6
|
LANDWERK #4 / 2019 2019
ERFCOACH denkt mee met boerderijbewoners Overijssel stelt elf erfcoaches aan om erven te verduurzamen De provincie Overijssel heeft elf erfcoaches aangesteld om erfeigenaren te begeleiden bij hun zoektocht door het woud van regels en subsidies. In veel gevallen gaat het om agrarische ondernemers. De erfcoach is hun laagdrempelige aanspreekpunt. In gesprek met een wethouder, een gedeputeerde en twee erfcoaches over het project Toekomstgerichte Erven.
Door Aart van Cooten
B
ijna veertig gesprekken heeft Tom Jannink inmiddels gevoerd met erfeigenaren in de gemeente Haaksbergen. De meesten van hen zijn agrarisch ondernemer, of waren dat tot voor kort. Jannink is een van de elf erfcoaches die in het Overijsselse project Toekomstgerichte Erven erfeigenaren advies geven over de toekomst van hun bedrijf en/of hun erf.
Een voorbeeld? Jannink: “Een van de boeren met wie ik in gesprek kwam, was op zoek naar extra inkomsten om zijn agrarisch bedrijf in de benen te houden. Hij dacht aan zorgverlening. Ik heb hem in contact gebracht met een zorginstelling die een plek zocht voor cliënten met een landbouwachtergrond. Het is gelukt om een match te maken tussen boer en zorginstelling.”
KWALITEIT LANDELIJK GEBIED Eerder dit jaar hebben Provinciale Staten van Overijssel besloten om twee miljoen euro uit te trekken voor het project. Hiermee wordt de aanstelling van coaches gefinancierd. Kerndoel is om erfeigenaren in het landelijke gebied in staat te stellen hun erf structureel te verduurzamen. In het voorstel aan de Staten staat: “Hiermee willen we alle erven in Overijssel klaar maken voor de toekomst, zodat de kwaliteit van ons landelijke gebied, onze natuur, landbouw en woningmarkt aantrekkelijk blijft.”
De ambities van de provincie voor het buitengebied zijn groot, bijvoorbeeld op het gebied van biodiversiteit, asbestverwijdering, sloop van lege stallen en productie van zonne-energie. Bo-
“Boerengezinnen staan onder hoge druk, zij verdwalen in het woud van regels en beleid, de vertwijfeling kan toeslaan” vendien zijn er veel agrarische ondernemers die twijfelen over de voortzetting van hun bedrijf. Zij overwegen te stoppen of zijn op zoek naar extra inkomsten. Erfeigenaren zijn vaak niet goed in staat om de noodzakelijke informatie te verzamelen en vervolgens een ontwikkelingsplan te maken. De regels zijn ingewikkeld, de subsidiemogelijkheden ondoorzichtig. De erfcoaches die sinds afgelopen voorjaar actief zijn helpen de erfeigenaren op weg. Zij sparren, informeren, adviseren en bemiddelen.
THEMA | ERVEN IN OVERIJSSEL
LANDWERK LANDWERK #4 #4// 2019
7
“We kunnen mensen een brochure over asbest of zonnepanelen in handen duwen, maar dat heeft weinig zin” Agnes Mentink, erfcoach
WENSEN ERFEIGENAAR CENTRAAL Tom Jannink zet een kanttekening bij de projectomschrijving. “Je kunt erin lezen dat wij een verborgen agenda hebben. De wensen en ambities van de erfeigenaar staan echter centraal. Ik en mijn collega’s gaan uit van de passie bij degene met wie wij in gesprek zijn. Als een varkenshouder overweegt om uit te breiden van tweeduizend naar vijfduizend varkens en dat past binnen de regelgeving, dan denk ik met hem mee. Ik ken de duurzaamheidsdoelen en de bijbehorende regels en subsidiemogelijkheden. Daar adviseer ik over als daar behoefte aan is.” Eerder zijn ervaringen met erfcoaches opgedaan in Tubbergen, Hof van Twente, Almelo en Raalte. De resultaten waren positief en daarom reden voor de provincie om ook elders erfeigenaren te adviseren bij het maken van een toekomstplan. Inmiddels zijn de coaches aangesteld, opgeleid en daadwerkelijk aan het werk. De meeste gemeenten in Overijssel doen mee met het project. Zij hebben hun organisatie erop ingericht dat ambtenaren snel in actie komen als de erfcoach aanklopt.
Tom Jannink, erfcoach
ERVARINGEN IN TUBBERGEN Wethouder Erik Volmerink van Tubbergen is positief over de ervaringen die in de pilot in zijn gemeente zijn opgedaan. “Tubbergen is een echte plattelandsgemeente met circa vijfhonderd agrarische bedrijven. De landbouw is hier een belangrijke economische pijler, maar tegelijkertijd is de druk op de sector enorm. Klimaat, fosfaat, stikstof, asbest, Natura 2000, alles komt samen op het agrarisch bedrijf. En dat terwijl de inkomsten teruglopen. Boeren hebben de neiging om beslissingen uit te stellen en gewoon hard door te werken. Onze twee erfcoaches begeleiden boeren bij het maken van keuzes. Zij zijn een sparringpartner voor de ondernemer.”
Tijs de Bree, gedeputeerde provincie Overijssel
Volgens Volmerink heeft het erfcoachproject een ‘harde’ en een ‘zachte’ kant. “Bij de harde kant gaat het bijvoorbeeld over het verwijderen van asbest, of de ontwikkeling van een neventak op het bedrijf. De zachte kant is misschien nog wel belangrijker. Boerengezinnen staan onder hoge druk, zij verdwalen in het woud van regels en beleid, de vertwijfeling kan toeslaan. De erfcoach biedt een luisterend oor en schept orde in de chaos.” Erik Volmerink, wethouder gemeente Tubbergen
8
|
LANDWERK #4 / 2019 2019
“Wij zijn er in eerste instantie voor de erfeigenaar en voor de agrarische ondernemer, niet om het overheidsbeleid uit te voeren.”
OPEN HOUDING De Overijsselse gedeputeerde Tijs de Bree (PvdA) wil met het project Toekomstgerichte Erven vooral perspectief bieden aan erfeigenaren. “Als dat lukt, komt het ook goed met de ruimtelijke kwaliteit en de leefbaarheid in het buitengebied. De erfcoaches gaan actief op bezoek bij boeren en ook bij bewoners van voormalige boerderijen. Gaandeweg komt dan wel aan de orde wat hun vragen zijn. De coach heeft een open houding en zeker geen draaiboek in zijn achterzak.”
> OMMEZWAAI NAAR PLUKTUIN EN TERRAS
Het is natuurlijk wel zo dat de provincie Overijssel doelen heeft voor het buitengebied, zegt De Bree. “Wij willen de verrommeling tegengaan, het landschap een oppepper geven én ondernemers perspectief bieden. We kunnen mensen een brochure over asbest of zonnepanelen in handen duwen, maar dat heeft weinig zin, soms speelt er iets heel anders. De erfcoach gaat samen met de erfeigenaar op zoek naar kansen en mogelijkheden. De coach kent het beleid, de regels en de subsidiemogelijkheden. Dat heeft hij allemaal in zijn achterhoofd.”
Mentink is het gesprek aangegaan met de betreffende ondernemer. “Het ging om een klein agrarisch bedrijf dicht bij de bebouwde kom. Ik heb gevraagd wat hij het liefste zou willen. Ik fungeerde als zijn sparringpartner en vraagbaak. Hij richt zich nu op de verbinding met de stad, heeft een pluktuin, een terras, verkoopt hooi aan een stadsboer en experimenteert met enkele nieuwe teelten. Ondernemer én gemeente zijn tevreden over deze koerswijziging op het bedrijf.”
Hij geeft een voorbeeld uit eigen ervaring. Zijn kinderen maken gebruik van een kinderopvang op een voormalig agrarisch bedrijf. “De veehouder is gestopt en samen met zijn vrouw een crèche begonnen. Ze wonen nog op de boerderij, verdienen hun inkomen door kinderen op te vangen en hebben toch nog een link met hun agrarische wortels. Ik hoop dat we via de inzet van erfcoaches veel meer ondernemers een nieuw perspectief kunnen bieden.”
LAAGDREMPELIG AANSPREEKPUNT Terug naar erfcoach Tom Jannink. Hij is boerenzoon, heeft aan de Wageningen Universiteit gestudeerd, is in dienst bij adviesbureau Eeckhof en wordt nu drie dagen per week ingeschakeld als erfcoach in de gemeenten Haaksbergen en Borne. Hij omschrijft zichzelf als generalist op het gebied van plattelandsvraagstukken. “Maar ik weet niet alles. Ik kan altijd een beroep doen op een collega. Het belangrijkste is dat de coach een laagdrempelig aanspreekpunt is voor de erfeigenaar. Ik stel vragen en denk mee. Waar ligt hun passie? Wij zijn er in eerste instantie voor de erfeigenaar en voor de agrarische ondernemer, niet om het overheidsbeleid uit te voeren. Ik ben geen ambtenaar of bestuurder, maar een onafhankelijk adviseur die uitgaat van het individu.”
De directe vraag aan erfcoach Agnes Mentink ging over de bouw van een nieuwe schuur. Zij constateerde algauw dat de gemeente daar niet mee akkoord zou gaan. “Dan heeft het geen zin om veel tijd in een vergunningaanvraag te steken en bij een afwijzing vervolgens beroep aan te tekenen. Allemaal verloren energie.”
Mentink heeft samen met haar partner een melkveebedrijf. Zij was negen jaar wethouder in de gemeente Dinkelland. Jarenlang was zij ook gebiedsmakelaar in het buitengebied van Almelo. Nu is Mentink samen met Angela Pigge erfcoach in de gemeenten Almelo, Hellendoorn, Wierden, Twenterand en Ommen. Welke accenten de erfcoach legt, bepaalt de gemeente. “De precieze doelgroep kan verschillen. Het meedenken met de erfeigenaar staat echter altijd centraal. De erfcoach gaat op zoek naar de vraag achter de vraag. Ben je bezig waar je passie ligt? Wat zou je het liefste willen? En is dat reëel?” De start is in elke gemeente anders. De ene keer wordt een informatieavond georganiseerd, de andere keer een brief verstuurd of de regionale krant benaderd. “Erfeigenaren moeten natuurlijk wel weten dat wij er zijn. Ik rijd niet zomaar een erf op. Vervolgens moeten mensen mij actief benaderen, want dan voelen zij ook meer verantwoordelijkheid bij het nemen van de vervolgstappen.”
THEMA | ERVEN IN OVERIJSSEL
LANDWERK LANDWERK #4 #4// 2019
Het erf van de toekomst: mogelijkheden op een rij. Beeld: project toekomstgerichte erven, provincie Overijssel.
Nieuwe functies
Asbest
Energie
Het erf van de toekomst
Sloop
Zorgen
Doorontwikkeling
Financiën
Bedrijfsbeëindiging
> EFFECTEN VOOR ERFEIGENAREN EN PLATTELAND
> PRAKTIJKVOORBEELD
Het project Toekomstgerichte Erven richt zich op erfeigenaren in het buitengebied, boeren en niet-boeren.
De Overijsselse erfcoaches zijn volop in actie. Met tientallen erf eigenaren worden op dit moment gesprekken gevoerd. Bijvoorbeeld met een (geanonimiseerde) varkenshouder in Twente. Deze varkensboer doet mee aan de beëindigingsregeling. Hij moet voor 2020 stoppen. Hij trekt zijn vergunningen in om te voldoen aan de regelgeving. Maar zijn lege schuren staan er nog. Hij heeft zijn bedrijf voor de fiscus nog niet beëindigd. Hij is 63 jaar en wil graag nog een paar jaar werken. De erfcoach brengt hem in contact met zijn gemeente. Die helpt hem om de te slopen stallen te verkopen ten behoeve van een nieuwe woning elders. De coach geeft tips over de fiscale afhandeling en verwijst door naar een accountant. Ook wordt hij in contact gebracht met een jobcoach. Er wordt een plan gemaakt om de woning te verduurzamen.
De erfeigenaar ontvangt: • een erfcoach die hem aan het denken zet over de toekomst van zijn erf én over zijn eigen toekomst • een gratis advies op hoofdlijnen met een bijbehorend stappenplan • een eventuele verwijzing naar instanties die verdere ondersteuning bieden • begeleiding bij het overleg met de gemeente Effecten voor het buitengebied: • meer zonnepanelen • meer energiebesparing • meer woningen aardgasvrij • meer vitale agrarische bedrijven • minder asbest • meer biodiversiteit • minder leegstaande bedrijfsgebouwen • meer sociale kwaliteit
Het resultaat: De schuren worden gesloopt en het erf wordt opnieuw ingericht. De ex-varkenshouder vindt een baan elders. Een accountant helpt hem op de juiste manier het bedrijf te beëindigen. De woning wordt geïsoleerd, gaat van het aardgas af en krijgt zonnepanelen voor energie.
9