LANDWERK #4 / 2018
15
Kringlooplandbouw, prima, maar #hoedan? Landbouwminister Carola Schouten wil dat Nederland in 2030 koploper is in kringlooplandbouw. De uitdaging is volgens haar om met zo min mogelijk grondstoffen en dus minder belastend voor het milieu ons voedsel te produceren. Goed idee, vindt vrijwel iedereen, maar hoe dan? Landwerk maakt een rondgang langs betrokken organisaties. Door Aart van Cooten
E
en prima visie, maar hoe gaan we die nou realiseren? In twitterberichten direct na de presentatie van de landbouwvisie ‘Waardevol en Verbonden’ in september 2018 stond vaak de vraag: Carola Schouten #hoedan? Met haar visie op de toekomst van de land- en tuinbouw in Nederland wil
Schouten een transitie naar kringlooplandbouw op gang brengen. De kringlopen moeten worden gesloten. Haar motto is: lokaal wat kan, regionaal of internationaal wat moet. “Resten uit de agrarische sector en de voedselketen worden zoveel mogelijk opnieuw benut of verwerkt tot nieuwe producten”, aldus de minister. Zij pleit voor samenwerkingsvormen
waarin veehouders, akkerbouwers en tuinders gezamenlijk kringlopen sluiten binnen een regio, maar ze ziet ook mogelijkheden voor ondernemers die zich richten op de export naar de wereldmarkt. “Vaak gaat het om de combinatie van beide.”
16
|
LANDWERK #4 / 2018
Geen inkrimping veestapel?!
GEEN MAATREGELEN, GEEN BUDGET In de landbouwvisie staan geen maatregelen. Tijdens de behandeling van de landbouwbegroting bleek dat het ministerie ook geen geld uittrekt om de kringlopen waar Schouten zo’n aanhanger van is, verder te sluiten. Dat was in de visie trouwens al min of meer aangekondigd. In hoofdstuk 4 (Van visie naar uitwerking) staat dat het kabinet vertrouwt op de kracht van de samenleving om de omslag naar kringlooplandbouw te maken. Het bedrijfsleven, de maatschappelijke organisaties en andere overheden worden uitgenodigd om “ideeën in te brengen en initiatieven te nemen”. In datzelfde hoofdstuk meldt Schouten dat medio 2019 afspraken gemaakt moeten zijn tussen overheid en maatschappelijke partijen over de resultaten die komende jaren bereikt moeten worden, hoe deze gemeten worden en welke inzet dat van eenieder vraagt. Een rondgang langs betrokken organisaties maakt duidelijk dat iedereen de
“Deze visie is geen blauwdruk, maar ook niet vrijblijvend” (Carola Schouten, minister LNV)
grondgedachte uit de landbouwvisie – het kringloopverhaal – omarmt. Iedereen wil graag meedenken over de implementatie. Hier en daar worden concrete voorstellen gedaan om de transitie versneld op gang te brengen. De nadruk ligt daarbij op de veehouderij. Het ministerie mag best de regie nemen, zeggen de meesten.
BOERENNATUUR: MESTREGELS AANPASSEN Voorzitter Alex Datema van BoerenNatuur, de koepel van agrarische collectieven natuur- en landschapsbeheer, reageert positief op de koers die minister Schouten inzet. De omslag naar een
kringlooplandbouw is volgens hem niet alleen wenselijk maar ook noodzakelijk. Datema: “Minister Schouten zet duidelijk neer waar zij naartoe wil. Dat geeft houvast. Die langetermijnvisie delen wij. Maar nu moeten we natuurlijk wel concrete doelen vaststellen om het veranderingsproces in gang te zetten.” Allereerst moet volgens Datema de mestwetgeving worden aangepast. De huidige mestregels leiden ertoe dat veel meer kunstmest wordt gebruikt in de landbouw dan vanuit de kringloopgedachte wenselijk is. “Op dit moment zijn er veel veehouders die organische mest moeten afvoeren en vervolgens kunstmest strooien om de tekorten op te vangen. Laten we
LANDWERK #4 / 2018
VELE TYPEN LANDBOUW
REACTIES OP LANDBOUWVISIE
Landbouwminister Carola Schouten wil toe naar kringlooplandbouw. Over de definitie zijn de meningen verdeeld. Dat geldt trouwens ook voor een aantal andere typen landbouw die de afgelopen decennia de revue passeerden. Onder meer de volgende typen troffen we aan in nota’s van het ministerie van LNV over de agrarische sector: • Alternatieve landbouw • Geïntegreerde landbouw • Biologisch-dynamische landbouw • Duurzame landbouw • Milieuvriendelijke landbouw • Boervriendelijke landbouw • Natuurinclusieve landbouw • Toekomstgerichte landbouw
“Dit is een visie die ons aanspreekt en waar we met de minister graag over doorpraten” Marc Calon, voorzitter LTO Nederland
17
“Er hoort nog wel een spoorboekje bij, en wetgeving” Willem Bruil, bijzonder hoogleraar Agrarisch Recht “Schouten drukt de urgentie uit, maar pakt niet zelf de regie” Marjolein Demmers, directeur Natuur & Milieu “Zet alle Europese landbouwsubsidies in voor kringlooplandbouw” Tjeerd de Groot, D66, Tweede Kamer “Over aantallen dieren praat de minister niet eens” Frank Futselaar, SP, Tweede Kamer “De keuzen van de minister geven boeren zekerheid en stabiliteit” Ruud Huirne, Rabobank
de regels aanpassen zodat organische mest zoveel mogelijk op het eigen bedrijf aangewend kan worden. Dan maak je de kringloop kleiner.” Datema is tegen een verplichte verkleining van de veestapel of een verbod op de import van veevoergrondstoffen. Dat leidt alleen maar tot faillissementen. “Veel beter is om piketpalen te slaan, bijvoorbeeld door het gewenste percentage eiwitproductie op het eigen bedrijf in jaar x vast te stellen. Dat leidt dan automatisch tot minder import van soja en tapioca. Laat aan de boer over hoe hij dat vervolgens voor elkaar krijgt.”
op schaalvergroting en intensivering. Zij hebben geen belang bij kringlooplandbouw. Er is veel kennis nodig, maar dan wel uit onafhankelijke bron.”
NATUUR & MILIEU: STRAKKE OVERHEIDSREGIE Directeur Marjolein Demmers van Natuur & Milieu noemt het ‘goed nieuws’ dat minister Schouten toe wil naar kringlooplandbouw met hogere prijzen voor de boeren en tuinders. “Om dit te bereiken is wel een strakke overheidsregie nodig. Helaas ontbreekt deze in de landbouw-
Natuur & Milieu pleit voor een concrete landbouwagenda, met doelen en een tijdspad. Demmers: “In zo’n agenda moeten ook concrete maatregelen staan, zoals de opkoop van dierrechten uit de markt en een wet die de grondgebondenheid in de veehouderij verplicht stelt.” Natuur & Milieu wil toe naar een vermindering van het aantal koeien en varkens met 40% en het aantal kippen met 20%. Met een kleinere veestapel is het namelijk makkelijker om de kringlooplandbouw te realiseren.
LANDSCHAPPENNL: HOGERE VOEDSELPRIJZEN
“Er hoort nog wel een spoorboekje bij, en wetgeving.” (Willem Bruil, hoogleraar agrarisch recht)
Datema heeft ook een voorstel voor een andere verspreiding van kennis onder boeren. “De toeleverende en verwerkende bedrijven spelen nu een cruciale rol bij de kennisontwikkeling. Dan heb ik het over de zuivelcoöperaties en veevoerleveranciers. Deze bedrijven zijn gericht
visie.” Schouten drukt volgens Demmers wel de urgentie uit, maar laat de sector vervolgens het probleem oplossen. “Boeren weten nu nog niet wat er van hen wordt verwacht,’ aldus Demmers. “Zo wordt de noodzakelijke verandering niet ingezet’.
Ook directeur Hank Bartelink van LandschappenNL, de koepel van de provinciale Landschappen, vindt de transitie die Schouten voorstelt noodzakelijk. “Daarvoor zijn wel sturing en monitoring op meetbare doelen en resultaten noodzakelijk, met een verbindende overheid als regisseur.” Concreet voorstel van Bartelink is om GLB-subsidies alleen nog maar uit te betalen voor maatregelen die landschap en natuur beschermen en bijdragen aan de klimaatopgaven. “Zodat we weer met de natuur gaan boeren in plaats van er tegen.” Om de kringlooplandbouw te realiseren,
18
|
LANDWERK #4 / 2018
OPEN BRIEF AAN SCHOUTEN Op 28 mei 2018, een paar maanden voordat landbouwminister Carola Schouten haar visie op de landbouw bekend maakte, ontving zij een open brief van het Netwerk Vitale Landbouw & Voeding. De brief was mede ondertekend door directeur Jan Willem Erisman van het Louis Bolk Instituut. Het netwerk omschrijft zichzelf als een platform van kringloopboeren, wetenschappers en adviseurs dat “al meer dan twintig jaar kennis en expertise over
kringlooplandbouw ontwikkelt en daarin ook de nodige successen boekt”. In de open brief stelt het netwerk voor om een breed samenhangend omschakel-programma op weg naar een volledige omschakeling naar een kringlooplandbouw in 2030. Enkele aanbevelingen zijn:
• Kom met een stimulerings- of risicofonds om de omschakeling naar kringlooplandbouw financieel mogelijk te maken, • Tuig een onderwijsprogramma op voor agrarische scholen op MBO- en HBOniveau.
• Bestem een aantal gebieden als experimenteergebied waar doel- in plaats van middelvoorschriften gelden,
zijn hogere voedselprijzen noodzakelijk, zegt Bartelink. “Dat is een verantwoordelijkheid van de hele keten, leveranciers, supermarkten en banken. Duurzaamheid moet de nieuwe standaard worden in het schap. Het moet voor de consument logisch en makkelijker worden om verantwoorde keuzes te maken als hij boodschappen doet.”
LTO: GEBRUIK KRINGLOOPWIJZER STIMULEREN De landbouwvisie van minister Schouten sluit aan op de langetermijnvisie van de LTO-vakgroep Melkveehouderij, zegt vakgroepsvoorzitter Wil Meulenbroeks, melkveehouder in het Brabantse Lage Mierde. “Met onze leden hebben we eerder dit jaar onze toekomstvisie vastgesteld. De kringloopgedachte staat daarin centraal. We willen toe naar minder verliezen van stikstof, fosfaat en koolstof. Dat is precies wat de minister ook wil.” Een circulaire landbouw komt niet vanzelf tot stand, maar een verplichte inkrimping van de veestapel is wat hem betreft niet aan de orde. Er zijn namelijk betere manieren om de gewenste transitie in de melkveehouderij op gang te brengen, zegt de LTO-bestuurder. Op de eerste plaats moet het mestbeleid op de schop: van generieke bemestingsnormen naar een mestgift die uitgaat van de behoefte van planten Meer ruimte voor weidevogels?
LANDWERK #4 / 2018
19
KLEINE KRINGLOOP IN DRENTHE Akkerbouwer Ger Evenhuis uit het Drentse Schoonoord vindt dat hij al grotendeels voldoet aan de kringloopwens van minister Schouten. Evenhuis ruilt grond met maar liefst twintig veehouders. Hij heeft zelf behoefte aan verse grond voor zijn aardappelen en ook aan organische mest. De veehouders nemen stro en graan van hem af. “Dit zijn dus korte kringlopen. Het is een verdienmodel voor mij, en een kostenbesparing voor de veehouders.”
én van een gezonde bodem. “De huidige normen sluiten daar niet op aan. Dat leidt op veel plekken tot minder gewasgroei en zelfs tot uitputting van de bodem.” Met behulp van de kringloopwijzer kan de bemesting veel beter worden afgestemd op de werkelijke behoeften. “Dat leidt tot een efficiënte benutting van mineralen en dus tot minder verliezen naar de omgeving.” Volgens de LTO-bestuurder gebruikt 50% van de melkveehouders de kringloopwijzer als managementinstrument. Dat percentage kan en moet verder omhoog. Dat is vooral een kwestie van stimuleren en de gebruikers goed begeleiden. Verder stelt Meulenbroeks voor om de melkveehouderij meer grondgebonden te maken, op de eerste plaats door meer ruwvoer op het eigen bedrijf te produceren of in de directe omgeving aan te kopen. Zo wordt de kringloop van mineralen kleiner. “Ons streefdoel is dat in 2025 65% van de eiwitbehoefte van de koeien op het eigen bedrijf wordt geproduceerd of binnen een straal van 20 kilometer rond het bedrijf. Dat percentage kan worden vastgelegd in de leveringsvoorwaarden van de zuivelondernemingen. Op dit moment wordt daar trouwens al aan gewerkt.”
NATUURMONUMENTEN: BOEREN BELONEN Natuurmonumenten is blij met de visie van minister Schouten. De analyse over de hedendaagse landbouw, en dan vooral over de negatieve impact van de sector op de omgeving, deelt de organisatie. Ook de oplossingsrichting is goed, zegt Teo
Evenhuis vindt dat de minister in haar landbouwvisie negatief doet over bestrijdingsmiddelen. Hij kan absoluut niet zonder, zegt hij. “Zonder chemische middelen houden wij onkruiden niet meer in bedwang. Schimmelziekten worden nog wel het grootste probleem. We kunnen ons echt geen misoogst veroorloven.” (bron: Boerderij)
verantwoordelijkheid nemen. Natuurmonumenten denkt hierover graag mee.” Het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) kan een belangrijke rol vervullen bij de door hem gewenste transitie in de landbouwsector. “Er worden nu beslissingen genomen over de invulling van het GLB voor de periode 2021 – 2027. Belangrijk is dat boeren een goede beloning krijgen als zij hun bedrijfsvoering verduurzamen. Die stimulans is echt nodig voor een mooier landschap, schoner water en bijvoorbeeld koolstofbinding. Nu is de kans daarvoor.”
“In 2025 moet 65% van de eiwitbehoefte van koeien op het eigen bedrijf worden geproduceerd of binnen een straal van 20 kilometer eromheen”
Hij ziet ook een rol voor de provincies. Vooral (Wil Meulenbroeks, LTO Nederland) op het gebied van de ruimtelijke inrichting Wams van Natuurmonumenten. “Natuurvan het platteland. “De afgelopen decenlijk moet er nu een plan van aanpak wornia hebben de provincies ruim baan geden uitgewerkt, maar daarvoor is eerst geven voor schaalvergroting in de agraeen toekomstvisie nodig. Die ligt er nu, rische sector. Veel landschapselementen wij kunnen daar prima mee leven.” zijn daardoor verdwenen. Provincies kunVolgens Wams is een systeemverandenen wel degelijk een andere richting kiering nodig. Het is volgens hem logisch zen, bijvoorbeeld door houtsingels terug dat het ministerie van LNV daarbij de te brengen in het landschap en boeren regie neemt. “Maar ook banken, de voor het beheer daarvan te betalen. Ook agro-industrie, consumenten en terdat heeft alles met kringlooplandbouw te reinbeherende organisaties moeten hun maken.”