16
LANDWERK #5 / 2019
|
STANDPUNT
‘ Het protest gaat om veel meer dan stikstof’ Hoogleraar bestuurskunde blikt terug op boerenprotesten Hoogleraar bestuurskunde Caspar van den Berg is er niet verbaasd over dat boeren afgelopen najaar massaal oprukten naar Den Haag. Het gevoel niet gehoord te worden door de culturele en politieke kosmopolieten die Nederland besturen, sluimert al langer. En niet alleen bij boeren. Van den Berg pleit voor forse overheidsinvesteringen in plattelandsregio’s, al is het maar uit welbegrepen eigenbelang.
Door Aart van Cooten
H
onderden trekkers rijden op 1 oktober het Malieveld op, duizenden boeren joelen als Tjeerd de Groot (D66) en Jesse Klaver (GroenLinks) het woord nemen. Hoogleraar bestuurskunde Caspar van den Berg is erbij. Hij ziet de paarden, de agenten; aan de rand van het Malieveld is de sfeer gespannen. Alsof elk ogenblik de vlam in de pan kan slaan. Midden op het veld is echter sprake van een dorpsfeestachtige stemming, zegt Van den Berg achteraf. “Het gevoel van trots overheerste. Politici en bestuurders in de Randstad zouden deze keer luisteren naar de stem van het platteland. Een wonderlijke combinatie van trots, frustratie over niet begrepen te worden, en zorgen over de toekomst van het leven op het platteland.”
NIET VERBAASD Van den Berg is niet verbaasd over de boerenprotesten in de afgelopen maanden. “De aanleiding was het stikstofprobleem en de uitspraken daarover in politiek Den Haag over de nood-
zaak om de veestapel in te krimpen. Stikstof was de druppel voor veel boeren. Ook zonder de uitspraak van de Raad van State was de kans groot dat de onvrede op het platteland aan de oppervlakte zou komen. Je kon erop wachten.” Hij maakt een vergelijking met de demonstraties van de ‘gele hesjes’ in Frankrijk. De aanleiding was de verhoging van de accijnzen op brandstof. “Ook daar zie je dat een grote groep burgers zich buitengesloten voelt. Het gevoel dat de grootstedelijke elite alles bepaalt, terwijl het toekomstperspectief van landelijke gebieden verder onder druk komt te staan, sluimert overal. Gele hesjes, blokkeerfriezen, boze boeren, het zijn stuk voor stuk symptomen van het gevoel bij veel mensen op het platteland dat de kosmopolitische stedelingen alles domineren. De Brexit, de verkiezing van Trump en de groei van de AfD in de Oost-Duitse deelstaten zijn andere voorbeelden van dat grotere verhaal. Veel bewoners van plattelandsregio’s vrezen voor de verdwijning van de eigen culturele identiteit als gevolg van globalisering, omdat een kleine dominante groep in de Randstad geen oog heeft voor de zorgen op het platteland.”
LANDWERK #5 / 2019
17
LOOPBAAN VAN DEN BERG Caspar van den Berg (Giesbeek 1980) studeerde aan de Universiteit Utrecht, London School of Economics en aan Universiteit Leiden. Hij was in 2003 medewerker van de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Van 2009 tot 2011 was hij consultant bij Berenschot, van 2013 tot 2014 visiting scholar in Princeton en vervolgens visiting professor in Tallinn. Van den Berg is sinds 2017 hoogleraar bestuurskunde aan de faculteit Campus Fryslân van de Rijksuniversiteit Groningen op de leerstoel Global and Local Governance. Hij is als decaan van de opleiding Metropool verbonden aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en sinds juli van dit jaar lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur.
Caspar van den Berg (foto: Herman Zonderland)
De anywheres zijn relatief rijk, profiteren van de globalisering en voelen zich overal thuis. De somewheres zijn gehecht aan hun geboortegrond, hun dorp, hun dialect.
ECONOMISCH GAT
NATIONAAL BELANG
Het economische gat tussen de steden en het platteland wordt groter. Van den Berg geeft de harde cijfers. In de regio Amsterdam steeg het bruto regionaal product tussen 2000 en 2016 van €47.000 naar €76.000. In Oost-Groningen ging dat in dezelfde periode van €15.000 naar €22.000. Het welvaartsverschil groeit in hoog tempo. Dat heeft invloed op de sociale cohesie in Nederland. Plattelanders voelen zich achtergesteld. Dat werd lang gepikt, maar nu niet meer.
Er is volgens Van den Berg een groot nationaal belang om de verschillen tussen de stedelijke en plattelandsregio’s niet nog verder te laten groeien. Hij doelt op de sociaal-ruimtelijke opgaves waar dit land voor staat: productie van duurzame energie, klimaatadaptatie en woningbouw. “Bij al die opgaves heeft de stad het platteland nodig. Windmolens, zonneweides, waterbergingsgebieden, woningbouw niet te vergeten; voor al die opgaves is grond nodig, vaak boerengrond, en heb je dus de medewerking nodig van de plattelandsbevolking. Er is dus alle reden om het platteland een stem te geven, al is het voor de kosmopolieten wellicht uit welbegrepen eigenbelang.”
Hij spreekt in dit verband over de ‘anywheres’ en de ‘somewheres’. De hoogopgeleide kosmopolieten – de anywheres – zijn relatief rijk, profiteren van de globalisering en voelen zich overal thuis. De somewheres zijn gehecht aan hun geboortegrond, hun dorp, hun dialect. “Bij de opmars van Pim Fortuijn hebben we de stedelijke somewheres leren kennen, nu komen de landelijke somewheres naar voren. Een aanzienlijk deel van de Nederlanders in krimpgebieden valt in die laatste groep. Ze voelen zich niet vertegenwoordigd. Hun stem klinkt maar heel beperkt door in de Tweede Kamer en in de talkshows. Deze tegenstelling in de samenleving wordt groter.”
Om de culturele en economische kloof tussen de stad en het platteland te verkleinen, moet er volgens Van den Berg de komende tijd niet alleen geïnvesteerd worden in de gebieden waar het al goed gaat, maar juist ook in de buitengewesten en zeker in de krimpregio’s zoals Oost-Groningen, ZeeuwsVlaanderen en de Achterhoek. Hij pleit voor financiële steun voor verduurzaming van de landbouw, voor verbetering van de
18
|
LANDWERK #5 / 2019
STANDPUNT
BOEREN IN DE MEDIA Veel boeren geven de media de schuld van hun negatieve imago. Hoogleraar Caspar van den Berg kan zich daar wel iets bij voorstellen. “Het is niet zo dat journalisten per se iets tegen boeren hebben, maar het begrip ontbreekt. De redacties van de belangrijke media zijn gevestigd in Amsterdam en Hilversum. De journalistieke aandacht voor de landbouw is beperkt. Journalisten komen in actie als het gaat over dierwelzijn en milieuvervuiling. En natuurlijk als de A12 vol staat met trekkers. Dat is een mooi beeld. Een paar dagen later ging het in de talkshows vooral over de vraag hoe het toch kan dat een kleine groep van 55.000 boeren het hele land kan platleggen. Bij de media bestaat de neiging om het probleem klein en overzichtelijk te maken. De vraag zou juist moeten zijn: wat kunnen we doen om meer binding te krijgen tussen stad en platteland? Het gaat namelijk in de kern niet om 55.000 boze boeren, maar om 3 miljoen plattelanders die zich achtergesteld voelen.”
Plattelanders voelen zich achtergesteld. Dat werd lang gepikt, maar nu niet meer. Boerenprotest 2019 (foto: Lex Broere)
infrastructuur en de publieke voorzieningen. “Dat lijkt vanuit economisch gezichtspunt niet slim, want investeringen in stedelijke agglomeraties leveren meer rendement op. Op lange termijn is echter het hele land gebaat bij meer sociale cohesie. Onvrede leidt tot proteststemmen en groei van populistische partijen en dus tot een verdere versnippering in het politieke landschap. De bestuurbaarheid van het land staat op het spel.”
LANDBOUW COLLECTIEF Terug naar het boerenprotest. Volgens Van den Berg hebben de boeren hun statement afgegeven. Hun geluid is gehoord. Nu moet de volgende stap worden gezet: in gesprek met politiek Den Haag over concrete oplossingen in het stikstofdossier. Inmiddels hebben alle landbouworganisaties zich gegroepeerd in het zogeheten Landbouw Collectief. “Dat is een goede zet, maar verwacht er niet te veel van. De diversiteit in de agrarische sector is groot. Grootschalig versus kleinschalig, gangbaar versus biologisch, veehouderij ver-
sus akkerbouw. Hoe groot is de gemeenschappelijke deler tussen al die groepen? Toch is het goed dat al die boerengroepen nauw contact met elkaar hebben.” De politieke discussie zal, als het over stikstof gaat, de komende maanden vooral gaan over stalvloeren, luchtwassers en eiwitarm voer. “Is allemaal belangrijk”, zegt Van den Berg. “Toch zet ik daar in alle bescheidenheid een kanttekening bij. De neiging bestaat om het probleem overzichtelijk te maken en snel de techniek in te duiken. Er is meer aan de hand dan een natuurprobleem waarvoor wellicht technologische oplossingen voorhanden zijn. Uiteindelijk gaat het erom de plattelandsbevolking meer stem te geven bij de verdere ontwikkeling van dit land.”