەتەوە سەرزمانی ئەڵمانی لە ( )1621الپەڕەدا، بۆ یەكەم جار ئم كتێبە لەالیەن رێكخراوی رزگاری بەخشی فەلەستین وەرگێڕدراوە بۆ زمانی عەرەبی بەاڵم بەشێوەیەكی چەواشەكاری و كەمكردنەوەو تێكدانی ئامانج و واتاو ناوەڕۆكی خۆی ،هەروەكو چۆن سەرانی عەرەب و حكومات و پارت و رێكخراوە سیاسیەكانیان هەرچی رەخنەیەكیان لێ گیرابێ بەسنگ فراوانی وەریانگرتووە هەر بەزمانی پالنگێڕی و (چەمكی موئامەرە) لێكیان داوەتەوە ،گەلی عەرەبیان پێ چەواشەكردوە و ستەمكاری دەسەاڵتی دیكتاتۆری
(كۆنسەرڤاتیڤیانەی) خۆیان پیادەكردووە ،چونكە نە بڕوایان بە گۆڕان و ریفۆرم و نەبەدیموكراسی و كۆمەڵگای مەدەنی و مافەكانی مرۆڤ هەیە ،نەبڕوایان بەجیاوازی راوبۆچوون و پێكەوەژیانی ئاشتی گەالن هەیە ،كولتووری رۆژهەاڵتی هەمووی لەسەر سڕینەوەی بەرانبەر كاردەكات و هەموو تێكۆشانێكی گەالنی بن دەست بەپالن و دەستی داگیركاری ئیمپریالیزم ناودەبەن ،رێكخراوی رزگاری بەخشی فەلەستینی كە ئەم كتێبەی وەرگێڕاوە بۆ زمانی عەرەبی بەكەموكوڕی و هەرچ شتێك بۆ لەكەداركردنی گەلی جوولەكەو نووسەرەكەی هەروەكو خۆیان نایشارنەوە لەچوارخاڵدا بەیانیان كردوە كە بۆچی ئەم كتێبەمان وەرگێڕاوە بۆ زمانی عەرەبی: .1بزاڤی گەلی جوولەكە بە بزاڤێكی ئیمپریالیستی ناو دەبەن، وەدەڵێن لەباوەشی ئیمپریالیزمدا لەدایك بووەو پشتی بە ئیمپریالیزمی جیهانی بەستووە.
توركیای ئێستا واڵتی یۆنانی و رۆمانی و ئەرمەنی و كورد بووە( .ئەم نەخشەیە هەموو توركیاو دەوروبەری دەریای سپی ناوەڕاست نیشان ئەدات كە بێجگە لەنیوە دورگەی عەرەبی هیچ یەكێ لەنەتەوەی تورك و عەرەب لەشام و توركیای ئێستادا نەژیاوە ،لەدوای فتوحاتی ئیمپراتۆریەتی ئیسالمی و تورك لەدوای مەغۆلەكانەوە هاتوون) توركیای ئێستا نیشتمانی یۆنانستان و بولگاریا و الز و چەركەس و ئەرمەن و كورد و. ..
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
27
.2لەقەڵەمدانی جوولەكە بەداگیركەر لە رۆژهەاڵتی ناوەراست و فەلەستینی عەرەبی ،وە هەموو رێگایەك دەگرنە بەر (بەرتیل، درۆ ،زەبر ،هەلپەرستی) بۆ ئامانجی خۆیان كە دامەزراندنی دەوڵەتی نیشتمانیە بۆ جوولەكە لەخاكی عەربیدا. .3لەقەڵەمدانی بزاڤی گەلی جوولەكە بەبزاڤی زایۆنیزم و رەگەزپەرستی ،هەروەها گوایە ئەم بزاڤە راستڕەوەو دژی خەباتی سۆشیالیستییەو پالن لەدژی دەكات بەردەوام. .4كەس بەڕادەی تیۆدۆر هرتزل زەبروزەنگ و نەژادپەرست نەبووە. لەراستیدا ئەم كتێبەی هرتزل كە وەكو بیرەوەری چاالكی و خەباتی سەرچاوە: سیاسی خۆیەتی كە ناوی (رۆژانەی هرتزل)ە تەنها كەسێك بووە سوود لە كتێبی (یومیات هرتزل) وەرگیراوە. ویستوویەتی گەلی جوولەكە لە توانەوەو سڕینەوەی كەلتوورو كەسێتی خۆیان بپارێزن ،كارەكەی هرتزل و خەباتە سیاسیەكەی هاوشێوەی (مەكیاڤیللی) بۆ نەتەوەو نیشتمانەكەی بووە ،ئەوەی بسمارك كردی بۆ ئەڵمانیا كە نیشتمان و نەتەوەكەی لە دابەشكردن و جەنگی ناوخۆ رزگاركرد ،هەروەها ئەوەی بۆلیڤیار بۆ ئەرژەنتینی كرد یان گاندی بۆ هیندستان ،كارو خەباتی هرتزل رێك لە كاروخەباتی ئەوانە دەچێ بگرە زیاتر كە میللەتێكی لە فەوتان رزگاركرد .هرتزل كەسێك بووە لۆبی جوولەكەی دروست كردوە بۆ یەكەم جار. شایەنی باسە تیۆدۆر هرتزل لەڕێگەی هەوڵ و تێكۆشانە هەمەالیەنەكانیەوە كە زۆر بەرفراوان بوو كاریكرد بۆ چارەسەری سیاسی كێشەی گەلی جوولەكە كە زۆری كارەكانی چڕ كردبۆوە لەدوو خاڵدا: .1دەبێت هەرچییەكمان كردوە چارەسەری سیاسی كێشەی جوولەكە بكەین ،یا بەیەكێتی و بەرەنگاری گەلی جوولەكە یان بە پارەو سامانی گەورەو بێ ئەندازەی دەوڵەمەندو سەرمایەدارەكانی جوولەكە. .2ئەگەر دەوڵەمەندەكانی جوولەكەش ئەو ئامادەییەیان تیانەبێ هەر دەبێ لەڕێگای پەیوەندیەكانمان لەگەڵ زۆربەی سەرانی دەوڵەتان ئەو كارە بكەین وەكو شای ئیمپراتۆری روسیا و سوڵتانی عوسمانی و هەموو سەرۆكەكانی ئەوروپا وەكو دەوڵەتی بەریتانیا و فەرەنسا. بەڕاستی كەسێكی وەكو هرتزل وەكو فریادڕەس و رێبەرێكی داناو زانا دەركەوت لەكاتی خۆیدا كەتوانی بەنووسینەكانی بە كۆكردنەوەی كەسایەتییە دەوڵەمەندو پسپۆرەكان چەند رێكخراوو كۆمەڵە دامەزرێنێ و چەكدارو ئامادەباشیان بكات بۆ بەرژەوەندی میللەتەكەی خۆی، كەلەكۆتاییدا توانی بەردی بناغەی لۆبی جوولەكە دابمەزرێنێ و لەوێشەوە لەڕێگەی پەیوەندیەكانیەوە پشتیوانی بەدەست بهێنێ و رێگای دروست كردن و گەڕانەوەی بۆ نیشتمان هێنایە هزرو بیری تاكی جوولەكەوە ،دوای خۆشی بە ( )10ساڵ پێیان خستەوە ناوخاكی ئەم نەخشەیە ئەوە روون دەكاتەوە كە بێجگە لە باوباپیریان و دەوڵەتی خۆیان دامەزراند لەساڵی ()1948ی زاینیدا. ئەزموونی ئەم كەسایەتیانەو كارو ژیان و خەباتی رزگاری نەتەوایەتیان نیمچەدوورگەی عەرەبی هەموو شام چەندین نەتەوەی دەبێ ئەزموون و وانەیەك بێ بۆ ئێمەی كورد و چاویان لێ بكەین ،جیاوازی تێدا ژیاوە ،بەتایبەتی ئیسرائیل نیشتمانی رەوای شتێك كە مابێتم بیڵێم زۆرە بەاڵم هێندە ئەڵێم مرۆڤایەتی قەرزاری جوولەكەكانە وە ئۆرشەلیم شاری جوولەكەكانە.
فكرو مەعریفەی دەوڵەمەندی بیریاران و فەلسەفەو فەیلەسوفانی میللەتی جوولەكەیە ،ئەگەر بەرهەم و داهێنراوەكانی زانایانی جوولەكە بخرێنە الیەكەوە رەنگە ( )%30نەمێنێتەوە بۆ گەالنی تر واتە ()%70 ی بەهەوڵ و تێكۆشانی ئەوان مرۆڤایەتی ئەو دەستكەوتانەی ئەمڕۆی لەڕووی مەعریفەو زانیاری و تەكنەلۆژیا و فیكرەوە بەدەستهێناوە، زاناو فەیلەسوفەكانی جوولەكە پێشەنگ و پێشڕەون ناكرێ ئێستا رێزبەندیان بكەین ،لەزۆربەی بوارەكانی ژیاندا بەشداری بەرچاویان هەیە .هەر لە سپینۆزاوە تا نیوتن و داروین و ماركس و ترۆتسكی و ئەنشتاین و سەدان و هەزارانی تر.
28
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
بێكەس حەمە قادر:
کورد مافی خۆیه‌تی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل په‌یوه‌ندی دروست بکات هه‌ڤپه‌یڤین :شێرزاد عەبدوڵاڵ قۆریتانی
سەبارەت بە دروستکردنی په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل و دەسكەوته‌کانی ئه‌و ه بۆ گه‌لی كورد له‌م قۆناغه‌دا« ،ئیسرائیل-كورد» ئەم هه‌ڤپه‌یڤینه‌ی لەگەڵ پەیوەندیی بێكەس حەمە قادر ،سكرتێری كۆمیتەی ناوەندیی پارتی نیشتمانی كوردستان ئەنجام دا.
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
29
ئیسرائیل-كورد :ئێستا دەبینین لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا كورد و ئیسرائیل تەنها دوو نەتەوەن كە كۆمەڵێك فاكتەری ستراتیژی لە نێوانیاندا بۆ نزیكبوونەوە هەیە كە دەتوانن هۆكاری دروستبوونی هاوپەیمانێتییەكی ستراتیژی بن ،ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە ئێمەی كورد بە شێوەیەكی ئاشكرا و راستەوخۆ هەوڵی دروستكردنی ئەم هاوپەیمانییە بدەین؟ بێكەس حەمە قادر :وەكو ئاماژەم پێ دا لەم قۆناغەدا بۆ ئێمەی كورد دەتوانم بڵێم هەندێك ئەستەمە ،ئیسرائیل خاوەنی پشتیوانییەكی گەورەی جیهانییە ،ئیسرائیل لۆبییەكی یەكجار گەورەی لە پشتە، ئیسرائیل لە ڕووی سەربازی و دیپلۆماسی و ئابورییەوە ،كیانێكی دانپێدانراوە ،ئیسرائیل لە ناوچەكە حیسابی بۆ كراوە ،بۆ ئێمەی كورد لەوانەیە كۆمەڵێك هۆكار هەبێت كە نەتوانین ئەو هاوپەیمانییە بكەین، بۆ نموونە ئێمە تا ئێستا دەسەاڵتێكمان نییە بە مانای وشە دەسەاڵت بێت ،ئێمە تا ئێستا كیانێكمان لە چوارچێوەی عێراقی عەرەبیەوە بەدەست هێناوە و بە زۆری جارێكی تر خۆمان لكاندووەتەوە بەو دەوڵەتەوە ،بۆیە لەوانەیە بۆ ئەزموونی باشووری كوردستان یان ئەو ئەزموونەی 18ساڵە هەمانە لەم قۆناغەدا هەندێك ئەستەم بێت.
ئیسرائیل-كورد :دروستبوونی پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل لەم قۆناغەی ئێستادا دەتوانێت چ دەستكەوتێكی گرینگ بۆ كۆمەڵگەی كورد فەراهەم بكات؟ بێكەس حەمە قادر :دیارە پێویستمانە لەگەڵ هەموو گەالنی دونیا پەیوەندییەكی ئاساییمان هەبێت ،چونكە ئێمە بە پەیوەندیی باش و تەندروست دەتوانین دۆستانمان زیاد بكەین ،دەتوانین ئەزموونەكەمان زیاتر بچەسپێنین ،بەاڵم ئەگەر بگەڕێینەوە قۆناغی ئەمڕۆی باشووری كوردستان ،راستییەك هەیە ،راستییەكی تاڵە هەر چوار دەورمان بە داگیركەران و دوژمنكاران گه‌مارۆ دراوین ئەگەر بۆ عەرەبی عێراقی یان بۆ تورك تا فارس لە دەرەوە و ناوەوە پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل، پەیوەندیەكی ئاسایی بێت ،بەاڵم بۆ كورد هەمیشە لێمان لە هەڵاڵ دەدەن و دەیان تۆمەت و شتی ناڕەوامان دەخەنە پاڵ ،ئەو واڵتانەی ئااڵی ئیسرائیل لە واڵتەكانیان دەشەكێتەوە ،لەوانەیە بەر لە هەموویان دژی كورد لێرە بوەستنەوە .لە دوای راپەرینەكەی 1991وە تا ئێستا، چەندین جار ئەم تۆمەتە دراوەتە پاڵ كورد ،وەك ئەوەی بۆ ئەوان ئاساییە بەاڵم بۆ كورد شتێكی مەترسیدارە .بۆ ئەمڕۆی باشووری كوردستان بە داخەوە دەڵێم تا ئێستا ئێمە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكین كە ناوی عێراقە ،ئەو دەوڵەتە هیچ پەیوەندییەكی خۆی لەگەڵ واڵتی ئیسرائیل-كورد :بە دەرچوونی 7ژمارە لە گۆڤاری «ئیسرائیل- ئیسرائیل ئاسایی نەبووە و ئاسایی نەكردووەتەوە ،بۆیە هەر كاتێك بەغدا پەیوەندیی خۆی ئاسایی كردەوە ،لەوانەیە بۆ كوردیش ئەو كاتە كورد» لە كوردستاندا كە یەكەم جارە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ئاسایی بێت ،ئەگەرچی ئێمە هیچ بڕوایەكمان بەو دەوڵەتە دەستكردە كارێكی وەها دەكرێت ،تا چ ڕادەیەك شەقامی كوردی پشتگیریی یان نییە كە ناوی عێراقە ،چونكە پێمان وایە بە درێژایی 80ساڵ زیاتر ئامادەیی تێدا هەیە پشتگیریی لەم هاوپەیمانێتییە بكات؟ گەلی كورد جگەلە كوشت و بڕ و ماڵوێرانی ،هیچ شتێكمان لەو بێكەس حەمە قادر :دەبێ مەسەلەی شەقامی كوردی لەگەڵ دەوڵەتە بەناو عێراقە نەبینیوە. دەسەاڵتی كوردی لێك جیا بكەینەوە ،شەقام تامەزرۆی زۆرشتە، شەقامی كوردی ئێستا لەگەڵ ئەوەیە هەرچی زووە دەوڵەتی ئیسرائیل-كورد :بە بڕوای تۆ ئێمە كەی دەتوانین ئەو پەیوەندییە سەربەخۆی كوردستان ڕابگەینرێت ،شەقام لەگەڵ كۆمەڵێك شتە واتا ئەو جۆرە پەیوەندییە كولتوورییە پێم وایە شتی باشە هەبێت ،بەاڵم دۆستانەیە دروست بكەین؟ بێكەس حەمە قادر :ئەو پەیوەندییە ئەو كاتە دروست دەبێت كە لە دیوەكەی تر لەوانەیە بۆ ئێمەی كورد بۆ ئەم ئەزموونە هەندێك باشووری كوردستان ئەزموونەكەی خۆی زیاتر بچەسپێنێت و بتوانێ ئەستەم بێت ،بۆیە ناكرێ شەقام بكەیە پێوەرێك بۆ ئەوەی بتوانێ هەنگاوێك لە سەربەخۆیی نزیك ببێنەوە ،ئەو كاتە بە دڵنیاییەوە هەڵوێستی دەسەاڵتی سیاسیی كوردی لەسەر بینا بكەیت. دەتوانین جۆرێك لە جۆرەكانی پەیوەندیی دروست بكەین ،لە قۆناغی ئیسرائیل-كورد :ئەو پەیوەندییە مێژووییە بەهێزەی لە كاتی شۆڕشی ئێستادا زۆر ئاساییە پەیوەندی كولتووری و دۆستایەتیی هەبێت ،بەاڵم لە ڕووی سیاسی و دیپلۆماسییەوە بەو پێیەی باشووری كوردستان رزگاریخوازی كوردی لە سااڵنی حەفتاكاندا بە شێوەیەكی چاالك لەگەڵ ئەزموونەكەی ناسكە ،پێمان وایە لە بەرژەوەندیی ئێمەدا نییە ،واڵتی ئیسرائیل هەبووە بۆ یارمەتیدانی شۆرشی ڕزگاریخوازی كوردی، چونكە عەرەبی عێراقی بەتایبەتی و داگیركەرانی كوردستان هەمیشە بۆچی ئێستا الیەنە سیاسییەكانی كوردستان نایانەوێ باسی بكەن چاویان بڕیوەتە ئەو ئەزموونەی لە باشوور خەریكە چەكەرە دەكات كەچی ئەفسەرە خانەنشینكراوەكانی ئیسرائیل زۆر بە شانازییەوە ئەم و بەرەوپێش دەچێت ئاشتی و ئارامی بە خۆیەوە دەبینێت لە ڕویی هاوپەیمانێتییە باس دەكەن؟ كۆمەڵگەی مەدنییەوە هەنگاوی باشی بەرەوپێش ناوە و لە ڕووی مافی بێكەس حەمە قادر :ئەو پەیوەندییە زیاتر وەك پەیوەندییەكی مرۆڤ و كۆمەڵێك شت ،بەاڵم لەگەڵ ئەمەش پێم وایە لەم قۆناغەدا هەواڵگری بووە ،پەیوەندییەكی ژێراوژێر بووە ،لەگەڵ ئەوەشدا شۆرشی هەندێك ئەستەمە بۆ ئێمەی كورد لە باشووری كوردستان. رزگاریخوازی باشوور با بڵێین شۆڕشی ئەیلول ئەگەر زۆر جار گوتراوە پەیوەندیی هەبووبێ ،لەگەڵ ئەوەش لەكاتی شەڕی عەرەب ئیسرائیل شۆڕشی چەكداری كوردی وەستاوە ،بۆ ئەوەی نەبینە هۆكارێك
30
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
تۆمەتبارمان بكەن بۆ ئەوەی ئێمە لە كاتی ئەوان بارودۆخیان خراپە ئێمە پشتیوانی لە دووژمنەكانی ئەوان دەكەین ،گەلی كورد بەدرێژایی مێژووی خۆی قەت الیەنگر نەبووە بۆ دوژمنایەتیی كەس ،لەبەر ئەوەی جۆری خەباتی جیاواز بووە كوردستان واڵتێكی داگیركراو و دابەشكراو بووە خەباتەكەی خەباتێكی رزگاریخوازی نیشتیمانی بووە ،بۆیە لەوانەیە چ ئەوكات و چ ئێستا سەركردایەتی سیاسی سەركردایەتی بزاڤی رزگاریخوازی گەلی كوردستان لە هەر چوارپارچەی كوردستان لەوانەیە تائێستا ئەوجورئەتەیان نەدابیتە خۆ وەك حەز لەوانەیە حەزیان لێ بووبێ پەیوەندی بكەن بەاڵم وەك ئەوجورئەتە بدەنە خۆیان بە ئاشكرا و خۆیان ڕابگەینن چونكە ئێمە هەمیشە تیرۆری فیكریمان لەسەر بووە تیرۆری جەستەیمان لەسەر بووە هیچ جۆرە چەكێك نەماوە بەرامبەر بەم گەلەی ئێمە بەكارنەهاتبێ ئەوانە كێن ئەوانەخۆ دۆستە نزیكەكانمان دۆستی دینین لەگەڵ ئێمە وادەكەن، ئەوانەی لەڕوی كولتوورییەوە لێك نزیكین چ عه‌رەبە چ توركە چ فارسە ،ئەمە جگەلە ماڵوێرانی هیچمان له‌گەڵ ئەوانە نەبینیوە بۆیە پێموایە ئەوێ رۆژێ جۆرێك لە پەیوەندی هەبووبێ ئەگەر ئێستاش دەنگۆی ئەوەهەیە كە زۆرجار تۆمەتبار دەكرێین ،پێم وایە ئەمەش لەچوارچێوەی گشتی ژێراوژێر بەاڵم دیسان دەڵێم بۆ عەرەب وتوركان ئاسایە پەیوەندی ستراتیژی لەگەڵ ئیسرائیل بكەن بەس بۆكورد بڤەیە هەر بڵێن ئیسرائیل دووژمنی ئێمەنیە .
نزیكەی 200هەزار كورد لە واڵتی ئیسرائیل نیشتەجێن ،ئەگەر داوای گەڕانەوە بكەن بۆ سەر زێدی باب و باپیریان لە هەرێمی كوردستان تا چەند ئەم داواكارییەیان بۆ جێبەجێ دەكرێت؟ ئایا دەتوانرێ ئەم كوردانە بگەڕێنەوە؟ بێكەس حەمە قادر :ئەو كوردانەی لە واڵتی ئیسرائیل نیشتەجێن، لێرە دەركراون و هەموو كەسێك كە لە واڵتی خۆی ده‌رکرا ،چاوی لەوەیە ڕۆژێك لە ڕۆژان بگەڕێتەوە واڵتی خۆی ،بۆیە كێشەی عەرەب و ئیسرائیل ،كێشەیەكی ئەوەندە قووڵە چ عەرەب چ ئیسرائیل چ ناوچەكە ئاشتی و ئارامی بە خۆیەوە نابینێت تا ئەوانە ئەو پرسەی خۆیان چارەسەر نەكەن ،ئەو كێشانەش هەر دەمێنن ،بۆیە دەیان گەلی تریش وەك كورد لە ئەنجامی ئەم ملمالنێیەی ئەوان چارەسەر نەكردنی كێشەكانیان بە كۆمەڵێك ئاواتەوە لە غوربەت سەر دەنێنەوە ،بەاڵم ئەمە لەم قۆناغەدا بۆ ئێمەی كورد ئاستەمە.
“
ئیسرائیل-كورد :سەبارەت بەو ژمارە زۆرەی كە مەزەندە دەكرێ
www.israelkurd.com
ئێمە هیچ بڕوایەكمان بەو دەوڵەتە دەستكردە نییە كە ناوی عێراقە ،چونكە پێمان وایە بە درێژایی 80ساڵ زیاتر گەلی كورد جگەلە كوشت و بڕ و ماڵوێرانی ،هیچ شتێكمان لەو دەوڵەتە بەناو عێراقە نەبینیوە
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
31
لە كۆمەڵگای ئیسرائیلەوە
هونەرمەندی شێوەكار ،مونیر عوزێر قەساب:
هیوادارم مافی ئه‌وه‌م هه‌بێت سه‌ردانی هه‌ولێر بکه‌م
هه‌ڤپه‌یڤین :بەشیر سەبری بۆتانی ،ئیسرائیل
32
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
ئاهه‌نگی بووکگواستنه‌وه له هه‌ولێر
سەرەتای پاییزی 2009تەلەفۆنم بۆ هونەرمەندی شێوەكار ،مونیر عوزێر قەساب كرد و ئەویش بۆی باس كردم «جاروبار لەگەڵ كاك مەسعود بارزانی قسە دەكەم» ،منیش بڕوام بە قسەكەی كرد و لێم پرسی «بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ دەكەیت؟» ،ئەویش وەاڵمی دامەوە «نەخێر ،من وێنەیەكی ئەو دەكێشم و هەموو رۆژێك بەر لەوەی دەستبەكار بم ،بەیانی باشی لێ دەكەم» .بەزەییم پێیدا هاتەوە و گوتم «مام مونیر ،خۆشەویستیت بۆ كورد و كوردستان هەرگیز لەبیر ناكەم» ،دواتر لێم پرسی «ئەوەندەی من بزانم كاتێك لە عێراق بووی شیوعی بووی و لەسەر ئایینی جوولەكەی ،بەاڵم كاك مەسعود پارتییە و موسڵمانە ،ئەی ئەو هەموو خۆشەویستییەت بۆ چییە؟» .بە پێكەنینەوە وەاڵمی دامەوە «من لەسەر دینی خۆمم و خودان دیتنی خۆم ،كاك مەسعودیش لەسەر دینی خۆیەتی و خاوەن دیتنی خۆی ،بەاڵم نەتەوەكەمان یەكە و رێبازەكەشمان هەر یەكە .كاك مەسعود لە ژێر ئااڵی كوردستاندا لە دایك بوو ،گەورە بوو و ئێستاش هەر لە ژێر ئەم ئااڵیەدا خەبات دەكات ،بۆیە من تابلۆیەكی وەهام بۆ نەتەوەكەی خۆم دروست كردووە». سەردانی مونیر كۆتایی ساڵی 2009سەردانی ئیسرائیلم كرد و چووم بۆ الی مونیر ،ئەو بەخێرهاتنی كردم .ئەو تابلۆی كاك مەسعودی پێ نیشان دام ،بە بینینی ئەوەندە سەرسام بووم كە تەنانەت نەمزانی بە چ وشەیەك سوپاسی بكەم. ئیسرائیل-کورد :تەواوكردنی ئەم تابلۆیە چەندی پێ چوو؟ مونیر :ئەم تابلۆیە بە سێ مانگ تەواو بوو ،رۆژانە یەك تا سەعاتێك تا سەعات و نیوێك پێیەوە سەرقاڵ دەبووم. ئیسرائیل-کورد :باسی ئەو ئااڵیەم بۆ بكە. مونیر :بەرلە دروستكردنی تابلۆیەكە ،ئااڵیەكم لە قوماش دروست كرد ،دواتر وێنەی ئااڵیەكەم بە كامێرا گرت و گواستمەوە بۆ تابلۆكە. هەر ئەو رۆژە مونیر گوتی «بەاڵم كەموكوڕییەكم هەیە و پێویستە چاكی بكەمەوە و ناوی خۆشم لەسەری بنووسم ،ئەمڕۆ یان بەیانی تەواوی دەكەم». كەچی دواتر هەوڵی دا یەكسەر كێشەكەی چارەسەر بكات و گوتی «با لەم رۆژانەدا وشك بێتەوە و بیدەم بە تۆ». ئاشیر ،خزمێكی مونیرە و هاتە سەردانمان ،پێكەوە قاوەمان دەخواردەوە و قسەمان دەكرد ،مونیر شتێكی بیر كەوتەوە ،سەری خۆی هەژاند و گوتی «كوردستان واڵتێكی زۆر جوان و دەوڵەمەندە ،بەاڵم مخابن خودانی نییە ،دایكم چەند حەزی لە كوردستان بوو ،من ئەو خۆشەویستییە لە دایكم فێر بووم .دایكم زۆر بە رەحم بوو و زۆر بە باشی بە كوردی و ئارامی قسەی دەكرد». ئیسرائیل-کورد :كاك مونیر رەوشتان چۆنە؟ مونیر :سوپاس بۆ خوا بەڕێوە دەچین. ئیسرائیل-کورد :ئەم جارەش تۆمان بینی و بەم بینینە دڵخۆشم. مونیر :هیوادارم هەردەم بتبینم و تەندروستیت باش بێت ،هیوادارم سەردانی هەولێر بكەین.
www.israelkurd.com
سمینارێك لە ناوەندی سامانی جوولەكەكانی عێراق سمینارێكم بە زمانی عەرەبی لە ناوەندی سامانی جوولەكەكانی عێراق لە شاری ئۆر یەهوودا بۆ جوولەكەكانی عێراق هەبوو .بەشێك لە جوولەكەكانی كوردستانیش لەوێ ئامادە بوون و وا رێك كەوت كە مونیریش ئامادە بێت ،ئەو تابلۆیەكەی كاك مەسعودی پێشكەشی من كرد و منیش نیشانی میوانەكانم دا. نامەیەك بۆ كاك مەسعود بارزانی بۆ سەرۆكی خەباتكار و رێبەر ،كاك مەسعود بارزانیی خۆشەویست من ئەم تابلۆ زەیتییە كە تەمسیلی سەرۆكایەتیی جەنابتان دەكات ،بە شانازییەوە پێشكەشتان دەكەم .ئەو كاتەی من سەرقاڵی كێشانەوەی بووم، هەستم دەكرد كە لە هەولێر بووم ،ئەو شارەی لەگەڵ هاوڕێكانم تێیدا گەورە بووم ،ئەوانەی هەردەم لە بیر و مێشكم دان ،بەاڵم بەداخەوە كە رۆژگار لێكی دابڕین .لەگەڵ رێزمدا بۆ ئێوە و گەلە قارەمان و خەباتكارەكەتان. مونیر عوزێر قەساب نامیلكەیەك و پیشانگە لە ماڵی مونیر ،سەدان تابلۆی بچووك و مەزن ھەن كە خۆی دروستی كردوون و بەشێكی زۆریان لە سەر كورد و كوردستانن .ھەروەھا مونیر نامیلكەیەكی ھەیە كە 10تابلۆی كوردی تێدا ھەیە و ئەم نامیلكەیە لە الیەن كۆمەڵەی جوولەكەكانی
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
33
هه‌‌ولێرەوە ساڵی 2008چاپ كرا .من تازە لەگەڵ چەند شوێنێكی كولتووری و چەند كەناڵێكی كوردی و چەند دامودەزگایەكی رۆشنبیری باسی كاری مونیرم كردووە ،ھەروەھا زۆر ھەوڵم داوە نامیلكەكەی چاپ بكرێتەوە ،ھەروەھا پیشانگەیەكی بۆ ئامادە بكەن .كەچی سەد مخابن ،جگە لە سووكایەتیكردن و رەخنە دژی ئیسرائیل و سایۆنیزم ،ھیچ وەاڵمێكی ئەرێنیم وەرنەگرتووە .بە كورتی ،من لەگەڵیان باسی ھونەری كوردی و كوردایەتیم كردووە ،كەچی ئەوانە باسی ئیسرائیل و سایۆنیزم بۆم دەكەن كە من ھیچ پەیوەندییەكم لەگەڵیان نییە. پەیڤی كۆتایی دەمەوێ لە كۆتاییدا بڵێم كە مونیر لە ئیسرائیل دەژیت و بیر و ھۆشی بە تەنیا لە الی كورد و كوردستانە و ھیوادارە رۆژێك نەتەوەی كورد لێی خودان دەربكەوێت و تابلۆیەكانیش لە پیشانگەكانی ھەرێمی كوردستان پیشان بدرێن. ئێدی مونیری واڵتپارێز بەم پەیڤانە ئەم دیدارەی بە كۆتا هێنا «من بە تەنیا ھیوایەكم ھەیە كە كورد ھەردەم یەك بن و پێكەوە كار و خەباتی خۆیان بكەن، ئەویش هەتا بە ئامانجی خۆیان بگەت .ھەروەھا من گەلەك ساڵو و رێزم بۆ كوردستان ھەیە و ھیوادارم مافم ھەبێ سەردانی ھەولێری پایتەخت بكەم». كورتەیەك لە ژیانی مونیر عوزێر قەساب مونیر عوزێر قەساب ساڵی 1927یان 1928لە ھەولێر لە دایك بووە .سێ
من لەسەر دینی خۆمم و خودان دیتنی خۆمم ،كاك مەسعودیش بەم شێوەیە ،بەاڵم نەتەوە و رێبازەكەشمان هەر یەكە
ساڵ لە بەغدا ھونەری شێوەكاریی خوێندووە .ئەو سێ برای دیكەشس ھەیە كە ئەوانەش ھونەرمەندی شێوەكارن ،یەكێكیان دانیالە ،كە لە دایكبووی ساڵی 1915یە و ساڵی 2000كۆچی دوایی كرد ،دووەمیان ناحوومە كە لە ساڵی 1943 كۆچی دوایی كرد و سێیەمیان شانییە كە ھێشتا دەژیت و كاری شێوەكاری دەكات. ساڵی 1950مونیر لە عێراق دەر كرا ،ئەوسا ئەو گەلەك تابلۆ لە ماڵە دەوڵەمەندەكان و لە مۆزەخانەكانی عێراق بەجێی ھێشت .ئەو كاتەی ئەو گەیشتە ئیسرائیل ،دەوری سێ سااڵن لە ژێر خیوەتدا ئازار و نەهامەتی چێشت، نە كارێك هەبوو بیكات ،نە پارە و خزم و برادەرێك كە یارمەتی بدەن .ئەوسا ئەو تابلۆی دەكێشا و زۆر بە ھەرزان دەیفرۆشت ،ئەویش بۆ ژیانی رۆژانە بوو كە تێری نەدەكرد .ئەو كاتەی مونیر لە ئیسرائیل لە خیوەتگە دەژیا ،بڕیاری دا لە داهاتوودا لە زانكۆ ھونەری شێوەكاری بخوێنێت .مونیر گەیشتە ئاماندی خۆی و خوێندنەكەی تەواو كرد و بوو بە مامۆستای كاری دەستی و وێنەكێشان.
به‌شیر سه‌بری بۆتانی ل ه کۆنفرانسه‌که‌دا گۆڤاری ئیسرائیل-کوردی به‌رز کردووه‌ته‌وه
34
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
كرانەوەی كوردی لە ئێران ،دەرفەت یان مەترسی؟ نووسینی :هاوار بازیان
كۆماری ئیسالمی زۆر پێویستیی ب����ە س���ه‌رق���اڵ���ک���ردن���ی خ����ەڵ����ك و بەتایبەت نەیارانی لە ناوەخۆ و دەرەوەی واڵت هەیە ،ئەگەریش ئێستا ب��ە دەن��گ بابەتێكی وەك كرانەوەی ك��وردی لە ئێران دێت، س��ێ مەبەستی س��ەرەك��ی هەیە.
www.israelkurd.com
بوونی كێشە و گرفتی ناوەخۆی حیزبە كوردییەكانی ئێران ،خەریكە هەلی زێڕێنی سیاسی ئەو هێزانە بەفیڕۆ دەدات و بازنەی چاالكی و كاریگەرییان بەسەر ڕووادوەكان بچووكتر لە جاران دەكاتەوە .بەجۆرێك كە ئەگەر كلیلی سەرخستنی ئامانجەكانی كوردی ڕۆژهەاڵت لە دەستی بۆ نموونە حدك دابێت ،ئەوە الیەنەكانی تر ئامادەن واز لە ئامانجە هاوبەشەكانیان بێنن و ڕێگر بن لە بەردەم سەركەوتنی خواستەكانی گەلێك ئەگەر خۆیان تێیدا بااڵدەست نەبن. بابەتی «گەڕانەوە بۆ ناو ئێران و ئەنجامدانی چاالكی سیاسی» ،چەمكێكی نوێیە كە حزبە كوردییەكانی ڕۆژهەاڵت خەریكە پێی ئاشنا دەبن و سیاسەتی كوردەكانی باكور بە نموونە وەردەگرن ،بەاڵم ڕوانینی جۆراوجۆر و دژبەریان هەیە و لەگەڵ سەرهەڵدانی ئەو بۆچوونە نوێیەی سیاسی ،هەندێك هێز و الیەنی ڕۆژهەاڵتی زۆر بەتووندی ڕەتیان كردەوە. سەركردایەتی حدك تەوەرێكی نوێی سیاسی هێنا گۆڕێ و بەهۆیەوە بۆ یەكەمجار دەرگای دووەمی بەرامبەر كۆماری ئیسالمی كردەوە كە دوور نییە ئەگەر « بێ ڕووخان، مافەكانی كورد لە ئێران چەسپاو بكرێت» و داوای كرد كێشەكانی كورد لەگەڵ سیستمی كۆماری ئیسالمی تەنیا پێوەست بە ڕووخاندن و لەناوبردنی ئەو حكوومەتە نەبێت و ئەگەری تریش هەیە. دەكرێت ئەو پێشهاتە بە قۆناخێكی نوێی لە پێگەیشتنی هزری سیاسی حزبە ڕۆژهەاڵتییەكانی كوردستان بێتە ناسین ،بەاڵم ئایا كۆماری ئیسالمی ئامادەیی وەرگرتن و تێگەیشتنی ئەو پەیامەی هەیە كە نەیارەكانی لەخۆ بگرێت و زمانی گفتوگۆی كراوە بێت؟ یان حیزبەكان پێش كۆماری ئیسالمی كەوتوون؟ سێ ڕێگە چارە بۆ هەر كێشەیەكی لەشێوەی داواكاری سیاسی و تەنانەت كۆمەاڵیەتی هەیە ،یەكەم ،هەردوو الیەنی مەسەلەكە بە لێكگەیشتن و ڕۆشنبیری تەواو و هەستكردن بەبەرژەوەندییە هاوبەشەكان و زانینی سنووری دەسەاڵت و قورسایی خۆیان بەدەنگ كێشەكە دەچن و چارەسەرییەكی مامناوەندی بۆ دەدۆزنەوە كە ئەو شێوازە زیاتر لە واڵتانی گەشەسەندوو و دیموكراتیكدا پێڕەو دەكرێت و دوورە لە چوار واڵتەكەی كوردیان بەسەر دابەش كراوە. ڕێگەی دووەم ،الیەنی بەهێز ئامادەیە بەپێی ویستی خۆی و یەكالیەنە كێشەكە چارە بكات ،بۆ نموونە توركیا كە ئاماژە بەبوونی كورد دەكات بەاڵم تەنیا لە سۆنگەی بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە ئامادەیە بەدەنگ كێشەی كوردەكان بچێت و ئەم ڕێگەیە دواكەوتووترین شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ ویستێكی سیاسییە.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
35
بەاڵم سێیەم ،الیەنی سەرەكی هەر لە بناخەوە بڕوای بە بوونی كێشەكە نییە و ڕەتی دەكاتەوە هیچ جۆرە گرفتێك هەبێت و حاشا دەكات و بەوشێوەیە دەرفەت بۆ خستنەڕووی داواكان نابێت و ئەو شێوەیە دیكتاتۆرانەترین جۆری هەڵسوكەوتە لەگەڵ داخوازییە سیاسییەكانی الیەنێك و كۆماری ئیسالمی ئێستە ئەو شێوەیە پێڕەو دەكات .چونكە كۆماری ئیسالمی كە نەك ئێستە، بگرە لە سەرتاكانی سەركەوتنی شۆڕشی گەالنی ئێران ئامادە بووە بەنهێنی و دوور لە چاوی الیەنی سێیەم تاڕاددەیەكی زۆر سنووردار لەسەر مەسەلەی كورد كار بكات بەاڵم هەركات الیەنی دەرەكی ئاگاداری مەسەلەكە دەبوو، بەرپرسانی كۆماری ئیسالمی بەناوی ناڕەزایەتی سەرجەم گفتوگۆكانیان ڕا دەگرت. واتە ،سەرجەم كاروبارەكانی كۆماری ئیسالمی ڕووكارێ نهێنیان هەیە و بۆ گرتنەبەری سیاسەتێكی ئاشكرا و شەفاف لەگەڵ بەرپرسانی ئەو حكوومەتە هیچ جۆرە متمانەیەك نییە. هێنانەباسی كرانەوەی كوردی لە ئێران لەخۆیدا خراپ نییە ،بەاڵم ڕێكارەكانی جێبەجێكردنی زۆر ئەستەم و دژوارن .ئەوانەی باسی ئەو شێوازە دەكەن زیاتر ،بیرۆكە پێشكەوتووەكانی سیاسی واڵتانی ڕۆژئاوا بە پێوەر وەردەگرن و ئەوانی تر كە ڕەتی دەكەنەوە ،ناوەڕۆكی كۆماری ئیسالمی و ئەزموونەكانیان لەگەڵ ئەو سیستمە وەردەگرن كە حكوومەتێك بووە پڕ لە فێڵ و ناڕاستی و تیرۆر و بێ بەڵێنی. بەدڵنیایەوە حدكا ،حدك و كۆمەڵەكان ناتوانن لەناو سیستمی ئەمڕۆی كۆماری ئیسالمیدا كار بكەن بێ ئەوەی تەواو ملكەچی بەرپرسانی ئەو حكوومەتە نەبن و ئەگەریش سەرجەم داواكارییەكانی كۆماری ئیسالمیان پەسند كرد و چوونە ژێر باری ویستەكانی ئەو حكوومەتە ،ئەوكات دەبن بە ئەحزابێكی تر و مافیان بەسەر ڕابردوویان نامێنێت. * حدك و حدكا ،داوای فدراڵی دەكەن ،لە كاتێكدا كۆماری ئیسالمی تەنانەت بڕوای بە وشەكەش نییە و پێی وایە وشەیەكی «فەرەنگ»ییە و دەبێت لە ئەدەبی سیاسی دەربكرێت. * حدك ،بڕوای بە كوردستانێكی سەربەخۆیە ،لەكاتێكدا كۆماری ئیسالمی هەر بڕوای بە باری سروشتی و جوگرافیای ڕۆژهەاڵتی كوردستانیش نییە. * حدك ،باس لە پێشكەوتنی پێوەندییەكانی لە ئاستی نێودەوڵەتیی دەكات ،لەكاتێكدا ئێران هەموو دنیا وەك دوژمن و نامۆ سەیر دەكات. * حدكا ،سی ساڵە باس لە ڕووخانی «ڕژێمی كۆماری ئیسالمی» دەكات ،لەكاتێكدا ئێران هەڕەشە لە ئەمەریكا و ئیسرائیل دەكات كە بیر لەو دروشمە نەكەنەوە. * كۆمەڵەكان باس لە سوسیالیست دەكەن ،لەكاتێكدا كۆماری ئیسالمی شانازی دەكات لە زانكۆكانیدا لە ئێران ئەو وشەیەی لە سەرجەم سەرچاوەكانی خوێندنی ڕەسمی ال دراوە و بە سەركەوتنێكی شۆڕشی فەرهەنگی ناو دەبات. * كۆمەڵەكان باس لە الدانی ڕۆڵی دین لەناو دەسەاڵت دەكەن ،لە كاتێكدا سەرۆكی كۆماری ئیسالمی بە فەرمی ڕای گەیاند كە «لە خەودا ئیمام مەهدی داوای لێ كردووە دووبارە خۆی بۆ سەرۆكی ئێران هەڵبژێرێتەوە»
36
* كۆمەڵەكان دەخوازن ئایین بۆ مزگەوتی شار و گوندەكان بگەڕێتەوە، لەكاتێكدا كۆماری ئیسالمی شانازی دەكات بەوەی پرۆسەی هەناردنی ئایین بۆ دەرەوەی واڵت و بەتایبەت لە باشووری ئەمەریكا و ئەوروپا و ئەفریقا سەركەوتوو بووە. * حیزبە ئیسالمییە كوردییەكانی ڕۆژهەاڵت ،پێیان وایە كۆماری ئیسالمی جۆرێكی ناڕەوای ئیسالمە و ئەوان جۆری باشتریان الیە ،لەكاتێكدا كۆماری ئیسالمی هەر بڕوای بە موسڵمانبوونی كورد نییە و جارجار بەناچار پێیان دەڵێت «ئەهلی تەسەننون». * حیزبە ئیسالمییەكانی كوردستان لە ڕۆژهەاڵت ،پێیان وایە دەكرێت گفتوگۆیەكی كراوەی ئایینی لەنێوان شیعە و سوننە درووست بكرێت ،لە كاتێكدا ئێران هەر بەالی گفتوگۆی ئاییندا ناڕوات .. .تاد. كۆماری ئیسالمی زۆر پێویستی بە خەریك كردنی خەڵك و بەتایبەت نەیارانی لە ناوەخۆ و دەرەوەی واڵت هەیە و ئەگەریش ئێستە بەدەنگ بابەتێكی وەك كرانەوەی كوردی لە ئێران دێت 3 ،مەبەستی سەرەكی هەیە: .1بۆ كێشەكانی ناوەۆخۆیی و مشتومڕی نێوان بەرپرسانی بااڵ ،كورد وەك كارتی مەترسی بەرز دەكەنەوە و پەیامی «دوژمنی خەوتوو بەئاگا دێنم» ئاراستەی یەكتری دەكەن. .2سەرگەرمكردنی بەشێك لە خەڵكی ناوەخۆ و دەرەوەیە و لەو ڕێگەوە دەستدرێژی دەكاتە سەر دیموكراسی و پێشكەوتنی سیاسی و چەواشەی دەكات. .3ئەگەر هات و نائارامییەكانی تاران كەوتنە كوردستان ،خانەیەك بۆ گفتوگۆ و كەمكردنەوەی خەسارەكانی ناڕەزایەتی خەڵك هەبێت و كوردەكانی ئێران كە تینووی ئازادین پێش ئەوەی بە ئاو بگەن ،كەمێك فێنك بكرێنەوە. پێویستە پێشوازی لە هەر ڕێگەچارەیەكی ئاشتییانە بۆ مەسەلەی كورد لە هەموو پارچەكان بكرێت ،بەاڵم ناكرێت بەبیانووی گەشبینی بۆ داهاتوو پشت لە ئەزموونە تاڵەكانی ڕابردوو بكرێت .چونكە كۆماری ئیسالمی پابەندی هیچ بنەمایەكی دیپلۆماتیك ،یاسای نێودەوڵەتی ،بەهای مرۆیی ،پێوەری ئەخالقی و گوفتێكی سیاسی نییە و كەس ناتوانێت بەرگری لێ بكات. كۆماری ئیسالمی نازانێت ئێستە كاتی سەركوتە یان گفتوگۆ ،ڕێك بكەوێت یان یاخی بێت و تووشی سەر لێشێواوێكی تەواو بووەتەوە و لە بواری سیاسی بۆ دانوستان گونجاو نییە .باشتر وایە حیزبە كوردییەكانی ڕۆژهەاڵت لەسەر ئەزموونە تاڵەكان و خاڵە هاوبەشەكانی وەك دەركردنی بێگانە لە كوردستان ،گەڕاندنەوەی متمانە بە خەڵك ،پێگەیاندنی ڕێبەرایەتییەكی یەكگر و گوێگر بۆ ئەمڕۆ و هێنانە ئارای گوتارێكی بەهێز و هاوبەش كار بكەن و بە ڕوانینێكی دوور لە دەمارگرژی و زانستییانە سەیری ڕووداوەكان و تەنانەت یەكتری بكرێت ،مەرج نییە بەناوی هێنانەئارای ڕێچكەیەكی نوێی سیاسی ،خەڵك و ڕابردوو بە الڕێدا بچێت و زۆر جار بێ سیاسەت دانیشتن لە سیاسەت كردن باشترە.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
کورد و جووله‌ک ه ل ه مێژوودا ماهر عه‌لی/سوید
جینۆسایدی کورد
ئه‌و کاره‌ساتانه‌ی به‌سه‌ر میلله‌ته‌که‌م هاتوو ن وایان لێ کردم بیر له نووسینێکی وا بکه‌مه‌وه و به‌راوردێک له نێوان ئه‌و کاره‌سات و ڕووداوانه‌ی به‌سه‌ر میلله‌تی کورد هاتوون له‌گه‌ڵ ئه‌و کاره‌ساتانه‌ی به‌سه‌ر جووله‌که‌کان هاتوون بکه‌م. جینۆسایدکردنی ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه زۆر پێک ده‌چن بۆیه به پێویستم زانی بیانخه‌مه سه‌ر کاغه‌ز، تا هه‌موو گه‌لی کورد بزانن که ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌ی ئێمه‌یان به‌سه‌ردا به‌ش کراوه زۆر سوودیان له قڕکردنی جووله‌که وه‌رگرتووه بۆ پاکتاوکردنی ئێمه‌ی کورد .ئه‌م واڵتانه تاکو ئێستاش به‌نامۆمان ده‌زانن ،ته‌نانه‌ت به دۆستی خۆشیانمان نازانن . ئه‌م ده‌وڵه‌ته له‌قه‌ی عێراقیش ،که‌ی توانیان و ده‌ستیان هه‌بوو ئه‌وا وه‌کو سه‌دام و هێتله‌ر و شا و ئه‌تاتورکمان لێده‌که‌ن.
جینۆسایدی جووله‌که
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
37
ده‌وڵه‌تی ئیسرئیل له ساڵی 1948دا به ڕه‌سمی دامه‌زرا و ،هه‌ر له‌و ساڵه‌شه‌وه کۆچی جووله‌که له واڵتانی دیه‌وه به‌ره‌و زێدی خۆیان ده‌ستی پێکرد .ئهگهر چاوێک بخشێنین به مێژوودا ،بۆمان ده‌رده‌که‌وێت که چه‌ند غه‌در له‌و میلله‌ته به‌سته‌زمانه کراوه .له‌سه‌رده‌می‌هێتله‌ر و نازییه‌کاندا و له‌ساڵه‌کانی 30ه‌کانه‌وه ،پاکتاو کردنی ڕه‌گه‌زی جووله‌که ده‌ستی پێکردووه و له دوای ده‌ستپێکی شه‌ڕی جیهانی دوهه‌میشه‌وه ،به ئاگر و ئاسن سه‌رکوتیان کردوون و به ملیۆن خه‌ڵکیان لێ کوشتوون و سوتاندوون .له واڵته‌کانی ئه‌وروپادا و به‌تایبه‌تی له پۆڵۆنیا کووره‌ی مرۆڤ سوتاندنیان بۆ ئاماده‌کردوون و به نێرینه و مێینه‌وه به منداڵ و گه‌وره‌وه سوتاندویانن ،ئه‌م کرداره‌ش به ناوی هۆلۆکۆسته‌وه ناو نرا .له هه‌ر شوێنێک جووله‌که‌یه‌کیان گرتبێت به‌بێ دادگای کردنی کوشتویانه ،نازیه‌کان کۆاڵن به کۆاڵن و ماڵ به ماڵ ده‌گه‌ڕان به داویاندا .هێتله‌ر پێش ئه‌وه‌ی شه‌ڕی جیهان بکات، شه‌ڕی جووله‌که‌ی کرد و قڕی کردن ،له‌یه‌کێ له وتاره‌کانیدا ده‌ڵێ :گرنگ نییه ئهگهر شۆڕشه‌که‌شم سه‌رنه‌که‌وێت گرنگ ئه‌وه‌یه من واڵته‌که‌م له جووله‌که پاکرده‌وه ،له‌و کاته‌شدا یه‌ک واڵتی ئیسالمی ده‌نگی لێوه نه‌هات، له زۆرینه‌ی واڵتانی ئیسالمیشدا ئازار و ئه‌شکه‌نجه دراون ،ئاخر خۆ ئیسالم باش ده‌زانێت که دینی جووله‌که‌ش وه‌ک هه‌موو دینه‌کانی تر له ئاسمانێ ڕا هاتۆته خواره‌وه بۆ حه‌زره‌تی مووسا .له‌و کاته‌وه ڕه‌وی جووله‌که بۆ واڵته‌که‌یان که (ئیسرائیل)ه ده‌ستی پێ کردووه و به هه‌موو شێوه‌یه‌ک یارمه‌تی وکۆمه‌کی واڵته‌که‌یان ده‌که‌ن بۆ مانه‌وه و به‌رده‌وام بوونی .ئهگهر سه‌رنجێکی ورد بده‌یته کاره‌ساته‌کان ،ده‌بینین لێکچوونێک هه‌یه له شێوازی قڕکردنی کورد و جووله‌که‌دا. له‌سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی عوسمانی و خه‌الفه‌تی ئیسالمدا و پێش ئه‌وانیش، کورد به‌ناوی ئیسالمه‌وه له ناو میلله‌تی تورکدا توێنرانه‌وه و هه‌رچی بیری نه‌ته‌وه‌ییه له مێشکیاندا ده‌ریان هاویشت ،به‌وه‌ی که هه‌موومان ئیسالمین و له به‌رده‌می خودادا یه‌کین و جیاوازیمان نییه ،کوردیش میلله‌تێکی هه‌ژار و بێ پشتیوان بوون .له دوای هاتنی که‌مال ئه‌تاتورکیشه‌وه، که‌مالیزم بووه به‌ردی بناغه‌ی توانه‌وه و له ناوبردنی کورد .زمان و کلتور و جل و به‌رگی کوردی قه‌ده‌غه‌کرا ،ده‌ستوورێکی سه‌ربازی دانا و هه‌رچیش دژ بوایه ده‌کوژرا ،به‌پێی ده‌ستووریش تورکیا یه‌ک میلله‌ته و ئه‌ویش تورکه ،کوردیشیان به تورکی شاخاوی ناوزه‌ندکرد .که‌مالیسته‌کان هه‌روه‌کو نازیه‌کان بیریان ده‌کرده‌وه و ده‌رسیان له‌وانیش وه‌رگرتبوو ،چونکه که‌مال ئه‌تاتورک یه‌کێ بوو له ئه‌فسه‌رانی ده‌وڵتی عوسمانی که هاوپه‌یمانی ئه‌ڵمانیای هێتله‌ری بوو. بێبه‌ش کردنی زیاتر له 10ملیۆن کورد له‌و سه‌رده‌مه‌‌دا له زمان و کلتور و خاک و نیشتیمان و هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی و تواندنه‌وه‌ی له ناو تورکدا، هه‌روه‌کو سوتاندن و له ناوبردنی جووله‌که وایه له سه‌رده‌می هێتله‌ردا و نازییکان. ئه‌وه‌تا هه‌تا ئێستاش کورد له باکوری کوردستان نه‌یتوانیوه له‌و نه‌هامه‌تییه ڕزگاری ببێت ،ته‌نانه‌ت ناوی کوردیشیان قه‌ده‌غه‌کرد و تائێستاش ناو و پاشناوه‌کانیشیان تورکیه .
38
ته‌نانه‌ت له به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیشدا ناوی هه‌موو شار و شارۆچکه و دێهاته‌کانیشیان گۆڕیوه بۆ ناوی تورکی . له ئێرانی سه‌فه‌ویه‌وه بۆ حوکمی ڕه‌زا شا و کوڕه‌که‌ی ،به هه‌مان شێوه کوردیان ده‌فه‌وتان و له ناویان ده‌بردن .کێ ده‌ی وێرا باسی کورد و کوردبوونی خۆی بکات ،به هازاران کوردیان ڕاگوێزا و له ناویان بردن ،له هه‌ر ماڵێکدا یه‌ک به‌سه‌ر یه‌که‌وه جاسووس بوون و خه‌به‌ریان له یه‌کتر ده‌دا .ته‌نانه‌ت وایان له‌وخه‌ڵکه کردبوو له ناو ماڵه‌کانیشدا نه‌یان ده‌وێرا به‌کوردی قسه‌بکه‌ن .باسی کوردایه‌تی بڤه بوو ،خۆ ئهگهر خه‌به‌رێک له‌یه‌کێ بداریه ئه‌وا ئه‌و که‌سه‌یان له‌به‌رده‌می دانیشتوانی شاره‌که یان شارۆچکه‌که‌دا ڕیشه‌کێش ده‌کرد (به‌هۆی ئه‌سپێکه‌وه یان گا جوتێکه‌وه ،سه‌ریان له الشه‌که‌ی جیا ده‌کرایه‌وه) ،یان ده‌خرانه چینی دیواره‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵک چاوترسێن بکه‌ن و نه‌وێرن باسی کورد بوونی خۆیان بکه‌ن .له دوای ڕوخانی ڕژێمی شاهنشاوه ،جه‌مهوری ئیسالمی هاتنه سه‌ر ته‌ختی شاهنشا و ئه‌مجاره به ناوی ئیسالمه‌وه و به‌جۆرێکی دی که‌وتنه‌وه گیانی هاوواڵتیانی کوردستانی ڕۆژهه‌اڵت و تا هه‌نووکه به‌رده‌وامه و ڕۆژانه ئه‌مانیش به ئاگر و ئاسن وه‌اڵمی داخوازیه‌کانی کورد ده‌ده‌نه‌وه .چه‌نده‌ها الو و کچی کوردیان بێسه‌ر و شوێن کردووه یان له سێداره دراون. بێینه سه‌ر ڕۆژئاوای بچووک ،ئه‌مانیش به هه‌مان شێوه گیانی کوردیان ڕیشه‌کێش کردووه و نه‌یان هێشتووه سه‌رهه‌ڵبده‌ن .هه‌تاکو ئێستاش کورد له‌وێ خاوه‌نی ناسنامه‌ی خۆی نییه و پێی ناڵێن کورد .له باشووری کوردستانیش هه‌روه‌ک و جووله‌که‌کان به چه‌نده‌ها شێواز له ناویان بردوون و جینۆساید کراوون و له سه‌ر ماڵ و حاڵی خۆیان ڕاگوێزراون و دوورخراونه‌ته‌وه و به زۆره‌ملی له ئۆردوگا زۆره‌ملیه‌کاندا نیشته‌جێیان کردوون .هه‌زاران الدێ و شارۆچکه‌یان له‌گه‌ڵ زه‌وی ته‌خت کردووه و سه‌دان هه‌زار مرۆڤی کوردیان به ژن و منداڵ و پیاوه‌وه زینده به‌چاڵ کردووه و ،ته‌نانه‌ت به ناوی ئایه‌تێکی قورئانی پیرۆزه‌وه که سوره‌تی ئه‌نفاله، ئه‌نفال کراون و تاکو ئێستاش الشه‌کانیان دیار نی یه و له گۆڕه به کۆمه‌ڵه‌کاندا ئێسک و پروسکیان ده‌دۆزرێته‌وه .هه‌موو کوردستانیان کیمیا باران کردووه و هه‌تا ئێستاش هه‌زاران کورد پێوه‌‌ی ده‌ناڵێنن .ئه‌مڕۆ زۆرینه‌ی کورد موسوڵمانه و خواو پێغه‌مبه‌ری ئیسالم ده‌په‌رستن ،که‌چی هه‌تاکو ئه‌مڕۆش به ئیسرائیلی دووه‌م ناوزه‌ندیان کردووین .زۆربه‌ی واڵتانی عاره‌بی باڵوێزخانه‌ی ئیسرائیلی تیایه ،وه‌لێ بۆ ئێمه‌ی کورد بڤه‌یه که دۆستی میلله‌تی جووله‌که‌ش بین. کاتی ئه‌وه هاتووه کورد بۆخۆی به دوای مێژووی خۆیدا بگه‌ڕێ و بخوێنێته‌وه تا ڕاستیه‌کانی خۆی بدۆزێته‌وه ،تێبگات چۆن مێژووه‌که‌شمان شێوێندراوه و ده‌ستیان ناوه‌ته بیینمان و ته‌نانه‌ت وه‌کو ئاژه‌ڵ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ کراوه .هه‌ر نه‌بێ با ده‌رسێک له مێژووی جووله‌که وه‌ربگرین بۆ پاراستنی گه‌ل و خاکه‌که‌مان و درووست کردنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی سه‌ربه‌خۆ و ئازاد.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
كێ لە پشت راگرتنی پڕۆسەی ئاڵوگۆڕی دیلەكانی فەڵەستین و ئیسرائیلە؟ ئێران گوشاری خستووەتە سەر حەماس تا لە ئاڵوگۆرکردنی شالیت و دیلە فەڵەستینیەکان پاشگەز بێتەوە نووسینی :یاكوف كاتز سەرچاوە :رۆژنامەی ئۆرشه‌لیم پۆست
بێگومان کێشەی فەڵەستین و ئیسرائیل ،کێشەیەکی ئەوەندە ئاڵۆز نییە بەقەد ئەوەی راگەیاندنە عەرەبەكان باسی دەکەن .من نامەوێ لەم ئان و ساتەدا خۆم لە بابەتێکی ئاوەها بدەم ،ئەوەندەی باسی بابەتەکەی خۆمان دەکەین. سێ ساڵ لەمەوبەر لە پێکدادانێکدا رێکخراوی حەماس سەربازێکی ئیسرائیلی بە ناوی (گێلعاد شالیت)ی بە دیل گرت ،لەو کاتەوە هیزە سەربازییەکانی ئیسرائیل بەردەوام هێرشی جۆراوجۆریان بۆ سەر ناوچەکانی سەر بە بزوتنەوەی حەماس دەکرد بۆ ئەوەی زانیاری لەسەر شالیت پەیدا بكەن ،به‌اڵم هەوڵەکان بەبێ ئەنجام بوون. سەرەنجام بە هەوڵی چەند دەوڵەتێک دەست بە دانوستان کرا، ئیسرائیل لەسەر گۆڕینەوەی دیلەكەیان ،گێلعاد شالیت ،بەرامبەر بە دەیان کادیری دەستگیرکراوی رێکخراوی حه‌ماسی فەڵه‌ستینی دەستپێشخەری کرد .دوای چەندین دانیشتن و کۆبوونەوەی چەند قۆڵی و نزیکبوونەوە لە گۆڕینەوەی دیلەکان ،لە ناکاو رێکخراوەی حەماس پاشگەزبوونەوەی خۆیان لە گۆڕینەوەی دیلەکان راگه‌یاند و دەگوترێت لە الیەن ئێرانەوە مۆڵەتیان پێ نەدراوە.
www.israelkurd.com
ئێران بە حەماسی راگەیاند كە لەو كارەدا پەلە نەكات بە بڕوای ئێران هەتا ئیسرائیل لە چاوەڕوانیدا بێت ئه‌وا زیاتر ملکه‌چی داواکانی حه‌ماس ده‌بێت ،درێژکردنەوەی کات لە بەرژەوەندی حەماس دایە ،مەبەستی ئێران لەو كارە ئەوەیە كە قورسایی خۆی لە ناوچەكەدا بپارێزێت .بە واتایەكی تر بەبێ ئێران هیچ پێشکەوتنێک بەدی نایەت ،هەتا بە ئاسایشی ئیسرائیلیشەوە ،ئەوەش بەو واتایە دێت كە ئێران خۆی لەو بابەتە هەڵقورتاندووە و داواکارییەکانی ئێران پێشتریش داواکراو بووە لە الیەن دەسااڵتداریەتی فەڵەستینەوە. کەچی داواکانی حەماس دەبینین ،لە ناو خودی خۆیاندا دوو بەرەی جیاواز دروست بووە ،بەشێکیان لەو باوەڕەدان هاریکاری ئێران لەو کاتەدا گرنگ نەبێت و بەپیچەوانەشەوە هەڵسەنگاندنەکان وادەری دەخەن حەماس بوونەتە دوو بەرە بەشێک لە بەر پرسەکانی ناوەندی لە شاری غەزە ،وە بەشەکەی تر لە شاری دیمەشق بە سەرۆکایەتی خالید مەشعەل ،لەسەر گۆڕینەوەی دیلەکانن. ی ی سیاسی ی مه‌كته‌ب مانگی رابردوو خالید مه‌شعه‌ل به‌رپرس بەسەرۆکایەتی وەفدێک سەردانی ئیرانیان کرد ،لە دیداریان لەگەڵ ی ی ئیسالمیی ئێران ی شۆڕش هەریەک عه‌لی خامه‌نه‌ئی گه‌وره ڕێبه‌ر وسەرۆک کۆماری ئێران مەحمود ئەحمەدی نەژاد ،کێشەی «گێلعاد شالیت»ی ئیسرائیلی یەکێک بووە لە خاڵە سەرەکیەکانی وتووێژی نێوانیان ،وە تاوتوێی تەواوی باسەکەیان کردووە ،ئەوەش بەپێی سەرچاوە نافەرمیەکان کە باڵو کرایەوە. بەرپرسانی حەماس لە غەزە هەست بەوە دەکەن لەالیەن کەس وکاری
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
39
دیلە دەست گیرکراوەکانەوە ،گوشاریان دەخرێتە سەر ،هەموویان بە کرد کە لە کۆتایی گەیشتن بە بنبەستی وتووێژەکاندا بوو ئیسرائیل گەراوەتوە خاڵی بنەڕەتی .ئەو گوتی ئەوە داب ونەریتی ئیسرائیلە پەرۆشن بۆ ئاڵوگۆڕکردنی دەست بەسەره‌کان. هەرچۆنێک بێت کاربەدەستانی مەکتەبی سیاسی بە رێبەرایەتی هەرکاتێک ئێمە نزیک دەبینەوە لە رێکەوتن ئەوان دەگەرێنەوە بۆ خالید مەشعەل ،لە وێ نین هه‌تا گوشاری سروشتی خەڵکیان بکخرێتە سەرەتای کێشەکە ،لەگەڵ ئەوەشدا ئەو گوتی تەنها رای تایبەتی خۆیەتی نەوەک رای بزوتنەوەکەی و گوتی بۆ گەیشتن بە کۆتای سەر تا رازی بن بە ئاڵوگۆڕکردنی ئەو دیالنە. هەر وەک ئاشکرا بوو ئێران گوشاری خستووەتە سەر بزوتنەوەی گرفتەکان بەردەوامی بە گفتوگۆکان دینین تا سەر ئەنجامی گۆرینەوەی حەماس تا لە ئاڵوگۆرکردنی شالیت و دیلە فەڵەستینیەکان پاشگەز شالیت بەرانبەر بەدیلە فەڵەستینیەکان. که‌وا بێت ده‌رکه‌وت ئێران گوشاری خستووەت ه سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی بێتەوە چەند رۆژێک لەمەوبەر بەپرسێکی دەزگای نهێنی ئەڵمانیا هەوڵی دا حه‌ماس و باڵی خالید مه‌شعه‌ل تا پاشگه‌ز ببنه‌و‌ه له ڕێکه‌تنامه‌که‌یان لەو کاتەوەی سەردانی شاری غەزەی کرد ،ئەو بەربەستە تێک بشکینێ که تایبه‌ت به ئاڵوگۆڕکردنی گیراوه‌کان بوو. و وا مەزندەی دەکرد وەاڵمیکی ئەرێنی لە گەورە بەرپرسانی شاری غەزە بەدەست بێنێ کە هەروەک بڕیاری لێدرابوو. وەرگێرانی :بارزان ابراهیم سەرەنجام سەردانی ئەو وەفدە ئەوەند‌ه بە ناروونی کۆتای پێهات کە بەمەزندەی هیچ الیەک نەبوو ،کاربەدەستێکی بزوتنەوەی حەماس لە دیمەشقەوە بۆ رۆژنامەیەکی چاپی لەندەن ئیسرائیل بەوە تۆمەتبار
خه‌ڵکی ئیسرائیل داوای گه‌ڕاندنه‌وه‌ی گیلعاد ده‌که‌ن
40
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
د ۆ س ییە
دۆستایەتیی كورد و جوولەكە ئا :بینیامین مه‌حموود حه‌سه‌ن
گۆڤ����اری ئیس����رائیل-كورد ل����ە چوارچێوەی زیاتر ناس����اندن و نزیكبوونەوە ل����ە ژیانی كوردەكان لە ئۆرش����ەلیم، دۆس����ییەیەكی تایبەت بە «دۆس����تایەتیی كورد و جوولەكە» دەكاتەوە و لە هەر ژمارەی گۆڤارەكەماندا ،هەوڵ ده‌ده‌ین لەگەڵ رۆش����نبیر و سیاس����ەتڤان و نووس����ەر و هونەرمەندان و رۆژنامەنووس����ەكانی ك����وردی جوولەكە لە ئیس����رائیل لەس����ەر تیڕۆانین و كولت����ووری جوولەکه و هەروەها بیروبۆچوونی نووس����ەر و رۆژنامەنووس����ان و سیاسەتڤانه ئیسرائیلییه‌کان له‌مه‌ڕ دۆزی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستاندا بخاتە روو.
گۆران جاندان:
هه‌موو به‌ڵگه مێژووییه‌کان باس له تێکه‌اڵویی کولتوریی کورد و جووله‌ک ه ده‌که‌ن گۆران جاندان ساڵی 1959لە ئامەد له‌دایک بوو .خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە ئامەد تەواو كرد و دواتر ساڵێك لە زانكۆی خوێندنی زمانە بیانییەكاندا گرامێری زمانی ئینگلیزی خوێند .گۆران لە دوای 20ساڵیدا لە سوێد ژیان دەكات و سێ منداڵی هەیە؛ بارزان ،ئەوین و ئەمیل هابێل. گۆران جاندان ساڵی 1986لە دامەزراوەیەكی رۆژنامەوانیی بە ناوبانگ و ئاژانسی كوردیی كوردستان پرێسدا لە ستۆكهۆڵم كاری كردووە .ساڵی 1989لەگەڵ چەند هاوڕێیەكی واڵتپارێزیدا لە ئەڵمانیا ،بوو بە بەڕێوەبەری نووسوونی « »Halk Gerçegiكە لە ئیستانبول دەردەچوو .لە پێداچوونەوەی بەشی كوردیی رۆژنامەی بەرخۆداندا كاری كردووە .هەروەها ساڵی 1988لەگەڵ هاوڕێكانی خۆی كە ئێستا چەند كەسێكیان شەهید بوونه ،گوڤاری یەكیەتیی رۆناكبیری واڵتپارێز كوردستان كە ناوی «رەوسەنە» بوو لە ئەڵمانیا دەریانخست ،ئەو لە سێ كەسەكەی دەستەی پێداچوونەوە و سەرەكی بوو .لە زانكۆی ئۆپسالیا لە سوێد ،دوو ساڵ كوردی سۆرانی و فارسی خوێند .لە زانكۆی ستۆكهۆڵم لە خویندگەی ماموستایەتی بەشی كوردی تەواو كرد و لە قوتابخانەی سوێد حەوت ساڵ ئیشی ماموستایەتیی زمانی كوردی كرد .هەروەها لە كاتی هێرشی دەوڵەتی سوێد بۆ سەر خەباتی رزگاری كوردستان دا ئەو لە گەڵ كۆمەڵەی Kurdernas Vannerدوستایەتی كوردەكان گوڤاریك هەر بەم ناوە بە سوێدی دەركرد.
www.israelkurd.com
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
41
ئیستا ئیشی وەرگیران لە هەر چوار كاناڵی تەلەڤزیۆنی سوێددا دەكات و بۆ رێكخستنی كتیبخانەی سوێد بە ناوی BTJوەك پسپۆر گرامێری كوردی ئیش دەكات .گۆران جاندان لە بواری رۆژنامەوانیدا زۆر نووسراو و كتیبی مندااڵنی و وەرگێڕانی بە زمانی كوردی كردووە .دوو نموونە لەو كتیبانە «توڵە كردنەوەی مێروولەكان» كە لە فارسی وەرگڕادوە و «عەالئەددین و قۆری ئەفسوناوی» كە لە سوێدی وەرگێڕانی سه‌ر كوردی كردووە .هەروەها لە چیروكی فۆلكلۆری كوردیدا« ،ساحمەران»ی ئامادە و چاپ كردووە .پاشان چیرۆكی ساحمەران بە كوردی سۆرانی و سوێدی و بە زمانی كااڵنی چاپ و باڵو كردووەتەوە .گۆران جاندار ساڵی 2007وەقف و كتیبخانە و مۆزەخانە كوردی دامەزراند .جاندان بەرێوەبەری كتێبخانە و مۆزەخانەی كوردیی لە ستۆكهۆڵمە. ئیسرائیل-كورد :ئیوە زیاتر لە نێو ئەرشیڤ و كتێبدان، سەرچاوەكانی بەر دەستی جەنابت ،دوستایەتیی كورد و جوولەكە چون دەنرخینن؟ ئیوە بۆ خۆتان بیر و راتان چونە؟
گۆران جاندان :بێ گۆمان دوستایەتیی دوو میللەتی كون و دراوسێ شتێكی تایبەتە .گەلی كورد و جوولەكە لە كونەوە لە رۆژهەاڵتی ناوین لە ناو یەكتریدا هەموو كات ژیانیان كردووە .میژوی پەیوەندی هەر دوو گەالن زۆر كۆنە وەك گەل و میللەتێك .جوولەكەیی ،كە لە بەڵگە میژوییەكاندا پییان دەڵێن بنگەی ئیسرائیل لە رۆژگاری كون و دیرۆكی لە سەر ئەرزی فەلەستین ژیانیان كردووە .بەاڵم كاتیك مرۆڤ لە بنەمای ئایینەكان دەڕوانێت .دینی جوولەكە (موسایی) لە ناو میللەتی كوردیش باڵو بۆتەوە ،لە میژوو هەموو كات ژمارەیەك گەورەی جوولەكەی كورد لە سەر خاكی كوردستان ژیانیان كردووە و هەر بەم بۆنەوە تیكەاڵویكی نیزیك كەلتووری لە نیوان كورد و جوولەكە دا هەبووە .لەبەر ئەوەشە كە ئەمرۆش لەسەرخاكی ئیسرائیل بەسەدان هەزار كورد دەژین .ئەو تێكەاڵوییە لە بەڵگەی میژویی بیسراون و گونجاندراون .ژیانی جولەكان لە ئیسرائیل هەموو كات خوش و گەش بووە هەتا ئیسالمیزم و پاشان توركیزم دروست بوون .ئەو دوو رۆداوە كۆتاییان بەو دوستاییەتییە هیناوە .لەسەرەتادا ناحەقیەكی گەورە لەسەر خەڵكی جوولەكە
جاندان ل ه ناو کتێبخانه‌که‌یدا
42
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com
كراوە .كاتیك منداڵ بووم چیروكی زۆر ترسێنەر لەسەر جوولەكەكان لە ئامەدی دەگوتران و هەبوون .بۆ نموونە دەیانگوت كە لە ماڵی جوولەكەكان النكەیەكی ئاسن هەیە كە بە سیخ و دڕك دروست كراوە ،جوولەكەكان مندااڵنی موسلمان دەدزن و دەیانخەنە ئەو النكەیە و خوینی ئەو مندااڵنە دەمژن و دەیخۆن ،ئەو چیروكانە هه‌تا ئیستاش هەر ماون. ئیسرائیل-كورد :باسی ئەو دوستایەتییانە زۆر ناكرێت، ئێمە دەتوانین چی بكەین كە ئەو بابه‌ته ئاشكرایانه وه‌بیر بهێنینه‌وه؟ گۆران جاندان :لەسەر ئەو باسە ،من 22ساڵ لەمەو پێش من لە كۆبونەوەیەكی كورده‌کاندا گوتم كە پێویستە دوستایەتی خۆمان لە خەڵكی جوولەكە لە سەرەتاوە دابڕژینەوە .ئەو كات زۆر هیرشی توند و تێژ لەسەر ئەو قسانەی من كران .من ئیستاش هەر لەو بیرو باوەرەیدا ماوم كە ئێمە دەبێت لە الیەكییەوە دەست پێ بكەین و لە دەرفەتەكانی پێشماندا پەیوەندی و دوستایەتی خۆمان پێشكیشی گەڵی جوولەكە بكەین .بێگۆمان خەڵكی كورد ئەمرۆش لە ژیر زڵم و زۆری داگیركەراندان و پێویستە دەوڵەتی ئیسرائیلیش بە ناوی خەڵکی جوولەكە چەند هەنگاوی دۆستایەتی بهاوێت .دەبێ ئامادە بین دەستی دوستایەتی درێژی ئەوان بكەین .نەك وەك كاتی پیشتر كە پەیوەندیكان یەك الیانە بوون و دواتریش رووی خۆیانیان لێ بگەرینەوە. ئیسرائیل-كورد :ئێمە دەزانین كە خەباتی نووسینتان هەیە ،لە بواری جوولەكەكان ئیشتان كردووە یان نا؟ گۆران جاندان :بەداخەوە كە نووسین یان لیكۆڵینەوەی من لەسەر جوولەكەكان نییە ،بەاڵم من بە نیازم كە لە كاتیكی نیزیكدا سەردانی ئیسرائیل بكەم و لە ناو كوردی ئیسرائیل دا جەولە بكەم .دەڵێن كە ژمارەی كوردەكانی ئیسرائیل دەگاتە 200هەزار كەس .بەو مەبەستەش من پەیوەندیم بە بالیوزخانەی ئیسرائیل كردووە و ئەوانم ئاگادار كردووە بۆ سەفەرەكەم .هەر بەم مەبەستەش
www.israelkurd.com
دەمهەوەی پرۆژەیەكی كولتووری دەست پێبكەم. ئیسرائیل-كورد :نزیكەی 200هەزار كورد لە ئیسرائیل دەژین .ئەو سەرچاوانەی لەبەردەستاندان لەسەر ئەو رێژەیە دەڵێن چی؟ رۆانگەی ئەوان لەسەر كوردستان چییە؟ گۆران جاندان :ئەو سەرچاوانە هەن ،لە ناو الپەرەكانی چەند لیكوڵینەوەدا هەیە كە ئی سااڵنی دواییە .ئەویش باسی ساڵی پێشووی كردووە و رێژەكەی بە 150هەزار كەس ناو بردووە .ئیستا پشتی دە سااڵن مسۆگەرە ژمارەی دانیشتووانی كورد له ئیسرائیل بەرەو زۆربوون رۆیشتەوە. ئیسرائیل-كورد :بەشیكی تایبەت لە نیو ئەرشیڤەكانی ئیوەدا لەسەر جوولەكەكان هەیە یان نا؟ گۆران جاندان :بەڵی چەند نموونەەیەك هەیە .ئەویش بە پیتی عیبری نووسراوە .ئیمە هیوادارین كە باشتر لەو بەڵگانە بەدەست بخەین. ئیسرائیل-كورد :بۆ چی دوستایەتی ئەو دوو گەالنە گرینگە؟ گۆران جاندان :زۆر گرینگە ،لەبەر ئەوەی هەر دوو گەل له كاتێكی مێژووییدا تیكەاڵوی یەكتر بوونە .ئیستاش كە جیرانی یەكترن و لە یەك هەرێم ژیان دەكەن .بەاڵم دوستایەتی گەالن تەنیا شتیكی سروشتی نییە و بۆ ئاشتی و پیشكەوتنی دوستایەتی هەنگاویكی زۆر گرینگە. لە الیەكی دیكەوە هەر چوار پارچەی كوردستان لە الیەن چوار دەوڵەتی ئیسالمییەوە داگیر كراون .كە زۆربەی ئەو دەوڵەتە داگیركەرانە دژایەتی میللەتی جوولەكەیان كردووە و دەكەن .دوو پارچەی كوردستان لە الیەن عەرەبی بەعسی داگیر كراون .ئیستاش یەكێك لەو پارچانە هەر لەبن دەستی بەعسییەكاندایە .بەعسییەكان دژبەری یەكەمن لەبەرامبەر جوولەكەكانەوە .لەبەر ئەو هوکارانە پێویستە كورد و جوولەكە لەسەر دوستایەتییەكی زانستی و نوێ بیر بكەنەوە.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
43
ئیسرائیل-کورد و هه‌ڕه‌ش ه ناوخۆیی و هه‌رێمییه‌کان
ماوەیەكە هەندێك كەس و دەزگا كەوتوونەتە باس و خواسی ئەوەی كە كار بۆ داخستنی گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» بكرێت ،یان دەیانەوێ ئاستەنگی و لەمپەر لە بەردەم دەرچوونی گۆڤارەكە دروست بكەن و هەندێكی تریش وەك عەرەب و تورك و فارسەكان ،بیر دەكەنەوە و پێمان دەڵێن كە نابێ لەگەڵ رۆڵەكانی نەتەوەكەمان لە واڵتی ئیسرائیل پەیوەندی و هاتوچۆ و دیالۆگمان هەبێت، لە كاتێكدا ئەوانەش بەشێك لە نەتەوەی كوردن كە لە قۆناغێكدا بە زۆر كۆچیان پێ كراوە و لە ژێر هەڕەشە و كوشتندا بوونە كەچی ئێستاش ئامادەن ئەگەر گرێنتی ژیانیان هەبێت ،دووبارە بگەڕەێنەوە بۆ نیشتیمانی خۆیان و لە پاڵ هەموو ئایینەكانی تری كورد لە كوردستان بە ئاشتی بژین.
44
مخابن ئەو هەڵویست و بیركردنەوەی هەندێ كەس و الیەن و گرووپ كە ماوەیەكە كەوتوونەتە تۆمەتهەڵبەستن و دژایەتیی ناهەقانەی گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» و ستافەكەشی لە بەرژەوەندی هیچ كەسدا نییە ،تەنیا و تەنیا بۆ ئەوەی دڵی دراوسێكان و چەند كەس رازی بكەن ،تومەت دەخەنە پاڵ ئێمە و گۆڤارەكە. ئەو تومەت و قسە و قسەڵۆكانە لە سەرەتای دەرچوونی یەكەم ژمارەی گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد»ەوە تا ئێستا بەردەوامن و رۆژانە لێرە و لەوێ دووبارە دەكرێنەوە كە ئەم گۆڤارە لە ئیسرائیل و دەزگای «مۆساد» پارەیەكی زۆر وەردەگرێت یا وەك هەندێك لە لێكدانەوەی واڵتانی داگیركەری كوردستان كە پێان وایە دەرچوونی گۆڤاری «ئیسرائیل –كورد» ،سەرەتای بەسەهیۆنیزمكردنی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و كوردستانە. لێرەدا دووبارەی دەكەینەوە بۆ ئەوانە و هەموو ئەوانی تریش كە گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» ،هەڵقواڵوی بیر و هزری خاوەن ئیمتیاز و هەموو دۆست و ستافەكەیەتی و دڵنیاشتان دەكەینەوە نە ئیسرائیل و نە هیچ دەوڵەت و دەزگایەك لە پشت دەركردنی ئەم گۆڤارەوە نین و «تەحەدا»ش دەكەین ئەگەر كەس یان الیەنێك هەبێت یارمەتیی دابین و پارەی دابێ بە ئێمە. لە الیەكی تریشەوە گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» ،گۆڤارێكی سیاسی و رۆشنبیریی بیاڵنە و دەهۆڵكوت و زوڕناژەنی هیچ دەوڵەت و دەزگایەك نییە و ناشبێت و خۆشی لە هیچ ملمالنێ و شەڕەقسەی حیزب و شەڕی راگەیاندنەكان نادات ،هەروەها الیەنگریی لە هیچ هێز و حیزبێكی سیاسیی دیاریكراو لە مەیدانەكەدا ناكات ،بە پێچەوانەوە ئامانج و ستراتیژیی كاری گۆڤارەكەمان زیاتر بۆ دروستكردنی پەیوەندییەكی بەهێزی سیاسی و رۆشنبیرییە لەگەڵ جوولەكە كوردەكان لە واڵتی ئێسرائیل كە ژمارەیان نزیكەی 200هەزار كەسە ،رەنگدانەوەی بۆچوون و بیركردنەوەی برا كوردەكانمان لە ئیسرائیل و پاراستنی زمانی دایك و داب و نەریت و فۆلكلۆری رەسەنی كوردییە و لەسەر ئاستی كوردستانیش دروستكردنی لۆبییەكی بەهێزی كوردییە لە ناوخۆی ئیسرائیل بۆ پشتگێریكردن لە دۆزی رەوای نەتەوەی كورد لە چوار پارچەی كوردستان و لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. لێرەدا ئێمە لە گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» ،بە هەموو ئەوانە دەڵێین كە لە سەرەتادا ئاماژەمان پێ دان و هەر جارەی بە مەسەلە و بیانوویەك دەیانەوێت ڕێگەمان لێ بگرن و ببنە لەمپەر لە پێش دەرچوونی گۆڤارەكەمان ،كەس ناتوانی ڕێگەمان لێ بگرێت جگە لە یاسا ،وەك بزانم ئێمەش هیچ سەرپێچییەكی یاساییمان نەكردووە و لە داهاتووشدا هەوڵ دەدەین هیچ هەڵەیەك نەكەین. هەموو الیەكیش دڵنیا دەكەینەوە كە گۆڤاری «ئیسرائیل-كورد» بە هیمەت و دڵسۆزی و پشتگیریی خاوەن ئیمتیاز و هەموو دۆست و هاوكارانی لە كوردستان و دەرەوی كوردستان بەردەوام دەبێت و خۆشمان بە دۆست و هەڤاڵی هەموو خاوەن قەڵەم و میدیاكان و رۆژنامەنووسان و نووسەران دەزانێن .بۆیە لە كۆتاییدا دووبارەی دەكەمەوە كە نە لە هەڕەشە و نە لە چاوسووركردنەوەی هیچ كەس و دەزگایەك دەترسین و نە لە گەیاندنی پەیامی راستگۆیی و باڵوكردنەوەی مێژووی پەیوەندییەكان لە ڕابردوودا پاشگەز دەبینەوە و ئەوەی ئێمەش تا ئێستا باڵومان كردووەتەوە لێكدانەوە و بۆچوونی ئەو كەسانە بوو كە لە نزیكەوە لە ناو رووداوەكاندا بوونە و ئەگەر كەس و الیەنێك رەخنەی هەیە ،ئێمە ئامادەین بەپێی ئەخالق و پرەنسیپەكانی كاری راگەیاندن بۆچوون و لێكدانەوەكانی ئەوانیش باڵو بكەینەوە و چۆن ئەركی ئێمە لە رووی كاری میدیایی گەیاندنی پەیامی ئەو كەسانە بوو كە لە نزیكەوە لە ناو ئەو مێژوویەدا بوونە .لە كاری خۆماندا نابینە پاشكۆی هیچ كەس و واڵتێك ،تەنیا پەیامی ئێمە راستی و راستگۆیی و باڵوكردنەوەی خۆشەویستی و پێكەوەژیانی ئایینی و ئاشتی و دیموكراسییەتە.
ژمار ه - 8ژانیوەری 2010
www.israelkurd.com