ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
1
ùfAiû A ò@û
aòùgh IWò@û iõÄeY
G[ôùe ùfAiû A ò@ûùe _ìaðeê _âKûgòZ AõeûRú bûhûe KòQò aQûaQû cìk ùfLûKê IWò@û bûhûùe iõKkòZ Keû~ûAQò û
Ieúiû ù_ûÁ aûKè - 51, Rò._ò.I,bìaù^gße 751001
www.orrissa.co.in, E-mail: orrissabbsr@gmail.com
G.Gcþ.A. `ûCù i^þ ^õ-204, 100 `òUþ eòw ùeûWþ, ù`Rþ 3, a^gueú 2d cjfû, 3d ùiû_û^, aûwûùfûe 560085 ù`û^ ^õ :+91-080-26699512, 26699522 `ûKè ^õ: +91-080-26699410 A ùcf : leisaindia@yahoo.co.in @¤l - gâú. Pòe^þRòbò iòõ, @ûA.G.Giþ.(@aie _âû¯) ùKûhû¤l - gâú aò.ùK. gòbþeûcþ ibý - Wÿü. bò[f eûR^, Wÿü. Gcþ . cjûù\aû®û Wÿü. G^þ. Rò. ùjMþùWÿ, Wÿü. Uò. Gcþ. ZýûMeûR^, _âù`ie. bò. aòebù\âdû Wÿü. G. eûR^Ü Wÿü. ùbuùUiþ ZûMZþ Wÿü. iàòZû ù_âcP¦e cêLý iõ_û\K - ùK. bò. Giþ. _âiû\ _eòPûk^û iõ_û\K - Uò. Gcþ. eû]û @^êaû\ @eêYòcû ÊûAñ IWÿò@û iµû\^û I @^êaû\ ic^ßd aògßùcûj^ cjû«ò, Ieúiû @^êaû\ iõù~ûR^û _ì òðcû, G.Gcþ.A `ûCù i^þ _âgûi^òK @]ôKûeú aúYû, G.Gcþ.A `ûCù i^þ @kueY I cê\âY fò_òÄû^þ, bìaù^gße _âz\ `ùUûPòZâ Ieúiû `ùUû fûAùaâeú ùfAiû _ZâòKû @^ýû^ý iõKk^ fûUò^þ @ûùceòKû, Aù ûù^iò@û, _½òc @û`âòKû, aâûRòfþ iõÄeY ùfAiû A ò@û _ZâòKû @^ýû^ý @û kòK iõÄeY jò¦ò, ùZfêMê, Zûcòfþ, _¬ûaú , K^ÜW Gaõ ceûVú (iõ_û\^û c kú Ze`eê _ZâòKûe Cù gýKê ~[ûiû¤ iVòKþ bûùa C_iÚû_^ KeòaûKê icÉ ~^ô ^ò@û~ûAQò û ùZùa G[ôùe _âKûgòZ ùfLûMêWòKe iZýûiZý _ûAñ iõ_éq ùfLK jó \ûdú ejòùa û )
còùReò@e
(MISEREOR)
_âòd _ûVK, aûjý _eòùagùe ^òe«e bûaùe ùjC[ôaû _eòa ð^ MêWÿòK _ûAñ lê\â I ^ûc cûZâ Pûhú I Pûh aýaiÚû aò_\ c¤ ù\A MZò KeêQò û _eòùagùe NUê[ôaû _eòa ð^Kê ù~ùjZê @ûùc ùeûKò _ûeòaû ^ûjó, @ûùc @ûc @býûiùe _eòa ð^ @ûYòaû GKû« Reêeú û @bòm KéhKcûù^ Gjò iciýû ajêk iÚòZòeê aûjûeòaû _ûAñ aòbò^Ü cû¤c aûjûe KeòaûKê ùPÁû KeêQ«ò û ^òR @bòmZûeê Pûhúcûù^ Gjò icû]û^ eûÉû aûjûe KeêQ«ò ~ûjû @Zò iek û Gjò lê\â Pûhúcûû^ue mû^ I @bò^a @bòmZûMêWÿòK Pûhùe ù\Lû~ûC[ôaû aòbò^Ü iciýûMêWÿòKe icû]û^ _ûAñ GK MêeêZß_ì ð i´k û @û^êÂû^òK MùahYû _âKâòdûùe Gjò mû^ I @bòmZûKê ù~ûWÿò _ûeòùf Gjû _â~êRý, ijRiû¤ Gaõ aýajûe aòKûg Keòaûùe iûjû~ý Keòa, ~ûjûKê ajêiõLýK Pûhú @û_ùYA fûbaû^ ùjûA_ûeòùa û @ûgû KeêQê ù~ _ZâòKûe Gjò iõLýûUò @û_Yuê C ûjòZ Keòa I aýajûe ù~ûMý ùja û ùfAiû A ò@û IWÿò@û _ZâòKûUòKê C^ÜZ Keòaûùe ù~Cñcûù^ ^òRe cZûcZ ù\AQ«ò, @ûùc ùicû^u _ûLùe KéZm û @ûùc @ûgû KeêPê ù~ @û_Y ^òRe ijù~ûM, cZûcZ I ùfLû Gjò_eò bûaùe @ûcKê baòhýZùe ù\ùa û iõ_û\K
ùfAiû
ÊÌ aûjý ijûdZû I iÚûdú Kéhò C_ùe @û]ûeòZ ùfAiû _ûeòùagòK Kéhò _âYûkúùe ^òRe C_ôû\^ I C_ûRð^ aé¡ò KeòaûKê Pûjêñ[ôaû Pûhúcû^u _ûAñ GK ùa÷hdòK I iûcûRòK aòKÌ û ùfAiûùe iÚû^úd i´k I _âûKéZòK iõiû]^ MêWòKe iêaýajûe Gaõ @ûagýK iÚùk aûjý iû]^ MêWòKe iêelòZ I _âbûaò aýajûe iõ_KðòZ gòlû còùk û Gjû ^òRÊ mû^, \lZû, cìfýùaû], iõÄéZò I iõMV^ @û]ûeùe ^òRe baòhýZ MV^ KeòaûKê Pûjêñ[ôaû cjòkû, _êeêh I ùMûÂúMêWòK ^òcù« C òÁ û Kéhòùe C^ÜZú Gaõ _eòa ðòZ _eòiÚòZò I @ûagýKZû @^êiûùe Gjûe _âùdûM _ûAñ Pûhú I Kcðú cû^u iûc[ðý MV^ \òMùe ùfAiû ùjCQò GK ijbûMú bò òK _âKâòdû û ùfAiû ù\gú mû^ùKøgk I aòmû^ i¹Z mû^MêWòKê GKûVò Keò[ûG Gaõ Gjûe @û^êiwòK aòKûg _ûAñ ~[û~[ _\ùl_ ù^aûKê ^úZò ^ò¡ðûeK cû^uê _âbûaòZ Keò[ûG û ùfAiû ùjCQò GK iõmû, GK _^Úû I GK eûRù^÷ZòK @ûjßû^ û
còùReò@e - aòKûg ùlZâùe ijù~ûM _ûAñ 1958 ciòjûùe Rcðû^ Kû[fòK aòg_þ iõN \ßûeû còùReò@e iÚû_òZ ùjûA[ôfû û MZ 57 ahð]eò còùReò@e @û`âòKû, Giò@û Gaõ fûUò^þ @ûùceòKû @û\ò ù\g MêWòKùe \ûeò\âý aòeê¡ùe iõMâûc _ûAñ _âZògéZòa¡ ùjûA @ûiòQò û ]cð, RûZò I fòw ^òaðòùghùe _âZýK @bûaMâÉ cYòhe @ûagýKZû _ûAñ còùReò@ee ijûdZû C_f² û còùReò@ee \gð^ ùjCQò ^òù¿gòZ ùfûKcû^ue giqòKeY ^òù¿gòZ _âùPÁûKê ijù~ûM Keòaû û Gjû iÚû^úd @^êÂû^, Pyð @^êÂû^, ùaieKûeú @^êÂû^, iûcûRòK @ûù¦ûk^ I MùahYû @^êÂû^ MêWòK ij bûMú\ûeú jòiûaùe Kû~ðýKeò[ûG û ijù~ûMú @^êÂû^ cû¤cùe Gjû jòZû]ôKûeú cû^u ij cògò iÚû^úd aòKûg _âKâòdû I _âKÌ Kû~ðýKûeúZûùe RWòZ ùjûA[ûG û ijù~ûMú @^êÂû^ cû^u ij cò k ò Z bûaùe cò ù Reò @ e _eò a ð ò Z _eò i Ú ò Z ò K ê iûcÜ û Keò [ ûG û (MISEREOR)
(www.misereor.de, www.misereor.org)
Ieúiû GK ùÊzûùiaú @^êÂû^ û Gjû Pûhú ù^ZéZß _âKâòdûùe Kéhòe iÚûdú aòKûg ^òcù« @û\òaûiú ajêk K§cûk I cûfKû^Mòeò Ròfäûùe MZ \êA \g§ò ]eò Kû~ðýeZ û KéhK iõMV^ cû¤cùe _ûeõ_eòK Pûhmû^ ùKøgke C^ÜZú, _ûeµeòK aòj^e iêelû I _âiûe, _âûKéZòK iõ_\ _eòPûk^û cû¤cùe lê\â I ^ûccûZâ Pûhúcû^ue iûaðùbøcZß elû \òMùe Kû~ðýKeêQò û @û\òaûiú cjòkû icaûd cû¤cùe Kéhò I RwfRûZ \âaýe _âKâòdûKeY Keò Rwf C_ùe ^òbðegúk ùMûÂúMêWòKe RúaòKû iêelû \òMùe Kû~ðýKeêQò û @^êÂû^ iõ_KðòZ @]ôK aòaeYú eê còkò_ûeòa û G.Gcþ.A. `ûCù i^þ ÊÌ aûjý ijûdZû bò K ò _âûKéZK ò iõ_\ _eòPûk^û _ûAñ iÚû^úd _ûeµeòK mû^ùKøgk Gaõ ^ì@û iéR^gúk ùa÷hdòK mû^ \ßûeû RúaòKûe C^ÜZò \òMùe Kû~ðý Keò[ûG û G.Gcþ.A. `ûCù i^þ \ûlòYûZý cûkbìcú @ ke lê\â Z[û ^ûccûZâ Pûhúcû^u ijòZ aòKÌ Kéh,ò mû^ùKøgke @bòa¡ é ,ò Zûfòc,þ aòKûg @^êÂû^MêWK ò ij iõ_éqò KeûAaû Gaõ @^êbZ ì ò @û\û^ _â\û^ \òMùe Kû~ðýKeò[ûG û Gjûe ùIßai þ ûAUþ VòKYû ùjCQò (ORRISSA)
(www.orrissa.co.in)
(AME Foundation)
(www.amefound.org)
ijûdZûùe G.Gcþ. A. `ûCù i^þ ij còkZ ò bûaùe Ieúiû @^êÂû^ \ßûeû _âKûgòZ ùjCQò û ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020 2020
2
aòa] ò Zû_ì ð Pûh _âKd òâ û cû¤cùe Kéhùò e iÚûdòZß aRûd eLòaû
4
iìPú_Zâ
aòùgh IWò@û iõÄeY - 1, cûyð 2020
@c^\ú_ iòõj Gaõ Mêeê_âúZ ùKøe
4
aò a ò ] Zûùe beû Ké h ò aýaiÚ û \ß û eû GKû]ôK @ck còkòaû ijòZ Pûhùe Lyð Kcò[ûG û ic^ßòZ Pûh _âYûkú @û_ùYA iêLRòZþ _âcûY Keò ù\LûA ù\AQ«ò ù~ Gjû\ßûeû Lû\ý C_ôû\^ Gaõ ùeûRMûe ^ò½òZ ùjaûij Zûuê ahðiûeû ^ò~êqò c¤ còkò_ûeòQò û Gjû G_eò GK Pûh _âYûkú ~ûjû @^êKeY ù~ûMý û
aòaò]Zû_ì ð Pûh _âKâòdû cû¤cùe Kéhòùe iÚûdòZß aRûd eLòaû @c^\ú_ iòõj Gaõ Mêeê_âúZ ùKøe
07 _û aMðùlZâ Xÿû û cé òKûe faYZû jâûi Keòaû \òMùe GK @bò^a @býûi
07
_û aMðùlZâ Xÿû û cé òKûe faYZû jâûi Keòaû \òMùe GK @bò^a @býûi
iê Z _ ù\, ùi÷ K Z _ûf Gaõ _ì ð b û \ûiMê¯û 11.Pûhú C_ù~ûMúKeY _eòùag iêelû aRûd eLòaûe cêLý cû¤c
iêZ_û ù\, ùi÷KZ _ûf Gaõ _ì ðbû \ûiMê¯û
Giþ. Kfûa[ô, G. @a\êf jûeòiþ, Rò^û cû[ôC Gaõ bò Kâò¾Kêcûe
ù~ùZ iaê _gê C_ôû\^ aýaiÚû @Qò, Zû c¤eê cûQ PûhKê GK fûb\ûdK @býûie ÊZª _eòPd còkòQò û _âûKéZòK i´k MêWÿòKê aRûd eLò cûQ C_ôû\^Kê aé¡ò KeòaûKê ùjùf i´ke C c _eòPûk^û KeòùjC[ôaû @býûiMêWÿòKê @û_ùYAaû GKû« @ûagýK û
15.\kMZ Cù\ýûM ùQûU Pûhúcû^u Rúa^RòaúKû C^Ü òùe GK i`k cû¤c GPþ.@ûe cûùfg Gaõ Uò _û[ðiûe[ú
Pûhú C_ù~ûMúKeY
11
\kMZ Cù\ýûM
15
_eòùag iêelû aRûd eLòaûe cêLý cû¤c
ùQûU Pûhúcû^u Rúa^RòaúKû C^Ü ò ùe GK i`k cû¤c
Giþ. Kfûa[ô, G. @a\êf jûeòiþ, Rò^û cû[ôC Gaõ bò Kâò¾Kêcûe
GPþ.@ûe cûùfg Gaõ Uò _û[ðiûe[ú
Pûh aýaiÚûe aòùghZß Gaõ iÚû^úd ùR÷a _eòùag ij Gjûe iKâòd Gaõ _ûe¿eòK KâòdûKê aêSòaû C_ùe jó Kéhòe i`kZû ^òbðe Kùe û lê\â Gaõ ^ûccûZâ Pûhúcûù^ ùKCñ _â û Pú^ icdeê Pûhùe @ûiê [ ô a û aò b ò ^ Ü iciýûKê ùeûKò a û _ûAñ bò ^ Ü bò ^ Ü ùKøgk Gaõ _¡ ò iaêPûh Keòaûe ÊûbûaòK _âKâòdû c¤ùe aûjûe KeòQ«ò û Pûhúcû^ue mû^, ùicû^ue C_ù~ûM Keòaû \lZû Gaõ ^ìZ^ _âKâòdû gòLôaû aû ùLûRò aûjûe Keòaûe @\ýc @ûMâj ùR÷a aýaiÚû _eòPûk^û Keòaûùe cêLý bìcòKû MâjY KeòQò û ùR÷a _eòùage Pòe«^ iêelû \òMùe Gjò _eò iÚû^úd mû^bò òK C_ù~ûMúKeY Keòaû _âKâòdû @Zý« MêeêZß_ì ð û
K ðûUKe ù Q û U Pûhúcû^u _ûAñ cKû GK cêLý `if û PòùKÑûùd¹òM^êeê Mûñùe \kMZ bûaùe GKûVò ùjûA cKû Pûhúcûù^ cKû cìfý C_ùe bf ^òdªY @ûYò _ûeòQ«ò û Lûfò cKû giý bì ò MêWÿòKê RûùkYú jòiûaùe _ê^üaýajûe Keò Gjò \ke i\iýcûù^ _eòùag _âZò ^òRe iù´\^gúkZû ù\LûA _ûeòQ«ò Gaõ Gjò `if ùa÷Rðý aÉêeê ùeûRMûe c¤ Keò _ûeòQ«ò û
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
3
aòa] ò Zû_ì ð Pûh _âKd òâ û cû¤cùe Kéhù ò e iÚûdòZß aRûd eLòaû @c^\ú_ iòõj Gaõ Mêeê_âúZ ùKøe aòaò]Zûùe beû Kéhò aýaiÚû \ßûeû GKû]ôK @ck còkòaû ijòZ Pûhùe Lyð Kcò[ûG û ic^ßòZ Pûh _âYûkú @û_ùYA iêLRòZþ _âcûY Keò ù\LûA ù\AQ«ò ù~ Gjû\ßûeû Lû\ý C_ôû\^ Gaõ ùeûRMûe ^ò½òZ ùjaûij Zûuê ahðiûeû ^ò~êqò c¤ còkò_ûeòQò û Gjû G_eò GK Pûh _âYûkú ~ûjû @^êKeY ù~ûMý û _¬ûae c^þiû Ròfäûe GK ^ò_U MâûcúY @ ke ùMûUòG ùQûUò@û Mûñ aòùeûùK KûkûY e RùY gòlòZ ~êaK ùjCQ«ò iêLRòZþ iòõj û @Ì KòQò \ò^ PûKòeú Keòaû _ùe ùi ^òR MûñKê ù`eò Pûh KeòaûKê Pò«û Kùf Gaõ ^òRe ùMûUòG Pûh bò òK gòÌ @ûe¸ KeòaûKê c^iÚ Kùf û ^òR _òfû\òù^ Zûue _òZû Giþ. ùbûfû iòõj _eòaûee ù_ûhYe @ûagýKZû _ìeY Keòaû _ûAñ Nêhêeú _ûk^ Keòaû ùi ù\Lô[ôùf û ùZYê Pûh Zûu _ûAñ KòQò ^ì@û Kû~ðý ^[ôfû û
aòa] ò Zû_ì ð Pûhe _âûe¸ iêLRòZ ^òRe Rcòùe _eòaûe _ûAñ Lû\ý I ùMûLû\ý Pûh Keò[û«ò ~ûjû ahðiûeû _eòaûe i\iý I Méj_ûkòZ _gê_lúue Lû\ý @ûagýKZû _ìeY Keò[ûG û ùi ^ò R Rcò ù e _â Z ò a hð \ê A eê Zò ù ^ûUò `if Pûh Keò[û«ò û 2015 ciòjûùe ^òR iûw eY]úe iòõj Gaõ P¦âcêYòu ij cògò iêLRòZ ùQkò, Nêhêeú Gaõ cûQ Pûh @ûe¸ Kùf û Gjò Kûc @ûe¸ Keòaû _ìaðeê c^þiûùe [ôaû Kéhò aòmû^ ùK¦â (ùK.bò.ùK) eê iêLRòZ ùQkò _ûk^ C_ùe 5 \ò^ò@û Gaõ Nêhêeú _ûk^ C_ùe 7 \ò^ò@û Zûfòc ù^ùf û Gjû ijòZ Mêeê @w\ _gê Gaõ aòmû^ aògßaò\ýûkdeê cûQ Pûh C_ùe c¤ Zûfòc ù^ùf û
2 GKe ù_ûLeúùe iêLRòZþ 10,000 cûQ Rû@ñûk Pûh KeòQ«ò ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
4
ùi ^òRe 2 GKe Rcòùe cûQ Pûh _ûAñ ù_ûLeú ùLûkòùf û iêLRòZþ ^òRe 0.125 GKe Rcòùe ùQkò Mêjûk Gaõ 0.125 GKe Rcòùe Nêhêeú Mêjûk Zò@ûeò Keò ù f û 2018 ciò j û @ûe¸ùe ùi ^ò R e Pûh aýaiÚûKê @ûjêeò aòaò]Zû _ì ð Keòaû flý ù^A aâGfe KêKêWÿû `ûcð UòG Kùf ù~CñVò 7500 _lú ùMûUòG icdùe aXÿò_ûeòùa û Gjò KêKêWÿû Pûh Keòaû _ìaðeê ùi Kéhò aòmû^ ùK¦â c^þiûeê Zûfòc ù^ùf û ic^ßd Gjò _gê_ûk^ Gaõ cûQ C_ôû\^ dê^òUþ MêWÿòK ùQûU Éeùe ùjûA[ôùf c¤ Pûh aýaiÚûùe GMêWÿòK _e¿e C_ùe ^òbðegúk û ùMûUòG `ûcðe @^ûagýK Gaõ @ûaRð^û @^ý GK dê^òUþe i´k jòiûaùe aýajûe ùjûA[ûG û ùQkò Gaõ Nêhêeúe ckKê MûB cAñhúu ùMûaeùe cò ù gA ù_ûLeúùe _Kû~ûA [ûG, ~ûjû cûQcû^u Lû\ý jòiûaùe Kû~ðýKùe û ùi cûQ cû^uê @^ý KòQò aûjûee Lû\ý ù\A ^[û«ò û Gjò _gê_lúu ck cûQcû^u Lû\ý @ûagýKZû _ì e Y Keò a û ij cûQ ù_ûLeúKê Caðe Keò[ûG û Kéhòeê aûjûeê[ôaû ^Wÿû KêUû AZýû\ò ùQkòcûù^ LûA[û«ò Gaõ ùeûùhANeê aûjûeê[ôaû _eò a û ùPû_û Gaõ @^ýû^ý @\eKûeú iûcMâ ú Kê Nêhêeúcûù^ LûA[û«ò û Gjò iaê @ûaRð^ûKê aýaiÚûMZ bûaùe _ê ^ ü aýajûe Keò a û \ß û eû _gê _ ûk^ùe iêLRòZþue Lyð Kcòfû Gaõ Rcòeê C_ôû\^ aé¡ò _ûAfû û
C_ôû\^ Gaõ iÚûdúZß RùY gòlòZ Gaõ Zûfòcþ_âû¯ KéhK ùjûA[ôaûeê iêLRòZþ ^òRe Kéhò ùlZâKê gévkòZ bûaùe _eòPûk^û Keò_ûeêQ«ò û Zûu ù_ûLeúùe ùi a ðcû^ 10,000 cûQ Rû@ñûk QûWÿòQ«ò Gaõ ahðKê [ùe Gjò cûQ ]eò aòKâò Keò[û«ò û ^òRe Nêhêeú`ûcðùe aWÿ ]kû dKðiûdûeþ _âRûZòe 9Uò MbðaZú cûB Nêhêeú, 2Uò @ òeû Nêhêeú Gaõ 12Uò Qê@û @Q«ò û ùi ^òdcòZ aýa]û^ùe ^òR `ûcðeê ^òR Kéhò ùlZâùe aòbò^Ü @õge @ûaRð^ûKê _ê^ü aýajûelc Keòaû \ßûeû _gêLû\ý _ûAñ Lyð jâûi ùjûA_ûeêQò Gaõ Gjûe _eòYûc Êeê_ `ûcðeê ùeûRMûe aé¡ò ùjCQò û
`if ùa÷RðýaÉêKê ùQkòuê LûAaûKê ù\aû \ßûeû Lû\ý Lyð KcòQò
MbðaZú Nêhêeú Gaõ Nêhêeú Qê@û aòKâò Keò[û«ò û Gjû ijòZ Zûue `ûcðùe 65Uò cûB ùQkò Gaõ 5Uò @ òeû ùQkò @Q«ò û ùi ^òR ùQkò `ûcðùe ùZûUû_eò, aòUf, iòùeûjú, aûeaûeò Gaõ @^ýû^ý iÚû^úd _âRûZòe ùQkò eLòQ«ò û ùi ^òdcòZ bûaùe Gjò ùQkò `ûcðeê MbðaZú ùQkò Gaõ ùQûU ùQkò aòKâò Keò[û«ò û ùQkò, Nêhêeú Gaõ cûQ Pûheê iêLRòZ cûiòK 80,000/- Uuû ùeûRMûe _ûA[û«ò û KêKêWÿû Pûh @ûe¸ Keòaû _ùe ùi Pûeò[e aâGfe KêKêWÿû aòKâò KeòiûeòQ«ò Gaõ _âZò[e G[ôeê ùi 60,000/- Uuû @ûd KeòQ«ò û Gjò ic^ßòZ Pûh aýaiÚû @û_ùYAaû \ßûeû iêLRòZue Pûhùe Lyð Kcþ ùjCQò, @]ôK ùeûRMûe ùjCQò Gaõ ahðiûeû ù~ ^òR Rcòùe ^ò~êqò _ûCQ«ò û
@^ý Pûhúcû^u ij ù~ûMûù~ûM Gaõ gòLòaû ^òR @ kùe @^ý Pûhúcû^u ij iêLRòZþ bf iµKð eLòQ«ò û @^ý Pûhúcû^uê ùi ic^ßòZ _gê_ûk^ ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
5
\k iaê Zò@ûeò Keò iKâòd bûaùe Gjò Pûh aýaiÚûe _âPûe _âiûe KeêQ«ò û
baòhýZ ù~ûR^û iêLRòZþ ^ì@û ^ì@û `ûcð Zò@ûeò Keòaû ij _êeêYû `ûcðKê ceûcZò Keò ^òR Pûh aýaiÚûKê iµâiûeY Keòaûe ù~ûR^û eLò Q «ò û _ ûdZ ù_ûLeúKê @ûMûcú ahð ^òfûcùe @ûYò ùi[ôùe c¤ cûQ Pûh Keòaû ù~ûR^û eLòQ«ò iêLRòZþ û cûQ Pûhùe Kcþ Lyð, Kcþ _eògâc Gaõ @]ôK fûb còkê[ôaûeê ùi @ûMûcú ahðùe ^òR cûQ Pûh ù_ûLeúKê 4 GKe RcòKê aXÿûAaûe Azû_âKûg KeòQ«ò û
ùgh K[û
KêKêWÿû `ûcðùe i\ý @ûiò[ôaû KêKêWÿû Qê@û
aýaiÚû @û_ùYAaûKê C ûjòZ Keò[û«ò Gaõ Zûuê iaê _âKûee iûjû~ý ijù~ûM Keò[û«ò û iêLRòZþ ^òR Pûh Keòaû _âKâòdû c¤ùe Kéhò aòmû^ ùK¦â, _ò.G.dê Gaõ Mêeê @Mõ\ _gê Gaõ _gê aòmû^ aògß aò\ýûkde ùa÷mû^òK cû^u ij C c iµKð eLòQ«ò Gaõ KòQò iciýû @ûiòùf ùicû^uê ù~ûMûù~ûM Keò[û«ò û ^òR iciýûe icû]û^ ùjûA ~òaû _ùe ùi[ôeê ~ûjû gòL«ò, ùijò @^êbìZòKê @^ý Pûhúcû^u ij aû ò[û«ò û ùiûiò@ûf còWÿò@ûùe c¤ iêLRòZ iKâòd eêj«ò û ùi aòaò]Zû beû Kéhò bò òK gòÌ C_ùe ^òRe mû^ Gaõ @bò m ZûKê ùiûiò @ ûf cò W ÿ ò @ ûùe aû ò [ û«ò û gò l ò Z ùjûA[ôaûeê ùi _gê_ûk^ iµKðòZ aòbò^Ü ùfLû, _Zâ _ZâòKû, ùIßaiûAUþ Gaõ ùcûaûAf @û_äòùKi^þ AZýû\òeê _Xÿò[û«ò Gaõ @^ýcû^u ij Gjû C_ùe @ûùfûP^û Keò[û«ò û ùi jßûUþiþ @û_þ Gaõ ù`iþaêKþ aýajûe Keò _gê_ûk^ bò òK Kéhò aýaiÚûe _âiûe Keòaû ij aòbò^Ü jòZû]ôKûeúu ij ù~ûMûù~ûMùe eêj«ò Gaõ @^ý iû[úcû^u Vûeê C c @býûi iaê gòLò[û«ò û iêLRòZþ cûQ Pûh, ùQkò _ûk^, Nêhêeú _ûk^ Gaõ KêKêWÿû Pûh C_ùe aòbò^Ü ùiûiò@ûf còWÿò@û
iêLRòZþ RùY C MðúKéZ aýqò Gaõ Gjò @ ke RùY _âMZúgúk Pûhú û ùi ùKak ^òR Pûh aýaiÚûùe aòaò]ôKeY Keò^ûjñû«ò aeõ G_eò bûaùe aòbò^Ü Pûh aýaiÚûKê ic^ßd KeòQ«ò ù~ ùMûUòG Pûheê aûjûeê[ôaû @ûaRð^û @^ý GK Pûh _ûAñ i´ke Kû~ðý KeêQò, ~ûjû\ßûeû Pûhùe Lyð ajê_eòcûYùe Kcò~ûCQò û cûQPûh, KêKêWÿû Pûh, ùQkò Gaõ Nêhêeò _ûk^Kê Pûh aýaiÚûùe còùgAaû \ßûeû iêLRòZþ ^òR _eòaûee Lû\ý I ù_ûhYe iêelû Keò a û ij ahð i ûeû ^ò R _ûAñ ^ò ~ ê q ò c¤ ^ò ½ ò Z Keò_ûeòQ«ò û Gjò @ kùe MXÿû~ûA[ôaû _âMZògúk Pûhú iõNe RùY iKâòd ibý ùjCQ«ò iêLRòZþ û aòaò]Zû beû Pòe«^ Pûh aýaiÚûe RùY @û\gð C\ûjeY ùjCQ«ò iêLRòZþ ùi ^òR _ûAñ Rúa^RòaòKû ^ò½òZ Keòaû ij ^òR Mâûce @^ý Meúa ùfûKcû^uê c¤ ^òR Rcòùe Kûcùe ^ò~êqò Keò ùicû^ue Rúa^RòaòKûKê iÚûdú Keò_ûeòQ«ò û @ûc ù\ge ùaKûeú ~êaùMûÂúu _ûAñ iêLRòZþ ùjCQ«ò ùMûUòG Rßk« C\ûjeY û @c^\ú_ iòõj Gcþ.bò.iûA^è aé ò _âû¯ QûZâ, iµiûeY gòlû aòbûM @ûA.iò.G.@ûeþ - bûeZúd _gê MùahYû iõiÚû ARZ ^Me , aùefò C e _âù\g - 243122 E-mail: amandeepsinghvet@gmail.com
C : ùfAiû A ò@û, ùiù_Ö´e 2018
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
6
_û aMðùlZâ Xÿû û cé K ò ûe faYZû jâûi Keòaû \òMùe GK @bò^a @býûi iêZ_û ù\, ùi÷KZ _ûf Gaõ _ì ðbû \ûiMê¯û ù~ùZ iaê _gê C_ôû\^ aýaiÚû @Qò, Zû c¤eê cûQ PûhKê GK fûb\ûdK @býûie ÊZª _eòPd còkòQò û _âûKéZòK i´k MêWÿòKê aRûd eLò cûQ C_ôû\^Kê aé¡ò KeòaûKê ùjùf i´kùe C c _eò P ûk^û Keò ù jC[ô a û @býûiMêWÿòKê @û_ùYAaû GKû« @ûagýK û
icZk ùjûA[ôaûeê 3 cûi ]eò cûZâû]ôK aéÁò_ûZ \ßûeû G @ kUò Rk_ì ð ùjûA eùj û
icMâ aògßùe iaêVûeê aWÿ icê\â Rê@ûe \ßûeû @ûKâû« Mâúhàc kúd Rwf ( ) [ôaû aäK ùjCQò iê¦ea^ û Gjò @ kùe aûhòðK bf aéÁò_ûZ ùjûA[ûG ~ûjû bûeZe @^ýiaê @ ke jûeûjûeò aéÁò_ûZ ij Zêk^û Kùf c¤ ajêZ ùagú û ùMûUòG ahðùe iê¦ea^ùe 1800 cò.cò eê 2000 cò.cò. _~ðý« ahðû ùjûA[ûG û ahðe RêfûA, @MÁ Gaõ ùiù_Ö´e cûiùe jó _ûLû_ûLò 70% ahðû ùjûA[ûG û Gjò _âûKéZòK ùa÷gòÁý [ôaû bìbûMUò
Gjò @ kùe ùfûKcû^ue cêLý Rúa^RòaòKû ùjCQò Kéhò û ùcøiêcú EZêùe cêLýZü ]û^ Pûh ùjûA[ûG û ahðûEZêùe cûZâû]ôK aéÁò_ûZ \ßûeû RcòMêWÿòK RkcMÜ ùjûA eùj Gaõ gúZ I MâúhàEZêùe cûUòùe faYZû beò~ûG û ahðe gúZcûi (^ùb´e eê G_âòf cûi) MêWK òÿ ùe ajêZþ Kcþ ahðû jêG û Gjò gêà cûi MêWK òÿ ùe cûUòùe faYZû KûeYeê G @ kùe Pûhúcûù^ \ßòZúd `if Pûh Keò_ûe«ò ^ûjó û gúZ\òù^ faYZû aXÿò[ûG Gaõ Leû\òù^ Gjû cûZâû]ôK Éeùe _jù û MâúhàEZêùe c]êe Rk aû RkùiP^ @bûaeê KòQò aò `if Pûh Keò jêG ^ûjó û
Man grove
Rcòùe _û aMðùlZâ Xÿû û ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
7
_\ùl_
aKè-1: Rcò ceûcZò KûjóKò Keû~òaû @ûagýK ?
2009 ciòjûùe @ûiò[ôaû @ûAfû aûZýûùe \lòY 24 _ââMYû Ròfäûe icMâ ùMûiûaû aäKUò ]ßõi_âû¯ ùjûA[ôfû û @ kUò cûZâû]ôK RkcMÜ ùjûA ejòaûeê icÉ Pûh Rcòùe c]êe cûUò, iÚû^ùe fêY beòMfû û icê\â Rk \ß û eû RkcMÜ ùjûA ejò a û KûeYeê GKcûZâ `if jòiûaùe Pûh ùjC[ôaû ]û^ `if c¤ @^ò½òZZû c¤ùe ejòfû û cûZâ 2010-12 ciòjûùe _âPêe aéÁò_ûZùe Rcòeê KòQò cûZâûùe faYZû ù]ûAùjûA jâûi _ûAfû û Gjò icdùe _âiûeú ^ûcùe Gjò @ kùe Kûc Keê[ôaû GK ùaieKûeú iõiÚû cûUòe Gjò faYZû iciýûe Kò_eò icû]û^ Keû~ûA _ûeòa Gaõ Pûhúcû^ue Rúa^RòaòKûe C^Ü ò @Yû~ûA_ûeòa, ùi \òMùe aòbò^Ü C_ûd aûjûe Keòaû \òMùe ùPÁû Kfû û cûUòe faYZû jâûi Keò ùeûRMûe aé¡ò Keòaû _ûAñ _âiûeú @^êÂû^ ùiVûe Mâûc _ ûdZ Gaõ ùMûÂú ij GK Kcð g ûkûe @ûùdûR^ Kfû û Gjò Kcð g ûkûùe ùfûKcûù^ cêLý iciýû jòiûaùe cûUòùe cûZâû]ôK faYZû, _ûYò Rcò ejòaû Gaõ Kcþ ùeûRMûe AZýû\òKê PòjÜU Kùf û Gjò ùfûKcû^ue iKâòd @õgMâjYùe @^ý KòQò iciýûKê c¤ ùLûRò aûjûe KeûMfû û Rcò e @ûKé Z ò ù e _eò a ð ^ Keò a û GK cê L ý icû]û^ jòiûaùe ùfûKcûù^ aûQòùf û Gjò @ûùfûP^û @û]ûeùe ùMûUòG ùa÷mû^òK Xÿû û _âÉêZ KeûMfû û Gjò Xÿû ûùe ahðûRk @ck aýaiÚû RcòKê Cy g~ýû _eò Keòaû Gaõ ahðûRk Rcòùe Rk ^òÃûi^ ùjûA~òaû _ûAñ Rcòùe ^ûk ùLûkò ùijò cûUòùe jòWÿ aû§òaû @û\ò Kûc Keû~òaûKê iÚòe ùjfû û Gjò _âYûkúùe Rcò-Rk-cû^a i´ke iVòKþ aýajûe Keò _eòaûee aûhòðK ùeûRMûe aé¡ò Keòaû _ûAñ aòbò^Ü _\ùl_ iûcòf KeûMfû ~ûjû\ßûeû G @ keê \û\^ ~òaû c¤ Kcò ~òa û C\ûjeY Êeì_ Leò`þ ]û^ (gâú _âYûkú) Gaõ cûUòe @û\âðZûKê aýajûe Keòaû _ûAñ \ßòZúd `if jòiûaùe ùgûeòh Pûh (gâú _âYûkú), Rcòe jòWÿùe ahð ù e \ê A [e _^ò _ eò a û Pûh, Rk @ck _ûAñ Keû~ûA[ôaû Uûuòùe C^Ü cû^e ùeûjòcûQ Gaõ PòwêWÿò Pûh AZýû\ò Keòaû \ßûeû _eòaûee ùeûRMûe aé¡ò _ûAfû û
- Pûh RcòKê Cy g~ýû @ûKûee Keòaû \ßûeû C_e
Éee fêYò @õg ù]ûA~ûA cûUòe faYZû jâûi _ûA_ûeòa û
-
Rcòùe Cy jòWÿ ùjaû \ßûeû Gjû a^ýû icdùe RcòKê iêelòZ eLû~ûA _ûeòa û
-
i d Keû~ûA[ôaû ahðûRk aýajûe Keò Rcòùe Gaõ jòWÿùe Pûh Keû~ûA[ôaû cêLý Gaõ @[ðKûeú `ifKê ahðû ^ ùjaû icdùe a û~ûA_ûeòa û
-
ahðû Rk @ck Uûuòùe cûQ Pûh \ßûeû ^ò½òZ ùeûRMûe còkòa û
-
ùMûUòG aòNû Rcòeê aûhòðK @ZòKcþùe 50,000 Uuû ùeûRMûe Keû~ûA_ûeòa, ~ûjû G @ keê \û\^ ùeûKòaûùe ic[ð ùja û
_û aMðùlZâ Xÿû û _û aMðùlZâ Xÿû ûUò GK ahðûRk @ck Xÿû û ~ûjû ùMûUòG aòNû (1/3 GKe) Rcò _ûAñ Keû~ûA [ûG û Rcòe @aiÚòZò aû @ûKéZòKê ù^A Gjò Xÿû ûe _eòie (55`êU 55`êU - GK aòNû Rcò) a\kò [ûG û ~\ò jòiûa Keò ù\Lû~ûG, ùZùa Gjò UûuòUò _ûAñ ùcûU Rcòe 20% iÚû^ @ûagýK û ù~ ùKøYiò Rcòe f´-f Gaõ Iiûe-a, Uûuòe f´û-f1= f/2.5Gaõ Iiûe a1= ùZYê Uûuòe ùcûU @ûKûe f1 a1=(f/2.5) aò 2 =(f a) /(2.5 2) = Rcòe @ûKûe/5 û Pûhúcû^ue @ûùfûP^û Gaõ @ûMâjKê bò òKeò @ck Xÿû ûe @ûKûe iÚòe Keû~ûAQò û G[ôùe 3`êU Mbúee 3Uò bò^Ü bò^Ü Ée ejò[ûG û X
B/
2
X
X
X
ùa÷hdòK mû^ [ôaû A¬ò^òde, Kéhò ùa÷mû^òK Gaõ cé ò K û ùa÷ m û^ò K cû^uê iûcò f Keò ùMûÂúÉeùe KcðgûkûMêWÿòK @ûùdûR^ KeûMfû, ù~CñVò _û aMðùlZâ Xÿû û C_ùe bf bûaùe @ûùfûP^û KeûMfû I Gjûe C_KûeúZûKê Pûhúcû^uê aêSûAaû _ûAñ ùPÁûKeûMfû û
Mâûc Éeùe Kû~ðýKûeú Keû~òaû 2012-13 ciòjûùe ùMûiûaû aäK ùKûPêLûfò Mâûc _ ûdZùe Gjò _û aMðùlZâ Xÿû û C_ùe _âiûeú
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
8
_û aMðùlZâ Xÿû û Z[ý (2018-19) Pûhúe ^ûc - `Yò¦â^û[ c k, KûPêLûfò, ùMûiûaû cé òKûe cû^ cûi
jòWÿ
cêLý Rcò
Rcòe aûjûe
faYZû (%)
_ò GPþ Ée
faYZû(%)
_ò.GPþ.Ée
faYZû %
_ò.GPþ.Ée
3
5
5.5
4.9
7.5
6.3
@MÁ ùiù_Ö´e
2.5 2
5.1 5.2
5 4.5
5.2 5.4
7 6.5
6.2 5.5
@ùKÖûae
1.5
5.4
3
4.8
4.5
5.8
^ùb´e
0
5.4
1.5
5
4
5.8
RêfûA
Mâûc _ ûdZe i\iýcû^u ij @ûùfûP^û Kfû û Gjò Xÿû ûUòe Kû~ðý\lZû ù\Lòaû _ûAñ _â[ùc ùMûUòG Xÿû û _eúlY bò òùe Keòaû _ûAñ c^ùeMû cû¤cùe Uuû Lyð KeòaûKê _ ûdZ eûRò ùjfû û KûcUòKê _eúlY bò òùe ^òR Rcòùe Keòaû _ûAñ `^òWÿû ^ûcK RùY ^ûccûZâ Pûhú eûRòùjfû û 2012ciòjû ùc cûiùe @ù^K ùa÷hdòK ZKð aòZKð _ùe _ ûdZe A¬ò^òde Gjò Xÿû ûUò _ûAñ cû_ù\aûKê eûRò ùjùf û
Keû~ûA _ûYòe ùiâûZ, Rcòe @aiÚòZò I @^ýû^ý ^ò ðûdK cû^\ @û]ûeùe jòZû]ôKûeú PòjÜU KeûMfû û
jòZû]ôKûeú PòjÜU Gaõ Kû~ðýùe ùa÷hdòK ~û Kò _ eò \lZûe ij Keû~ò a , Zû C_ùe _ ûdZ _âZò^ò]ôcû^u ij Kcðgûkû KeûMfû û Mâûc Éeùe ùa÷VK
[ùe ^ûkò ùLûkû ùjûA Rcò _âÉêZ ùjûA~òaû _ùe Gjò Rcò Gaõ jòWÿùe Kò_eò `if Pûh ùja, Zû C_ùe Pò«û KeûMfû û ù~ùjZê Rcòe Zk Éeeê cûUò ùLûkû~ûA Rcò e g~ýû Gaõ jò W ÿ ù e _Kû~ûA Rcò K ê _â É ê Z Keû~ûA[ôfû, ùZYê G[ôùe ajêZ cûZâûùe faYZû [ôaûe @ûgû Keû~ûC[ô f û û Gjò Rcò U ò _ûL Rcò V ûeê _é [ Kþ ùjûA[ôfû Gaõ KòQò icd _ûAñ Gjò Rcòùe _ûYò Rcû Keû~ûA eLûMfû Gaõ _ùe Rcòùe Rk ^òÃûi^ Keòaû \ßûeû Rcòeê @]ôKûõg fêYò@û @õg ù]ûAùjûAMfû û
_û aMðùlZâ Xÿû û Z[ý (2018-19) Pûhúe ^ûc -`Yò¦â^û[ c k, KûPêLûfò, ùMûiûaû Uûuò _ûYòe cû^ cûi
faYZû (%)
_ò.GPþ Ée
RêfûA
5
3
@MÁ
6
3.5
ùiù_Ö´e
6
4
@ùKÖûae
3.5
4
^ùb´e
2
4.3
Gjò Uûuò Zò@ûeò Keòaû Kûcùe iûcòf [ôaû gâcòK cû^uê aòbò^Ü ùa÷hdòK \òM ~[û jòWÿe eì_ùeL, ùKCñVò Gaõ Kò_eò cûUò ùLûkû~òa, RcòKê CVûYò aû MWÿûYò jòiûaùe Kò_eò @ûKûe \ò@û~òa, _ûYò ^òÃûi^ _ûAñ Kò_eò ^ûkò Keû~òa A\ýû\ò C_ùe ùa÷hdòK Zûfòc \ò@ûMfû û
Zû_ùe 3 _âKûee C_ôû\^ aýaiÚû Kû~ðýKûeú KeûMfû - cêLý Rcòùe gâú, Rcò jòXÿùe aûAMY, KûKêWÿò Gaõ cUe Gaõ Rk @ck Uûuòùe _eúlY bò òùe ùeûjò cûQ Rû@ûñk QWÿûMfû û ahðûRk ^òÃûh^ ùjûA~òaû _ùe UòKòG aòk´ùe gâú _âYûkúùe ]û^ ùeû_û KeûMfû û jòWÿùe ùKCñ `if bfùe Pûh ùjûA_ûeòa, Zûjû ù\Lòaû _ûAñ _eúlY bò òùe _â[c ahð cUe, KûKêWÿò @û\ò Pûh KeûMfû û PòwêWÿò Rû@ûñke cìfý ajêZ ùagú ùjûA[ôaûeê _â[c ahð PòwW ê òÿ Pûh Keòùa^ò ùaûfò Pûhúcûù^ iÚe ò Kùf û ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
9
c^ùeMû Kû~ðýKâc @]ú^ùe ieKûeú aòbûM Rk @ck Xÿû û MêWÿòKe iµâiûeY KeòQ«ò
`if Pûh aýZòZ _â[c ahð Pûhúcûù^ @^ý iaê _eòa ð^Kê MêeêZße ij @^ê]ýû^ Keò[ùf û Rcòùe ùKùZ _ûYò RcêQò û cûUò Gaõ ù_ûLeúe _ûYòe MêYa û, faYZû Ée AZýû\òe ^[úKeY Keû~ûA[ôfû û faYZû jûe cû_ò ù\Lòaû _ûAñ aòbò^Ü ùa÷÷mû^òK iûcMâú ~[û _òGPþ KûMR Gaõ ùQûU Wÿò`âûùKÖcòUe aýajûe Keû~ûC[ôfû û
_âbûa Gaõ iµâiûeY Gjò _û aMð ù lZâ Xÿ û ûùe cê L ý Kû~ð ý Kâ c jòiûaùe cûQ Pûh Gaõ KéhòKê _âû]û^ýZû \ò@û~ûA[ôfû ~ûjû _eòaûee ùeûRMûe aé¡òùe iûjû~ý Kfû û a ðcû^ Gjò Pûh aýaiÚûùe aòbò^Ü _âKûe _^ò_eòaû ~[û Kfeû, UcûùUû, _ûkw, aûAMY, fuû, aò^þiþ @û\ò Pûh ùjCQò û jòZû]ôKûeúcû^u c¤ùe Miûaû aäK _VûvSûfò Mâûc _ ûdZe aògßRòZþ cjûùZûu ^ûñ aòùgh Keò CùfäL Keòaûe @ûagýKZû @Qò KûeY ùi Zûu 5 aMðùlZâ Xÿû û Rcòùe MZ @û[ðòK ahðùe _^ò_eòaû (ùb ò, Kfeû Gaõ aûAMY) Pûhùe 21790 Uuû Lyð Keò 59720 Uuû @ûd KeòQ«ò û ùi bf bûaùe cûQ Pûh c¤ Keò[ôùf ~ûjû aòùghZü Nùe LûAaû _ûAñ aýajûe Keò[ôùf û _û aMðùlZâ Xÿû ûe i`kZûùe C ûjòZ ùjûA aäK Gaõ _ ûdZ Kû~ðýûkd ^òR ^òR @ kùe Gjò Xÿû û Zò@ûeò Keòaû _ûAñ _\ùl_ ù^ùf û Gjò _eò @ù^K MêWÿòG Xÿû û G @ kùe _âÉêZ Keû~ûAQò û
_ ûdZ Gaõ Mâ û cúY aò K ûg aò b ûM c¤ Gjò ùa÷hdòK _¡ ò @û_ùYA C_Kìk iê¦ea^e 19Uò aäKùe Rk @ck Xÿû û Zò@ûeò Kùf û c^ùeMû ù~ûR^û @]ú^ùe Gjò Kû~ðýMêWÿòK Keû~ûA[ôfû û C e 24 _âMYû Ròfäûe iù¦iLûfò-2 aäKùe aäK Kéhò aòbûM \ßûeû Gjò Rk @ck Xÿû ûMêWÿòK Kû~ðýKûeú KeûMfû û aäK Éeùe Gjò Kû~ðý _ò.Gcþ.ùK.Giþ.IßûA _âKÌ @]ú^ùe Zò@ûeò KeûMfû, ù~Cñ[ôùe 41Uò Rk @ck Xÿû û (_û aMðùlZâ Xÿû û) _âiûeúe ZZßûa]û^ùe Zò@ûeò KeûMfû û icMâ ZâúùKûY bìcú @ kùe Gjò iûcMâòK Rcú iRWÿû Kû~ðýKâc KeûMùf @ kUò faY gì^ý ùjaû ijòZ Rk Rcúaû iÚòZòeê cêq ùjûA_ûeòa û Rcú C_ôû\^lc ùjûA iÚû^úd aûiò¦ûu ùeûRMûe aé¡ò Kùf @ ke \ûeò\âýZû \ìe ùjaû ijòZ ùeûRMûe _ûAñ @^ý \ìe iÚû^Kê \û\^ ~òaû iõLýû c]ý \âéZMZòùe jâûi _ûAa û ÊZ_û ù\, ùi÷KZ _ûf Gaõ _ì ðbû \ûiMê¯û _âiûeú 17 aò-aû_êRò^Me ~û\a_êe, ùKûfKûZû - 700092
E-mail: sutapaprasari@gmail.com www.prasari.org
C : ùfAiû A ò@û, Wÿòùi´e 2018
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
10
Pûhú C_ù~ûMúKeY _eòùag iêelû aRûd eLòaûe cêLý cû¤c Giþ. Kfûa[ô, G.@a\êf jûeòiþ, Rò^û cû[ôC Gaõ bò Kâò¾Kêcûe Pûh aýaiÚûe aòùghZß Gaõ iÚû^úd ùR÷a _eòùag ij Gjûe iKâòd Gaõ _ûe¿eòK KâòdûKê aêSòaû C_ùe jó Kéhòe i`kZû ^òbðe Kùe û lê\â Gaõ ^ûccûZâ Pûhúcûù^ ùKCñ _âûPú^ icdeê Pûhùe @ûiê[ôaû aòbò^Ü iciýûKê ùeûKòaû _ûAñ bò^Ü bò^Ü ùKøgk Gaõ _¡ ò iaê Pûh Keòaûe ÊûbûaòK _âKâòdû c¤ùe aûjûe KeòQ«ò û Pûhúcû^ue mû^, ùicû^ue C_ù~ûM Keòaû \lZû Gaõ ^ìZ^ _âKâòdû gòLôaû aû ùLûRò aûjûe Keòaûe @\ýc @ûMâj ùR÷a aýaiÚû _eòPûk^û Keòaûùe cêLý bìcòKû MâjY KeòQò û ùR÷a _eòùage Pòe«^ iêelû \òMùe Gjò _eò iÚû^úd mû^bò òK C_ù~ûMúKeY Keòaû _âKâòdû @Zý« MêeêZß_ì ð û ùKek C_Kìk @ k MêWÿòKe _ûYò_ûM ^Wÿò@û Pûh _ûAñ @^êKìk ùjûA[ôùf c¤ cûUòùe _âûKéZòK iûee @bûa ùjZê ^Wÿò@û C_ôû\^ Kcò [ûG û @^êaðe cé òðKû ij fêYò Rk cûWÿò @ûiòaû Gaõ _ûYò Rcò ejòaû KûeYeê ùKeke \lòY C_Kìk @ kùe ^Wÿò@û Pûheê Pûhúcûù^
i`kZû _ûC ^ûjû«ò û G_eò aòPòZâ ùbøùMûkòK iÚòZòùe G @ kùe Pûhúcûù^ ^Wÿò@û aMòPûùe @^ý ùKøYiò @û«ü `if Keò _ ûe«ò ^ûjó Kò ´ û ahð i ûeû @^ý Pûh c¤ Keò_ûe«ò ^ûjó û
Phê ù_ûZòKû _âKâòdûKê _eòa ð^ Keòaû \ßûeû i_êeú MQMêWÿòKùe GKû_eò i_êeú `kòQò ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
11
C_ôû\^ aé¡ò Keòaû Gaõ _eòùag _eòa ð^Kê iûcÜû Keòaû _ûAñ Pûh aýaiÚûe ij^gúkZû aé¡ò Keòaû \òMùe Pûhúcûù^ @ù^K @bò^a I _eòùag ijYòK Pûh _¡ ò Gaõ @býûi @û_ùYAQ«ò û @ûA.iò . G.@ûeþ iò._ò.iò.@ûeþ.@ûAe aòùghm \k Gaõ Pûhúcûù^ cògò @õgMâjY bò òùe Gjò @býûi MêWÿòKe ùa÷mû^òK _¡ òùe _eúlY Keò Gaõ G[ôùe C^Ü ò @ûYò GjûKê iµâiûeY Keòaûe ^ò¿ ò ù^ùf û _\ùl_ : ùKeke @ûfû®Sû Ròfäûe @ûe ê_êSû Mâûc _ ûdZ Gaõ ùKfûc Ròfäûe @ûfû_ûWÿ _ ûdZùe C_Kìka ðú aûfò@û Rcòe _eòPûk^û Keòaû _ûAñ iò._ò.iò.@ûe.@ûA aòbò^Ü ùKøgk Gaõ @býûiKê _â\gð^ KeòQò û Gjò _â\gð^ icdùe @ûfû_ûWÿ _ ûdZe iÚû^úd Pûhú \µ ò gâú ù\a\ûi Gaõ gâúcZú iû[ýûb[ú Gaõ @ûeû ê_êSû _ ûdZe gâú aûaê cê[ôeû _e´òf iÚû^úd Pûhúcû^ue @ûagýKZûKê iêjûAaû _eò ùKøgk MêWÿòKê i`kZûe ij Kû~ðýKûeú Keò @^ý Pûhúcû^uê eûÉû ù\LûAQ«ò û 2012 eê 2015 ciòjû c¤ùe Gjò \êAUò iÚû^ùe 0.6 ùjKÖe Rcòùe Gjû _â\gð^ Keû~ûA[ôfû û Gjò \êAUò iÚû^ùe cûUò faYZû gì^ý ij G[ôùe _ò.GPþ.Ée 4.5eê 6.3 Kê aé¡ò _ûA[ôfû Gaõ cûUòùe ùR÷ a ò K @wûeKûcæ , ù_ûUûiò d cþ , Kûfiò d cþ Gaõ cýûùMÜiòdcþ ajêZ Kcþ cûZâûùe [ôfû Gaõ `i`eiþ, cûwû^òRþ, @ûAe^þ I Ròuþ _âak cûZâûùe [ôfû û aòbò^Ü C^Ü _eòPûk^û @býûi @û_ùYAaû, aòùghKeò Pûh aRðýaÉêKê _ê^üaýajûe lc Keòaû \ßûeû cêLý `if Rcòe cûUòùe ùR÷aòK @wûeKûcæ 74 _âZògZ Gaõ @û«ü`if ùjC[ôaû Rcòùe Gjû 32 _âZògZ _~ðý« aé¡ò _ûAfû û @ûagýK _eòcûYùe Gaõ CPòZþ icdùe eûiûd^òK iûe _âùdûM Keòaû \ßûeû cé òKûùe ù_ûUûiòdc, cýûùMÜiòdcþ Gaõ Kýûfiòdc AZýû\ò _\û[ð aé¡ò _ûAfû û cûUòùe @ûAe^þ Gaõ `iþ`eie cûZâû jâûi _ûAaû c¤ _eòflòZ ùjfû û Cbd ^Wÿò@û Gaõ @û«ü`if Rcòùe cûUòe CaðeZû _ûYò Rcò a û ùeûKò a û _ûAñ _eúlY bò ò ù e Keû~ûA[ôaû aòbò^Ü @û«ü`if MêWÿòK c¤eê i_êeú iaê V ûeê _â b ûaKûeú `if jò i ûaùe iûcÜ û Kê @ûiòfû û
KâcûMZ bûaùe aé¡ò _ûAaû ù\LûMfû û Rcòe C_ôû\KZû aé¡ò Keòaû _ûAñ aòbò^Ü Kéhò-_¡ ò ~[û Phê ù_ûZòaû, i«êkòZ ù_ûhY, ic^ßZ ò Kéhò _eòPûk^û Gaõ lê\â RkùiP^ _âYûkú AZýû\ò Pûhúcûù^ @û_ùYAùf û Rcòùe fêYò_ûYò cûWÿòaû Gaõ _ûYò Rcò ejòaû iciýûeê aûjûeòaû _ûAñ aòbò^Ü @û«ü`if ~[û i_êeú, K\kú (4-_â K ûee), K¦û `if, aò b ò ^ Ü _â K ûee _^ò_eòaû, ùMûLû\ý _ûAñ Nûi, @\û, jk\ú AZýû\òKê _eúlY bò òùe Pûh KeûMfû û Gjò _eúlYeê RûYòaûKê còkòfû ù~ _ûYò Rcòaû iciýûe icû]û^ _ûAñ iaêVûeê bf ùjCQò i_êeú Pûh Gaõ i_êeú QWÿû ù^ âû^þ _âRûZòe K\kú, ùMûLû\ý C_ù~ûMú Nûi Gaõ iûeê K ê c¤ @û«ü`if jòiûaùe Keû~ûA_ûeòa û aòbò^Ü _âKûee C_ù~ûMúKeY-ù~ûMý C_ûd ~[û MQ fMû~òaû _ìaðeê MûZùe Phê ù_ûWÿòaû, C_Kìk @ ke aûfò@û Rcòùe KZûe bòZe ^ec _Zkû Z«ê aýajûe Keòaû AZýû\ò @û_ùYA aòbò^Ü @û«ü`if Pûh KeòaûKê _eúlY bò òùe KeûMfû I GMê W ÿ ò K e Kû~ð ý KûeúZûKê _â Z ò Éeùe cì f ýûu^ KeûMfû û
ùfûKcû^u \ßûeû aòbò^Ü @býûi @û_Yû~òaû Gaõ Gjûe _âbûa iò._ò.iò.@ûe.@ûA \ßûeû iê_ûeòg Keû~ûA[ôaû _âZòUò @û«ü`ife @býûi Gaõ _¡ òKê Pûhúcûù^ Kûcùe fùMAùf Gaõ Gjûe C c `kû`k _ûAùf û
K) i_êeú _ûYòe iciýûKê iûcÜû Keòaû _ûAñ iaêVûeê bf @û«ü`if jòiûaùe i_êeúKê iò._ò.iò.@ûe.@ûA iê_ûeòg Keò[ôfû û MQ fùMAaû icdùe iò._ò.iò.@ûAe _eûcgðKê @û]ûe Keò ùUâ e Zùk Phê \ò@û~ûC[ôfû û _âûe¸òK icdùe iû]ûeY MQ @ù_lû Phê ù_ûZû~ûA[ôaû Rcòùe ~\òI MQ bf aXÿê[ôfû Gaõ akò ùjC[ôfû, Z[û_ò ahðû\òù^ Phê bòZùe _ûYò Rcò ejê[ôaûeê ]úùe ]úùe MQe aòKûg jûe jâûi _ûAfû û Gjò _¡ òùe UòKGò _eòa ð^ @ûYò RùY Pûhú MûZ bòZùe Phê ^ ù_ûZò KWÿê@û Keò MQe Pûeò_ùU Phê ù\aû \ßûeû ahðûRk LûZùe ^ Rcò `kû`k còkòfû û Gjû \ßûeû MQ jéÁ_êÁ ùjûA aXÿòfû, MQùe gúNâ `k @ûiòfû Gaõ iû]ûeY MQùe `kê[ôaû i_êeú IR^ (jûeûjûeò 1 Kò.Mâû) ij Zêk^û Kùf Phê
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
12
\ò@û~ûA[ôaû MQe `k (jûeûjûeò 1.75Kò.Mâû) e IR^ ùagú ùjfû û PhêKê ùMûUòG _ûgße ð ê @ûC ùMûUòG _ûgßK ð ê KWÿ@ ê û Keò ù_ûZû ~ûA[ôaû MQ MêWÿòK c¤eê @]ôKûõg (80%) MQùe 50 eê 60 i¯ûj (jûeûjûeò 57 i¯ûj) c¤ùe `êf @ûiòfû û Gjò ^òdªòZ Rcòe MQ MêWK òÿ ùe 57 i¯ûjùe KéZâòc C_ûdùe ^òùdûR^ Keòaû _ûAñ Gù[ôf aýajûe Keû~ûC[ôfû Gaõ Gjò `êf ]eòaû _âKâòdû 6eê 8 i¯ûj c¤ùe ùgh ùjûA ~ûC[ôfû û
ù]ûAùjûA ~òaûeê cûUò @^êaðe c¤ ùjûA~ûG û ùZYê Pûhúcûù^ aûùdûMýûieê aûjûeê[ôaû _Zkû cògâYKê Nûi MQ fMû~ûC[ôaû iò@ûe ij icû«eûk bûaùe ù\ùf û Gjû \ßûeû Nûi aê\ûe cìkùe _ûYò Rcòfû ^ûjó Gaõ aûdê PkûPk c¤ VòKþVûKþ ùjfû ~ûjû\ßûeû MQ bf aXÿòfû Gaõ @ck aéþ¡ò _ûAfû û
(L) K\kú
iûeê aýZò Z @^ý icÉ K¦û RûZúd `if iû]ûeY Pûh icdùe fMû~ûC[ôaûeê _ûYò Rcòaû \ßûeû _âPêe lZò ùjC[ôfû û ùi[ô_ûAñ Pûhúcûù^ aòbò^Ü @býûi @û_ùYAaûKê Pò«û Kùf û ùicûù^ Kcþ \ò^ùe @ck ùjC[ôaû Uû_òIùKû _âRûZò ~[û ùbfûdûYò jâûiIßû, gâú Rdû Gaõ gâ ú aò R dû A\ýû\ò Pûh Keò a û @ûe¸ Kùf û iû]ûeYZü Uû_òIùKû ù`aédûeú cûiùe fMû~ûC[ôaû iÚû^ùe Pûhúcûù^ _eúlY bò òùe GjûKê @ùKÖûae^ùb´e cûiùe fùMAùf û Kcþ \ò^ò@û Uû_òùKû _âRûZò aûQòaû Gaõ Pûh icd UòùK @ûMê@û Keòù\aû \ßûeû Pûhúcûù^ ~[û[ð _eòcûYe @ck(MQ _âZò 3.2KòMâû) _ûAùf û jûZú_û\ L´ @ûkê Gaõ @^ý L´@ûkê ùlZâùe Pûhúcûù^ _ìað ahðe `ifKê Rcòùe eLòùf Gaõ jûeûjûeò bûaùe L´@ûkêeê MQ _òQû 6.3 KòMâû Gaõ MùR¦â _âRûZòeê MQ_òQû 5.2 Kò.Mâû Gaõ GK iÚû^úd _âRûZòe jûZú_û\ L´@ûkê _òeêùcWÿêeê MQ _âZò 13.5 Kò.Mâû @ck _ûAùf û _ìaðahðe ^Á ùjûA[ôaû `ifKê Rcòùe eLòaû \ßûeû (L´@ûkê Gaõ jûZò_û\ L´@ûkê) aRûeùe Gjò L´@ûkê e cû¦û @aiÚ û icdùe @]ô K @ck
aòbò^Ü K\kú _âRûZò c¤ùe ù^ â^ _âRûZòe K\kú G @ kùe bf ùjfû, G[ôùe ùagú `k ]eòfû ~ûjûe IR^ MQ _òQû7 Kò.Mâû eê ùagú [ôfû û ^ûfò K\kú, ^ûfò _êbû^ Gaõ ùeûaêÁ K\kú ij Zêk^û Kùf Gjò ù^ â^ _âRûZòe K\kú Kcþ \ò^ùe ùjûA~ûC[ôaûeê _ûYò Rcòaû iù ß c¤ PûhúKê bf @ck ù\fû û ^ûfò_êbû^ _âRûZòe K\kú _ûYò Rcòaû \ßûeû ùagú _âbûaòZ ùjC[ôùf c¤ Pûhúcûù^ Gjò _â R ûZò e K\kú Pûh Keò a ûKê ùagú _âû]û^ýZû ù\C[ôùf KûeY G[ôeê ùagú @ck ùjC[ôfû, Gjò _âRûZòe K\kúe aRûeùe Pûjò\û Gaõ \e ùagú Gaõ GjûKê aòKâò Keòaû ijR [ôfû û iû]ûeYZü MQ fMû~òaû icdùe Gjò MQe PûeûKê Phê ù_ûZò Kò´û Phê ^ ù_ûZò fùMAaû þ\ßûeû 73 _âZògZ MQùe _ûYò Rcòfû Gaõ Gjò MQ MêWÿòKùe K\kúe @ûKûe ùQûU ùQûU Gaõ ieê ieê ùjaûeê aòKâò _ûAñ Gjûe Pûjò\û Kcòfû û ùZYê Pûhúcûù^ Rcò Éeùe aòbò^Ü @býûi ~[û MQ fMû~òaû icdKê @ûMê@û Keòù\aû, 4-5 cûie K\kú _ê@û ù_ûZòaû Gaõ _u, iaêR LZ, KZû, Z«ê LZ, ù_ûUûi \ßûeû MûZKê b ðò Keòaû Gaõ PhêKê KWÿùe ù\aû AZýû\ò @û_ùYAaû \ßûeû Gjò iciýûeê cêKêkòaûùe iêaò]û ùjfû û icÉ MQKê _ûYò Rcòaû iciýûeê a û ~ûA_ûeòfû Gaõ C_ôû\KZû 80 _âZògZ aé ¡ ò _ûAfû û ^ûfò _ ê b û^e jûeûjûeò @ck Kû§ò _ ò Q û 13.5KòMâû Gaõ ùeûaêÁ _âRûZòe @ck Kû§ò_òQû 22.5 Kò.Mâû ùjfû ~ûjû Gjò C^Ü @býûiMêWÿòKê @û_ùYAaû \ßûeû i¸a ùjfû û
4) K¦û RûZúd `if
M) ùMûLû\ý C_ù~ûMú Nûi Zkê@û @ kùe ahðû_ûYò Rcòejê[a ô ûeê ahðûEZêùe iû]ûeYZü Gjò Nûie aXÿòaûe jûe ajê _eòcûYùe jâûi _ûA[ûG û \ß ò Z údZü Gjò icdùe cûUò e ê LZ iaê
K\kú LûZMêWÿòKùe Phê ù_ûZòaû \ßûeû MQMêWÿòKê _ûYò Rcòaû lZòeê a û~ûA_ûeòfû
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
13
aòbò^Ü @û«ü`if ~[û i_êeú Gaõ K\kúeê ùeûRMûe còkòaû _ûAñ ù~Cñ icd aýa]û^ eêùj Gaõ _ûYò Rcòaû KûeYeê ù~Cñ @ûõgòK `if ^Á jêG, ZûKê ù\Lò ^Wÿò@û bò òK Pûh aýaiÚûùe ^M\ fûb (2012-13 ciòjûKê ù\Lò ù f ) c¤c ]eYe ùjûA[ô f û û C_Kì k a ð ú _eòùagùe ^Wÿò@û bò òK Pûh aýaiÚûùe fûb-Lyð jûe 1.95 Gaõ 1.59[ôfû, ~ûjûKê ù\Lò Pûhúcûù^ _ûYò_ûM _eòa ð^Kê iûcÜû Keò_ûeê[a ô û aòb^ ò Ü Pûh _¡ ò Gaõ @býûi @û_ùYAaûKê iÚòe Kùf û Pûh Rcòùe `if aòaò]ZûKê ajêk cûZâûùe aé¡ò Keò Gaõ Kcþ Lyðùe aòbò^Ü @býûi @û_ùYA Gjò Pûh aýaiÚûe fûbR^Zû aé¡ò _ûAfû û 2013-14 ciòjûùe Pûh Keû~ûA[ôaû @û«ü`if _âRûZò I _eòcûY @û]ûeùe ^Wÿò@û bò òK Pûh aýaiÚûeê ^M\ ùeûRMûe 1.35-1.89 fl Uuû ùjûA[ôfû ~ûjû 2012-2013 Zêk^ûùe Zò^òMêY [ôfû û
C_iõjûe jéÁ_êÁ ùeûaêÁ K\kúMQ MêWÿòKùe jéÁ_êÁ K\kú `kòQò
Keû~ûA_ûeòfû Gaõ @]ôK Uuûùe Gjû aòKâò ùjaûeê, _ìaðahðe lZòe beYû c¤ ùjûAMfû û @^ý GK K¦û Uû^ò@û ùlZâùe KZûMê LZùe 1Kò.Mâû UâûAùKûWÿcðû ij 50Mâûce ù_ûUûi còùgA ù\A cûUò CùVAaû \ßûeû @ck \ßòMêY ùjfû û
5) _^ò_eòaû _^ò_eòaû ùlZâùe KZûMê LZ ij UâûAùKûWÿcðû Gaõ @^ýû^ý ùR÷aòK iûcMâú còùgA Rcòùe aýajûe Keòaû \ßûeû MQMêWÿòK bf aXÿòfû Gaõ @ckùe 20eê 30 _âZògZ aé¡ò ùjaû _eòflòZ ùjfû û _^ò_eòaû MêWÿòK c¤eê Kfeû, SêWÿêw, UcûùUû, `êfùKûaò, a§ûùKûaò Gaõ LWÿûgûM bf `kû`k ù\fû û ùMûUòG ùMûUòG `êfùKûaò 2Kò.Mâû Gaõ a§ûùKûaò 2.5 Kò.Mâû e ùZûkû ùjfû û ùMûUòG Kfeû MQeê Pûhúcûù^ 18Kò.Mâû Kfeû Gaõ SêWÿw MQeê 4Kò.Mâû SêWÿw ùZûkòùf û
Pûh Keòaû _âKâòdûùe ù~ùjZê Pûhúcûù^ @Zò ^òKUeê Gaõ ^òdcòZ bûaùe Zû_cûZâû, _ûYò,_a^ Gaõ @û\ðâZûKê @^êba Ke«ò, ùZYê Pûhúcûù^ ^òRe akòÂ @^êbìZò Gaõ mû^ @û]ûeùe @bò^a _ûYò_ûM ijYòK Pûh @býûi iaê @ûaòÃûe Keò[û«ò Gaõ GjûKê _âiûe Keòaûùe cêLý bìcòKû ù^A[û«ò û ùcûUûùcûUò bûaùe Gjò Rcò Éeúd ^aú^ _âKâòdû MêWÿòK i`k ùjaû _ûAñ GjûKê Kcþ Uuû Lyðùe Kò_eò Pûhú @û_ùYA _ûeòa Gaõ iÚû^úd @ kùe C_f² i´ke iVòKþ aýajûe Keò_ûeòa, Zûjû ù\Lòaû @Zý« MêeêZß_ì ð û Gjò_eò Pûhúcû^u \ßûeû @ûaòÃéZ ^ìZ^ _âKâòdûMêWÿòKê ~\ò ù_âû ûjòZ Gaõ ijù~ûM Keû~òa, ùZùa Gjò _âKâòdû Pòe«^ Pûh aýaiÚûKê cRaêZ Keòaûùe i`k ùja û Giþ Kkûa[ú
Pûhú C_ù~ûMú KeYe @û[ðòK fûb
cêLý ùa÷mû^òK (Kéhò iµâiûeY) @ûA.iò.G.@ûeþ- ùi âûf _äûù i^þ Kâ_iþ eòiyð A^ÁòUêýUþ @û kòK ùK¦â, Kâò¾_êecþ ù_û.@-KûdKêfcþ, ùKek, bûeZ
^Wÿò@û Pûh ùlZâùe @ûe û_êSû Gaõ @ûfû_ûWÿ _ ûdZùe ^Wÿò@û @ck 59% Gaõ 55% ùagú ùjfû û
C : ùfAiû A ò@û, Wÿòùi´e 2018
E-mail: kalacpcri@gmail.com
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
14
\kMZ Cù\ýûM ùQûU Pûhúcû^u Rúa^RòaK ò û C^Ü ò ùe GK i`k cû¤c GPþ.@ûeþ cûùfg Gaõ Uò _û[ðiûe[ú K ðûUKe ùQûU Pûhúcû^u _ûAñ cKû GK cêLý `if û PòùKÑûùd¹òM^êeê Mûñùe \kMZ bûaùe GKûVò ùjûA cKû Pûhúcûù^ cKû cìfý C_ùe bf ^òdªY @ûYò _ûeòQ«ò û Lûfò cKû gi bì ò MêWÿòKê RûùkYú jòiûaùe _ê^üaýajûe Keò Gjò \ke i\iýcûù^ _eò ù ag _â Z ò ^ò R e iù´\^gúkZû ù\LûA _ûeòQ«ò Gaõ Gjò `if ùa÷Rðý aÉêeê ùeûRMûe c¤ Keò _ûeòQ«ò û Pò Z â \ ê M ð Rò f ä û ùjfûfùKùe Zûkê K ûe Pò ù KÑ û ùd¹ò M ^ê e ê Mûñ e 840 _eò a ûecû^u c¤eê _ûLû_ûLò 80% _eòaûe ahðû]ûeòZ iÚòZòùe cKû Pûh Keò[û«ò û Gjò Mûñe ùQûU Pûhú _eòaûe MêWÿòK @^ý `if ^ Keò cKû Pûh KeòaûKê @]ôK _i¦ Ke«ò KûeY Gjò `if Kcþ ahðûùe Pûh ùjûA[ûG, G[ôùe ùeûMù_ûK @ûKâcY Kcþ jêG, ùZYê Pûhùe Lyð c¤ Kcþ ùjûA[ûG û iû]ûeYZü Pûhúcûù^ ùjKÖe _òQû 20 eê 75 Kßò ûf _~ðý« @ck _ûA[û«ò ù~Cñ[ôeê _ûLû_ûLò 15,000 Uuû fûb còkò[ûG Gaõ @^ý `if @ù_lû G[ôùe lZòe @ûguû Kcþ [ûG û Gjò @ kùe cKûeê C_cû, ù\ûiû, ùeûUò, iòùcAñ @û\ò Lû\ý _âÉêZ Keû~ûA[ûG û G[ôeê KêKêWÿû Gaõ ùMûLû\ý c¤ Zò@ûeò Keû~ûA[ûG û @ck _ùe Gjò cKû `ife @aùghûõg _âPêe _eòcûYùe aûjûeò[ûG, ~ûjûKê cûUòùe LZ Keòaû _ûAñ aýajûe Keû~ûA[ûG û Lûfò cKû bì ò (c¬ò aûjûeò ~òaû _ùe) MêWÿòK bf RûùkYò jòiûaùe aýajûe Keû~ûG û @ûMeê Pûhúcûù^ Gjò cKû bì ò MêWÿòKê @ûaRð^û jòiûaùe ù\Lò iÚû^úd ùa_ûeúKê cûMYû Kò´û @Ì KòQò Uuûùe ù\A ù\C[ôùf Kò´û Rcòùe ù_ûWÿò ù\C[ôùf û 2017 ciòjû ùi cûiùe Gjò Mûñe 30RY Pûhúuê ù^A ùc÷eûWÿû Mâú^þ KùfRþ (Gcþ.Rò.iò) cKûe C^ÜZ Pûh _âYûkú C_ùe GK Zûfòc @ûùdûR^ Kfû û
LYòR ùZ÷ke iaêR aòKÌ jòiûaùe Kéhò ùa÷RðýaÉêKê (cKû bì ò) ùQûU ùQûU L L RûùkYò Zò@ûeò ùjûAQò
Gcþ. Rò.iò ùjCQò GK ùKøgk aòKûg iõiÚû ~òG Kéhò bò òK Cù\ýûM aò K ûg C_ùe Pûhúcû^ue \lZû aò K ûg KeûA[ûG û 2016 ciòjûùe Gjò iõiÚûKê ùc÷eûWÿû Gaõ ùIß f [ jwe jò f ù` cò g ò Wÿ P þ Rò . @ûA.ùRWÿ þ Gaõ aò.Gcþ.ùRWþÿ ( Deutsche Gesellschaft fur Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) and German Federal Ministry of Economic Cooperation and Development(BMZ)
ijûdZûùe @bò^a iaêR ùK¦â Kû~ðýKâc @]ú^ùe MV^ Keû~ûA[ôfû û Gjò Gcþ.Rò.iò @]ú^ùe Kéhò bò òK aýaiûd aò K ûg ùK¦â (G.aò . _ò . iò ) GK aò b ûM ~ûjû iaê R cjûaò\ýûkd Zûfòcþ _ûC[ôaû aýqòcû^u \ßûeû MV^ Keû~ûA[ôaû Cù\ýûMKê ijûdZû _â\û^ Keò[ûG û Gjò 30 RY Zûfòc_âû¯ Pûhúcûù^ ùMûUòG cKû Pûh Keê[ôaû \k MV^ Kùf ~ûjûe ^ûc icé¡ò ùcùK ùRûfû ùaùfMeeû iõN eLòùf û Gjò \kUò _âZò cûie 5 ZûeòLùe ùa÷VK Keò Zûfòcþ ù^aû icdùe gòLò[ôaû @býûi Gaõ ùKøgkMêWÿòKê Kûcùe aýajûe Keò Zû e `kû`k K Y ùjCQò, ùi aòhdùe Gaõ @^ýû^ý Pûh iµKðúZ iciýûMêWÿòK C_ùe @ûùfûP^û Keê[ôùf û _âZò cûiùe \ke i\iýcûù^ 50 eê 100 Uuû _~ðý«
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
15
cKû @ck _ûAñ ù[âieKê Pûhú \k PùfAaû ij Gjûe ceûcZò c¤ KeêQ«ò û
i d Ke«ò Gaõ @ûRò _~ðý« ùicû^u aýûu LûZûùe 19,520/- Uuû MzòZ ùjûA ejòQò û
Cù\ýûM : Pûhúcû^u @ûùfûP^û icdùe cKû @ck GK iciýû jòiûaùe iûcÜûKê @ûiòfû û iû]ûeYZü cKû @ck
ùjûA~òaû_ùe Pûhúcûù^ cKûKê gêùLA Nùe eL«ò Gaõ aRûeùe \e VòKþ VûK ùjaû_ùe aòKâò Keò[û«ò û aòKâò _ìaðeê cKûe c¬òKê gieê aûjûe KeòaûKê ùjûA[ûG û Kò«ê Gjò gieê cKû c¬ò aûjûe Keòaû GK KÁKe Gaõ icd iûù_l Kû~ð ý ùjûA[ô a ûeê Pûhúcû^uê Gjû Keò a û icdùe @ù^K @iêaò]û ùjûA[ûG û jûZùe c¬ò aûjûe
ù[âie @ck ùciò^þ e cìfý 88000Uuû (iaþiW ò ùòÿ e KòYùò f) ù[âiee ùcûU cìfý 1,88000/-Uuû Lyð
Kâ.^õ aúaeYú
dê^òUþ cìfý ùcûU eûgò
aòaeYú
66.00
9990.00
cKû @ck 2881 (Kßò)
2
WÿòùRf Lyð 150 (fò) ùZf Lyð(fò) 15
110.00
1650.00
3
ibòði cìfý
2
1300.00 2600.00
4
cRêeú
ùcûU ùeûRMûe 45%
5
\kKê \ò@û~ûA[ôaû eûgò (G`.@ûA.Rò) 36000.00
1
dê^òU
ùcûU
dê^òUþ
ùeûRMûe dê^òUþ cìfý 50.00
ùcûU eûgò 1,44,050.00
57000.00 107,770.00
fûb
ùcûU
1,44,050.00 36,280.00
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
16
C_ù~ûMe iaòùgh Z[ý Kâ.^õ Kâd Keû~ûA cìfý ùcûU cìfý c«aý Lûfò cKû gi (Uuû/U^þ) 1.
5.5 U^þ
2400.00 13,200.00 1UâK
2.
6.2 U^þ
2400.00 14880.00 1 UâK
3.
6.5 U^þ
2500.00 16.250.00 1 UâK
4.
6.00U^þ
2500.00
ùcûU
15,000 1 UâK 59,330.00
Lyð - _â[c UâK Kâ.^õ aòaeYú _eòcûY Lyð Z[ý c«aý 1. Lûfò giýe cìfý 24.2U^þ 17,450.00 Pûhúuê GK Kûkú^ Uuû ù\A KòYû~ûCQò 2. ~ûZûdZ 4Uòâ_þ 26,000.00 3. cRêeú 19 11500.00 UâKùe f\òaû, KûXÿòaû ùcûU 54,954.00 Rò.G.G`þ Kê giý aòKâò 59,330.00 Lyð 54,950.00 ^M\ fûb U 4380Uuû (24.2U^þ _ûAñ)
Keòaû @ù_lû ùciò^þùe c¬ò aûjûe Keòaû iêaò]ûR^K aò K Ì û G[ô _ ûAñ lê \ â Pûhúcû^uê aýaiûdú aû aWÿ Pûhúcû^u C_ùe ^òbðe KeòaûKê _Wÿê[ôfû KûeY ù[âie Pûhúu _ûLùe ^ [ôfû û Kò«ê @ù^K icdùe Gjò ùQûU Pûhúcûù^ VòKþ icdùe (ù~ùZùaùk aRûeùe cKûe cìfý bf [ûG) ù[âie _ûA ^[û«ò KûeY aWÿ Pûhú aû aýaiûdúcûù^ ^òRe Kûc Keê[û«ò Kò´û @^ý iÚû^ùe ù[âie bWÿûùe ù\A[û«ò û ùMûUòG ùQûU PûhúUòG _ûAñ ù[âie VòKþ icdùe ^ _ûAaû @[ð aRûeùe \e bf [ôaû ùaùk ùi cKû aòKâò Keò _ûùe ^ûjó û ùMûUòG EZêùe aRûeùe cKûe cìfý
ù\Lò GjûKê @ûùc bf bûaùe aêSò _ûeòaû û MZ ahð (^ùb´e 2017 eê G_âòf 2018) aRûee cKûe \e Kßò ûf _òQû 1060 Uuûeê 1280 Uuû bòZùe aXÿê[ôfû I Kcê[ôfû û cìfý aXÿòaû Kcòaû aòbò^Ü \éÁòeê ùjûA[ûG ~[û aòjûeeê _âPêe _eòcûYùe cKû @ûiòaû, @û«RðûZòK aRûeùe iÚòZò, _êeêYû ahðe cKû aRûeKê @ûiòaû A\ýû\ò û Gjò _eò GK _eòa ðòZ Gaõ MêeêZß_ì ð iÚòZòùe Pûhúcûù^ aRûe C_ùe KWÿ û ^Re eLò [ û«ò Gaõ ù~ùZùaùk aRûe \e ùicû^u @ûgû^ê~ûdú aùXÿ (Kßò ûf _òQû 1250 eê 1300Uuû), ùiùZùaùk ùicûù^ ^òR cKû aòKâò Keò[û«ò û Gjò \e aXÿòaû icdùe @ ke icÉPûhú GK icdùe cKû @ck Keê[ôaûeê ù[âiee Pûjò\û ajêMêYùe aXÿò~ûG Gaõ ù~Cñ Pûhúcû^u _ûLùe ù[âie ^ [ûG ùicûù^ aRûeùe bf \e [ôaû iùZß ^òR cKû @ck Keò aòKâò Keò_ûe«ò ^ûjó û ùMûUòG ùa÷VKùe \ke RùY i\iý Keòaûiû®û \êüLe ijòZ Kjòùf, ù~ùZùaùk cKûe aRûe \e Kßò ûf _òQû 1200Uuû [ôfû, ùiùZùaùk ~\ò cêñ ùcû cKû @ck Keò _ûeò[û«ò, ùZùa ùijò \eùe cêñ 96 Kßò ûf cKû aòKâò Keò 10,000/-Uuû ùeûRMûe Keò _ûeò[û«òû Gjò iciýûKê Pûhúcûù^ ùc÷eûWÿû iaêR cjûaò\ýûkd ij @ûùfûP^û Kùf Gaõ Kò_eò aRûeùe bf \e [ôaû icdùe Pûhúcûù^ ^òR cKû @ck Keò aòKâò Keò_ûeòùa, ùi \òMùe Pûhúcû^uê iûj~ý KeòaûKê còkòZ bûaùe eûÉû ùLûRò aûjûe Kùf û Gcþ.aò.iò @]ô^ùe [ôaû Kéhò-aýaiûd aòKûg ùK¦â \kKê ù[âiee iaòùgh Z[ý ù~ûMûA ù\fû û \k ZZþlYûZþ ^ò¿ ò ù^A ^òRe ù[âie ùciò^þ Kâd Keòa ùaûfò @ûMâj _âKûg Kfû û ùc÷eûWÿe Kcðú Gaõ \ke _âZò^ò]ôcûù^ GKûVò aiò ù[âiee cìfý Gaõ GjûKê Kò_eò Kâd Keòùa ùi \òMùe @ûùfûP^û Kùf û ù[âiee cìfý U. 1,88,000/- [ôfû û cûZâ \k _ûLùe [ôaû ÊÌ i dùe ùicûù^ GjûKê KòYò_ûeòùa ^ûjó ùaûfò RûYòùf û aýqòMZ Pûhúcû^uê Gjò ù[âie 88,000/- Uuûùe eòjûZò \eùe còkòaûe GK ù~ûR^û Kéhò aòbûMe [ôfû û Gjò eûgò c¤ ù\aû _ûAñ Pûhúcûù^ @ic[ð [ôùf û
ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
17
G_eò GK iÚòZòùe Kéhò aýaiûd aòKûg ùK¦â Pûhúcû^uê ijûdZûe jûZ aXÿûAfû I Pûhúcû^uê ù[âie KòYòaû _ûAñ 88,000/- Uuû ijûdZû Kfû û \ke RùY i\iý Mê. ^ûM®ûuê PòjÜU Kfû, ~òG Gjò eòjûZò _ûAaûKê ù~ûMý [ôùf û Gcþ.Rò.iò., \k Gaõ Pûhú c¤ùe GK Zâú\kúd Pêqò iûleòZ ùjfû Gaõ Gjò Pêqò cû¤cùe Kéhòaýaiûd aòKûg ùK¦â _ûLùe ùMûÂú Ze`eê ù[âiee _eòPûk^û @]ôKûe ejòfû û 2017 ciòjû Wÿòùi´e cûiùe ù[âieUò Kâd KeûMfû û 2018 Rû^ê@ûeú cûiùe MûUò G EZê _ ûAñ @ck Keò a ûKê icé ¡ ò \kKê ùciò^þUò \ò@ûMfû û
2018 ùc cûiùe ùciò^þ PûkK ù[âieKê Kéhò aýaiûd aòKûg ùK¦âKê ù`eûA ù\A[ôfû û \k 36000/-Uuû ù\aû _ùe Kùfgû®ûuê 36,280/- Uuû ^M\ fûb còkòfû û iaðùgh Z[ý _ìað _éÂûùe \ò@û~ûAQò û
Gjò ù[â i eKê Kò _ eò bfbûaùe Kûcùe fùMAùa, Zû C_ùe Kéhò aýaiûd aòKûg ùK¦â \k ij cògò KòQò ^úZò^òdc iÚòe Kfû û \kùe ibý ^[ôaû Pûhúcû^u _ûAñ GK Kßò ûf cKû @ck _ûAñ 50Uuû Gaõ \kùe i\iý [ôaû Pûhúcû^u _ûAñ Kßò ûf _òQû 45Uuû ù\aûKê ùja ùaûfò iÚòe ùjfû û \ke RùY i\iý Kûùfgû®û ùciò^Kê PùfAùa ùaûfò \k aûQòfû û cKû @ckeê còkê[ôaû Uuûeê ùciò^þe ù\÷^òK Lyð, C_KeYe ceûcZò, aúcû AZýû\ò Lyð Keû~òa ùaûfò ^ò¿ ò ^ò@ûMfû û akKû Uuûeê \k 36,000/-Uuû eLò aûKò Uuû Kûùfgû®ûKê \ò@û~òa ùaûfò c¤ iÚòe ùjfû û
Mûñ _ûLùe [ô a û ùKûWÿ û Mûbûfò j û ò Mâ û ce eûRKêcûeu cZùe Kûùfgû®û @ûcKê ajêZ bf iûjû~ý KeòQ«ò Gaõ ù[âieUò c¤ C c cû^e ùciò^þ û aRûeùe cKûe \e bf [ôaû ùaùk cêñ 120 Kßò ûf cKû @ck KeòQò Gaõ cKû aòKâò Keò aýaiûdúVûeê Uuû _ûAaû _ùe Kûùfgû®ûKê 6000/-Uuû ù\AQò û @ûMeê cêñ @ûc Mûñeê ù[âie @ûYòaûKê ùPÁû Keò[ôfò cûZâ aRûeùe \e bf [ôaû ùaùk @ù^K [e ùciò^þ _ûAñ cûMòaû _ùe c¤ aò`k ùjûA[ôfò û icé¡ò \k _ûLùe ù[âie @Qò ùaûfò cêñ @ùgûK ùMûWÿûMûùbfò (\ke RùY ibý) Vûeê RûYòaûKê _ûAfò Gaõ bWÿû c¤ Kcþ [ôfû û cêñ @^ý KòQò Pûhúcû^u ij cògò Kûùfgû®ûuê WÿûKòfò û WÿûKòaû _e \ò^ jó ùi @ûc MûñKê @ûiò cKû @ck Keòaû @ûe¸ Kùf û @ûc Mûñe ù~ùZ RY Pûhú cKû @ck Kùf icùÉ Kûùfgû®ûu C_ùe ajêZ Lêiò KûeY VòKþ icdùe cKû @ck ùjûA_ûeòaûeê bf ùeûRMûe _ûAùf û Gjò ùeûRMûee 45% @[ð 4 eê 6 RY gâ c ò K uê \ò @ û~ûA[ô f û ù~Cñ c ûù^ Gjò Kûcùe ^òùdûR^ ùjûA[ôùf û
cKûe aRûeúKeY
@Zòeq ò fûb
Mûñe 78RY Pûhúue cKû @ck _ûAñ ùcûU 51 \ò^ icd fûMòfû û Pêqò jòiûaùe cKû @ck ieò~òaû _ùe
Gjû aýZòZ G.aò._ò.iò Pûhúcû^uê cKû gi aòKâò Keòaûùe iò]ûikL iûjû~ý Kfû û gieê cKû (bì òeê)
aòbò^Ü bûhûùe ùfAiû A ò@û _ZâòKû
K^ÜW, ùZfêMê, Zûcòfþ, IWÿò@û, jò¦ú, ceûVú Gaõ _¬ûaú ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
18
c¬ò aûjûe Keò iûeòaû _ùe Lûfò giMêWÿòKê M\û Keò eLû~ûA _ùe GjûKê RûùkYò Kò´û LZ Keòaû _ûAñ aýajûe Keû~ûA[ûG û @ù^K icdùe Pûhúcûù^ Gjò giKê Mûñe LêPêeû aýaiûdKê aò^û cìfýùe ù\A ù\A[û«ò Kò´û ÊÌ KòQò Uuûùe aòKâò Keò[û«ò Kò´û Rcòùe Rûkò ù\A[û«ò û Gjò gi MêWÿòK _ûAñ aýaiûdú PûhúKê GK Kûkú^ ^ûc cûZâ KòQò Uuû ù\A[û«ò û Pûhúcûù^ Gjò gieê Kò_eò @]ôK Uuû _ûAùa, Pûhúe Rcòeê iò]ûikL gi iõMâj Keû~ûA Mûñ Vûeê 80 eê 90 Kò.cò \ìeùe [ôaû MûdZâú @ûùMâû`êGf (Rò.G.G`þ) Kê _VûMfû û Rò.G.G`þ GK i`k Cù\ýûM ~òG Kéhò ùa÷RðýaÉêeê @[ð ùeûRMûe Keòaû \òMùe Kûc KeêQò û Gjò Kéhò ùa÷RðýaÉê cKû gi/aû\ûc ùPû_û/K`ò c¬òe ùLûk AZýû\òKê Rò.G.G`þ Mê Keò _ûCWÿe Kùe Gaõ Gjò _ûCWÿeKê _âKâòdûKeY Keû~ûA ùQûU ùQûU L ùe _eòYZ Kùe ~ûjû ùKûAfû Mê ij cògò _ûIßûe _äû ùe RûùkYò jòiûaùe aýajûe Keû~ûA [ûG û Gjò ùQûU ùQûU L e Pûjò\û ùagþ bf KûeY Gjû ùZf Kò´û ùKûAfû Zêk^ûùe GK iaêR aòKÌ û Gjò Mê MêWÿòKe Pûjò\û GùZ ùagú ù~ Rò.G.G`þ ù~ùZ _eòcûYe Kéhò ùa÷Rýð aÉê còka ò , ùiùZ KòYòaûKê @ûMâjú û Pûhúcûù^ @ûMeê Gjò giKê aòKâò Keò ù~ZòKò Uuû _ûC[ôùf, Rò.G.G`þKê aòKâò Keò Zû Vûeê 2 eê 3MêY @]ôK Uuû _ûAùf û Gjò ù~ûMûù~ûMUò ù~ùZ ijR cù^ ùjCQò, Gjû GùZ ijR ^ìùjñ û GjûKê Kû~ðýKûeú Keò a ûùe @ù^K iciýû ejò Q ò û Gjò Cù\ýûMUò K ê PùkAaûùe cêLý \lZû jòiûaùe ~ûjû @ûagýK @Qò Zûjû ùjCQò Uâ K ùe ùagú _eò c ûYe gi Kò _ eò b ò ð Keû~ûA_ûeòa û _âûe¸òK icdùe Cù\ýûMúcûù^ @Zò ùagúùe 5.5 eê 6.5 ùc.U^þ gi ùaûùSA Keò_ûe«ò cûZâ _ùe @bòmZû aXÿòùf ùMûUòG UâKùe _ûLû_ûLò 9 eê 10ùc.U gi ùaûùSA Keû~ûA_ûùe û ù~ùZùaùk Pûhúcûù^ giKê ùa_ûeúcû^uê aòKê[ôùf ùiùZùaùk U^þ _òQû 250 eê 300Uuû _ûC[ôùf û cûZâ iò]ûikL Pûhúcûù^ giKê aòKâò Keòaû Kéh-ò ùa÷Rýð aÉê (cKûgi/ aû\ûc ùPû_û) iaêKê Mê Keò ZûKê _âKâòdûKeY Keû~ûA ùQûU ùQûU af _eò Keû~ûG ~ûjû LYòR ùZ÷ke GK iaêR aòKÌ Gaõ Gjûe Pûjò\û ajêZ ùagú û
\ßûeû U^þ _òQû 650 Uuûeê 750Uuû _~ðý« @ûd Kùf û ùjûfûfùKùe Mûñe RùY Pûhú jûf¹û Kêj«ò cêñ 3 GKe Rcòùe cKû Pûh Keò[ôfò û cêñ ù[âie \ßûeû cKû @ck Keò 48Kßò ûf cKû _ûAfò ~ûjûKê Kßò ûf _òQû 1280/- Uuûùe aòKâò Kfò û cêñ 0.6U^þ Lûfò gi aòKâò Keò @Zòeòq 550Uuû _ûAfò û Gjò iaê fûb iù ß Pûhúcû^uê eûRò KeûA Lûfò giKê aòKâò Keòaûe aýaiûd Keòaû @ûRò c¤ GK aòeûU iciýû KûeY G[ôeê ajêZ Kcþ fûb aûjûeêQò û ùZYê \k ^òùR aýaiûd ^ Keò KòQò aýqò M Z Cù\ýûMúuê Gjò aýaiûd Keò a ûKê eûRò KeûAfû û Mûñùe Gjò Cù\ýûMUòKê Keê[ôaû iò^û®ûu cZùe gi Kò_eò KòYòaûKê jêG Gaõ UâKùe Kò_eò ùaûùSA KeòaûKê jêG, Zûjû cêñ Pûhúcû^u Vûeê gòLòfò û baòhýZùe ù\÷^òK UâKþ _òQû cêñ 700Uuû ùeûRMûe Keò_ûeòaò û Pûhú \k \ßûeû iò]ûikL Rò.G.G`þ Kê gi aòKâò Keòaû_ùe Pûhúcû^uê aêùSAaûe @ûagýKZû @Qò û
iciýû Gaõ baòhýZ ù~ûR^û \k a ðcû^ @^êba KeòiûeòQò ù~ ù[âie ùciò^þ KòYò aýaiûd Keòaû GK fûbR^K Cù\ýûM û _â[c ùciò^þUòe `kû`k ù\Lòaû _ùe \k @ûC ùMûUòG cKû @ck Keòaû ù[âie ùciò^þ KòYòaû _ûAñ ù~ûR^û KeêQò û Zû _ìaðeê \kKê ^òR @^êbìZòeê còkò[ôaû gòlû Gaõ iûcÜû Keê[ôaû iciýûMêWÿòKê Kò_eò icû]û^ Keû~ûA_ûeòa, Zû C_ùe Kûc Keòaûe @ûagýKZû ejòQò û gi ij KòQò giý c¤ @ck _âKâòdû icdùe ^Á ùjûA~ûCQò û ùZYê @ck Keòaû _âKâòdûùe C^Ü ò @ûYò Gjò giý ^Á _eòcûYKê jâûi KeòaûKê _Wÿòa û cKû @ck _ùe ù[âie MêWÿòK @Kûcú ùjûA ejê[ôaûeê GjûKê Kò_eò @^ý `if ~[û iì~ðýcìLú, cû ò@û, Raûe AZýû\ò @ck Keòaû _ûAñ aýajûe Keû~ûA _ûeòa, ùi \òMùe i¸ûaý eûÉû ùLûRò aûjûe KeòaûKê _Wÿòa û Zû ij a ðcû^ G.aò._ò.iò. ù[âiee ceûcZò \ûdòZß ZêfûCQò ~ûjû ]úùe ]úùe \kKê gòLò ^òùR KeòaûKê _Wÿòa û @^ý GK MêeêZß_ì ð \òM ùjfû ù[âie ~\ò KòQò \ìNðUYûMâÉ ùjûA ^Á jêG Kòò´û ùMûUòG iÚû^eê @^ý GK iÚû^Kê ~òaû icdùe KòQò ~ª_ûZò bûùw, Gaõ ù[âie _ûAñ Keû~ûA[ôaû aúcûùe Gjò lZò @«bêðq ^ìùjñ, ~ûjûKê ù\Lòaû c¤ @Zý« Reêeú û
2020 ùfAiû A ò@û, aòùgh IWò@û iõÄeY -1, cûyð 2020
19
www.leisaindia.org
