ກົດປະເພນີ ແລະ ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກົດປະເພນີ

ກໍລະກົດ 2011

ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນະຖາວອນ

ກົດປະເພນີ ແລະ ການຈັດຕັ້ງ ປະຕິບັດກົດປະເພນີ ຢູ່ໃນ ສປປ ລາວ

ກົດປະເພນີ ແລະ ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກົດປະເພນີ ຢູ່ໃນ ສປປ ລາວ

ສະໝັບສະໝູນ: ອົງການ ສປຊ ເພື່ອການພັດທະນາ-ກອງທຶນດ້ານການປົກຄອງແບບປະຊາທິປະໄຕ

ສະໝັບສະໝູນໂດຍ:

ກະຊວງ ຍຸຕິທຳ ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າກົດໝາຍ ແລະ ຮ່ວມມືກັບຕ່າງປະເທດ ກໍລະກົດ 2011

ຄຳນຳ ພາຍຫລັ ງ ສະຖາປານາ ສປປ ລາວ ໃນວັ ນ ທີ 2 ທັ ນ ວາ 1975, ມັ ນ ໄດ້ ເ ປີ ດ ສັ ງ ເກດໃຫມ່ ໃ ຫ້ ປ ະເທດ

ຊາດໄດ້ເປັນເອກະລາດ ແລະ ປະຊາຊົນລາວບັນດາເຜົ່າ ໄດ້ເປັນເຈົ້າຂອງປະເທດຊາດຢ່າງແທ້ຈິງ. ໃນໄລຍະ

ຕົ້ນພັກ-ລັດ ມີຄວາມຈຳເປັນຕ້ອງສຸມໃສ່ນຳພາການຟື້ນຟູເສດຖະກິດ ແລະ ຄວາມປອງດອງຊາດ ເປັນຫລັກ ໂດຍຕິດພັນກັບການປະຕິບັດສອງຫນ້າທ່ີຍຸດທະສາດຄື: ປົກປັກຮັກສາ ແລະ ສ້າງສາປະເທດຊາດ, ການຄຸ້ມ

ຄອງລັດ, ຄຸ້ມຄອງເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ ແມ່ນດຳເນີນດ້ວຍການອອກມະຕິ, ຄຳສັ່ງເປັນຕົ້ນຕໍ. ຈາກນັ້ນ, ນັບ ແຕ່ພັກ ເຮົາໄດ້ວາງແນວທາງປ່ຽນແປງໃຫມ່ຢ່າງຮອບດ້ານ ແລະ ມີຫລັກການໃນປີ 1986 ເປັນຕົ້ນມາ, ຈາກ

ການຄຸ້ມຄອງເສດຖະກິດ ແຜນການລວມສູນມາຄຸ້ມຄອງເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ ດ້ວຍມະຕິຄຳສັ່ງ ຈຶ່ງມີຄວາມ

ເປັນຕ້ອງມີການຄຸ້ມຄອງດ້ວຍລັດຖະທຳມະນູນ ແລະ ກົດໝາຍ. ມາຮອດປີ 1991 ລັດຖະທຳມະນູນສະບັບ ທຳອິດຂອງ ສປປ ລາວ ໄດ້ຖືກປະກາດໃຊ້, ເປັນຂີດໝາຍປະຫວັດສາດໃຫ້ແກ່ການເລີ່ມພັດທະນາລະບົບ ກົດໝາຍຂອງ ສປປ ລາວ ເທື່ອລະກ້າວ.

ເພື່ ອ ຮັ ບ ປະກັ ນ ໃຫ້ ແ ກ່ ກ ານສ້ າ ງ ແລະ ພັ ດ ທະນາລະບົ ບ ກົ ດ ໝາຍໃຫ້ ເ ປັ ນ ລະບົ ບ ຄົ ບ ຊຸ ດ ແລະ ຫມັ້ ນ ຄົ ງ

ໃນປີ 2003, ກະຊວງຍຸຕິທຳ, ສານປະຊາຊົນສູງສຸດ ແລະ ອົງການໄອຍະການປະຊາຊົນສູງສຸດ ແລະ ກະ ຊວງປ້ອງກັນຄວາມສະຫງົບ, ຈຶ່ງໄດ້ລິເລີ່ມຄົ້ນຄວ້າ ແລະ ສ້າງແຜນແມ່ບົດພັດທະນາລັດແຫ່ງກົດໝາຍ ຮອດ

ປີ 2020 ຂຶ້ນ ພ້ອມກັນນັ້ນ ກອງປະຊຸມໃຫຍ່ຄັ້ງທີ VIII ຂອງພັກ (2006) ໄດ້ກຳນົດນະໂຍບາຍ: “ຕ້ອງດຳ ເນີນການສ້າງລັດແຫ່ງກົດໝາຍເທື່ອລະກ້າວ”. ສະນັ້ນ, ພວກເຮົາຈຶ່ງໄດ້ສືບຕໍ່ປັບປຸງແຜນແມ່ບົດນີ້ໃຫ້ ສອດ

ຄ່ອງ. ແຜນຍຸດທະສາດແຫ່ງການພັດທະນາລັດແຫ່ງກົດໝາຍຮອດປີ 2020 ໄດ້ຖກ ື ຮັບຮອງຢ່າງເປັນທາງການ

ຈາກລັດຖະບານຕາມຂໍ້ຕົກລົງເລກທີ 265/ນຍ, ລົງວັນທີ 11 ກັນຍາ 2009. ຈິດໃຈອັນພື້ນຖານຂອງແຜນແມ່

ບົ ດ ດັ່ ງ ກ່ າ ວນີ້ ແມ່ ນ : “ສູ້ ຊົ ນ ເຮັ ດ ໃຫ້ ລັ ດ ແຫ່ ງ ສປປ ລາວ ເປັ ນ ລັ ດ ທ່ີ ຮັ ບ ປະກັ ນ ການປະຕິ ບັ ດ ພັ ນ ທະ

ຕາມກົດໝາຍຕໍ່ພົນລະເມືອງ ແລະ ພົນລະເມືອງສາມາດປະຕິບັດພັນທະຂອງຕົນຕາມກົດໝາຍຕໍ່ລັດຢ່າງ ຄົບຖ້ວນໂດຍພື້ນຖານ”. ສະນັ້ນ, ການຄົ້ນຄວ້າກົດປະເພນີ ຈຶ່ງເປັນແຜນງານທຳອິດຂອງການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດ ແຜນຍຸດທະສາດດັງ່ ກ່າວ ໂດຍກະຊວງຍຸຕິທຳ ໄດ້ຮຽນເຊີນເອົາພາກສ່ວນຕ່າງໆທ່ີກ່ຽວຂ້ອງທາງສູນກາງ ແລະ ທ້ອງຖ່ິນເຂົ້າເປັນຄະນະສຳຫຼວດເຊັ່ນ: ຕົວແທນຈາກສູນກາງແນວລາວສ້າງຊາດ, ສະພາແຫ່ງຊາດ, ສະຖາບັນ ຄົ້ນຄວ້າວິທະຍາສາດ-ສັງຄົມ, ກະຊວງຖະແຫຼງຂ່າວ ແລະ ວັດທະນະທຳ, ສູນກາງສະຫະພັນແມ່ຍິງ, ຄະນະ

ກຳມະການເພື່ອຄວາມກ້າວຫນ້າຂອງແມ່ຍິງແຫ່ງຊາດ, ສານປະຊາຊົນສູງສຸດ, ອົງການໄອຍະການປະຊາຊົນ ສູງສຸດ, ຄະນະນິຕິສາດ ແລະ ລັດຖະສາດ ມະຫາວິທະຍາໄລແຫ່ງຊາດ, ສາມມະຫາວິທະຍາໄລກົດໝາຍເຂົ້າ ເປັນຄະນະຮັບຜິດຊອບ. ນອກຈາກນີ້ ຍັງໄດ້ມີຊ່ຽວຊານ 2 ທ່ານຄື: ຄົນລາວ 1 ທ່ານ ເປັນນັກກົດໝາຍ ແລະ

ຄົນຕ່າງປະເທດ 1 ທ່ານ ເປັນນັກມະນຸດວິທະຍາ ເພື່ອກຳນົດຂອບເຂດການຄົ້ນຄວ້າສຳຫຼວດກົດປະເພນີຂອງ ປະຊາຊົນລາວ ໃນຈຳນວນ 49 ຊົນເຜົ່າ.

ບົ ດ ລາຍງານການຄົ້ ນ ຄວ້ າ ກົ ດ ປະເພນີ ຂ ອງປະຊາຊົ ນ ລາວບັ ນ ດາເຜົ່ າ ແມ່ ນ ມີ ຄ ວາມໝາຍສຳຄັ ນ ຫຼ າ ຍ ຍ້ ອ ນວ່ າ ສປປ ລາວ ເປັ ນ ປະເທດທ່ີ ປ ະກອບດ້​້ ວ ຍຊົ ນ ເຜົ່ າ ຊຶ່ ງ ດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ ສະຫລັ ບ ຊັ ບ ຊ້ ອ ນກັ ນ ແຕ່ ເ ໜື ອ ເຖິ ງ ໃຕ້ ມາແຕ່ ສ ະໄໝດຶ ກ ດຳບັ ນ , ເຂົ າ ເຈົ້ າ ມີ ມູ ນ ເຊື້ ອ ສາມັ ກ ຄີ ປ ອງດອງຊ່ ວ ຍເຫລື ອ ຊຶ່ ງ ກັ ນ

ແລະກັ ນ , ມີ ພື້ ນ ຖານທາງດ້ າ ນເສດຖະກິ ດ -ສັ ງ ຄົ ມ ຮ່ ວ ມກັ ນ , ມີ ພື້ ນ ຖານວັ ດ ທະນະທຳທ່ີ ເ ປັ ນ ເອກະລັ ກ ແລະ ມີກົດປະເພນີປະຕິບັດເຫລົ່ານີ້ ຈະເປັນຂໍ້ມູນທີ່ສຳຄັນຮັບໃຊ້ໃຫ້ແກ່ເປົ້າໝາຍຕ່າງໆ ໂດຍສະເພາະ

ແມ່ນເປັນຂໍມ ້ ນ ູ ໃຫ້ແກ່ການປັບປຸງ ແລະ ກໍສ ່ າ້ ງກົດໝາຍ, ສ້າງຄວາມກົມກຽວ ແລະ ຄວາມສອດຄ່ອງກັນລະຫວ່າງ ກົດປະເພນີກັບກົດໝາຍຂອງລັດ ແລະ ສົນທິສັນຍາສາກົນ. ພ້ອມກັນນັ້ນ, ກໍຈະເປັນບ່ອນອີງອັນພື້ນຖານໃນ

ການສົ່ງເສີມຄວາມສະເຫມີພາບ, ບົດບາດ ແລະ ການເຂົ້າເຖິງຄວາມຍຸຕິທຳ ຂອງປະຊາຊົນລາວເຜົ່າຕ່າງໆ ໃຫ້ສອດຄ່ອງກັບມາດຕະຖານທາງດ້ານສິດທິມະນິດສາກົນທ່ີ ສປປ ລາວ ໄດ້ເຂົາ ້ ເປັນພາຄີ. ການຄົນ ້ ຄວ້າເກັບ

ກຳຂໍ້ມູນໃນຄ້ັງນີ້ ເປັນການລົງສຳຫຼວດ ແລະ ເກັບກຳຄັ້ງທຳທິດ ສະນັ້ນ, ແນ່ນອນວ່າ ເນື້ອໃນອາດຈະບໍ່ທັນຄົບ

ຖ້ວນສົມບູນເທືອ ່ . ແຕ່ກໍຫວັງຢ່າງຍິ່ງວ່າ ຂໍມ ້ ູນທ່ເີ ກັບກຳມາໄດ້ນີ້ ຈະເປັນຂໍ້ມນ ູ ທ່ເີ ປັນປະໂຫຍດໃຫ້ແກ່ການສຶກ ສາຄົນ ້ ຄວ້າຄັງ້ ຕໍໄ ່ ປ ແລະ ຈະໄດ້ຮບ ັ ການສະຫນັບສະຫນູນ ແລະ ປະກອບຄຳຄິດຄຳເຫັນຈາກທຸກພາກສ່ວນໃນ

ຕໍ່ຫນ້າ ໂດຍສະເພາະ ແມ່ນພະນັກງານ, ສະມາຊິກພັກ, ແຕ່ລະຊົນເຜົ່າ, ເຈົ້າກົກເຈົ້າເຫລົ່າຂອງຊົນເຜົ່າຕ່າງໆ. ຂ້ າພະເຈົ້າຂໍສະແດງຄວາມຊົ ມ ເຊີ ຍ ແລະ ຂອບອົກຂອບໃຈມາຍັງອົງການ ສະຫະປະຊາຊາດເພື່ອການ

ພັ ດ ທະນາທ່ີ ໄ ດ້ ໃ ຫ້​້ ທຶ ນ ສະຫນັ ງ ສະຫນູ ນ ແກ່ ກ ານຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ໂຄງການເກັ ບ ກຳກົ ດ ປະເພນີ ໃນຄັ້ ງ ນີ້ ແລະ ຂໍຊົມເຊີຍຄະນະຮັບຜິດຊອບໂຄງການ ແລະ ພາກສ່ວນຕ່າງໆ ທີ່ໄດ້ປະກອບສ່ວນ ແລະ ເຂົ້າຮ່ວມ ໃນການສຳຫຼວດໃນຄັ້ງນີ້ ເຮັດໃຫ້ພວກເຮົາສາມາດບັນທຶກໄດ້ຂໍ້ມູນເບື້ອງຕົ້ນ.

ຫວັງວ່າຈະໄດ້ຮັບການປະກອບຄຳເຫັນທ່ີເປັນປະໂຫຍດຈາກບັນດາທ່ານ ແລະ ພາກສ່ວນທ່ີກ່ຽວຂ້ອງເພື່ອປັບ ປຸງຜົນການຄົ້ນຄວ້ານີ້ໃຫ້ສົມບູນຍິ່ງໆຂຶ້ນ.

ຄຳນຳ ສປປ ລາວ, ຊຶ່ ງ ປະກອບມີ 49 ຊົ ນ ເຜົ່ າ ທີ່ ຮັ ບ ຮູ້ ເ ປັ ນ ທາງການ, ເປັ ນ ປະເທດ ທີ່ ມີ ຄ ວາມຫລາກຫລາຍ

ທາງວັ ດ ທະນາທຳ ແລະ ສັ ງ ຄົ ມ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ຊຶ່ ງ ໃນນັ້ ນ ກົ ດ ປະເພນີ ເ ປັ ນ ສວ່ ນ ຫນຶ່ ງ ຂອງການດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ

ປະຈຳວັ ນ ຂອງປະຊາຊົ ນ . ໂດຍທົ່ ວ ໄປ, ປະເພນີ , ກົ ດ ຮີ ດ ຄອງ ແລະ ພາກປະຕິ ບັ ດ ທີ່ ບໍ່ ເ ປັ ນ ທາງການ

ໄດ້ຮບ ັ ການພັດທະນາຕາມທຳມະຊາດ ມາເປັນເວລາດົນ ນານ ແລະຖືກສືບທອດມາຈາກປະຊາຊົນພາຍໃນເຜົາ່

ມາຫລາຍຮ້ອຍປີ, ຊຶງ່ ໄດ້ກາຍເປັນພືນ ້ ຖານຂອງແນວຄວາມ ຄິດ ແລະການປະພຶດຂອງປະຊາຊົນ. ກົດຮີດຄອງ ແລະພາກປະຕິ ບັ ດ ທີ່ ບໍ່ ເ ປັ ນ ທາງການເຫຼົ່ າ ນີ້ ຍັ ງ ເປັ ນ ພື້ ນ ຖານຂອງ ກົ ດ ປະເພນີ ຊຶ່ ງ ຖື ກ ນຳໃຊ້ ເ ປັ ນ ກົ ນ ໄກ

ເພື່ອແກ້ໄຂບັນຫາຕ່າງໆ ພາຍໃນເຜົ່າໂດຍທົ່ວໄປ ດ້ວຍການນຳໃຊ້ວິທີໄກ່ເກ່ຍ ຫລື ຈັດຕັ້ງຄະນະຕັດສິນ.

ວິທີການເຫຼົ່ານີ້ ເປັນກົນໄກທີ່ຄຸ້ນເຄີຍ ແລະເປັນເວທີ ທີ່ປະຊາຊົນໂດຍສະເພາະໃນເຂດ ຊົນນະບົດເພື່ອ ເຂົ້າເຖິງລະບົບຍຸຕິທຳ.

ບົດລາຍງານນີ້ ເປັນບົດລາຍງານຄັ້ງທຳອິດ ກ່ຽວກັບບັນຫານີ້ ຂອງ ສປປ ລາວ ຊຶ່ງກາຍເປັນຮາກຖານສຳຄັນ ຂອງຄວາມພະຍາຍາມຂອງປະເທດ ໃນການຄົນ ້ ຄວ້າບົດບາດ ຂອງກົດປະເພນີທມ ີ່ ຢ ີ ູ່ ແລະ ຜົນກະທົບຕໍລ ່ ະບົບກົດ

ຫມາຍ ຂອງ ສປປ ລາວ. ບົດລາຍງານດັ່ງກ່າວນີ້ ໄດ້ນຳສະເໜີ ກ່ຽວກັບ ກົດປະເພນີປະຕິບັດ ແລະ ຮັບຮູ້ວ່າ

ການເຂົ້າເຖິງຄວາມຍຸຕິທຳ ໂດຍນຳໄຊກົດປະເພນີສາມາດສືບຕໍ່ດຳລົງຢູ່ ແລະເປັນສວ່ນຫນຶ່ງຂອງລະບົບກົດ ຫມາຍຂອງປະເທດ. ການສຳຫຼວດດັ່ງກ່າວ ຍັງຊ່ວຍເຕີມເຕັມຊ່ອງວ່າງທາງດ້ານ ຂໍ້ມູນ ແລະ ການບັນທຶກ ທີ່ເປັນບ່ອນອີງທີ່ແນ່ນອນ ກ່ຽວກັບ ບັນດາພາກປະຕິບັດ ແລະ ກົດປະເພນີຕ່າງໆ.

ໃນຄວາມພະຍາຍາມເພື່ອ ຍົກບັນຫານີ້ຂຶ້ນມາໃຫ້ເຫັນ, ກະຊວງຍຸຕິທຳ ໂດຍຮ່ວມມືກັບ ອົງການ ສປຊ

ເພື່ ອ ການພັ ດ ທະນາ ໄດ້ ສ້ າ ງໂຄງການຄົ້ ນ ຄວ້ າ ກົ ດ ປະເພນີ ໃນປີ 2008 ໂດຍມີ ເ ປົ້ າ ຫມາຍ ສຸ່ ມ ໃສ່ ເພື່ ອ ຊຸ ກ ຍູ້ ຄ ວາມເຂົ້ າ ໃຈ ແລະ ສົ່ ງ ເສີ ມ ການປະສົ ມ ປະສານ ລະຫວ່ າ ງລະບົ ບ ກົ ດ ຫມາຍທາງການ ແລະ ກົດປະຕິບັດບໍ່ເປັນທາງການ. ບົດລາຍງານສະບັບນີ້ ໄດ້ສັງລວມການສຳຫລວດທົ່ວໄປ ໃນຂອບເຂດກວ້າງ

ກ່ຽວກັ ບ ກົ ດປະເພນີ ແລະພາກປະຕິບັດ ຂອງຊົນເຜົ່າ, ຊຶ່ງໄດ້ດຳເນີນ ໃນປີ 2009 ກວມທັງຫມົ ດ 49 ຊົນເຜົ່າທີ່ຖືກຮັບຮູ້ເປັນທາງການ ໃນ 16 ແຂວງ ຂອງ ສປປ ລາວ.

ບົ ດ ລາຍງານທີ່ ກ ວມລວມຮອບດ້ າ ນນີ້ ຈະມີ ບົ ດ ບາດໃນການສົ່ ງ ເສີ ມ ການຮັ ບ ຮູ້ ວ່ າ ລະບົ ບ ກົ ດ ປະຕິ ບັ ດ ທີ່ ບໍ່ ເ ປັ ນ ທາງການ ເປັ ນ ສວ່ ນ ຫນຶ່ ງ ຂອງລະບົ ບ ກົ ດ ຫມາຍຂອງປະເທດ. ການສຳຫລວດຄົ້ ນ ຄວ້ າ ຄັ້ ງ ນີ້ ຈະເປັ ນ ການປູ ທ າງ ສຳລັ ບ ການພັ ດ ທະນາຍຸ ດ ທະສາດ ເພື່ ອ ຮັ ບ ປະກັ ນ ວ່ າ ກົ ດ ປະເພນີ ປ ະຕິ ບັ ດ , ລວມ

ທັ ງ ກົ ນ ໄກທີ່ ບໍ່ ເ ປັ ນ ທາງການຕ່ າ ງໆ ສຳລັ ບ ການແກ້ ໄ ຂຂໍ້ ຂັ ດ ແຍ່ ງ ຈະຖື ກ ນຳມາປະສົ ມ ປະສານເຂົ້ າ

ໃນລະບົ ບ ກົ ດ ຫມາຍທາງການຂອງລັ ດ ທັ ງ ໃນແງ່ ຮັ ກ ສາວັ ດ ທະນະທຳ ຮີ ດ ຄອງປະເພນີ ອັ ນ ດີ ງ າມຂອງ

ປະຊາຊົນບັນດາເຜົ່າ ແລະ ທັງຮັບປະກັນຄວາມສອດຄ່ອງ ກັບຫັຼກການສາກົນ ໃນການສ້າງລັດແຫ່ງກົດໝາຍ ແລະ ມາດຕະຖານທາງດ້ານສິດທິມະນຸດ.

ການປະກອບສວ່ ນ ທີ່ ສ ຳຄັ ນ ຂອງບົ ດ ລາຍງານນີ້ ສາມາດເຫັ ນ ໄດ້ ວ່ າ ມັ ນ ເປັ ນ ບາດກ້ າ ວທຳອິ ດ ທີ່ ສ ຳຄັ ນ

ໃນການພັດທະນາ ລະບົບກົດຫມາຍແບບປະສົມປະສານ ທີສ ່ າມາດຕອບສະຫນອງຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການ

ແລະ ສິງ່ ທ້າທາຍຕ່າງໆ ຂອງສັງຄົມທີປ ່ ະກອບດ້ວຍຫຼາຍຊົນເຜົາ່ ດັງ່ ສປປ ລາວ ແລະ ຮັກສາໄວ້ຄວາມເຄົາລົບ ຕໍວ ່ ດ ັ ທະນາທຳ, ປະເພນີສບ ື ທອດ ແລະ ປະຫວັດສາດອັນດີງາມ. ການບັນລຸສງິ່ ດັງ່ ກ່າວນີ້ ຈະຊ່ວຍຮັບປະກັນວ່າ ສປປ ລາວ ຈະສ້າງ ລະບົບກົດໝາຍ ທີ່ສາມາດສະໜອງຄວາມຍຸຕິທຳແກ່ປະຊາຊົນ ແລະ ຊຸມຊົນບັນດາເຜົ່າ ທ່າມກາງການປ່ຽນແປງຢ່າງວ່ອງໄວ.

ຜູ້ຕາງໜ້າອົງການ ສປຊ ເພື່ອການພັດທະນາ ປະຈຳສປປ ລາວ

ຄຳຂອບໃຈ ບົດລາຍງານສະບັບນີ້ ແມ່ນການສັງລວມ ຜົນຂອງການລົງຈັດຕັງ້ ປະຕິບດ ັ ການສຳຫຼວດກົດປະ ເພນີ ຂອງກະຊວງ

ຍຸຕທ ິ ຳ ໂດຍໄດ້ຮບ ັ ການສະໜັບສະໜູນທາງດ້ານທຶນຮອນ ຈາກອົງການ ສະຫະປະຊາຊາດ ເພືອ ່ ການພັດທະນາ ປະຈຳລາວ ໂດຍກອງທຶນດ້ານການປົກຄອງແບບປະຊາທິປະໄຕ. ການຄົ້ນຄ້ວາ ແລະ ຂຽນບົດລາຍງານນີ້ ແມ່ນນຳໂດຍ ທ່ານ ສະຕີບ ດາວີໂອ ຜູ້ຊ່ຽວຊານທາງດ້ານ ມະນຸດວິທະຍາ ຄົນການາດາ.

ທີມງານສໍາຫລວດຂໍສະແດງຄວາມຂອບໃຈມາຍັງບັນດາອົງການຈັດຕັ້ງ ແລະ ບຸກຄົນທີ່ໄດ້ໃຫ້ຄວາມຮ່ວມ

ມືໃນການລົງສໍາຫລວດໃນຄັ້ງນີ້ເຊັ່ນ: ອົງການສະຫະປະຊາຊາດ ( ສປຊ) ເພື່ອການພັດທະນາໂດຍມີ: ທ່ານ ສະເຕຟານ ວິຈເີ ອ (ຮອງຜູຕ ້ າງໜ້າອົງການສະຫະປະຊາຊາດ ປະຈໍາ ສປປ ລາວ), ທ່ານ ເດີກ ວາເກເນີ ( ຜູຊ ້ ວ ່ ຍ ຜູ້ຕາງໜ້າອົງການ ທັງເປັນຫົວໜ້າພະແນກການປົກຄອງ), ທ່ານ ໂລຣອງ ປູເຊ (ຊຽວຊານແຜນງານກົດໝາຍ,

ພະແນກການປົກຄອງ), ທ່ານ ນາງ ເຈັມມາ ອາກເຊີ (ຜູຊ ້ ວ ່ ຍຜູຮ ້ ບ ັ ຜິດຊອບແຜນງານ, ພະແນກການປົກຄອງ), ທ່ານ ນາງ ອໍລະຊອນ ວິຊາປຣາ ( ຮອງຫົວໜ້າຮັບຜິດຊອບແຜນງານ, ພະແນກການປົກຄອງ), ທ່ານ ມິດທະວິສກ ຸ ລັດຕະນະ (ຜູຮ ້ ບ ັ ຜິດຊອບແຜນງານ, ພະແນກການປົກຄອງ), ທ່ານ ກາຊູໂອະ ຟູກດ ູ ະ (ຜູຮ ້ ບ ັ ຜິດຊອບແຜນງານ,

ພະແນກການປົກຄອງ) ແລະ ທ່ານ ໂທບີ້ ຟຣິກເກີ້ ( ຜູ້ຮັບຜິດຊອບດ້ານຂໍ້ມູນຂ່າວສານ, ອົງການ ສປຊ), ທ່ານ ກາຊຸໂອະ ຟູໂກດະ (ຜູ້ຊ່ຽວຊານດ້ານວິເຄະໂຄງການ ແລະ ຮັບຜິດຊອບໜ່ວຍງານດ້ານການປົກຄອງ) , ທ່ານ ໂຕບີ ຟຣິກເກີ, (ຜູ້ກວດແກ້ ແລະ ຮັບຜິດຊອບໜ່ວຍງານຂໍ້ມູນຂ່າວສານ)..

ຝ່າຍກະຊວງຍຸ ຕິທໍາ ປະກອບດ້ ວຍ ທ່ານ ເກດສະໜາ ພົມມະຈັນ ຫົວໜ້າສະຖາບັນ ຄົ້ນຄວ້າກົ ດໝາຍ

ແລະ ຮ່ວມມືກັບຕ່າງປະເທດ, ທ່ານ ສຸພິ ນໍລິນທາ ຫົວໜ້າພະແນກ ພົວພັນຕ່າງປະເທດ, ທ່ານ ວຽງເພັດ ເຊັ ງ ຊົ້ ງ ເຢຽລໍ ໄ ຟຈົ ງ ຜູ້ ຈັ ດ ການໂຄງການ, ຮອງຫົ ວ ໜ້ າ ພະແນກຄົ້ ນ ຄວ້ າ ວິ ໄ ຈກົ ດ ໝາຍ, ທ່ າ ນ ຄໍ າ ອ້ ວ ນ

ປະເສີດສັກ ພະນັກງານວິຊາການຂອງ ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າກົດໝາຍ ແລະ ຮ່ວມມືກັບຕ່າງປະເທດ, ທ່ານ ນາງ

ສົມມະນີ ສີຫາເທບ ແລະ ທ່ານ ຄໍາຫລ້າ ສຸບນ ັ ດິດ ພະນັກງານປະສານງານໂຄງການ ແລະ ທ່ານ ນາງ ລັດດາຈັນ ຈຸນລະມະນີ ພະນັກງານບໍລິຫານ ແລະ ການເງິນຂອງໂຄງການ.

ຄະນະຮັບຜິດຊອບການຈັດຕັງ້ ປະຕິບດ ັ ໂຄງການປະກອບດ້ວຍ: ທ່ານ ສໍສອນ ພິດ ຜານຸວງົ ຮອງຫົວໜ້າກົມຊົນເຜົາ່ , ສູນກາງແນວລາວສ້າງຊາດ, ທ່ານ ດຣ ຄໍາແພງ ທິບມູນຕາລີ ຮອງຫົວໜ້າຄົ້ນຄວ້າສະຖາບັນຊົນເຜົ່າສາສະໜາ

ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າວິທະຍາສາດແຫ່ງຊາດ, ທ່ານ ຮສ ສົມພັນ ຈັນທະລີວົງ ຮອງຄະນະບໍດີ ຄະນະນິຕິສາດ ແລະ ລັດຖະສາດ, ທ່ານ ສິງ ເລືອງວີຫານ ຮອງຫົວໜ້າກົມບັນດາເຜົ່າ ສະພາແຫ່ງຊາດ, ທ່ານ ວຽງເພັດ ເຊັງຊົ້ງເຢຽ ລໍໄຟຈົງ ຮອງຫົວໜ້າພະແນກຄົ້ວຄວ້າວິໃຈກົດໝາຍ, ກະຊວງຍຸຕິທໍາ, ທ່ານ ນາງ ບົວຄໍາ ປະດັບດີ

ຮອງພະແນກພົ ວ ພັ ນ ຕ່ າ ງປະເທດ ອົ ງ ການອະທິ ໄ ອຍະການປະຊາຊົ ນ ສູ ງ ສຸ ດ , ທ່ າ ນ ນາງ ຈິ ດ ຕະສອນ ບຸນຄົງ ຫົວໜ້າພະແນກກົດໝາຍແພ່ງ, ທ່ານ ພັນທະນາສອນ ພີນພັກດີ ຫົວໜ້າພະແນກ ບ້ານວັດທະນະທໍາ

ກະຊວງຖະແຫລງຂ່ າ ວ ແລະ ວັ ດ ທະນະທໍ າ , ທ່ າ ນ ນາງ ສົ ມ ຈັ ນ ຖານະວົ ງ ຫົ ວ ໜ້ າ ພະແນກໂຄສະນາ ສູນກາງສະຫະພັນແມ່ຍິງ, ທ່ານ ຊາວເນັ້ງເຮີ ເຢຍປາວເຮີ, ວິຊາການກົດໝາຍ ສານປະຊາຊົນສູງສຸດ, ທ່ານ ມະໄລກັນ ແກ້ວມົນຕີ ວິຊາການ ຄະນະກໍາທະການເພືອ ່ ການພັດທະນາຄວາມກ້າວໜ້າຂອງແມ່ຍງິ , ທ່ານ ຄໍາພີງ້

ພິລາກອນ ວິຊາການ ກະຊວງການຕ່າງປະເທດ, ທ່ານ ບຸນທັນ ບຸນພົງ ວິຊາການ ກົມຄຸ້ມຄອງລະບົບຍຸຕິທໍາ, ທ່ານ ກິໄຊ ເຢຍປາວເຮີ ວິຊາການ ກົມໂຄສະນາອົບຮົມກົດໝາຍ, ທ່ານ ແສງເດືອນ ວັນສີລາລົມ ວິຊາການ ວິທະຍາໄລກົດໝາຍພາກກາງ, ທ່ານ ພຸດທະສອນ ບຸນມີໄຊ ວິຊາການ ວິທະຍາໄລກົດໝາຍພາກໃຕ້ ແລະ ທ່ານ ສົມພອນ ໄຊຍະວົງ ວິຊາການ ວິທະຍາໄລກົດໝາຍພາກເໜືອ.

ພິ ເ ສດ ຂອບໃຈມາຍັ ງ ບັ ນ ດາຜູ້ ຊ່ ຽ ວຊານວຽກງານຊົ ນ ເຜົ່ າ ຄື : ທ່ າ ນ ນາງ ຄໍ າ ຮັ ກ ແກ້ ວ ບຸ ນ ຫວນ ( ຊົ ນ ເຜົ່າກຶມມຸ), ທ່ານ ຄໍາໃບ ຍຸນດາລາດ (ຊົນເຜົ່າມະກອງ), ທ່ານ ແຈ່ມໄຊ ເຊ່ເຕີນ (ອີ່ວມ້ຽນ), ທ່ານ ວັນໄຊ

ວ່າງ ( ເຜົ່ າ ມົ້ງ) ແລະ ທ່ າ ນ ເພັ ງ ຫລ້າສຸກັນ (ເຜົ່າຜູ້ນ້ອຍ) ແລະ ອີກເທື່ອໜຶ່ງຂໍຂອບໃຈມາ ຍັ ງບັ ນດາ ທ່ານ ທີ່ຖືກແຕ່ງຕັ້ງມາກວດແກ້ບົດຕ່າງໆ ຄືນຈາກພາກສ່ວນຕ່າງໆຄື: ທ່ານ ວຽງເພັດ ເຊັ້ງຊົ້ງເຢຍລໍໄຟຈົງ (ກະຊວງຍຸຕທ ິ າໍ ), ທ່ານ ນາງ ບົວຄໍາ ປະດັບດີ (ອົງການໄອຍະການປະຊາຊົນສູງສຸດ), ທ່ານ ສໍສອນພິດ ຜານຸວງົ

(ຈາກສູນກາງແນວລາວສ້າງຊາດ), ທ່ານ ສິງເລືອງວີຫານ (ຈາກສະພາແຫ່ງຊາດ) ແລະ ທ່ານ ຊາວເນັ້ງເຮີ ເຢຍປາວເຮີ (ຈາກສານປະຊາຊົນສູງສຸດ).

ສາລະບານ

ຫນ້າ

A.

ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອ​ໃນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

1.

ຂອບ​ເຂດເນື້ອໃ ​ ນການສຳຫຼວດ ໃ​ ນ​ປະ​ເທດ 1.1 ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຊົນເຜົ່າ

1 2

1.2

ບັນດາຫມວດ​ຊົນເຜົ່າ ໃ ​ ຫຍ່ໆ

3

1.3

ການປະມວນກົດປະເພນີ

4

2.

ລັກສະນະທຳມະຊາດຂອງກົດປະເພນີ

5

2.1

ນິຍາມ ແ ​ ລະການ​ຂາດຄວາມຮັບຮູ້ກ່ຽວກັບ ນິຍາມ

5

2.2 ຄຸນລັກສະນະສະເພາະຂອງກົດປະເພນີ

6

2.3

ຄວາມຮັບຮູ້ແນວຄວາມຄິດ ແລະ ການໃຊ້ຄຳສັບທ້ອງຖິ່ນ

7

2.4

ຂອບເຂດ ແລະ ໂຄງປະກອບບົດບາດຫນ້າທີ່ ຂອງກົດປະເພນີ

8

2.5

ຄວາມຕ້ອງການດ້ານຄວາມຍຸຕິທຳ

9

3.

ໂຄງການກົດປະເພນີ

11

3.1

ການສ້າງຕັ້ງ

11

3.2

ຈຸດປະສົງ

11

3.3

ການສຳຫຼວດ

11

3.4

ຖານຂໍ້ມູນ

13

B.

ກົດປະເພນີ ແລະ ພາກປະຕິບັດຕົວ​ຈິງ

1.

ເນື້ອໃ ​ ນລະບຽບການ ແລະ ການປະຕິບັດບົດບາດຍິງ-ຊາຍ.

17

1.1

ຮູບແບບການຕັ້ງທີ່ຢູ່ອາໄສ

17

1.2

ພິທີກຳການເກີດ

17

1.3

ການ​ແບ່ງວ ​ ຽກງານ

18

2.

ອຳນາດ ແລະ ການຕັດສິນບັນຫາ

19

2.1

ວົງຕະກຸນ ຫຼື ໝວດ

19

2.2

ສະພາຜູ້ອາວຸໂສ

20

3.

ແຫຼ່ງຂອງກົດປະເພນີ

21

3.1

ສິດອຳນາດຫນ້າທ ​ ີ່

21

3.2

ການບັນທຶກກົດປະເພນີ

22

4.

ຂອບ​ເຂດ​ສິດອຳນາດການແກ້ໄຂບັນຫາ

24

4.1 ການ​ເລືອກຄະນະກຳມະການຕັດສິນ

24

4.2 ການເລືອກສະຖານທີຕັ້ງບ້ານ

25

5​.

ຂັ້ນຕອນ

26

5.1

ຂະບວນການແກ້ໄຂຂໍ້ຂັດແຍ້ງ

26

5.2

ການ​ເຂົ້າ​ຮ່ວມປະຊຸມ

28

5.3

ການເປີດກວ້າງໃນການດຳເນີນການຕັດສິນ

28

5.4

ການ​ເປັນຕ ​ ົວ​ແທນຢູ່ໃນພິທີການດຳເນີນຄະດີ

28

5.5

ແມ່ຍິງເຂົ້າຮ່ວມການດຳເນີນຄະດີ

29

5.6

ຫຼັກຖານ ແລະ ຄຳສາລະພາບ

30

6.

ກົດປ ​ ະ​ເພນີທ ​ ີ່​ສຳຄັນ

31

6.1

ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ຂອງ​ຄວາມ​ໝາຍ

31

6.2

ສິດ ແລະ ຄວາມຮັບຜິດຊອບ

33

6.3

ກົດໝາຍ​ຄອບຄົວ

34

6.4

ກົດໝາຍແພ່ງໂດຍທົ່ວໄ ​ ປ

47

6.5

“ກົດໝາຍ​ອາຍາ”

56

7.

ການ​ແກ້​ໄຂ, ມາດ​ຕະການ ແລະ ມູນຄ ​ ່າ​ຂອງ​ການ​ດຳ​ເນີນຄະດີ

65

8.

ການ​ຂໍ​ອຸທອນ

68

9.

ການ​ລຳອຽງ ການ​ແຊກ​ແຊງ​ທີ່​ບໍ່ເໝ​າະສົມ ຫຼື ການ​ສໍ້​ລາດ​ບັງຫຼວງ

68

C.

ວິວັດທະນາ​ການ ​ແລະ​ການ​ແຊກ​ແຊງ​ຈາກ​ພາຍ​ນອກ

1.

ການ​ຫັນເ​ ປັນຕ ​ ົວ​ເມືອງ ການຈັດສ ​ ັນທ ​ ີ່ຢູ່ ແ ​ ລະ ການ​ເຕົ້າໂຮມບ້ານ

73

2.

ນະ​ໂຍບາຍ​ຂອງ​ລັດຖະບານການວາງ​ລະບຽບ ແ ​ ລະ ໂ ​ ຄງການ

74

3.

ກຳລັງຕະຫຼາດ ແ ​ ລະ ການລົງທຶນ

75

4. ຜົນກ ​ ະທົບທ ​ າງ​ດ້ານ​ສັງຄົມ ທ ​ ີ່​ເນື່ອງ​ມາ​ຈາກ​ໂຄງ​ຮ່າງ​ທາງ​ດ້ານ​ປະ​ເພນີ ​ທີ​ມ ່ ີ​ຄວາມ​ອ່ອນ​ແອ​ລົງ 76

D.

ສາຍ​ພົວພັນກັບກົດໝາຍ​ແຫ່ງຊາດ ​ແລະ ກົດໝາຍສາກົນ

ກົດໝາຍ​ແຫ່ງຊ ​ າດ (ຂອງ​ລັດ) ແລະ ສະ​ຖາ​ບັນ

81

1.1

ກົນໄ ​ ກ​ທີ່​ບໍ່​ເປັນທ ​ າງ​ການ​ເຄິ່ງທາ​ງການ ແ ​ ລະ ທາງ​ການ

81

1.2

ການກະທົບຊ ​ ຶ່ງກ ​ ັນ ແ ​ ລະ ກັນກ ​ ັບສ ​ ານ

82

1.3.

ການ​ກະທົບຊ ​ ຶ່ງກ ​ ັນແ ​ ລະກັນ​ກັບກົດໝາຍພາຍ​ໃນ

84

1.4

ການ​ນຳໃຊ້ ແ ​ ລະ ການ​ຮູ້

85

1.

2.

ຄວາມ​ຂັດແ ​ ຍ່ງທ ​ ີ່​ອາດ​ເປັນໄ ​ ປ​ໄດ້​ກັບຂ ​ ໍ້​ກຳນົດ ແ ​ ລະ ມາດຕະຖານ​ສາ​ກົນ

85

2.1

ຄວາມ​ສາມາດ​ໃນ​ການ​ນຳ​ເອົາ​ມາດຕະຖານ​ສາກົນມ ​ າ​ປະຕິບັດໃ ​ ສ່ກ ​ ົດປ ​ ະ​ເພນີ 85

2.2

ມາດຕະຖານ​ສາກົນ ແ ​ ລະ ລະບົບກ ​ ົດໝາຍທີ່ຫຼາກຫຼາຍ

87

3.

ຂັ້ນຕ ​ ອນ ດ ​ ຳ​​ເນີນ ກ່ຽວ​ກັບສ ​ ິດຕ່າງໆ

89

3.1

ສິດ ຕ ​ ໍ່ ການດຳເນີນໄ ​ ຕ່​ສວນ ຢ່າງທ່ຽງ​ທຳ

89

3.2

ສິດ ຕ ​ ໍ່​ການ​ມີ​ຊີວິດ

91

4.

ສິດທິ ຂອງ​ແມ່ຍິງ

92

4.1

ສົນທິສັນຍາ​ວ່າ​ດວ້ຍ ການພັດທະນາ ແ ​ ລະ ສ ​ ົ່ງຄ ​ ວາມ​ກ້າວຫນ້າ ຂອງ​ ແມ່ຍິງ (CEDAW) ກັບກ ​ ົດຫມາຍພາຍ​ໃນ

4.2

ການ​ປະຕິບັດກ ​ ົດປ ​ ະ​ເພນີ ທີມ ່​ ີ​ການຈຳ​ແນ​ກ

93

5.

ສິດທິ ຂອງ​ເດັກ

95

5.1

ສົນທິສັນຍາ ວ່າດ ​ ວ້ຍສິດທິເ​ ດັກ

95

5.2

ການ​ປະຕິບັດກ ​ ົດປ ​ ະ​ເພນີ ທີມ ່​ ີ​ລັກສະນະ​ຈຳ​ແນ​ກ

96

E.

ສະຫລຸບ ​ແລະ ຂໍ​ແ ້ ນະນຳ​ຕ່າງໆ

ມູນຄ ​ ່າ ຂອງໂອກາດ​ທີຂ ່​ າດການ​ສ້າງ​ລະບຽບ​ເພື່ອເ​ ຊື່ອມ​ປະສານ ກົດປ ​ ະ​ເພນີ.

101

2.

ຈຸດ​ດອ້ຍ ແລະ ກ ​ າລະໂອກາດສຳລັບ ການ​ປະຕິຮ ​ ູບ

103

3.

ມຸມມອງ ຂອງ​ຊຸມຊ ​ ົນ

104

1.

92

3.1

ການ​ແບ່ງຂອບ​ເຂດ​ສິດອ ​ ຳນາດ ແລະ ການ​ເຊື່ອມ​ປະສານ​ເຂົ້າ​ໃນ

ລະບົບກ ​ ົດຫມາຍ ຂອງ ປ ​ ະ​ເທດ 104

3.2

ການສຶກສາກົດຫມາຍ

105

3.3

ການ​ຮັບ​ຮູ້ ຄວາມ​ເຊື່ອ​ຖືສິ່ງສ ​ ັກສິດ ແລະ ການ​ປະຕິບັດຮ ​ ີດ

106

4.

ການ​ປະນອມ​ເຂົ້າກັບ ກົດຫມາຍພາຍ​ໃນ​ຊາດ ແ ​ ລະ ກ ​ ົດຫມາຍ​ສາກົນ

107

4.1

ການ​ສ້າງ​ຄວາມ​ສົມດ ​ ູ​ນ ກ່ຽວ​ກັບການຕັດສິນບ ​ ັນຫາດ້ານສິດອຳນາດ

107

4.2 ​ແນວທາງ​ເລືອກ

108

4.3

ກົນໄ ​ ກ​ປະສົມປ ​ ະສານ

110

5.

‘ການ​ປ່ຽນ​ແປງ ທາງວັດທະນະທຳ’

111

6.

ການ​ດຳ​ເນີນກ ​ ານ​ຕ​ໄ ໍ່ ປ

112

​ ເອກະສານ​ຊ້ອນ​ທ້າ​ຍ

119

​ເອກະສານ​ຊ້ອນ​ທ້າຍ ​ 1:

121

​ເອກະສານ​ຊ້ອນ​ທ້າຍ ​ 2:

125

ເອກະສານ​ຊ້ອນທ້າຍ​ທີ່ 3:

127

ຕົວອັກສອນຫຍໍ້ A2J

ການເຂົ້າເຖິງຄວາມ ຍຸຕິທຳ

CAT

ຖະແຫຼງການສາກົນ ວ່າດ້ວຍການຕ້ານການທໍລະມານ

CASS

CEDAW CFV CLP CRC EFEO

ສະມາຄົມວິທະຍາສາດ-ສັງຄົມຈີນ

ສົນທິສັນຍາສາກົນວ່າດ້ວຍ ທຸກການຕ້ານ ແລະ ຈຳແນກຕໍ່ແມ່ຍິງ ບ້ານປອດຄະດີ (Case Free Village)

ໂຄງການກົດປະເພນີ (Customary Law Project)

ສົນທິສັນຍາສາກົນ ວ່າດ້ວຍສິດທິເດັກ (Convention on the Rights of the Child ). École française d’Extrême Orient

FGD

ກຸມເປົ້າໝາຍ ສົນທະນາ (Focus Group Discussion)

GDG

ກຸ່ມພັດທະນາບົດບາດຍິງ-ຊາຍ (Gender Development Group)

GBV

ICCPR

LBA

LFNC LRICI

LWU MIC

MLSW

MOJ OSPP

PAR PPA

PSC

RoL SSI

TRI UDHR

UNDP

UNICEF VASS

VMU

ພື້ນຖານຄວາມຂັດແຍ່ງທາງເພດ (Gender Based Violence)

ສົນທິສັນຍາສາກົນວ່າດ້ວຍສິດທິທາງການເມືອງຂອງພົນລະເມືອງ (International Covenant on Civil and Political Rights)

ສະພາທະນາຍຄວາມ (Lao Bar Association)

ສູນກາງແນວລາວສ້າງຊາດ (Lao Front for National Construction)

ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າກົດໝາຍ ແລະ ຮ່ວມມືກັບຕ່າງປະເທດ (Law Research and International Cooperation Institute (MoJ))

ສູນກາງ ສະຫະພັນແມ່ຍິງລາວ (Lao Women’s Union)

ກະຊວງ ຖະແຫຼງຂ່າວ ແລະ ວັດທະນະທຳ (Ministry of Information and Culture)

ກະຊວງ ແຮງງານ ແລະ ສະຫັວດດີການສັງຄົມ ( Ministry of Labour and Social Welfare)

ກະຊວງ ຍຸຕິທຳ (Ministry of Justice)

ອົງການອະທິ ໄອຍະການປະຊາຊົນສູງສຸດ (Office of the Supreme People’s Prosecutor)

ການຄົ້ນຄວ້າທີມີສ່ວນຮ່ວມ (Participatory Action Research)

ການປະເມີນຄວາມທຸກຍາກ (Poverty Participatory Assessment) ສານ ປະຊາຊົນ ສູງສຸດ (People’s Supreme Court) ລັດແຫ່ງກົດໝາຍ (Rule of Law)

ວິທີການສຳພາດ ແບບທາງການ ແລະ ບໍ່ເປັນທາງການ (SemiStructured Interview) ສະຖາບັນຄົ້ນຄ້ວາ ວຽກງານຊົນເຜົ່າ (Tribal Research Institute)

ຖະແຫຼງການສາກົນ ວ່າດ້ວຍ ສິດທິມະນຸດ (Universal Declaration of Human Rights)

ອົງການສະຫະປະຊາຊາດເພື່ອການພັດທະນາ (United Nations Development Programme)

ກອງທຶນສາກົນເພື່ອການພັດທະນາເດັກ (United Nations Children’s Fund)

ສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າ ວິທະຍາສາດ-ສັງຄົມຫວຽດນາມ (Vietnamese Academy of Social Sciences)

ໜ່ວຍໄກ່ເກ່ຍ ຂັ້ນບ້ານ (Village Mediation Unit)

ສັງລ ​ ວມ ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ໃນຊຸ່ມປີທີຜ່ານມານີ້ ໄດ້ສຳເລັດການພັດທະນາ ແລະ ປັບປຸງລະບົບກົດໝາຍ ແລະ ນິຕິກຳຕ່າງໆ ລວມທັງໜ່ວຍງານການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກົດໝາຍ , ໂຄງປະກອບ

ການຈັ ດຕັ້ ງ ແລະ ການປູ ກຈິດສຳນຶກຕໍ່ສັງຄົມກ່ຽວກັບການປະຕິຮູບຂອງລັດແຫ່ງກົດໝາຍເທື່ອລະກ້ າວ, ສົ່ງເສີມການພັດທະນາລະບົບເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ ເພື່ອສາມາດເຊື່ອມໂຍງກັບພາກພຶ້ນ ແລະ ສາກົນ. ສະ

ເພາະໃນຂະແໜງກົດໝາຍນັ້ນມີທັງລະບົບທີເປັນທາງການ, ເຄີ່ງທາງການ ແລະ ລະບົບບໍ່ເປັນທາງການ.

ສຳລັບລະບົບທີເປັນທາງການນັ້ນ ແມ່ນປະກອບມີກົດໝາຍທີເປັນທາງການ, ສານປະຊາຊົນ, ໄອຍະການ ປະຊາຊົ ນ , ເຈົ້ າ ໜ້ າ ທີ ແລະ ອົ ງ ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ຂອງລັ ດ ທີ ກ່ ຽ ວຂ້ ອ ງ. ລະບົ ບ ເຄີ່ ງ ທາງການ ແມ່ ນ ມີ ຕົ ວ ແທນ

ຈາກອຳນາດການປົກຄອງບ້ານ, ໜ່ວຍໄກ່ເກ່ຍຂັ້ນບ້ານ, ບ້ານໃກ້ຄຽງ. ສ່ວນລະບົບທີບໍ່ເປັນທາງການນັ້ນ ແມ່ນປະກອບດ້ວຍກົດປະເພນີ ແລະ ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດແກ້ໄຂບັນຫາຕ່າງໆທີປະຊາຊົນລາວ ເຜົ່າຕ່າງ ຊິ້ນເຄີຍນຳໃຊ້.

ຄວາມຫຼາກຫຼາຍ ສປປ ລາວ ເປັນປະເທດໜື່ງທີມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງດ້ານຊົນເຜົ່າ ຊື່ງປະກອບດ້ວຍ 49 ຊົນ ເຜົ່າຕາມ ການຢັ້ງຢືນທີເປັນທາງການ ແຕ່ລະ ຊົນເຜົ່າໃນ ລາວ ມີຖານະແຕກຕ່າງກັນລະຫວ່າງ ຄວາມທຸກຍາກ ແລະ

ຄວາມຮັ່ງມີ, ຊົນນະບົດ ແລະ ຕົວເມືອງ; ທົ່ງພຽງ, ພູພຽງ ແລະ ພູສູງ; ແລະ ເຂດຊົນນະບົດຫ່າງໄກສອກຫຼີກ ທີບໍ່ສາມາດປະສານຫາກັນໄດ້. ພາລະບົດບາດຂອງຄວາມຊີ້ນເຄີຍທີບໍ່ເປັນທາງການຕ່າງໆ ເຊ່ັນວ່າ ລະບົບ

ກົດປະເພນີ ຫຼື ປະເພນີທາງດ້ານຍຸຕິທຳ ຍັງເປັນທ່ີນິຍົມສູງ: ເປັນການສ່ອງແສງເຖິງຄວາມຈຳກັດຂອງລະບົບ ກົດໝາຍທີເປັນທາງການບໍທ ່ ນ ັ ແຊກຊືມເຂົາ້ ຢ່າງທົວ ່ ເຖິງທ້ອງຖິນ ່ ຕ່າງໆ ພ້ອມກັນນີ້ ຄວາມຊີນ ້ ເຄີຍ ແລະ ຄວາມ ເຊື່ອໝັ້ນຂອງປະຊາຊົນທາງດ້ານຮີດຄອງປະເພນີຍັງຖືເປັນບັນຫາໃຫ່ຍ. ກົດປະເພນີ ຍັງຖືເປັນ ບັນຫາສຳຄັນ ໃນການດຳລົງຊີວິດໂດຍສະເພາະແມ່ນການນັບຖືລະຫວ່າງລະບົບການແກ້ໄຂບັນຫາແບບ ຮີດ ຄອງ ແລະ ລະ ບົບຍຸຕິທຳຍັງມີລັກສະນະທໍ່ໆກັນຢູ່. ແຕ່ຍັງບໍ່ທັນຮັບຮູ້ລະບົບກົດປະເພນີໃນຂົງເຂດຍຸຕິທຳຂອງລັດ.

ທຳມະຊາດ ຂອງກົດປະເພນີ ຄຸ ນ ສົ ມ ບັ ດ ຂໍ້ ຈ ຳກັ ດ ຂອງກົ ດ ປະເພນີ ໃ ນການເຊື່ ອ ມຕົ ວ ເຂົ້ າ ຫາລະບົ ບ ຍຸ ຕິ ທ ຳທີ ເ ປັ ນ ທາງການ ເນື່ ອ ງ

ຈາກມັ ນເປັ ນປະເພດໜຶ່ ງຂອງ “ການດຳລົງຊີວິດ”, ເງື່ອນໄຂທີມັນບໍ່ຍອມປ່ຽນແປງນັ້ນແມ່ນຂຶ້ນຢູ່ກັບກຸ່ ມ

ຄົນຜູ້ຈັດຕັ້ງປະຕິບັດໂດຍກົງ ແລະ ມັນມີຄວາມແຕກຕ່າງໄປຈາກລະບົບທີເປັນທາງການ ແລະ ແນວຄວາມ ຄິດຂອງ “ ລັດແຫ່ງກົດໝາຍ ”. ໃນນັນ ້ ມັນຈິງ່ ພະຍາຍາມປັບຕົວຫຼາຍໂດຍອັດຕະໂນມັດ ໄປຕາມສະພາບ ໂດຍ ປາສະຈາກຂັ້ນຕອນການດຳເນີນ ແລະ ຄວາມແຕກຕ່າງກັນທາງດ້ານການຈຳແນກແພ່ງ ແລະ ອາຍາ.

ກົດ

ປະເພນີມັນຍັງກວມເອົາທາງດ້ານການປະພືດ ແລະ ສາຍພົວພັນຫຼາຍກວ່າກົດໝາຍຂອງລັດ, ການຕັ້ງບ້ານ,

ການກຳນົດມືງ້ າມຍາມດີ, ການເຄືອນໄຫວທຳມາຫາກິນແຕ່ລະມື້ ແລະ ສາຍຜູກພັນນຳ ສິງ່ ທີສກ ັ ສິດຂອງໂລກ.

ໂຄງການກົດປະເພນີ (Customary Law Project) ການ​ໃຫ້ຄ ​ ວາມ​ສຳຄັນຂ ​ ອງ​ກດ ົ ປ ​ ະ​ເພນີແມ່ນຄ ​ ວາມ​ຕອ ້ ງການ​ທາງ​ດາ້ ນຄວາມຍຸຕທ ​ິ ຳ​ຂອງ​ຄນ ົ ແຕ່ບ ​ າງທີກ ​ມ ​ໍ ຄ ​ີ ວາມ​

ຫຍ້ງຸ ຍ ​ າກ​​ໃນ​ການ​ເຊືອ ່ ມ​ຕວ ົ ເ​ ຂົາ້ ຫ ​ າ​ກດ ົ ໝາຍ​ຂອງ​ລດ ັ ຫຼື ດ້ານມາດຕະຖານ​ສາກົນ ແລະການ​ຂນ ຶ້ ຕໍກ ​່ ນ ັ ລ ​ ະຫວ່າງ​

ສອງ​ດາ ້ ນ​ນີ້ ແ ​ ມ່ນເ​ ປັນສາ​ເຫດ​ກດ ົ ດ ​ນ ັ ທ ​ ເີ ຮັດໃ ​ ຫວັດທະນະທຳ​ມກ ​ີ ານ​ປຽ່ ນ​ແປງ, ລັດຖະບານ ສປປ ລາວ​ຮບ ັ ຮູວ ້ າ ່ ​ ເພືອ ່ ພ ​ດ ັ ທ ​ ະນະ​ລະບົບກ ​ ານ​ປກ ົ ຄອງທີດ ​ ີແ ​ ລະປັບປຸງລະບົບຍ ​ຕ ຸ ທ ​ິ ຳ, ຫັນກ ​ ານ​ເຂົາ້ ຫ ​ າ​​ລະຫວ່າງລະບົບທ ​ ເ​ີ ປັນທ ​ າງ​ ການ, ລະບົບເ​ ຄີງ່ ທ ​ າງ​ການ ແ ​ ລະ ລະບົບກ ​ດ ົ ປ ​ ະ​ເພນີນ ​ນ ັ້ ມີ​ຄວາມ​ຈຳ​ເປັນຕ ​ອ ້ ງ​ຊອກ​​ໄດ້​ສກ ຶ ສາ​​ແຫ່ງກົດປ ​ ະ​ເພນີ.

ອີງ​ໃສ່ພຶ ​​ ້ນຖານ​ດັ່ງນີ,້ ກະຊວງຍຸຕິທ ​ ຳ​ໄດ້​ສ້າງຕັ້ງໂ ​ ຄງການ​ເກັບ​ກຳ​ກົດ​ປະ​ເພນີ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ປີ 2008 ​ແລະ ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​

ສະ​ໜັບສະ​ໜູນ​ຈາກ​ອົງການ​ສະຫະ​ປະຊາ​ຊາດ​. ຈຸດປະສົງ​ຂອງ​ໂຄງການ​ແມ່ນ ​ເພື່ອພັດ​ທະນາຍຸດ​ທະ​ສາ​ດ

ກ່ຽວກັບກ ​ ານ​ຫນ ັ ເ​ ຂົາ້ ຫ ​ າ​ກນ ັ ລ ​ ະຫວ່າງ​ກດ ົ ປ ​ ະ​ເພນີ ແລະ ກ ​ນ ົ ໄ ​ ກ​ການ​ຈດ ັ ຕ ​ ງັ້ ປະຕິບດ ັ ກ ​ດ ົ ໝາຍ​ຂອງ​ລດ ັ , ເ​ ພືອ ່ ສ ​ າ້ ງ​ ຄວາມ​ເຂົ້າ​ໃຈ​ແຈ້ງ ​ແລະ ສະ​ໜັບສະ​ໜູນການປະສົມປ ​ ະສານ​ງານ​ລະຫວ່າງ​ມາດຕະຖານ​ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດ​

ແລະ ຄວາມ​ເຂົ້າ​ໃຈ​ຂອງ​ລະບົບທ ​ ີ​ບໍ່​ເປັນທ ​ າງ​ການ ​ແລະ ລະບົບທ ​ ີ​ເປັນທ ​ າງ​ການ, ​ເພື່ອພ ​ ັດທະນາ ​ແລະ ປັບປຸງ​ ການ​ເຂົ້າ​ເຖິງ​ຄວາມຍຸຕທ ິ​ ຳ, ສ້າງ​ສະຕິກ ​ ົດໝາຍ, ຂໍບ ​້ ັງຄັບທ ​ າງ​ດ້ານ​ກົດ​ໝາຍ​ໃຫ້​ທຸກລ ​ ະດັບ ​ແລະ ພາກສ່ວນ.

ພາຍຫຼງັ ​ການຈັດຕັງ້ ປະຕິບັດ​ສນ ີ້ ສຸດ​ລງົ ​ນນ ັ້ ທາງ​ໂຄງການ​ສາມາດ​ເກັບ​ກຳ​ໄດ້​ຂໍ້​ມນ ູ ​ຕາ ່ ງ​ໆກ່ຽວກັບ​ມາດຕະຖານ​

ແລະ ວິທ​ກ ີ ານ​ຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກ ​ ົດ​ປະ​ເພນີຂ ​ ອງ​ຊົນເ​ ຜົ່າ​ຕ່າງໆ ​ໃນ​ທົ່ວ​ປະ​ເທດ, ການ​ດຳລົງຊ ​ ີວິ​ດ​ຮ່ວມ​ກັນ​ ຂອງ​ ຸ ຫ ປະຊາຊົນ ​ ເ​ ຜົາ່ ຕ ​ າ່ ງໆ. ບົດລ ​ າຍ​ງານ​ນ້ີ ແ ​ ມ່ນກ ​ ານ​ສະຫຼບ ​ ຍໍຜ ​້ ນ ົ ຂ ​ ອງ​ການ​ສຳ​ຫວ ຼ ດ. ຍິງ່ ໄ ​ ປ​ກວ່ານ ​ ້ີ ການ​ສງັ ລ ​ ວມຂໍ​້

ມູນ​ທີ​ເກັບ​ກຳ​ໄດ້​ນັ້ນ ​ໄດ້​ສ້າງ​ເປັນ​ລະບົບ​ຖານ​ຂໍ້​ມູນ​ ​ເພື່ອ​ສະໜອງ​ໃຫ້​ແກ່​ການ​ຄ້ົນ​ຄ້ວາ ​ເພື່ອ​ວາງ​ນະ​ໂຍບາຍ​ ແລະ ສ້າງ​ກົດໝາຍ​ຕ່າງໆ.

ພາລະ​ບົດບາດ​ຂອງ​ກົດ​ກ່ຽວ​ກັບ​ບົດບາດ ຍິງ-ຊາຍ ການ​ສຳ​ຫຼວດ​ໃນ​ຄັ້ງນີ້ ​ແມ່ນເ​ ປັນຄັ້ງທຳ​ອິດຂ ​ ອງການ​ຄົ້ນຄວ້າກົດປ ​ ະ​ເພນີ ຫຼື ​ປະ​ເພນີປ ​ ະຕິບັດຂອງ​ຊົນເ​ ຜົ່າ ທ່ີ​

ມັນພ ​ ົວພັນເ​ ຖິງບ ​ ົດບາດ​ຍິງ-ຊາຍ ​ແລະ ອື່ນໆ . ​ແບບ​ແຜນ​ດຳລົງ​ຊີວິດ​ທີ​ຊິນເ​ ຄີຍໃ ​ ນ​ການ​ດຳລົງຊ ​ ີວິດ​ຂອງ​ເຜົ່າ​ ຕ່າງໆ ​ເຊັ່ນ: ວິທີ​ການ​ເກີດ​ລູກ, ການ​ແບ່ງ​ງານ​ລະຫວ່າ​ງຍິງ-ຊາຍ. ​ແບບ​ວິທີ​ການ​ປົກຄອງ ​ແລະ ການ​ຕັດສິນ​

ບັນຫາລວມທັງ​ລະບຽບ​ການ​ແກ້​ໄຂ​ຂໍ້​ຂັດ​ແຍ່ງ ​ແລະ ການ​ສຶກສາ​ຕ່າງໆ...​ເຊັ່ນ: ການ​ປົກຄອງ​ທີ​ມີ​ລັກສະນະ​

ການຈັດຕັ້ງເ​ ປັນກ ​ ຸ່ມ ຫຼື ວົງ​ຕະກຸນນ ​ ັ້ນ ​ແມ່ນມ ​ ີ​ຢູ່​ໃນ​ຊົນເ​ ຜົ່າ​ມົ້ງ, ຜູນ ້​ ້ອຍ, ກຶມມ ​ ຸ ​ແລະ ການ​ປົກຄອງ​ທ​ຂ ີ ຶ້ນກັບຜ ​ ູ້​

ອາວຸ​ໂສ ຫຼື ຜູ້​ທ​ມ ີ ີ​ຄວາມ​ຮູ້​ສູງນ ​ ັ້ນ ​ແມ່ນມ ​ ີ​ຢູ່​ໃນ​ຊົນເ​ ຜົ່າ ອີ່​ວມ້ຽນ ​ແລະ ມັງກ ​ ອງ. ​ສຳລັບແ ​ ມ່ຍິງນັ້ນ ​ຕາມ​ຮີດ​ຄອງ​ ປະ​ເພນີແ ​ ລ້ວ ​ແມ່ນຖືກຫ ​ ້າມ​ເຂົ້າ​ຮ່ວມ​​ໃນ​ການ​ຕັດສິນບ ​ ັນຫາ ລວມທັງພ ​ ິທີການ​ກຳ​ທາງ​ສາສະໜາ​ຕ່າງໆ ​ຫຼາຍ​

ຂົງເ​ ຂດ. ແ ​ ຕ່​ບັນຫາ​ຂໍ້​ຍົກເ​ ວັ້ນ ຫຼື ຂໍຈ ​້ ຳກັດດ ​ ັ່ງກ່າວ​ແມ່ນມ ​ ີ​ລັກສະນະ​ອ່ອນ​ໂຍນ ຕົວຢ່າງ ຊົນເ​ ຜົ່າ ກຶມມ ​ ຸ.

ແຫຼ່ງຂໍ້​ມູນຕ່າງໆ ແຫຼ່ງຂໍ້ມູນສ ​ ່ວນ​ຫຼາຍ​ແມ່ນໄ ​ ດ້​ມາ​ຈາກ​ການ​ສະໜອງຂໍມ ້​ ູນ ທາງ​ປາກ​ເປົ່າຂອງ​ຜູ້​ອາວຸ​ໂສໃນ​ແຕ່​ລະ​ຊົນເ​ ຜົ່າ​ໂດຍ​​

ແມ່ນຜ ​ ູ້​ທ​ໄ ີ ດ້​ສຶບທອດ​ຕຳ​ແໜ່​ງ ຫຼື ​ເຈົ້າ​ກົກເ​ ຈົ້າ​ເຫຼົ່າຜູທ ້​ ່ີ​ມ​ຊ ີ ື່​ສຽງ​ ​ແລະ ​​ເປັນທ ​ ່ີ​ຍອມຮັບໃ ​ ນ​ສັງຄົມ. ​ເຖິງຢ ​ ່າງ​ໃດ​ກ​ໍ ຕາມ, ສຳລັບຊ ​ ົນ​ເຜົ່າ​ອີ່​ວມ້ຽນ​ນັ້ນ ​ແມ່ນມ ​ ີ​ການ​ບັນທຶກກ ​ ົດປະ​ເພນີມ ​ າ​​ແຕ່​ດົນນ ​ ານ ຊຶ່ງ​ມີປຶ້ມນີ້ ​ເອີ້ນວ່າ: ‘Siao-

pholi’ ປຶ້ມດັ່ງ​ກ່າວ ​ແມ່ນ​ໄດ້​ອະທິບາຍ​ລະອຽດ​ບັນດາ​ລະບຽບ​ການ, ກົດ​ລະບຽບ ​ແລະ ການ​ເປັນ​ຄົນ​ທີ​ດີ​ໃນ​

ສັງຄົມ.​ຊົນເ​ ຜົາ່ ອ ​ນ ື່ ໆ ກໍມ ​ກ ​ີ ານ​ພດ ັ ທະນາ​ຈດ ົ ກ ​ າ່ ຍ ເ​ ປັນປ ​ມ ື້ ບັນທ ​ ກ ື ເ​ ຊັນ ່ ກ ​ນ ັ ແ ​ ຕ່ໃ​ ນ​ບາງ​ຊນ ົ ເ​ ຜົາ່ ຂອງ​ໝວດ​ພາສາ​ ມອນ-ຂະ​​ແມ ໄ ​ ດ້​ໃຫ້​ເຫດຜົນວ ​ ່າ:ປຶ້ມຄຳ​ພີ​​ໄດ້​ສູນເ​ ສຍ​ໄປ​ໃນ​ຫຼາຍ​ກໍລະນີເ​ ຊັນ: “ປຶ້ມຄຳ​ພິຖືກສ ​ ັດກ ​ ິນ”.

ຂັ້ນຕອນ​ການ​ປະຕິ​ບັດ ຂັ້ ນ ຕອນການດຳເນີ ນ ທາງດ້ າ ນປະເພນີ ແ ມ່ ນ ມີ ວິ ທີ ກ ານ ຫຼື ຫຼ າ ຍທາງເລື ອ ກ ໃນການແຕ່ ງ ຕັ້ ງ ຄະນະກຳ ມະການຕັ ດ ສິ ນ ບັ ນ ຫາທີ ເ ປັ ນ ເອກະລາດ ໂດຍຂຶ້ ນ ກັ ບ ແຕ່ ລ ະກໍ ລ ະນີ , ຖ້ າ ເປັ ນ ກໍ ລ ະນີ ທີ່ ບໍ່ ໃ ຫ່ ຍ ແມ່ ນ ປຶ ກ ສາຫາລື ກັນ ແກ້ ໄ ຂພາຍໃນຄອບຄົ ວ , ປົກກະຕິແມ່ນມີການກຳນົດສະຖານທ່ີສະເພາະໃນການນຳໃຊ້ ເ ພື່ ອ ແກ້ໄຂ ບັນຫາເຊັ່ນ: ຢູ່ເຮືອນ ຫຼື ຢູ່ວັດ. ໂດຍທົ່ວໄປແລ້ວ ແຕ່ລະຊົນເຜົ່າລ້ວນແຕ່ມີ ວິທີການບັງຄັບການດຳ

ເນີນການແກ້ໄຂບັນຫາເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງຕົນເອງ “ການແຕ່ງຕັ້ງຄະນະກຳມະການຕັດສິນບັນຫາ, ເພື່ອຮັບຟັງເຫດຜົນ ແລະ ຄຳຄິດຄຳເຫັນ ແລະ ອອກຄຳຕັດສິນ, ພວກເຂົາຍັງມີລະບຽບການ, ວິທີການຕ່າງໆ ໃນຂັນ ້ ຕອນການ ດຳເນີນການເຊັນ ່ : ການບັງຄັບເຂົາ ້ ຮ່ວມຂະບວນການແກ້ໄຂບັນຫາ, ການເປີດພິທກ ີ ຳຕ່າງໆ.

ປົກກະຕິແລ້ວ ຖ້າຄູ່ກໍລະນີເປັນຜູ້ຊາຍນັ້ນ ແມ່ນຈະມີການຮຽກຮ້ອງຫຼາຍກວ່າ, ແຕ່ມັນກໍ່ມີການສົ່ງເສີມ ແລະ

ບັງຄັບປະຕິບດ ັ ຄືກນ ັ ​ເມືອ ່ ກໍລະນີ ແມ່ຍງິ ມີສວ ່ ນກ່ຽວຂ້ອງ ແລະ ແມ່ຍງິ ກໍສາມາດຮ້ອງຟ້ອງ ແລະ ເຂົາ້ ຮ່ວມການ

ດຳເນີນແກ້ໄຂບັນຫາໄດ້ຄືກັນ ທັ້ງໆທ່ີປົກກະຕິແລ້ວ ແມ່ນຫ້າມແມ່ຍິງເຂົ້າຮ່ວມ. ໃນປະຈຸບັນບາງຊົນເຜົ່າກໍໄດ້ ມີການພັດທະນາສິດທິຂອງແມ່ຍິງຂຶ້ນມາ ຕົວຢ່າງ: ເຜົ່າມົ້ງ.

ຈຸດ​ສຳ­ຄັນອ ​ ັນໜ ​ ຶ່ງຂອງ​ການ​ດຳ­ເນີນແ ​ ກ້​ໄຂ​ບັນຫ ­ າ​​ທາງ​ດ້ານ​ກົດປ ​ ະ­ເພ­ນ​ນ ີ ັ້ນ ແມ່ນ​ຕ້ອງ​ມີ​ຫຼັກຖ ​ ານ ແລະ ຄຳ​ສະ­ ລະ​ພາບເຖິງແ ​ ມ່ນວ ​ ່າຈະ​ມີ​ພະ­ຍານຫຼາຍ​ຫຼືໜ້ອຍ​ຮັບ​ຮູ້​ກໍ​ຄ​ກ ື ັນ. ສິ່ງ​ທີ​່ນິ­ຍົມກ ​ ານ​ນຳ​ໃຊ້ ທ່ກ ​ີ ວ້າງ­ຂວາງກວ່າໝ ​ ູ່​ນັ້ນ

ແມ່ນກ ​ ານ​ຮຽກ­ຮ້ອງ​ເຖິງກ ​ ານ​ຊອກ​ຫາ​ຄວາມ​ເປັນຈ ​ ິງຄວາມ​ເປັນຈ ​ ິງ​, ດັ່ງກ ­ ່າວ ບາງ​ຄັ້ງ ກໍ​ແມ່ນໄ ​ ດ້​ມາ​ຈາກ​ຄວາມ​ ສີ້ນເ​ ຄີຍຂ ​ ອງ​ຮູບ​ແບບ​ການ​ດຳ­ລົງຊ ​ ­ວ ີ ິດ​ຂອງ​ສັງຄ ­ ົມ ຫຼືໄດ້ຮ ​ ັບ​ຍ້ອນ​ຈາກ​ຄວາມ​ກົດດ ​ ັນເ​ ອງ ຫຼື ອາດ​ໄດ້​ຄວາມ​ຈິງ​

ມາ​ຈາກ​ການ​ນາບ​ຂູ່, ຄວາມ​ຊື່­ສັດ​ຂອງ​ຄວາມ​ເປັນ​ຄົນ ຫຼື ຄຳ​ສາ­ບານ. ບາງ​ເທ​ື່​ອກໍ​ແມ່ນ​ໄດ້ມາ​ຈາກ​ການ​ທລ ໍ­ ະ­ ມານດ້ວຍວິທີການ​ໄຕ່​ສວນ​ສະເພາະໃຫ້ສ ​ າ­ລະ­ພາບຄວາມ​ຈິງ.

ເນື້​ອ​ໃນ​ຕົ້ນຕໍ ຂອງກົດໝາຍ ຜ່ານການຄົ້ນຄວ້າໄດ້ພົບເຫັນວ່າ: ລະບົບກົດປະເພນີທັງໝົດ ແມ່ນບໍ່ສາມາດໄຈ້ແຍກຈະແຈ້ງກ່ຽວກັບບັນ

ຫາຄວາມແຕກຕ່າງລະຫວ່າງແພ່ງ ແລະ ອາຍາ. ກົນໄກຂອງກົດປະເພນີ ແມ່ນສາມາດດຳເນີນການແກ້ໄຂ ໄດ້ທັງໝົດສອງບັນຫາ. ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ແຕ່ລະຊົນເຜົ່າແມ່ນມີການຈຳແນກການກະທຳຜິດແຕກຕ່າງກັນ

ແລະ ພ້ ອ ມກັ ນ ນັ້ ນ , ຄວາມເຂົ້ າ ໃຈກ່ ຽ ວກັ ບ ສິ ດ ແລະ ພັ ນ ທະແມ່ ນ ມີ ລັ ກ ສະນະແຕກຕ່ າ ງໄປຈາກລະບົ ບ

ກົ ດ ໝາຍທ່ີ ເ ປັ ນ ທາງການ. ສ່ ວ ນຫຼ າ ຍແມ່ ນ ເນັ້ ນ ໜັ ກ ທາງດ້ າ ນຖານະຂອງການພົ ວ ພັ ນ ທາງດ້ າ ນຄອບຄົ ວ

ຕາມແບບຮີດຄອງປະເພນີ. ສຳລັບສິດທິນັ້ນ ແມ່ນໄດ້ພົວພັນເຖິງການຂະບວນການດຳລົງຊີວິດໃນສັງຄົມ ຫຼື ຮ່ວມກັບພຶ້ນຖານສັງຄົມ ແລະ ມີລັກສະນະບໍ່ແນ່ນອນທາງດ້ານຖານະຕຳແໜ່ງ ແລະ ຖານະສັງຄົມ ຫຼື ການພົວພັນສັງຄົມຕ່າງໆ.

ບົດລາຍງານ ຈະໄດ້ກ່າວເຖິງການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດທ່ີແຕກຕ່າງກັນຂອງຊົນເຜົ່າຕ່າງໆ. ສຳລັບພາກ “ກົດຂອງ

ຄອບຄົ ວ ” ເຊັ່ ນ ວ່ າ : ການແຕ່ ງ ດອງ, ການຕັ້ ງ ຖິ່ ນ ຖານ ແລະ ການພົ ວ ພັ ນ ເຊື້ ອ ສາຍວົ ງ ຕະກຸ ນ ; ການພົ ວ ພັ ນ ກ່ ອ ນການແຕ່ ງ ດອງ ແລະ ຖານະຂອງຄວາມເປັ ນ ພໍ່ , ການຢ່ າ ຮ້ າ ງ, ຖານະຂອງຄວາມເປັ ນ ໝ້ າ ຍ, ການສືບທອດມູນມໍລະດົກ ຫຼື ການສືບວົງຕະກຸນ. ຄວາມຮັບຮູ້ທົ່ວໄປກ່ຽວກັບ “ກົດໝາຍແພ່ງ” ເຊັ່ນວ່າ

ສິດໃນການປົກປັກຮັກສາ ແລະ ການຈັບຈອງທີ່ດິນທີເປັນສ່ວນລວມ, ການໄດ້ມາຂອງຊັບທ່ີບໍ່ມີເຈົ້າຂອງ,​ ການແກ້ໄຂບັນຫາສັນຍາ ແລະ ການເປັນໜີ້.

ທາງດ້ານອາຍາເຊັ່ນວ່າ: ການຄາດຕະກຳ, ຄວາມຜິດເ​ ຈດຕະນາ ຫຼື ການບໍ່ລະມັດລະວັງ, ການຮ່ວມປະເວນີ

ລະຫວ່າງ ຍາດພີ່ນ້ອງ ແລະ ການຂົ່ມຂືນ ເຖິງວ່າການຂົ່ມຂືນຕາມກົດປະເພນີແລ້ວແມ່ນປົກກະຕິຖືເປັນ ບັນຫາທາງແພ່ງ ຫຼື ບັນຫາຄອບຄົວ; ການທຳມິດສາຈານນັ້ນກົດປະເພນີ ແລະ ກົດໝາຍຂອງລັດລ້ວນ

ແຕ່ຖືເປັນການກະທຳຜິດທາງອາຍາ ແລະ ການທີພໍ່ແມ່ຮ່ວມປະເວນີ ກັບລູກກໍຄືກັນ. ການຂີ້ລັກ ຫຼື ການສ້າງ ຄວາມເສຍຫາຍແກ່ຊັບສິນ ແລະ ການທຳລາຍຊື່ສຽງ ແລະ ສະຖານທີສັກສິດ.

ການແກ້ໄຂບັນຫາ ແລະ ການລົງໂທດ ການ​ແກ້​ໄຂ​ບັນ­ຫາ, ການ​ລົງ­ໂທດ ແລະ ການ​ຕັດ­ສິນ ແມ່ນ​ເປັນ​ບັນ­ຫາ​ລ້ຳ​ຄ່າ​ທີ​ຕ້ອງ​ໄດ້​ສຶກ​ສາ. ການ​ກັກ​ຂັງ

ແມ່ນ​ຍາກ​ທີ​ຈະ​ກຳ­ນົດ​ໄດ້. ການ​ລົງ­ໂທດກໍ​ແມ່ນ​ບັນ­ຫາ​ສຳ­ຄັນ​ທ່ີ​ເຄີຍ​ນຳ​ໃຊ້​ຢ່າງ​ກວ້າງ­ຂວາງ: ວິ­ທີ​ການ​ແກ້​ໄຂ

ບັນຫ ­ າ ແມ່ນມ ​ ີ​ເປົ້າ​ໝາຍ​ເລັ່ງໃ ​ ຫ້​ຄູ່​ກໍ­ລະ­ນີ​ຄືນດ ​ ີ​ຕໍ່​ກັນ, ການ​ໃຊ້​ແທນ​ກັນ, ການ​ລົງລ ​ ອຍ​ກັນ, ການ​ຍິນ​ຍອມ​ກັນ

ແລະ ການ​ປຶກສ ­ າ​ຫາ­ລື​ລະ­ຫວ່າງ​ແຕ່​ລະ​ຝ່າຍ ດ້ວຍ​ການເນັ້ນໜ ​ ັກ​ທາງ​ດ້ານ​ຜົນປ ​ ະ­ໂຫຍດ ໃຫ້​ແກ່​ກັນໃ ​ ນສັງຄ ­ ົມ

ທັງໝ ​ ົດດ ​ ້ວຍ​ການ​ປັບປ ­ ຸງໃ ​ ບ​ໜ້າ​ຂອງ​ການ​ເປັນຄ ​ ົນ ແລະ ສິ່ງສ ​ ັກສ ­ ິດ ເຊັ່ນວ ​ ່າ: ການ​ໃຊ້​ແທນ​ຄ່າເ​ ສຍ​ຫາຍ, ການ​

ສົງ່ ຊ ​ບ ັ ສ ​ ງ່ິ ຂ ​ ອງ​ຄນ ື , ການ​ເນ­ລະ­ເທດ, ການ​ອອກ­ແຮງ​ງານ ຫຼື ການ​ບລ ­ໍ ກ ­ິ ານ​ໃຫ້ແ ​ ກ່ສງັ ­ຄມ ົ ແລະ ບາງ​ຮບ ູ ກ ​ ານ​ຂອງ​ ການ​ລງົ ­ໂທດ​ດວ ້ ຍ​ໄມ້ແສ້ ​​ ຫຼື ຂ່ຽນ​ແມ່ນເ​ ປັນວ ​ ­ທ ິ ກ ​ີ ານ​ລງົ ­ໂທດ​ທຳ​ມະ​ດາ. ກົນໄ ​ ກ ການ​ຫດ ຼຸ ­ຜອ ່ ນ​ໂທດ ຫຼື ການ​ປອ ້ ງ​

ກັນກ ​ ານ​ເຂົ້າ​ຂ້າງ​ອອກ​ຂາ, ການ​ໃຊ້​ອຳ­ນາດ​ເກີນຂ ​ ອບ​ເຂດ ຫຼື ການ ບໍ​ໂ ​ ອນ​ຂອງ​ການ​ດຳ­ເນີນນ ​ ັ້ນ ່ ປ່ງໃສ​ໃນ​ຂັ້ນຕ ແມ່ນອ ​ ີງໃ ­ ສ່ຄ ​ ວາມ​ເຫັນດ ​ ີ​ເຫັນພ ​ ້ອມ ຂອງ​ສັງຄ ­ ົມ, ແຕ່ວ ​ ່າ​ໂອກາດ​ໃນການປັບໄໝ ​​ , ການ​ນາບ​ຂ​ໃ ູ່ ຫ້​ຍົກຍ ­ ້າຍ ຫຼື

ການ​ລົງໂ ­ ທດ ຂອງ​​ເຜົ່າ​ອື່ນກ ​ ໍ​ໄດ້​ປະ­ຕິ­ບັດຄ ​ ​ກ ື ັນ.

ການບັງຄັບໃຫ້ມີການປ່ຽນແປງ ຕາມການສຶ ກ ສາແລ້ ວ ປະຈຸ ບັນ ນີ້ລ ະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ແມ່ ນ ປະສົ ບ ກັ ບ ຄວາມກົ ດ ດັ ນ ຊຶ່ງ ປັ ດ ໃຈກະທົ ບ ອັ ນ

ເປັ ນ ພຶ້ ນ ຖານຕໍ່ ກ ານຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ມີ ທັ ງ ການປ່ ຽ ນແປງທາງດ້ າ ນທ່ີ ຢູ່ ອ າໄສເຊັ່ ນ :

ການຈັດສັນໃໝ່, ການລວມບ້ານເຂົ້າຫາກັນ, ແລະ ການຂະຫຍາຍຕົວເມືອງໄດ້ເຮັດໃຫ້ການພົວພັ ນ ການ ເຊື່ ອ ກັ ນ ແບບປະເພນີ ນັ້ ນ ມີ ກ ານປ່ ຽ ນແປງ , ປົ ກ ກະຕິ ແ ລ້ ວ ການພັ ດ ທະນາສັ ງ ຄົ ມ ໃນສະຖານທີ ຊຶ່ ງ ປະ

ຊາຊົ ນ ດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ ຢູ່ ເ ຊັ ນ ວ່ າ : ການວາງນະໂຍບາຍ, ວາງລະບຽບການ ແລະ ໂຄງການຕ່ າ ງໆກໍ ກ ະທົ ບ

ເຖິງອົງປະກອບຂອງກົດປະເພນີ ແລະ ອື່ນໆ. ການຂະຫຍາຍຕົວ ທາງດ້ານລະບຽບການຂອງລັດ, ການ ຈັດສັນການຄຸ້ມຄອງທີດິນຄືນໃໝ່ ຫຼື ຄວາມພະຍາຍາມໃນການ ສ້າງຄວາມສະເໝີພາບລະຫວ່າງຍິງ -ຊາຍ ໃນຄອບຄົວ, ການຂະຫຍາຍຕົວທາງດ້ານການຕະຫຼາດ ທີບໍ່ທົ່ວເຖິງກໍລ້ວນແຕ່ ໄດ້ປ່ຽນແປງ ການດຳ ລົງຊີວິດ, ການພົວພັນສັງຄົມ ແລະ ການປຶກສາຫາລື ແລະ ວິທີການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດ ທາງດ້ານປະເພນີ.

ການພົວພັນ ລະຫວ່າງ ກົດປະເພນີກັບກົດໝາຍຂອງລັດ ແລະ ກົດໝາຍສາກົນ ຈຸດສຳຄັນຂອງຄວາມສະເໝີພາບ, ການຫັນເຂົ້າກັນລະຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ ລະບົບທີ່ເປັນທາງການ, ເຄີ່ງ

ທາງການເປັນການສະແດງເຖິງການເພີ້ມຂຶ້ນຂອງບັນຫາ, ຖ້າຫາກມັນເຂົ້າໄປຕິດພັນກັບສັນຍາແລ້ວອາດຂັດ ກັນເລື້ອຍໆ, ພ້ອມດຽວກັນນັ້ນ, ມີບັນຫາຫຼາຍບັນຫາຕ້ອງໄດ້ຮ່ວມມືກັນປັບປຸງເພື່ອຄວາມເປັນເອກະພາບ

ໃນການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດ. ຫຼາຍບັນຫາທີພົວພັນລະຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ ມາດຕະຖານສາກົນ ຊຶ່ງປະຈຸບັນ ສປປ ລາວ ຈຳເປັນຕ້ອງປະຕິບັດ, ໂດຍສະເພາະແລ້ວ ບາງຈຸດທີບໍ່ເຂົ້າກັນໄດ້ລະ ຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ

ມາດຕະຖານ ສາກົນທີຕ້ອງໄດ້ຈຳແນກຈະແຈ້ງ. ຕົວຢ່າງ ສິດທິທາງດ້ານການເຂົ້າຮ່ວມພິຈາລະນາຄະດີ, ສິດທິໃນການ ດຳລົງຊີວດ ິ ໄດ້ກຳນົດໄວ້ໃນສົນທີສ ິ ນ ັ ຍາ ສາກົນ ວ່າດ້ວຍສິດທິມະນຸດ (Universal Declaration

of Human Rights), ສົນທິສັນຍາສາກົນ ວ່າດ້ວຍສິດທິທາງການເມືອງ ຂອງພົນລະເມືອງ (International

Covenant on Civil and Political Rights), ສົນທິສນ ັ ຍາສາກົນ ວ່າດ້ວຍການຕ້ານທຸກການຈຳແນກຕໍແ ່ ມ່ຍງິ (Committee on the Elimination of Discrimination against Women​) ແລະ ສິດທິ ຂອງເດັກໃນຖະແຫຼງ ການສາກົນວ່າດ້ວຍສິດທິເດັກ (Convention on the Rights of the Child).

ການປັບຕົວເຂົ້າຫາກັນ ຂອງລະບົບ ຂໍ້ ບົ ກ ຜ່ ອ ງຂອງການເຊື່ ອ ມຕົ ວ ເຂົ້ າ ກັ ນ ທາງບຸ ກ ຄົ ນ , ສັ ງ ຄົ ມ ແລະ ຄຸ ນ ຄ່ າ ຂອງການພັ ດ ທະນາເສດຖະກິ ດ ລະຫວ່າງແບບປະເພນີຄອງເດີມ, ລັດ ແລະ ມາດຕະຖານສາກົນແມ່ນເໜືອທີຈະເວົ້າໄດ້. ໃນສະພາບທີ ຄວາມຮັບຮູ້ນັ້ນຍັງມີການຂັດກັນຢູ່ໃນລະບົບປະເພນີ ແລະ ຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງສັງຄົມຍຸກໃໝ່.

ມັນຕ້ອງຍອມຮັບວ່າ ການເຊືອ ່ ມເຂົາ້ ຫາກັນ ແລະ ການຈັດ ແບ່ງວັດທະນະທຳປົກກະຕິແລ້ວແມ່ນມີລກ ັ ສະນະພິ ເສດທີມຄ ີ ນ ຸ ຄ່າຫຼາຍຢູໃ່ ນລະບົບປະເພນີ ຄືກນ ັ ກັບວ່າ ເປັນໝາກຜົນສາມາດນຳໃຊ້ໄດ້ຢາ່ ງເລິກ ເຊິງ່ . ຜູເ້ ຂົາ້ ຮ່ວມ ການລົງສຳຫຼວດໄດ້ຊີ້ແຈ້ງໃຫ້ເຫັນວ່າ ຕາມຕົວເລກແລ້ວຫຼາຍຂົງເຂດ ແມ່ນອາດໄດ້ຮັບການພັດທະນາດີຂຶ້ນ

ທາງດ້ານການຈຳແນກທີຊັດເຈນ. ການຫັນເຂົ້າເປັນອັນໜຶ່ງອັນດຽວກັນທາງດ້ານມາດຕະຖານຂອງກົດປະ

ເພນີ ແລະ ລະບົບການຈັດຕັ້ງທາງດ້ານຍຸຕິທຳ, ການພັດທະນາລະບົບການສຶກສາກັບພາຍນອກ, ການປະ ຕິ ບັ ດ ທາງດ້ າ ນປະເພນີ , ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ພິ ທີ ກ ຳທີ ເ ປັ ນ ທາງການ, ຊັ ບ ສິ ນ ແລະ ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ອື່ ນ ໆ

ຍັງບໍ່ກົມກຽວກັນເທື່ອ, ຄວາມຊັ່ງຊາກັນ ແລະ ໂຄງສ້າງການພົວພັນກັນ ຫຼື ການເຂົ້າຮ່ວມກັນ ທາງ​ດ້ານ​ນ­ຕ ິ ິ​ກຳ

ຫຼື ການ​ແຊກ​ເຂົ້າ­ກັນ ທາງ​ດ້ານ​ໂຄງ​ຮ່າງ​ເຂົ້າ​ເປັນອ ​ ົງປ ​ ະ­ກອບຂອງ​ລະ­ບົບກ ​ ານແກ້ໄ ​ ຂຂໍຂ ​້ ັດແຍ່ງຂ ​ ັ້ນບ ​ ້ານ, ການ​

ປະ­ກອບ­ສ່ວນ, ການ​ປ່ຽນ­ແປງ​ດ້ານ​ວັດ­ທະ­ນະ­ທຳ ໂດຍ​ສະ­ເພາະ​ບັນດ ­ າເງື່ອນ­ໄຂ ແລະ ສີ່​ງທີບ ​ ໍ່​ເປັນຜ ​ ົນດ ​ ີທແ ່ີ​ ຟງ​

ຊ້ອນ​ຢ​ໃ ູ່ ນ​ລະ­ບຽບ​ການ​ຕ່າງໆ, ສ້າງ​ລະ­ບົບກ ​ ານ​ສົ່ງເ​ ສີມທ ​ າງ​ດ້ານ​ຍຸ­ຕ​ທ ິ ຳ.

ຂໍ້ແນະນຳ ບົດລາຍງານໄດ້ສະຫຼຸບແຕ່ລະຂັ້ນຕອນ ຂອງການລົງເກັບກຳຂໍ້ມູນຕ່າງໆ ແລະ ການວິເຄາະທ່ີຖືວ່າເປັນຜົນ ໄດ້ຮັບຂອງການລົງສຳຫຼວດ, ສິ່ງເຫຼົ່ານີ້ ແມ່ນລວມທັງການປະສົມປະສານກັນຂອງສາຍຜູກພັນ ແຕ່ລະນິ ຕິກຳ ລະຫວ່າງ ຂອງລະບົບຍຸຕິທຳທີມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍ, ການຫັນເຂົ້າເປັນອັນໜຶ່ງອັນດຽວກັນຂອງກົດປະເພນີ, ນະໂຍບາຍ ແລະ ການພັດທະນາລະບົບກົດໝາຍເພືອ ່ ເປັນເຄືອ ່ ງມືຮບ ັ ໃຊ້ໃຫ້ແກ່ ການສົງ່ ເສີມການປ່ຽນແປງພາຍ ໃນສັງຄົມເຂົ້າປະສົມປະສານ ກັບການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດ ກົດປະເພນີກັບມາດຖານຫຼັກທັງ ພາຍໃນ ແລະ ສາກົນ. ຄຳແນະນຳອີກອັນໜຶງ່ ນັນ ້ ແມ່ນເພືອ ່ ສະໜອງໃຫ້ແກ່ການຄົນ ້ ຄວ້າ ແລະ ວິເຄາະ ທີມຂ ີ ມ ໍ້ ນ ູ , ທີມຕ ີ ວ ົ ເລກຊັດເຈນ, ການບໍ່ສອດຄ່ອງກັນລະຫວ່າງລະບົບມາດຕະຖານທີແຕກຕ່າງກັນ ຫຼື ຄວາມ ຕ້ອງການທີບໍ່ພຽງພໍ. ສຸດທ້າຍ ຈະໄດ້ເຍືອງຈຸດສຳຄັນຂອງການສຳຫຼວດຂະບວນການເຂົ້າເຖິງຄວາມຍຸຕິທຳ ແລະ ແຜນແມ່ບົດກ່ຽວກັບການ ພັດທະນາລັດແຫ່ງກົດໝາຍ ແລະ ຄວາມຕ້ອງການປັບປຸງລະບົບກົດໝາຍທີ່ເປັນຮູບປະທຳ ໂດຍສະເພາະ ແມ່ນເພື່ອຜູ້ດ້ອຍໂອກາດ ຫຼື ຊຸມຊົນທີຢູ່ໃນເຂດຫ່າງໄກສອກຫຼີກ.

A

​ ອບ​ເຂດ​ເນື້ອ​ໃນ ແລະ ຂ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

1. ຂອບ​ເຂດເນື້ອ​ໃນການສຳຫຼວດ ​ໃນ​ປະ​ເທດ ຄອງດ້ວຍພັກການເມືອງພັກໜື່ງພັກດຽວ1 ທີເພີ່ມທະ

ວີ ກ ານພັ ດ ທະນາການປົ ກ ຄອງໄປສູ່ ກ ານສ້ າ ງລັ ດ ແຫ່ງກົດໝາຍເພື່ອຮັບປະກັນສິດທິຂອງພົນລະເມືອງ ເທື່ອລະກ້າວ. ສປປ ລາວ ໄດ້ປະກາດໃຊ້ກົດໝາຍ

ແລະ ນິຕິກຳ ແລະ ມີໂຄງປະກອບການຈັດຕັ້ງປະ ຕິ ບັ ດ ກົ ດ ໝາຍຢ່ າ ງເປັ ນ ລະບົ ບ . ນອກຈາກນີ້ ກໍ ໄ ດ້

ເຂົ້າເປັນພາຄີ 6 ສະບັບສົນທິສັນຍາທາງດ້ານສິດ

ທິມະນຸດ ແລະ 2 ລະບຽບການທີ່ບັງຄັບການຈັດຕັ້ງ

ປະຕິບດ ັ 2 ແລະ ພະຍາຍາມຫັນລະບົບກົດໝາຍຂອງ ສປປ ລາວ ເຂົາ້ ກັບຂໍສ ​້ ນ ົ ­ທ­ສ ິ ນ ັ ­ຍາ​ສາ­ກນ ົ ເ​ ຫຼາົ່ ນ ​ .ີ້ ສປປ ລາວ ​ມີ​ຫຼາຍ​ລະ­ບົບ​ສານ, ມີ​ຄວາມ​ເປັນ​ເອ­ກະ­ລາດ

ແລະ ສະ ເໝີພາບຕໍໜ ່­ ້າ​ກົດໝ ­ າຍ, ການ​ຮັບ­ປະ­ກັນ​

ໂດຍ​ລັດຖ ​ ະ​ທຳ​ມະ­ນູນ ​ຕ​ທ ໍ່ ັງສ ​ ອງ​ບັນຫ ­ າ​ນີ້ ແມ່ນ​ເປັນ​

ລະບົ ບ ເຄິ່ ງ ທາງການປະກອບດ້ ວ ຍ ໜ່ ວ ຍໄກ່ ເ ກ່ ຍ ຂັນ ້ ບ້ານ ຊືງ່ ໄດ້ເຄືອ ່ ນໄຫວວຽກງານ ເປັນບຸກຄົນ ຫຼື ເປັນ ຄະນະກັບອຳນາດການປົກຄອງຂອງລັດເຊັນ ່ ວ່ານາຍ ບ້ານ ( ປະທານບ້ານ) ຫຼື ອຳນາດການປົກຄອງບ້ານ ຕົ ວ ຢ່ າ ງເຫັ ນ ໄດ້ ງ່ າ ຍໆວ່ າ ກົ ນ ໄກເຄິ່ ງ ທາງການນັ້ ນ ແມ່ນໜ່ວຍໄກ່ເກ່ຍຂັ້ນບ້ານ ຊຶ່ງໄດ້ຮັບການສະໜັບ ສະໜູນຈາກລັດຢູໃ່ ນການແກ້ໄຂຂໍຂ ້ ດ ັ ແຍ່ງ ທາງແພ່ງ ແລະ ແກ້ໄຂຄະດີອາຍາ ທ່ີກ່ໍຄວາມເສຍຫາຍເລັກ ໜ້ອຍ. ກົນໄກເຫຼົ່ານີ້ ແມ່ນພະຍາຍາມໄກ່ເກ່ຍໃຫ້ ສອງຝ່າຍສາມາດບັນລຸໄດ້ການເຈລະຈາ ບົນພືນ ້ ຖານ ໃຫ້ສອດຄ່ອງກັບຮີດຄອງປະເພນີອັນດີງາມທີເຄີຍ ປະຕິບັດກັນມາຄືກັນ. ໜ່ວຍໄກ່ເກ່ຍຂັ້ນບ້ານແມ່ນ ມີບົດບາດສູງ ເຂົ້າໃນການຊ່ວຍ ບໍລິຫານບ້ານ ໃຫ້ມີ

ອາຊີບ ທາງ​ດ້ານ​ກົດໝາຍ. ແຕ່​ເຖິງ​ຢ່າງ­ໃດ​ກໍ​ຕາມ,

ກົ ດ ລະບຽບຂອງບ້ າ ນໃຫ້ ສ າມາດເຊື່ ອ ມຕໍ່ ປ ະສານ

ສາ, ໄອ​ຍະ​ການ​ປະ­ຊາ­ຊນ ົ ສົງ່ ເ­ ສີມກ ​ ານ​ປະ­ກອບ​ວ­ຊ ິ າ​

ຄວາມສະຫງົບ, ເຮັດຕາມກົດຫມາຍຂອງລັດ ແລະ

ທັງ​ໝົດ​ຂອງ​ຂະ­ແໜງ​ກົດ­ໝາຍຍັງ​ຢູ່​ໃນ​ຂັ້ນ​ຂອງ​ການ​

ງານກັບອົງການຈັດຕັ້ງທີກ່ຽວຂ້ອງອື່ນໆ.

ແລະ ຖື​ສຳ­ຄັນຕໍ່ກົດໝາຍ​ຂອງ​ປະ­ຊາ­ຊົນແມ່ນ​ຍັງ​

ຕ່ຳຢ ​ ູ່. ພ້ ອ ມດຽວກັ ນ ນີ້ ,

ກົ ນ ໄກການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ

ທາງດ້ າ ນຍຸ ຕິ ທ ຳທີ ສປປ ລາວ ມີ ຢູ່ ໃ ນປະຈຸ ບັ ນ

ຈຳນວນໜຶ່ ງ ແມ່ ນ ພື້ ນ ຖານທາງດ້ າ ນອຳນາດລັ ດ

ແລະ ຈຳນວນໜຶ່ງ ແມ່ນການປະຕິບັດແບບຮີດຄອງ ແລະ ທາງສາສະໜາເຊັ່ ນ ວ່ າ ມັ ນ ມີ ອົ ງ ປະກອບ

ທີພົວພັນກັນສາມບັນຫາຄື: ລະບົບບໍ່ເປັນທາງການ ຫຼື ກົ ນ ໄກແບບປະເພນີ ທ່ີ ມີ ກ ານພົ ວ ພັ ນ ທ່ີ ແ ກ້ ໄ ຂ

ກັ ນ ແບບຮີ ດ ຄອງຊື່ ງ ປະກອບດ້ ວ ຍຜູ້ ອ າວຸ ໂ ສຂອງ ຊົນເຜົ່າຕົວຢ່າງ: ຊົນເຜົ່າສາມຕ່າວ ຫຼື ຫົວໜ້າຂອງ ກຸ່ມຊຶ່ງເອີ້ນວ່າ ເຈົ້າກົກເຈົ້າເຫຼົ່າ.

A

ລະບຽບກົດໝາຍກຳນົດໄວ້, ແຕ່ພອ ້ ມກັນນີ້ ກໍຍງັ ຕ້ອງ

ພືນ ້ ຖານ ໃນ​ການ​ສາ ້ ງຄວາມ​ສາ­ມາດ​ໃຫ້ແ ​ ກ່ຜ ​ພ ​ູ້ ພ ­ິ າກ­

ພັດທະນາ​ທາງ​ດ້ານກົດ­ໝາຍທາງ​ດ້ານ​ຄວາມ​ຮັບ​ຮູ້

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

ສປປລາວ ເປັ ນ ປະເທດສັ ງ ຄົ ມ ນິ ຍົ ມ ທີ ມີ ກ ານປົ ກ

A

ສຳລັ ບ ລະບົ ບ ຍຸ ຕິ ທ ຳທີ ເ ປັ ນ ທາງການຂອງລັ ດ ລວມທັ ງ ລະບົ ບ ບັ ງ ຄັ ບ ຂອງສານປະຊາຊົ ນ . ກົ ນ ໄກທ່ີ ເ ປັ ນ ທາງການຍັ ງ ກວມລວມເອົ າ ທັ ງ ອົ ງ ການ ໄອຍະການ, ຕຳຫຼວດ, ການບໍລິການແກ້ໄຂບັນຫາ, ການໄກ່ເກ່ຍ ແລະ ການແກ້ຄຳຮ້ອງທຸກຂອງສະພາ ແຫ່ງຊາດ. ລະບົບສານປະຊາຊົນໄດ້ຈັດແບ່ງອອກ ເປັ ນ 4 ຂັ້ ນ ຕອນ. ແບ່ ງ ເປັ ນ 39ເຂດ ຊຶ່ ງ ສາ ມາດພິ ຈ າລະນາ ຕັ ດ ສິ ນ ຄະດີ ແ ພ່ ງ ທີ ມີ ມູ ນ ຄ່ າ 300 ລ້ານກີບລົງມາ ຫຼື ປະມານ ເທົ່າກັບ 36.500 ໂດລາສະຫະລັດ ແລະ ສາມາດຕັດສິນຄະດີອາຍາ ລົ ງ ໂທດຕັ ດ ອິ ດ ສະລະພາບ 3 ປີ ລົ ງ ມາ.

ບັ ນ

ດາສານປະຊາຊົ ນ ຂອງແຂວງທັ ງ ໝົ ດ 18 ລວມ ທັ ງ ສານນະຄອນຫຼ ວ ງ ວຽງຈັ ນ ມີ ພ າລະບົ ດ ບາດ ໃນການພິ ຈ າລະນາຕັ ດ ສິ ນ ຄະດີ ທີ ມີ ມູ ນ ຄ່ າ ເກີ ນ

ພາຍໃຕ້ບົດນຳຂອງ ພັກປະຊາຊົນປະຕິວັດລາວ ໂດຍ​ມີ International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR); International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR); International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (ICERD); Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW); Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD); Convention on the Rights of the Child (CRC) and the Optional Protocols regarding the Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography, and the Involvement of Children in Armed Conflict. Lao PDR has also signed the Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance

1 ​2

1 ໂຄງການກົດປະເພນີ

ກວ່າ 300 ລ້ານກີບ ແຕ່ນັບທັງສານປະຊາຊົນເຂດ ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

ແລະ ສານປະຊົນແຂວງ ກໍຍັງຖືເປັນສານຂັ້ນຕົ້ນ. ສານປະຊາຊົ ນ ແຂວງ ສາມາດຮັ ບ ພິ ຈ າລະນາ ຄຳອຸທອນ ຈາກບັນດາສານປະຊາຊົນເຂດທີຢູ່ພາຍ ໃນແຂວງ. ສຳລັບສານພາກນັ້ນໄດ້ຈັດແບ່ງອອກ ເປັນ 3 ພາກ ຄື: ສານ​ປະ​ຊົນ​ພາກ​ເໜືອ, ສານ​ປະ­ ຊາ­ຊົນພ ​ າກ​ກາງ ແລະ ສານ​ປະ­ຊາ­ຊົນພ ​ າກ​ໃຕ້. ສານ​ ພາກ​ແມ່ນມ ​ພ ​ີ າລະ​ບດ ົ ­ບາດຮັບ​ພິ­ຈາ­ລະ­ນາ​ຄຳ​ອ­ທ ຸ ອນ​ ຈາກ ສານ​ປະ­ຊາຊົນແ ​ ຂວງ. ສານ​ຂັ້ນທ ​ ີ 4 ແມ່ນສ ​ ານ​ ປະ­ຊາ­ຊນ ົ ສ ​ ງູ ສ ​ດ ຸ (PSC). ສານປະ­ຊາ­ຊນ ົ ສ ​ ງູ ສ ​ດ ຸ ແມ່ນ​ ຈະ​ຮັບ​ພິຈ ­ າ­ລະ­ນາ​ຄຳ​ອຸທ ­ ອນ​ຂັ້ນ​ສຸດ​ທ້າຍ, ​ມີ​ພາ­ລະ​ ບົດ­ບາດ​ໃນ ການ​ໃຫ້​ຄຳ​ແນະ­ນຳ​ທາງ​ດ້ານ​ລະ­ບຽບ​ ການ ແລະ ຊີ​ນ ​ ຸ່ມອ ​ ື່ນໆ ແລະ ຍັງສ ​ າ­ມາດ​ ້ ຳ​ສານ​ຂັ້ນລ ຖື​ເປັນ ສານ​ຂັ້ນ ຕົ້ນໄ ​ ດ້​ໃນ​ກ­ລ ໍ ະ­ນ​ມ ີ ີ​ການ​ພ­ຈ ິ າ ­ລະ­ນາ​ ຄະ­ດີ​ທີ​ມີ​ລັກ­ສະ­ນະ​ພິ­ເສດ. ນີ້​ແມ່ນ​ລະ­ບົບ​ສານ​ປະ­ ຊາ­ຊົນທ ​ ີ​ຫາ​ກໍ​ໄດ້​ປັບ ປຸງຫ ​ ຼ້າ​ສຸດ. ເຫດຜົ ນ ຕ່ າ ງໆແມ່ ນ ມີ ຫຼ າ ຍປະເພດ 3 ເຊັ່ ນ ຄວາມ

ຄຸ້ ນ ເຄີ ຍ ກັ ນ , ຄວາມໄວ້ ເ ນື້ ອ ເຊື່ ອ ໃຈກັ ນ , ລາຄາ, ການເຂົ້າ ເຖິ ງ ສັ ງ ຄົ ມ ແມ່ ນ ຍັ ງ ເປັ ນ ແບບບໍ່ເ ປັ ນ ທາງ

ການ. ກົ ນ ໄກກົ ດ ປະເພນີ ຍັ ງ ເປັ ນ ລະບົ ບ ໜຶ່ ງ ຄື

ກັ ບ ລະບົ ບ ທີ ເ ປັ ນ ທາງການ ແລະ ເຄິ່ ງ ທາງການ. ໂດຍອີ ງ ຕາມຂໍ້ ມູ ນ ການສຳຫຼ ວ ດການ ເຂົ້ າ ເຖິ ງ

ຄວາມຍຸຕິທຳທີດຳເນີ ນການຈັ ດຕັ້ ງ ປະຕິ ບັດໂດຍ ສະພາທະນາຍຄວາມ ໃນສົ ກ ປີ 2009 ທີ ໄ ດ້ ຮັ ບ ການສະໜັ ບ ສະໜູ ນ ທາງດ້ າ ນທຶ ນ ຮອນ ຈາກອົ ງ

ກ າ ນ ສ ະ ຫ ະ ປ ະ ຊ າ ຊ າ ດ ເ ພື່ ອ ກ າ ນ ພັ ດ ທ ະ ນ າ ປະຈຳລາວ. ປະຊາຊົ ນ ຖື ວ່ າ ການນຳໃຊ້ ແ ບບກົ ດ ປະເພນີກັບໜ່ວຍໄກ່ເກ່ຍແມ່ນຄັ້ງທີ I ແລະ II ສ່ວນ

ທີ III ແມ່ນໄປຫາສານປະຊາຊົນແຕ່ຕ້ອງໄປຫຼາຍ ເທື່ອ . ນີ້ແມ່ນສະແດງໃຫ້ເຫັນວ່າ ລະບົບກົດປະເພ 4

ນີຍັງຖືເປັນບັນຫາສຳຄັນໃນ ສປປ ລາວ ໂດຍສະ ເພາະ ແມ່ນໃນເຂດຫ່າງໄກສອກຫຼີກ.

ເ ຖີ ງ ແ ມ່ ນ ວ່ າ ໄ ດ້ ມີ ກ າ ນ ລຸ ກ ຮື້ ຂຶ້ ນ ຕໍ່ ສູ່ ເ ພື່ ອ ກ າ ນ ປ່ ຽ ນແປງໃໝ່ ໃ ນສັ ດ ຕະວັ ດ ທີ ຜ່ າ ນມາ ກໍ ຕ າມ ແຕ່ ຫຼ າ ຍກຸ່ ມ ຄົ ນ ພາຍໃນປະເທດກໍ ຍັ ງ ຄົ ງ ຮັ ກ ສາ ແບບດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ ຕາມມາດຕະຖານຂອງການ 3 4

ປະຕິບັດແບບປະເພນີດັ້ງ ເດີມເຊັ່ນ: ການສະແດງ ຕົ ວ ທາງດ້ າ ນວັ ດ ທະນະທຳເຊັ່ ນ : ສະຖານປັ ດ

ຕະຍະກຳ ແລະ ການຕົ ບ ແຕ່ ງ ຍັ ງ ຄົ ງ ເດີ ມ . ໃນ ຫຼາຍກໍລະນີທາງດ້ານໂຄງສ້າງ ສັງຄົມເຊັນ: ພາສາ ປາກເວົ້າ, ການປະຕິບັດ ດ້ານວັດທະນະທຳ ຂອງ

ຊົ ນ ເຜົ່ າ ສ່ ວ ນໜ້ ອ ຍກໍ ຍັ ງ ສື ບ ຕໍ ມີ ຄ ວາມຮຸ່ ງ ເຮື ອ ງຢູ່ ຕະຫຼອດມາ. ດ້ວຍເຫດນັ້ນ, ສຳລັບຄົນລາວແລ້ວ ກົດປະເພນີຍັງຖືເປັນລະບົບມາດຕະຖານທີສຳຄັນ

ທາງດ້ານລະບຽບການປົກຄອງ ທີພວ ົ ພັນໂດຍກົງເຖິງ

ການດຳລົງຊີວດ ິ : ກົດໝາຍຂອງລັດ, ສານປະຊາຊົນ,

ກົນໄກການແກ້ໄຂບັນຫາຕ່າງໆ ຍັງມີພາລະບົດບາດ ຕ່ຳກວ່າ.

ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ເຖິງວ່າ ລະບົບຍຸຕິທຳ ຂອງ ສປປ

ລາວ ເປັນກົນໄກທີໜ້າເຊື່ອຖືໄດ້ແລ້ວ ແຕ່ປະຈຸບັນນີ້

ກົດປະເພນີຍັງບໍ່ທັນໄດ້ຖືກດັດປັບເຂົ້າເປັນຫນ່ວຍ ງານຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກົດໝາຍເທື່ອ.

1.1 ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງຊົນເຜົ່າ ສປປ ລາວ ເປັນປະເທດອາຊີອາຄະເນທີມຄ ີ ວາມຫຼາກ

ຫຼາຍກວ່າໝູ່ທາງດ້ານຊົນເຜົ່າ. ປະຊາກອນມີພຽງ ປະມານ 7.000.000 ຄົນ ແລະ ມີເຖິງ 49 ຊົນເຜົາ່ ຊືງ່

ຫຼາຍຊົນເຜົາ່ ກໍມ ່ ເີ ຊືອ ້ ສາຍມາຈາກ ປະເທດ ອ້ອມຂ້າງ ຕົນເອງ.​

ມາຮອດປີ 2011 ລັດຖະບານ ສປປ ລາວ (GoL) ໄດ້ຈັດ 3 ຊົນຊາດລາວຄື: ລາວລຸ່ມ, ລາວເທີງ ແລະ

ລາວສູ ງ ຕາມລຳດັ ບ ໄປເປັ ນ ຄົ ນ ລາວທີ ຢູ່ ທົ ງ ພຽງ,

ຄົນລາວທີຢູ່ ພູພຽງ ແລະ ຄົນລາວທີຢູ່ພູສູງ ຕາມ ລະບົ ບ ນິ ເ ວດວິ ທ ະຍາ. ການຈັ ດ ປະເພດແບບນີ້

ແມ່ ນ ມີ ຄ ວາມຫຍຸ້ ງ ທາງດ້ າ ນວັ ດ ທະນະທຳ ແລະ

ຄວາມແຕກຕ່ າ ງທາງດ້ າ ນພື້ ນ ຖານເສດຖະກິ ດ ,

ສຳຄັນແມ່ນແບບແຜນພັດທະນາເສດຖະກິດ. ດັງ່ ນັນ ້ , ໃນເດືອນ ກໍລະກົດ ປີ 2001 ສູນກາງແນວລາວສ້າງ ຊາດໄດ້ ປ ະກາດໃຫ້ ໃ ຊ້ ເ ປັ ນ 4 ໝວດພາສາຄື : ໝວດພາສາ ລາວ-ໄຕ ມີ 8 ຊົນເຜົາ່ , ໝວດພາສາມົງ້ -

ມ້ ຽ ນ ມີ 2 ຊົ ນ ເຜົ່ າ , ໝວດພາສາມອນ-ຂະແມ ມີ 32 ຊົ ນ ເຜົ່ າ ແລະ ໝວດພາສາຈີ ນ -ຕີ ເ ບດ

ເບິ່ງ : Daviau, S. People’s Perspective on Access to Justice Survey in Lao PDR, December 2010. ​​ແຫຼ່ງຂໍ້ມູນອ້າງອີງດຽວ​ກັນກ ​ ັບຂ ​ ໍ້​ເທິງ (Ibid).

ໂຄງການກົດປະເພນີ

2

ໝວດ​ພາສາ , ຊົນ​ເຜົ່າ ​ແລະ ການ​ຄິດ​ສະ​ເລ່ຍຕົວ​ແທນ ໝວດ​ ພາສາ

ຈຳນວນ​ ຊົນເ​ຜົ່າ

ຄິດໄ ​ລ່ເ​ປັນເ​ປີເ​ຊັນຂ ​ ອງ​ ພົນລະ​ ເມືອງ

1

ລາວ-​ໄຕ

8

64.9

2

ມອນ-ຂະ​ ແມ

32

22.6

3

ມົ້ງ-ມ້ຽນ

2

8.5

4

ດ ຈີນ-ຕີເ​ບ​

7

2.8

ມີ

7 ຊົ ນ ເຜົ່ າ . ເພາະສະນັ້ ນ ລວມກັ ນ ເປັ ນ 49

ຊົ ນ ເຜົ່ າ ທີ ໃ ຊ້ ເ ປັ ນ ທາງການ ຊື່ ງ ການຈັ ດ ແບ່ ງ ເປັ ນ

ຫມວດພາສານີ້ ແ ມ່ ນ ໄດ້ ຮັ ບ ຢັ້ ງ ຢື ນ ເປັ ນ ທາງການ ຈາກສະພາແຫ່ງຊາດໃນປີ 2009.

ເຖິງແມ່ນວ່າ ລັດຖະບານລາວບໍໄ ່ ດ້ຈດ ັ ເປັນຊົນເຜົາ່ ພືນ ້

ເມືອງຄືກນ ັ ກັບປະເທດກໍຕາມ. ແຕ່ຄຳວ່າ ຊົນ ເຜົາ່ ,

ບັນດາເຜົາ່ ແລະ ປະຊາຊົນບັນດາເຜົາ່ “ ເຜົາ່ ​” ອາດ​ຕີ​

ຄວາມ​ໝາຍ​​ເປັນ ຊົນ​ເຜົາ່ (Tribal) ທີ​ໃຊ້​ແທນ​ທວ ່ົ ​ໄປ​ ໃນ​ການ​ຮຽກ​ເອີນ ້ ຂອງ​ຊນ ົ ​ເຜົາ່ ສ່ວນ​ໜອ ້ ຍ.

ສປປ ລາວ ແມ່ ນ ເປັ ນ ທາງຜ່ າ ນຂອງການອົ ບ

ພະຍົ ບ ໃນອາຊີ ຕ າເວັ ນ ອອກ. ວັ ດ ທະນະທຳທີ

ຫຼາກຫຼາຍທາງ ດ້ານປະຊາກອນເປັນການໃຫ້ເຫດ ຜົ ນ ເ ຖິ ງ ສ າ ມ ບັ ນ ຫ າ ຫ ລັ ກ ຂ ອ ງ ກ າ ນ ອົ ບ ພ ະ

ຍົ ບ . ວັ ດ ທະນະທຳຂອງແຕ່ ລ ະກຸ່ ມ ໄດ້ ສ ະແດງ ຊັ ດ ເ ຈ ນ ເ ຖິ ງ ປ ະ ເ ພ ນີ ປ ະ ຕິ ບັ ດ ທີ ໄ ດ້ ຜູ ກ ພັ ນ ກັ ນ ເປັ ນ ລະບົ ບ ແລະ ປະເພດການຈັ ດ ຕັ້ ງ ສັ ງ ຄົ ມ .

ຈາກມຸ ມ ມອງທາງດ້ າ ນມະນຸ ດ ສາດແລ້ ວ ຊົ ນ ເຜົ່ າ

ຕ່າງໆທີມີໃນ ສປປ ລາວ ແມ່ນມີຄ້າຍຄື ກັບຫຼາຍ ປະເທດໃນອາຊີຕາເວນອອກທາງດ້ານວັນນະຄະດີ​ີ

ແລະ ຄຸນລັກສະນະເຊັນ ່ : ໝວດພາສາ ມອນ-ຂະແມ, ຈີນ-ຕິເບດ, ມົງ້ -ມ້ຽນ ແລະ ອືນ ່ ໆ . ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ

ຕາມການຈັດກຸ່ມ ຫຼື ໝວດພາສາແລ້ວ ໃນຫມວດ ພາສາມົ້ງ-ມ້ຽນ ແລະ ຈີນ-ຕີເບດ ແມ່ນໄດ້ມີການ ຈຳແນກຕາມໝວດພາສາທີເປັນລະບົບ. ສ່ວນໝວດ

ພາສາມອນ-ຂະແມ ແມ່ນຈັດຂຶ້ນບົນພື້ນຖານການ ຕັ້ງຖິ່ນຖານເປັນຫຼັກ.

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

No.

A

1.2 ບັນດາຫມວດ​ຊົນເຜົ່າ ​ໃຫຍ່ໆ ໝວດພາສາມອນຂະແມ ໝວດພາສາມອນ-ຂະແມ ແມ່ ນ ເປັ ນ ຜູ້ ຕັ້ ງ ຖິ່ ນ

ຖານທຳອິດໃນດິນແດນແຫ່ງນີ້ ປະຈຸບນ ັ ນີກ ້ ານເຊືອ ່ ຖື ຕ່າງໆ ໄດ້ກາຍມາເປັນວັນສຳຄັນຕ່າງໆ ຂອງລາວ.

ການຮ່ ວ ມກັ ນ ທາງດ້ າ ນຮີ ດ ຄອງປະເພນີ ເ ຊັ່ ນ :

ການແລກປ່ຽນທາງດ້ານ ການແຕ່ງດອງ, ການຈັດ ພິ ທີ ກ ຳພາຍຫຼັ ງ ການເກີ ດ ລູ ກ , ປ່ າ ສັ ກ ສິ ດ ແລະ ການເຮັ ດ ງານບຸ ນ ເພື່ ອ ສິ່ ງ ທີ ສັ ກ ສິ ດ ໃນທ້ າ ຍປີ

ຂອງການຜະລິ ດ ຜົ ນ . ພວກເຂົ າ ເຈົ້ າ ເຊື່ ອ ຖື ຕ່ໍ ສິ່ ງ ສັ ກ ສິ ດ ຄື ພ ະຜູ້ ເ ປັ ນ ເຈົ້ າ ໃນແຕ່ ລ ະສະຖານທີ່ ມີ

ຄວາມສັ ກ ສິ ດ ສະເພາະ, ພວກເຂົ າ ເຈົ້ າ ມີ ກ ານ

ຈຳແນກການເຊື່ ອ ຖື ທ າງພາຍໃນເຊັ່ ນ : ໃນເຮື ອ ນ ຊານ, ສະຖານທີປຸກສ້າງ ຫຼື ເພື່ອນຳໃຊ້ຕ່າງໆ, ເຊື່ອ ຖືຈາກສິ່ງສັກສິດໃນທຳມະຊາດຕາມປ່າຕາມດົງ.

ພວກເຂົ າ ເຈົ້ າ ມີ ກ ານກຳນົ ດ ສິ່ ງ ສັ ກ ສິ ດ ພາຍໃນຊຸ ມ

ຊົ ນ ເພື່ ອ ປ້ ອ ງກັ ນ ບ້ າ ນຂອງເຂົ າ ເຈົ້ າ ຢ່ າ ງຈະແຈ້ ງ ແລະ ຍັ ງ ມີ ກ ານກຳນົ ດ ສະຖານທີ ກ ານແຕ່ ງ ດອງ

ແລະ ການພົ ວ ພັ ນ ລະຫວ່ າ ງຍິ ງ -ຊາຍ ຮູ ບ ແບບ ຄວາມເຊື່ອຖື ທີກ່ຽວພັນເຖິງບັນຫາສຸຂະພາບ ແລະ

ຄວາມເຈັ ບ ໄຂ້ ໄ ດ້ ປ່ ອ ຍ. ນອກຈາກການເຊື່ ອ ຖື ສິ່ງສັກສິດຂອງຜີແລ້ວ ພວກເຂົາເຈົ້າຍັງມີການຖະ ຫວາຍເຖິງບັນດາບັນພະບູລຸດຜູ້ລ່ວງລັບໄປຄືກັນ.

ປົກກະຕິແລ້ວ ພວກເຂົາເຈົ້າທຳມາຫາກິນດ້ວຍການ ຖາງປ່າເຮັດໄຮ່ຕາມເນີນສູງ, ການປູກຝັງແມ່ນພຽງ

ແຕ່ ລ ະດູ ກ ານດຽວກໍ ໝົ ດ ໄປເທົ່ າ ນັ້ ນ . ສຳລັ ບ ຢູ່ ທ າ ງ ພ າ ກ ເ ໜື ອ ນັ້ ນ ແ ມ່ ນ ກ າ ນ ຜ ະ ລິ ດ ກ ະ ສິ ກ ຳ

3 ໂຄງການກົດປະເພນີ

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

ເປັນຫົວໜ່ວຍນ້ອຍກະແຈກກະຈາຍ, ສ່ວນທາງພາກ

ສຳລັບຊົນເຜົ່າມົ້ງແມ່ນມີການຈຳແນກຢ່າງຈະແຈ້ງ

ປູກຝັງຊຶງ່ ສາມາດທຳການຜະລິດແບບໝູນວຽນ ແລະ

ທາງດ້ານສາສະໜາ, ເຂົາເຈົາ້ ມີການຈຳແນກແຈ້ງວ່າ

ໃຕ້ເປັນເຂດຮາບພຽງທີອຸດົມສົມບຸນເໝາະ ແກ່ການ ມີການຈັດສັນແບ່ງປັນດິນໃຫ້ແຕ່ລະ ບ້ານຄຸມ ້​ ຄອງ.

ກຸມນີແ ້ ມ່ນປະກອບຊົນເຜົາ່ ກຶມມຸ, ລະເມດ, ມັງກອງ,

ຕຣີ, ຕະຣຽງ, ເບົຣາ, ແລະ ກຣີ ແລະ ເຜົ່າອື່ນໆ ອີກ 24 ຊົນເຜົ່າ.

ໝວດພາສາລາວ-ໄຕ ບັນດາເຜົາ່ ໃນໝວດພາສາລາວ-ໄຕ ແມ່ນມີບກ ຸ ຄະລິກ

ພິ ເ ສດຄື ກ ານທຳການປູ ກ ຝັ ງ ຄົ ງ ທີ່ ດ້ ວ ຍການເຮັ ດ ນາລຽບຕາມລຳແມ່ນ້ຳຂອງ ແລະ ສາຂາຂອງມັນ.

ລະບົບນີ້ ແມ່ນເຮັດແບບເປັນຝູງ ແລະ ພົວພັນກັນງ່າຍ ແລະ ຄ້າຂາຍກັນໄປມາຢ່າງໃກ້ຊດ ິ ກັນ. ດ້ວຍເຫດນີ,້

ການຕັ້ງຖິ່ນຖານຈິ່ງບໍ່ຄ່ອຍປ່ຽນແປງ. ຄວາມຈິງທີພິ ສູ ດ ໄດ້ ຄື ກ ານອົ ບ ພະຍົ ບ ຫຼື ເຄື່ ອ ນຍ້ າ ຍບ້ າ ນຂອງ

ຊົນເຜົ່າລາວເອງ. ຈຳນວນຂອງກຸ່ມໄທກະໄດແມ່ນເ ຊື່ອຖືສາສະນາພຸດ.

ກຸມ ່ ນີ້ ແມ່ນປະກອບດ້ວຍຊົນເຜົາ່ ລາວ, ເຜົາ່ ໄຕ, ຜູໄ ້ ທ, ລື້, ຍວນ(ກະຫຼອມ), ຢັ້ງ, ແຊກ ແລະ ໄທເໜືອ.

ລະຫວ່າງການນຳພາທາງການເມືອງ ແລະ ການນຳພາ

ຜູ້ ນ ຳພາກຸ່ ມ ຫຼື ຈຸ້ ມ ເຈຶ້ ອ ແມ່ ນ ແຕກຕ່ າ ງໄປຈາກ ຫົ ວ ໜ້ າ ຊິ ງ ຊາວ. ແນວໃດກໍ ຕ າມ, ບາງຄັ້ ງ ຄາວ,

ຜູນ ້ ຳພາທາງການເມືອງ ຫຼື ນຳພາລວມ ກໍສາມາດເປັນ ທັງຜູ້ນຳພາທາງດ້ານສາສະຫນາເຊັ່ນດຽວກັນ.

ຊົ ນ ເຜົ່ າ ມົ້ ງ ແລະ ອີ່ ວ ມ້ ຽ ນ ແມ່ ນ ຈັ ດ ຢູ່ ໃ ນໝວດ ພາສາດຽວກັນ.​

ໝວດພາສາ ຈີນ-ຕີເບດSino​Tibetan ພວກເຂົ າ ເຈົ້ າ ກໍ ມີ ປ ະເພນີ ກ ານທຳມາຫາກິ ນ ແບບ

ເລື່ອນລອຍພາຍຫຼັງການເກັບກ່ຽວຜົນຜະລິດແລ້ວ ກໍ ຍ້ າ ຍໄປຫາບ່ ອ ນໃໝ່ . ໃນໝວດພາສານີ້ ແ ມ່ ນ

ປະກອບດ້ວຍຊົນເຜົ່າອາຄາ, ພູນ້ອຍ, ລາຫູ, ສີລາ, ຮາຍີ, ໂລໂລ ແລະ ຫໍ້.

1.3 ການປະມວນກົດປະເພນີ ຕາມທີ ໄ ດ້ ສຶ ກ ສາແລ້ ວ ປະເພນີ ກ ານປະຕິ ບັ ດ

ໂດຍສະເພາະກົ ດ ປະເພນີ ແ ມ່ ນ ຍາກທີ ຈ ະລະບຸ

ໝວດພາສາມົ້ງ-ມ້ຽນ

ເປັ ນ ເອກະສານ ຫຼື ລະບຽບການທີ ແ ນ່ ນ ອນໄດ້ . ກົ ດ ລະບຽບທີ ຝ ະລັ່ ງ ວາງອອກເພື່ ອ ນຳໃຊ້ ຢູ່ ໃ ນອີ ນ

ໂດຍ​ປົກກ ­ ະ­ຕິ​ແລ້ວ ມັກຕ ​ ັ້ງຖ ​ ິ່ນຖ ​ ານ​ຢູ່​ທາງ​ພາກ​ເໜືອ​

ດູຈີນໃນສະໄໝນັ້ນ ເບື້ອງຕົ້ນການວາງກົດລະບຽບ

ແມ່ນແບບ​ເລືອ ່ ນ­ລອຍ ພາຍ­ຫງຼັ ກ ​ ານ​ເກັບກ ​ຜ ​ູ້ ນ ົ ຜ ​ ະ­ລດ ິ ​

ການບໍ ລິ ຫ ານການປົ ກ ຄອງຄ່ ອ ຍໆຂະຫຍາຍໄປສູ່

ເຈົ້າ​ກົກ​ເຈົ້າ​ເຫຼົ່າ ແມ່ນ​ມີ​ບົດ­ບາດ​ໃນ​ການ​ນຳ­ພາ​ທີ​ມີ​

ໄດ້ ມີ ກ ານສ້ າ ງຕັ້ ງ ໜ່ ວ ຍງານດ້ າ ນການປົ ກ ຄອງ

ທັງສາ­ສະ­ໜາ​ພຸດ, ຜີ ແລະ ລັດທ ​ ີ​ເຕົ່າ. ມົ້ງ ແລະ ອີ່ວ​

ແຕ່ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດກົດປະເພນີ ແລະ ປະເພນີ

ຂອງ​ລາວ, ປະ­ເພ­ນກ ີ ານ​ທຳ​ການ​ຜະ­ລດ ິ ຂ ​ ອງ​ເຂົາເ­ ຈົາ ້

ແມ່ ນ ຕ້ ອ ງສອດຄ່ ອ ງກັ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ຂ ອງຊົ ນ ເຜົ່ າ ,

ຫມົດແ ​ ລ້ວ ກໍເ​ ຄື່ອນ​ຍ້າຍ​ໄປ​ສູ່​ສະ­ຖານ​ທີ​ໃໝ່ເລື້ອຍໆ​

ເຂດຕ່ າ ງໆຈົ ນ ຮອດໃນທ້ າ ຍສັ ດ ຕະວັ ດ ທີ 1 9 ຈຶ່ ງ

ລັກສ ­ ະ­ນະ​ການ­ຈັດ­ຕ້ັງ​ຄັກແ ­ ນ່, ມີ​ການ​ເຊື່ອ​ຖື ລວມ​

ແລະ ດຳເນີນຂັ້ນຕອນໄປຕາມລະບົບຂອງຝະລັ່ງ,

ມ້ຽນ​ເຊື່ອ​ກັນ​ວ່າ ໃນ​ໂລກ​ນີ້​ແມ່ນ​ມີ​ຂັ້ນສະ​ຫັວນ 33

ປະຕິບັດທາງດ້ານຍຸຕິທຳຍັງມີຢູ່ຕໍ່ມາ.​

ເພື່ ອ ຄຸ້ ມ ​ຄ ອງ​ມ ວນ​ມ ະ­ນຸ ດ ​ໂ ລກ. ສະ­ເ ພາະ​ສັ ງ ­ຄົ ມ

ຂອງຊົນ­ເຜົ່າ​ອີ່ວ​ມ້ຽນ​ນັ້ນ ມີ​ການ­ຈັດ­ຕັ້ງ​ນຳ­ພາ​ລວມ​ ເຂົ້າກັນຂອງ ຜູ້­ນຳ​ພາ​ລວມ ແລະ ຜູ້­ນຳ​ພາ​ທາງ​ສາ­

ສະ­ໜາ, ເພາະ­ສະ­ນັ້ນ, ຜູ້­ນຳ​ພາ​ທາງ​ສາ­ສະ­ໜາ ແລະ

ຫົວໜ້າກຸ່ມ ຫຼື ​ແຊງອາດ​ສາ­ມາດ​ເປັນບ ​ ຸກຄ ­ ົນດ ​ ຽວ​ກັນ​

ໄດ້. ຜູ້ນ ­ ຳ​ພາ ຫຼື ຜູ້​ເປັນ​ໝໍ­ມໍ​ຕ່າງໆ ຈະ​ເປັນ​ຜູ້­ນຳ​ພາ ໃນການ ຈັດຕ ​ ັ້ງພ ​ ິ­ທ­ກ ີ ຳ​ທາງ​ສາ­ສະ­ໜາ.

ໂຄງການກົດປະເພນີ

4

ການປະຕິ ຮູ ບ ການປົ ກ ຄອງແບບໃໝ່ ໄ ດ້ ສ້ າ ງຕັ້ ງ ຂຶນ ້ ກ່ອນສົງຄາມໂລກຄັງ້ ທີ II, ລວມທັງການປະມວນ

ກົດໝາຍ ແລະ ການປັບປຸງ ກ່ຽວກັບການທໍລະມານ/

ຄວາມທຸ ກ ຍາກລ້ ຳ ບາກ, ການເປັ ນ ຂ້ າ ທາດ ແລະ ການ ຕໍ່ສູ້ຂອງກົດປະເພນີ. ການປົກຄອງແບບປະເພ ນີ ໄ ດ້ ຮັ ບ ການຢື ນ ຢັ ນ ອີ ກ ເທຶ່ ອ ໜື່ ງ ໃຫ້ ສ້ າ ງຕັ້ ງ ເປັ ນ

ອຳນາດການປົ ກ ຄອງທ້ ອ ງຖິ່ ນ ເພື່ ອ ແກ້ ບັ ນ ຫາ

ຄວາມ​ຫຼ າ ກ​ຫຼ າ ຍ​ທ າງ​ດ້ າ ນ​ລ ະບຽບການ​ນັ້ ນ ຕ້ ອ ງ​

ບັ ນ ຫ າ ທີ ພົ ວ ພັ ນ ກັ ບ ພ າ ຍ ນ ອ ກ ນັ້ ນ ຈ ະ ຕ້ ອ ງ

ມາ​ຂອງ​ກົດໝາຍ ​​ຍ້ອນ​ວ່າອົງການ​ຈັດຕັ້ງທີ​ບໍ່​ແມ່ນ​

ມີການຈົດທະບຽນ, ມີຄຳຕັດສິນ ແລະ ກຳນົດເປັນລະ

ລະບົ ບ ​ກົ ດ ​ປ ະ​ເ ພນີ ຊື່ ​ງ ​ເ ປັ ນ ​ກ ານ​ປົ ກ ຄອງ​ເ ພື່ ອ ​ຢູ່ ​

ເພາະໄດ້ ແ ຕ່ ໃ ນຂັ້ ນ ແຂວງລົ ງ ມາ, ການແກ້ ໄ ຂ ໄດ້ ສ້ າ ງມີ ຄ ະນະກຳມະການຕ່ າ ງຫາກ ທີ ສ າມາດ ບຽບການບັ ງ ຄັ ບ ໂດຍສະເພາະ ເພື່ ອ ຫຼີ ກ ລ້ ຽ ງບັ ນ

ຫາທີຄົນໃດຄົນໜື່ງຈະຊອກຫາເຫດຜົນມາຕັດສິນ ພຽງຝ່າຍດຽວ. ການສຶກສາກ່ຽວກັບກົດປະເພນີກໍ

ຍອມຮັບ​ວ່າ​ລັດ​ບໍ່​ສາມາດ​ທີ​ຈະ​ຮູ້​ໄດ້​ທັງ​ໝົດ​ ແຫຼ່ງທີ​ ຂອງ​ລັດ​ພັດ​ວາງ​ “ກົດ” ສິ່ງ​ເຫຼົ່າ​ນີ້ ​ແມ່ນ​ລວມທັງ​

ຮ່ ວ ມ​ກັ ນ ​ໄ ດ້ ​ໃ ນ​ຂ ອບ​ເ ຂດ​ໃ ດ​ໜຶ່ ງ ສະ​ເ ພາະ​ຄື ​ກັ ນ​ ກັ ບ ​ກົ ດ ໝາຍ​ຂ ອງ​ລັ ດ . ຄຳ​ວ່ າ : ກົ ດ ​ປ ະ​ເ ພ​ນີ ນັ້ ນ ,

ສາມາດ​ເວົ້າ​ໄດ້​ວ່າ​ພວກ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ກໍ​ມີ​​ເຄົ້າ​ກຳ​ເນີ​ດມາ​

ແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນຫາທີໄດ້ຖືເປັນບັນຫາສຳຄັນເຊັ່ນວ່າ

ຈາກ​ກົດໝາຍ​ໂຣມັນ​ບູຮານ ​ແລະ ຖ່າຍ​ຖອດ​ຊຶ່ງ​ກັນ​

ມາໃນປີ 1941.

ແລະ ປະຕິບດ ັ ຄ ​ນ ື ຂ ​ ອງ​ກມ ຸ່ ຄ ​ນ ົ ໃ​ ດ​ໜງຶ່ ໃຊ້ ​​ ສ ​ ະ​ເພາະ​​ໃນ​

ໄດ້ມີຄຳຕັດສິນຫຼາຍກວ່າ 5000 ຖືກຮວບຮວມອອກ ສິ່ງທີເປັນຕາໜ້າຄິດນັ້ນ, ໃນສັດຕະວັດທີຜ່ານມາ,

ເຖິ ງ ວ່ າ ຝະລັ່ ງ ໄດ້ ມີ ກ ານປະຕິ ຮູ ບ ການປ່ ຽ ນແປງ

ແລະ ກັນ​ເປັນຮ ​ ີດຄອງ ຫຼື ມາດຕະຖານ, ການ​ນຳ​ໃຊ້​ ເວລາ​ພວກ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ມີ​ຄວາມ​ຈຳ​ເປັນ (consuetudo veterata)7.

ທາງດ້ານສັງຄົມ ແຕ່ກໍບໍ່ໄດ້ກະທົບເຖິງກົດປະເພນີ

ປະເພນີ ແ ບບຮີ ດ ຄອງອາດເກີ ດ ຂຶ້ ນ ແລະ ຫມົ ດ

ກັນນັ້ນ, ການປະມວນກົດໝາຍແບບນາໂປລີອົງທີ

ຄອງປະເພນີ ຍັ ງ ຮັ ກ ສາໄວ້ ເ ນື່ ອ ງຈາກວ່ າ ຜູ້ ຄົ ນ

ຂອງຊົນເຜົ່າທີ່ມີຈຳນວນພົນໜ້ອຍໃນລາວ, ພ້ອມ

ເປັນລະບຽບການ ແລະ ຂໍກ ້ ຳນົດຍັງເປັນ ພາບຈຳລອງ ທີກຳລັງຄົ້ນຫາເທົ່ານັ້ນເອງ.

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

ທີ ບໍ່ ມີ ຄ ວາມສຳຄັ ນ ຫຼ າ ຍ ແລະ ໃຫ້ ນ ຳໃຊ້ ສະ

A

ໄປໃນເວລາໃດຫນຶ່ ງ ແຕ່ ໂ ຄງສ້ າ ງຂອງລະບົ ບ ຮີ ດ

ຍັ ງ ຢຶ ດ ຫມັ້ ນ , ບັ ງ ຄັ ບ ຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ແລະ ອາດ

ມີ ກ ານສ້ າ ງມາດຕະຖານໃດຫນຶ່ ງ ຂຶ້ ນ ໃນຂະບວນ ການອອກແຮງງານອີກ.

2. ລັກສະນະທຳມະຊາດຂອງ ກົດປະເພນີ

ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ແ ມ່ ນ ເ ປັ ນ ຄ ຳ ທີ່ ນ ຳ ໃ ຊ້ ຫ ລ າ ຍ ໃ ນ

2.1 ນິຍາມ ​ແລະການ​ຂາດຄວາມຮັບຮູ້ ກ່ຽວກັບ ນິຍາມ

ທຳ ທີ່ ເ ປັ ນ ທາງການຂອງລັ ດ . ແຕ່ ມັ ນ ກໍ ສ າມາດ

ໃນເມື່ ອ ບໍ່ ມີ ຄ ຳນິ ຍ າມທີ ເ ປັ ນ ເອກະພາບກ່ ຽ ວກັ ບ

ແ ມ່ ນ ໃ ນ ຂົ ງ ເ ຂ ດ ທີ່ ລັ ດ ຍັ ງ ບໍ່ ສ າ ມ າ ດ ເ ຂົ້ າ ເ ຖິ ງ ,

ກົ ດ ປະເພນີ ຈ າກທະນາຍຄວາມ ຫຼື ນັ ກ ກົ ດ ໝາຍ, ນັ ກ ມະນຸ ດ ວິ ທ ະຍາສາດ-ສັ ງ ຄົ ມ ແລະ ອື່ ນ ໆ 5 ,

ຕາມປົກກະຕິແລ້ວ ກົດປະ ເພນີມນ ັ ຈະຂຶນ ້ ກັບລະບົບ

“ກົ ດ ​ກ ານ​ດ ຳລົ ງ ​ຊີ ວິ ດ ” . ບາງ​ຄັ້ ງ ຄາວ, ມັ ນ ​ກໍ ​ມີ ​ ການວາງ​ລະບຽບ​ການ​ທົ່ວ​ໄປ, ກຳນົດກົນ​ໄກທີ​ການ​ ຄຸ້ມຄອງ​ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ຂອງ​ສັງຄົມຄ ​ ​ກ ື ັນ .

6

ລະ ບົ ບກົ ດຫມ າຍ ແ ລະ ຖື ກພິ ຈ າລະ ນາ ເ ປັ ນ ລະບົ ບ ການເມື ອ ງທີ່ ຢູ່ ໃ ຕ້ ບັ ງ ຄັ ບ ຂອງລະບົ ບ ຍຸ ຕິ

ປັບຕົວລອດໄປໄດ້ ອັນເນື່ອງມາ ຈາກການປັບຕົວ ໃ ຫ້ ເ ຂົ້ າ ກັ ບ ສ ະ ພ າ ບ ທີ່ ມີ ກ າ ນ ປ່ ຽ ນ ແ ປ ງ ພິ ເ ສ ດ

ກົດປະເພນີ ແມ່ນມີບົດບາດສູງ ແລະ ບາງຄັ້ງກໍຍັງ

ກຳນົ ດ ເປັ ນ ກົ ນ ໄກ ທີ່ ຂັ ດ ກັ ບ ລະບົ ບ ກົ ດ ຫມາຍ ຂອງລັດ. ເຖິງແມ່ນວ່າລັດໄດ້ເຂົາ ້ ໄປກ່ຽວພັນ ແລ້ວກໍ

ຕາມແຕ່ກດ ົ ປະເພນີກຍ ໍ ງັ ແອບແຝງຊ້ອນຕົວຢ່ໄ ູ ດ້ອນ ັ ເນື່ອງມາຈາກສັງຄົມຍັງນິຍົມກັນນຳໃຊ້ລະບົບນີ້ຢູ່ 8.

ເບິ່ງ White, 1965. ເບິ່ງ Bennett, 2006:641.

7 ເບິ່ງ Fajardo et al, 2007:34.

8 ແຫລ່ງຂໍ້ມູນອ້າງອີງດຽວກັນກັບຂໍ້ເທິງ (Ibid).

5 6

5 ໂຄງການກົດປະເພນີ

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

2.2 ຄຸນລັກສະນະສະເພາະ ຂອງກົດປະເພນີ

ຄຸ ນ ລັ ກ ສ ະ ນ ະ ສ ະ ເ ພ າ ະ ຂ ອ ງ ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ຕ າ ມ

ປົ ກ ກະຕິ ແ ລ້ ວ ແມ່ ນ ຮ່ ວ ມກັ ນ ເປັ ນ ສາຂາ ຫລື ກິ່ ງ ເຊິ່ງສັງລວມຄື: ມະດາ;

ï ມັນບໍ່ມີການປັບປຸງ ແລະ ຄົງທີ່. ເຖິງແມ່ນວ່າປະ

ເພນີຈະເປັນຮີດຄອງກໍຕາມແຕ່ໂດຍລວມແລ້ວ

ສັງເກດເຫັນວ່າປະເພນີແມ່ນມີການເຄື່ອນເຫນັງ ແລະ ພົວພັນກັນບໍ່ສະຫມຳ່ສະເຫມີກັນ. ສະນັ້ນ,

ສຳລັບກໍລະນີ

ຫລື

ເຫດການທີ່ ໃ ຫຍ່ ແ ມ່ ນ ຕ້ ອ ງມີ ກ ານແຕ່ ງ ຕັ້ ງ ຄະ ນະກຳມະການພິ ຈ າລະນາມີ ກ ານສັ ງ ລວມທັ ດ

ສະນະລວມຂອງສັງຄົມ ແລະ ກຳນົດສະຖານທີ່ ເຊິ່ງມີຄວາມຈຳເປັນເພື່ອ ນຳໃຊ້ ແລະ ລົງໂທດ. ຕາມປົກກະຕິແລ້ວ,

ï ມັນເປັນພາສາເວົ້າທາງປາກເປົ​ົ່າດ້ວຍວາຈາທຳ

ແບບວິທີກົດປະເພນີແມ່ນ

ຊອກຫາວິທີເພື່ອດຳເນີນການແກ້ໄຂ ເຖິງວ່າບາງ

ຄັ້ ງ ແມ່ ນ ວິ ທີ ກ ານແກ້ ໄ ຂແບບລຸ ລ່ ວ ງໃຫ້ ເ ຂົ້ າ ໃຈ ກັນບັນລຸຄວາມເປັນເອກະພາບເພື່ອຕົກລົງບັນ

ຫາໃຫ້ ໄ ດ້ ໃ ນທາງທີ່ ດີ ໂ ດຍບໍ່ ມີ ຄ ຳຕັ ດ ສິ ນ ແບບ ເດັດຂາດ.

ï ເຂົ້ າ ຮ່ ວ ມໃນການດຳເນີ ນ ຕາມກົ ດ ປະເພນີ ນັ້ ນ

ຄວາມພະຍາຍາມໃນການປະມວນລັ ກ ສະນະ

ສ່ ວ ນຫລາຍດຳເນີ ນ ດ້ ວ ຍຄວາມສະຫມັ ກ ໃຈ

ລົງຄວາມເຂົ້າໃຈກົດປະເພນີ ແລະ ສ້າງການ

ໄດ້ຮັບຄວາມເຊື່ອຖືຈາກສັງຄົມ.

ໃຫ້ທັນກັບເວລາ.

ເຖິງການເຂົ້າຮ່ວມຂອງສັງຄົມໃນວົງກວ້າງ ແລະ

ຂອງກົ ດ ປະເພນີ ຈຶ່ ງ ແມ່ ນ ຜົ ນ ຂອງການຫລຸ ດ

ແລະ

ຄົ ງ ຕົ ວ ຂອງການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ກົ ດ ປະເພນີ

ແບບນີ້,

ໄກທີ່ສັງຄົມມີຄວາມຕ້ອງການ. ດ້ວຍເຫດນີ້, ມັນ

ເຮັດໃຫ້ຖກ ື ຕ້ອງຕາມເນືອ ້ ໃນຈິດໃຈຂອງເຂົາເຈົາ້ .

ແຕ່ວ່າການຜະລິດອອກກົນ

ຈະຮັກສາໄດ້ການຄົງຕົວໃຫ້ເປັນລະບຽບ ສະຫງົບດີ.

ແລະ

ຄຳຕັດສິນຂອງກົດປະເພນີປົກກະຕິຕ້ອງ

ລະບຽບການ ແລະ ຂັ້ນຕອນ. ຫມາຍຄວາມວ່າ ມັນເປັນລະບົບຍຸຕິທຳທາງການທີ່ນຳໃຊ້ແກ້ໄຂ

ບັນຫາໄດ້ແບບງ່າຍດາຍ ແລະ ໄດ້ຮັບການນິຍົມ ຫລື ສົນໃຈຈາກຝ່າຍຕ່າງ. ຄວາມໃກ້ຊດ ິ ກັນຂອງ

ການພົວພັນລະຫວ່າງຄູ່ຄວາມ ແລະ ລະບຽບ

ການ ແລະ ຂອບເຂດໃນການປຶກສາຫາລືທີ່ນຳ ໃຊ້ ແ ກ້ ໄ ຂບັ ນ ຫາກໍ ຖື ເ ປັ ນ ບັ ນ ຫາສຳຄັ ນ .ກົ ງ ກັ ນ

ຂ້ າ ມ,ລະບົ ບ ເປັ ນ ທາງຂອງລັ ດ ແມ່ ນ ຖື ເ ອົ າ

ການພົວພັນ

ຍ້ອນລະບົບກົດປະເພນີມັນກ່ຽວພັນ

ï ການພິຈາລະນາຄະດີ ແມ່ນເປັນປະທານໂດຍຜູ້ ທີ່ຖືກແຕ່ງຕັ້ງ

ï ພວກມັນ ກໍມີອຳນາດສະເພາະຂອງມັນທາງດ້ານ

ຫລືມອບຕາມປະເພນີເຊິ່ງອາດ

ຈະມາຈາກຊຸມຊົນສ່ວນຫລາຍແມ່ນຜູ້ມີຖານະ ມາຈາກແຕ່ລະກຸ່ມ ຫລື ວົງຕະກຸນ.

ï ການເຂົ້ າ ຮ່ ວ ມດຳເນີ ນ ຄະດີ ຕ າມກົ ດ ປະເພນີ

ແມ່ນບໍ່ໄດ້ກຳນົດເປັນຫົວຂໍ້ ຫລື ເງື່ອນໃດທີ່ຜູກ ພັ ນ ເຖິ ງ ຄວາມເປັ ນ ຊ່ ຽ ວຊານທາງດ້ າ ນກົ ດ

ຫມາຍ ຫລື ໃນບາງຄັ້ງກໍມີການເຂົ້າຮ່ວມຈາກ ຝ່າຍທີສາມ ຫລືບຸກຄົນທີ່ສາມດ້ວຍກັນ.

ï ການຈຳແນກຄວາມແຕກຕ່ າ ງກັ ນ ທາງດ້ າ ນອາ

ລະບຽບການ ແລະ ຊອກຫາເຫດຜົນທີ່ເປັນຈິງ

ຍາ ແລະ ແພ່ງນັ້ນຕາມກົດປະເພນີແມ່ນປະສົມ

ສຽງຂອງຝ່າຍຕ່າງໆ ແລະ ອື່ນໆບົນພື້ນຖານກົດ

ແລະ

ທັງຫມົດ, ໂດຍບໍ່ຄຳນຶງເຖິງກຽດສັກສີ ແລະ ຊື່

ປະສານກັນທີ່ສັບສົນ,

ຫມາຍກຳນົດໄວ້ເທົ່ານັ້ນ.

ເພນີແລ້ວແມ່ນການບໍລິການຄຸ້ມຄອງ

ï ລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ແ ມ່ ນ ເນັ້ ນ ຫນັ ກ ເຖິ ງ ບັ ນ ຫາ

ສັງຄົມ ຫລື ສ່ວນລວມຫລາຍກວ່າສິດອຳນາດ

ສ່ວນບຸກຄົນ, ວິທີການແກ້ໄຂບັນຫາອາດຈະມີຜູ້ ແກ້ໄຂບັນຫາພຽງແຕ່ 2 ຄົນເທົ່ານັ້ນ, ບັນຫາທີ່ ເຫັນວ່າມັນກະທົບໂດຍກົງເຖິງສັງຄົມ,

ການ

ພິ ຈ າລະນາແມ່ ນ ຖື ເ ອົ າ ຄຳຄິ ດ ຄຳເຫັ ນ ຕ່ າ ງ

ໂຄງການກົດປະເພນີ

ສັງລວມເປັນຄຳຕັດສິນ.

6

ອຳນາດາງດ້ານຍຸຕິທຳ

ການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດຕາມລະບົບກົດປະ ແລະ

ປະຕິ ບັ ດ ຜ່ າ ນອຳນາດການປົ ກ ຄອງທ້ ອ ງຖິ່ ນ ເຊິ່ງອາດຈະເປັນບຸກຄົນຜູ້ດຽວກັນ. ການດຳນີນ

ການພິຈາລະນາຕ້ອງບົນພື້ນຖານຄວາມຮັບຜິດ ຊອບ ແລະ ບໍ່ທຳລາຍ ຫລື ທຳລາຍສິດ ແລະ ຜົນ

ປະໂຫຍດ ແລະ ອື່ນໆ. ຄວາມຮັບຮູ້ກ່ຽວກັບການ ຈັ ດ ແ ບ່ ງ ອ ຳ ນ າ ດ ແ ມ່ ນ ເ ປັ ນ ບັ ນ ຫ າ ທີ່ ໄ ດ້ ຮັ ບ ຄວາມສົນໃຈໃນພື້ນຖານຂອງກົດປະເພນີຄືກັນ.

2.3 ຄວາມຮັບຮູ້ແນວຄວາມຄິດແລະ ການໃຊ້ຄຳສັບທ້ອງຖິ່ນ ກົ ດ ປະເພນີ ຂ ອງຊຸ ມ ຊົ ນ ກຸ່ ມ ນ້ ອ ຍ ແລະຄຳວ່ າ

ຮີ ດ ຄອງປະເພນີ ແມ່ ນ ໃຊ້ ສ ຳລັ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ຂ ອງ ຊົນເຜົ່າລາວ.

ແນວໃ ດກໍ ຕ າ ມ ແຕ່ ລ ະ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ໃດລ້ ວນແ ລ້ ວ

ແຕ່ມຄ ີ ວາມຮັບຮູ້ ແລະ ນຳໃຊ້ສບ ັ ກ່ຽວກັບກົດປະເພນີ ເປັນຂອງຕົນ ເອງ ໃນການປະສົມປະສານກົດປະເພນີ ຂອງເຂົາເຈົ້າຮ່ວມກັບໂລກພາຍນອກ. ສຳລັບຊົນ ເຜົ່າໂລໂລ ນັ້ນເອີ້ນກົດປະເພນີວ່າ: ລິດູ ແລ່ ລິຊິ້ງ,

ພາສາຂອງເຜົ່າພູນ້ອຍ ເອີ້ນກົດປະເພນີວ່າ: ອັງຮິດ

ອັ ງ ຄອງ, ຊົ ນ ເຜ່ົ າ ກຣີ ກົ ດ ປະເພນີ ແ ປວ່ າ : ຣົ ວ ຈັ ກ

ຣ ອ ກ ຄ ຣ ອ ງ ເ ອີ້ ນ ວ່ າ : " ຮີ ດ ຄ ຣ ອ ງ , ຮີ ດ " , ມີ

ຄວາມຫມາຍ ຄ້າຍຄື ເປັນຂໍ້ກຳນົດ, ການຕັ້ງລະບຽບ ເພື່ ອ ໃຫ້ ທຸ ກ ຄົ ນ ປະຕິ ບັ ດ ແບບເປັ ນ ຫລັ ກ ການ, ຖ້ າ

ຜູ້ ໃ ດຫາກຝ່ າ ຝື ນ ແມ່ ນ ຈະມີ ແ ນວເປັ ນ ໄປ ແລະ ຈະຖືກປັບໃຫມຕາມສະຖານະການຫນັກ ຫລື ເບົາ.

ສຳລັ ບ ເຜົ່ າ ລາວນັ້ ນ ເອີ້ ນ ວ່ າ : ຮີ ດ ຄອງຖ້ າ ເວົ້ າ ໃນ

ແງ່ ຂ ອງກົ ດ ຫມາຍນັ້ ນ ຮີ ດ ຫມາຍເຖິ ງ ກົ ດ ຫມາຍ,

ລະບຽບການ ຫລື ລະບົ ບ ກົ ດ ລະບຽບທີ່ ເ ກົ່ າ ແກ່ . ສ່ວນຄອງແມ່ນຫມາຍເຖິງຮີດ ແລະ ກົດຫມາຍ ຫລື

ລະບຽບການປົ ກ ຄອງ 9. ກົ ດ ປະເພນີ ໃນເຜົ່ າ ລາວ

ມີ ກ ານເລົ່ າ ນິ ທ ານ, ຄຳສອນຂອງພະພຸ ດ ທະເຈົ້ າ , ນິທານຈາກາຕາ ແລະນິທານເລືອ ່ ງ ພຣະຈັນ ທະລາ10.

ມີ ຈົ ງ ໂຣ ແລະ ກົ ດ ປະເພນີ ຊົ ນ ເຜ່ົ າ ແທ່ ນ ເອີ້ ນ ວ່ າ :

ສຳລັບຊົນເຜ່າົ ມັງກອງ, ຕາມກົດປະເພນີແລ້ວມີການ

ກົ ດ ເກນແຫ່ ງ ການປົ ກ ຄອງທີ່ ລ ວມທັ ງ ການປົ ກ

ບູຮານນະການແລ້ວ ເຊິ່ງໄດ້ຖືເປັນສິ່ງອະນຸລັກສືບຕໍ່

ຄວາມເຊື່ອຖືຕ່າງໆ.

ຈັດຕັ້ງປະຕິບັດພິທີຄຳຕ່າງໆ ໄດ້ກາຍເປັນລະບຽບ

ຮີດປຣືມ. ໂດຍພື້ນຖານແລ້ວແມ່ນເຊິ່ງຫມາຍເຖິງ

ຈຳແນກລະບົບການເຊື່ອຖືທີ່ຊັດເຈນນັບມາຕັ້ງແຕ່

ຄອງແບບກົດລະບຽບ ແລະ ຮີດຄອງປະເພນີຂອງ

ກັນມາຮອດປະຈຸບັນນີ້. ບັນດາລະບຽບການໃນການ

ຕາມຄວາມເຂົ້າໃຈຂອງຊົນເຜ່ົາມົ້ງແລ້ວກົດປະເພ ນີ ແມ່ ນ ລະບົ ບ ຂໍ້ ຜູ ກ ພັ ນ ພື້ ນ ຖານຂອງການເຄື່ ອ ນ

ໄຫວໃນການດຳລົງຊີວິດ ເຊິ່ງມີເຄົ້າກຳເນີດ ແລະ

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

ສປປ ລາວ ໃຊ້ ຄ ຳວ່ າ ກົ ດ ປະເພນີ ແມ່ ນ ສຳລັ ບ

ຊົ ນ ເຜ່ົ າ ກຶ ມ ມຸ ຄຳວ່ າ ກົ ດ ປະເພນີ ໃ ນພາສາກຶ ມ ມຸ

A

ການ ຫລືກົດເກນໃນການດຳລົງຊີວິດຂອງຊົນເຜົ່າ ເຊິງ່ ຄ້ມ ຸ ຄອງ ໂດຍສິງ່ ສັກສິດ, ຫ້າມທຳລາຍ ຫລືຕາ ້ ນ ຫລື ເຮັດຜິດຕໍ່ກົດລະບຽບດັ່ງນີ້.

ຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ມາເປັ ນ ພັ ນ ໆປີ ມ າແລ້ ວ ເອີ້ ນ ວ່ າ :

ສຳລັ ບ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ອີ່ ວ -ມ້ ຽ ນ ເອີ້ ນ ວ່ າ ເຫລີ ຍ ຫລື ຈົ່ ງ

ໂຄງສ້າງລວມຂອງການເຊື່ອຖືແລ້ວ , ກົດປະເພນີ

ກົດລະບຽບນີ້ແມ່ນການລວມກົດລະບຽບ, ຂໍ້ບັງຄັບ

ທີ່ອັນຕະລາຍຕໍ່ຊີວິດສັງຄົມ ແລະຍັງໄດ້ກຳນົດຂັ້ນ

ວັນທາງດ້ານສາສະຫນາ ຫລື ຮີດ ຄອງທີ່ເຊື່ອຖື.

"ກ້າລີເກັດໄຈ" (Kab li kev cai). ນອກຈາກເປັນ

ເຈີ ຍ ເຊິ່ ງ ຫມາຍເຖິ ງ ກົ ດ ເກນແຫ່ ງ ການປົ ກ ຄອງ.

ຍັງກຳນົດກົນໄກການນຳພາເພື່ອປົກປ້ອງພຶດຕິກຳ

ຂອງການປົ ກ ຄອງແບບການດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ ປະຈຳ

ຕອນທີ່ສຳຄັນຕ່າງໆຂອງຊີວິດລວມທັງການນຳພາ,

ການແຕ່ ງ ດອງ, ການສ້ າ ງຄອບຄົ ວ , ການປູ ກ ຝັ ງ , ການຕາຍ.

9

ເບິ່ງ Tossa, 2001:295 ແຫລ່ງຂໍ້ມູນອ້າງອີງດຽວກັນກັບຂໍ້ເທິງ (Ibid).

10

7 ໂຄງການກົດປະເພນີ

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

2.4 ຂອບເຂດ ແລະ ໂຄງປະກອບ ບົດບາດຫນ້າທີ່ ຂອງກົດປະເພນີ

ຕໍ່ຫນຶ່ງເດືອນ. ສ່ວນເຜ່ົາກຶມມຸ ແມ່ນຄິດໄລ່ 60 ປີໃດ

ກົ ດ ປະເພນີ ໄ ດ້ ກ ຳນົ ດ ກົ ດ ແລະລະບຽບການຈັ ດ

ກົ ດ ປະເພນີ ແມ່ ນ ກວມເອົ າ ທຸ ກ ໆກິ ດ ຈະກຳໃນ

ຖ້າແຖນ

. ມີການເລືອກຍາມເປັນຮອບວຽນໂດຍ

ເກີ ດ ຈົ ນ ເຖິ ງ ວັ ນ ຕາຍ ແລະຊຳ້ ພັ ດ ກຳນົ ດ ຄວາມ

ກຳນົ ດ ກົ ດ ລະບຽບແບບໂຫລະສາດດ້ ວ ຍວິ ທີ ກ ານ

ກຸ່ ມ ຄົ ນ ແລະການພົ ວ ພັ ນ ພາຍໃນສັ ງ ຄົ ມ , ຄອບ

ເຊິງ່ ເປັນກົດປະເພນີດງັ່ ເດີມ. ບັນດາກົດເຫລົາ່ ນີ້ ແມ່ນ

ກ າ ນ ເ ຄື່ ອ ນ ໄ ຫ ວ ຕ່ າ ງ ໆ ທ າ ງ ດ້ າ ນ ສ າ ສ ະ ຫ ນ າ ,

ຖານໃຫ້ມີຄວາມສະຫງົບ, ມີສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ

ພ້ອມກັນນັ້ນຍັງກຳນົດໂທດ ແລະ ລະບຽບການປົກ

ສິ່ ງ ທີ່ ເ ກີ ດ ຂຶ້ ນ ຕາມທຳມະຊາດຕ່ າ ງໆເຊັ່ ນ : ສິ່ ງ

ລ ະ ບ ຽ ບ ກ າ ນ ທີ່ ຂັ ດ ກັ ນ ແ ລ ະ ເ ພື່ ອ ສ້ າ ງ ສັ ງ ຄົ ມ

ພົ ວ ພັ ນ ຂອງບ້ າ ນກັ ບ ທຳມະຊາດທີ່ ຢູ່ ອ້ ອ ມຂ້ າ ງ

ກໍ ຍັ ງ ມີ ກ ານກຳນົ ດ ລະບົ ບ ການຄຸ້ ມ ຄອງຊັ ບ ພະ

ກຳນົ ດ ຄວາມເຫມາະສົ ມ ຂອງການຕັ້ ງ ບ້ າ ນ,

ອີກດ້ວຍ.

ຕັ້ງບ້ານ ໂດຍຖືເອົາຕາມກົດເກນທຳນາຍເທວະດາ 11

ເປັນຫນຶ່ງຮອບວຽນ.

ກ າ ນ ເ ຄື່ ອ ນ ໄ ຫ ວ ຂ ອ ງ ມ ວ ນ ມ ະ ນຸ ດ ນັ ບ ແ ຕ່ ມື້

ອີງໃສ່ການປ່ຽນແປງທາງດ້ານສະພາບແວດ ລ້ອມ,

ແຕກຕ່ າ ງທາງດ້ າ ນຊົ ນ ຊັ້ ນ ວັ ນ ນະຂອງບຸ ກ ຄົ ນ ,

ທຳນາຍ ຫລື ວິ ທີ ກ ານອື່ ນ ໆ ຕາມແບບປະເພນີ

ຄົ ວ ຕະຫລອດເຖິ ງ ວົ ງ ຕະກຸ ນ . ມັ ນ ກວມເອົ າ ທາງ

ມີເປົ້າຫມາຍສ້າງຄວາມຫມັ້ນໃຈໃຫ້ແກ່ການຕັ້ງຖິ່ນ

ຮີດຄອງປະເພນີຄວາມເຊື່ອຖື ແລະ ພິທີກຳຕ່າງໆ

ແລະ ປາສະຈາກຄວາມເຈັ ບ ໄຂ້ ໄ ດ້ ປ່ ອ ຍ ຫລື

ຄ ອ ງ ສັ ງ ຄົ ມ ແ ລ ະ ຂໍ້ ຂັ ດ ແ ຍ່ ງ ທ າ ງ ກ າ ນ ເ ມື ອ ງ ,

ສັກສິດ ຫລືໄພພິບັດຈາກທຳມະຊາດ, ກຳນົດການ

ໃຫ້ ຢູ່ ນ ຳກັ ນ ໄດ້ ຢ່ າ ງມີ ຄ ວາມສະຫງົ ບ ແລະມັ ນ

ແລະ ອື່ ນ ໆເຊັ່ ນ ພູ ຜ າ, ແມ່ ນ ຳ້ ລ ຳເຊເປັ ນ ຈຸ ດ

ຍາກອນທຳມະຊາດ ແລະທີ່ ດິ ນ ຂອງສ່ ວ ນລວມ

ການກຳນົ ດ ທາງອອກທາງເຂົ້ າ ແລະສະຖານີ ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ທາງສາສະຫນາ. ທັ ງ ຫມົ ດ ນີ້

ແມ່ນບັນດາຂໍ້ລະມັດລະວັງທີ່ສຳຄັນ ຕົວຢ່າງ: ຊົນ ເຜົ່າໂລໂລ ຊຸມຊົນ ຈະຕ້ອງໄດ້ຈັດຕັ້ງບ່ອນສັກສິດ

ຂອງບ້ານກ່ອນ ເອີ້ນວ່າ (ເມຊິມາ) ເພື່ອທຳນາຍສະ ຖານທີ່ກ່ອນການຕັ້ງບ້ານ.

ກົ ດ ປະເພນີ ຍັ ງ ກວມເອົ າ ທາງການເຄື່ ອ ນໄຫວ

ກິ ດ ຈະກຳປະຈຳວັ ນ ເຊັ່ ນ : ຢູ່ ໃ ສ, ເມື່ ອ ໃດ ແລະ

ຊີ້ ແ ນະກ່ ຽ ວກັ ບ ການຖາງປ່ າ ຈູ​ູ ດ ໄຮ່ , ວິ ທີ ກ ານ ໃນການປູ ກ ເຂົ້ າ , ການປູ ກ ພັ ກ ແລະວິ ທີ ໃ ນການ

ເກັ ບ ກ່ ຽ ວຜົ ນ ຜະລິ ດ , ການສະແດງຄວາມສາ

ມາດໃນການລ່າສັດ, ການຜູກພັນກັບພາຍໃນບ້ານ

ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ແ ມ່ ນ ກ ຳ ນົ ດ ໂ ດ ຍ ກົ ງ ຮ ອ ບ ປ ະ

ກ່ ຽ ວກັ ບ ການກໍ່ ສ້ າ ງ, ສະຖານທີ່ , ປ່ ອ ຍສັ ດ ລ້ ຽ ງ,

ການຄິ ດ ໄລ່ ຫລື ກຳນົ ດ ການເຄື່ ອ ນໄຫວ ຫລື

ສັດປ່າ, ວິທີການປຸງແຕ່ງອາຫານ, ການຕັ້ງຄານເດັກ

ການແຕ່ງດອງ, ການເຄື່ອນໄຫວກິດຈະກຳໃນການ

ຊື້-ຂາຍຕ່າງໆ. ນີ້ແມ່ນ ບາງຕົວຢ່າງທີ່ສຳຄັນ.

ຕິ ທິ ນ ເ ປັ ນ ແ ບ ບ ພື້ ນ ເ ມື ອ ງ ຫ ລື ທ້ ອ ງ ຖິ່ ນ ໃ ນ

ການຈຳແນກຄວາມແຕກຕ່າງ ລະຫວ່າງສັດບ້ານ ແລະ

ການທຳພິ ທີ ໃ ດຫນຶ່ ງ ໂດຍສະເພາະ ຕົ ວ ຢ່ າ ງ:

ແລະ ຮັກສາການມານລູກ, ວິທີການບໍລິຫານການ

ປູ ກ ຝັ ງ , ການເຮັ ດ ພິ ທີ ທ າງສາສະຫນາຮ່ ວ ມກັ ນ ,

ຫລື ການຄິ ດ ໄລ່ ຮ ອບວຽນວັ ນ ເກີ ດ ຂອງຄູ່ ສົ ມ ລົ ດ . ທຸ ກ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ໃນ ສປປ ລາວ ແມ່ ນ ປະຕິ ບັ ດ ຕາມ ຮອບວຽນຂອງ ສຸ ລິ ຍ ະຄາດ (ເດື ອ ນ ໃນການທຳ ການປູກຝັງແບບທ້ອງຖິ່ນ) , ແລະ ມີການຈຳແນກ

ລະຫວ່າງເດືອນຂຶນ ້ ແລະ ເດືອນແຮມ. ແຕ່ລະຊົນເຜ່າົ່

ແມ່ ນ ມີ ຫ ລາຍປະຕິ ທິ ນ ທີ່ ຕ່ າ ງກັ ນ . ສຳລັ ບ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ໄປຣ ຄິດໄລ່ 10 ວັນ ເປັນອາທິດຫນຶງ່ ແລະ 3 ວັນພັກ

ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ຍັ ງ ບ ອ ກ ສ ອ ນ ກ່ ຽ ວ ກັ ບ ມ າ ລ ະ ຍາດທາງດ້ າ ນປະພຶ ດ ໃນແຕ່ ລ ະວັ ນ ເຊັ່ ນ : ແມ່ ນ

ຫຍັ ງ ຄວນຈະເຮັ ດ ໃນຕອນເຊົ້ າ ແລະຂັ້ ນ ຕອນ ໃນການເຮັ ດ ວຽກຕໍ່ ໄ ປ, ການຈັ ດ ແບ່ ງ ແຮງງານ,

ວິ ທີ ກ າ ນ ໃ ນ ກ າ ນ ນ ຳ ໃ ຊ້ ໄ ມ້ ເ ປັ ນ ເ ຄື່ ອ ງ ຕັ ກ ນ ຳ້ ຫລື ຜະລິ ດ ເປັ ນ ຕູ້ ໄ ວ້ ເ ຄື່ ອ ງ. ກຳນົ ດ ການອອກ

ແຮງງານລະຫວ່ າ ງແມ່ ຍິ ງ ແລະຜູ້ ຊ າຍ, ການ

ເສຍຫຍ້ າ , ວິ ທີ ກ ານໃນການຫວ່ າ ນກ້ າ ລົ ງ ທົ່ ງ ໂດຍ

ເບິ່ງ Geomancy is known as fengshui by the Chinese and means "wind and water" . In the Greek traditon, geomancy- or geomanteia - literally means "foresight by earth" and is translation of the Arabic tern ilm al- raml, of the "science of the sand " , and refers to "earth divination".

11

ໂຄງການກົດປະເພນີ

8

ເອກະພາບກັນພ້ອມກັນນັນ ້ , ຍັງສະແດງຢ່າງໂດດເດັນ ່

ຈະຖືຖ້າອີໂຕ້ ຫລື ກ່ຽວເມື່ອລົງທົ່ງ ຫລືເວົ້າອີກຢ່າງ

ທີແ ່ ນ່ນອນ. ວັດທະນະທຳ ມີການປ່ຽນແປງຢ່າງຕໍເ່ ນືອ ່ ງ

ເມັ ດ ເຂົ້ າ ລົ ງ ໃສ່ (ວິ ທີ ກ ານປູ ກ ເຂົ້ າ ໄຮ່ ) ຫລື ອາດ ຫນຶ່ ງ ນັ້ ນ ແມ່ ນ ຕ້ ອ ງມີ ກ ານກະກຽມເຄື່ ອ ງມື ຢ່ າ ງ ຄົບຖ້ວນ.

ພ້ ອ ມດຽວກັ ນ ນີ້ , ກົ ດ ປະເພນີ ຍັ ງ ໄດ້ ກ ຳນົ ດ ເນື້ ອ

ທາງດ້ າ ນວັ ດ ທະນະທຳ ໃນໄລຍະເວລາຕ່ າ ງໆ ແ ມ່ ນ ມີ ຜົ ນ ມ າ ຈ າ ກ ກ າ ນ ກົ ດ ດັ ນ ຈ າ ກ ພ າ ຍ ໃ ນ

ແລະ ພາຍນອກ ແລະ ການປ່ ຽ ນແປງທາງດ້ າ ນ ມາດຕະຖານ ແລະ ຄວາມຕ້ອງການນັ້ນເອງ.

ໃນລະອຽດດັ່ ງ ຕໍ່ ໄ ປນີ້ ເ ຊັ່ ນ ວ່ າ : ກົ ດ ປະເພນີ ກ ຳນົ ດ

ລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ທີ່ ມີ ຢູ່ ໃ ນ ສປປ ລາວ ແມ່ ນ

ການແຕ່ ງ ດອງ, ສິ ນ ສົ ມ ສ້ າ ງຂອງຝ່ າ ຍຍິ ງ , ການ

ກັ ບ ກາລະໂອກາດ ແລະ ສິ່ ງ ທີ່ ທ້ າ ທາຍທີ່ ສ້ າ ງ

ລ ະ ບ ຽ ບ ກ າ ຈັ ດ ຕັ້ ງ ປ ະ ຕິ ບັ ດ ຄື ກ າ ນ ອ ະ ນຸ ຍ າ ດ ແກ້ ໄ ຂຂໍ້ ຂັ ດ ແຍ່ ງ ໃນຄອບຄົ ວ , ບົ ດ ບາດ ແລະ

ຄວາມຮັບຜິດຊອບຂອງຄູ່ຜົວ-ເມຍ ແລະການສືບ ທອດມູນມໍລະດົກຂອງລູກຫລານ ຫລື ພີ່ນ້ອງ.

ສຸດທ້າຍ ກໍຍັງກຳນົດຜູ້ມີສິດທີ່ຈະດຳລົງຕຳແຫນ່ງ

ຜູ້ນຳພາຂອງສັງຄົມ ແລະ ອະພິປາຍມາດຖານຂອງ ການຖ່າຍທອດອຳນາດ ຫລື ການໂອນອຳນາດ.

ບໍ່ໄດ້ຮັບການຍົກເວັ້ນ ແລະ ຍັງຕ້ອງໄດ້ປະເຊີນຫນ້າ ຂຶ້ ນ ມາເພື່ ອ ບັ ງ ຄັ ບ ໃຫ້ ປ່ ຽ ນແປງ, ອີ ກ ຢ່ າ ງຫນຶ່ ງ

ແ ມ່ ນ ຜົ ນ ກ ະ ທົ ບ ຂ ອ ງ ຂ ະ ບ ວ ນ ກ າ ນ ດ ຳ ເ ນີ ນ ກ າ ນ ຕັ ດ ສິ ນ ຕ າ ມ ກົ ດ ຫ ມ າ ຍ ຂ ອ ງ ລັ ດ ເ ຊິ່ ງ ມີ

ຫ ລ າ ຍ ຂັ້ ນ ຕ ອ ນ ຂັ ດ ກັ ບ ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ແ ລ ະ ຜົ ນ

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

ຜູ້ ຊ າຍເປັ ນ ຜູ້ ທ ະລຸ ຂຸ ມ ແລະແມ່ ຍິ ງ ເປັ ນ ຜູ້ ຫ ວ່ າ ນ

A

ຂອງການບັ ງ ຄັ ບ ປະຕິ ບັ ດ ທີ່ ທັ ນ ສະໄຫມ ລວມທັ ງ

ການພັ ດ ທະນາຕົ ວ ເມື ອ ງ, ການຍົ ກ ຍ້ າ ຍ, ການ ຈຳແນກທີ່ ພ າໃຫ້ ລ ະບົ ບ ສະຫວັ ດ ດີ ກ ານທີ່ ເ ປັ ນ ກາງຂອງສັ ງ ຄົ ມ ມີ ຄ ວາມແຕກແຍກ ຫລື ອ່ ອ ນ

2.5 ຄວາມຕ້ອງການດ້ານຄວາມ ຍຸຕິທຳ

ແ ອ ລົ ງ , ໃ ນ ຍຸ ກ ໂ ລ ກ າ ພິ ວ ດ ກໍ ມີ ຜົ ນ ກ ະ ທົ ບ ຕໍ່

ພ າ ລ ະ ບົ ດ ບ າ ດ ພື້ ນ ຖ າ ນ ທີ່ ສ ຳ ຄັ ນ ໃ ນ ກ າ ນ ນ ຳ

ແລະ ອາດຈະທຳລາຍໂອກາດຂອງກ່ມ ຸ ຄົນຜ້ດ ູ ອ ້ ຍໂອ

ໃ ຊ້ ລ ະ ບົ ບ ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ແ ມ່ ນ ຄ ວ າ ມ ຮ ຽ ກ ຮ້ ອ ງ ຕ້ອງການ ຂອງສັງຄົມທາງ ດ້ານຄວາມຍຸ ຕິທຳ, ພ້ອມ ກັ ນ ນັ້ ນ , ບັ ນ ຫາ ຫລື ຫນ້ າ ທີ​ີ ໃ ນການພິ ຈ າລະນາ

ແມ່ ນ ຄວາມຈຳເປັ ນ ທີ່ ສຸ ດ ໃນການແກ້ ໄ ຂບັ ນ ຫາ ສັ ງ ຄົ ມ . ໃນສັ ງ ຄົ ມ , ກໍ ມີ ບ າງກໍ ລ ະນີ ໄ ດ້ ຮັ ບ ການ ແກ້ ໄ ຂດ້ ວ ຍຄວາມເປັ ນ ທຳ ແລະບາງກໍ ລ ະນີ ກໍ

ອາດບໍ່ເປັນທຳ, ຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງສັງ

ຄົມທາງດ້ານຄວາມຍຸຕິທຳຄວາມສຳຄັນມັນບໍ່ພຽງ ແຕ່ຕ້ອງການເພື່ອແກ້ໄຂບັນຫາຕາມຂະບວນການຍຸ

ຕິທຳເທົ່ານັ້ນແຕ່ສຳຄັນແມ່ນປະເມີນໄດ້ຄວາມເປັນ ຈິງທາງດ້ານຈິດໃຈ ແລະ ຕັດສິນໃຫ້ມີ ຄວາມເປັນທຳ ແລະ ໄດ້ຮັບການແກ້ໄຂທີ່ແທ້ຈິງ.

ການສຶ ກ ສາລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ສ ະແດງໃຫ້ ເຫັ ນ

ເຖິງສາເຫດທີ່ພາໃຫ້ມັນມີການປັບປຸງ, ການປັບຕົວ

ຮີ ດ ຄ ອ ງ ປ ະ ເ ພ ນີ ທີ່ ມີ ພື້ ນ ຖ າ ນ ຄົ ງ ເ ດີ ມ ໃ ນ ກ າ ນ

ຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ມາແຕ່ ບູ ຮ ານ. ການຄົ້ ນ ຄວ້ າ ທາງ

ດ້ າ ນການປັ ບ ຕົ ວ ພາຍໃນຮີ ດ ຄອງທີ່ ເ ຫັ ນ ວ່ າ ປະ ເພນີ ຫລື ຮີ ດ ຄອງໃນສັ ງ ຄົ ມ ມີ ກ ານປ່ ຽ ນແປງ ແຕ່

ເຫດຜົ ນ ທີ່ ຮີ ດ ຄອງປະເພນີ ບໍ່ ເ ຄີ ຍ ມີ ຄ ວາມເປັ ນ

ໂຄງສ້ າ ງທາງດ້ າ ນການປົ ກ ຄອງຂອງທ້ ອ ງຖິ່ ນ , ຄວາມບໍ່ສະເຫມີພາບທາງດ້ານເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ ກາດເຊັ່ນ: ແມ່ຍິງ ແລະ ເດັກນ້ອຍ ຫລື ເຂດຊົນເຜົ່າ ຫລື ຊຸມຊົນກຸ່ມນ້ອຍ.

ການທີ່ ພ ະຍາຍາມ ອະທິ ບ າຍວ່ າ ທຸ ກ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ໃນ

ລ າ ວ ແ ມ່ ນ ດ ຳ ລົ ງ ຊີ ວິ ດ ໃ ນ ສ ະ ພ າ ບ ແ ວ ດ ລ້ ອ ມ ອັ ນ ດຽວກັ ນ ເຊິ່ ງ ປົ ກ ຄອງໂດຍປະເພນີ ປ ະຕິ ບັ ດ ທີ່ ເ ຄັ່ ງ ຄັ ດ ນັ້ ນ ແ ມ່ ນ ເ ປັ ນ ເ ລື່ ອ ງ ຫ ມົ ດ ສ ະ ໄ ຫ ມ ໄ ປ

ແລ້ວ. ຄວາມເປັນຈິງແລ້ວແມ່ນໄດ້ຮັບການປັບປຸງ

ໂດຍຕະຫລອດມາເຊັ່ ນ : ບັ ນ ຫາການບັ ງ ຄັ ບ ຈາກ ທາງພາຍໃນ ແລະ ຈາກພາຍນອກທີ່ຕ້ອງໄດ້ປ່ຽນ

ແປງບໍ່ ວ່ າ ບັ ນ ຫາໃຫຍ່ ຫລື ນ້ ອ ຍໃນສັ ງ ຄົ ມ , ການ ສ້ າ ງຈັ ດ ສັ ນ ທີ່ ດິ ນ ທີ່ ບໍ່ ເ ຂົ້ າ ລະບົ ບ , ການຜູ ກ ພັ ນ

ຂອງລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ຍັ ງ ຕ້ ອ ງການພື້ ນ ຖານຢູ່

ໃນຄວາມເຂົ້ າ ໃຈວ່ າ ຈະປະສົ ມ ປະສານກັ ບ ລະ

ບົ ບ ທີ່ ເ ປັ ນ ທ າ ງ ກ າ ນ ອື່ ນ ໆ ໄ ດ້ ຄື ແ ນ ວ ໃ ດ ແ ລ ະ ຈະຮັບມືກັບສັງຄົມ, ການເມືອງທີ່ກວ້າງຂວາງຈາກ ພາຍນອກ ຄືແນວໃດ.

ການບໍ່ພິຈາລະນາຮັບເອົາວັດທະນະທຳ ຫລື ປະເພ ນີປະຕິບດ ັ ອາດຈະມີຜນ ົ ຫລື ຄວາມຕ້ອງການມາຈາກ

9 ໂຄງການກົດປະເພນີ

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

ຜົ ນ ຂອງຄວາມບໍ່ ເ ທົ່ າ ທຽມກັ ນ ຫລື ການປົ ກ ປິ ດ

ບັນຫາໃຫ້ສອດຄ່ອງກັນ ແລະ ວ່ອງໄວຂຶ້ນ, ຜົນສຳ

ຫນັ ບ ສະຫນູ ນ ຈາກທັ ງ ພາຍໃນໃຫ້ ຫ ລຸ ດ ລົ ງ ຫລື

ຈະເປັນສິ່ງກະຕຸກຊຸກຍູ້ປັດໃຫ້ການແກ້ແຄ້ນ ແລະ

ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ທີ່ ແ ທ້ ຈິ ງ , ທີ່ ແ ທ້ ຈິ ງ ແລ້ ວ ມີ ສ ະ ອາດມາດຈາກບາງຂະແຫນງການຂອງສັ ງ ຄົ ມ . ແຕ່ສງິ່ ເຫລົາ່ ນີ້ ກໍຄວນຈະອົດໃຈເອົາໄວ້ ເມືອ ່ ອ່ານເຫັນ

ເ ຫ ດ ຜົ ນ ຂ ອ ງ ປ ະ ເ ພ ນີ ຫ ລື ປ ະ ເ ພ ນີ ປ ະ ຕິ ບັ ດ ເຊິ່ງບໍ່ມີໃຜສົນໃຈນຳ.

ໃນສະພາບທີ່ ຕົ ກ ຢູ່ ໃ ນສະຖານະການທີ່ ບໍ່ ດີ ຄື ແ ນວ

ນັ້ ນ , ລັ ດ ຈະຕ້ ອ ງສ້ າ ງແບບເອກະສານ, ປົ ກ ປ້ ອ ງ ຄວາມຫມັ້ ນ ຄົ ງ ແລະ ຄາດຄະເນກົ ດ ຫມາຍ,

ເປົ້ າ ຫມາຍເຫລົ່ າ ນີ້ ແມ່ ນ ເພື່ ອ ປະສົ ມ ປະສານ ການຜູ ກ ມັ ດ ທາງດ້ າ ນສິ ດ ທິ ມ ະນຸ ດ , ກ່ ອ ນອື່ ນ ຫ

ມົ ດ ລັ ດ ຕ້ ອ ງເປັ ນ ຜູ້ ຮັ ບ ຜິ ດ ຊອບໃນການບັ ງ ຄັ ບ

ຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ໂດຍຖື ເ ອົ າ ກົ ດ ຫມາຍຢູ່ ເ ບື້ ອ ງ

ຫລັ ງ ຄຳ້ ຊູ , ທັ ງ ນີ້ ກໍ ສ າມາດເປັ ນ ເຫດຜົ ນ ຄື ກັ ນ . ຖ້ າ ບໍ່ ເ ຮັ ດ ແນວນັ້ ນ ການກະຕຸ້ ນ ທາງການເມື ອ ງ

ແລະ ຄວາມມຸ່ ງ ຫວັ ງ ໃນການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ລັ ດ ແຫ່ງກົດຫມາຍກໍ່ຈະເຂົ້າໃຈຍາກ. ລັກສະນະຂອງ ສານຈະບໍ່ສອດຄ່ອງໃນດ້ານຂອງບັນທັດຖານ ຫລື

ສ່ ວ ນໃຫຍ່ ຂ ອງສັ ງ ຄົ ມ , ແນວໃດກໍ ຕ າມ, ລັ ດ ກໍ ຍັ ງ ບໍ່ ມີ ຄ ວາມຊຳນານພໍ ທີ່ ຈ ະດັ ດ ປັ ບ ມາດຕະຖານ

ດ້ າ ນກົ ດ ຫມາຍໃຫ້ ສ ອດຄ່ ອ ງກັ ບ ສັ ງ ຄົ ມ , ສ້ າ ງ

ຊ່ ອ ງຫວ່ າ ງລະຫວ່ າ ງກົ ດ ຫມາຍຂອງລັ ດ ແລະ

ການມີ ຢູ່ ຂ ອງກົ ດ ການດຳລົ ງ ຊີ ວິ ດ ຫລື ລ ະບົ ບ ທີ່ ບໍ່ເປັນທາງການ. ປະເພນີ ຫລື ອົງການ ສາສະຫນາ ຍັງຖືກຮວບຮວມ ແລະ ນຳໃຊ້ຫລາຍກວ່າອຳນາດ

ຂອງລັ ດ ຢູ່ ໃ ນບາງທ້ ອ ງຖິ່ ນ ຫລື ຊຸ ມ ຊົ ນ . ຜົ ນ ສະ ທ້ ອ ນຂອງມັ ນ ແມ່ ນ ເຮັ ດ ໃຫ້ ບໍ່ ສ າມາດປະຕິ ບັ ດ ມາດຕະຖານຂອງກົດຫມາຍໄດ້. ຕ າ ມ ປົ ກ ກ ະ ຕິ ແ ລ້ ວ ,

ປ ະ ເ ພ ນີ ແ ລ ະ ຄ ວ າ ມ

ເຊື່ ອ ຕ່ າ ງ​ໆ ແມ່ ນ ຖື ເ ປັ ນ ພື້ ນ ຖານຂອງການສ້ າ ງ

ລ ະ ບົ ບ ກົ ດ ຫ ມ າ ຍ , ສ້​້ າ ງ ຄ ວ າ ມ ຮັ ບ ຮູ້ ຫ ລື ວິ ໄ ສ ທັ ດ ຂອງການປະຕິ ຮູ ບ ສັ ງ ຄົ ມ ທີ່ ກ ວ້ າ ງໄກ, ຈຸ ດ

ສຳຄັ ນ ຂອງທີ່ ເ ປັ ນ ຫລັ ກ ຂອງມັ ນ ແມ່ ນ : ຜົ ນ ສະ ທ້ ອ ນ ຂ ອ ງ ຄ ວ າ ມ ຊິ ນ ເ ຄີ ຍ ພ າ ຍ ໃ ນ ກ ະ ໂ ຕ ປ ະ

ຊາຊົ ນ , ສ້ າ ງລະບົ ບ ການເຂົ້ າ ເຖິ ງ ແລະ ການໃກ້ ຊິ ດ ຕໍ່ ທ້ ອ ງຖິ່ ນ , ດຳເນີ ນ ລາຍການຕ່ າ ງໆ ເປັ ນ ພາ

ສາທ້ ອ ງຖິ່ ນ , ໃຫ້ ຄ ວາມອາໄພໃຫ້ ແ ກ່ ກັ ນ , ຍົ ກ ລະ

ດັ ບ ຄວາມສາມັ ກ ຄີ ໃ ນສັ ງ ຄົ ມ ແລະ ປັ ບ ປຸ ງ ໃຫ້ ດີ ຂຶ້ ນ , ຫລຸ ດ ຜ່ ອ ນການໃຊ້ ຈ່ າ ຍລົ ງ ແລະແກ້ ໄ ຂ

ໂຄງການກົດປະເພນີ

10

ເລັ ດ ຂອງການຕັ ດ ສິ ນ ບັ ນ ຫາທີ່ ເ ປັ ນ ເອກະພາບ ຄວາມຮຸ ນ ແຮງຫລຸ ດ ຜ່ ອ ນລົ ງ , ການປັ ບ ຕົ ວ ແລະ ການປ່ຽນແປງ ຈະເປັນການປະຕິຮູບແນວຄິດແບບ ກົນຈັກໄດ້.

ໃ ນ ຂ ະ ນ ະ ທີ່ ລ ະ ບົ ບ ກົ ດ ປ ະ ເ ພ ນີ ຍັ ງ ດ ຳ ເ ນີ ນ

ແ ບ ບ ຄ ວ າ ມ ສ່ ຽ ງ ຕ າ ມ ທ ຳ ມ ະ ຊ າ ດ ນັ້ ນ ກ າ ນ ສົ່ ງ ເສີມອາດສ້າງຄວາມປະທັບໃຈຄືກັນ. ເຫລົ່ານີ້ແມ່ນ

ລ ວ ມ ເ ຖິ ງ ຄ ວ າ ມ ເ ປັ ນ ໄ ປ ໄ ດ້ ທີ່ ຕ້ ອ ງ ກ າ ນ ຂ ອ ງ

ສາຍພົ ວ ພັ ນ ທາງດ້ າ ນອຳນາດທີ່ ມີ ຢູ່ ເຊິ່ ງ ເປັ ນ ພື້ ນ ຖານຂອງຄວາມບໍສ ່ ະເຫມີພາບ, ການໃຊ້ຈາ ່ ຍຕ່າງໆ

ທີ່ ກໍ່ ຕົ ວ ຂຶ້ ນ ໃນຂະບວນການປະຊາທິ ປ ະໄຕ ແລະ ຄວາມສ່ຽງອື່ນໆໄດ້ແກ່: ຄວາມຫຍຸ້ງຍາກໃນການ ສ້ າ ງຕັ້ ງ ລະບົ ບ ການຄຸ້ ມ ກັ ນ ການປະຕິ ບັ ດ ສິ ດ ທິ ທີຫ ່ ນ້າເຊືອ ່ ຖືໄດ້, ຈຸດໂດດເດັນໃນການຕ້ານກັບການ

ສໍ້ລາດບັງຫລວງ ແລະການຂາດຄວາມບໍ່ແນ່ນອນ

ແລະຄວາມ ເທົ່ າ ທຽມກັ ນ ໃນການຕັ ດ ສິ ນ ບັ ນ ຫາ. ເຖິງແມ່ນ ວ່າລະບົບກົດປະເພນີຈະດຳເນີນການແກ້

ໄຂ ຂໍ້ຂັດແຍ່ງແບບວ່ອງໄວ, ໃນເງື່ອນໄຂ ເຊິ່ງເຂົາ ເຈົ້າຮັບຜິດຊອບເທົ່າທຽມກັນ, ສອດຄ່ອງກັບມາດ

ຕະຖານດ້ານສິດທິມະນຸດ ແລະ ປະລິມານທາງດ້ານ ຄວາມອາດສາມາດຍັງຂາດ ແລະ ຄວາມຍຸຕິທຳທີ່ ມີຄຸນນະພາບຍັງຫນ້ອຍ.

ການພົ ວ ພັ ນ ຮ່ ວ ມກັ ນ ກ່ ຽ ວກັ ບ ລະດັ ບ ຄວາມສຳຄັ ນ

ຂອງສັງຄົມ, ຕາມປົກກະຕິແລ້ວ, ລະບົບກົດປະເພນີ ຍັງມີຜຄ ູ້ ອບຄອງພາຍໃນວົງຕະກຸນແບບຜະເພັດການ ຕໍ່ສິດ ແລະຜົນປະໂຫຍດຂອງຜູ້ທີ່ດ້ອຍໂອກາດ ຫລື

ຜ້ອ ູ ອ ່ ນແອ, ພວກເຂົາເຈົາ້ ຕຳນິວຈ ິ ານຕໍວ ່ າ່ ເປັນຂໍບ ້ ກ ົ ຜ່ ອ ງ ວ່ າ ຄ ວ ນ ກ ຳ ນົ ດ ໃ ຫ້ ມີ ຄ ວ າ ມ ຍຸ ຕິ ທ ຳ ໃ ນ

ແຕ່ ລ ະລະດັ ບ , ໃນການຕັ ດ ສິ ນ ບັ ນ ຫາຕ້ ອ ງຈຳ

ເປັ ນ ກຳນົ ດ ຄວາມສະເຫມີ ພ າບ. ເພື່ ອ ໃຫ້ ໄ ດ້ ຮັ ບ

ກ າ ນ ສ ະ ຫ ນັ ບ ສ ະ ຫ ນູ ນ ເ ພື່ ອ ກ າ ນ ພັ ດ ທ ະ ນ າ , ການພົ ວ ພັ ນ ຂອງສິ ດ ທິ ມ ະນຸ ດ ໃນລະບົ ບ ກົ ດ ປະ

ເພນີ ຕ າມຫລັ ກ ທິ ດ ສະດີ ແ ລ້ ວ ແມ່ ນ ຖື ເ ປັ ນ ບັ ນ ຫາ

ທີ່ ສ ຳຄັ ນ ພິ ເ ສດ ໃນການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ຕົ ວ ຈິ ງ , ຄວາມບໍ່ ພ ຽງພໍ ໃ ນຄວາມພະຍາຍາມລົ ງ ທຶ ນ ເພື່ ອ

ພັ ດ ທະນາລະບົ ບ ປ້ ອ ງກັ ນ ແລະກົ ນ ໄກທີ່ ມີ ຜົ ນ ບັງຄັບໃຊ້ທດ ີ່ ີ ແລະ ກົນໄກເພືອ ່ ສາມາດຕິດຕາມ ແລະ ປົກປ້ອງສິດພ້ືນຖານຂອງລະບົບກົດປະເພນີ.

3.2 ຈຸດປະສົງ

3.1 ການສ້າງຕັ້ງ

ຈຸ ດ ປະສົ ງ ຂອງໂຄງການກົ ດ ປະເພນີ ແ ມ່ ນ ເພື່ ອ ສະ

ໃນຫຼາຍປີຜ່ານໄປ. ສ ປ ປ ລາວ ໄດ້ຮັບຮູ້ ແລະ ຍອມຮັບຄວາມສຳຄັນຂອງການຂໍ້ຜູກພັນ ທາງດ້ານ

ລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ແລະ ການສຶ ກ ສາກ່ ຽ ວກັ ບ ການຫັ ນ ເຂົ້ າ ເປັ ນ ອັ ນ ໜຶ່ ງ ອັ ນ ດຽວກັ ນ ກັ ບ ລະບົ ບ ຂອງລັ ດ ເພື່ ອ ພັ ດ ທະນາລະບົ ບ ການປົ ກ ຄອງທີ ດີ

ນັ້ນແມ່ນເປັນສິ່ງທີຕ້ອງໄດ້ເອົາໃຈໃສ່ ຍ້ອນວ່າລະ ບົບກົດປະເພນີຍັງເປັນກຸນແຈກົນໄກການປະຕິບັດ

ທາງດ້ານຍຸຕິທຳຂອງພົນລະເມືອງ,ການພັດທະນາ ຍຸ ດ ທະສາດທີ ດີ ແມ່ ນ ມີ ຄ ວາມຮຽກຕ້ ອ ງການ​ເ ຖິ ງ

ສ້າງຄວາມກົມກຽວກັນ ລະຫວ່າງລະບົບກົດປະເພ ນີ ແລະ ກົດໝາຍຂອງລັດ ເຂົາ້ ເປັນອັນໜຶງ່ ອັນດຽວກັນ.

ແຕ່ ແ ນວໃດກໍ ຕ າມ,ຄວາມສຳຄັ ນ ຂອງການເຂົ້ າ ໄປຄົ້ ນຄ້ ວາ ແລະ ສັ ງລວມຂໍ້ ມູນທາງດ້ານນີ້ແມ່ນ ເຫັ ນ ວ່ າ ລັ ດ ຖະບານຍັ ງ ຂາດຄວາມຮັ ບ ຮູ້ ສ ະເພາະ ໃນດ້ານນີ້.

ໜັບສະໜູນການວາງຍຸດທະສາດຕໍກ ່ ດ ົ ປະເພນີ ແລະ ຊີ້ ນຳການວາງນະໂຍບາຍເພື່ອດັດປັບກົດປະເພນີ

ໃຫ້ເຂົາ້ ກັບກົດໝາຍຂອງລັດ. ເປົາ້ ໝາຍຂອງສຸດທ້າຍ ແມ່ນການຫັນກົດປະເພນີເຂົາ້ ກັບກົນໄກທາງດ້ານຍຸຕິ ທຳຂອງລັດ. ເພືອ ່ ບັນລຸເປົາ້ ໝາຍດັງ່ ກ່າວນີຕ ້ ອ້ງໃຫ້ມີ

ຄວາມເຂົາ້ ໃຈດີກຽ່ ວກັບວິທກ ີ ານເຊືອ ່ ມຕໍເ່ ຂົາ້ ຫາກັນ, ເພື່ອເພີ້ມທະວີຂະບວນການເຂົ້າເຖິງຄວາມຍຸຕິທຳ,

ອຳນາດທາງດ້ານກົດໝາຍ, ການສຶກສາ ແລະ ໂຄ ສະນາເຜີຍແຜ່ກດ ົ ໝາຍລົງບ້ານທີຢເູ່ ຂດຫ່າງ​​ໄກສອກ

ຫຼີກທົ່ວໄປ ແລະ ໂດຍສະເພາະແມ່ນຜູ້ດອ້ຍໂອກາດ ແລະ ປະຊາຊົນຜູ້ທຸກຍາກ. ລັດຈຶ່ງຈະສາມາດຈັດຕັ້ງ

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

3. ໂຄງການກົດປະເພນີ

A

ປະຕິ ບັ ດ ສົ ນ ທີ ສັ ນ ຍາສາກົ ນ ວ່ າ ດວ້ ຍ ສິ ດ ທິ ມ ະນຸ ດ ແລະ ບັນດາສົນທິສັນຍາທີ ສ ປ ປ ລາວ ໄດ້ເຂົ້າເປັນ ພາຄີໂດຍສະເພາະແມ່ນສົນທິສນ ັ ຍາສາກົນວ່າດ້ວຍ

ການຕ້ານທຸກການຈຳແນກຕໍ່ແມ່ຍິງ. ໂດຍສະເພາະ ຄວາມສະເໝີພາບທາງດ້ານບົດບາດຍິງ-ຊາຍ.

ການສ່ອງແສງຄືແນວນີ້, ແຜນແມ່ບົດກ່ຽວກັບການ ພັດທະນາລັດແຫ່ງກົດໝາຍ, ໄດ້ຂື້ນເປັນຄັ້ງທຳອິດ

ໃນປີ 2006 ແລະ ໄດ້ ຮັ ບ ຮອງເອົ າ ຢ່ າ ງເປັ ນ ທາງ ການຈາກລັ ດ ຖະບານໃນປີ 2009, ໄດ້ ຮ ຽກຮ້ ອ ງ

ໃຫ້ ມີ ກ ານຄົ້ ນ ຄ້ ວ າສຳຫຼ ວ ດກົ ກ ເຄົ້ າ ຂອງກົ ດ ປະ ເພນີ ,

ເອກະສານທີ ເ ປັ ນ ກົ ດ ລະບຽບຊຶ່ ງ ນຳໃຊ້

ໂດຍຊຸ ມ ຊົ ນ ກຸ່ ມ ໜ້ ອ ຍ.

ໂຄງການສະໜັ ບ ສະ

ໜູ ນ ການຈັ ດ ຕັ້ ງ ປະຕິ ບັ ດ ແຜນແມ່ ບົ ດ ຂອງການ

ສ້ າ ງລັ ດ ແຫ່ ງ ກົ ດ ໝາຍ. ຄັ້ ງ ທຳອິ ດ ຂອງກະຊວງ

ຍຸ ຕິ ທ ຳ ແລະອົ ງ ການສະຫະປະຊາຊາດ ເພື່ ອ

ການພັດທະນາໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 2008, ໃນນີ້ລວມ ທັງໂຄງການກົດປະເພນີ ແລະ ເຊື່ອມຕໍ່ກັບການຄົ້ນ ຄ້ ວ າການເຂົ້ າ ເຖິ ງ ຄວາມຍຸ ຕິ ທ ຳທີ ສ ະໜັ ບ ສະໜູ ນ

ໂດຍ ອົງການສະຫະປະຊາຊາດ ທີໄດ້ຈັດຕັ້ງປະຕິ

ບັ ດ ໂດຍສະພາທະນາຍຄວາມທີ ໄ ດ້ ຄົ້ ນ ຄ້ ວ າເຖິ ງ ຄວາມຮັບຮູ້ ທາງດ້ານຍຸຕິທຳຂອງກຸ່ມຄົນທຸກຍາກ, ດອ້ຍໂອກາດ ແລະ ຜູ້ບໍ່ມີໂອກາດໃນສັງຄົມ.

3.3 ການສຳຫຼວດ ເປົ້ າ ໝາຍຂອງໂຄງການກົ ດ ປະເພນີ ແ ມ່ ນ ເພື່ ອ ລົ ງ ສຳຫຼ ວ ດເກັ ບ ກຳກົ ດ ປະເພນີ ຫຼື ປະເພນີ ປ ະ

ຕິ ບັ ດ ດັ້ ງ ເດີ ມ ຂອງຊົ ນ ເຜົ່ າ . ການສັ ງ ລວມຂໍ້ ມູ ນ ນີ້

ແມ່ນເປັນຂໍ້ມູນພື້ນຖານໃຫ້ແກ່ການວາງນະໂຍບາຍ

ຂອງລັ ດ ຕໍ່ໍ ກັ ບ ການປະຕິ ບັ ດ ກົ ດ ປະເພນີ ແລະ ການຫັ ນ ລະບົ ບ ກົ ດ ປະເພນີ ແລະລະບົ ບ ຍຸ ຕິ ທ ຳ

ທີ ເ ປັ ນ ທາງການຂອງລັ ດ ເຂົ້ າ ຫາກັ ນ ໄດ້ ຫຼື ສາ ມາດປະສົ ມ ປະສານງານກັ ນ ໄດ້ ​ ແລະ ເພື່ ອ ໃຫ້ ມີ

ການນັ ບ ຖື ວັ ດ ທະນະທຳ, ຮີ ດ ຄອງປະເພນີ ຂ ອງ

ເຜົ່າຕ່າງໆ ແລະ ການເຊື່ອມຕໍ່ເຂົ້າກັບລະບົບການ ຄຸ້ມຄອງລັດແຫ່ງກົດໝາຍ.

ບົ ນ ພື້ ນ ຖານການຄົ້ ນ ຄ້ ວ າ ແລະປຶ ກ ສາຫາລື ກັ ບ ສະຖາບັ ນ ຄົ້ ນ ຄ້ ວ າກົ ດ ໝາຍ ແລະຮ່ ວ ມມື ກັ ບ ຕ່ າ ງ ປະເທດຂອງກະຊວງຍຸ ຕິ ທ ຳທີ ຕົ ກ ລົ ງ ເຫັ ນ ດີ ໃ ຫ້ ມີ

ການຮ່ວມມືກັນສຳຫຼວດ ແລະ ເກັບກຳສະເພາະຕື່ມ 6 ບັນຫາຫຼັກຄື:

11 ໂຄງການກົດປະເພນີ

​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

A

ຂອບເຂດການສຳຫຼວດ Area of Investigation

ຂົງເຂດທີສຶກສາ Issues covered

1

ໂຄງສ້າທາງດ້ານວັດທະນະທຳ ແລະ ຄວາມຮັບ ຮູ້ກ່ຽວກັບສິດທິແບບພື້ນເມືຶອງ

ການເຊື່ອຖືທາງດ້ານສາສະໜາ ແລະ ພິທີກຳປະຕິບັດ; ຄວາມຮັບຮູ້ກ່ຽວກັບສິດທິແບບພື້ນເມືອງ; ໂຄງຮ່າງການ ນຳພາ ແລະ ການຕັດສິນບັນຫາ

2

ຄວາມຮັບຮູ້ ແລະ ຂອບເຂດຂອງກົດປະເພນີ

ຄວາມຮັບຮູ້ພື້ນຖານ ແລະນິຍາມ; ສິດ ແລະ ພັນທະໃນຄອບຄົວ; ການແຕ່ງດອງ; ການສືບທອດມູນມໍຣະດົກ; ສິດ ແລະ ພັນທະທາງສັງຄົມ; ທີດິນ ແລະການນຳໃຊ້ຊັບພະຍາກອນທຳມະຊາດ; ສັນຍາ; ຂໍ້ຂັດແຍ່ງ ແລະ ຂະບວນການແກ້ໄຂຂໍ້ຂັດແຍ້ງ.

3

ຂັ້ນຕອນການດຳເນີນກົດປະເພນີ

ຫຼັກການພື້ນຖານ; ການເຂົ້າຂ້າງອອກຂາ ແລະ ຄວາມບໍ່ໂປ່ງໃສ; ການຮ້ອງຟ້ອງ; ການເຂົ້າຮ່ວມປະຊຸມ ແ ​ ລະ ຕົວແທນ; ເນື້ອໃນຂອງການຕັດສິນບັນຫາ; ການລົງໂທດ ແລະ ການວາງໂທດ; ການລະ​ເມີດສັນຍາ.

4

ປະເດັນເນື້ອໃນຂອງກົດປະເພນີ

ບົດບາດຂອງເດັກ; ການແຕ່ງດອງ; ການຮ່ວມເພດສຳພັນ; ການສືບທອດມູນມໍຣະດົກ; ການເປັນຂອງ ແລະ ການນຳໃຊ້ທີດິນ; ການກະທຳຜິດຕໍ່ບຸກຄົນ; ການກະທຳຜິດຕໍ່ຊັບສິນ ແລະ ຊື່ສຽງ; ສິດ ແລະ ພັນທະໃນຄອບຄົວ; ການພົວພັນກັນທາງດ້ານສິດ ແລະ ພັນທະທາງສັງຄົມ; ສັນຍາ.

5

ການຮ່ວມເຂົ້າກັນລະຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ ກົດໝາຍຂອງລັດ

ການພົວພັນລະຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ ກົດໝາຍຂອງລັດ; ການພົວພັນລະຫວ່າງກົດປະເພນີ ແລະ ໜ່ວຍໄກ່ ເກ່ຍຂັ້ນບ້ານ; ປະເພດຄະດີທີກົດປະເພນີບ່ໍສາມາດແກ້ໄຂໄດ້.

6

ການປ່ຽນແປງຂອງກົດປະເພນີ

ການປ່ຽນແປງຂອງກົດປະເພນີ; ຜົນສະທ້ອນຂອງການປ່ຽນແປງກົດປະເພນີ; ພາລະບົດບາດ ແລະ ສິ່ງທ້າທາຍໃໝ່ຂອງກົດປະເພນີ; ສາເຫດທີພາໃຫ້ກົດປະເພນີມີການປ່ຽນແປງໄປແຕ່ລະວັນ; ຜົນກະທົບຂອງການວາງນະໂຍບາຍຂອງລັດຕໍ່ກົດປະເພນີ; ຜົນກະທົບທາງດ້ານຕະຫຼາດຕໍ່ກົດປະເພນີ.

ໂຄງການກົດປະເພນີ

12

ການສຳຫຼ ວ ດໄດ້ ສ ຳເລັ ດ ໃນປີ 2009 (ເບິ່ ງ ເອກະ

ສານຊ້ອນທ້າຍທາງດ້ານວິທີວິທະຍາການໃນການ

ຄວາມຕ້ ອ ງການໃນການຄົ້ ນ ຄ້ ວ າຂອງໂຄງການ

ກົ ດ ປະເພນີ ແ ມ່ ນ ເພື່ ອ ສ້ າ ງລະບົ ບ ຖານຂໍ້ ມູ ນ ກົ ດ

ການສະເໜີ ບົ ດ ລາຍງານແມ່ ນ ມີ ພື້ ນ ຖານມາຈາກ

ປະເພນີ ຫຼືປະເພນີປະຕິບັດໄວ້ເປັນບ່ອນອີງໃຫ້ແກ່

ສາອັງກິດ, ທີໃຊ້ເວລາການຄົນ ້ ຄ້ວາພຽງແຕ່ 2 ອາທິດ

ເຮັ ດ ວຽກກ່ ຽ ວພັ ນ ກັ ບ ຊົ ນ ເຜົ່ າ ໄດ້ ສຶ ກ ສາຄົ້ ນ ຄ້ ວ າ

ໂດຍສະເພາະ ແລະ ສັງລວມບົດທີຄົ້ນຄ້ວາໂດຍເຈົ້າ

ກຳລັ ງ ສ້ າ ງແວບໄຊ໌ ເພື່ ອ ຈະໄດ້ ປ ອ້ ນ ຂໍ້ ມູ ນ ເຫຼົ່ າ ນີ້

ການກຳນົດ ບົດຄົນ ້ ຄ້ວາທີເປັນຫຼກ ັ , ທີໄດ້ແປເປັນພາ

ບັນດານັກຄົ້ນຄ້ວາທາງດ້ານກົດໝາຍ, ແລະ ຜູ້ທີ

ຂອງການກຳນົດຜູ້ຊ່ຽວຊານ 5 ຊົນເຜົ່າລົງສຳຫຼວດ

ພ້ອມກັນນີ້, ຖານຂໍ້ມູນຂື້ນກັບກະຊວງຍຸຕິທຳ ແລະ

ກົກເຈົ້າເຫຼົ່າທີໄດ້ປະກອບສ່ວນໃນການສຳຫຼວດຈຳ

ລົງໃສ່.

ນວນຫຼາຍກວ່າ 20 ຊົນເຜົ່າເອົາເຂົ້າກັນ.

A ​ຂອບ​ເຂດ​ເນື້ອໃ ​ ນ ແລະ ປະຫັວດຄວາມເປັນມາການສຳຫຼວດ

ສຳຫຼວດ)

3.4 ຖານຂໍ້ມູນ

A

13 ໂຄງການກົດປະເພນີ