ER KURI
NEW YORK • PENNSYLVANIA • CONNECTICUT • NEW JERSEY • MASSACHUSETTS
P L U S
P O L I S H NUMER 1040 (1340)
W E E K L Y
PE£NE E-WYDANIE KURIERA W INTERNECIE: WWW.KURIERPLUS.COM
➭ ➭ ➭ ➭ ➭
Weterani zapraszaj¹ na Œwiêto ¯o³nierza – str. 2 Krytyka Izraela a antysemityzm – str. 5 Zawsze zbyt póŸno – str. 7 Okr¹¿anie Brooklynu – str. 12 Jasna ale skomplikowana – str. 18
M A G A Z I N E
ROK ZA£O¯ENIA 1987 TYGODNIK
8 SIERPNIA 2014
Adam Sawicki
Stulecie samobójstwa Europy
Zamach w Sarajewie na ¿ycie austriackiego arcyksiêcia Ferdynanda, 28 czerwca 1914 roku, uwa¿a siê za zap³on I wojny œwiatowej, której skutki doprowadzi³y po dwudziestu latach do jeszcze krwawszej II wojny œwiatowej . Do tego zamachu nie musia³o dojœæ. Niewiele brakowa³o, ¿eby arcyksi¹¿ê bezpiecznie wróci³ do Wiednia. Zamach zosta³ przygotowany z pomoc¹ w³adz Serbii nie bez udzia³u Rosji, jednak siê nie uda³. Granat rzucony w samochód austriackiego nastêpcy tronu nie trafi³ swego celu. Arcyksi¹¿ê Ferdynand dojecha³ z planowan¹ wczeœniej wizyt¹ oficjaln¹ do szpitala. Ale w drodze powrotnej kierowca skrêci³ w niew³aœciw¹ ulicê, na której przypadkiem znajdowa³ siê jeden z uczestników spisku. To on, m³ody serbski nacjonalista, zastrzeli³ z pistoletu arcyksiêcia i jego ¿onê. Zamach przeszed³ zrazu niemal niezauwa¿ony. Nastêpnego dnia w Wiedniu, nad piêknym, modrym Dunajem, mieszkañcy cesarskiej stolicy siedzieli jak zwykle w ulicznych ogródkach popijaj¹c kawê. Min¹³ miesi¹c na rozmowach dyplomatów, zanim dosz³o do pierwszego strza³u w wojnie miêdzy Austro-Wêgrami a Serbi¹. Dopiero od tego momentu wypadki potoczy³y siê b³yskawicznie. W ci¹gu tygodnia mocarstwa europejskie wy-
powiedzia³y sobie nawzajem wojnê. By³ to skutek wczeœniej zawartych traktatów sojuszniczych i udzielonych gwarancji. Co prawda, Wilhelm II, cesarz niemiecki, próbowa³ temu zapobiec radz¹c w ostatniej chwili swemu kuzynowi carowi Miko³ajowi II, ¿eby odwo³a³ mobilizacjê rosyjskiej armii. Miko³aj odmówi³. Gdyby¿ tylko wiedzia³, jak skoñczy po czterech latach – w piwnicy zastrzelony z ca³¹ rodzin¹ przez bolszewików! Po jednej stronie frontu znalaz³y siê Austro-Wêgry, Niemcy i W³ochy, po drugiej Francja, Rosja i Wielka Brytania. W kolejnych latach do³¹czy³y mniejsze pañstwa do tzw. pañstw cetralnych, bo le¿¹cych w centrum Europy, albo do pañstw alianckich. A 6 sierpnia wyruszy³a do walki Pierwsza Brygada Legionów pod wodz¹ Józefa Pi³sudzkiego, ¿eby biæ siê po stronie austriackiej z Rosj¹ o odzyskanie niepodleg³oœci Polski. W pocz¹tkowych dniach sierpnia, sto lat temu, Europa pope³ni³a samobójstwo roz³o¿one na raty pierwszej a nastêpnie drugiej ➭8 wojny œwiatowej.
u Rodzeñstwo Ma³gosia i Seweryn Gajda mieszkaj¹cy w bieszczadzkiej Olszanicy wyst¹pi¹ na dorocznych (36!) do¿ynkach w Stamford. Wiêcej na str.3.
Królowa pszczó³ Basia Plewiñska. Biochemik, modelka, projektantka kostiumów teatralnych. Piêkna. M¹dra. Nietuzinkowa. Jak mówi¹ jej przyjaciele - artystka ¿ycia. Jedna z najbarwniejszych postaci w œrodowisku nowojorskiej Polonii. W lipcu minê³a pierwsza rocznica jej œmierci.
u Basia Plewiñska – jej ¿ycie wymyka³o siê schematom.
Spotka³am Basiê pod koniec 2012 roku przy okazji rozmowy, która miesi¹c póŸniej ukaza³a siê w Kurierze Plus (Ochroniæ samotnoœæ, 23 lutego 2013). Dobrze pamiêtam to zimowe popo³udnie. Œnieg w Bryant Park. A potem ciep³e œwiat³o jej mieszkania przy 44 Ulicy, które wygl¹da³o, jak dekoracja do filmu. Rozmawia³yœmy wiele godzin. Ogl¹da³yœmy stare fotografie, fotosy z sesji zdjêciowych, starodruki, przepiêkne bibeloty, które zaanektowa³y niemal ka¿dy wolny skrawek przestrzeni. Ka¿da rzecz mia³a swoj¹ historiê. I to historiê niezwyk³¹. Bo takie w³aœnie by³o jej ¿ycie. Wymykaj¹ce siê schematom. Pe³ne niespodziewanych zwrotów akcji i interesuj¹cych, nietuzinkowych postaci. Ch³onê³am opowieœci Basi, które mog³yby staæ siê kanw¹ niejednego scenariusza, zafascynowana niespotykanym po³¹czeniem urody i intelektu. Od pierwszej chwili mia³am pewnoœæ, ¿e obcujê z niezwyk³¹ osobowoœci¹. Bo Basia by³a zjawiskiem. I choæ nie zd¹¿y³yœmy siê lepiej poznaæ, zosta³am „zara¿ona Basi¹”, do³¹czaj¹c do szerokiego grona osób, dla których by³a kimœ wa¿nym. W jej domu, mimo, ¿e brakowa³o dziennego œwiat³a, zielone pêdy piê³y siê do sufitu. W piêknych,
starych atlasach pyszni³y siê ryciny dawno wymar³ych gatunków roœlin, o których Basia, z racji wykszta³cenia a tak¿e zami³owañ, wiedzia³a wszystko. Myœlê, ¿e sama by³a w³aœnie takim - rzadkim - okazem. Na szczêœcie jej liczni przyjaciele i rodzina, zdawali sobie z tego œwietnie sprawê. I pielêgnowali przyjaŸñ z Basi¹, a dzisiaj dziel¹ siê wspomnieniami. By ocaliæ pamiêæ o cz³owieku piêknym. W tym pierwszym, najwa¿niejszym znaczeniu tego s³owa. Janusz Kapusta: Jak wa¿ny jest cz³owiek przekonujemy siê dopiero, gdy go tracimy. Brzmi to szalenie banalnie, ale w³aœnie wtedy, gdy odchodz¹ najbli¿si, mo¿emy w pe³ni poczuæ jak wa¿ni byli w naszym ¿yciu. W Nowym Jorku taki zadziwiaj¹cy smutek prze¿y³em, kiedy zmar³ ponad dziesiêæ lat temu Marek Antoniak, mój s¹siad, który nagle okaza³ siê wa¿niejszy, ni¿ to sobie uœwiadamia³em, a w ostatnim czasie poczu³em podobnie, kiedy po¿egna³em Basiê Plewiñsk¹. Ta œmieræ mnie znowu wzburzy³a. Mój Nowy Jork przesta³ byæ tym samym miastem. Zniknêli z mojego ¿ycia, jak te dwie, nowojorskie wie¿e. ➭ 15