2.2.2 Nautgripakjötsframleiðsla

Í ársbyrjun 2019 komust stjórnvöld og sauðfjárbændur að samkomulagi um breytingar á samningi um starfsskilyrði sauðfjárræktar frá 19. febrúar 2016. Markmið samkomulagsins er meðal annars „að stuðla að jafnvægi framboðs og eftirspurnar á markaði með sauðfjárafurðir, auka frelsi sauðfjárbænda, að auðveldara verði að takast á við sveiflur í ytra og innra umhverfi greinarinnar og auðvelda aðlögun að breyttum búskaparháttum”. Samningurinn með áorðnum breytingum gildir út árið 2026.

Þrátt fyrir að dragi úr framleiðslu í sauðfjárrækt þessi misserin, er hún enn talsvert umfram þarfir innanlandsmarkaðar, en í útflutningi er nú fyrst og fremst lögð áhersla á dýrari markaði. Ein af þeim áskorunum sem greinin stendur frammi fyrir, er ójafnvægi í eftirspurn eftir einstökum skrokkhlutum/afurðum. Hinn mikli ferðamannastraumur síðasta áratuginn hefur leitt af sér mikla eftirspurn eftir dýrustu vöðvunum, ekki síst hryggvöðvanum (lambafillet). Þannig getur verið umframeftirspurn eftir vissum hlutum skrokksins á meðan erfiðlega gengur að fá gott verð fyrir aðra hluta. Núna í heimsfaraldri COVID-19 hefur eftirspurnarmyndin snúist við. Minnkuð eftirspurn eftir dýrari vöðvunum, enda veitingahúsageirinn í frosti, en heimilin kaupa ódýrari afurðirnar í auknum mæli.

Framleiðsla umfram innanlandsmarkað hverju sinni er ákveðinn varaforði hvað fæðuöryggið varðar. Gallinn er hins vegar sá að ýmsar aðstæður leiða til þess að afkoma af útflutningi lambakjöts hefur verið mjög ótrygg í gegnum tíðina. Flöktandi gengi krónunnar og skipulag afurðastöðva eru meðal þeirra þátta sem þar hafa áhrif. Útflutningur kindakjöts á síðasta heila framleiðsluári sem uppgjör liggur fyrir um þegar þetta er skrifað (sept 2018-ágúst 2019) var rúm 3.400 tonn eða um 35% af framleiðslunni.

Sauðfjárrækt byggir mest allra kjötframleiðslugreinanna á heimaframleiddu fóðri og beit, með öðrum orðum á grasi. Það sem skilur sauðfjárræktina mest frá öðrum greinum er að verulegur hluti afurðanna verður til á úthagabeit, á landi sem ekki er raunhæft að nýta með öðrum hætti til matvælaframleiðslu. Innflutt fóður til sauðfjárræktar er hverfandi, bætiefni og lítilsháttar af kjarnfóðurblöndum, í heildina líklega vel innan við 5% af vetrarfóðrinu.

2.2.2 Nautgripakjötsframleiðsla Nautgriparækt er stunduð hérlendis bæði til mjólkur- og kjötframleiðslu. Fjöldi þeirra framleiðenda sem stunda kjötframleiðslu eingöngu er lítill í samanburði við þá sem stunda mjólkurframleiðslu (11. mynd). Hjá þeim síðarnefndu er kjötframleiðsla hliðarbúgrein í mismiklum mæli, og byggir fyrst og fremst á íslenskum gripum. Fellur þá töluvert til af kjöti af ungum kálfum, kvígum og mjólkurkúm, en nautkálfar sem fæðast á mjólkurframleiðslubúunum eru aldir í sláturstærð ef aðstaða er fyrir hendi og hagkvæmt er talið að standa í þeirri framleiðslu hverju sinni. Hjá sérhæfðu nautakjötsframleiðendunum er að hluta til byggt á gripum af holdanautakynjum.

11. mynd: Fjöldi mjólkur- og nautakjötsframleiðenda frá 2008 til 2018 (Hagstofa Íslands, 2020).

Um stöðu og framtíðarmöguleika nautakjötsframleiðslunnar á Íslandi var fjallað í riti LbhÍ nr. 70 (Þóroddur Sveinsson, 2016). Í skýrslunni eru margvíslegar tölulegar upplýsingar. Meðal annars að árið 2014 kom 49% nautakjötsframleiðslunnar frá mjólkurframleiðslubúum með verulegt nautaeldi sem hliðarbúgrein, 31% frá smáframleiðendum með innan við 12 naut á ári, og 20% frá bændum með sérhæfingu í nautakjötsframleiðslu án mjólkurframleiðslu.

Íslensk nautakjötsframleiðsla er í verulegri samkeppni við innflutning og helsta leiðin til að bæta samkeppnisstöðu íslenska kjötsins hefur verið talin sú að bæta gæði þess. Tvær leiðir eru einkum nefndar í því sambandi:

a) aukin notkun holdakynja, í sérhæfðu nautaeldi. b) aukin notkun á korni, til að bæta kjötgæðin og stytta eldistímann.

Við fyrra atriðinu hefur verið brugðist með nýjum innflutningi fósturvísa úr Aberdeen Angus árið 2018 og stefnt að áframhaldandi innflutningi, mögulega á öðrum holdakynjum. Síðast höfðu verið fluttir inn fósturvísar af Aberdeen Angus ásamt Limousine holdakyni árið 1994 og þá eingöngu til blendingsræktunar við íslenska kynið og 1976 var flutt inn sæði af Galloway kyni í sama tilgangi. Þessi nýja uppfærsla á erfðaefninu getur gjörbreytt möguleikum íslenskra nautgripabænda til þess að framleiða úrvals nautakjöt.

Varðandi seinna atriðið, var gerð rannsókn á tilraunabúi LbhÍ á Möðruvöllum (Þóroddur Sveinsson, 2017) þar sem borið var saman eldi íslenskra nauta á orkuríku heyi eingöngu og fóðrun til helminga á byggi og orkuríku heyi. Bygggjöfin jók vaxtarhraða nautanna um 23% og bætti kjötgæðin. Niðurstöður verkefnisins, ásamt nýlegri úttekt á stöðu nautakjötsframleiðslunnar (Þóroddur Sveinsson,2016), sýndu að þó að íslensk naut séu allfjarri sérhæfðum holdanautakynjum í kjötframleiðslueiginleikum vantar mikið á að vaxtargeta þeirra sé almennt fullnýtt. Frekari byggrækt til nautaeldis er augljósasti kosturinn til að bæta árangurinn og nýtist jafnframt í hinu sérhæfða nautaeldi á holdanautakynjunum. Nýtt gæðaflokkunarkerfi fyrir nautgripakjöt, í samræmi við erlenda staðla (EUROP), hefur einnig verið innleitt og nú er greitt meira fyrir kjötgæði og mikinn fallþunga.