Ribes glandulosum Grauer 'Alaska'

Ribes glandulosum Grauer 'Alaska' Kirtilrifs 'Alaska'

Uppruni: Útbreitt í Suður-Alaska, frá Fairbanks í norðri og suður til British Columbia, austur til Hudson Bay, Labrador og Nýfundnalands. Einnig útbreitt suður eftir fjöllum Wisconsin, Minnesota og í Appalachianfjöllum suður til Norður-Karólínu. Sést oft þar sem jarðrask verður af náttúrulegum orsökum eða af mannavöldum. Kirtilrifs hefur verið til í Lystigarði Akureyrar frá tíma Jóns Rögnvaldssonar og virðist vera sá klónn sem er í ræktun í öllum garðplöntustöðvum.

Lýsing: Gróskumikill, breiðvaxinn og jarðlægur runni, um 0,4-0,9 m á hæð, en margfalt breiðari. Greinar útsveigðar og jarðlægar, ljósbrúnar í fyrstu, seinna gráar og slá rót þar sem þær liggja við jörð. Árssprotar dálítið hærðir og kirtilhærðir, sléttir, gráleitir, verða síðan ljósbrúnir. Brum brún til rauð, 6-10 mm löng, með fíngerð hvít randhár á endum brumhlífa. Börkur hrjúfur og flagnar fljótt af í ræmum. Blöð: Laufgast snemma. Djúphandflipótt, 5 (7) flipar, tvísagtennt, frekar þunn og smágerð, rákótt, 3-10 cm breið (mæld 8 cm breið og 6,5 cm löng), aðeins styttri, hvanngræn beggja vegna, mjúk, hárlaus að ofan, en hærð á neðra borði á æðastrengjum. Blaðstilkur nær jafnlangur blaði og kirtilhærður neðst. Blöðin þekja vel, álíka vel og hélurifsið 'Rökkva'. Haustlitur skærrauður, mjög áberandi, en í skugga ber meira á gulum lit. Haustlitur sést snemma ef jarðvegur er rýr, en annars ekki orðinn áberandi fyrr en í byrjun september. Blóm: Blóm smá í uppréttum, 5-10 cm löngum, kirtilhærðum klasa, 8-20 saman, hvít eða ljósbleik. Blómstrar í maí og júní. Aldin: Skærrauð ber, um 6-8 mm breið, kirtilhærð, í slútandi klasa og fullþroskuð í lok júlí.

Prófanir og reynsla:

Í yndisgörðum: Hefur verið í tilraun á vegum Yndisgróðurs frá 2008 á Reykjum, Sandgerði og Blönduósi 2009, Fossvogi 2011 og Hvanneyri 2012. Hefur reynst harðger, kól nokkuð á Blönduósi og Fossvogi haustið 2013.

Heilbrigði: Engir sérstakir sjúkdómar né skordýr hafa plagað kirtilrifs fram að þessu. Stöku ranabjöllubit sést á blaðjöðrum.

Notagildi: Mjög góður þekjurunni í beð, milli runna og trjáa, bæði á björtum og skuggsælli stöðum. Er smágerðari en hélurifs. Þarf rakan og góðan jarðveg til að þrífast vel, þolir illa að þorna til dæmis í jarðvegslitlum beðum, haustar sig þá snemma og þrífst illa. Góð skógarbotnsplanta. Gróskumikill kirtilrifsrunni skyggir út illgresi og kemur í veg fyrir að það spíri upp. Kelur oftast ekkert þrátt fyrir að eiga það til að laufgast fullsnemma í svikahlýindum seinnipart vetrar og snemma á vorin. Eitt árið var það allaufgað í lok febrúar en fékk nánast eingöngu blaðrandasviðnun í nokkrum frostaköflum eftir það til sumars. Í Lystigarði Akureyrar hefur móðurplantan aldrei skemmst af völdum veðrabrigða. Berin má nýta í sultu, en eru fullsúr fersk. Fuglar éta berin, dreifa fræi með dritinu og hjálpa við sjálfsáningu. Sumum finnst lyktin af kirtilrifsi óþægileg og hún er sögð minna á lyktina af skunki, en öðrum hugnast hún.

Fjölgun: Með sumargræðlingum. Einnig af fræi, ekki er vitað hvort plöntur af fræi eru einsleitar.

Aðgangur að efniviði: Klónasafn Yndisgróðurs á Reykjum, YG númer 125.

Heimildir: Krüssmann, G. (1976-1978); Bean, W.J. (1989); Rehder, A. (1940); Viereck, L.A. og Little, E.L. (2007). Lýst af Ólafi Sturlu Njálssyni.

29

Mynd 22. Kirtilrifs 'Alaska' á Reykjum, 3. júlí 2014. Gróðursett 2008.

Mynd 23. Kirtilrifs 'Alaska' á Reykjum, 3. júlí 2014. Mynd 24. Á Reykjum, 1.október 2010. Gróðursett 2008.

30