40
|
LANDWERK #2 / 2019
KUNSTWERK wordt PARTICIPATIEPROJECT Een ‘alternatieve bodematlas’, noemt kunstenaar herman de vries het werk ‘voor jullie voeten’, dat hij maakte in opdracht van het Stedelijk Museum Alkmaar. Schoolkinderen verzamelden op 21 plekken in Noord-Holland aarde, waarmee de kunstenaar ‘aarduitwrijvingen’ maakte. Het kunstwerk is typerend voor de manier waarop de vries als kunstenaar zijn verhouding tot de natuur onderzoekt. Op 1 juni opent de tentoonstelling van het kunstwerk dat uitmondde in een uitgebreid participatieproject. Door Martin Woestenburg
DE ALTERNATIEVE BODEMATLAS VAN ALKMAAR EN OMGEVING
VIP-OPENING
Patrick van Mil zoekt als directeur van Stedelijk Museum Alkmaar naar kunst en kunstenaars die internationaal erkend zijn, maar ook verbonden met Alkmaar en omgeving. In herman de vries — in 1931 geboren op de Kanaalkade 55a in Alkmaar — vond hij zo’n kunstenaar. Diens werkwijze bleek ook nog eens heel goed te passen bij de manier waarop Stedelijk Museum Alkmaar via de kunst stad en regio met elkaar wil verbinden. Een interview. “Stedelijk Museum Alkmaar is het museum voor wat we wel gekscherend noemen Noord-Holland boven het IJ. Alkmaar is een historische stad in een typisch Hollands landschap, een marktstad in een agrarische omgeving. Onze collectie gaat over de kunst en cultuurhistorie en omvat belangrijke werken van 16e- en 17eeeuwse schilders en de vroeg 20e-eeuwse expressionisten van de Bergense School. Dat zijn ook hoofdlijnen in onze programmering; al onze tentoonstellingen gaan over kunstenaars, onderwerpen of verzamelingen die met de regio te maken hebben.”
“herman de vries was direct enthousiast. Toen ik hem benaderde, vertelde hij meteen hoe hij als jongetje speelde in het oude museum aan de Doelenstraat en hoe hij meeging met zijn ouders naar de duinen bij Petten. Hij kwam zelf met het idee om uitwrijvingen van de grond en aarde te maken van 21 verschillende plekken in de regio, plekken die een speciale betekenis hebben voor hem of die hij interessant vond. Zo heeft hij naar de bodemkaart gekeken, maar is er ook een plek waar zijn moeder graag kwam. “Onze gastcurator Fleur Junier en museumdocent Annemijn Leguijt hebben met leerlingen van de twintig dichtstbijzijnde basisscholen op de 21 plekken aarde verzameld. Dat was een mooi participatieproject. De scholieren kregen eerst lessen over de kunst van herman de vries en over de bodem; dat was voor de meesten iets compleet nieuws. Ze moesten ook zelf een aarduitwrijving maken en een visueel dagboek van gevonden voorwerpen op de plekken waar ze aarde verzamelden, een methode die herman de vries ook altijd gebruikt. In de eerste week van de tentoonstelling krijgen de kinderen van elke school nog hun eigen VIP-opening, dan zien ze het eindresultaat.”
KUNSTENAAR VAN DE STAD “We zijn steeds bezig om stad en regio met elkaar te verbinden via de kunst. Vorig jaar hadden we de expositie van fotograaf Hans van der Meer over de toekomst van de melkveehouderij. Stel nou, dat een van onze opvolgers over 100 jaar een expositie wil maken over iemand die in de 21e eeuw net zo belangrijk is geweest als Emanuel de Witte in de 17e eeuw (de in Alkmaar geboren schilder die zijn reputatie dankt aan schilderijen van kerkinterieurs, waaraan het museum onlangs een overzichtstentoonstelling wijdde, MW). Dan zouden we iets moeten doen met een internationaal gerenommeerde kunstenaar met Alkmaarse wortels. De eerste waar ik aan moest denken was herman de vries. “Ik heb in Delft een expositie gemaakt over Jan Schoonhoven, die zich als kunstenaar enorm verbonden voelde met de stad en er veel inspiratie uit haalde. Dat wisten veel mensen in Delft niet! Door de tentoonstelling is Schoonhoven wat meer kunstenaar van de stad Delft geworden. Dat hoop ik met deze tentoonstelling ook voor herman de vries te bewerkstelligen.”
PIJPENKOPJES “Het is een werk waarin alles samenkomt: zijn jeugd, zijn benadering van de natuur. De tentoonstelling is geen monografisch overzicht, maar geeft wel een mooie doorsnede van zijn werk. Het werk komt uit Nederlandse collecties en uit de collectie van herman de vries zelf. Naast het werk met de uitwrijvingen van de aarde van 21 plekken uit onze regio heeft herman de vries een eenmalige installatie gemaakt met de aarde die is verzameld. Ook maakt hij een vloerinstallatie met schelpen van de Nederlandse kust. “Je ziet dat de verschillen tussen de 21 plekken genuanceerd zijn, het is veel geel en bruin maar toch met opvallende nuances. Dat typeert het werk van herman de vries. Toeval speelt een grote rol, je weet eigenlijk van tevoren niet wat het oplevert. We hopen nog iets extra’s toe te kunnen voegen. herman de vries heeft als 10- of 11-jarige jongen, toen de Duitsers bezig waren geschut aan te leg-
LANDWERK #2 / 2019
41
Leerlingen van OBS Teun de Jager in Schoorl verzamelen ‘bodemtype: EZg21’ op het land van boerin Backer in Aagtdorp. Foto: Erna Faust.
from earth: van den oever tot krommenie, 21 Aarduitwrijvingen uit NoordHolland, 2019 (participatieproject met de scholen). Aarde op papier. Collectie Stedelijk Museum Alkmaar.
gen in de Tweede Wereldoorlog, opgravingen gedaan. Wat hij vond — dingen als 18e-eeuwse pijpenkopjes — heeft hij toen aan het museum geschonken. We zijn nu (half mei, MW) aan het traceren of die dingen nog in de archeologische collectie zitten. Dat zou mooi zijn.”
lag op de bovenste verdieping van de overzichtstentoonstelling van herman de vries in het Stedelijk Museum Schiedam een verzameling rozenblaadjes. Voor de bezoeker bleek dit een bijzondere ervaring — naar boven lopend wordt de rozengeur steeds sterker en uiteindelijk overweldigend — die werd veroorzaakt door iets dat eigenlijk alledaags natuurlijk was — niks bijzonders, immers, een verzameling rozenblaadjes. Zulke ervaringen typeren de kunst van herman de vries. De werkwijze van de vries lijkt welhaast wetenschappelijk: hij verzamelt, ordent en zoekt samenhang, maar heeft tegelijkertijd oog voor het kleinste detail. Dat komt waarschijnlijk door zijn opleiding de Rijkstuinbouwschool in Hoorn, en zijn werkzaamheden voor het Instituut voor Plantkundige Ziektes in Wageningen en het Instituut voor Toegepast Biologisch Onderzoek in de Natuur in Arnhem. Maar ook door de keuze om als autodidact kunstenaar te kiezen voor het onpersoonlijke, de kleur wit en toeval — de vries was in 1961 met onder meer Jan Schoonhoven en Armando oprichter van de Nul-groep. Het oeuvre van de vries bestaat ook uit verzamelingen. Zo’n negenduizend bodemmonsters worden tentoongesteld in het ‘musée des terres’ in het Franse Digne-les-Bains. Zelf onderhoudt de kunstenaar een archief van meer dan 450 vellen papier van 356 bij 25 centimeter met elk twintig kleine aarduitwrijvingen. In 2016 publiceerde hij dit archief in het tweedelige kunstenaarsboek ‘the earth museum catalogue 1978-2015’.
“De scholieren kregen eerst lessen over de kunst van herman de vries en over de bodem.” HERMAN DE VRIES WIL AANDACHT VOOR DE NATUUR Het is niet verwonderlijk dat de aankoop van het kunstwerk ‘voor jullie voeten’ van herman de vries door het Stedelijk Museum Alkmaar uitmondde in een participatieproject met scholieren. De 87-jarige kunstenaar benadrukt in zijn kunst de aandacht voor de natuur, op een bescheiden en weinig persoonlijke wijze die maakt dat mensen zelf met meer aandacht naar die natuur kijken. Bekend is de vries inmiddels van zijn aarduitwrijvingen op papier en zijn verzamelingen bladeren, takken, stenen, planten en andere natuurlijke dingen, die allemaal netjes ingelijst op wit papier de zo ordentelijke en gestructureerde uitstraling hebben die geheel in tegenspraak lijkt te zijn met de ongeordende natuur waarvan ze vandaan komen.
Website van herman de vries: www.hermandevries.org TENTOONSTELLING ‘herman de vries — voor jullie voeten’ 1 juni - 1 september 2019
Heel de wereld is het atelier van herman de vries. Elke dag loopt de kunstenaar vanuit zijn studio in het Duitse Eschenau, waar hij sinds 1970 woont, het 200 vierkante kilometer grote Steigerwald in om van alles en nog wat te verzamelen uit de natuur. Dat doet hij overal waar hij komt, en dat uit zich in bijzondere kunstwerken. In 2016
Stedelijk Museum Alkmaar (www.stedelijkmuseumalkmaar.nl).
foto: joana schwender 2019