Piraeus Tower / Ο Πύργος του Πειραιά [EL] by Lazarina Giannakopoulou

ΡΛΝΑΚΑΣ ΡΕ΢ΛΕΧΟΜΕΝΩΝ

1.ΕΛΣΑΓΩΓΘ ……………………………………………………………….ςελίδα 2. 2.Ο Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΑΣ …………………………………………………..ςελίδα 3. 3.Θ ΕΡΟΧΘ ΚΑΤΑΣΚΕΥΘΣ ΤΟΥ …………………………………...ςελίδα 4.  

 

ΛΣΤΟ΢ΛΚΟ ΡΛΑΛΣΛΟ ΟΛΚΟΝΟΜΛΚΟ ΥΡΟΒΑΚ΢Ο ΝΟΜΟΚΕΤΛΚΟ ΡΛΑΛΣΛΟ ΚΑΛ ΢ΥΚΜΛΣΤΛΚΑ ΣΧΕΔΛΑ ΧΑ΢ΑΚΤΘ΢ΛΣΤΛΚΑ ΤΘΣ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘΣ

4.ΤΟ Ε΢ΓΟ …..………………………………………………………………ςελιδα 13.     

Ο ΚΟΛΜΩΜΕΝΟΣ ΓΛΓΑΝΤΑΣ Χ΢ΟΝΛΚΟ ΔΛΑΓ΢ΑΜΜΑ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΟ ΛΕΞΛΛΟΓΛΟ ΟΛΚΟΔΟΜΛΚΑ ΣΤΟΛΧΕΛΑ Θ ΣΘΜΕ΢ΛΝΘ ΚΑΤΑΣΤΑΣΘ

5.ΣΧΕΔΛΑ ΣΚΛΤΣΑ ΚΑΛ ΦΩΤΟΓ΢ΑΦΛΕΣ …………………………ςελίδα 24.

6.Θ ΣΥΓΚ΢ΛΣΘ …………………………………………………………….ςελίδα 33.    

Ο Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΑΣ. ΕΡΟΧΘ ΚΑΤΑΣΚΕΥΘΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΘ. Κ΢ΛΤΛΚΟΣ ΣΧΟΛΛΑΣΜΟΣ

7.ΕΡΛΛΟΓΟΣ ……………………………………………………….…….ςελίδα 41.

8. ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ ………………………………………………………ςελίδα 42.

1.ΕΛΣΑΓΩΓΘ

Το κζμα αυτισ τθσ εργαςίασ είναι θ ανάλυςθ ενόσ ζργου αρχιτεκτονικισ ςτθν Ελλάδα. Θ μελζτθ του ζργου περιλαμβάνει τθν λεπτομερι διερεφνθςθ πζντε ςτοιχείων: Ροιόσ είναι ο δθμιουργόσ του ζργου, Ρότε ςχεδιάηει/καταςκευάηει το ζργο, Ροιο είναι το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα ςτο οποίο ανταποκρίνεται και πωσ αναπτφςςει ο αρχιτζκτονασ το αρχιτεκτονικό του λεξιλόγιο. Ακόμα περιλαμβάνετε ζνα άλμπουμ με φωτογραφίεσ και ςκίτςα, από τ επιτόπια ζρευνα, όπου απεικονίηονται βαςικά ςθμεία τθσ αρχιτεκτονικισ Τζλοσ, γίνετε μια ςυνοπτικι ανάλυςθ ενόσ ζργου διεκνοφσ αρχιτεκτονικισ, ςφγκριςθ και αναηιτθςθ των ομοιοτιτων και των διαφορϊν. Το ζργο τθσ εργαςίασ αυτισ είναι ο Ρφργοσ του Ρειραιά, γιατί είναι ζνα από τα πολυςυηθτθμζνα κτίρια των Ακθνϊν, με πλοφςια καταςκευαςτικι και μεταγενζςτερθ ιςτορία και ο ςχεδιαςμόσ του είναι φορτιςμζνοσ με ζντονθ ςθμαςιολογία και νοιματα.Με αυτιν τθν επιλογι αναλφετε ο ρόλοσ των υψθλϊν κτιρίων ςτθν πόλθ και θ ςθμαςία των «κτιρίων - φάνταςμα» για τθν περιοχι. Ο ςκοπόσ τθσ εργαςίασ είναι θ απάντθςθ των ερωτθμάτων : “Ρρζπει να υπάρχουν ψθλά κτίρια ςτθν Ελλάδα.”, “Ροια είναι θ ςχζςθ τθσ αρχιτεκτονικισ με τα ατελείωτα κτίρια.” και “Ροιο κα ζπρεπε να είναι το μζλλον του πφργου του Ρειραιά.”

2.Ο Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΑΣ Θ ομάδα μελζτθσ που αςχολικθκε με τον ςχεδιαςμό του Ρφργου αποτελφταν από τουσ : Λ. Βικζλα , Α. Λοϊηο και Γ. Μολφζςθ. Ο Λ. Βικζλασ γεννικθκε το 1931 ςτο Ραρίςι. Σποφδαςε Αρχιτεκτονικι ςτο Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο και μετείχε ενεργά ςε αρχιτεκτονικά ςυνζδρια ςτο εξωτερικό.1 Για τα ζργα του ζχουν γραφτεί άρκρα και τόςο ςτον ξζνο Τφπο όςο και ςε ζγκυρα αρχιτεκτονικά περιοδικά τθσ Ευρϊπθσ. Ο Λ. Βικζλασ ζχει ςχεδιάςει μερικά από τα πλζον εμβλθματικά κτίρια τθσ Ακινασ και ζχει μελετιςει και επιβλζψει περιςςότερα από 800 ζργα (από υπουργεία, νοςοκομεία, μουςεία, δθμαρχεία και βιβλιοκικεσ ωσ εμπορικά κζντρα, γραφεία, κινθματογραφικζσ αίκουςεσ, πολυκατοικίεσ και επαφλεισ). Αλλά εκείνα τα οποία ξεχωρίηουν είναι οι ψθλζσ γυάλινεσ καταςκευζσ του, ιδίωσ αυτζσ που παρατάςςονται ςτθ λεωφόρο Κθφιςιάσ, για τισ οποίεσ μάλιςτα δεν κρφβει τθν προτίμθςι του. Χαρακτθριςτικά ςτοιχεία τθσ δουλειάσ του είναι θ μελζτθ των ψθλϊν κτιρίων- πφργων-που προςελκφουν το οπτικό ενδιαφζρον των διερχόμενων αλλά ταυτόχρονα να διατθροφν μια οριακι ςχζςθ ιςορροπίασ με το αςτικό περιβάλλον , και ο ςχεδιαςμόσ των ανοικτϊν χϊρων των κτθριακϊν ςυγκροτθμάτων και τθ ςφνδεςθ τουσ με το πλζγμα των δθμόςιων χϊρων τθσ περιβάλλουςασ πόλθσ. Αντιμετωπίηει τον υπαίκριο χϊρο άλλοτε ωσ ζνα "πράςινο χαλί" φυςικϊν διαμορφϊςεων και άλλοτε ωσ μια "ςκλθρι επιφάνεια" ςυγκζντρωςθσ και αναψυχισ.2 Το 2010 παρουςίαςε μια ζκκεςθ με τα ζργα του ςτο Μουςείο Μπενάκθ με τίτλο «Λωάννθσ Βικζλασ, Αρχιτεκτονικζσ Αναηθτιςεισ 1958-2010» Ο Α.Λοϊηοσ ζχει ςπουδάςει πολιτικόσ μθχανικόσ και διδάςκει ςτο Ε.Μ.Ρ το μάκθμα «Τομζασ Μεταφορϊν και Συγκοινωνιακισ Υποδομισ».3 Ο αρχιτζκτονασ Γεράςιμοσ Δ. Μολφζςθσ είναι υιόσ του αρχιτζκτονα Δθμοςκζνθ Γ. Μολφζςθ (1929-1998) και εγγονόσ του επίςθσ αρχιτζκτονα και καταςκευαςτι Γεράςιμου Δ. Μολφζςθ (1904-1981). Σποφδαςε αρχιτεκτονικι ςτθ Γαλλία (1982-1989) , ςτθν «ECOLE D’ ARCHITECTURE PARIS TOLBIAC-UP7». Κατά τθν διάρκεια των ςπουδϊν του εργάςτθκε ωσ φοιτθτισ ςε αρχιτεκτονικά γραφεία ςτο Ραρίςι. Μετά το πζραν των ςπουδϊν του εργάςτθκε ςτθν Κινθματογραφικι Γαλλικι Βιομθχανία όπου και απζκτθςε πρακτικι εμπειρία ςε ςυνκικεσ ςφγχρονθσ μεκοδολογίασ διοίκθςθσ επιχειριςεων, οργάνωςθσ, διαπραγμάτευςθσ και λιψθσ αποφάςεων. Είναι ιδρυτισ Ρρόεδροσ και Διευκφνων Σφμβουλοσ τθσ Εταιρείασ «ΜΟΛΦΕΣΘΣ Γ. ΚΑΛ ΣΥΝΕ΢ΓΑΤΕΣ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΕΣ ΕΕ» θ οποία υπιρξε θ ςυνζχεια πολλϊν διαδοχικϊν εταιρειϊν των αρχιτεκτόνων μελϊν τθσ οικογζνειασ ςτθ μακρόχρονθ ιςτορία του Μελετθτικοφ Γραφείου Αρχιτεκτονικϊν Μελετϊν Μολφζςθ. Ζχει εκπονιςει πολλαπλζσ ςφνκετεσ μελζτεσ Δθμόςιων και Λδιωτικϊν Ζργων και ζχει διατελζςει Γενικόσ Συντονιςτισ Ζργου, μεταξφ τω οποίων και ζργα για τουσ Ολυμπιακοφσ αγϊνεσ τθσ Ακινασ το 2004.4

Στο Μεξικό, Ραρίςι, Βελιγράδι, Άμςτερνταμ, Σικάγο και Βερολίνο. Ρ. Δραγϊνασ, «Κατακόρυφθ Ακινα, φανταςιακι Αττικι», (Στθν ιςτοςελίδα: http://www.greekarchitects.gr), 2010 3 http://www.civil.ntua.gr 4 http://www.molfesis.com 2

3.Θ ΕΡΟΧΘ ΤΘΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΘΣ ΤΟΥ 3.1.Λςτορικό πλαίςιο. Οι ανοικοδόμθςθ του Ρφργου του Ρειραιά ξεκίνθςε το 1972, τθν περίοδο τθσ δικτατορίασ. Οι δραςτικζσ κοινωνικζσ και πολιτικζσ αλλαγζσ τισ περιόδου 1970 εωσ 1980 είναι εμφανισ ςτθν αρχιτεκτονικι τθσ εποχισ. Οι βαςικζσ επιρροζσ επερχόντουςαν από τισ μοντερνιςτικζσ κεωρίεσ που αναπτφςςονταν ςτθν Ευρϊπθ και τθν Αμερικι. Τθν δεκαετία του ’60 και κατά τθν μεταπολεμικι εποχθ εμφανίηονται τα πρϊτα ίχνθ του ιδεολογικοφ ριγματοσ που κα εντακεί τθσ επόμενεσ δεκαετίεσ. Κάποιοι αρχιτζκτονεσ επθρεάςτθκαν από τισ μεγάλεσ φυςιογνωμίεσ τθσ διεκνοφσ αρχιτεκτονικισ (Le Corbusier / mies van de rohe κ.α.) και μιμικθκαν τθσ μορφζσ και τθν λογικι τουσ ςτα εργα τουσ ,άλλοι αγκάλιαςαν τθν ελλθνικι παράδοςθ και μιμικθκαν τθσ μορφζσ του κλαςικιςμοφ .Θ γόνιµθ αυτι περίοδοσ τθσ αρχιτεκτονικισ, αποτζλεςε το µζροσ µίασ ςυνολικότερθσ πολιτιςτικισ ζξαρςθσ. Το δθµοκρατικό ‘διάλειµµα’ τθσ περιόδου 1960-1967, ανανζωςε το κοινωνικοπολιτικό γίγνεςκαι τθσ χϊρασ. Θ θπιότερθ αποδοχι προοδευτικϊν τάςεων, θ χαλάρωςθ τθσ αςτυνόµευςθσ και του ελζγχου, ζδωςε τθν ευκαιρία ςε µία µεγάλθ µερίδα ‘φιµωµζνων’ καλλιτεχνϊν να εκφραςτεί. Ραράλλθλα και οι πολίτεσ άρχιςαν να ευαιςκθτοποιοφνται για τα προβλιματα τθσ εποχισ, και να αςκοφν πιζςεισ για ςωςτότερθ τοποκζτθςθ ςτα κοινωνικά και πολιτικά προβλιματα. Τα πλατιά λαϊκά ςτρϊµατα, άρχιςαν κρατάνε µία πιο κριτικι ςτάςθ ςε ςχζςθ µε το παρελκόν, αμφιςβθτϊντασ τθν εξουςία ςε διάφορα επίπεδα. Για µία ακόµα φορά, το προοδευτικό κλίµα που επικρατεί ανακόπτεται βίαια. Μζςα ςε ζνα κλίµα πολιτικϊν ςυγκροφςεων και αποδιοργάνωςθσ, οι ςυνταγματάρχεσ δράττουν τθν ευκαιρία για ανάλθψθ τθσ εξουςίασ, αιφνιδιάηοντασ τθν άρχουςα τάξθ. Θ περίοδοσ τθσ δικτατορίασ των ςυνταγματαρχϊν χαρακτθρίηεται από τθν υιοκζτθςθ µία ελλθνοχριςτιανικισ ςυνκθματολογίασ, τθν προςπάκεια αποπροςανατολιςμοφ τθσ νεολαίασ από τθν ιδθ ενεργοποιθμζνθ πολιτικοποίθςθ τθσ (µζςα από τθν προβολι του ‘γθπζδου’ ωσ χϊρου ζκφραςθσ κ.α.), και τθν Εικόνα 1 Πολυκατοικία ςτθν οδό Μπενάκθ, Δθµιτρθσ & Σουηάννα Αντωνακάκθ,( Πθγι : αποβολι κάκε διεκνιςτικοφ φαινομζνου. Κακοριςτικό http://www.design-district.gr) ρόλο ςτθν εδραίωςθ τθσ ζπαιξε θ αναπτυξιακι πολιτικι που ακολοφκθςε, µε τθν δθµιουργία δθµόςιων ζργων ςτθν επαρχία, τθν νζα ϊκθςθ που ζδωςε ςτθν ιδθ ανεξζλεγκτθ οικοδομικι δραςτθριότθτα και τθν εκρθκτικι ζξαρςθ τθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ, ςε ςυνδυαςµό µε τθν εντατικοποίθςθ του καπιταλιςµοφ από τθν ειςροι µονοπωλιακϊν κεφαλαίων. Με τον αςτικό ιςτό ςτισ µεγάλεσ πόλεισ ζτοιµο να εκραγεί από το νζο αυτό κφµα ανοικοδόµθςθσ, θ ιδθ αποκτθµζνθ (από το 1960) ευαιςκθςία των αρχιτεκτόνων, προςπάκθςε –όςο είναι δυνατόνα εκφράςει τισ αντικζςεισ τθσ ςε αυτι τθν ‘εκτόσ ελζγχου’ κατάςταςθ.5 Ζνα ζξοχο παράδειγµα, επαναςφνδεςθσ των αξιϊν κατοίκθςθσ µε το δοµθµζνο περιβάλλον αποτζλεςε θ πολυκατοικία ςτθν οδό Μπενάκθ από τον Δθµιτρθ και τθ Σουηάννα Αντωνακάκθ.6 Οι αρχιτζκτονεσ απορρίπτουν τον κατεςτθµζνο

Ερευνιτικι εργαςία, Ραπαδάκθ Αλεξάνδρα & Τςαπάκθ Ζλενα «Νεοελλθνικι αρχιτεκτονικι και ταυτότθτα, το ηιτθµα τθσ ελλθνικότθτασ», Δθµοκρίτειο Ρανεπιςτιµιο ΚράκθσΡολυτεχνικι Σχολι Τµιµα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν 2010, ςελ 43-45 6 Θ πολυκατοικία χτίςτθκε για να ςτεγάςει το ηευγάρι των αρχιτεκτόνων και άλλεσ τρεισ οικογζνειεσ. Κακοριςτικό ρόλο ςτθ ςφνκεςθ, ζπαιξε ο πολλαπλόσ ρόλοσ των τεςςάρων αυτϊν οικογενειϊν:

εµπορευµατοποιθµζνο τφπο κατοικίασ που προςφζρουν οι εργολάβοι, αναηθτϊντασ µία νζα κοινωνικι οργάνωςθ (ι αναβιϊνοντασ µία παλιά), όπου ο χριςτθσ µετζχει ενεργά ςτο αρχιτεκτονικό ζργο, ζνα είδοσ ςυντεχνιακισ εργαςίασ.Σε ζνα διάςτθµα 50 µόλισ χρόνων, θ αςτικι πολυκατοικία ταλαντεφκθκε από το αιςιόδοξο πρότυπο του δυτικοφ εκµοντερνιςµοφ ωσ τθ ςυµβατικι ςυςςϊρευςθ κατοικιϊν ςε ζνα αδιάφορο περιβάλλον.7 Θ νζα αυτι ςχζςθ εργολάβου-κατοικίασ ζχει πολλαπλζσ εκφάνςεισ ςτθ δοµι, τθν οργάνωςθ και τθ µορφολογία του κτιρίου. Ενϊ το κτίριο εντάςςεται πλιρωσ ςτθν κλίµακα και τον ρυκµό του ςυνεχοφσ ςυςτιµατοσ δόµθςθσ, με αντιµετϊπιςθ τθσ όψθσ ωσ ενόσ διαςπαςµζνου κουτιοφ µε ποικιλία όγκων και εςοχϊν. 8 Ραρά τισ αξιόλογεσ αρχιτεκτονικζσ προςπάκειεσ τθσ περιόδου, θ δικτατορία κατάφερε και αποτελείωςε τισ αντοχζσ του ελλθνικοφ τοπίου, αςτικοφ και υπαίκριου. Συγκλονιςτικότερο όµωσ είναι το γεγονόσ, ότι εδραίωςε µία φιλοςοφία εκµετάλλευςθσ κάκε τι εµπορεφςιµου, ςε τζτοιο βακµό ϊςτε να µπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ αςζβεια. Αυτό το κλίµα απλθςτίασ, δεν ςεβάςτθκε οφτε τον άνκρωπο, οφτε το ίδιο το φυςικό περιβάλλον, ςτο οποίο αςζλγθςε ανελζθτα. Αςζλγθςε χωρίσ καν να αναλογιςτεί ότι φκείρει αυτό ακριβϊσ που εµπορεφεται. Μζςα ςε ζνα κλίµα ζντονθσ κοινωνικισ δυςαρζςκειασ από τουσ µθχανιςµοφσ καταςτολισ τθσ δικτατορίασ των ςυνταγµαταρχϊν, αλλά και τθν πετρελαϊκι κρίςθ που ςτζρθςε από το λαό τα οικονοµικά ‘αγακά’ που του προςζφερε το ‘κράτοσ’, το τζλοσ τθσ δικτατορίασ ιταν αναπόφευκτο. Θ επταετία τθσ χοφντασ ςφραγίηεται µε τθν εξζγερςθ του Ρολυτεχνείου και τθν τοφρκικθ ειςβολι ςτθν Κφπρο, το τίµθµα για τθν πλιρθ αποκατάςταςθ των πολιτικϊν ελευκεριϊν. 3.2. Οικονομικό υπόβακρο. Σε μία περίοδο που επικράτθςε πολιτικι και οικονομικι αςτάκεια ςτθ χϊρα, απουςίαςε ζνα ιςχυρό και παρεμβατικό κράτοσ απζναντι ςτθν ιδιωτικι πρωτοβουλία, που ωφελικθκε ανενόχλθτθ από τισ κερδοςκοπικζσ δυνατότθτεσ του τομζα τθσ οικοδομικισ ανάπτυξθσ. Ζτςι θ αξία γθσ ςυναρτικθκε με το εμπόρευμα – κατοικία και ςυνδζκθκε άμεςα με τθ κζςθ του οικοπζδου ςτθν πόλθ. Στισ κεντρικζσ ςυνοικίεσ τθσ Ακινα που ζγιναν ςτόχοσ των γραφείων – επιχειριςεων και απζκτθςαν μυκικζσ τιμζσ, εκτοπίςτθκε αρχικά θ κατοικία και μετά οι μικρζσ εταιρίεσ από τισ μεγάλεσ. Θ εκμετάλλευςθ του χϊρου ςυνδζκθκε με τθν εμπορευματικι αξία. Στισ περιοχζσ μεγάλθσ ηιτθςθσ θ εκμετάλλευςθ ζφταςε ςε υψθλοφσ ςυντελεςτζσ με τισ γνωςτζσ ςυνζπειεσ: πφργοι και ουρανοξφςτεσ, κακϊσ και πολυκατοικίεσ ςε όλο το λεκανοπζδιο. Κα πρζπει ακόμθ να ςθμειωκεί ότι ςτθν Ελλάδα ιδιαίτερα, το γενικό οικονομικό πλαίςιο ευνόθςε και ευνοεί τθν κίνθςθ και τισ επενδφςεισ ςε μθ παραγωγικοφσ τομείσ τθσ οικονομίασ για λόγουσ κακαρά διεκνοφσ ανταγωνιςμοφ, με αποτζλεςμα να ςυγκεντρϊνονται οι επενδφςεισ ςτθ γθ και τθν κατοικία (αφξθςθ αξίασ) που κεωροφνται αςφαλείσ επενδφςεισ ςε περιόδουσ αςτάκειασ και πλθκωριςμοφ.

3.3. Νομοκετικό πλαίςιο και ρυκμιςτικά ςχζδια.

κάτοικοι του κτιρίου, οικοπεδοφχοι και εργολάβοι, ειςάγοντασ µία διαφορετικι αντίλθψθ για τθν πολυκατοικία. 7 Θλίασ Κωνςταντόπουλοσ, Κζµατα Χϊρου + Τεχνϊν, Για τθν αρχιτεκτονικι του Δθµιτρθ και τθσ Σουηάνασ Αντωνακάκθ, 25/1994, ς.24

Μετά τθν ανακίνθςθ του κζματοσ του ςχεδιαςμοφ τθσ Ακινασ, και τθν επιςιμανςθ τθσ ανάγκθσ να κεςπιςτεί πλιρθσ οικοδομικι νομοκεςία, κα κεωροφςε κανείσ φυςικό επακόλουκο τθ δραςτικι κινθτοποίθςθ του κράτουσ ςε αυτι τθν κατεφκυνςθ. Αντίκετα θ χαλαρι αντιμετϊπιςθ του κζματοσ, που οφείλεται ίςωσ ςτισ δυςχερείσ καταςτάςεισ, που περνοφςε θ χϊρα, άφθςε τον τομζα των καταςκευϊν ανεξζλεγκτο ςτα χζρια των ιδιωτϊν. Το κράτοσ δεν ςτάκθκε τισ περιςςότερεσ φορζσ ικανό να αντιδράςει ςτισ κερδοςκοπικζσ πιζςεισ που οδιγθςαν ςε μία οικοδομικι νομοκεςία άλλοτε ελλιπι και άλλοτε λανκαςμζνθ. Θ οικοδομικι νομοκεςία τθσ Ακινασ, δθμοςίευςε το 1919, το πρϊτο διάταγμα για τα φψθ των οικοδομϊν, ενϊ το 1922 με νζο διάταγμα αυξικθκαν ςτθν περιοχι του κζντρου τα φψθ από 22 ςε 26 μζτρα. Το 1923 εμφανίηεται ο νόμοσ για τισ οικοδομικζσ προεξοχζσ (ζρκερ). Αυτζσ ιταν κλειςτζσ προεξοχζσ που μποροφςαν να φτάςουν ςε πλάτοσ 1,40 μζτρα. Θ διάταξθ αυτι προιλκε από ανάλογθ του Βερολίνου χωρίσ φυςικά να ελεγχκεί αν παρόμοιεσ καταςκευζσ ταίριαηαν ςτισ ελλθνικζσ ςυνκικεσ – πλάτοσ και προοπτικι δρόμων, μορφολογία ανάλογθ με το κλίμα. Μόλισ το 1937 ανακεωρικθκε ο κεςμόσ των ζρκερ ςτα 40 εκ. αφοφ θ κατάςταςθ είχε φτάςει ςτο απροχϊρθτο. Ζτςι φτάνουμε ςτο 1930 με ζνα ανεφάρμοςτο ΓΟΚ που ερχόταν αντίκετοσ με τα κερδοςκοπικά ςυμφζροντα των ιδιοκτθτϊν γθσ, ςε μία Ακινα χωρίσ ςχζδιο και οικοδομικι νομοκεςία, ςε μία πόλθ που λειτουργοφςε ανϊμαλα, οι πολυκατοικίεσ ιταν ελεφκερεσ να φυτρϊνουν οπουδιποτε και με οποιονδιποτε τρόπο. Πλα αυτά οδιγθςαν ςτθν αμφιςβιτθςθ τθσ ςκοπιμότθτασ τθσ πολυκατοικίασ τθν εποχι εκείνθ ςτθν Ακινα. Θ πόλθ είχε ανάγκθ από ζνα ςχζδιο εφαρμόςιμο και δεν μπόρεςε να το αποκτιςει. Είχε ανάγκθ από οικοδομικι νομοκεςία, που δεν μπόρεςε να κεςπιςτεί ςωςτά, οφτε να εφαρμοςτεί πλιρωσ. Είχε ανάγκθ από τεχνικά ζργα και υποδομζσ, κατοικία μιασ και θ εςωτερικι μετανάςτευςθ μεγάλωνε. Αν θ πολυκατοικία ιταν προτιμότερθ από οικονομικι, κοινωνικι και πολεοδομικι άποψθ, κα ζπρεπε να πάρει χαρακτιρα οργανωμζνθσ δόμθςθσ με κρατικι πρωτοβουλία. Αντίκετα επικράτθςε θ «άναρχθ» πολυκατοικία επιβάλλοντασ απρογραμμάτιςτθ πφκνωςθ του κζντρου τθσ πόλθσ, με τισ πολφ δυςάρεςτεσ ςυνζπειεσ. Το τελειωτικό χτφπθμα δόκθκε με μία ςειρά νόμων και ςυμπλιρωςθ άλλων, όπου καταςτρατθγικθκαν όποια υπολείμματα ελπίδασ για τθ διαμόρφωςθ ενόσ υγιοφσ αςτικοφ περιβάλλοντοσ. Με το νόμο ΑΝ 395/68 τθσ ελεφκερθσ δόμθςθσ, που προζβλεπε αφξθςθ του ςυντελεςτι δόμθςθσ με ςκοπό: καλφτερο φωτιςμό, θλιαςμό και αεριςμό του κτιρίου ωσ και καλφτερθ αιςκθτικι εμφάνιςι του, αποφαςίςτθκε αφξθςθ 30% για ςυντελεςτι δόμθςθσ 2.00 και 20% για ςυντελεςτι δόμθςθσ 3.00. Με το νόμο αυτό δόκθκαν προςαυξιςεισ ςτο μεγαλφτερο μζροσ τθσ «εντόσ ςχεδίου» Ακινασ και ςε όλεσ τισ επαρχιακζσ πόλεισ. Θ ςθμαντικι αφξθςθ τθσ εκμετάλλευςθσ αποτζλεςε κίνθτρο για μια χωρίσ προθγοφμενο ανοικοδόμθςθ, που τελικά οδθγεί ςτθν ιςοπζδωςθ του χαρακτιρα πόλεων με αξιόλογθ αρχιτεκτονικι κλθρονομιά (Καςτοριά, Ράτρα). Με τον ίδιο νόμο ειςάγεται και θ ελεφκερθ δόμθςθ, που φαίνεται πωσ αποτελοφςε αίτθμα ςυγκεκριμζνων οικονομικϊν φορζων. Ζτςι, αμζςωσ ςτθν Ακινα εμφανίηονται οι «πφργοι». Με το μεγάλο όμωσ ςυντελεςτι εκμετάλλευςθσ που εξακολουκοφν να ζχουν, δεν καταφζρνουν να λφςουν κανζνα από τα προβλιματα για τα οποία εμφανίςτθκαν ωσ πανάκεια. Θ ςυντακτικι ομάδα, ΢φκμιςθ του Χϊρου ςτθν Ελλάδα, Μια ςφντομθ ιςτορικι επιςκόπθςθ. 9 Με το νόμο Ν.Δ. 1003/71 για τθν ενεργό πολεοδομία, κεςπίηονταν ςειρά προςτατευτικϊν μζτρων (φοροαπαλλαγι, δάνεια και απαλλοτριϊςεισ) προσ όφελοσ 9

εταιριϊν που κα αναλάμβαναν ζνα ςτεγαςτικό πρόβλθμα μεγάλθσ κλίμακασ. Τζλοσ με τθν αναμόρφωςθ του ΓΟΚ του ϋ55 με το νζο ΓΟΚ του ϋ73, ακολουκείται το προθγοφμενο πλαίςιο, με οριςμζνα πρόςκετα άρκρα πάνω ςτθν ελεφκερθ δόμθςθ και τθν ελεφκερθ ςφνκεςθ, που αποτελοφν προζκταςθ του νόμου 395/68. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα για τθν ελεφκερθ δόμθςθ μζςα ςε οικιςμοφσ, ζχουν αναιρεκεί οι περιοριςμοί για το ςυντελεςτι εκμετάλλευςθσ και θ απόςταςθ από το όριο του οικοπζδου ανάγεται ςτα 2,50 μζτρα, δθλαδι 25εκ. για κάκε μζτρο φψουσ του κτιρίου. Ζτςι κτίριο 75 μζτρων μποροφςε να απζχει μόλισ 21 μζτρα από τισ γειτονικζσ πολυκατοικίεσ (ςχζςθ 3,5:1) τθ ςτιγμι που ςτο εξωτερικό ίςχυε θ αναλογία 1:1 ι και χαμθλότερθ. Πςο για το ςυντελεςτι δόμθςθσ οριηόταν μικτόσ ςτα 0.70 για τισ νζεσ περιοχζσ. Εάν λθφκεί υπόψθ ότι το 55% περίπου μιασ ζκταςθσ ιταν κοινόχρθςτοι χϊροι και δρόμοι, τότε ο ς.δ. φτάνει το 1.65 για τα κακαρά οικόπεδα. Στισ δε περιοχζσ που ορίςτθκαν προσ ανάπλαςθ με μικτό ς.δ. 1.20, ζφταςαν να κτίηονται τελικά με κακαρό ςυντελεςτι 2.70 περίπου. Τα ρυκμιςτικά ςχζδια αποτζλεςαν μια ιδιότυπθ ζκφραςθ τθσ πολεοδομικισ πολιτικισ ςτθ μεταπολεμικισ Ελλάδασ. Ενϊ εκπονοφνται ςυνεχϊσ, αντικατοπτρίηουν μόνο τισ προκζςεισ τθσ διοίκθςθσ και των πολεοδόμων και δεν επθρεάηουν τθ δομι και τθν ιςτορία των πόλεων. Ο περικωριακόσ χαρακτιρασ των ρυκμιςτικϊν ςχεδίων εκφράηεται ακόμα και ςτισ ρυκμίςεισ που προτείνουν (όχι προγράμματα αςτικισ ανάπτυξθσ παρά χάρτεσ χωροκζτθςθσ μελλοντικϊν χριςεων) ςτισ προδιαγραφζσ των μελετϊν και ςτθ διαδικαςία ζγκριςθσ και αξιοποίθςισ τουσ. Κατά τθ δεκαετία του ϋ70 (οπότε και εκπονικθκαν τα περιςςότερα ςχζδια), θ ίδια θ κριτικι ζγινε ρουτίνα και ζχαςε τθν ανταπόκριςι τθσ με κάποιεσ ζςτω ουτοπικζσ, εναλλακτικζσ ι ελπίδεσ για τθν αναμόρφωςθ των πόλεων. Πλα αυτά τα ςχζδια αντιμετωπίςτθκαν με αδιαφορία, δεν λαμβάνονταν υπόψθ και κατζλθγαν ανεφάρμοςτα. Ραρζμεναν βζβαια ςτο τζλοσ κοινό ςθμείο ςτθ ρθτορικι για «βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ» και «αποκζντρωςθ» που οδθγοφν ςτθν οργάνωςθ τθσ οικιςτικισ ανάπτυξθσ ςε «οργανικζσ» ι «αυτοτελείσ» ενότθτεσ με «δευτερεφοντα κζντρα» ςε ζνα κάναβο από δρόμουσ που ςκοπεφει να αναιρζςει τθ ςθμερινι μονοκεντρικι δομι και ακτινωτι διάταξθ του οδικοφ δικτφου τθσ πόλθσ.

3.4. Χαρακτθριςτικά τθσ αρχιτεκτονικισ 3.4.1 Διεκνείσ επιρροζσ. Εν τω μεταξφ ςτθν Ευρϊπθ τον 20ο αιϊνα οι κλθρονόμοι του Art Nouveau δεν καταφζρνουν να ξεγαντηωκοφν από τισ αρπαγζσ του εκλεκτικιςμοφ. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο εκλεκτικιςμόσ ζχει το ομόλογο του ςτον ιδεολογικό τομζα. Οι κεωρθτικοί τθσ Β’ Διεκνοφσ, ςτθν προςπάκεια τουσ να ςυνενϊςουν τον μαρξιςμό και τον ιδεαλιςμό, οδιγθςαν ςτθ ςοςιαλδθμοκρατία. Τα μανιφζςτα για τθν τζχνθ και τθν αρχιτεκτονικι καταντάνε να είναι περιςςότερα από τα ποιιματα, τουσ ηωγραφικοφσ πίνακεσ και τα ςπίτια. Ζνα από τα πιο γνωςτά κείμενα αυτοφ του είδουσ, που επθρζαςε μάλιςτα αποφαςιςτικά τθ ςφγχρονθ αρχιτεκτονικι και ςτθν Ελλάδα, θ «Χάρτα των Ακθνϊν» ςτθν παράγραφο τθσ αρ. 77 αναφζρει: «Τα κλειδιά τθσ πολεοδομίασ βρίςκονται ςτισ παρακάτω 4 λειτουργίεσ: κατοικία – εργαςία - αναψυχι ςτον ελεφκερο χρόνο-μετακίνθςθ». Κά λεγε κανείσ ότι αναφζρεται ςτθν πόλθ τθσ Ουτοπίασ όπου οι ταξικζσ αντικζςεισ δεν υπάρχουν και ζτςι οι χϊροι τθσ ςυλλογικισ δράςθσ ζχουν μετατραπεί ςε χϊρουσ αναψυχισ και μόνο. Και ο φαφλοσ κφκλοσ ξανακλείνει και οδθγεί άλλθ μια φορά, από άλλο δρόμο μονισ και αντίκετθσ προσ τα βίαια κοινωνικά ρεφματα του καιροφ μασ

κατεφκυνςθσ,ςτο ίδιο αποτζλεςμα: των παρά πζρα και των επομζνων γενεϊν καπιταλιςτικι αλλοτρίωςθ και τον ελιτιςμό.10 3.4.2 Ελιτιςμόσ και παράδοςθ. Θ κλθρονομιά τθσ ακραίασ ελιτίςτικθσ αντίλθψθσ , για τον αρχιτζκτονα ωσ «ευαίςκθτο δζκτθ και εκφραςτι των μθνυμάτων τθσ προαιϊνιασ ελλθνικισ παράδοςθσ» με τθ ςτεγνι επανάλθψθ των μορφϊν για τον «αρχιτεκτονικό μαζςτρο» τθσ «υψθλισ αρχιτεκτονικισ ςφνκεςθσ» καταντάει τελικά να παραμζνει ζνα ςφνολο ουτοπικϊν ιδεϊν που οδθγοφν τθν άρνθςθ τθσ αντιμετϊπιςθσ τθσ πολυςφνκετθσ και αενζε εξελιςςόμενθσ κοινωνικισ δομισ. Θ τάςθ για τθν αποχϊρθςθ από τουσ ςκλθροφσ ταξικοφσ αγϊνεσ, θ βολικι ςχθματοποίθςθ των γεγονότων, θ διαςτροφι τθσ αντικειμενικισ πραγματικότθτασ και τθσ αλικειασ, θ επαίςχυντθ ςτάςθ του απολίτικου, αδιάφορου αγνωςτικιςτι που εφθςυχάηει τθ ςυνείδθςθ του ανακζτοντασ τισ κοινωνικζσ διαδικαςίεσ και τθν πραγματικι πάλθ ςτουσ «πολιτικολογοφντασ» ι ςτον «όχλο» κρατϊντασ για τον εαυτό του το προνόμιο τθσ «υψθλισ διανόθςθσ», τθσ «κακαρισ τζχνθσ», τθσ αρχιτεκτονικισ «των τζλειων ςχθμάτων, των όγκων, των μορφϊν, του χρϊματοσ γίνεται μια ατοπικι αρχιτεκτονικι που δεν αντιπροςωπεφει τθν κοινωνία . Θ ελλθνικι αςτικι τάξθ ποτζ από τθ ςφςταςθ του ελλθνικοφ κράτουσ δεν κατόρκωςε να ολοκλθρϊςει το καπιταλιςτικό ςφςτθμα παραγωγισ. Θ οικονομία του τόπου εξαρτικθκε ευκφσ εξ’ αρχισ από τουσ ξζνουσ και ςυνακόλουκα θ αποδοχι ξενόφερτων αντιλιψεων για τθν τζχνθ επιβλικθκε. Ο ιςτόσ του κοινοφ βαλκανικοφ πολιτιςμοφ καταςτράφθκε. Κατά τθ μορφι ακολοφκθςε το γερμανικό αποςτεωμζνο νεοκλαςικιςμό τθσ ςυμβιβαςμζνθσ με του φεουδάρχεσ αςτικισ γερμανικισ κοινωνίασ. Εδϊ όμωσ ζγινε αποδεκτόσ και εφαρμόςτθκε περιςςότερο ςαν ζκφραςθ εκλεκτικίςτικθ τθσ εξαρτθμζνθσ κοινωνίασ που αγωνίηεται μάταια για τθν αυτόνομθ οικονομικι τθσ άνοδο. Θ καταγωγι, θ εξζλιξθ και ο κοινωνικόσ προςδιοριςμόσ του ςτρϊματοσ των διανοουμζνων ςτθν νεϊτερθ Ελλάδα δεν ζχει ερευνθκεί ςχεδόν κακόλου. Είναι όμωσ βζβαιο ότι οι λίγεσ ντόπιεσ πνευματικζσ δυνάμεισ ι εξαφανίςτθκαν ι ςυμβιβάςτθκαν με τισ νζεσ ςυνκικεσ που δθμιουργικθκαν. Οι ντόπιοι δθμιουργοί, όςον αφορά τθν αρχιτεκτονικι, δεν κατόρκωςαν να ςυνεχίςουν και να προςαρμόςουν τθν γνιςια ελλθνικι αρχιτεκτονικι τθσ πρϊιμθσ αςτικισ τάξθσ , παρά μόνο περιπτωςιακά, μακριά από τα αςτικά κζντρα ι περιφερειακά ς’ αυτά. Και τοφτο το φαινόμενο τθσ διαλεχτικισ ςφνκεςθσ των αντικζςεων τθσ ντόπιασ και τθσ ξενόφερτθσ αντίλθψθσ μασ ζδωςε μερικά από τα καλλίτερα ζργα τθσ νεϊτερθσ αρχιτεκτονικισ μασ. Ο κφκλοσ των διπλωματοφχων αρχιτεκτόνων παράμεινε πολφ μικρόσ, πολφ κλειςτόσ, ιδιαίτερα ελιτίςτικοσ χϊροσ προνομιοφχων. Εντελϊσ αλλοτριωμζνοι και ενταγμζνοι ςτο ςφςτθμα, οι επαγγελματικοί μασ πρόγονοι, τυφλοί ςτα πραγματικά προβλιματα του λαοφ, μοναδικό ενδιαφζρον είχαν τθν παραγωγι και αναπαραγωγι των ίδιων παγιοποιθμζνων μορφϊν. Εκφράηανε ζτςι με τθσ αρχιτεκτονικι τουσ τθν ελπίδα για τθν διαιϊνιςθ αυτισ τθσ υποταγμζνθσ, ξεπουλθμζνθσ ςτα ξζνα ςυμφζροντα αςτικισ τάξθσ. Ζτςι αν ο ελλθνικόσ νεοκλαςςικιςμόσ ςτα πρϊτα του βιματα πικανόν, με τον εκνικό χαρακτιρα που εμπεριζχει, να αντικατόπτριηε και να προωκοφςε ίςωσ ςε κάποιο βακμό τισ ελπίδεσ τθσ ντόπιασ αςτικισ τάξθσ για τθ ςυςςϊρευςθ κεφαλαίου που κα τθν αποδζςμευε από τθν ξζνθ εξάρτθςθ.11 Θ αλλοτρίωςθ λοιπόν και ο ελιτιςμόσ είναι τα κφρια χαρακτθριςτικά που ακολουκοφν τουσ ζλλθνεσ αρχιτζκτονεσ, από τα πρϊτα κιόλασ χρόνια τθσ νεϊτερθσ 10

Μιχάλθσ Δωρισ , Ρροβλιματα τθσ νεϊτερθσ ελλθνικισ αρχιτεκτονικισ αλλοτρίωςθ και ελιτιςμόσ, Άνκρωποσ και χϊροσ, τεφχοσ 7-8 Λανουάριοσ - Απρίλιοσ 1978 , Εκδϊςεισ Καραγκουνθ ,Κεφάλαιο 7.18. 11

Δθμιτρθσ Α. Φατοφροσ, «Μχνοσ χρόνου» , Εκδόςεισ Καςτανιϊτθ, 2008,ςελ. 30.

αρχιτεκτονικισ μασ. Και δεν είναι κακόλου περίεργο ότι οι αντιλιψεισ τθσ νεοκλαςςικισ αρχιτεκτονικισ επιβιϊνουν ςτθν Ελλάδα ωσ τισ μζρεσ μασ. Στα χρόνια τθσ δικτατορίασ κάποια εξωτερικά μορφολογικά χαρακτθριςτικά ενςωματϊκθκαν και ςτοίχειωςαν τισ όψεισ των δθμόςιων κτιρίων.Αυτό είναι ζνα ςυνεχιηόμενο φαινόμενο ςτισ «βίλλεσ» κυρίωσ των «καλϊν περιοχϊν» τθσ Ακινασ, ςαν ζκφραςθ του οικονομικοφ κατεςτθμζνου. Οι αλλαγζσ ςτθν αρχιτεκτονικι ζκφραςθ που ςυνόδευαν τθ μεγάλθ βιομθχανικι ζκρθξθ του τζλουσ του 19ου αιϊνα, ιςχυροποίθςαν αποφαςιςτικά τθ διεκνικι αντίλθψθ τθσ ςφγχρονθσ αρχιτεκτονικισ και αντιςτοιχοφν ςτισ νζεσ μορφζσ ανζλιξθσ του καπιταλιςτικοφ κόςμου. Ο ελλθνικόσ χϊροσ βζβαια βρζκθκε ζξω από τισ διαδικαςίεσ αυτζσ και τα ομόρροπα αρχιτεκτονικά ρεφματα δεν επθρζαςαν τθν ελλθνικι αρχιτεκτονικι.12 Τθν ίδια περίπου εποχι εμφανίηονται και οι πρϊτεσ τάςεισ για τθ ςτροφι προσ τθ λαϊκι μασ τζχνθ. Οι πρωτεργάτεσ και διαςϊςτεσ, ζνκερμοι αγωνιςτζσ κατά τα άλλα, αυτοφ του ρεφματοσ, δεν ςκοπεφουν ςτθ μελζτθ και αντιμετϊπιςθ των προβλθμάτων του ελλθνικοφ λαοφ (όπωσ κάπρεπε να κάνει πρϊτα απ’ όλα, μια πραγματικι ελλθνικι αρχιτεκτονικι) αλλά ςτθν ζρευνα των μορφϊν, τθ μουςειακι διατιρθςθ, τθν εκλεκτικίςτικθ εφαρμογι, ,των εξωτερικϊν γνωριςμάτων τθσ λαϊκισ μασ αρχιτεκτονικισ. Στθν προςπάκεια τουσ αναηιτθςθσ τθσ χαμζνθσ διαλεκτικισ ενότθτασ του δθμιουργοφ και του ςυνόλου, ςτθν άτυπθ και υπολανκάνουςα διαμαρτυρία τουσ για τθν αλλοτρίωςθ που δεν τθν αναγνωρίηουν ςαν αναγκαία ςυνζπεια του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ, νόμιηαν , ότι μποροφν να βρουν τθ λφςθ των προβλθμάτων τουσ ςτθ δθμιουργία του «λαοφ». Ενόσ λαοφ όμωσ, ιδεατοφ τοποκετθμζνου πζρα και ζξω από τισ ταξικζσ ςχζςεισ του και τθ ςφγχρονθ δθμιουργικι δραςτθριότθτα του.

3.4.3

Ο κεςμόσ των διαγωνιςμών.

Θ αναηιτθςθ του ψθλοφ κτιρίου ςτθν Ελλάδα μάλλον διαδραμάτιςε ςυμπτωςιακό φαινόμενο. Στοιχείο όμωσ που αξίηει να παρατεκεί, και φανερϊνει μία προςπάκεια ανίχνευςθσ του ψθλοφ κτιρίου - πωσ αυτό δομείται, χωροκετείται και γενικότερα προςεγγίηεται ςτο ςχεδιαςμό - αποτελεί ζνασ αρικμόσ ςυμμετοχϊν ςε διαγωνιςμοφσ και μερικά ςχεδιαςτικά προγράμματα για δθμόςια κτίρια και ςυγκροτιματα πολλαπλϊν χριςεων. Γνωςτότερα παραδείγματα αποτελοφν οι διαγωνιςμοί για τα κτίρια διοικιςεωσ του Οργανιςμοφ Τθλεπικοινωνιϊν Ελλάδασ (ΟΤΕ) και Δθμόςιασ Επιχείρθςθσ Θλεκτριςμοφ (ΔΕΘ) ςε ανάλογα οικόπεδα, οι ςυμμετοχζσ των οποίων παρατίκενται ςτα Αρχιτεκτονικά Κζματα ϋ72. Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ οι ςυμμετοχζσ και τα βραβεία επιλζγουν τθν κατά φψοσ ανάπτυξθ των χριςεων ςε διάταξθ πολυϊροφου κτιρίου με πρόκεςθ τθν υπερςυγκζντρωςθ, τθν ελαχιςτοποίθςθ των μετακινιςεων και τθν απελευκζρωςθ δθμόςιου ελεφκερου χϊρου περιμετρικά του κτιρίου.

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=216281

Εικόνα 2 Προτάςεισ από το διαγωνιςμό για το κτίριο του ΟΤΕ (πθγι: Αρχιτεκτονικά Θζματα 1972)

Μία άλλθ ανάλογθ περίπτωςθ αποτελεί ο διαγωνιςμόσ για το Εμπορικό Κζντρο του Διμου Ακθναίων που παρατίκεται ςτα Αρχιτεκτονικά Κζματα ϋ70. Οι λφςεισ εδϊ περιλαμβάνουν διαμόρφωςθ χϊρων με ανάμειξθ χριςεων (πολυχϊροσ) όπωσ αγορά, εμπορικά καταςτιματα, ςτακμοφ αυτοκινιτων ςτθν υποδομι, κακϊσ επίςθσ γραφεία και ξενοδοχεία ςτθν ανωδομι, ςε διατάξεισ πφργων. Σθμαντικι είναι θ πρόκεςθ μζςα από τθ μελζτθ και τθ φροντίδα του ςχεδιαςμοφ να μθν ενοχλείται θ μνθμειακι προοπτικι τθσ κζασ τθσ Ακρόπολθσ από τθν οδό Ακθνάσ, εξαιτίασ τθσ ζνταξθσ ψθλϊν διατάξεων. Επίςθσ αξίηει να ςθμειωκεί ο προγραμματιςμόσ και θ πρόβλεψθ υποδομϊν, που κα ιταν αναγκαίεσ από αυτι τθν υπερςυγκζντρωςθ χριςεων (ανεφοδιαςμόσ, προςβάςεισ, ςτάκμευςθ, ενοποίθςθ πεηοδιαδρομϊν). Ζνα άλλο ςθμαντικό ςτοιχείο των διαγωνιςμϊν αυτϊν είναι θ προςπάκεια των αρχιτεκτόνων για τθν ζνταξθ τόςο μορφολογικϊν ςτοιχείων όςο και καταςκευαςτικϊν μεκόδων που διζπουν τθ διεκνι αρχιτεκτονικι ςκθνι τθν εποχι εκείνθ, όπωσ για παράδειγμα θ ςυμμετοχι του γραφείου του Α. Τομπάηθ, με τθν πρόταςθ τουσ εμφανϊσ επθρεαςμζνθ από τισ αρχζσ ςχεδιαςμοφ των μεταβολιςτϊν.

Εικόνα 3. Προτάςεισ από το διαγωνιςμό για το εμπορικό κζντρο του Διμου Ακθναίων (πθγι: Αρχιτεκτονικά Θζματα 1970)

Στο ίδιο τεφχοσ των Αρχιτεκτονικϊν Κεμάτων παρατίκεται μία πρόταςθ για Εμπορικό Κζντρο υψθλισ δόμθςθσ επί τθσ λεωφόρου Κθφιςίασ που αποτζλεςε διπλωματικι εργαςία φοιτθτι και περιλάμβανε μικτζσ χριςεισ ςτθ βάςθ του ςυγκροτιματοσ και ζνταξθ γραφειακϊν χϊρων ςτθν ανωδομι ςε κατακόρυφθ διάταξθ πολυϊροφου κτιρίου. Το ςυγκρότθμα κα καταλάμβανε χαρακτιρα υπερτοπικισ εξυπθρζτθςθσ ςε ζνα κομβικό ςθμείο τθσ πόλθσ και ςτο οποίο παρατίκενται ωσ πλεονεκτιματα θ πρόςβαςθ με τα μζςα μαηικισ μεταφοράσ και θ πρόβλεψθ ςφνδεςθσ με υπόγειο ςιδθρόδρομο «ςφμφωνα με το ςχζδιο Σμικ». Τζλοσ ζνασ ςθμαντικόσ διαγωνιςμόσ τθσ περιόδου αυτισ αφοροφςε ςτθ διαμόρφωςθ του Φαλθρικοφ Δζλτα με τθν ενςωμάτωςθ ξενοδοχειακϊν εγκαταςτάςεων, πολυχϊρων και ενόσ ευρφτερου ςχεδιαςμοφ του τοπίου που ποτζ δεν υλοποιικθκε. Οι ςυμμετοχζσ και εδϊ περιλάμβαναν διατάξεισ ψθλϊν κτιριακϊν όγκων, που άφθναν μεγάλο ελεφκερο χϊρο για τθν ανάπτυξθ πραςίνου. Κφριοσ ςτόχοσ και εδϊ ιταν θ τάςθ ενοποίθςθσ διαδρομϊν πεηϊν, ιδιαίτερα ςτο καλάςςιο μζτωπο με τθ δυνατότθτα ιπιασ πρόςβαςθσ ςτα νζα κτιριακά ςτοιχεία, κακϊσ και θ πρόβλεψθ υποδομϊν για τθν προςζγγιςθ και ςτάκμευςθ των πολυάρικμων οχθμάτων που κα προςζλκυαν οι νζεσ χριςεισ. Από τισ παραπάνω ςυμμετοχζσ ελάχιςτεσ υλοποιικθκαν, ι δεν υλοποιικθκαν οι βραβευκείςεσ ςυμμετοχζσ. Ραρόλα αυτά αποτελοφν ςθμαντικό ςτοιχείο εξζλιξθσ του αρχιτεκτονικοφ διαλόγου ςτθ χϊρα μασ και δεν πρζπει να υποτιμθκοφν. Θ υλοποίθςθ τζτοιων προγραμμάτων εξαρτάται από πολφ περιςςότερουσ παράγοντεσ, πζρα από μια απλι ςυμφωνία τθσ αρχιτεκτονικισ κοινότθτασ ότι μια τζτοια πρόταςθ βελτιϊνει το κτιςμζνο περιβάλλον γφρω μασ. Ρροχποκζτει ζναν επενδυτικό προγραμματιςμό, ϊςτε να αιτιολογιςει τθν καταςκευι και τθν αναγκαιότθτα του, τα απαραίτθτα κεφάλαια, τθν ευρφτερθ αποδοχι των πολιτϊν, δθλαδι να πείςει ο αγωνοκζτθσ ότι ζνα τζτοιο ςυγκρότθμα κα ωφελιςει τθν πόλθ, κα βελτιϊςει τισ ςυνκικεσ αςτικισ ηωισ και δε κα επιβαρφνει εκκετικά τα ιδθ μεγάλα προβλιματα τθσ πόλθσ. Το 1975 (7-9 Οκτωβρίου) ζλαβε χϊρα ςτθν Ακινα το Ελλθνικό Συνζδριο Υψθλϊν κτιρίων που διοργάνωςε το Τεχνικό Επιμελθτιριο Ελλάδοσ. Ιταν το πρϊτο και το μοναδικό, μζχρι ςιμερα, ςυνζδριο ςτθν Ελλάδα που αςχολικθκε με το ηιτθμα των ψθλϊν κτιρίων ςε μια εποχι που θ ςυηιτθςθ διεκνϊσ είχε φουντϊςει, με τθ δθμιουργία των δίδυμων πφργων ςτθ Νζα Υόρκθ, αλλά ςτθν Ελλάδα με τθν δθμιουργία οριςμζνων ψθλϊν κτιρίων υπιρχε ο προβλθματιςμόσ για τθ χρθςιμότθτα τθσ φπαρξθσ ι όχι αυτϊν των κτιρίων. Μζςα από τα πρακτικά αυτοφ του ςυνεδρίου – όςα ιταν διακζςιμα από το αρχείο του Τ.Ε.Ε. – φαίνεται ωσ ζνα βακμό θ προβλθματικι που είχε αναπτυχκεί εκείνθ τθν εποχι ςε ςχζςθ με τα ψθλά κτίρια, τθ χρθςιμότθτα τουσ γενικότερα και πιο ειδικά για τα ελλθνικά δεδομζνα. 3.4.4

Ανταγωνιςμόσ – Καπιταλιςμόσ και θ κζςθ του καλλιτζχνθ.

Θ κζςθ του καλλιτζχνθ ςτον καπιταλιςτικό κόςμο ξεκακάριςε πολφ νωρίσ. Θ μεγάλθ ανάπτυξθ τθσ αςτικισ τζχνθσ τελείωςε πολφ νωρίσ, πριν καν κλείςει το πρϊτο μιςό του 19ου αιϊνα και οι ψευδαιςκιςεισ των καλλιτεχνϊν για ελεφκερθ δθμιουργία ςβιςανε. Θ εμπορευματικι παραγωγι που επζβαλε ς’ όλουσ τουσ τομείσ τον κατακερματιςμό τθσ εργαςίασ και ςυνακόλουκα τθσ ανκρϊπινθσ δθμιουργικότθτασ, υπζταξε τον καλλιτζχνθ και το ζργο του ςτουσ νόμουσ τθσ ελεφκερθσ αγοράσ και τουσ μθχανιςμοφσ τθσ. Τον υποδοφλωςε ςτισ ανκρϊπινεσ αρχζσ του εμπορευματικοφ ανταγωνιςμοφ. Οι ανκρϊπινεσ ςχζςεισ υποχϊρθςαν και θ αλλοτρίωςθ του καλλιτζχνθ από τθν πεηότθτα τθσ αςτικισ κοινωνίασ, αλλά και απο τισ αντιφάςεισ του ίδιου του εαυτοφ του, κορυφϊκθκαν. Κάτω από αυτζσ τισ ςυνκικεσ οι επαναςτάςεισ ςτθν τζχνθ, με πρϊτθ τθν ζξαλλθ και αντιφατικι 11

διαμαρτυρία του ρομαντιςμοφ των εξεγερμζνων μικροαςτικϊν ςυνειδιςεων, διαδζχονται θ μια τθν άλλθ. Οι καλλιτζχνεσ αντιςτζκονται πολφπλευρα, όμωσ ςε όλεσ τισ μορφζσ τζχνθσ δεν υπάρχουν οι ίδιεσ δυνατότθτεσ για δθμιουργία ι διαμαρτυρία αν ο ρομαντιςμόσ όπωσ επιγραμματικά διατυπϊνει ο F. Φίςερ, «…από τουσ λόγουσ του Ηαν – Ηακ ΢ουςϊ ωσ το Κομουνιςτικό Μανιφζςτο των Μάρξ – Ζγκελσ…ιταν θ κυρίαρχθ ςτάςθ τθσ ευρωπαϊκισ τζχνθσ και λογοτεχνίασ…ζναντι ςτον κλαςικιςμό των ευγενϊν, ενάντια ςτουσ κανόνεσ και ςτα πρότυπα, ενάντια ςτισ αριςτοκρατικζσ μορφζσ, ενάντια ς’ ζνα περιεχόμενο απ’ όπου είχαν περιοριςτεί οι κοινζσ εκβάςεισ…», ςτθν αρχιτεκτονικι δεν μπόρεςε να φζρει παρά μόνο αλλαγι ςτθ μορφολογικι ζκφραςθ που οδιγθςε ςτον εκλεκτικιςμό. Ο αρχιτζκτονασ, όντασ απόλυτα εξαρτθμζνοσ για τθν πραγματοποίθςθ του ζργου του από τισ υλικζσ δυνατότθτεσ που του παρζχονται, είχε (και ζχει) ελάχιςτα ι κακόλου περικϊρια να επαναςτατιςει ουςιαςτικά με τθν τζχνθ του. Ι εξυπθρετεί τθν άρχουςα τάξθ ι αποςφρεται από τον κφκλο των εκλεκτϊν τθσ. Δεν πρζπει επίςθσ να ξεχνάμε και ζνα ακόμθ ιδιαίτερο χαρακτθριςτικό τθσ τζχνθσ (και μάλιςτα τθσ αρχιτεκτονικισ) του καπιταλιςτικοφ κόςμου. Τον διεκνικό, ιςοπεδωτικό χαρακτιρα τθσ που μάχεται κανάςιμα τισ τοπικζσ εκνικζσ εκφράςεισ και μορφζσ.13

Εικόνα 4. Το λιμάνι τθν δεκαετία του 70

Άρκρο ,Αλζξιοσ Βανδϊροσ ,«Τα ψθλά κτίρια ςτθν Ελλάδα»,2007,(Λςτοςελίδα: greekarchitect.gr)

4. ΤΟ Ε΢ΓΟ - Ο ΡΥ΢ΓΟΣ ΡΕΛ΢ΑΛΑ. 4.1. Ο Κοιμϊμενοσ Γίγαντασ Το κζμα τισ εργαςίασ είναι ο θμιτελισ Ρφργοσ του Ρειραιά, επίςθσ γνωςτόσ ωσ "Εμποροναυτιλιακό Κζντρο Ρειραιά". Θ τελευταία από αυτζσ τισ ονομαςίεσ αποδόκθκε με μια εκπλθκτικι αναλογία για τον επιδιωκόμενο ρόλο του κτιρίου για το λιμάνι του Ρειραιά, για το οποίο υπιρχε όραμα κατά τθ ςτιγμι τθσ καταςκευισ του να είναι ο ίδιοσ με εκείνου των διδφμων πφργων τθσ Ν. Υόρκθσ. Δθλαδι ζνα κτίριο «ςφμβολο» τθσ του εμπορικισ και τισ οικονομικισ ιςχφσ του αναπτυςςόμενου Ρειραιά. Εκτόσ από όλα τα παραπάνω, ο Ρφργοσ του Ρειραιά μπορεί να είχε τότε εκλθφκεί ωσ ο αντίκετοσ πόλοσ ςτον Ρφργο των Ακθνϊν, πράγμα που αντικατοπτρίηει τθ ςχζςθ μεταξφ τθσ Ακινασ και του Ρειραιά, γεγονόσ που μπορεί να ενιςχφεται και από τθ μορφολογία και παρόμοια αρχιτεκτονικι και των δφο κτιρίων (Δθλαδι το διεκνζσ ςτυλ ςε ςυνδυαςμό με μερικά ςτοιχεία ελλθνικισ αρχιτεκτονικισ ςτο μζτρο και τον ρυκμό). Ρολλζσ δεκαετίεσ μετά τθν τελετι κεμελίωςθσ, και ίςωσ ςε μια ανάλογθ αποςτροφι τθσ μοίρασ, ο ςυγκεκριμζνοσ πφργοσ των 25 ορόφων φψουσ 84 μζτρων παραμζνει ακόμα ζνα μεγαλοπρεπζσ αςτικό κουφάρι που ςτοιχειϊνει τον ορίηοντα του λιμανιοφ του Ρειραιά. Εκεί λοιπόν, μζςα ςτο λιμάνι που ςφφηει από ηωι, χιλιάδεσ εμπορικά πλοία ζρχονται και φεφγουν ςαν τουσ δείκτεσ ενόσ ρολογιοφ υπό τθν ςιωπθλι παρουςία του θμιτελοφσ γίγαντα, μιασ εικόνασ που δικαιολογεί πραγματικά τον τίτλο ενόσ μιςοτελειωμζνου «ζργου ςε εξζλιξθ». Μιασ εικόνασ που αποτελεί ζναυςμα, ςαν μια ςιωπθλι πρόςκλθςθ κατά τθσ προοπτικισ διαιϊνιςθσ μιασ τζτοιασ γιγαντιαίασ υποβάκμιςθσ. Λςτορικά, οι λόγοι για αυτό που φαίνεται να αποτελεί τθν τζλεια ιςτορία αςτικισ ςταςιμότθτασ, ξεκινά κατά τα χρόνια τθσ ςτρατιωτικισ δικτατορίασ (1967-1974). Εκείνθ τθν εποχι (1968), και ςτο πλαίςιο ενόσ νζου νόμου, του «Αναπτυξιακοφ Νόμου Α.Ν. 395/68 Ρερί του Φψουσ των Οικοδομϊν και τθσ Ελευκζρασ Δομιςεωσ», δόκθκαν άδειεσ καταςκευισ για μερικζσ δεκάδεσ ψθλά κτίρια (12-28 κατοικιςιμων ορόφων), κάτι που για τουσ λάτρεισ του «Αττικοφ Τοπίου» ιταν και εξακολουκεί να είναι «μια πράξθ ιεροςυλίασ» και παντελισ ζλλειψθ ςεβαςμοφ για το μνθμείο τθσ Ακρόπολθσ το οποίο δεςπόηει ςτο ιςτορικό τοπίο τθσ πόλθσ των Ακθνϊν. Θ αφορμι για τθν καταςκευι του Ρφργου του Ρειραιά ιταν το αποτζλεςμα μιασ πολιτικισ απόφαςθσ που ελιφκθ κατά τθν ίδια περίοδο και αφότου ςτθν Ακινα είχε ιδθ καταςκευαςτεί ο πρϊτοσ (και για πολλοφσ, ο μόνοσ πραγματικόσ) ουρανοξφςτθσ, ο Ρφργοσ Ακθνϊν (28 όροφοι, φψοσ 103m) . Το ςκεπτικό για τθν καταςκευι του ιταν ςυνδεδεμζνο με τθν επικυμία του τότε πολιτικοφ κακεςτϊτοσ να προςφζρει ςτον Ρειραιά ζνα εικονικό τοπόςθμο αντάξιο τθσ οικονομικισ και αςτικισ ανάπτυξισ του, να ενιςχφςει τθν εικόνα τθσ πόλθσ ωσ ναυτιλιακοφ και εμπορικοφ κζντρου, κακϊσ και να ιςχυροποιιςει τθν εικόνα των μελϊν του τότε κακεςτϊτοσ ςαν μεταρρυκμιςτϊν του ελλθνικοφ πολιτικοφ και οικονομικοφ ςυςτιματοσ.

4.2. Χρονικό διάγραμμα. -1964 : Τροποποίθςθ του ςχεδίου πόλθσ του Ρειραιά για τθν ανζγερςθ πολυόροφου κτιρίου (βλ. ςχζδιο ) -1968 : Ψθφίςτθκε πλαίςιο ενόσ νζου νόμου, του «Αναπτυξιακοφ Νόμου Α.Ν. 395/68 Ρερί του Φψουσ των Οικοδομϊν και τθσ Ελευκζρασ Δομιςεωσ» -1971 : Ανάκεςθ ζργου ςτουσ αρχιτζκτονεσ Λ. Βικζλα, Γ. Μολφζςθ και Α. Λοΐηο. -1972 - 1974: Ρροκαταρκτικζσ εργαςίεσ και αποπεράτωςθ του ςκελετοφ του κτιρίου (Διμαρχοσ: κ. Σκυλίτςθσ). Κατά τθ διάρκεια αυτϊν των ζργων, ζνα ιςτορικό κτίριο ορόςθμο τθσ περιοχισ είχε κατεδαφιςτεί ωσ μζροσ του ςχεδίου ανακαίνιςθσ. Πταν ο ςκελετόσ ολοκλθρϊκθκε, το κτίριο ζφκαςε τουσ 25 ορόφουσ πάνω από το επίπεδο του εδάφουσ, και το φψοσ των 84 μζτρων και είναι ςαφϊσ ορατό από όλα τα ςθμεία του λιμανιοφ. -1974 -1983 : Με τθν πτϊςθ τθσ χοφντασ οι εργαςίεσ οικοδόμθςθσ ςταματοφν. Διάφορεσ φιμεσ ςχετικά με τθ ςτατικι επάρκεια του κτιρίου απαςχολοφν τον τφπο και τθν Ρειραϊκι κοινωνία παρά τισ διαψεφςεισ του τεχνικοφ κόςμου και άλλων επίςθμων κρατικϊν αρχϊν και φορζων. -1983: Επζνδυςθ των εξωτερικϊν επιφανειϊν του κτιρίου με γυάλινα και μεταλλικά ελάςματα (Διμαρχοσ: κ. Ραπαςπφρου) - 1984 -1988: Οι εργαςίεσ καταςκευισ ολοκλθρϊνονται ςτουσ πρϊτουσ τρείσ ορόφουσ και ςταματάνε ξανά . Οι τρεισ πρϊτοι όροφοι του κτθρίου φιλοξενοφν διάφορεσ χριςεισ, ςυμπεριλαμβανομζνων και ενόσ δευτεροβάκμιου εκπαιδευτθρίου, ενόσ υπερκαταςτιματοσ θλεκτρονικϊν ειδϊν κακϊσ και διαφόρων δθμόςιων και κρατικϊν αρχϊν. Οι υπερκείμενοι εκείνου του ςθμείου όροφοι του κτιρίου δεν κατοικικθκαν ποτζ. - 1988- 1997 Το κτίριο παραμζνει αχρθςιμοποίθτο από τον 4ο ωσ τον 25ο όροφο του και γίνετε μια πλθγι για το κζντρο του Ρειραιά. Οι φιμεσ για τα ςτατικά του προβλιματα και τθν άςχθμθ κατάςταςθ του εςωτερικοφ του αυξάνονται. -1997-1998: Δθμόςιοσ Διεκνισ Ρλειοδοτικόσ Διαγωνιςμόσ για το ζργο ‘Mελζτθ – Kαταςκευι αποπεράτωςθσ του Εμποροναυτιλιακοφ Κζντρου Ρειραιά με το ςφςτθμα τθσ αντιπαροχισ’ από το Διμο Ρειραιά ο οποίοσ ποτζ δεν ολοκλθρϊκθκε. (Διμαρχοσ: κ. Λογοκζτθσ) Ο προχπολογιςμόσ του ζργου ανερχόταν ςε 8 διςεκατομμφρια δρχ. και θ χρθματοδότθςθ κα γινόταν αποκλειςτικά και μόνο από τον ανάδοχο του ζργου, με αντάλλαγμα τθν παροχι από τον εργοδότθ ςτον ανάδοχο διθρθμζνων ιδιοκτθςιϊν (οριηόντιων ι κακζτων). Ο διαγωνιςμόσ περιελάμβανε μεταξφ άλλων τθν μελζτθ - καταςκευι ολοκλιρωςθσ όλων των μθ ιδθ αποπερατωκζντων χϊρων, τθν μελζτθ - καταςκευι διϊροφου υπογείου γκαράη ςτον ακάλυπτο χϊρο του οικοπζδου του Εμποροναυτιλιακοφ Κζντρου και ςτον ευρφτερο κοινόχρθςτο περιβάλλοντα χϊρο, επιφάνειασ 7.000 τ.μ. κακϊσ και ςτον ευρφτερο χϊρο του ρολογιοφ (2.200 τ.μ.) και ςτο 14

Δθμοτικό ακίνθτο επί των οδϊν Δθμοςκζνουσ και Λυκοφργου (361 τ.μ.) και πλικοσ άλλων μελετϊν (ςτατικϊν, θλεκτρομθχανολογικϊν, κυκλοφοριακϊν κ.α. - 2001-2: Δθμόςιοσ Διεκνισ Μειοδοτικόσ Διαγωνιςμόσ του Διμου Ρειραιά με τίτλο: ‘Αξιοποίθςθ κτιρίου ΕΚΡ (Μελζτθ – Καταςκευι αποπεράτωςθσ του Εμποροναυτιλιακοφ Κζντρου Ρειραιά με το ςφςτθμα που περιλαμβάνει άλλα ανταλλάγματα / παραχϊρθςθ εκμετάλλευςθσ)’. Ο προχπολογιςμόσ του ζργου ανερχόταν ςε 6 διςεκατομμφρια δρχ. με παραχϊρθςθ ανταλλαγμάτων ςτον ανάδοχο ςφμφωνα με τθν οικονομικι προςφορά: α. Εκμετάλλευςθ όλου του ζργου, πλθν του καταςτιματοσ του Τ.Ρ.Δ., β. καταβολι ετιςιασ χρθματικισ αποηθμίωςθσ ςτο Διμο Ρειραιά και μζχρι τθσ λιξεωσ τθσ παραχϊρθςθσ του ποςοφ των πενιντα εκατομμυρίων δρχ. Θ χρθματοδότθςθ του ζργου κα γινόταν αποκλειςτικά από τον ανάδοχο. Το διαγωνιςμό κζρδιςε θ εταιρεία ‘ΑΒΑΞ’, δεν προχϊρθςε όμωσ ποτζ θ υλοποίθςθ του. (Διμαρχοσ: κ. Αγραπίδθσ) -2007: Μετά από μερικά χρόνια αδράνειασ εκ μζρουσ όλων, ο νζοσ Διμαρχοσ του Ρειραιά Ραναγιϊτθσ Φαςοφλασ και το δθμοτικό ςυμβοφλιο ανακοινϊνει μια εκςτρατεία για να ολοκλθρϊςει οριςτικά τον Ρφργο το ςυντομότερο δυνατό, εφόςον πολφ ςωςτά θ περίπτωςθ κεωρείται ωσ μια "ανοικτι πλθγι "ςτο πιο ηωτικό ςθμείο του κζντρου του Ρειραιά. Τα ςχζδια περιλαμβάνουν τθ ςτζγαςθ των δθμοτικϊν υπθρεςιϊν του Ρειραιά, το άνοιγμα ενόσ εςτιατορίου με πανοραμικι κζα ςτον τελευταίο όροφο, κακϊσ και τθν προςφορά άφκονων χϊρων γραφείων ςε ενδιαφερόμενουσ ενοικιαςτζσ. -2010 : Θ ιςτοςελίδα « Greek architects» οργάνωςε ζναν διαγωνιςμό αρχιτεκτονικισ με τίτλο «Αλλάηοντασ τθν (πρός)ΟΨΘ» και είχε ωσ κζμα τον ςχεδιαςμό τθσ πρόςοψθσ του πφργου και τον προβλθματιςμό με οικολογικζσ μορφζσ ενζργειασ. Ωςτόςο ο διαγωνιςμόσ δεν ςκόπευε ςτθν λφςθ του κτιρίου καταςκευαςτικά αλλά περιςςότερο ςτον κεωρθτικό προβλθματιςμό. Ο διαγωνιςμόσ είχε πολλζσ ςυμμετοχζσ από ζλλθνεσ και ξζνουσ αρχιτζκτονεσ και οι προτάςεισ που παρουςιάςτθκαν άνοιξαν τουσ ορίηοντεσ για τισ προοπτικζσ ανοικοδόμθςθσ του πφργου.

-2013 : Διεξάχκθκε από τον διμο διαγωνιςμόσ για τθν πϊλθςθ του πφργου όμωσ δεν υπιρχε θ αντίςτοιχθ ηιτθςθ και ο διαγωνιςμόσ ιταν άκαρποσ.14

4.3. Αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο. 4.3.1. Αποφόρτιςθ – Διάςπαςθ όγκου ςε ηώνεσ. Ζνα ιδιαίτερο ςθμείο ςτα ψθλά κτίρια είναι ο τρόποσ που ο αρχιτζκτονασ χειρίηεται τον τεράςτιο όγκο του κτιρίου ϊςτε αυτό να προςαρμοςτεί θ να ξεχωρίςει μεςα ςτθν υπάρχουςα κλίμακα τθσ πόλθσ. Δεν είναι ςπάνιεσ οι περιπτϊςεισ εκείνεσ όπου ο όγκοσ ενόσ κτθρίου είναι δυςανάλογα μεγάλοσ ςε ςχζςθ με τθν κλίμακα τθσ περιβάλλουςασ πόλθσ. Στισ περιπτϊςεισ αυτζσ, θ ςυνκετικι δυςκολία βρίςκετε ςτθ διάςπαςθ του κτθρίου ςε επιμζρουσ ςτοιχεία. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα αποτελεί το Ξενοδοχείο «President» όπου ο μεγάλοσ όγκοσ του ψθλοφ κτθρίου διαςπάται κακ φψοσ ςε δφο τμιματα. Κακϊσ, επίςθσ, ςτο Κτιριο Γραφείων τθσ ΕΔΟΚ ΕΤΕ΢ ςτθν Αγία Βαρβάρα, όπου ο μεγάλοσ όγκοσ του κτθρίου ελαφραίνει χάρθ ςτθ διάςπαςθ του κορμοφ του από ηϊνεσ θμιυπαίκριων χϊρων. 14

Συηιτθςθ με τον Ν. Αναςταςιάδθ , Διευκυντι Αρχιτεκτονικϊν μελετϊν του διμου Ρειραιά,2013.

Σε αυτι τθν περίπτωςθ, ο Ρφργοσ του Ρειραιά.15 Θ διάλυςθ του πολεοδομικοφ ιςτοφ, που κα μποροφςε να προκλθκεί από τθ δθμιουργία ενόσ δυςανάλογα μεγάλου κτθρίου, αποφεφγεται χάρθ ςτθ διεφρυνςθ τθσ βάςθσ του Ρφργου. Θ δθμιουργία ενόσ ενδιάμεςου, χαμθλότερου, ςτοιχείου που ακολουκεί τον ιςτό τθσ πόλθσ αποφορτίηει τθν απότομθ αλλαγι κλίμακασ μεταξφ του Ρφργου και των γφρω πολυκατοικιϊν. Οι πρϊτοι δφο όροφοι του πφργου ςχθματίηουν ζνα δϊμα ςτο πάνω μζροσ τουσ και δθμόςιο πρόγραμμα ςτο κάτω μζροσ τουσ ( ) . Αυτι θ διάςπαςθ μειϊνει δραςτικά τον όγκο του κτιρίου και τονίηει το φψοσ του, το πάνω μζροσ του κτιρίου φαίνετε πιο επιβλθτικό, όπωσ κα ζπρεπε, εκείνθ τθν εποχι, να είναι το ςφμβολο του Ρειραιά. Μια ακόμα λειτουργία που προςφζρει αυτι θ διάςπαςθ είναι το «καμουφλάριςμα» του κτιρίου. Θ δθμόςια κυκλοφορία περνά περιμετρικά τα πλατιάσ βάςθσ του Ρφργου, από αυτό το ςθμείο του πεηοδρομίου υπάρχει ελάχιςτθ ορατότθτα προσ τον πφργο. Δθλαδι, όταν κάποιοσ περνά δίπλα του δεν καταλαβαίνει τον πραγματικό όγκο και φψοσ του κτιρίου παραμόνο αν απομακρυνκεί αρκετζσ δεκάδεσ μζτρα από τθν βάςθ του. Αυτό ςε ςφγκριςθ με τθν απεριόριςτθ κζα που ζχει ο πφργοσ από τουσ ορόφουσ των γραφείων του δθμιουργεί τθν αίςκθςθ ενϊσ «αόρατου γίγαντα» που παρακολουκζι το λιμάνι από ψθλά. 4.3.2. Η ανάκτθςθ του εδάφουσ Είναι γνωςτό το επιχείρθμα υπζρ των ψθλϊν κτθρίων το οποίο αναφζρεται ςτθ δυνατότθτα διαςφάλιςθσ πολφτιμων αδόμθτων χϊρων γφρω τουσ. Στο επιχείρθμα αυτό ζχει αναφερκεί και ο ίδιοσ ο I. Βικζλασ υπεραςπιηόμενοσ όχι τόςο το ίδιο του το ζργο, όςο τθ δυνατότθτα δθμιουργίασ νζων ακθναϊκϊν πφργων ςτο μζλλον. Για τον I. Βικζλα, το επιχείρθμα αυτό αποτελεί μια κζςθ τθν οποία ζχει ζμπρακτα υποςτθρίξει μζςα από το ζργο του. Αυτό αφορά ςτθν προςπάκεια αναβάκμιςθσ των δραςτθριοτιτων ςτο επίπεδο του εδάφουσ. Αυτι επιτυγχάνεται χάρθ ςτον επιμελι ςχεδιαςμό των ανοικτϊν χϊρων των κτθριακϊν ςυγκροτθμάτων και τθ ςφνδεςι τουσ με το πλζγμα των δθμόςιων χϊρων τθσ περιβάλλουςασ πόλθσ. Οι καταβολζσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ αρχιτεκτονικισ κα πρζπει να αναηθτθκοφν, και ςε αυτι τθν περίπτωςθ, ςε διαφορετικζσ εκφάνςεισ του μοντζρνου. Συγκεκριμζνα ο ελεφκεροσ χϊροσ γφρω από τον πφργο του Ρειραιά αντιμετωπίηεται ωσ μια «ςκλθρι επιφάνεια» ςυγκζντρωςθσ και αναψυχισ. Οι ανοικτοί χϊροι που αποδίδονται ςε δθμόςια χριςθ μπροςτά από ψθλά κτιρια τθσ Νζασ Υόρκθσ φαίνεται πωσ αποτελοφν μια ςθμαντικι αναφορά για τισ αντίςτοιχεσ διαμορφϊςεισ του Ρφργου. 4.3.3.Η διαμόρφωςθ τθσ εικόνασ τθσ Ακινασ Τα ζργα του I. Βικζλα ζχουν αναγνωρίςιμθ παρουςία κακ' όλο το μικοσ τθσ διαδρομισ που ςυνδζει το ιςτορικό κζντρο τθσ Ακινασ με το νεότερο επιχειρθματικό κζντρο ςτο Μαροφςι. Θ Ρλατεία Συντάγματοσ, ο κόμβοσ των Αμπελοκιπων, θ περιοχι του Γθροκομείου, ο Φάροσ του Ψυχικοφ, θ Αγία Βαρβάρα και ο χϊροσ του παλαιοφ εργοςταςίου τθσ ΘΒΘ ςθματοδοτοφνται από εμβλθματικά για τθν εποχι τουσ ζργα γοιτρου. Στα ςθμεία αυτά βρίςκονται οριςμζνα από τα πλζον αναγνωρίςιμα τοπόςθμα τθσ Ακινασ, όπωσ ο Ρφργοσ Ακθνϊν, το Ξενοδοχείο «President» και τα νεότερα κτιρια γραφείων και καταςτθμάτων ςτο Μαροφςι. Θ ιςχυρι αςτικι υπόςταςθ αποτελεί προχπόκεςθ επιτυχίασ για τθ δθμιουργία ενόσ κτθρίου γοιτρου .Θ επιλογι μιασ προβεβλθμζνθσ κζςθσ ςτθν πόλθ και θ μεγάλθ κλίμακα ςυμβάλλουν κακοριςτικά ςτθν επιτυχία ενόσ φιλόδοξου ζργου. Για παράδειγμα θ κζςθ του κτιρίου του ΕΚΡ είναι χαρακτθριςτικι διότι βρίςκετε απζναντι από το λιμάνι, διπλα ςτθν ςτάςθ του ΘΣΑΡ και μζςα ςτο κζντρο του Ρειραιά. .Θ βαρφτθτα όμωσ των παραπάνω επιλογϊν μπορεί να αποδειχκεί περιοριςμζνθ εφόςον αυτζσ δεν αξιοποιθκοφν από τουσ ανάλογουσ αρχιτεκτονικοφσ χειριςμοφσ. Δεν είναι άλλωςτε τυχαίο, ο μεγάλοσ αρικμόσ των 15

΢ενάτα Μεκενίτθ, «Λ. Βικζλασ», Μουςείο Μπενάκθ,2010

μζτριων κτθριακϊν ζργων προβολισ ςτισ ακθναϊκζσ λεωφόρουσ. Ο Ρφργοσ του Ρειραιά επιτυγχάνει να προςελκφςει το οπτικό ενδιαφζρον και να τονίςει τθ ςυμβολικι διάςταςθ του διατθρϊντασ τθν ίδια ςτιγμι μια οριακι ςχζςθ ιςορροπίασ με το αςτικό περιβάλλον. Αυτό το επιτυγχάνει με τθσ χαράξεισ και τθν κζςθ του μζςα ςτο οικόπεδο του. Αφινει απόςταςθ από τα υπόλοιπα κτίρια γφρω του και εκμεταλλεφεται όλο το ζδαφοσ γφρω του. Ακόμα , φαίνετε ςτο κακαρό του ορκογωνικό ςχιμα και τισ κακαρζσ γραμμζσ. 4.3.4. Υαλοπετάςματα και χριςθ υλικών. Στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του πφργου βλζπουμε ςαφείσ διεκνιςτικζσ καταβολζσ με κυρίαρχα μεταπολεμικά αρχιτεκτονικά πρότυπα . Το ςθμαντικότερο ςτοιχείο τθσ αρχιτεκτονικισ του είναι το υαλοπζταςμα , ςτοιχείο ςυνυφαςμζνο με τα ανάλογου μεγζκουσ ζργα τθσ εποχισ του ςτθν Ευρϊπθ. Ακόμα, ζχει μερικά ςτοιχεία τοπικότθτασ.16εκείνθ τθν εποχι είχε διαδοκεί θ χριςθ του υαλοπετάςματοσ και τοίχοπετάςματοσ ςτθν αρχιτεκτονικι κυρίωσ ςτα κτίρια γραφείων. Αυτι θ τάςθ ζδειχνε τθν οικονομικι ανάπτυξθ τθσ εποχισ. Ωςτόςο θ χριςθ αυτϊν των υλικϊν κάνει τα κτίρια πιο απρόςωπα, βιομθχανικά και μερικζσ φορζσ ψυχρά. Είναι ζνα ςτοιχείο που δείχνει κακαρά τθν επίδραςθ τθσ διεκνοφσ αρχιτεκτονικισ ( ειδικά του Mies Van de Rohe) ςτθν ελλθνικι αρχιτεκτονικι. Ακόμα , θ χριςθ τουσ για τθν οριοκζτθςθ των χϊρων ςε ςυνδυαςμό με το ςκυρόδεμα αποκαλφπτουν αυςτθροφσ καννάβουσ και γεωμετρίεσ, ςυμφϊνα με τα μοντερνιςτικά πρότυπα. Ρλζον, μποροφμε να εντοπίςομε ζνα ακόμα ςφάλμα ςτθν εφαρμογι αυτϊν των υλικϊν, διότι είναι πλζον γνωςτό ωσ αυτοφ του είδουσ θ αρχιτεκτονικι «γερνάει» άςχθμα. Το ανεπίχριςτο μπετό, τα υαλοςτάςια και τα γυμνά ςίδερα του πφργου του Ρειραιά πλζον είναι αντιαιςκθτικά. Το ςυνδυαςμό αυτϊν των τριϊν «ςκλθρϊν» υλικϊν ζχουμε ςυνθκίςει να το ςκεπτόμαςτε ςε καινοφρια μοντζρνα κτίρια, όμωσ με τθν πάροδο του χρόνου θ ποιότθτα τθσ εμφάνιςθσ μειϊνετε χωρίσ να αφινει μια αίςκθςθ αρτιότθτασ του ςυνόλου. Στο εςωτερικό του πφργου τα υλικά είναι κατά βάςθ βιομθχανικά και απρόςωπα. Τα πατϊματα ζχουν μια επικάλυψθ μπλε πλαςτικοφ, ζνα ψυχρό υλικό μεγάλθσ αντοχισ. Τα ταβάνια ζχουν μεταλλικό ςκελετό και καλφπτοντα με πλάκεσ πλαςτικοφ, ενϊ Τα φϊτα ενςωματϊνονται μζςα ςτον ςκελετό.

4.4. Οικοδομικά ςτοιχειά Ομάδα Μελζτθσ: Αρχιτζκτονεσ: Λ. Βικζλασ, Γ. Μολφζςθσ, Α. Λοΐηοσ Ρολ. Μθχανικόσ: Αρ. Οικονόμου Λδιοκτθςιακό: Σφμφωνα με τθν προκιρυξθ του διαγωνιςμοφ από το Διμο Ρειραιά το 2001 το κτίριο αποτελεί ιδιοκτθςία του Διμου Ρειραιά εκτόσ από ζνα ιςόγειο κατάςτθμα επιφάνειασ 334.80 τ.μ. και ποςοςτοφ ςυνιδιοκτθςίασ 42 τοισ χιλίοισ (4296ο), το οποίο ανικει ςτο Ταμείο Ραρακατακθκϊν και Δανείων. Οικόπεδο: το οικόπεδο επί του οποίου ζχει ανεγερκεί το κτίριο είναι ςυνολικισ επιφάνειασ 3840,30 τ.μ. επί των οδϊν Ακτι Ροςειδϊνοσ, Δθμοςκζνουσ, Τςαμαδοφ, Λπποκράτουσ, Μακράσ Στοάσ, Ανϊνυμοσ.

Το κτίριο αποτελείται από: α. Δφο υπόγειουσ ορόφουσ. 16

΢ενάτα Μεκενίτθ, «Λ. Βικζλασ», Μουςείο Μπενάκθ,2010

β. Τον χαμθλό όγκο - ιςόγεια καταςτιματα, Α' και Β' όροφοσ. γ. Τον υψθλό όγκο - 3οσ ζωσ 22οσ όροφοσ και δ. Το δϊμα. Α.Υπάρχον κτίριο Υπόγειο β: 1386 τ.μ. Υπόγειο α: 2125 τ.μ. Λςόγειο: 2125 τ.μ. Α' και Β' όροφοσ: 3147 τ.μ. ζκαςτοσ Τυπικοί όροφοι (3οσ - 22οσ): 1034 τ.μ. (εκτόσ από τον 20ο) 20οσ όροφοσ: 648 τ.μ. Δϊμα: 154 τ.μ. και ο ςυνολικόσ όγκοσ του κτιρίου ανζρχεται ςε 91,942 κ.μ. Το αρχικό κτιριολογικό πρόγραμμα με το οποίο είχε μελετθκεί το κτίριο προζβλεπε: 1. Υπόγειο β: Μθχανοςτάςιο 2. Υπόγειο α: Γκαράη προσ εξυπθρζτθςθ των ενοίκων 3. Λςόγειο: Καταςτιματα 4. Α' και Β' όροφοσ: Καταςτιματα 5. 3οσ: Καφετζρια 6. 19οσ και μερικϊσ ο 20οσ όροφοσ: Αίκουςα διαλζξεων 7. 20οσ και 21οσ όροφοσ: Εςτιατόριο 8. 22οσ: Μθχανολογικζσ εγκαταςτάςεισ 9. Υπόλοιποι όροφοι ωσ χϊροι γραφείων για δθμόςιεσ υπθρεςίεσ και ιδιωτικζσ επιχειριςεισ. Γεωμετρικά χαρακτθριςτικά του κτιρίου: Χαρακτθριςτικά κτιρίου. Διαςτάςεισ κτιρίου Μζγιςτεσ εξωτερικζσ διαςτάςεισ (περιλαμβάνονται & 58 χ 54 μ.πεηοδρόμια) Εξωτερικζσ διαςτάςεισ (α' και β' όροφοσ), εμβ.: 3.147 τ.μ. Διαςτάςεισ τυπικοφ ορόφου: εμβ. 1.034 τ.μ. Ολικό φψοσ: 85.02 μ. Φψοσ κτιρίου: 84.00.μ. Φψοσ κτιρίου άνευ δϊματοσ: 80.20 μ Χαρακτθριςτικά τυπικοφ ορόφου Διαςτάςεισ τυπικοφ ορόφου, εμβαδόν: 25 χ 40 = 1.034 τ.μ. Φψοσ τυπικοφ ορόφου: 3,26 μ. Χαρακτθριςτικά Α' και Β' ορόφου Διαςτάςεισ α' και β' ορόφου: 3.147 τ.μ. Φψοσ α', β', γ' ορόφου: 4.10 μ. Χαρακτθριςτικά υπογείων Εμβαδόν β' υπογείου: 1.386.14 τ.μ. Εμβαδόν α' υπογείου: 2.124.94 τ.μ. Φψοσ α' υπογείου: 3.00 μ. Φψοσ β' υπογείου: 4.30 μ. Φψοσ γ' υπογείου: 5.50 μ.

Άλλα ςτοιχεία Διαςτάςεισ δϊματοσ: 11.5 χ 36 μ. Φψοσ θμιϊροφου: 3.50 μ., εμβ.: 2.125 τ.μ Φψοσ ιςογείου: 3.50 μ.

4.5. Θ ςθμερινι κατάςταςθ Από το κτίριο ζχει ολοκλθρωκεί ο φζρων οργανιςμόσ. Ζχουν διαμορφωκεί και λειτουργοφν τα ιςόγεια καταςτιματα και ο Β' όροφοσ ςτον οποίο και ςτεγάηονται και λειτουργοφν γραφεία. Ζχει καταςκευαςκεί επίςθσ το υαλοπζταςμα των όψεων όλου τον κτιρίου κακϊσ και θ μόνωςθ τθσ οροφισ του Β' ορόφου. Κάκε χϊροσ, από αυτοφσ που ζχουν διαμορφωκεί και λειτουργοφν, ζχει δικζσ του ανεξάρτθτεσ Θ/Μ εγκαταςτάςεισ. Θ κατάςταςθ του κτιρίου δεν ζχει αλλάξει παρά τθν καλι προαίρεςθ διαφόρων πλευρϊν να βοθκιςουν ςτθν ολοκλιρωςι του. Αυτό που εκπλιςςει είναι το ότι ακόμθ και οι Κερινοί Ολυμπιακοί Αγϊνεσ του 2004 δεν αποτζλεςαν επαρκι αιτία κινθτοποίθςθσ για τθν ολοκλιρωςθ του κτιρίου, παρά το γεγονόσ ότι το λιμάνι του Ρειραιά ιταν γεμάτο με ελλιμενιςμζνα κρουαηιερόπλοια, πολλά από τα οποία χρθςιμοποιικθκαν ςαν πλωτζσ ξενοδοχειακζσ εγκαταςτάςεισ εκείνθ τθν περίοδο. Εςωτερικά, οι χϊροι που χρθςιμοποιοφνται είναι τα ιςόγεια που κάποια λειτουργοφν ωσ καταςτιματα και οι δυο πρϊτοι όροφοι που λειτουργοφν άτυπα. Στουσ πρϊτουσ ορόφουσ ζχουν βρει ζνα χϊρο μερικζσ κοινωφελείσ οργανϊςεισ που ζχουν άναρχα αναλάβει να μετατρζψουν τον χϊρο ,που ιταν καταςκευαςμζνοσ ωσ χϊροσ αποκικευςθσ, ςε ζνα χϊρο ,γραφείου ακλθτιςμοφ , ςυγκζντρωςθσ ι διαβίωςθσ. Μερικά παραδείγματα είναι ο χϊροσ τθσ οργάνωςθσ “Unesco” που ζχει ανακαινιςτεί ολοκλθρωτικά χρθςιμοποιϊντασ μόνο χορθγίεσ και τθν ςυμβολι των μελϊν. Στον δεφτερο όροφο του κτιρίου υπάρχει θ μόνθ ακλθτικι λζςχθ του Ρειραιά για άτομα με αναπθρία, κατά τθν εγκατάςταςθ τουσ ςτον χϊρο ζβαψαν και επίπλωςαν τον όροφο, πλζον προςπακοφν να εγκαταςτιςουν ζναν ανελκυςτιρα ςτα αχρθςιμοποίθτα φρεάτια. Αυτζσ και πολλζσ άλλεσ κοινωνικζσ οργανϊςεισ ζχουν βρει μια ςτζγθ ςτον πφργο (όπωσ παράρτθμα του ερυκροφ ςταυροφ, ςφλλογοσ judo κ.α.). Σε αυτό το ςθμείο βλζπουμε τθν τραγικι ειρωνεία τθσ πραγματικότθτασ, ζνα κτίριο που δθμιουργικθκε για να εκκειάςει τθν εξουςία τθσ δικτατορίασ και τθν οικονομικι ανάπτυξθ του Ρειραιά βρζκθκε ςτθν μζςθ τθσ καταςκευισ του αχρθςτεμζνο, με τθν πτϊςθ τθσ χοφντασ και τθν ναυτιλιακι κρίςθ , και πλζον τζςςερεισ δεκαετίεσ αργότερα θ ςφγχρονεσ ανάγκεσ το ζφεραν ξανά ςτθν ηωι, όχι όμωσ ςαν το ςφμβολο μιασ εξουςίασ αλλά ςαν ζνα κζντρο κοινωνικισ αλλθλεγγφθσ. Θ ίδια θ κοινωνία ζκανε τον πφργο δικό τθσ και τον ζχτιςε πάλι από τθν αρχι, από μζςα προσ τα ζξω. Ο κάκε χϊροσ είναι διαφορετικά διαμορφωμζνοσ ανάλογα με τθν αιςκθτικι και τθν οικονομικι δυνατότθτα του κάκε τμιματοσ και αυτό ζχει ωσ ςυνζπεια μια πολφ ενδιαφζρουςα αςυνζχεια ςτο εςωτερικό του πφργου. Ωςτόςο, από τθν άλλθ πλευρά θ ζλλειψθ κεντρικισ οργάνωςθσ του «νζου ιδιοκτιτθ» του πφργου ζχει κάποια μειονεκτιματα . Δθλαδι, τα βαςικότερα προβλιματα του κτιρίου δεν μποροφν να λυκοφν ,όπωσ, ότι οι 23 όροφοι του κτιρίου δεν λειτουργοφν και δεν ζχουν τισ απαραίτθτεσ εγκαταςτάςεισ , ότι δεν υπάρχουν τα χριματα για τθν ςωςτι ςυντιρθςθ του κτιρίου και ταυτόχρονα τθν δράςθ των οργανϊςεων και φυςικά ότι δεν λειτοφργει το ςφςτθμα του ανελκυςτιρα. Ακόμα, ζνα από τα βαςικότερα προβλιματα του κτιρίου, το οποίο εντοπίςτθκε από το Διμο Ρειραιά και τζκθκε ςτισ προδιαγραφζσ των περαςμζνων διαγωνιςμϊν, είναι θ πρόςβαςθ ςτο Εμποροναυτιλιακό Κζντρο και θ ςτάκμευςθ των αυτοκινιτων. Το 19

κτιριο αρχικά προζβλεπε ελάχιςτεσ κζςεισ ςτάκμευςθσ και το γεγονόσ αυτό ιταν και είναι αποτρεπτικό για τθν αξιοποίθςθ του, κακϊσ οι χϊροι εργαςίασ που διακζτει δεν είναι δυνατόν να εξυπθρετθκοφν και κα δθμιουργιςουν τρομερά προβλιματα ςτθν ιδθ επιβεβαρυμμζνθ ευρφτερθ περιοχι. Κετικό ςτοιχείο ςε αυτι τθν κατεφκυνςθ αποτελεί το γεγονόσ τθσ άμεςθσ γειτνίαςθσ με τον τερματικό ςτακμό του ΘΣΑΡ (ςφνδεςθ με το ΜΕΤ΢Ο). Με τθν ευκαιρία αυτι πρζπει να τονιςτεί θ άμεςθ ςφνδεςθ τθσ πικανισ χωροκζτθςθσ των ψθλϊν κτιριϊν ςτον αςτικό ιςτό με τθν φπαρξθ επαρκϊν υποδομϊν μζςων μαηικισ μεταφοράσ και γενικότερα πρόςβαςθσ από και προσ τα κτιρια αυτά. Δεν πρζπει να αντιμετωπίηονται ωσ αυτόνομεσ κτιριακζσ μονάδεσ αλλά ωσ μζροσ του ευρφτερου αςτικοφ περιβάλλοντοσ, διότι μόνο με αυτό τον τρόπο μποροφν να αποτελζςουν λφςθ ςτα εντεινόμενα αδιζξοδα τθσ αςτικοποίθςθσ αντί να τα εντείνουν. Θ τελευταία ςυηιτθςθ και αναηιτθςθ λφςθσ για το κζμα τρία χρόνια πρίν ζγινε ςτον αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό «Αλάηοντασ Ρ΢ΟΣ-όψθ».Ο πρόςφατοσ διαγωνιςμόσ για τον Ρφργο του Ρειραιά ζκιξε ζνα ευρφ πλαίςιο ηθτθμάτων το οποίο δεν εξαντλικθκε ςτο πρόβλθμα τθσ αναμόρφωςθσ των όψεων, αλλά άγγιξε τθν ευρφτερθ προβλθματικι τθσ αρχιτεκτονικισ τθσ ςφγχρονθσ πόλθσ. Θ προκιρυξθ του διαγωνιςμοφ ζδωςε ςτουσ ςυμμετζχοντεσ μεγάλθ ελευκερία κινιςεων με αποτζλεςμα τθν κατάκεςθ ενόσ μεγάλου αρικμοφ αξιόλογων ςυμμετοχϊν που κατζςτθςαν το ζργο των κριτϊν ιδιαίτερα δφςκολο. Ζνασ πρϊτοσ διαχωριςμόσ των ςυμμετοχϊν, ο οποίοσ αναδείχκθκε μζςα από τισ τοποκετιςεισ των μελϊν τθσ κριτικισ επιτροπισ17, μπορεί να γίνει ανάμεςα ςτισ προτάςεισ που αντιμετϊπιςαν το πρόβλθμα τθσ αναμόρφωςθσ των όψεων με πραγματιςτικι διάκεςθ και τισ προτάςεισ εκείνεσ που εξζλαβαν τθ μελζτθ του Ρφργου ωσ αφορμι για τθ διερεφνθςθ νζων ιδεϊν, ανεξαρτιτωσ τθσ δυνατότθτασ εφαρμογισ τουσ ςτο άμεςο μζλλον: Στθν πρϊτθ κατθγορία κα ςυναντιςουμε προτάςεισ όπωσ το "Athena Lighthouse" (656 - G. Griggs και W. Lu)18 και "Chameleon" (268 - Μ. Θλιάκθσ, Μ. ΢εμοφνδου και Α. Κουβελά)19. Κοινό χαρακτθριςτικό των δφο διακρικζντων προτάςεων είναι θ διαμόρφωςθ αιςκθτικά άρτιων κτθριακϊν επιδερμίδων, ικανϊν να καταςκευαςτοφν με τισ δυνατότθτεσ τθσ ςθμερινισ τεχνολογίασ, οι οποίεσ ενςωματϊνουν πακθτικζσ τεχνικζσ εξοικονόμθςθσ ενζργειασ. 20

Piraeus Tower 2010. Changing the Face / Facades Reformation, Ακινα: Greekarchitects.gr, 2010, ςς.15-38. 18 http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia656_big.jpg 19 http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia268_big.jpg 20

‘Ζωνηανεύουν ηον Πύργο Φάνηαζμα’, εθημερίδα ‘ΤΑ ΝΕΑ’, 20-02-2007, ζελ. 14

Εικόνα 5. G. Griggs και W. Lu, "Athena Lighthouse". Τρίτο βραβείο ςτον αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό Πφργοσ Πειραιά 2010

Θ δεφτερθ κατθγορία, θ οποία περιλαμβάνει ζργα τα οποία διαπνζονται από πειραματικι διάκεςθ, είναι ιδιαίτερα ετερογενισ. Εδϊ κα ςυναντιςουμε προτάςεισ όπωσ το "Windscraper" (110 - M. Hollwith και M. Kushner)21 που αντιμετϊπιςαν τον Ρφργο ωσ αφορμι για τθ διερεφνθςθ των νζων πράςινων τεχνολογιϊν. Το "Windscraper", που τιμικθκε με το πρϊτο βραβείο, αποτελεί μια αιςιόδοξθ πρόταςθ θ οποία εκφράηει τθν πίςτθ ότι οι νζεσ τεχνολογίεσ είναι ικανζσ να δϊςουν λφςεισ ςτα περιβαλλοντικά προβλιματα. Ππωσ. βζβαια, επιςθμάνκθκε και από τα μζλθ τθσ κριτικισ επιτροπισ, θ ςυγκεκριμζνθ μελζτθ επικεντρϊνεται περιςςότερο ςτθ μετάδοςθ ενόσ ιςχυροφ μθνφματοσ για τισ δυνατότθτεσ τθσ πράςινθσ τεχνολογίασ παρά ςτθν άρτια αρχιτεκτονικι επίλυςθ τθσ. 22

http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia110_big.jpg

http://www.greekarchitects.gr/competition2010/piraeus/en/competition_awards

Εικόνα 6. M. Hollwith και M. Kushner , "Windscraper". Πρϊτο βραβείο ςτον αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό Πφργοσ Πειραιά 2010.

Στθν ίδια κατθγορία κα ςυναντιςουμε μια ςειρά από προτάςεισ με ιδιαίτερθ ςυμβολικι διάςταςθ: Θ ςυμμετοχι που ζλαβε το 2ο βραβείο (311- D. Safiullin και I. Prytkova)23 βαςίηεται ςτθ ςουρεαλιςτικι ιδζα τθσ μετατροπισ του πφργου ςε ζναν καταρράκτθ από καλαςςινό νερό. Θ πρόταςθ "Engineered Biotopes" (358 - Α. Γράψα και Κ. Χάλαρθσ)24 χρθςιμοποιεί τθ ρομποτικι τεχνολογία για να μετατρζψει τον πφργο ςε ζναν βιότοπο για ζντομα και πουλιά. Ενϊ θ πρόταςθ "Elaionas" (298 - Δ. Γιαννίςθσ, Ν. Σμυρλισ, Κ. Ραπανικολάου, Φ. Σοφλοσ)25 προτείνει τθ μετατροπι του πφργου ςε ζναν κατακόρυφο ελαιϊνα, προςδίδοντασ ζμφαςθ ςε ζνα ςφμβολο του φυςικοφ τοπίου τθσ Αττικισ. Σε αντίκεςθ με το "Windscraper", οι παραπάνω μελζτεσ χαρακτθρίηονται από ζνα ρομαντικό πνεφμα το οποίο εκφράηει τθ διάκεςθ αποςταςιοποίθςθσ από το μοντερνιςτικό ικοσ του 20ου αιϊνα. Στθν κατεφκυνςθ αυτι επιλζγεται θ ανάδειξθ νζων φυςικϊν προτφπων. Ο πφργοσ από ςφμβολο προόδου μεταςχθματίηεται ςε "βιότοπο", ςε "καταρράκτθ" και ςε "ελαιϊνα".

http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia311_big.jpg http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia358_big.jpg 25 http://www.greekarchitects.gr/competition2010/assets/diarkisis/vraveia298_big.jpg 24

Εικόνα 7. Α. Αντονάσ και Κ. Κουτςογιάννθ, ςυμμετοχι ςτον αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό Πφργοσ Πειραιά 2010.

Στο ςθμείο αυτό είναι αναγκαίο να αναφερκοφμε ςτθν πρόταςθ του Α. Αντονά (253 ςε ςυνεργαςία με τθν Κ. Κουτςογιάννθ)26 .Ο Αντονάσ αναφζρεται ςτθν ιδιαίτερθ ιςτορία του Ρφργου του Ρειραιά και επιςθμαίνει ότι θ διαγραφι τθσ μζςα από μία νζα αρχιτεκτονικι πρόταςθ κα αποτελοφςε μια επιπόλαιθ επιλογι. Αντί για τθ διαγραφι ενόσ ςυμβόλου δφναμθσ, ο Αντονάσ προτείνει τθ δθμιουργία ενόσ "ηωντανοφ μνθμείου ακφρωςθσ". Στθν πρόταςθ του, θ ζννοια τθσ ακφρωςθσ αναδεικνφεται μζςα από τθ διαμόρφωςθ ενόσ νζου "μοντζρνου ερειπίου" το οποίο ςυντίκεται από ανακυκλωμζνα μζρθ κατεςτραμμζνων πλοίων. Τα αποτελζςματα του διαγωνιςμοφ μποροφν να μασ οδθγιςουν ςε οριςμζνα ενδιαφζροντα ςυμπεράςματα: Καταρχιν διαπιςτϊνουμε ότι, όπωσ και το 1921 ςτο Βερολίνο ζτςι και το 2010 ςτον Ρειραιά, ο διαγωνιςμόσ για τον ςχεδιαςμό ενόσ πφργου δίνει ςτουσ αρχιτζκτονεσ τθν αφορμι να ξεφφγουν από τα όρια τθσ εφικτότθτασ και να διερευνιςουν νζεσ ιδζεσ ςτο πεδίο του φανταςιακοφ. Είναι άλλωςτε δεδομζνο ότι ςτθν εποχι μασ θ επικοινωνιακι δφναμθ τθσ αρχιτεκτονικισ ζχει απεγκλωβιςτεί από τουσ περιοριςμοφσ τθσ υλικότθτασ και ςυχνά αποςκοπεί ςτθ μετάδοςθ μθνυμάτων. Στθν περίπτωςθ του διαγωνιςμοφ του Ρειραιά, τα μθνφματα αυτά εκφράηουν δφο αντίρροπεσ τάςεισ: Από τθ μία πλευρά διακρίνεται θ πίςτθ ςτισ δυνατότθτεσ τθσ τεχνολογίασ και τθν πρόοδο. Για πολλοφσ αρχιτζκτονεσ οι πφργοι εξακολουκοφν να αποτελοφν ζνα πεδίο διερεφνθςθσ των νζων τεχνολογικϊν δυνατοτιτων που ςιμερα, βζβαια, επικεντρϊνονται ςτθν κατεφκυνςθ τθσ πράςινθσ ανάπτυξθσ. Από τθν άλλθ πλευρά βλζπουμε να αναπτφςςεται ζνα νζο-ρομαντικό πνεφμα, ςυχνά ςυνοδευόμενο από 26

http://www.archdaily.com/69192/the-piraeus-tower-aristide-antonas

κριτικι - ςτοχαςτικι διάκεςθ, το οποίο αμφιςβθτεί τθν πίςτθ ςτα ιδανικά τθσ ανάπτυξθσ και τθσ προόδου που χαρακτθρίηει τθ μοντζρνα αρχιτεκτονικι αλλά και τθ ςφγχρονθ "πράςινθ" μετεξζλιξθ τθσ. Ο διαγωνιςμόσ του GreekArchitects δεν βοικθςε ιδιαίτερα τθν πόλθ του Ρειραιά να αντιμετωπίςει το πρόβλθμα του Ρφργου, τουλάχιςτον όχι μζςα από τισ προτάςεισ που βραβεφκθκαν. Θ ςυηιτθςθ, όμωσ, που άνοιξε μζςα από τον διαγωνιςμό παρουςιάηει μεγάλο ενδιαφζρον. Θ ςθμαςία τθσ δεν περιορίηεται ςτο ερϊτθμα περί τθσ δυνατότθτασ δθμιουργίασ νζων ψθλϊν κτθρίων ςτθν Ακινα. Οι πφργοι αποτελοφν μια διαχρονικι πρόκλθςθ για τουσ αρχιτζκτονεσ θ οποία δεν εξαντλείται ςτθν καταςκευαςτικι και μορφολογικι επίλυςθ τουσ, αλλά αφορά πρωτίςτωσ ςτθ ςυμβολικι διάςταςθ τθσ αρχιτεκτονικισ. Θ φανταςιακι δφναμθ τθσ αρχιτεκτονικισ των ψθλϊν κτθρίων, που αναδείχκθκε μζςα από τον διαγωνιςμό, δεν πρζπει να περιφρονείται. Αντικζτωσ κα πρζπει να κρίνεται με ςοβαρότθτα και να αξιολογείται αυςτθρά το ικοσ και θ ουςία των ςτοχαςμϊν τθσ.27

5.ΣΧΕΔΛΑ ΣΚΛΤΣΑ ΚΑΛ ΦΩΤΟΓ΢ΑΦΛΕΣ

Εικόνα 9. Σκίτςο του πφργου εξωτερικά που δείχνει τον βαςικό οριηόντιο και κατακόρυφο κάνναβο οργάνωςθσ

Εικόνα 8. Σκίτςο καταςκευαςτικισ λεπτομζρειασ

Ρ. Δραγϊνασ, «Κατακόρυφθ Ακινα, φανταςιακι Αττικι», (Στθν ιςτοςελίδα: http://www.greekarchitects.gr), 2010

Εικόνα 10. Σκίτςο - Σχζςθ πφργου με τα γφρο κτίρια

Εικόνα 11. Διαγράμματα κφριασ κυκλοφορίασ και χριςθσ των ορόφων

Εικόνα 12. Σκίτςα εςωτερικϊν διαδρόμων

Εξωτερικζσ φωτογραφίεσ.

Εικόνα 13

Εικόνα 14. Η ςτοά

Εικόνα 15. Η κζα απο τον 2ο όροφο.

Εικόνα 17. Η οροφι τθσ ςτοάσ

Εικόνα 16. Εμφανισ καταςκευαςτικι λεπτομζρεια ςτθν 28 οροφι τθσ ςτοάσ.

Εικόνα 18. Οι διάδρομοι και τα φϊτα

30 Εικόνα 19. Οι ανακαινιςμζνοι χϊροι ( χϊροσ UNESCO και ακλθτικισ οργάνωςθσ ατόμων με αναπθρία), πάνω αριςτερά ειναι θ λετόμερια του πατϊματοσ του χϊρου (χριςιμοποιικθκαν διαφορετικά υλικα γιατί θταν μζροσ δωρεϊν).

Εικόνα 20. Λεπτομζριεσ των υπογείων και του χϊρου των φρεατίων.

Εικόνα 21.Οι όροφοι απο τον 3ο και πάνω.

6.ΣΥΓΚ΢ΛΣΘ : ΡΥ΢ΓΟΣ ΡΕΛ΢ΑΛΑ - WORLD TRADE CENTER.

Τθν εποχι που ςχεδιάςτθκε το Εμποροναυτικό Κζντρο Ρειραιά ςτθν Αμερικι χτιηόταν ο ψθλότεροσ πφργοσ τθσ εποχισ για τον ίδιο λόγο, για να φιλοξενιςει το Ραγκόςμιο κζντρο εμπορίου με πφρινα τθν Νζα Υόρκθ. Το κτίριο αυτό ιταν αντίςτοιχα ςχεδιαςμζνο ωσ ζνα κτίριο ςφμβολο ανάπτυξθσ και εξουςίασ. Το “World Trade Center”, γνωςτό και ωσ «Δίδυμοι Ρφργοι» κτίςτθκε ςτο Μανχάταν το 196628 και καταςτράφθκε το 2001 από τρομοκρατικι επίκεςθ με αεροπλάνο. Φζτοσ εν ζτθ 2013 ςτθν κζςθ του κτίςτθκε το νζο κζντρο ναυτιλίασ και εμπορίου τθσ Νζασ Υόρκθσ φψουσ 540 μζτρων, είκοςι μζτρων ψθλότερο από το προθγοφμενο.

6.1. Ο αρχιτζκτονασ. Ο Minoru Yamasaki (1 Δεκ., 1912 - 7θ Φεβρουαρίου 1986) ιταν ζνασ Αμερικανόσ αρχιτζκτονασ, γνωςτόσ για το ςχεδιαςμό των δίδυμων πφργων του World Trade Center . Ο Yamasaki ιταν ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ αρχιτζκτονεσ τθσ. τον 20ο αιϊνα. Ο ίδιοσ και ο αρχιτζκτονασ Edward Durell Stone κεωρείται πωσ είναι οι δφο εφαρμοςτζσ του "νζοφορμαλιςμοφ». Γεννικθκε ςτο Seattle, τθσ Washington. Μεγάλωςε ςτο Auburn και αποφοίτθςε από το Ρανεπιςτθμίου τθσ Washington ςτον τομζα τθσ αρχιτεκτονικισ το 1929. Αφοφ μετακόμιςε ςτθ Νζα Υόρκθ ςτθ δεκαετία του 1930, γράφτθκε ςτο Ρανεπιςτιμιο τθσ Νζασ Υόρκθσ για ζνα μεταπτυχιακό ςτθν αρχιτεκτονικι και ζπιαςε δουλειά με τθν αρχιτεκτονικι εταιρεία Shreve, Lamb και Harmon, τοσ ςχεδιαςτζσ του Empire State Building. Το 1945, Ο Yamasaki μετακόμιςε ςτο Detroit, όπου προςελιφκθ από τον Smith, Hinchman και Grylls. *6+ Θ εταιρεία προςτάτευςε τον Yamasaki ωσ ζνα ιαπωνικό-Αμερικανόσ κατά τθ διάρκεια του Β 'Ραγκοςμίου Ρολζμου. Ο Yamasaki άφθςε τθν επιχείρθςθ το 1949, και ξεκίνθςε το δικό του γραφείο. Ζνα από τα πρϊτα ζργα που ζχουν ςχεδιαςτεί Από το δικό του γραφείο ιταν το Bakery Ruhl. Ρζκανε το 1986 και θ εταιρία του, Yamasaki & Associates ζκλειςε ςτισ 31 Δεκεμβρίου 2009.29Το πρϊτο διεκνϊσ αναγνωριςμζνο ζργο του ιταν το Pacific Science Center , καταςκευάςτθκε ςτθν πόλθ του Seattle για τθν Ραγκόςμια Ζκκεςθ του 1962 του. Σχεδίαςε επίςθσ αρκετά "κομψά" διεκνι κτίρια του αεροδρομίου και ιταν υπεφκυνοσ για τον καινοτόμο ςχεδιαςμό των πφργων του Ραγκόςμιου Κζντρου Εμπορίου, για τουσ οποίουσ ο ςχεδιαςμόσ άρχιςε το 1965, και θ καταςκευι το 1966. Οι πφργοι είχαν τελειϊςει μζςα ςε ζξι χρόνια, το 1972. Ρολλά από τα κτίρια του διακζτουν επιφανειακά ςτοιχεία, εμπνευςμζνα από τα οξυκόρυφα τόξα τθσ γοτκικισ αρχιτεκτονικισ, και να κάνουν χριςθ των εξαιρετικά ςτενϊν κάκετων παράκυρων. Αυτό το ςτυλ «ςτενϊν-παρακφρωνν» προζκυψε από τθν προςωπικό φόβο του για τα φψθ.30 Ιταν το 1978 που ο Yamasaki ςχεδίαςε επίςθσ τθν Federal Reserve Bank Tower ςτο ΢ίτςμοντ, Βιρτηίνια. Το ζργο ςχεδιάςτθκε με ςχεδόν τον ίδιο τρόπο όπωσ και το Ραγκόςμιο Κζντρο Εμπορίου, με ςτενά παράκυρα, και τϊρα ανζρχεται ςτα 394 πόδια. Ο Yamasaki ιταν αρχικό μζλοσ τθσ Pennsylvania Avenue Επιτροπι, θ οποία ιταν επιφορτιςμζνθ με τθν αποκατάςταςθ τθσ Grand Avenue ςτθν Washington, DC, αλλά παραιτικθκε μετά από διαφωνίεσ και τθν απογοιτευςθ από το ςχζδιο προςζγγιςθσ τθσ Επιτροπισ.31

Τοτε ξεκίνθςε θ καταςκευι και ολοκλθρϊκθκε το 1971. ,"Minoru Yamasaki Biography (Architect) ".( Ιζηοζελίδα : Infoplease.com) 30 Walt Crowley , "Yamasaki, Minoru (1912-1986), Seattle-born architect of New York's World Trade Center". (Ιζηοζελίδα : HistoryLink.org. ) 31 Λςτοςελίδα : http://en.wikipedia.org/wiki/Minoru_Yamasaki 29

6.2.Εποχι καταςκευισ Θ ιδζα τθσ δθμιουργίασ ενόσ Ραγκόςμιου Κζντρου Εμπορίου ςτθ Νζα Υόρκθ προτάκθκε για πρϊτθ φορά το 1943. Το νομοκετικό ςϊμα τθσ πόλθσ ψιφιςε ζνα νομοςχζδιο που επιτρζπει ςτον Κυβερνιτθ τθσ Νζασ Υόρκθσ Thomas E. Dewey να αρχίςει να αναπτφςςει ςχζδια για το ζργο , αλλά τα ςχζδια τζκθκαν ςε αναμονι το 1949. Κατά τα τζλθ του 1940 και του 1950, θ οικονομικι ανάπτυξθ ςτθ Νζα Υόρκθ ςυγκεντρϊκθκε ςτο κζντρο του Μανχάταν. Για να βοθκιςει τθν τόνωςθ τθσ αςτικισ ανανζωςθσ ςτο Lower Manhattan, ο David Rockefeller πρότεινε ότι ςτο Λιμεναρχείο να οικοδομιςει ζνα Ραγκόςμιο Κζντρο Εμπορίου ςτο Lower Manhattan. Τα αρχικά ςχζδια, δθμοςιοποιοφνται το 1961, δόκθκε μια περιοχι κατά μικοσ του East River για τθν οικοδόμιςθ του Ραγκόςμιου Κζντρου Εμπορίου. Ωσ δθμόςια υπθρεςία, το Λιμενικό απαιτείται ζγκριςθ για νζα ζργα από τουσ διοικθτζσ τθσ Νζασ Υόρκθσ και του Νιου Τηζρςεϊ.Ο Κυβερνιτθσ του New Jersey ,Robert B. Meyner, αντιτάχκθκε ςτο να πάρει θ Νζα Υόρκθ ζνα ζργο προχπολογιςμοφ 335.000.000$. Ρροσ το τζλοσ του 1961, οι διαπραγματεφςεισ με τον απερχόμενο Κυβερνιτθσ του New Jersey, Meyner, φτάνουν ςε αδιζξοδο. 32 Εκείνθ τθν εποχι, θ επιβατικι κίνθςθ ςε Hudson New Jersey και ςτο Manhattan Railroad, είχε μειωκεί ςθμαντικά από το υψθλό των 113 εκατ. αναβάτεσ το 1927 ςτο 26 εκατομμφρια το 1958, μετά από τισ νζεσ ςιραγγεσ αυτοκινιτων και γζφυρεσ που είχαν ανοίξει ςτον ποταμό Hudson. Σε μια ςυνάντθςθ, τον Δεκζμβριοσ του 1961, μεταξφ του διευκυντι του Λιμεναρχείου Austin J. Tobin και τον νεοεκλεγείσ Κυβερνιτθ του New Jersey Richard J. Hughes, θ Λιμενικι Αρχι προςφζρκθκε να αναλάβει τθν Railroad Hudson & Manhattan για να γίνει Port Authority Trans-Hudson (PATH). Θ Λιμενικι Αρχι αποφάςιςε επίςθσ να μετακινιςει το Ραγκόςμιο Εμπόριο ζργου Κζντρο ςτο εργοτάξιο Hudson ςτθ δυτικι πλευρά του Lower Manhattan, μια πιο βολικι τοποκεςία για αεροςκάφθ. Με τθ νζα κζςθ και του νζουσ όρουσ, ςυμφωνικθκε θ ανζγερςθ του ζργου. Διαφωνίεσ με τθν πόλθ υπιρξα ακόμα και ςχετικά με τα φορολογικά κζματα. Στισ 3 Αυγοφςτου 1966, επιτεφχκθκε ςυμφωνία ότι θ λιμενικι αρχι κα κάνει ετιςιεσ πλθρωμζσ ςτθν πόλθ αντί των φόρων για το τμιμα του Ραγκόςμιου Κζντρου Εμπορίου που ζχει ενοικιαςτεί ςε ιδιϊτεσ μιςκωτζσ. Κατά τα επόμενα ζτθ, οι πλθρωμζσ αυξθκθκαν, κακϊσ ο πραγματικόσ φορολογικόσ ςυντελεςτισ των ακινιτων αυξικθκε.33

6.3. Καταςκευι. Οι δίδυμοι πφργοι ιταν μία αρχιτεκτονικι ιδζα του Αμερικανοϊάπωνα αρχιτζκτονα *B+Μινόρου Γιαμαςάκι (Minoru Yamasaki. Θ καταςκευι τουσ ξεκίνθςε το 1966 με τον Βόρειο Ρφργο και ακολοφκθςε θ καταςκευι του Νότιου Ρφργου. Για να ολοκλθρωκεί χρειάςτθκαν 7 χρόνιακαι 4.000 εργάτεσ. Θ κφρια καταςκευι ολοκλθρϊκθκε ςτισ 4 Απριλίου 1973 ενϊ ςυνεχίςτθκε με τθν καταςκευι άλλων 5 κτιρίων μζχρι τισ αρχζσ του 1980. Με φψοσ 417 μζτρα για πολλά χρόνια ιταν τα υψθλότερα κτίρια του κόςμου ζχοντασ 110 ορόφουσ, το κάκε κτίριο. Το κόςτοσ καταςκευισ ζφταςε το ιλιγγιϊδεσ για τθν εποχι επίπεδο των 400.000.000 δολαρίων. Μζχρι και το 2001, οι πφργοι λειτουργοφςαν αποτελϊντασ το κζντρο των εξελίξεων, περιςτοιχιςμζνοι από πζντε χαμθλότερα κτίρια και μία πλατεία, με εργαηόμενο πλθκυςμό 50.000 ατόμων καταλαμβάνοντασ 929.000 m² γραφειακοφ χϊρου.

32 33

«World Trade Center » Λςτοςελίδα: Wikipedia. org Mario Campi, « Skyscrapers : an architectural type of modern urbanism» , Birkhauser, 2000, ςελ. 83

Ζνα επίπεδο με εμπορικά καταςτιματα κάτω από τθν πλατεία παρείχε και ςφνδεςθ με τρείσ υπόγειεσ γραμμζσ του μετρό τθσ Νζασ Υόρκθσ και με ςιδθροδρομικζσ γραμμζσ για το New Jersey. Θ πρωτοφανισ κλίμακα του ζργου προϊκθςε ςθμαντικζσ μθχανικζσ καινοτομίεσ ςτισ εργαςίεσ των κεμελίων, ςτο καταςκευαςτικό ςφςτθμα αλλά και ςτισ εργαςίεσ που αφοροφςαν τθν κατακόρυφθ κίνθςθ προσ τουσ ορόφουσ.

Εικόνα 22. Το World Trade Center υπο καταςκευι (27 Ιουνίου 1969) - κεμζλια. ( Πθγι : Ιςτοςελίδα nycvintageimages.com)

6.3.1. Θεμζλια και ςτιριξθ. Το χϊμα που είχε αφαιρεκεί κατά τθν κεμελίωςθ μεταφζρκθκε ςτθ δυτικι πλευρά του Manhattan όπου χρθςιμοποιικθκε για τθν ανάπλαςθ του Battery Park City. Κατά τισ εκςκαφζσ προζκυψαν επιπλζον δυςκολίεσ εξαιτίασ του ότι τοφνελ του μετρό και άλλεσ υπόγειεσ γραμμζσ διζςχιηαν τθν τοποκεςία.

Τα εξαιρετικά ψθλά κτίρια, απαιτοφν εναλλακτικι ςτιριξθ και επιπλζον πρόνοια εξαιτίασ των ιςχυρϊν ανζμων που αναπτφςςονται ςε τόςο μεγάλα φψθ. Οι ςυμβατικοί ουρανοξφςτεσ κατζχουν καταςκευαςτικό ςκελετό ο οποίοσ ςε αυτι τθ περίπτωςθ μοιάηει με ζνα πλζγμα από ατςάλι, με κατακόρυφεσ ςτθρίξεισ και οριηόντιεσ δοκοφσ.34 Οι εξωτερικοί τοίχοι τθσ κρεμαςτισ όψθσ δεν ζχουν υποςτθρικτικι λειτουργία αλλά κρζμονται από τον καταςκευαςτικό ςκελετό. Τα δάπεδα ςχεδιαςμζνα ςαν ςειρζσ από κενά (κοφφια) δεμάτια, λειτουργοφςαν ςαν άκαμπτα διαγράμματα, βοθκϊντασ να διανεμθκοφν εκ νζου οι δυνάμεισ των ανζμων από κάκε εξωτερικό τοίχο, ςτουσ δφο κάκετουσ όπου οι δυνάμεισ μεταφζρονταν μζςω των εξωτερικϊν κολϊνων ςτο ζδαφοσ. Το ςφςτθμα αυτό επζτρεψε μεγάλθ ευκαμψία. 6.3.2.Οι ανελκυςτιρεσ. Ππωσ και ςτα ςυμβατικά κτίρια, ο πυρινασ ςτεγάηει τουσ ανελκυςτιρεσ και κάποιεσ βοθκθτικζσ χριςεισ, ενϊ παράλλθλα παρζχει μία δεφτερθ ςθμαντικι πθγι καταςκευαςτικισ υποςτιριξθσ για το κτίριο. Αντί να ςπαταλθκεί πολφτιμοσ χϊροσ για τα ςυςτιματα των κατακόρυφων μεταφορϊν ο αρχιτζκτονασ του ζργου, Yamasaki ςυνζβαλε με τον ςχεδιαςμό του ζτςι ϊςτε να επιτευχκεί οικονομία χϊρου, με τρείσ ηϊνεσ ταχείασ (οι οποίεσ οδθγοφςαν ςε χϊρουσ υποδοχισ (lobby) ςτον 44ο και ςτον 78ο όροφο) και εςωτερικισ κυκλοφορίασ. Οι μεγαλφτεροι ανελκυςτιρεσ ταχείασ κυκλοφορίασ, μετζφεραν άτομα ςτουσ χϊρουσ υποδοχισ όπου οι ανελκυςτιρεσ εςωτερικισ κυκλοφορίασ μετζφεραν τα άτομα ςτον τελικό τουσ προοριςμό. 35(βλ. Εικόνα )

Εικόνα 23. Σχζδιο του World Trade Center με τθν διάταξθ των ορόφων και των ανελκυςτιρων. (Πθγι : Ιςτοςελίδα: Wikipedia.com )

34 34

Άρκρο ,“Aφιζρωμα δίδυμοι πφργοι : ζνα καταςκευαςτικό επίτευγμα 110 ορόφων, κφμα τθσ ιςτορίασ”, 11/9/2012 , Λςτοςελίδα : ypodomes.com. 35 «World Trade Center » Λςτοςελίδα: Wikipedia. org

Εικόνα 24. Σφςτθμα υαλοκακαριςμοφ του κτιρίου. (Πθγι : "Flashback: The Twin Towers rise, stand tall over NYC",2011, Ιςτοςελίδα : nydailynews.com)

6.3.3.Καταςκευαςτικά κόλπα. Το καταςκευαςτικό ατςάλι αναπτυςςόταν ςε βακμίδεσ ανάλογα με το βάροσ και τα φορτία του ανζμου που αςκοφνταν ςε κάκε επίπεδο. Βαρφτερεσ ράβδοι από ατςάλι χρθςιμοποιικθκαν ςτο κατϊτερο επίπεδο, με ελαφρφτερεσ να τοποκετοφνται προσ τθν κορυφι. Ζτςι μειϊκθκε το κόςτοσ αλλά και το βάροσ τθσ καταςκευισ ςε ςφνολο.

Οι εξωτερικοί φζροντεσ τοίχοι ανεγζρκθςαν ςε προκαταςκευαςμζνα τμιματα, με φψοσ δφο ορόφων και μικοσ τριϊν υποςτυλωμάτων, τα οποία ςυνδζκθκαν μεταξφ τουσ και τοποκετικθκαν κατά τθν διάρκεια τθσ καταςκευισ. Αυτζσ οι κολϊνεσ από ατςάλι, μείωςαν το γυαλί που ςυνικωσ χρθςιμοποιείται ςτουσ περιςςότερουσ ουρανοξφςτεσ με κρεμαςτι όψθ, κατά 20%. Λιγότερο γυαλί ςιμαινε και μειωμζνεσ ανάγκεσ ςε ψφξθ το καλοκαίρι και κζρμανςθ το χειμϊνα. Για τον κακαριςμό των 43.000 παρακφρων των πφργων, χρθςιμοποιικθκε εξελιγμζνο αυτόματο ςφςτθμα κακαριςμοφ.

Εικόνα 25. Σκελετόσ Πρόςοψθσ. (Πθγι: Dimitri A. Khalezov, "Nuclear Demolition of Skyscrapers",2009, Ιςτοςελίδα : bibliotecapleyades.net)

ΕΝΔΕΛΚΤΛΚΑ ΣΤΟΛΧΕΛΑ ΤΩΝ ΡΥ΢ΓΩΝ Λδιοκτιτθσ : Λιμενικι Αρχι τθσ Νζασ Υόρκθσ και του New Jersey Αρχιτζκτονασ : Minoru Yamasaki και Emery Roth & Sons Μθχανικόσ : Leslie E. Robertson Associates Φψοσ 1ου πφργου: 417m (χωρίσ τθν κεραία) Φψοσ 2ου πφργου: 415m Βάκοσ κεμελίωςθσ: 21m Διαςτάςεισ Ορόφου: 63 x 63 m Σφνολο Ατςάλινων υποςτυλωμάτων: 35.000 Ραράκυρα: 43.000 Βάροσ καταςκευαςτικοφ χάλυβα: 90.720kg Εργατικό δυναμικό: 50.000 Κόςτοσ: 400.000.000 δολάρια36

Άρκρο ,“Aφιζρωμα δίδυμοι πφργοι : ζνα καταςκευαςτικό επίτευγμα 110 ορόφων, κφμα τθσ ιςτορίασ”, 11/9/2012 , Λςτοςελίδα : ypodomes.com.

6.4. Κριτικόσ ςχολιαςμόσ Τα δυο αυτά κτίρια ζχουν πολλζσ ομοιότθτεσ ςτα βαςικά τουσ ςθμεία( πρόγραμμα, ρόλοσ, θμερομθνία καταςκευισ κ.α ) και μια πολφ μεγάλθ διαφορά, ότι το ζνα λειτοφργθςε ενϊ το άλλο όχι. Σε αυτό ζπαιξαν ρόλο οι κοινωνικοί παράγοντεσ , θ οικονομικι υποςτιριξθ του κάκε «project» αλλά και θ ανταπόκριςθ του ςχεδιαςμοφ τουσ ςε ςχζςθ με τισ ανάγκεσ που καλφπτουν. Λςτορικά, ενϊ και τα δυο κτίρια φαίνετε ότι ςχεδιάςτθκαν και κτίςτθκαν τθν ίδια εποχι, ςτθν πραγματικότθτα οι κοινωνίεσ ςτισ οποίεσ λειτοφργθςαν ιταν ςχεδόν αντίκετεσ. Θ ιδζα για τθν οικοδόμθςθ τουσ ιρκε ςε μια περίοδο οικονομικισ ακμισ, ωςτόςο για τθν Νζα Υόρκθ αυτι θ ακμι ςυνεχίςτθκε για αρκετά χρόνια μετά τθν οικοδόμθςθ των Ρφργων, το ςθμείο εκείνο αναβακμίςτθκε με μια ςειρά επόμενων ζργων, ςυγκοινωνιακϊν, πφργων , δθμοςιϊν προγραμμάτων και άλλα. Στθν Ελλάδα κατά τθν διάρκεια ανοικοδόμθςθσ του πφργου θ πολιτικι κατάςταςθ βριςκόταν ςε πλιρθ αςτάκεια. Μετά τθν πτϊςθ τθσ χοφντασ και τθν αναβολι του ζργου ακολοφκθςε μια από τισ μεγαλφτερεσ ναυτιλιακζσ κρίςεισ τθσ χϊρασ. Τα πλοία ιταν ακινθτοποιθμζνα ςτο λιμάνι για μινεσ , θ εμπορικι οικονομία τθσ χϊρασ είχε δεχτεί ζνα τρομερό πλιγμα και ιταν φανερό πωσ θ ανοικοδόμθςθ ενόσ εμποροναυτικοφ πφργου εκείνθ τθν περίοδο ιταν κωμικοτραγικι. Ρζρα από το γενικό κοινωνικό πλαίςιο υπιρχε, είναι ςθμαντικό πωσ τα ζργα άνθκαν ςε δθμόςιουσ φορείσ , κάτι που ζκανε τισ πολιτικζσ αλλαγζσ ακόμα ςθμαντικότερεσ ςαν παράγοντεσ δράςθσ ι ςταςιμότθτασ. Οικονομικά, θ ανζγερςθ των δίδυμων πφργων χρθματοδοτικθκε από το Λιμεναρχείο τθσ Νζασ Υόρκθσ, μια κρατικι κερδοςκοπικι εταιρία με ςτακερά ςυμφζροντα. Το ΕΚΡ χρθματοδοτικθκε από τον διμο του Ρειραιά που κατά τθν διάρκεια ανοικοδόμθςθσ άλλαξε τουλάχιςτον 4 δθμάρχουσ και αντιμετϊπιςε αρκετζσ φορζσ οικονομικά προβλιματα , αρκετά ςοβαρά ϊςτε να διακόψει τθν χρθματοδότθςθ του ζργου. Αυτό ςε ςυνδυαςμό με τθν αδιαφορία προσ το πρόβλθμα (φαινομενικοί διαγωνιςμοί που δεν εφαρμόςτθκαν ποτζ, κεωρθτικζσ δθλϊςεισ και απραξία) εκ μζρουσ των κρατικϊν φορζων είχε καταλυτικι ςθμαςία για τθν τωρινι κατάςταςθ του κτιρίου.

Εικόνα 26.Διαγραμματικά ςχεδια γενικισ κατοψθσ των δφο κτιρίων.

Σχεδιαςτικά, ςτθν μια περίπτωςθ το κτίριο ευνόθςε τθν υπόγεια και ιςόγεια κυκλοφορία και τθν μετζπειτα ανάπτυξθ των ςυγκοινωνιακϊν ζργων τθσ περιοχισ (μετρό και ςιραγγεσ). Στθν δεφτερθ περίπτωςθ ο πφργοσ ακρωτθρίαςε τθν οδικι κυκλοφορία τθσ περιοχισ, οι ςχεδιαςμζνεσ εγκαταςτάςεισ ςτάκμευςθσ είναι ανεπαρκείσ και επιβαρφνουν το ιδθ υπάρχων κυκλοφοριακό πρόβλθμα του λιμανιοφ. Ακόμα, ςχετικά με το δθμόςιο πρόγραμμα, το World trade center μζςα από τον ςχθματιςμό των κτιρίων του δθμιουργεί χϊρουσ αναψυχισ και χϊρουσ , ςυγκεκριμζνα μια μεγάλου μεγζκουσ πλατεία, ςε αντίκεςθ με τον Ρειραιά όπου το δθμόςιο πρόγραμμα είναι μόνο μια περιμετρικι ςτεγαςμζνθ κυκλοφορία ςτο μικοσ του πεηοδρομίου και μια ςτοά. Πςον αφορά τον ρόλο των πφργων ωσ μνθμείο και , όπωσ αναφζρει και ο Βικζλασ ,ωσ κτίρια «γοιτρου» οι δίδυμοι πφργοι ιταν αδιαμφιςβιτθτα ζνα διεκνϊσ αναγνωριςμζνο ςφμβολο τθσ εμπορικισ ανάπτυξθσ τθσ Νζασ Υόρκθσ. Με τθν παρουςία του όριηε το Μανχάταν «το κζντρο του κόςμου», ωσ ζνασ πφργοσ που μζςα του φιλοξενοφςε όλεσ τισ χϊρεσ. Ιταν ζνα μνθμείο χαραγμζνο ςτθν ςυνείδθςθ των κατοίκων τθσ πόλθσ τουσ πρόςφερε τθν αίςκθςθ τθσ υπερθφάνειασ και τθσ αςφάλειασ. Αντίκετα, ο πφργοσ του Ρειραιά ιταν ζνα ςφμβολο καταπίεςθσ, μιασ εξουςίασ που ο λαόσ κζλει να αποτάξει από επάνω του. Είναι λογικό ο Ρφργοσ που φζρει μια τόςο βεβαρθμζνθ μνθμιακότθτα να είναι απεχκισ οπτικά και ςυνειρμικά. Τα χαρακτθριςτικά ενόσ «κτιρίου τθσ δικτατορίασ » είναι χαραγμζνα ςτισ όψεισ του. Ο πφργοσ ςαν ζνασ ξεχαςμζνοσ από τότε αγγελιοφόροσ προςπακεί να επιβάλει μια ιδεολογία που ζχει εδϊ και καιρό νικθκεί, φορτωμζνοσ με ζνα ξεπεραςμζνο νόθμα.

7.ΕΡΛΛΟΓΟΣ Για πολλοφσ, θ παρατεταμζνθ φπαρξθ του θμιτελοφσ πφργου είναι μια ακόμθ απόδειξθ τθσ αμθχανίασ ωσ προσ το τι κα γίνει με το ςυγκεκριμζνο κζμα θ οποία προζρχεται από διάφορεσ πλευρζσ, ςυμπεριλαμβανομζνων του ελλθνικοφ κράτουσ, τθσ Ελλθνικισ τεχνικισ, καταςκευαςτικισ και αρχιτεκτονικισ κοινότθτασ και τθσ κοινισ γνϊμθσ.Το ηιτθμα ξεφεφγει από τα ςτενά όρια τθσ διαλεκτικισ περί τθσ ανζγερςθσ ι μθ ψθλϊν κτιρίων και ουρανοξυςτϊν ςτισ Ελλθνικζσ πόλεισ και ιδιαίτερα ςτθν Ακινα. Το παράδοξο δεν είναι τόςο θ αποδοχι ι μθ των ψθλϊν κτιρίων αλλά κυρίωσ θ παντελισ απουςία κάκε είδουσ διαλόγου γφρω από αυτό. Με βάςθ τα ανωτζρω, κακίςταται προφανζσ ότι ςε αυτι τθν περίπτωςθ το κφριο πρόβλθμα δεν είναι θ ολοκλιρωςθ ενόσ ακόμθ μεγάλου κτιρίου θ καταςκευι του οποίου παραμζνει ςε αναμονι εδϊ και χρόνια, αλλά εκτείνεται πολφ πζρα από αυτό, ακόμα και ςε ςχζςθ με τθν αποδοχι τθσ επαναφοράσ των ψθλϊν κτιρίων, ακόμθ και των ουρανοξυςτϊν, ςτο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του Ρειραιά, τθσ Ακινασ, ενδεχομζνωσ και επιπλζον ςε μια ι δυο μεγάλεσ πόλεισ. 37 Πςο για τθσ ερωτιςεισ τθσ ειςαγωγισ από το γενικότερο ςτο ειδικότερο θ εργαςία κλείνει με το ςυμπζραςμα πωσ τθν εποχι μασ δεν κα ζπρεπε να ςχεδιάηονται ουρανοξφςτεσ ςτθν Ελλάδα. Ο λόγοσ είναι πωσ οι ουρανοξφςτεσ αρχιτεκτονικά είναι ςυνδεδεμζνοι με τθν ζννοια τθσ μνθμιακότθτασ και τθσ ανάπτυξθσ, θ Ελλάδα βρίςκετε ςε μια εποχι κρίςθσ πολιτικισ κοινωνικισ και οικονομικισ, τα ςφμβολα τθσ εξουςίασ ζχουν χάςει το νόθμα τουσ και θ ςφγχρονθ μνθμιακότθτα είναι ανοφςια και λαϊκιςτικι. Ριςτεφω πωσ μζχρι να ξεπεράςουμε τθν κοινωνικι αςτάκεια που επικρατεί τον τελευταίο αιϊνα κα πρζπει να επικεντρωκοφμε ςτθν οριηόντια ανάπτυξθ. Ακόμα, τα ατελείωτα κτίρια είναι μια ευκαιρία αρχιτεκτονικισ μελζτθσ ςκζψθσ και προβλθματιςμοφ, πρζπει ςαν αρχιτζκτονεσ να μελετιςουμε του λόγουσ που δεν λειτοφργθςαν και από αυτό να μάκουμε, ταυτόχρονα να κζςουμε ςτον εαυτό μασ τθν πρόκλθςθ να κάνουμε ζνα άχρθςτο κτίριο λειτουργικό για τθν κοινωνία. Κοινωνικά αυτά τα κτίρια δείχνουν τθν αδυναμία λιψεωσ αποφάςεων, το μζλλον αυτϊν των κτιρίων χωρίηετε ςε δφο δρόμουσ, είτε τθν ανακαίνιςθ και τθν λειτουργία είτε τθν κατεδάφιςθ. Το πιο ανθςυχθτικό είναι το πλικοσ των κτιρίων που βρίςκονται ςτθν κόψθ αυτισ τθσ απόφαςθσ για δεκαετίεσ. Μια λφςθ για τθν αξιοποίθςθ του Ρφργου κα ιταν θ πϊλθςθ των ορόφων του πάνω μζρουσ από τον 25ο ζωσ τον 8ο ςε να ξενοδοχειακό όμιλο θ ςε μια εταιρία . Με τα λεφτά από τθν πϊλθςθ και ςε ςυνεργαςία με τον αγοραςτι να ανακαινιηόταν ο πφργοσ χρθςιμοποιϊντασ ζνα ςφςτθμα ενεργειακισ αυτάρκειασ. Λόγο τθσ τεχνολογικισ προόδου θ όψθ του κτιρίου κα άλλαηε και το εςωτερικό κα γινόταν πλζον εκμεταλλεφςιμο. Δεδομζνου τον κοινωνικϊν αναγκϊν ο πφργοσ κα μποροφςε να ςτεγάςει ςτουσ πρϊτουσ δυο ορόφουσ τουσ οργανιςμοφσ κοινωνικισ βοικειασ του Ρειραιά (κάποιοι βρίςκονται ιδθ εκεί), και ςτουσ υπολοίπουσ ορόφουσ κάποιεσ δθμοτικζσ υπθρεςίεσ που αυτι τθν ςτιγμι ςτεγάηονται ανεπαρκείσ εγκαταςτάςεισ. Βζβαια θ μετατροπι κα πρζπει με το πζραςμα τθσ να μθν ςβιςει τθν ταραγμζνθ ιςτορία του πφργου και να κάνει εμφανζσ πωσ το μνθμείο ζςπαςε και χωρίςτθκε το μιςό για τθν ανάπτυξθ και το άλλο μιςό για τθν κοινωνία. Αν δεν λάβουμε αυτό υπ όψιν κινδυνεφουμε να δθμιουργιςουμε άλλο ζνα τραγελαφικό μνθμείο

. Βανδϊροσ , «Ρφργοσ Ρειραιά – ο κοιμϊμενοσ γίγαντασ», (Στθν ιςτοςελίδα: http://www.greekarchitects.gr), 2007

8. ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Βιβλία      

΢ενάτα Μεκενίτθ, «Λ. Βικζλασ», Μουςείο Μπενάκθ,2010 Mario Campi, « Skyscrapers : an architectural type of modern urbanism» , Birkhauser, 2000 Δθμιτρθσ Α. Φατοφροσ, «Μχνοσ χρόνου» , Εκδόςεισ Καςτανιϊτθ, 2008 Α.Χαραλαμπίδθσ, «Θ τζχνθ του 20ου αιϊνα», University studio press, Κεςςαλονίκθ, 1995 Γ.Ρ.Λάββα. «Θ επίτομθ ιςτορία τθσ αρχιτεκτονικισ»,University studio press,2008 Δ.Φιλλιπίδθσ, «Νεοελλθνικι αρχιτεκτονικι», Εκδοτικόσ Οίκοσ Μζλιςςα,1984

Περιοδικά & Εργαςίεσ    

Κζµατα Χϊρου + Τεχνϊν , τευχοσ25, 1994. Άνκρωποσ και χϊροσ, τεφχοσ 7-8 Λανουάριοσ - Απρίλιοσ 1978 , Εκδϊςεισ Καραγκουνθ Άρκρο ‘Ηωντανεφουν τον Ρφργο Φάνταςμα’, Εφθμερίδα ‘τα νζα’, θμερομθνία ζκδοςθσ Φεβρουάριοσ του 2007. Ερευνιτικι εργαςία, Ραπαδάκθ Αλεξάνδρα & Τςαπάκθ Ζλενα «Νεοελλθνικι αρχιτεκτονικι και ταυτότθτα, το ηιτθµα τθσ ελλθνικότθτασ», Δθµοκρίτειο Ρανεπιςτιμιο Κράκθσ Ρολυτεχνικι Σχολι Τµιµα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν 2010

Ιςτοςελίδεσ         

greekarchitects.gr civil.ntua.gr molfesis.com skyscrapercity.com/showthread.php?t=216281 archdaily.com Infoplease.com HistoryLink.org ypodomes.com wikipedia.org