Hemel en Aarde – Raar

Nr 1 Jaargang 15, herfst 2015

OMERVAN Z N T IE VAKA ERFST TOT H N T IE VAKA

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Raar is heel gewoon

●

Rariteitenkabinet

●

Vreemde kunsten

HO

•

DO

een r o o v dje vrienweg ver

ENE

N

• S C

EN LE

OS

VU

SCHOENMAATJES GEZOCHT Doen jullie ook mee met Schoenmaatjes van Edukans?

In het najaar vullen tienduizenden kinderen in Nederland een schoenendoos met schoolspullen en cadeaus voor leeftijdsgenootjes in ontwikkelingslanden. Voor deze kinderen een onvergetelijk cadeau. Kinderen in Nederland worden betrokken bij kinderen ver weg en leren iets van zichzelf weg te geven. Meld je aan op de site!

En ontvang de gratis materialen en schoenendozen.

Ga naar edukans.nl/schoenmaatjes en doe mee!

inhoud

Raar

COLOFON Hemel en Aarde voor godsdienst/levensbeschouwing in het basisonderwijs.

Redactie Ron Benjamins, hoofdredacteur Marieke de Geus, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen

2

Eindredactie M+ Redactie & Communicatie, Utrecht Illustraties Pauline Oud (onderbouw) Saskia van Gerven (middenbouw) Helen van Vliet (bovenbouw en gedichten en gedachten) Foto’s en beelden Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2 omslag, Edukans, pagina 3, © Library of Congress, Prints & Photographs Division, NYWT&S Collection, LC-USZ62-114985, pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout Vormgeving Twin Media bv, Marije van der Linde , Culemborg

door Ron Benjamins 4

Abonnementen Hemel en Aarde verschijnt vijfmaal per schooljaar.

Abonnementen kunnen met ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd.

Abonnementen kunnen per jaargang vóór 1 juni schriftelijk worden opgezegd.

De abonnementsprijs bedraagt met ingang van 1 juni 2015 € 375,00 voor het basisabonnement en € 34,70 per vervolgabonnement. Een abonnement bestaat uit een basisabonnement en het aantal vervolgabonnementen dat nodig is om met één exemplaar per groep te kunnen werken. Het is, met uitzondering van de werkbladen, niet toegestaan het materiaal uit Hemel en Aarde te kopiëren.

Proefabonnement Een proefabonnement bestaat uit het aantal bladen dat overeenkomt met het aantal groepen van uw school. Een proefabonnement omvat één aflevering van de methode en kost € 50,00.

Contact met abonnementenservice: Abonnementenservice: 033 460 19 43 E abonnementen@kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden.

Het is abonnees toegestaan voor eigen gebruik uit Hemel en Aarde te kopiëren.

Overname uit Hemel en Aarde is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Achtergrond Wat mooi, wat bijzonder, wat raar! door Marieke de Geus

6

Meer over door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens

8

Druk BDUprint Barneveld Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 / Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11 F 033 460 60 20 E hemelenaarde@kwintessens.nl Uitgever: Cora Vlaming I www.hemelenaarde.nl NL39INGB0000192930

Introductie Raar moet je durven!

Weer wat geleerd Wonderverhalen, rare verhalen door Liesbeth Vroemen

9

Beste ouders door Ron Benjamins

10

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

12

Onderbouw Raar hoor door Klasien van der Werf

24

Middenbouw Een kast vol rare dingen door Mirjam Wolters

36

Bovenbouw Raar maar waar door Ingeborg Hendriks

48

Bijbelverhalen uit Hemel en Aarde door Ron Benjamins

49

In het volgende nummer David 1

introductie

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Raar moet je durven!

Normaal is eigenlijk maar saai. Terwijl de wereld vol is met wonderlijke verhalen, buitengewone voorwerpen en verrassende gebruiken, die je leven rijker maken.

In deze lessenserie gaat het om verwonderen en ontdekken.

en culturele verschillen. Dat maakt het dit keer extra gemakke-

Dat is in Hemel en Aarde eigenlijk altíjd de manier waarop leer-

lijk om een les te lenen van een andere bouw.

lingen godsdienstige en levensbeschouwelijke onderwerpen verkennen. Maar met het onderwerp ‘Raar’ valt er wel een heel

Rariteitenkabinet

bijzondere wereld te ontdekken.

Een rariteitenkabinet is een kast vol bijzondere, opmerkelijke en

Iedere bouw heeft weer een eigen serie lessen, die past bij de

buitengewone voorwerpen. Het is een oud gebruik, in het

ontwikkeling van de kinderen. In alle lessen wordt aandacht

artikel op de volgende pagina’s leest u er meer over. De eerste

besteed aan een rariteitenkabinet, aan wonderverhalen, kunst

les van alle bouwen gaat over zo’n rariteitenkabinet. We nodigen kinderen uit om bijzondere voorwerpen mee te nemen of te verzamelen. Het ‘rariteitenkabinet’ op een tafeltje in de klas kan de komende weken blijven staan en verder gevuld worden.

Wonderverhalen In elke bouw vertellen we een verhaal over Jezus die een wonder doet. Volwassenen vragen zich bij deze verhalen doorgaans af of de verhalen werkelijk gebeurd kunnen zijn of symbolisch bedoeld zijn. Voor kinderen is het vaak gemakkelijker om in de werkelijkheid van het verhaal te stappen. In het verhaal gebeuren wonderlijke dingen, die iets duidelijk maken over de bijzondere mens die Jezus was. In de rubriek Weer wat geleerd op pagina 8 leest u meer over het vertellen van wonderverhalen. In de bovenbouw geen wonder, maar het verhaal over Jezus’ ontmoeting met de woekeraar Zacheüs, een ongehoorde ontmoeting die ook helemaal niet kon.

Rare gewoonten Met stokjes eten, een cadeautje pas uitpakken als de gever weg is, iedereen dezelfde kleren aan op school of allemaal een dutje doen tussen de middag: allemaal rare gewoonten, die maken dat je even anders kijkt naar wat je zelf normaal vindt. Wie is er hier nou raar? In alle bouwen wordt dit onderwerp verder verkend met lessen over erbij horen, raar gevonden worden en iets bijzonders durven doen.

Kunst Kunstwerken bieden bijna altijd een eigenzinnige kijk op de werkelijkheid. Vaak moet je drie keer kijken voordat je begrijpt wat je ziet, en roept het kunstwerk sterke gevoelens en gedachten bij je op. In de lessen bekijken we schilderijen van Rene Magritte en Salvador Dalí, en de strandbeesten van de 2

Nederlandse kunstenaar Theo Jansen.

introductie

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

Savador Dalí met ocelot en wandelstok, foto gemaakt door Roger Higgings in 1965

Onderbouw

een waslijst met rare gewoonten en bekijken we kunstige

In de onderbouw werken we met het rariteitenkabinet, het

strandbeesten. En we maken kennis met een hofnar, die gek

wonder van de vijf broden en twee vissen, gaat het over eten

mag doen en van alles precies mag zeggen wat hij vindt. We

met stokjes en bekijken we olifanten van Dalí. We doen een

lezen ook een gedicht over ‘erbij horen’.

schooldag alles andersom, net als Muisje Andersom. En we moedigen kleuters aan om raar te doen en zich te verkleden.

Bovenbouw

We nemen kleuters mee in het idee dat alles om je heen ook

In de bovenbouw werken we met een rariteitenkabinet, het

heel anders kan dan we gewend zijn. Voor kleuters liggen

verhaal van Jezus’ bezoek aan de woekeraar Zacheüs, laten we

werkelijkheid en verbeelding nog dicht bij elkaar. In de lessen

ons inspireren door een surrealistisch schilderij van Magritte en

wordt dat gekoesterd en gevoed.

vragen we ons af wat eigenlijk normaal is. In een les met fragmenten uit het oude televisieprogramma Showroom vragen we

Middenbouw

ons af hoe je iets bijzonders kunt maken van je leven.

In de middenbouw werken we met een rariteitenkabinet, het wonder dat Jezus een storm op het meer stillegt, verkennen we

3

achtergrond

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Wat mooi, wat bijzonder, wat raar!

Wat is het, hoe werkt het, is het gevaarlijk, giftig? Waar is het van gemaakt, hoe zit het in elkaar, wat stelt het voor? De wereld om ons heen zit vol verrassingen en raadsels. Dat maakt ons als mens nieuwsgierig. We weten al veel meer dan vroeger, maar nog lang niet alles. Er valt nog steeds genoeg te ontdekken. En dat proberen we ook.

4

De eerste schepen waarmee men verre reizen kon maken

voorwerpen. Alles wat vreemd en raar was en van ver kwam, gaf

werden gebouwd aan het eind van de zestiende eeuw. Vanaf

aanzien. Ze stelden hun aanwinsten graag, keurig geordend,

dat moment ontstonden ontdekkingsreizigers. Ze trokken de

tentoon in een kast die een rariteitenkabinet werd genoemd.

wijde wereld in en ontdekten werelddelen waarvan ze tot dan

Maar al snel stond een rariteitenkabinet, door uitbreiding van

het bestaan niet hadden vermoed. Ze troffen daar onbekende

de verzameling, voor een ware schatkamer vol bijzonderheden

dieren, prachtige schelpen, tropische planten en fossielen en

en rariteiten uit de natuur en cultuur, zoals schedels, skeletten,

andere bijzondere voorwerpen aan. Op de terugreis namen ze

vogels, zoogdieren, reptielen, insecten, mineralen, rituele

een aantal van deze bijzondere dingen mee naar huis.

gebruiksvoorwerpen en muziekinstrumenten. Veel van deze

Vorsten, edelen en de gegoede burgerij kochten deze zeldzame

verzamelingen zijn later in musea terechtgekomen.

achtergrond

h em el e n a a rde her fs t 2 0 1 5

Pronken en leren

heeft gemaakt. Hij onderzocht onder andere de leefgewoonten

De motieven voor het samenstellen van rariteitenkabinetten

van diverse dieren en ontdekte ook nieuwe diersoorten waar-

waren verschillend. De rijken in de zestiende en zeventiende

onder de roze iguana op de Galapagoseilanden. Het doel van

eeuw verzamelden vooral om te pronken. Op uitnodiging van

zijn werk is om mythes te ontrafelen, misverstanden recht te

de welgestelden werden bijeenkomsten gehouden waar men

zetten en fascinerende leefwijzen van dieren te ontdekken én

over de voorwerpen filosofeerde. Zo kon men laten zien hoe

vast te leggen, zodat iedereen er iets aan heeft.

groots, rijk en intelligent men was.

Kunstenaars, zoals Rembrandt van Rijn, verzamelden bijzondere

Verwonderen

voorwerpen als inspiratiebron voor hun werk. En wetenschap-

Een heel andere reden om voor-

pers, zoals Frederik Ruysch, stelden rariteitenkabinetten samen

werpen te verzamelen en tentoon

om de wereld om hen heen te begrijpen en in kaart te brengen

te stellen is te zien bij Mark Dion,

voor verdere ontwikkeling van de wetenschap.

een Amerikaanse kunstenaar. Hij

Frederik Ruysch was, naast zoöloog en botanicus, ook een

creëert eigentijdse rariteitenkabi-

belangrijk anatoom. Hij had in een aantal huizen een anato-

netten, geïnspireerd op de zeven-

misch-natuurkundig kabinet opgebouwd met meer dan twee-

tiende eeuw. Hij is niet zozeer gefascineerd door de wetenschap-

duizend preparaten: zestienhonderd flessen met dieren,

pelijke informatie van de objecten, maar wil juist de uiterlijke

honderdtachtig flessen met zeldzame vogels, duizend dozen

verschijning van de verzameling weergeven. In het Tate Modern in

met vlinders, sprinkhanen, kevers en zeegewassen. Zijn

Londen exposeerde hij met een ouderwets kabinet: het bovenste

verzameling dode kinderen was even bijzonder als gruwelijk.

deel een vitrine, het onderste deel een ladekast. Het zat vol met

Ruysch prepareerde ongeveer duizend lijken. Hoe hij dat

afval dat Dion een tijdlang verzamelde langs de oevers van de

precies deed, wilde hij aan niemand vertellen.

Thames: een la vol flessendoppen op kleur gerangschikt, een la met schoenzolen, een la met tanden, maar ook met plastic speel-

In 1717 verkocht hij zijn

goed en creditcards. Dion had het zodanig geordend dat het een

hele collectie aan tsaar

fascinerende uitwerking had op de kijker, terwijl het spullen waren

Peter de Grote. De tsaar

die voor iedereen bekend zijn en als nutteloos worden beschouwd.

bouwde voor de collectie

Maar door de rangschikking kregen ze ineens betekenis waardoor

een paleis, de Kunst-

de kijker, eenmaal buiten, anders om zich heen ging kijken.

kamera, waar tot op de dag

En dat is misschien wel het doel van het rariteitenkabinet in het

van vandaag de bijzondere

algemeen: inspiratie bieden en verwondering oproepen voor

verzameling van Ruysch te bewonderen is.

alle mooie, bijzondere en rare dingen die de wereld om ons heen te bieden heeft.

Mythes ontrafelen

Marieke de Geus

Wat er vroeger gebeurde, gebeurt nu nog steeds. Mensen blijven nieuwsgierig en houden ervan dingen te ontdekken en

https://hetrariteitenkabinet.wordpress.com

te verzamelen. Zoals de Brit David Attenborough, een belangrijk

http://ruysch.dpc.uba.uva.nl

bioloog, die veel prachtige en bekroonde natuurdocumentaires

http://www.hetdomein.nl/hedendaagse_kunst

5

meer over...

h e m e l e n a a rd e her h er f st 2015

Meer over...

BOEKEN

Mummies, vampieren, spoken en andere rare snuiters

Rikki en zijn vriendjes

In dit boek komt een hele stoet rare figuren voorbij: de draak,

Rikki speelt elke avond met zijn vriendjes. Hij vindt het maar

mummie, zeemeermin, zombie, robot, de holbewoner … Ze

raar dat de witte, grijze, bruine en zwarte konijntjes hun eigen

bestaan natuurlijk niet echt, maar duiken toch steeds weer op in

groepjes vormen en hun eigen spelletjes spelen. Hij wil met

films en boeken. Hoe komt dat? Wie heeft ze bedacht? Elk

iedereen vriendjes zijn. Dan ziet hij een gevlekt konijntje

personage wordt op één pagina beschreven. Leuk om te kijken,

angstig achter een boom staan. Een prentenboek over vriend-

lezen en over te praten in de middenbouw.

schap en accepteren wat anders is voor de onderbouw.

Frank van Dulmen

Guido van Genechten

Uitgeverij Libre (2014)

Clavis (2014)

ISBN 9789079758760

ISBN 9789044801217

Doe eens raar met je haar Verkeerde sokken

Toekies leven is saai, dodelijk saai. Thuis is het saai omdat haar

Sam vindt het maar raar: twee dezelfde sokken aan doen. Voor-

vader er nooit is, op school is het saai omdat niemand haar leuk

taan doet hij twee verschillende sokken aan. Op school vindt

vindt. Behalve Wouter dan. Maar ja, die houdt van vissen. Iets

iedereen Sam bijzonder en al vlug dragen alle kinderen (en

saaiers kun je toch niet bedenken? Op een dag besluit Toekie

even later alle andere mensen) twee verschillende sokken. Maar

iets aan haar saaie uiterlijk te doen. Leuk, humoristisch boek

dan wil Sam opnieuw iets ongewoons. Een grappig prenten-

voor de bovenbouw.

boek om voor te lezen en te bekijken in de onderbouw.

Elisabeth Mollema

Youp van ’t Hek & Marije Tolman

Van Goor (2005)

Leopold (2014)

ISBN 9789000035519

ISBN 9789025864941

6

Raar is zo gek nog niet

De Geitenbreier, de Brillenkoker en andere rare snuiters

Niet iedereen is hetzelfde. Gelukkig maar. Toch is ‘anders zijn’

De Geitenbreier breit geiten en de Oorhanger hangt in oren. De

vaak heel lastig. Schildpad ervaart dat als hij een poot kwijtraakt

verhalen in dit boek worden bevolkt door wezens die vol ener-

en niet meer voor zichzelf kan zorgen. Hij voelt zich erg onge-

gie het beroep uitoefenen waarnaar ze genoemd zijn. Maar

lukkig en mist zijn vrienden. Maar dan realiseert hij zich dat hij

verder zijn het eigenlijk net mensen: ze worden verliefd, kwaad,

geluk heeft gehad door op een plek terecht te komen waar

bang en jaloers. Een origineel boek over rare personages, vol

anders zijn heel gewoon is. Voor de middenbouw.

poëzie en taalgrapjes voor de bovenbouw.

Esther Kant & Machteld Hardick

Johanna Kruit

Nino (2014)

Leopold (2003)

ISBN 9789085606673

ISBN 9789025842284

meer over...

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

S U G G E S T I E S V O O R B I J B E LV E R H A L E N Bijbelrooster Wilt u vaker een Bijbelverhaal vertellen in de klas? Vanaf volgend schooljaar kunt u Bijbelverhalen downloaden van de website van Hemel en Aarde. Voor iedere bouw, voor iedere week, een nieuw verhaal. Ze vormen een eigen verhaallijn, die de grote christelijke feesten volgt. De verhalen zijn mooie, oorspronkelijke vertellingen, die door de jaren heen in Hemel en Aarde zijn verschenen.

1 Bijbelverhalen uit Om te beginnen Vier vissers gaan achter Jezus aan (Marcus 1:16-20), blz. 172 De gekke man (Marcus 1:21-34), blz. 176 Er is genoeg voor iedereen (Marcus 6:30-44), blz. 185 Johannes ziet een nieuwe dag (Openbaring 21 en 22), blz. 229

FILMS 2 Kijkbijbel Sven en de rat

De ark van Noach (Genesis 6 t/m 9), blz. 22

Sven heeft rat Halvorsen als huisdier. Zijn klasgenoten vinden

Jona (Jona), blz. 118

dat maar raar. Zijn ouders vinden Halvorsen lastig omdat hij alle snoeren en leidingen in huis kapot knaagt en de directrice op

3 Het begon met licht

school is ronduit allergisch voor ratten. Gelukkig kent Sven nog

Het verhaal van Gideon (Rechters 7:1-22), blz. 61

twee rattenliefhebbers: zijn vriend Dan en zijn vriendin Melissa.

Jona (Jona), blz. 87

Samen besluiten ze aan de dierenwedstrijd mee te doen om de

Vijf broden en twee vissen (Marcus 6:30-44), blz. 123

mensen te laten zien dat een rat cool en slim is. Voor de onderbouw.

4 Bijbelverhalen uit Woord voor woord

Noorwegen 2006, 72 minuten

Een naam voor God (Exodus 3), blz. 55 Gideons bende (Richteren 7), blz. 84

Knetter

Brood uitdelen (Lucas 9), blz. 202

De moeder van Bonnie is een beetje anders dan andere moeders, zeg maar gerust dat ze een beetje raar is. Soms blijft

5 Bijbelverhalen uit Het hoogste woord

ze weken met haar hoofd onder de dekens liggen en vindt ze er

De brandende braamstruik, blz. 58

niks meer aan. Maar daarna slaat ze op hol: Bonnie heeft een

Het is om gek van te worden (Hooglied 4:1-7), blz. 162

hollen of stilstaan moeder. Oma zorgt voor Bonnie en moeder

Gevangengezet, blz. 258

Lis. Maar als oma verongelukt, moet Bonnie voor Lis zorgen en dreigt Jorien van Jeugdzorg haar uit huis te plaatsen. Voor de

Bibliografische gegevens

hoogste groep van de middenbouw.

Kijkbijbel, Kees de Kort (NBG, 1994) ISBN 978 90 6126 3883

Nederland 2005, 84 minuten

Om te beginnen. Bijbel voor jonge kinderen, Bara van Pelt, Anja de Fluiter, (Callenbach/NZV, 1997) ISBN 978 90 2660 9077

Bend It Like Beckham

Het begon met Licht, Gerrie Huiberts en Anne Westerduin, KBS 2010,

De Indiase Jess is tot de schrik van haar familie helemaal geen

ISBN 978-90-6173-160-3

meisjes-meisje. Het liefst loopt ze in broeken en gaat ze in haar

Woord voor Woord. Kinderbijbel, Karel Eykman, Bert Bouman, (Uitgeverij

vrije tijd voetballen met de jongens in het park. Haar moeder

De Fontein/NZV Uitgevers, 2001) ISBN 978 90 2451 7442

vindt het maar raar dat Jess voetballen belangrijker vindt dan

Het hoogste woord. Bijbel voor kinderen, Imme Dros, Remco Ekkers e.a.,

koken. Als Jess gevraagd word voor de Hounslow Harriers, het

(Uitgeverij De Fontein/NZV Uitgevers, 2003) ISBN 978 90 2611 9071

lokale damesvoetbalteam, zegt ze maar wat graag ‘ja’, maar het moet wel stiekem. Voor de bovenbouw.

U kunt de Kijkbijbel, Om te beginnen, Het begon met licht en Het

Engeland 2002, 112 minuten

hoogste woord bestellen bij Kwintessens (tel. 033-460 19 40 of www.kwintessens.nl).

7

weer wat geleerd

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Wonderverhalen, rare verhalen In de Bijbel staan veel ‘wonderverhalen’. Verhalen waarin wonderen gebeuren halen de luisteraar even uit de dagelijkse realiteit, juist om daar frisser naar te kunnen kijken.

Wonderverhalen over Jezus liggen veel leerkrachten zwaar op de maag. Niet dat we aan kinderen geen wonderlijke dingen willen vertellen. Een wolf kan met een veerboot een jongetje een rivier overzetten. Een olifant en een krokodil kunnen samen muziek maken. We vertellen dit soort wonderlijke verhalen met plezier, en door ons vertelplezier komt de kern van het verhaal in volle kracht aan bij de kinderen.

Bij Bijbelse wonderverhalen gaat dat vaak anders. Leerkrachten beschouwen die verhalen, deels terecht, als van een andere orde. Ingewikkeld aan de verhalen over Jezus is dat hij niet alleen een personage in een wonderverhaal is, maar ook een historische figuur. Ook hebben velen van ons geleerd dat christenen de verhalen over hem allemaal op dezelfde manier voor

verhaal binnen lokken, in plaats van vragen eromheen te stellen

waar aannemen. Hoe moeten we dan reageren als kinderen

als ‘wat is er nou écht gebeurd’, of ‘geloofden mensen dat echt?’

zeggen: ‘Dat kan toch niet?’ Dit alles maakt het moeilijk op een

Vertel daarom op uw eigen manier. Laat de kinderen voelen,

onbevangen manier naar verhalen uit het Nieuwe Testament te

door uw manier van vertellen, door gebruik van stiltes, hard en

luisteren. Laat staan ze met overtuiging te vertellen en hun

zacht stemgebruik en door uw mimiek, dat u een verhaal

werk te laten doen.

vertelt, geen verslag. Vraag u van tevoren af wat u mooi, fascinerend of waardevol vindt in het verhaal en gebruik dat gevoel als

In dit nummer van Hemel en Aarde nodigen we u uit twee ‘rare’

vertrekpunt.

verhalen over Jezus te vertellen. In de onderbouw vertellen we het verhaal dat bekend staat als ‘de wonderbaarlijke broodver-

Wonderverhalen zijn allereerst bedoeld om tot het hart te spre-

menigvuldiging’. In de middenbouw werken we met het verhaal

ken, niet om het verstand in problemen te brengen. We hopen

van de storm op het meer, die door Jezus’ ingrijpen gaat liggen.

dat u bij deze verhalen het rare kunt omarmen, en de kinderen

Voor de oorspronkelijke toehoorders en lezers waren deze

ieder op hun manier kunt laten ervaren: ’t is erg raar, maar ook

verhalen ook wonderlijk, maar waarschijnlijk niet ‘raar’. Zo was

erg waar.

het overdrijven met getallen een vertrouwd stijlmiddel. Had iemand vijfduizend mensen geteld en precies vijf broden? Nee,

Tips

de verteller wilde laten voelen: er waren érg veel mensen en er

– Lees het verhaal ook in een gewone Bijbel. U merkt dan welke

was weinig voedsel. Ook een ‘gehoorzame zee’ en een storm die zich laat commanderen, waren voor de toehoorder van toen bekende verhaalelementen.

daarvan vindt.

– Details zijn alleen belangrijk als ze uw verteldoel dienen. Heb het

De bedoeling van vertellers was destijds niet verslag te doen

gerust over ‘wel hónderd mensen’ en ‘maar één zak broodjes’ als u

van historische gebeurtenissen. Ze wilden de luisteraar uitda-

daarmee bereikt: ‘hier is veel te weinig te eten’.

gen, raken en aan het denken zetten. Verhalen waarin wonde-

8

keuzes de schrijver van de kinderversie gemaakt heeft en wat u

– Stel u ter voorbereiding eens voor dat u dit wonderverhaal niet

ren gebeuren, haalden die luisteraar even uit de dagelijkse reali-

gelezen hebt, maar gedroomd. Wat zou er dan voor u als betekenis

teit, juist om daar frisser naar te kunnen kijken. Willen we dat ze

uitspringen?

dit effect ook hebben voor kinderen, dan moeten we hen het

beste ouders

h em el e n a a rde her fs t 2 0 1 5

Beste ouders,

‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Er is vast geen levenswijsheid die zo

Bij de juwelier

Bij de juwelier

oer-Hollands is, zo degelijk, nuchter en saai. Een beetje speelser, uitdagender mag best, vinden we. De lessen van Hemel en Aarde over godsdienst en levensbeschouwing gaan de komende weken over het onderwerp Raar. Een onderwerp dat tot de verbeelding spreekt en waarover veel verrassende dingen te ontdekken vallen.

Kan ik u helpen? Wat zoekt u?

Een vriendschapsring?

Een vingerring, een oorring, een teenring of een neusring?

In de lessen gaat het over eigenaardige en opmerkelijke voorwerpen, die iets

Een zegelring misschien?

bijzonders voor je kunnen betekenen. Vroeger verzamelden mensen die in een raritei-

Of toch maar weer een trouwring?

tenkabinet. In de klassen maken we eigentijdse rariteitenkabinetten, met voorwerpen

Wat vind u van deze herinnering?

die ons aan het denken zetten.

Of hebt u liever een bekeuring?

Speciaal voor u, een mooie scheuring.

Veel kinderen vinden raar wel interessant, grappig en boeiend, maar willen zelf niet

Of hier, een schitterende haring.

raar gevonden worden. Het is belangrijk om bij de groep te horen en het is vervelend

Nee, dat daar, is een ontharing.

als anderen je raar vinden. We verkennen in de lessen hoe dit werkt. Hoe is het om als

Vorige week kocht een klant

eerste iets nieuws te doen in een groep?

mijn laatste voering.

Ik heb voor u nog wel een vering.

Wat in de ene groep normaal is, is voor de andere groep raar. Met stokjes eten, een cadeautje pas uitpakken als de gever weg is, iedereen dezelfde kleren aan op school of

O meneer, u zoekt een riolering!

Zeg dat dan meteen.

allemaal een dutje doen tussen de middag: allemaal rare gewoonten die maken dat je even anders kijkt naar wat je zelf normaal vindt. Wie is er hier nou raar?

Jos van Hest

In elke bouw vertellen we een verhaal over Jezus, die iets tegendraads doet. Jezus leerde ons om goed na te denken over wat echt belangrijk is in het leven, en keuzes te maken die soms tegen gewoonten en gebruiken ingaan. Dat is bijna bovenmenselijk.

In wonderverhalen wordt dat bijzondere van Jezus verteld op een manier die tot de verbeelding spreekt.

En o ja, kunst! Veel kunst de komende weken. Met rare olifanten van Salvador Dalí, mannetjes die uit de lucht komen vallen van René Magritte en wonderlijke strandbeesten van Theo Jansen.

Er valt weer genoeg te beleven in onze lessen! Het wordt weer boeiend. Maar wel raar.

Namens het team,

9

gedichten en gedachten

h e m e l e n a a rd e her f st 2015

Gedichten en gedachten Aftelversje

Uitverkoop in de woordenkraam

Snoeshaan en Snuiter

Alle wolken waaien alle katten kraaien alle kraaien krassen alle baby’s plassen alle vissen varen dus en jij bent een rare kwibus dus

Vandaag alle apekool dubbel zo goedkoop!

Raar gevoel

De laatste gekkenpraat weg is weg en op is op!

Snoeshaan en Snuiter voeren over zee.

Vreemde Snoes huilde: ‘Die arme haaien, waar moeten ze heen als de lucht in zee valt?’

Rare Snuit antwoordde: ‘Dan klimmen ze de boom in.’

Vreemde Snoes riep uit: ‘Dat kan helemaal niet!

Haaien zijn geen koeien die zomaar in bomen kunnen klimmen!’

Ik heb zo’n raar gevoel ik weet niet wat het is

Heerlijke leuterkoek speciale aanbieding!

Lekkere kwaakspraak alles moet weg!

En voor de echte liefhebber nog wat afgeprijsde onzinzin!

Het is er niet het is er wel

Bij de juwelier Vreemd

Ik zit niet lekker in mijn vel Ik voel me licht ik voel me zwaar Ik weet niet wat ik weet niet waar Zo’n raar gevoel!

Ik weet best wat het is Ik voel dat ik je mis

10

Weet je nog van toen-en-toen dat we samen weet-je-wel in hoe-heet-het-ook-al-weer en die rare die-en-die was er ook nog bij. Of niet?

Ach dat weet je toch nog wel?

Drie verstopte rare deuren Voordeur zijdeur buitendeur tuindeur balkondeur gangdeur kastdeur klapdeur vouwdeur autodeur vliegtuigdeur fraudeur onderdeur bovendeur huisdeur tochtdeur draaideur sluisdeur keukendeur commandeur schuifdeur kattendeur ovendeur schuurdeur branddeur ambassadeur nooddeur liftdeur binnendeur & achterdeur

Kan ik u helpen? Wat zoekt u?

Een vriendschapsring?

Een vingerring, een oorring, een teenring of een neusring?

Een zegelring misschien?

Of toch maar weer een trouwring?

Wat vind u van deze herinnering?

Of hebt u liever een bekeuring?

Speciaal voor u, een mooie scheuring.

Of hier, een schitterende haring.

Nee, dat daar, is een ontharing.

Vorige week kocht een klant mijn laatste voering.

Ik heb voor u nog wel een vering.

O meneer, u zoekt een riolering!

Zeg dat dan meteen.

h em el e n a a rde her fs t 2 0 1 5

De rubriek Gedichten en gedachten is bij uitstek bedoeld om een sfeer te scheppen in de klas. Zo kunt u voor u aan een les uit Hemel en Aarde begint, een gedicht uit deze rubriek voorlezen.

Rariteitenkabinet Een doosje met goede antwoorden, een fles rozengeur en maneschijn, een boterham zonder boter zonder ham, een netje met kokend water, een scheet op een plankje getimmerd, schoenen om je naar huis te brengen, een klok waarop het altijd even laat is, een vork om soep mee te eten, een grote paraplu om een kleine paraplu droog te houden, een waarom en een daarom die van de trap zijn gevallen, een verzameling spelfouten in een aquarium, een heul om naar de hal te gaan, een hoge hoed met kaplaarzen, gekookte spaghetti om uit de war te halen, de tekening van een kleine oplawaai, het skelet van brekebeen, een opgezet leugenbeest

11

les

1

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Raar hoor

O

Levensbeschouwelijk perspectief De wereld is vol bijzondere, gekke of zeldzame dingen, waarover je je kunt verwonderen.

eventueel dezelfde vragen over specifieke details, bijvoorbeeld de schil, van de vrucht. Stel daarna de volgende vragen: Heb je eerder een rare vrucht gezien? Hoe

Bedoeling

zag die vrucht eruit? Wat was het? Welke vrucht vind je niet raar? Waarom niet?

De kinderen denken na over wat zij raar vinden.

Kern Vooraf Vraag de kinderen een raar voorwerp mee naar school te nemen. Bijvoorbeeld iets van vakantie of uit de natuur, een steen, postzegel, een munt, een oude foto of een snoepje met een rare smaak.

Wat je nodig hebt –– een – voor de kinderen – onbekende vrucht –– de “rare” voorwerpen die de kinderen hebben meegenomen van huis (zie Vooraf ) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– voor ieder kind een potlood en kleurpotloden –– voor extra: het digibord of een computer met toegang tot internet voor het bekijken van plaatjes van street art (zie www.hemelenaarde.nl) en stoepkrijt

Opstap Laat de kinderen een – voor hen – onbekende vrucht zien. Vertel dat u het kreeg van iemand en zeg: Ik vind het zo raar, ik weet niet wat het is.

Laat de kinderen het voorwerp zien, betasten, ruiken en proeven. Praat met de kinderen over de vrucht. Stel vragen als: Heb je het wel eens eerder gezien? Vind je het raar? Hoe voelt het? Hoe ruikt het? Hoe proeft het? Stel

12

Ga met de kinderen in de kring zitten. Laat de kinderen hun voorwerp in het midden van de kring leggen en erover vertellen. Bijzondere of kleine voorwerpen laat u de kring rondgaan, zodat alle kinderen het voorwerp goed kunnen zien, voelen en eventueel ruiken. Richt daarna een tafel, een rariteitenkabinet, in waarop alle rare voorwerpen komen te liggen. De kinderen kunnen de voorwerpen op de tafel ordenen.

Eventueel kunt u het rariteitenkabinet aanvullen met materialen uit de lessen die volgen.

Afsluiting Deel het blad met lesmateriaal uit. Laat de kinderen een voorwerp uit het rariteitenkabinet uitkiezen en natekenen. Daarna mogen ze er een rare tekening van maken, bijvoorbeeld een nagetekende schelp die iemand draagt als hoedje of een nagetekend, oud apparaat waar iemand in rijdt.

Extra Bekijk met de kinderen plaatjes van street art op internet.

Laat ze daarna, met stoepkrijt, zelf street art maken op het schoolplein.

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

1

Een raar ding

O

13

les

2

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Andersom, is dat raar?

O

Levensbeschouwelijk perspectief Een vaste structuur geeft zekerheid, duidelijkheid en vertrouwen.

Bedoeling De kinderen ervaren hoe het is als een vast schoolpatroon doorbroken wordt.

Wat je nodig hebt –– het prentenboek Muisje Andersom van Anita Jeram –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– potloden en kleurpotloden –– een digibord of computer met toegang tot internet voor het beluisteren van het lied (zie www.hemelenaarde.nl)

Opstap Lees het verhaal van Muisje Andersom voor en laat de kinderen erop reageren. Stel de kinderen de volgende vraag: Waarom heet de muis eerst Anna en later Muisje Andersom? Laat de kinderen vertellen wat Muisje Andersom allemaal doet en hoe het eigenlijk moet. Stel bijvoorbeeld vragen als: Wat doet ze met haar schoenen?

Wat eet ze als ontbijt? Hoe loopt ze door de tuin? Wat denkt haar moeder? Vraag de kinderen ook wat haar moeder aan het einde van het verhaal doet en hoe het eigenlijk moet.

Leg het boek van Muisje Andersom in het rariteitenkabinet.

Kern

14

Vertel de kinderen dat ze vandaag alles andersom gaan doen, net als Muisje Andersom. U kunt dit doen met behulp van het planbord. Laat de kinderen kijken naar

het reguliere schema op het planbord en gooi daarna het schema, van maximaal zes activiteiten, voor deze dag (of dit dagdeel) om en houdt u aan het nieuwe schema op het planbord. Wanneer u geen planbord heeft, kunt u de activiteiten ook op het bord of digibord laten zien. Laat de kinderen bij elke nieuwe activiteit vertellen wat de groep normaal gesproken doet.

Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen na elke activiteit tekenen wat ze hebben gedaan. Begin in vak 1.

Evalueer aan het eind van de dag / het dagdeel met de kinderen. Vond je het leuk? Vond je het spannend? Vond je het grappig? Of vond je het raar? Wat is fijn aan de normale dagindeling? Vind je het prettig als je weet wat er gaat komen? Waarom?

De normale dagindeling is uitgedacht en heeft wellicht een logischer opbouw dan de indeling die vandaag is gehanteerd. Kunnen de leerlingen vertellen waarom de normale volgorde van activiteiten logischer is?

Afsluiting Kijk en luister met de kinderen naar het lied Raar is leuk, leuk is raar (zie www.hemelenaarde.nl).

Laat de kinderen vertellen welke omkeringen ze hebben gezien of gehoord en bekijk het filmpje daarna nog eens.

Extra Laat de kinderen in tweetallen tegenover elkaar gaan zitten. Het ene kind bedenkt een beweging of uitdrukking en toont deze. Het andere kind doet het na, maar dan andersom. Bijvoorbeeld: Het ene kind gaat zitten, het andere gaat staan; het ene kind lacht, het andere kind kijkt verdrietig.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

1

2

2

O

3

4

5

6

15

les

3

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Durf raar te doen

O

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

Vaak moet je een drempel over om raar te durven doen.

Verkleden kan daarbij helpen.

Haal de zak met verkleedkleren tevoorschijn en nodig de kinderen uit zich te verkleden. Ze mogen ook hun eigen kleding gebruiken. Ze kunnen bijvoorbeeld hun schoenen op hun handen plaatsen of hun jas verkeerd om aantrekken.

Maak er een vrolijke, rare boel van. Zing het Onzinlied en laat vervolgens het lied Verkleden is fijn horen (zie voor beide liedjes www.hemelenaarde.nl) en maak hierop vrolijke, rare bewegingen. Nodig de kinderen uit om mee te doen.

Stel na de tijd vragen als: Wat vond je ervan? Waarom vond je dat? Wat zou een ouder zeggen of denken als hij de klas was binnengestapt? Durfde je raar te doen of vond je het spannend? Wanneer vond je het niet meer spannend? Hoe kwam dat? Is het erg om raar te doen? Of is het juist fijn?

Bedoeling De kinderen leren dat raar heel leuk kan zijn en bevrijdend kan werken.

Wat je nodig hebt –– een zak met verkleedkleren en accessoires –– een digibord of computer met toegang tot internet voor een kopie van het Onzinlied en het beluisteren van het lied Verkleden is fijn (zie www.hemelenaarde.nl) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– stiften of kleurpotloden –– voor extra: een zak met verkleedkleren en accessoires, een voorwerp en muziek

Afsluiting Opstap Zet iets raars op uw hoofd, bijvoorbeeld een pyjamabroek of plaats uw schoenen op uw handen. Vertel iets in onzintaal. Zeg bijvoorbeeld: Skoetsie alli proetie, ge ter alla bam. Ketter rij iem ratjata. Patalala tes! Haha… Nator sillie nator. En rava sie kes? Rotterpottiezottie a tantan! Fata la baza.

Of, als u denkt dat de kinderen het aan kunnen, kunt u vragen stellen in onzintaal en proberen de kinderen op u te laten reageren in onzintaal. Houd op deze manier een ‘gesprek’. Vraag na verloop van tijd wat de kinderen ervan vonden. Moest je lachen? Vond je het leuk? Wist je wat ik zei? Vond je het raar? Vond je het leuk om mee te doen of vond je het spannend?

16

Deel het blad met lesmateriaal uit. Laat de kinderen het poppetje rare kleding aantrekken met stiften of kleurpotloden. Hang enkele tekeningen op bij het rariteitenkabinet.

Extra Laat de kinderen in de kring zitten en leg de zak met verkleedkleren in het midden. Laat een muziekje horen en laat tijdens de muziek een voorwerp in de kring doorgeven. Als de muziek stopt, kiest het kind dat op dat moment het voorwerp in handen heeft iets uit de zak en trekt het aan. Herhaal dit zodat veel kinderen er ‘raar’ uitzien. Sluit af door, in de verkleedkleren, samen te dansen op het lied Verkleden is fijn.

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

3

O

17

les

4

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Rare gewoonten

O

Levensbeschouwelijk perspectief Elke cultuur heeft zijn eigen rituelen en gewoonten.

Wat voor de een gewoon is, is voor een ander raar.

Bedoeling De kinderen maken kennis met gewoonten en denken erover na wat ze hiervan vinden.

Wat je nodig hebt –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van het filmpje (zie www.hemelenaarde.nl) –– voor extra: Chinese eetstokjes, fruit, mesje en plastic bordjes

Opstap Praat met de kinderen over hun eetgewoonten. Stel vragen als: Welke afspraken zijn er bij jullie thuis? Wat mag niet tijdens het eten? Waarom niet? Wat vind je daarvan?

Wat mag wel? Mag je met je handen eten? Wanneer wel, wanneer niet? Mag je van tafel als je uitgegeten bent? Wat vind je daarvan? Moet je je bord leegeten? Waarom? Wat vind je daarvan? Mag je een boer laten?

Kern Vertel dat we de afspraken begrijpen en normaal vinden, maar dat er in andere landen soms andere afspraken en gewoonten zijn.

18

Deel het blad met lesmateriaal uit en geef de achtergrondinformatie bij de plaatjes. Praat met de kinderen over de gewoonten die op de plaatjes te zien zijn. Wat vind je ervan? Waarom? Vind je het raar? Zouden de kinderen in dat land het ook raar vinden? Zouden de kinderen in dat land onze gewoonten (bijvoorbeeld eten met mes en vork) raar vinden? Welke gewoonten uit de andere landen zou je thuis ook graag willen? Waarom? Misschien zijn er kinderen in de klas die thuis met stokjes eten en voor wie dat heel gewoon is.

Leg een kopie van het blad met lesmateriaal in het rariteitenkabinet.

Afsluiting Toon het filmpje waarin de kinderen kunnen zien hoe een Chinees gezin met stokjes eet (zie www.hemelenaarde.nl). Praat daarna kort over het filmpje en stel vragen als: Wat ging er in het filmpje anders dan bij jullie thuis? Waar komen deze mensen vandaan? Vond je het eten met stokjes raar lijken?

Extra Laat de kinderen het eten met stokjes uitproberen. Vraag bijvoorbeeld bij een Chinees restaurant naar een aantal stokjes. Snijd wat fruit in kleine stukjes en laat de kinderen het met de stokjes opeten. Leg de stokjes in het rariteitenkabinet.

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

4

O

In China eten de mensen met stokjes. Het is beleefd om

Als je in Amerika hebt gegeten in een restaurant en er is eten

niet alles op te eten. En een boer laten na het eten mag.

over, kun je vragen om een tas (doggybag). Daarin kun je het

Het betekent dat het goed heeft gesmaakt.

overgebleven eten mee naar huis nemen, zodat je er de volgende dag ook nog van kunt smullen.

In Japan slapen kleine kinderen meestal bij hun vader en moeder op de kamer. Als ze huilend wakker worden, zijn

De kinderen in Engeland dragen op school allemaal

papa en mama in de buurt en vallen de kinderen weer snel-

dezelfde kleding. Dat heet een uniform.

ler in slaap.

19

les

5

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Vijf broden, twee vissen

O

Levensbeschouwelijk perspectief Soms gebeuren er rare dingen.

Bedoeling De kinderen luisteren naar een wonderverhaal van Jezus.

Wat je nodig hebt –– een flink aantal kopieën van het blad met lesmateriaal, schaar, lijm, gekleurd papier en gekleurd karton voor het maken van de kwartetten (zie afsluiting)

Opstap Praat met de kinderen over wonderen. Weten ze wat een wonder is? Een wonder is bijvoorbeeld dat er iets gebeurt dat je niet had verwacht of iets waarvan je dacht dat het nooit zou kunnen gebeuren. Hebben de kinderen weleens van een wonder gehoord? Wat gebeurde er toen? Hebben ze zelf wel eens een wonder meegemaakt?

De geboorte van een baby of iemand die helemaal herstelt van een ernstige ziekte wordt ook wel een wonder genoemd.

Kern Lees het verhaal van het blad met lesmateriaal voor. Praat er met de kinderen over. Waar ging Jezus met zijn vrienden naartoe? Waarom? Wie kwamen er nog meer? Waarom?

Welk probleem was er? Wat had de jongen bij zich? Welk wonder gebeurt er in het verhaal? Wat vind je daarvan?

Afsluiting Maak een aantal kopieën van het blad met lesmateriaal.

Maak er vooraf een kwartetspel van of doe dit samen met 20

de kinderen. Doe het zo: knip de plaatjes uit en maak kwartetten; twee keer een vis, één keer twee broden en één keer drie broden. Plak elk kwartet op eenzelfde kleur achtergrond. Gebruik voor elk kwartet een andere achtergrondkleur. Plak daarna alle kwartetkaarten op losse kartonnetjes in dezelfde kleur.

Speel met de kinderen het spel, zoals ‘Ezelen’ wordt gespeeld. Er zijn vier tot zes spelers. De spelers zitten rondom een tafel. De kaarten worden geschud en ieder kind krijgt vier kaarten. Elke beurt geven alle kinderen tegelijkertijd één kaart aan de rechterbuurman. Elk kind probeert een kwartet – kaarten van dezelfde kleur – te sparen. Wanneer dit gelukt is en het kind dus vijf broden en twee visjes in handen heeft, legt hij zijn duim onopvallend op de rand van de tafel. Alle kinderen moeten dit doen. De laatste die het doet is de ‘ezel’ (of de ‘vis’).

Leg één kwartet (vijf broden en twee vissen) in het rariteitenkabinet.

Extra Maak samen met de kinderen een wonderlijk verhaal.

Begin bijvoorbeeld met het volgende verhaal: Bas ging naar de dierentuin. Hij keek naar de apen. Die maakten hem aan het lachen. Hij keek ook naar de tijgers. Bas vond de tijgers een beetje eng. Toen ging hij naar de olifanten en daar gebeurde iets raars. Opeens ging het hek bij de olifanten open… Laat de kinderen om de beurt vertellen wat er toen gebeurde en help waar dat nodig is. Stel bijvoorbeeld de vraag: En wat gebeurde er toen? Om de kinderen meer te sturen, kunt u vragen stellen als: Wat deed Bas toen? Wie of wat kwam er toen aan? Wat had hij bij zich?

Wat zei hij? Wat deed Bas toen? Wat zag hij daar?

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

5

Vijf broden en twee vissen Jezus en zijn vrienden zitten in een bootje. Ze steken samen een

zegt dat de jongen een mandje heeft met daarin vijf broden en

meer over.

twee vissen. ‘Maar dat is toch nooit genoeg voor duizenden

Jezus is moe. Hij wil even alleen zijn met zijn vrienden. Maar veel

mensen?’ zeggen de andere vrienden.

mensen volgen Jezus, omdat ze goede verhalen over hem hebben

Jezus zegt dat iedereen in het gras moet gaan zitten. Dan neemt

gehoord. Er wordt gezegd dat Jezus wonderen kan laten gebeu-

hij de vijf broden en de twee vissen in zijn handen, kijkt naar de

ren. Daarom willen de mensen Jezus zien en bij hem zijn.

hemel en bedankt God voor het eten. Jezus breekt het brood in

Aan de overkant van het meer gaat Jezus met zijn vrienden op een

stukken, verdeelt de vis en geeft het aan zijn vrienden. Die delen

heuvel zitten. Er komen steeds meer mensen. Niet honderd, maar

het uit aan alle mensen. Dan ziet iedereen opeens wat voor

wel duizenden.

wonder er gebeurt. Er is genoeg eten voor iedereen. Het wordt

Het wordt later en de mensen krijgen honger, maar er is geen

steeds meer en alle duizenden mensen eten hun buik vol. Er is

winkel in de buurt. ‘Stuur die mensen terug, zodat ze eten kunnen

zelfs nog brood en vis over. Dit verzamelen de vrienden van Jezus

kopen in een winkel,’ zeggen Jezus’ vrienden. Maar Jezus zegt:

in grote manden, want er mag niets blijven liggen van Jezus. De

‘Jullie moeten deze mensen eten geven.’

vrienden halen twaalf manden met resten brood en vis op. Jezus

’Maar, hoe dan?’ vragen de vrienden. ‘We hebben niks en we

heeft van vijf broden en twee vissen genoeg eten voor duizenden

kunnen niets kopen.’

mensen gemaakt. Wat een wonder!

O

Dan komt een van Jezus’ vrienden met een jongen bij Jezus en

21

les

6

onderbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Rare dieren

O

Levensbeschouwelijk perspectief Iedereen heeft de vrijheid een eigen interpretatie te hebben van de werkelijkheid. Ook in de schilderkunst.

Dat kan verrassend en vervreemdend werken voor de kijker.

Bedoeling

Waarom niet? Wat zie je allemaal? Vind je het een raar schilderij? Waarom wel, wat je vind je raar? Waarom niet? Trek samen met de kinderen de conclusie dat een schilder zelf mag weten hoe hij de olifanten, of iets anders, tekent.

Alles is mogelijk. Sommige mensen vinden het mooi. Het is verrassend. Andere mensen vinden het raar. Maar misschien is het daarom juist ook leuk of mooi.

De kinderen verwonderen zich over het onmogelijke.

Afsluiting Wat je nodig hebt –– een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van de afbeelding van het schilderij De olifanten van Dali (zie www.hemelenaarde.nl) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– voor ieder kind een vel papier met daarop een doodle (snelle krabbel) en stiften, wasco en/of verf –– voor extra: kleine blaadjes schrijfpapier

Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen de rare vogels, gemaakt van de doodles, bekijken. Geef daarna alle kinderen een vel papier waarop u met zwarte stift of wasco een doodle, een snelle krabbel, hebt gezet.

Laat ze met zwarte stift of wasco een rare vogel van de doodle maken. Daarna kleuren ze de vogel in met allerlei kleurtjes verf, wasco of stift.

Hang enkele tekeningen op bij het rariteitenkabinet.

Opstap

Extra

Plaats de afbeelding van het schilderij van Dali op het digibord (zie www.hemelenaarde.nl). Geef de kinderen de tijd om ernaar te kijken en laat ze benoemen wat ze zien.

Bekijk samen de door de kinderen gemaakte rare vogels en bedenk met de kinderen rare namen voor de vogels.

Schrijf de bedachte namen op een briefje en hang ze bij de tekeningen in het rariteitenkabinet.

Kern Laat de afbeelding van het schilderij van Dali op het digibord staan en stel vragen als: Welk gevoel krijg je als je naar het schilderij kijkt? Vind je het mooi? Waarom wel?

22

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

6

Rare vogels

O

23

les

1

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Een kast vol rare dingen

M

Levensbeschouwelijk perspectief Wat zeldzaam is, wordt voor mensen vaak fascinerend en begerenswaardig.

Bedoeling Kinderen verkennen het begrip ‘raar’ aan de hand van voorwerpen en maken kennis met het fenomeen ‘rariteitenkabinet’.

Wat je nodig hebt –– een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van de afbeeldingen (zie www.hemelenaarde.nl) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal (op gekleurd papier) –– tekenpapier, tekenmateriaal, scharen, prikpennen, priklappen en lijm –– voor extra: stevige doosjes van verschillend formaat, lijm, “rare” dingen van de kinderen

Opstap Vraag de kinderen of ze iets verzamelen of iemand kennen die iets verzamelt. Neem eventueel iets van een eigen verzameling mee. Vraag: Is er iets bij wat je raar vindt? Wanneer is iets raar? Laat de kinderen eerst zelf nadenken. Vertel de kinderen dat raar komt van het Latijnse woord rarus, dat zeldzaam betekent.

Kern Laat de kinderen twee foto’s zien van een rariteitenkabinet (zie www.hemelenaarde.nl). Vertel dat vroeger zeld-

24

zame (rare) dingen uit verre landen verzameld werden in een daarvoor bestemde kast, een kabinet. De bijzondere voorwerpen die mensen meenamen van verre exotische reizen werden ‘rariteiten’ genoemd. Die werden in zo’n kast tentoongesteld. Als de kast te klein werd, werd zelfs een hele kamer ingericht. Vraag aan de kinderen: Zie jij iets raars in de kast? Wat is het raarst? Zie je ook iets wat je helemaal niet raar vindt? Wat doet dat in deze kast, denk je?

Veel rariteitenkabinetten zijn uiteindelijk naar musea gegaan. Wie heeft in een museum wel eens een heel raar voorwerp gezien?

Afsluiting Deel het blad met lesmateriaal uit en extra vellen tekenpapier. Vraag de kinderen wat ze zelf in een rariteitenkabinet zouden willen stoppen. Hebben ze zelf zeldzame, bijzondere voorwerpen? Of wat vinden ze bijzonder om tentoon te stellen? Laat ze achter de luikjes hun eigen rariteiten tekenen. Laat ze de deurtjes aan de voorkant mooi versieren.

Kijk ter inspiratie naar meer afbeeldingen van kabinetten (zie www.hemelenaarde.nl).

Extra Maak met de klas een echt rariteitenkabinet. Verzamel hiervoor stevige doosjes van verschillend formaat. Plak de doosjes aan elkaar met de open kant naar voren. Stel in ieder vakje een raar of bijzonder voorwerp van de kinderen tentoon. Uiteraard kunnen de eigenaars van de voorwerpen er iets over vertellen.

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

1

M

Versier de kast en de deurtjes. Knip of prik de deurtjes open. Leg de kast op een leeg vel wit papier. Dit wordt de binnenkant van de kast.

Teken hierop je rare dingen. Plak dan het papier met de deurtjes op het papier met de rare dingen. Zorg dat er geen lijm op de deurtjes komt, want dan kunnen ze niet meer open!

25

les

2

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Ik zal je eens iets raars laten zien!

M

Levensbeschouwelijk perspectief

Kinderen bekijken samen een kunstwerk en filosoferen erover.

bezig is met het maken van een strandbeest. Vraag de kinderen na afloop: Wat vind je ervan? Is dit raar? Waarom?

Hoe zou het zijn om zo’n beest in het echt te zien? Wat roept het bij je op? Prettig raar? Griezelig of juist leuk? Stom of interessant?

Waarom zou een kunstenaar nou zo iets raars maken? Ben je raar als je rare dingen maakt?

Wat je nodig hebt

Afsluiting

–– een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van de foto’s van Strandbeesten en het filmpje erover (zie voor beiden www.hemelenaarde.nl) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal

Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen het invullen. Vertel: Theo Jansen maakt strandbeesten. Kun jij ook een eigen kunstbeest verzinnen? Denk na: waar leeft het? Hoe ziet het eruit? Waar is het van gemaakt? Hoe beweegt het? Teken het maar in het vak. Geef je kunstbeest ook een naam.

Kunstwerken die we als ‘raar’ ervaren, laten ons op een andere manier naar de werkelijkheid kijken.

Bedoeling

Opstap Bekijk de foto’s met de kinderen in de kring. Vraag: Wat denk je dat dit is? Waarom denk je dat? Waar is het van gemaakt? Wie heeft het gemaakt, denk je?

Kern Vertel dat dit strandbeesten zijn, die gemaakt zijn door kunstenaar Theo Jansen.

Bekijk op het digibord de film (zie www.hemelenaarde. nl). In de film zijn de strandbeesten te zien die over het strand wandelen. Ook komt de kunstenaar in beeld als hij

26

Extra –– Verdeel de groep in drieën. Een van de kinderen is de kunstenaar. Laat elke groep overleggen wie de kunstenaar wordt. De kunstenaar maakt van de andere kinderen een levend strandbeest. Hoe beweegt het beest?

Hoe komt het vooruit? Presenteer de strandbeesten aan elkaar. Nog leuker: laat ze elkaar ontmoeten!

–– Bekijk via het digibord het interview met Theo Jansen (zie www.hemelenaarde.nl). Hier vertelt hij waarom hij de beesten heeft gemaakt.

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

2

Wat vind je van de strandbeesten van Theo Jansen? Zet een kruisje bij wat jij vindt. ja

nee

raar mooi saai knap leuk stom stoer

M

Ik vind nog iets anders:

Teken hier jouw eigen kunstbeest:

Mijn kunstbeest heet: 27

les

3

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

De hofnar mag het allemaal zeggen

M

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

In de middeleeuwen hadden Europese vorsten vaak een nar in dienst die de draak stak met de gevestigde orde.

Daaruit sprak dat zelfspot gezond kan zijn voor een samenleving.

Vertel het verhaal De Nar van Kartonië van het blad met lesmateriaal. Vraag: Maakt de nar hier in dit verhaal een grap? Waarom kwamen de ministers er zelf eigenlijk niet uit?

Zou er echt nooit iemand boos worden op de nar?

Bedoeling

Afsluiting

De kinderen maken kennis met het fenomeen ‘hofnar’ en denken na over de functie van zo’n grappenmaker.

Praat met de kinderen over rollen in de groep. In iedere groep zijn wel kinderen die soms de rol van joker op zich nemen. Ze kunnen problemen met humor oplossen, grapjes maken op momenten dat er spanning is. Vraag: Herkennen jullie dit? Waarom is het fijn dat er humor is in de groep? Wanneer is een grap leuk? Zijn er ook grapjes die je beter niet kunt maken?

Wat je nodig hebt –– een zotskap (bellenmuts), zotskolf (narrenstok) of een afbeelding hiervan op het digibord (zie www.hemelenaarde.nl) –– voor extra: een poppenkast met poppen

Extra Opstap Laat een (plaatje van een) ‘zotskap’ zien, de bellenmuts van een nar. Weten de kinderen wat het is? Misschien kennen ze het van de nar van Carnaval, die de prins begeleidt. Of misschien herkennen de kinderen hierin de joker uit het bekende kaartspel. Vertel: Een nar wordt ook wel een joker genoemd. Wat denken jullie dat de nar doet?

Vertel dat vroeger, in de middeleeuwen, er vaak een nar aan het hof was. Deze grappenmaker mocht alles zeggen zonder dat iemand boos werd.

28

Speel het verhaal na in de poppenkast, of laat de kinderen zelf een verhaaltje met een nar verzinnen.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

3

De Nar va n K ar tonië Koning Karto van Kartonië zat moe op zijn troon. Hij zuchtte. Hij

zullen geen van allen koning worden. Ik benoem ze alle vier tot

werd zo langzamerhand te oud om te regeren. Hij had vier

Heer van Kartonië. Ieder mag met zijn eigen talent doen waar hij

zonen, maar wie van hen was het meest geschikt om koning te

goed in is. En jullie, ministers: elk van jullie helpt een van de prin-

worden? Koning Karto vroeg zijn ministers wat zij ervan vonden.

sen. Jerko, jij blijft ook. Jij houdt in de gaten of ieder voldoende

Dat was een moeilijke vraag. De ministers kenden de prinsen

aan de beurt komt. Ik heb gesproken.’

goed, maar konden niet besluiten wie van hen een goede koning zou zijn. Prins Hart was ontzettend vriendelijk, maar hij zei

En zo gebeurde het dat het land werd geregeerd door de vier

overal ‘ja’ op. En een koning moet ook ‘nee’ kunnen zeggen. Prins

Heren van Kartonië: HartenHeer, die zo vriendelijk was dat ieder-

Schop was sterk en had verstand van wapens. Maar hij werd

een in het land dol op hem was. SchoppenHeer, die ervoor zorgde

gauw boos. Geen goede eigenschap voor een koning. Prins

dat het land veilig was.

Klaver had groene vingers. Hij was uren in de paleistuin bezig

KlaverHeer, die de natuur beschermde.

met het snoeien van de struiken. Het land zou er prachtig bij

En RuitenHeer, die het geld bewaarde.

liggen onder zijn leiding. Maar als hij in de natuur bezig was,

Als zij en de ministers ergens niet uitkwamen, wist Jerko er altijd

vergat hij alles om zich heen. Prins Ruit was goed in rekenen.

met een grapje een vrolijke draai aan te geven. En koning Karto?

Maar die zat het liefst binnen, achter de computer, en had weinig

Die kon rustig van zijn oude dag genieten. En dan speelde hij graag

interesse in andere dingen.

een spelletje kaart met zijn vriend Jerko, de Nar van Kartonië.

M

De ministers ruzieden hierover met elkaar terwijl de koning bleef zuchten. Ze merkten niet dat de deur van de troonzaal openging en het guitige gezicht van Jerko de Nar om de hoek keek. Zijn bellenmuts rinkelde toen hij de troonzaal in buitelde. Hij rolde door de zaal tot hij voor de troon stond. Hij knipoogde naar de koning. Toen danste hij in zijn vrolijke narrenpak om de ministers heen, terwijl hij een liedje zong: ‘Komen de heren er niet uit?

Is er nog steeds geen besluit?

Koning, zet dan toch gewoon álle prinsen op de troon!’

De ministers hielden op met mopperen en keken hem verbaasd aan. Toen schoten ze in de lach om die rare nar met zijn kunstjes en gekke ideeën.

‘Alle prinsen op de troon, belachelijk, dat kan toch niet?’ riep de een.

‘Haha, hoe zie je dat voor je, allemaal bij elkaar op schoot?’ lachte de ander.

‘En de bovenste draagt de kroon!’ De ministers gierden het uit. Tot de koning hard in zijn handen klapte. Iedereen werd stil. De ministers bogen hun hoofden, want Koning Karto keek hen streng aan.

Toen begonnen zijn ogen te glinsterden en kwam er een stralende lach op zijn gezicht. De koning gaf de nar een vrolijke klap op zijn schouder.

‘Geniaal, Jerko! Wat een goed idee! Ministers, luister: mijn zonen

29

les

4

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Ze vinden me raar

M

Levensbeschouwelijk perspectief

Vooraf

verdrietig voor. Wat vinden de kinderen er nu van? Hoe loop je? Hoe sta je? Hoe voel je je? Merk je verschil? Experimenteer vervolgens met diverse andere emoties: schaamte, boosheid, trots, verlegenheid…

Kom terug in de kring. Vraag de kinderen: Wanneer is het fijn om raar te zijn en wanneer niet? Waarom? Waar moest je aan denken bij het bewegingsspel? Vind jij iets raar aan jezelf? Wat dan? Wil je dat laten zien of juist wegstoppen?

Vinden anderen het ook raar wat jij raar vindt? Vraag het maar!

Laat de kinderen een foto van zichzelf meebrengen voor extra.

Afsluiting

Mensen hebben een sterke behoefte ‘erbij te horen’. Dat maakt dat we vaak bang zijn raar gevonden te worden.

Bedoeling Kinderen denken na over hun eigen ervaringen met ‘opvallen’, de aantrekkelijkheid die dat soms heeft en de angst om raar gevonden te worden.

Wat je nodig hebt –– een papiertje en veiligheidsspeld –– vrolijke muziek –– voor extra: voor ieder kind een gekopieerde foto van zichzelf op A4-formaat, viltstiften en knutselmaterialen

Opstap Schrijf het woord ‘raar’ op een papiertje en speld het op.

Iedereen kan het woord lezen. Lees het gedichtje van het blad met lesmateriaal voor, op neutrale toon, tot de streep. Vraag: Vind je wel eens iemand raar? Wat vind je dan raar aan die persoon? Is dat leuk raar, of vervelend raar?

Moeilijk raar of grappig raar?

Kern Lees het gedicht nogmaals, maar nu enthousiast, voor.

Laat de kinderen zich inleven in de ik-persoon, en ondertussen bewegen door het lokaal. Lees daarna het stukje

30

Lees het gedichtje verder na de streep. Zet een vrolijk muziekje op. Iedereen mag even raar doen op de muziek.

Wanneer de muziek stopt, gaat iedereen weer zitten!

Extra –– Laat de kinderen een raar zelfportret maken. Ze bewerken een eigen foto met viltstift of andere knutselmaterialen. Vraag: Wat vind je raar aan jezelf? Heb je rare oren, haren, een rare neus? Hoe zou je eruitzien als je lekker raar mag zijn? Maak een mooie lijst om de foto.

–– Luister samen naar het liedje Raar is leuk van Klein Orkest. Dans samen met de kinderen op het refrein.

Alles mag!

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

4

Weet je, soms denk ik: Ik ben een raar kind.

M

Dan denk ik dat iedereen dat van mij vindt.

Omdat ik zo anders dan anderen ben Heel anders dan iedereen die ik hier ken.

Zeg eens, wat denk je, vind jij mij ook raar?

Of zeg je: ‘Gewoon een klein beetje’, toch maar?

--Doe eens raar met me mee!

Lekker dansen en springen We doen allemaal raar en we roepen en zingen, maken vreemde geluiden.

Wrijf je haar door elkaar Je gezicht in de knoop Iedereen lekker raar!

31

les

5

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Een raar verhaal

M

Levensbeschouwelijk perspectief In de Bijbel staan veel wonderbaarlijke verhalen. Ze laten de luisteraar zien dat er meer is dan alleen het zichtbare en rationele.

Bedoeling De kinderen denken na over een wonderverhaal uit het Nieuwe Testament.

het een foto is. Help de kinderen met vragen als: Welke personen uit het verhaal zijn nodig voor deze foto? Hoe voelen deze personen zich? Kunnen jullie dat laten zien? Kun je op een foto geluid horen? Hoe kun je laten zien dat iemand bang is, of hard roept? Laat de toeschouwers aanwijzingen geven, totdat iedereen vindt dat het goed is. Maak van het tableau vivant een echte foto. Herhaal dit met een andere scène van het verhaal. Bewaar de foto’s zodat de kinderen ze later kunnen bekijken.

Wat je nodig hebt –– een grote blauwe doek of blauw laken –– een fotocamera of mobieltje met camera –– voor extra: voor ieder kind stevig tekenpapier, kwasten en verf in de kleuren wit, blauw en zwart

Opstap Leg de blauwe doek in de kring. Nodig vier kinderen één voor één uit om een woord te zeggen dat in ze opkomt als ze ernaar kijken (bijvoorbeeld blauw, zacht, groot, warm…) en laat ze vervolgens de doek vastpakken. Zo komt uiteindelijk de doek los van de grond. Zeg: Kijk hoe de doek beweegt. Waar doet het je aan denken? Wat als het water zou zijn? Is het een zwembad, een vijver, een zee? Hoe beweegt water als het mooi weer is? Wat gebeurt er als het gaat stormen? Laat de overige kinderen ook bewegen en geluiden maken. Wat doen de wind, de wolken, de zon?

Spreek een teken af wanneer de storm weer gaat liggen.

Hoe gaat dat? Wissel de rollen en doe het nog eens.

Kern

32

Vertel het verhaal Storm op het meer van het blad met lesmateriaal. Maak daarna van het verhaal een tableau vivant. Kies samen een scène uit het verhaal. Nodig een aantal kinderen uit om deze scène uit te beelden alsof

Afsluiting Voer een kringgesprek. Vraag de kinderen of ze het, net als de verteller, een raar verhaal vinden. Of juist niet? Wat zou iemand raar kunnen vinden aan dit verhaal? Was het raar om het verhaal uit te beelden? Kan er ook storm zijn in jou? Wat heb jij nodig om die storm weer rustig te krijgen?

Mag jij bang zijn van jezelf? Wat of wie geeft je vertrouwen dat het goed komt?

Extra Deel tekenpapier uit en laat de kinderen het water van het meer schilderen. Experimenteer met de kleuren wit, blauw en zwart. Laat ze minimaal een kwartier intensief schilderen. Stel vragen als: Is het water kalm of onrustig?

Hoe beweegt het? Wat gebeurt er als het gaat stormen? En als de wind gaat liggen? Vertel: Het schilderij is niet ‘af’ als het papier vol is. Schilder er overheen en het schilderij verandert. Het gaat niet om het resultaat. Voelt dat raar?

Waarschijnlijk moeten de kinderen hier even een drempel over. Geef ze de ruimte.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

5

S torm op het meer Moet je horen. Ik heb nu toch een raar verhaal gehoord! Het ging

Kun je het je voorstellen? Ik ben er een beetje ondersteboven van.

over Jezus, je weet wel, die rabbi die rondtrekt met zijn leerlingen. Ik

Ik denk dat ik mijn buurvrouw vraag of ze een kopje thee met me

heb het van de buurvrouw, en die heeft het weer gehoord van

komt drinken. Of nee. misschien… misschien zoek ik die Jezus zelf

Petrus. Dat is Jezus’ beste vriend. En die was erbij. Luister. Jezus wilde

eens op. Ja, dat doe ik!

M

met zijn leerlingen naar de overkant van het meer varen. Ja, wat wil je, hij was de hele dag bezig met verhalen vertellen en mensen

(naar Lucas 8: 21-25)

genezen en zo. Hij zal wel goed moe geweest zijn. Nou, die mannen dus met elkaar het meer op. Stralende dag, geen vuiltje aan de lucht. En Jezus viel in slaap. Lekker zo op de deining van het water. Maar plotseling werd de lucht donker en er stak toch een storm op! Petrus vertelde dat het zo hard waaide dat het water over de rand sloeg. Ze moesten met z’n allen hozen. De golven werden hoger en hoger. Ze waren stikbang dat de boot zou kantelen en dat ze met elkaar in het water zouden vallen.

Iedereen was in paniek. Maar Jezus? Die lag gewoon te slapen! Snap je dat nou? De leerlingen probeerden hem wakker te maken.

‘Meester,’ riepen ze. ‘Meester, we vergaan!’

Jezus werd wakker, ging rechtop staan en sprak streng. Niet tegen zijn vrienden, maar tegen de wind en de golven.

‘Rustig!’ zei hij. ‘En wees stil’. Je wilt het vast niet geloven, maar de wind ging liggen. De golven werden rustig, en niet gauw daarna was het meer weer glad als een spiegel. Alsof er niets was gebeurd. Is dat niet wonderlijk? Jezus keek zijn vrienden aan.

‘Waarom zijn jullie zo bang?’ vroeg hij. ‘Waar is jullie geloof?’ De vrienden waren verbaasd.

‘Wat is dit voor iemand?’ vroegen ze elkaar.

‘Zelfs de wind en het water luisteren naar hem.’

Christus in de storm op het meer van Galilea door Rembrandt van Rijn

33

les

6

middenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Wat een rare mensen

M

Levensbeschouwelijk perspectief Mensen ontlenen een gevoel van veiligheid aan gewoonten en regels die bij hun cultuur horen. De ontmoeting met andere culturen kan zowel vervreemdend zijn, als verfrissend.

maatje. Ze lezen het kaartje voor en reageren op elkaars vraag. Dan ruilen ze van kaartje en zoeken ze een nieuwe gesprekspartner. Zo komen er in korte tijd verschillende ‘rare’ gewoonten aan bod.

Kern Bedoeling De kinderen ervaren welke uitwerking ‘rare’ gewoonten op hen hebben en denken na over de omgang met cultuurverschillen.

Wat je nodig hebt –– voor groep 3: de acht uitgeknipte kaartjes van het blad met lesmateriaal –– voor groep 4 en 5: dertig uitgeknipte kaartjes (zie voor de kaartjes en de uitleg www.hemelenaarde.nl) –– voor groep 3: een pot of schaal –– schrijfpapier en/of tekenpapier en tekenspullen –– voor extra: een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van de filmpjes (zie www. hemelenaarde.nl)

Laat de kinderen in de kring de ervaringen van de opstap delen: wie heeft iets raars gehoord? Bespreek waar deze gewoonte vandaan komt. Praat dan verder over ervaringen die kinderen zelf hebben met ‘rare’ gewoontes. Vraag bijvoorbeeld: Welke godsdienst beleven jullie thuis? Heb jij thuis vaste gewoontes met je familie? Wat zou een ander raar kunnen vinden wat voor jou heel gewoon is? Wie heeft weleens ergens gelogeerd? Waren er dingen anders dan bij jou thuis? Hoe ga je om met die andere gewoontes? Doe je mee? Wanneer wel of niet?

Afsluiting Deel schrijf- of tekenpapier uit en laat de kinderen een verhaaltje schrijven en/of tekenen over hun ervaringen met andere gewoontes. Laat ze het aan elkaar voorlezen en hang de tekeningen op.

Opstap

34

Vertel de kinderen dat ze ‘rare’ gewoontes gaan onderzoeken.

Voor groep 3: Doe de acht kaartjes in een pot of schaal.

Laat de kinderen om de beurt een kaartje pakken en lees het zelf voor. Wie het een rare gewoonte vindt gaat staan, wie het niet raar vindt blijft zitten. Laat de kinderen reageren. Waarom vind jij het raar? Hoe zou je het vinden als dat bij jou zo zou zijn? (zie voor uitleg www.hemelenaarde.nl) Voor groep 4 en 5: Deel de uitgeknipte kaartjes uit. De kinderen lopen door elkaar door de klas en zoeken een

Extra –– Bekijk met de kinderen van groep 3 een filmpje over vreemde gewoontes in andere landen (zie www.hemelenaarde.nl).

–– Bekijk met de kinderen van groep 4 en 5 een sketch van een jongen die bij zijn Hindoestaanse vriendin thuis komt eten (zie www.hemelenaarde.nl).

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

lesmateriaal

6

M

35

les

1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Raar maar waar

B

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

Door de eeuwen heen verzamelen mensen dingen die zeldzaam en bijzonder zijn. Deze dingen wekken bewondering en fascinatie op.

Vertel de kinderen dat ze met de meegebrachte ‘rare’ spullen hun eigen ‘rariteitenkabinet’ gaan maken. Laat ze in een kring om de beurt vertellen over wat ze hebben meegebracht. Wat vinden ze er ‘raar’ aan? Is het bijvoorbeeld opvallend, gek, stom, grappig, zeldzaam of geheimzinnig? Is ‘raar’ eigenlijk wel het goede woord?

Elk kind dat zijn voorwerp heeft toegelicht, legt het in het midden van de kring. Probeer daarbij toe te werken naar een logische ordening van dingen die ‘bij elkaar horen’.

Bespreek samen hoe de verzameling het best tot zijn recht komt. Deelverzamelingen kunnen bijvoorbeeld worden tentoongesteld in een aparte doos of kist. Door die dozen en kistjes op een speelse manier op te stellen, kan er in een hoek van de klas een heus rariteitenkabinet worden gevormd.

Bedoeling De kinderen denken na over wat zij raar vinden.

Vooraf Laat de kinderen iets meenemen wat ze raar vinden.

Bijvoorbeeld een oude foto, iets wat ze op straat hebben gevonden, een bijzondere steen of schelp, een boek of gedicht, een briefje of kaart, een munt, een buitenlands snoepje met een rare smaak of een raar woord.

Wat je nodig hebt –– een digibord of een computer met toegang tot internet voor het bekijken van de afbeelding (zie www.hemelenaarde.nl) –– de “rare” dingen die de kinderen van thuis hebben meegenomen (zie Vooraf ) –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal en vijf kaartjes –– materialen zoals een ladekastje, dozen en kistjes voor een rariteitenkabinet –– kleurpotloden

Afsluiting In het lege rariteitenkabinet op het blad met lesmateriaal tekenen de kinderen maximaal vijf voorwerpen: het voorwerp dat ze zelf hebben meegebracht, voorwerpen van andere kinderen of andere ‘rare’ voorwerpen die ze graag zouden willen bewaren. Net als in een museum schrijven ze bij elk voorwerp een kaartje met een korte uitleg wat het voorstelt.

Extra Opstap

36

Bekijk met de kinderen de afbeelding van een rariteiten­ kabinet op het digibord (zie www.hemelenaarde.nl).

Vraag: Wat is er te zien? Waar zou het vandaan komen?

Door wie zouden deze dingen zijn verzameld? Waarom?

Vertel dat het een ‘rariteitenkabinet’ is en lees samen de informatie hierover op het blad met lesmateriaal.

De kinderen kunnen het rariteitenkabinet nog aanvullen.

Laat de kinderen bijvoorbeeld in een mooi doosje rare, bijzondere weetjes verzamelen (zie www.hemelenaarde. nl voor enkele interessante links). De kinderen kunnen hun vondsten op strookjes papier opschrijven. Leuk om af en toe in te grabbelen of om spelletjes mee te doen.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

1

Rariteitenk abinet

1

2 B

3

4

5

Rariteitenkabinetten ontstonden in de tijd van de grote ontdek-

om mee te pronken en om te bestuderen. Rijke mensen, zoals

kingsreizen. Vanaf de zestiende eeuw voeren schepen naar onbe-

wetenschappers en vorsten, wilden al die bijzondere voorwerpen

kende werelddelen en kwamen terug met bijvoorbeeld antieke

graag hebben. Zo konden ze laten zien dat ze belangrijk en intelli-

beeldjes, opgezette paradijsvogels, exotische schelpen en sche-

gent waren.

dels van onbekende diersoorten. Dingen om je over te verbazen,

37

les

2 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Doe eens raar

B

Levensbeschouwelijk perspectief Mensen horen graag bij een groep, daar horen bepaalde gewoonten en gedragsregels bij. Iets doen dat hiervan afwijkt, vergt lef en zelfvertrouwen.

Bedoeling De kinderen denken na over afwijkend gedrag in de groep en welke gevoelens dit oproept.

Vooraf Vul een glazen pot met snoepjes of knikkers. Tel hoeveel er precies in gaan.

Wat je nodig hebt –– een glazen pot met snoepjes of knikkers –– een digibord of een computer met toegang tot internet voor het bekijken van het filmpje –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– vrolijke muziek met afspeelmogelijkheid (cd-speler of computer) –– voor extra: tekenpapier en kleurpotloden of schrijfpapier en pen

Opstap Laat de kinderen hardop raden hoeveel snoepjes of knikkers er in de pot zitten. Praten ze elkaar na of durven ze een afwijkend antwoord te geven? Vertel dat uit psychologisch onderzoek blijkt dat mensen zich sterk laten beïnvloeden door wat anderen denken. Schattingen zijn daardoor gemiddeld nauwkeuriger als mensen hun antwoorden niet met elkaar delen. Herkennen de kinderen dit bij zichzelf?

Kern 38

Toon het filmpje over het experiment op het digibord (zie

www.hemelenaarde.nl). Laat de kinderen reageren op het gedrag van de eenling. Wat vinden ze ervan? Doet de jongen raar? Of niet? Is zijn gedrag stom of juist goed? Zou je zelf als eerste durven te beginnen met dansen? Waarom wel/ niet? Op welk moment zou je aansluiten: als tweede, als er al een klein groepje staat, als bijna iedereen danst of nooit? De kinderen onderzoeken nu aan de hand van het lijstje op het blad met lesmateriaal in hoeverre zij durven af te wijken. Ieder kind vult het lijstje voor zichzelf in. Laat de kinderen vervolgens met hun ingevulde blad in de hand op een gek muziekje door de klas lopen. Als u de muziek stopt, vormen de kinderen een tweetal met een kind dat op dat moment in de buurt staat. Elk kind mag de ander nu iets vragen over één punt van het lijstje. Zou jij dat durven? Waarom wel/niet? Kun je een voorbeeld geven van een situatie waarin je dat wel of niet durfde? Na ongeveer anderhalve minuut laat u de muziek weer horen en mogen de kinderen verder lopen. Herhaal dit proces een keer of drie, zodat de kinderen hun antwoorden met verschillende klasgenoten kunnen uitwisselen.

Afsluiting Laat enkele kinderen vertellen over antwoorden die hen hebben verrast. Zijn ze misschien anders gaan denken over wat wel of niet ‘raar’ is om te doen? Hoe erg is het als anderen je raar vinden? Wat wordt in de groep als ‘raar’ beschouwd? Is dat bij iedereen hetzelfde?

Extra Deel tekenpapier of schrijfpapier uit en laat de kinderen een tekening maken van zichzelf in een ‘rare bui’ of iets opschrijven over hun gekke eigenschappen, voorkeuren en gewoontes. Hiermee kunnen ze het rariteitenkabinet in de klas aanvullen.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

2 1

B

Durf jij wel eens ‘raar’ te doen? Kruis steeds jouw antwoord aan. durf ik wel

durf ik niet

een gekke vraag stellen aan de juf zomaar in een stille klas een liedje zingen je haar oranje verven zeggen dat je iets niet durft je knuffel meenemen naar de klas een dansje doen op een podium met twee verschillende sokken naar school komen een zelf geschreven gedicht voorlezen in de klas je eigen mening geven als alle andere kinderen iets anders denken.

39

les

3 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Kijk wat raar!

B

Levensbeschouwelijk perspectief

De kinderen verwonderen zich over het onmogelijke en ontdekken dat iedereen zijn eigen interpretatie heeft.

hemelenaarde.nl). Vertel de kinderen dat ze een schilderij gaan maken waarin ze dit ook gaan doen. Geef ze de opdracht goed rond te kijken in de klas en één of meer voorwerpen te kiezen die ze in een ongewone omgeving gaan plaatsen.

Deel papier en verfbenodigdheden uit en laat de kinderen een schilderij maken. Geef aan dat ze niet met elkaar mogen praten over de ‘betekenis’ ervan. Het is juist leuk als anderen hierover kunnen fantaseren.

Wat je nodig hebt

Afsluiting

–– een digibord of computer met toegang tot internet voor het bekijken van het schilderij van Magritte en het beluisteren van het lied Raar is leuk, leuk is raar –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– tekenpapier en verfbenodigdheden

Hang enkele schilderijen op en bespreek deze met de klas op dezelfde manier als het schilderij in de opstap.

Wijs per schilderij enkele kinderen aan die er een originele titel bij mogen bedenken. Deze noteren ze zonder te praten op een kladblaadje. Inventariseer de titels en bespreek de verschillen. Vraag: Ga je door een titel anders naar een schilderij kijken? Vertel dat Magritte zijn schilderijen vaak vreemde, onverklaarbare titels gaf. Het schilderij in de opstap noemde hij bijvoorbeeld Golconde, wat verwijst naar een verwoeste stad in India die bekend stond om zijn diamantmijn.

Iedereen heeft de vrijheid een eigen interpretatie te hebben van de werkelijkheid. Ook in de schilderkunst.

Dat kan verrassend en vervreemdend werken voor de kijker.

Bedoeling

Opstap Bekijk samen het schilderij van Magritte (zie www.hemel­ enaarde.nl ). Laat de kinderen vertellen wat er gebeurt en waaraan ze dat zien. Vraag ook naar het gevoel dat het schilderij bij ze oproept. Welke associaties hebben ze erbij? Laat enkele kinderen tot slot een titel bij het schilderij bedenken.

Kern

40

Deel het blad met lesmateriaal uit en lees de eerste alinea over Magritte en het surrealisme. Bekijk het schilderij uit de opstap nu nogmaals. Wat is er ‘surrealistisch’ aan het schilderij? Is het Magritte gelukt om hen goed te laten kijken en hen aan het denken te zetten?

Lees, bekijk en bespreek samen met de kinderen vervolgens hoe Magritte dingen uit de werkelijkheid op een ongewone manier met elkaar combineerde (zie www.

Extra Laat het liedje Raar is leuk horen (zie www.hemelenaarde. nl). Ga in op het refrein: Raar is leuk, gewoon dat is zo saai.

Zijn de kinderen het daarmee eens? Geef aan dat kunstenaars zoals Magritte het leuk vinden om ‘de boel een draai te geven’. Kennen de kinderen nog meer van zulke kunstenaars? Laat eventueel nog meer voorbeelden zien op het digibord (zie www.hemelenaarde.nl) en geef de kinderen de opdracht om plaatjes van kunstwerken te verzamelen voor het rariteitenkabinet.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

3 1

B

Magritte en het surrealisme

met de werkelijkheid en de mensen te verbazen. Hij bracht

Magritte (1898 - 1967) was een Belgische kunstenaar. Zijn manier

mensen expres in verwarring. Zo haalde hij ze uit de sleur van het

van schilderen wordt ‘surrealistisch’ genoemd, letterlijk kunst die

alledaagse leven en liet hij ze weer echt goed kijken. Een greep uit

‘boven de werkelijkheid’ staat. Magritte schilderde heel precies,

de trukendoos van Magritte:

waardoor zijn werk heel realistisch lijkt. Maar toch is er altijd iets

- hij laat mensen en dingen zweven in de lucht;

wat niet klopt. De mensen en dingen op het schilderij zijn heel

- hij maakt kleine dingen groot en grote dingen klein;

echt, maar tegelijkertijd heel vreemd omdat ze op een bijzondere

- hij plaatst de voorwerpen op een vreemde manier bij elkaar;

manier zijn gecombineerd. Magritte vond het leuk om te spelen

- hij combineert twee dingen tot iets nieuws.

41

les

4 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Jezus doet raar

B

Levensbeschouwelijk perspectief Door juist iets anders te doen dan alle anderen, je te gedragen tegen de gevestigde orde in, kunnen dingen ten goede veranderen.

Bedoeling De kinderen luisteren naar het verhaal over Zacheüs en denken na over het gedrag van Jezus.

Wat je nodig hebt –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal

ineens veel aardiger is. Dat hadden ze nooit van hem verwacht. Ze vonden hem een slecht mens. Bestaan er volgens de kinderen ‘slechte ‘ en ‘goede’ mensen of kan iemand zijn gedrag altijd veranderen? Helpt het daarbij hoe anderen over je denken?

Stimuleer de kinderen om in tweetallen te onderzoeken hoe dit bij hen persoonlijk werkt. Gedraag je je anders tegen iemand die jou leuk vindt dan tegen iemand die een hekel aan jou heeft? Wissel de conclusies klassikaal uit.

Bespreek welke rol verwachtingen van anderen kunnen spelen en hoe verfrissend het kan zijn als die verwachtingen ineens doorbroken worden.

Opstap Deel het blad met lesmateriaal uit en lees samen het verhaal Een vreemde ontmoeting.

Kern

42

Laat de kinderen reageren op de laatste zin: ‘Eén enkele ontmoeting heeft alles veranderd’. Geloven ze dat dit kan? Wat is er dan precies veranderd voor Zacheüs en zijn stadsgenoten? Bespreek hoe beide partijen erop vooruitgegaan zijn.

Zoom dan in op het gedrag van Jezus. De mensen vinden het heel raar dat Jezus uitgerekend bij Zacheüs op bezoek gaat. Vinden de kinderen dat ook raar? Waarom wel/niet? Waarom spreekt hij juist Zacheüs aan, denken ze? Vinden ze het goed van Jezus dat hij tegen de verwachtingen van de mensen ingaat?

Bespreek vervolgens het gedrag van Zacheüs. Hij gedraagt zich ook anders dan de mensen van hem verwachten. Is het niet raar dat hij het ineens goed wil maken met zijn stadsgenoten? Kunnen de kinderen dat verklaren? Heeft het iets te maken met wat Jezus doet?

De mensen in het verhaal zijn verbaasd dat Zacheüs

Afsluiting Ook in andere verhalen geeft Jezus juist aandacht aan mensen op wie wordt neergekeken. Hij vindt dat iedereen de moeite waard is en een ‘kind is van God’. Hoe kijken de kinderen daar tegenaan? Is iedereen gelijk? Is het mogelijk om altijd het goede en het waardevolle in een ander te zien?

Extra Hoe het huisbezoek van Jezus aan Zacheüs precies verloopt, wordt in het verhaal niet verteld. Spreekt hij Zacheüs bestraffend toe? Stelt hij hem veel vragen? Of is alleen het oogcontact al genoeg om Zacheüs te veranderen? Laat de kinderen in tweetallen een kort toneelstukje voorbereiden dat begint op het moment dat Jezus Zacheüs aanspreekt. Enkele tweetallen mogen hun toneelstukje voor de klas laten zien. Vergelijk het optreden van Jezus in de verschillende versies. Welke Jezus zouden de kinderen zelf het liefst op bezoek krijgen? Welke Jezus is het best in staat om een ander te veranderen?

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

4 1

Een vreemde ontmoeting Vandaag is de grote dag. Vandaag komt Jezus naar hun stadje. De

Verlegen komt Zacheüs naar beneden. Hij gaat Jezus voor naar

mensen staan in lange rijen te wachten. Iedereen wil hem zien.

zijn huis. Zijn huis waar nooit iemand op bezoek komt. Ineens

Die man waar ze al zoveel van hebben gehoord. Overal waar hij

schaamt hij zich. ‘Ik ben altijd oneerlijk geweest,’ biecht hij op. Ik

komt, gebeuren bijzondere dingen. In het ene dorp zou hij een

heb de mensen veel te veel geld gevraagd. Maar nu heb ik er spijt

blinde hebben genezen en in het andere dorp was een verlamde

van. Ik beloof dat ik het goed zal maken. De helft van mijn bezittin-

man die ineens weer kon lopen. De mensen zijn helemaal opge-

gen geef ik aan de armen. En iedereen die ik ooit te veel heb laten

wonden. Ze willen allemaal vooraan staan. Misschien kunnen ze

betalen zal ik vier keer zoveel geld teruggeven.’

B

hem dan even aanraken. En misschien ... misschien kijkt Jezus hen dan ook even aan.

Vanaf die dag is Zacheüs een ander mens. Eerst willen de mensen het niet geloven. Hij voert vast iets in zijn schild, denken ze. Maar

Ook Zacheüs is nieuwsgierig. Maar omdat hij klein is, kan hij niks

Zacheüs houdt vol en langzaam maar zeker ontdekken de mensen

zien. En hij hoeft niet te verwachten dat de mensen hem voorlaten.

dat ze hem kunnen vertrouwen. Eén enkele ontmoeting heeft

Zacheüs werkt namelijk voor de Romeinen. Het is zijn werk om

alles veranderd.

belastinggeld te innen. En hij vraagt altijd meer dan nodig is. Daardoor is hij nu schatrijk, maar ook heel eenzaam. Niemand wil met hem bevriend zijn. Maar Zacheüs laat zich niet op zijn kop zitten. Hoe gemener de mensen tegen hem doen, hoe meer hij ze laat betalen.

Bijna wil Zacheüs weer naar huis gaan, maar dan ziet hij die vijgenboom. Dat is het! Van daaruit kan hij alles stilletjes gadeslaan.

Voorzichtig klimt hij naar boven. In de verte ziet hij Jezus en zijn leerlingen al aankomen.

Als de stoet dichterbij komt, begint iedereen te juichen. Jezus is nu vlakbij. Vanuit zijn schuilplaats kan Zacheüs hem goed zien. Maar dan ineens staat Jezus stil. Hij kijkt omhoog: recht in zijn ogen.

‘Zacheüs, wat doe je daar in die boom?’ vraagt hij. ‘Kom naar beneden.

Vandaag wil ik jou thuis bezoeken.’ Zacheüs weet niet wat hem overkomt. En zijn stadsgenoten ook niet. ‘Wat moet Jezus nou bij die Zacheüs?’ zeggen ze tegen elkaar.

‘Waarom gaat hij uitgerekend bij die zakkenvuller op bezoek?’

43

les

5 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Rare snuiters

B

Levensbeschouwelijk perspectief In iedere samenleving zijn mensen die hun leven anders invullen, die leven in een andere werkelijkheid. Deze mensen vallen op.

Bedoeling De kinderen maken kennis met een bijzondere levensstijl en verwonderen zich hierover.

Wat je nodig hebt –– een digibord of een computer met toegang tot internet voor het bekijken van de filmpjes –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– voor extra: pen en schrijfpapier

Opstap Deel het blad met lesmateriaal uit en bekijk met de kinderen de drie filmpjes van bijzondere mensen: de stille indiaan van Maastricht, boer Tinus en levenskunstenaar Gert (zie www.hemelenaarde.nl). Geef de kinderen de opdracht om tijdens het kijken bij elk personage een bijzondere uitspraak te noteren op het blad met lesmateriaal.

Kern

44

Laat de kinderen eerst in algemene zin reageren op de portretten. Vinden ze deze mensen ‘raar’? Wat vinden ze wel/niet ‘raar’? Keuren ze het ‘rare’ gedrag af of vinden ze het juist wel leuk als iemand een heel eigen manier van leven heeft? Kennen ze zelf ook mensen met een heel aparte manier van leven? Wat vinden ze daarvan?

Ga vervolgens wat dieper in op de drie geportretteerde personen. Stel bij alle drie de volgende vragen: Welke uitspraak heb je genoteerd? (Zie ook www.hemelenaarde.

nl.) Wat zegt dat over zijn manier van leven? Spreekt zijn manier van leven jou aan? Zou je hem als buurman willen hebben? Zouden andere mensen een voorbeeld aan hem kunnen nemen?

Waarschijnlijk denken de kinderen wel eens na over hoe hun eigen volwassen leven eruit zal zien. Laat enkele kinderen vertellen over hun toekomstverwachtingen. Zal hun leven later lijken op het leven van hun ouders of juist meer op het leven van een van de gefilmde mensen?

Gert Hanegraven maakt borden met spreuken erop.

Bijvoorbeeld: ‘Ik heb geen horloge, maar wel tijd’. Dat zou je kunnen zien als een levensmotto: een wijsheid die je kunt gebruiken als leidraad voor je leven. Ook sommige uitspraken van Gerard en Tinus kun je zien als levensmotto’s. Hebben de kinderen in een van de drie filmpjes een levensmotto gehoord dat hen aanspreekt?

Afsluiting De kinderen bedenken allemaal een eigen levensmotto en schrijven dit op het blad met lesmateriaal. Laat enkele kinderen hun levensmotto voorlezen en toelichten.

Extra Laat de kinderen een ode schrijven aan een van de gefilmde mensen of aan een speciaal iemand die ze kennen. Laat de kinderen eerst een woordspin maken over de persoon van hun keuze. Daarin komen bijzondere eigenschappen, maar ook de beelden en gevoelens die de persoon bij het kind oproept. Deze kunnen daarna in het gedicht worden verwerkt. Rijmen hoeft niet: het gaat om een schilderijtje met woorden. Geef de gedichten een plaatsje in het rariteitenkabinet.

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

1 5

B

De stille indiaan

Levenskunstenaar Gert

Boer Tinus

Mijn eigen levensmotto:

45

les

6 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e h er f st 2015

Raar of gewoon?

B

Levensbeschouwelijk perspectief Ieder land of cultuur kent haar eigen gewoonten. Als vaste gewoonten anders zijn dan je gewend bent, kan dat vervreemdend werken.

Bedoeling De kinderen maken kennis met andere gewoonten en ontdekken welke gevoelens andere ongeschreven regels kunnen oproepen.

Wat je nodig hebt –– voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal –– voor extra: de kaartjes met gespreksonderwerpen (zie www.hemelenaarde.nl)

kan worden. Wissel na een paar minuten uit. Doe vervolgens hetzelfde met de verhalen van Jantien en Chau Nyuen. Om welke culturele verschillen gaat het hier?

Nederlanders staan erom bekend dat ze heel direct zijn.

Ze laten het vaak duidelijk merken als ze het ergens niet mee eens zijn en zijn gewend om hun gevoelens te tonen. Vinden de kinderen dit een goede eigenschap?

Zijn ze zelf ook heel direct of niet?

Niet alle Nederlanders zijn hetzelfde. Karakters verschillen. Bovendien hebben veel Nederlanders een buitenlandse achtergrond. Vraag: Bij vriendjes thuis gaat het er misschien heel anders aan toe dan bij jou. Wie kan daar iets over vertellen? Welke gewoontes vallen jou bij anderen op?

Probeer je je dan aan te passen? Voelt dat ongemakkelijk of vind je dat juist leuk?

Opstap

46

Leg de kinderen het volgende raadsel voor. Een Arabier en een Zweed doen al pratend een vreemd soort dans.

Iedere keer als de Arabier een stapje achteruit doet, doet de Zweed een stapje vooruit. Zo bewegen ze van de ene kant naar de andere kant. Waarom doen ze dat?

De kinderen mogen vragen stellen, waarop u alleen met ‘ja’ of ‘nee’ mag antwoorden.

Afsluiting

Kern

Extra

Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen het antwoord op het raadsel lezen. Vraag: Is het raar dat die twee elkaar niet begrijpen? Heb je zelf ook weleens zo’n misverstand meegemaakt? Mensen zijn bijvoorbeeld van huis uit vaak verschillende manieren van begroeten gewend (kussen of niet kussen, hand geven, knuffelen).

Laat de kinderen de verhalen van Kazuko en juffrouw Liselotte in tweetallen lezen en samen bespreken welke culturele verschillen er zijn en hoe het contact verbeterd

Verdeel de groep in drietallen, waarbij steeds twee kinderen met elkaar praten en één kind observeert. Laat beide sprekers een kaartje trekken (zie www.hemelenaarde.nl). De één trekt een kaartje met het gespreksonderwerp, de ander krijgt de opdracht zijn lichaamstaal tijdens het spreken op een bepaalde manier te veranderen. Hoe reageert zijn gesprekspartner? Speel dit spel drie keer, waarbij de rollen steeds wisselen. Bespreek de ervaringen klassikaal.

Vertel: Stel dat wij een paar kinderen op bezoek zouden krijgen uit een ver en vreemd land. Welke gewoonten in de klas zouden zij dan misschien ‘raar’ vinden? Stel vragen om de klassencultuur bewust te maken. Welke afspraken hebben we met elkaar gemaakt? Wat is ‘normaal’ gedrag in onze klas? Gebruiken wij bepaalde gebaren of lichaamstaal?

lesmateriaal

h em el e n a a rde her fst 2 0 1 5

6 1

Antwoord raadsel Hoe ver je van iemand af gaat staan tijdens een gesprek is cultureel bepaald. Mensen uit Saoedi-Arabië zijn gewend om heel dicht bij elkaar te staan, in Zweden staan ze juist vrij ver van elkaar. De Zweed vindt het dus benauwend dat de Arabier zo dichtbij staat en zet telkens een stapje naar achter. De Arabier heeft niet door dat de Zweed dit zo voelt. Hij zoekt juist toenadering!

B

Kazuko uit Japan

Jantien uit Nederland

Sinds kort woon ik in Nederland. Dat is wel

Wij zijn pas op vakantie geweest naar

wennen. De juffrouw op school wordt

Vietnam. Echt een heel mooi land met

boos als ik haar niet aankijk. Maar in Japan

vriendelijke mensen! Maar soms weet je

kijk je de juf nooit recht aan. Dat is niet

niet wat je aan ze hebt. Ze vinden het

beleefd. Ik vind mijn Nederlandse juf wel

bijvoorbeeld onbeleefd om ‘nee’ te

een beetje gek. Ze doet soms net of ze ook

zeggen. Als je ze de weg vraagt, sturen

nog een kind is. Ze lacht bijvoorbeeld met

ze je nog eerder de verkeerde kant op dan

haar mond open. Dat staat toch wel een

dat ze zeggen dat ze het niet weten! En ze

beetje dom!

blijven altijd tegen je lachen, ook als ze het niet met je eens zijn.

Juf Liselotte uit Nederland Sinds kort hebben we een Japans meisje

Chau Nyuen uit Vietnam

in de klas. Ik vind het moeilijk om een

Westerse toeristen zijn soms erg grof.

band met haar te krijgen. Ze kijkt me nooit

Als je in Vietnam iets wilt bereiken,

aan. Heel vervelend. Hoe weet ik dan dat

moet je altijd vriendelijk blijven.

ze luistert en dat ze begrijpt wat ik zeg? Ik

Stel dat je geen warm water hebt

probeer van alles om contact met haar te krijgen, maar het lijkt wel alsof ze daardoor nog meer afstand van mij neemt.

op je hotelkamer. Word dan niet boos, maar zeg met een glimlach: ‘De kamer is geweldig, maar als er ook warm water uit de kraan zou komen, zou het helemaal perfect zijn!’

47

Bijbelverhalen

h e m e l e n a a rd e her f st 2015

Bijbelverhalen uit Hemel en Aarde In alle lessenseries van Hemel en Aarde komen Bijbelverhalen voor die passen bij het onderwerp van de lessen. Toch zijn er veel leerkrachten die graag vaker Bijbelverhalen zouden willen vertellen aan de kinderen.

En dan het liefst in een volgorde die lijkt op die van de Bijbel en het kerkelijk jaar. Vanaf dit schooljaar is daarvoor een oplossing.

In Hemel en Aarde verschijnen al meer dan tien jaar prachtig vertelde Bijbelverhalen, geschreven door ervaren auteurs, die de eigen toon van Hemel en Aarde goed kunnen treffen. Die schat aan verhalen is nu opnieuw toegankelijk gemaakt. Op de website staan ze goed geordend per bouw en in een goede volgorde. Zo ontstaat een verhalenlijn van ongeveer een verhaal per week.

De verhalen zijn als volgt geordend: –– van de zomer tot aan de kerstperiode: verhalen uit het Oude Testament; –– van kerst tot aan de meivakantie: verhalen over het leven van Jezus, gelijk oplopend met de christelijke feestdagen; –– van de meivakantie tot aan de zomer: verhalen uit de kleinere Bijbelboeken, zoals bijvoorbeeld over Paulus of Ester.

Voor elke bouw zijn eigen verhalen geselecteerd, die inhoudelijk volgens deze driedeling ingedeeld zijn. De verhalenlijn trekt zich niets aan van de onderwerpen van Hemel en Aarde in de gewone lessen. De verhalen kunnen op zichzelf verteld worden en volgen een min of meer doorlopend verhaal, zoals ook in kinderbijbels wordt gedaan.

Op deze manier kunt u de kinderen kennis laten maken met de belangrijkste Bijbelse figuren en verhalen. De meeste verhalen kosten niet veel tijd, u kunt ze in ongeveer een kwartier vertellen. U kunt daar een vast moment voor nemen of een moment in de week waarop het uitkomt. U kunt kiezen voor één verhaal per week, of in een periode van een paar weken wat meer verhalen vertellen.

Natuurlijk blijven we in de gewone lessen van Hemel en Aarde ook Bijbelverhalen vertellen die bij het onderwerp passen. Met de verhalenlijn op het internet bieden we een nieuwe manier aan om meer Bijbelverhalen te vertellen, voor wie dat wil. Zo wordt Hemel en Aarde nóg completer!

48

In het volgende nummer

Nieuwe kinderboeken

Op avontuur!

Kwintessens gelooft in de kracht van verhalen. Onze kinderboeken bieden kinderen ruimte om mee te gaan in verhalen en daarbij nieuwe situaties te verkennen.

Met spannende verhalen ontwikkelen ze ongemerkt hun leesvaardigheid.

Een monster op de markt

Knuffelkatten en aaibeesten

De kinderboekenbrigade

Rik en Rima komen graag in de dierenzaak. Maar er is iets vreemds aan de hand. De haren van de konijnen zijn te lang. De kleine hondjes zijn wel heel hard gegroeid. En Leon de kameleon is… ontsnapt. Rima en Rik gaan op zoek. Maar zij zijn niet de enigen. Zijn ze nog op tijd?

Niels en Roos vinden een klein poesje in het park, en nog een en nog een… Ze brengen er een naar juf Door, die in het dierenasiel werkt. Daar kunnen ze wel wat hulp gebruiken van Niels en Roos. Maar Niels twijfelt.

Eigenlijk is hij bang voor dieren die hij niet kent, maar hij wil Roos niet teleurstellen…

Meester George, de nieuwe leerkracht van Munira en Thomas, is verantwoordelijk voor de aansluiting op een digitaal systeem. Het nieuwe systeem beloont goede leerresultaten en controleert de leerlingen op school en thuis. Thomas en Munira zijn niet blij met de veranderingen en komen in opstand.

Auteur: Jacobina Kunnen AVI M5/E5

Auteur: Evelien van Dort AVI M7/E7

Auteur: Evelien Pullens AVI E4

Prijs:

€ 7,35

Besteln ummer: 5145

Prijs:

€ 7,35

Besteln ummer: 5144

Prijs:

€ 8,95

Besteln ummer: 5142

Code: HA15-1

Abonnees van Hemel en Aarde betalen geen verzendkosten. Vul bovenstaande actiecode in op het moment dat u het artikel hebt toegevoegd aan uw winkelwagen op www.kwintessens.nl

Bestel via: www.kwintessens.nl