Jan Boer PoĂŤzieprijs 2015
Hoop
Inhoud Voor woord
5
De gedichten Hoop Verbeeldbosdwaald Dat meisje Jezus en de middelpuntvliedende kracht Naamloos NIKS Hallo, Rolstoul Alzheimer Ik pas Het masker Naamloos De kleur van trouw Stekels van rozen Never Alone | Nooit alleen Ogen-(bl)ik Mijn lamp is uit Charisma Ik bin... Naamloos Op jacht vallen Lange mouwen bedekken Af val Naamloos
Het jur yraport
Rients Faber Frederik Boven Paula Hooghiemstra Hester Genefaas
7 8 9 10
Susan Engel John Jongejan K.J. (Kor) Zeedijk Anna de Vries-Maarhuis Mila Nicole van der Meijden Margje van den Berg Karo Stam Alexander T.C. ( Tjeerd) Brakema Niek van der Meijden Mila G. A . Schleurholts Reinout de Ruiter Engeltje Carrie Smit Janet Alberts Teresa Kuik Sara John Hoogeveen Hester Genefaas
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
32
4
Voor woord ‘Schoamt joe nait veur ‘t aigen wezen’ Deze hartekreet van de Groningse dichter Jan Boer is het motto van de lustrumeditie van de poëzieprijs die naar hem is vernoemd. Dit motto inspireerde tot het inzenden van 122 gedichten. Het merendeel van de inzenders woont in het Noorden. Maar ook uit andere delen van het land hebben cliënten en ex-cliënten de moeite genomen om hun gedachten en gevoelens in dichtvorm te gieten. ‘Schoamt joe nait joezelf te wezen. Ook aal brocht ‘ie t nog zo wied. Diet hun oard en ofkomst vrezen. Goan verloren mit heur tied.’ Er staat volgens Jan Boer nogal wat op het spel als je je aard verloochent. Wees jezelf, zegt hij. Maar hoe gemakkelijk of moeilijk is dat? Want wie ben je? Welke prijs moet je betalen als je volledig jezelf bent? En welke als je je aanpast aan wat anderen van je verwachten? Kun je schaamte omzetten in trots? Wie is de mens en wat is zijn verhaal? De gedichten in deze bundel zijn op hun eigen manier te beschouwen als zoektochten naar de antwoorden op deze vragen. Mensen en hun verhalen, daar gaat het om. Daar staat Lentis voor. Daarom zijn we er trots op dat we met deze bundel een podium kunnen geven aan vijfentwintig door de jury geselecteerde gedichten. Gedichten die vertellen van vallen en opstaan, van wanhoop, maar ook van hoop.
Corstiaan Bruinsma Raad van Bestuur Lentis
5
6
Hoop Inains zai ik t liggen ’t leste beetje hoop Zo veur me op stroat Net op tied heb ik t te pakken En as ik t vast heb, wordt t aal groter Mor t gekke is T wordt nait zwoarder, mor lichter!
Rients Faber
7
Verbeeldbosdwaald verdwaald in een bos waar alle bomen op jou gelijken zoek ik een waterplas ze botte-bijl-stellen houthakvragen die me per-ongelijk bemesten met waar jij niet trots op bent op haal ik mijn schouders en beschuttingzoek bladschaduw waar niet alles me van-mij-weg-herinnert aan jou zou ik beter net als jij een rechte rug of kun je ook buigend bestaan windwiegend zonder woonwortels? op van je een omgevallen stam ik veterstrik al weet ik zelf niet waarom wil ik boomblijven of vogelvluchten? ik hak er meer van je om genadeloos gewoon omdat ik het kan negeer ik huid-door-splinters die blijven
Frederik Boven
8
Dat meisje Dat meisje op die foto kijkt me zo innig aan Haar ogen zeggen vrolijk hallo ze is helemaal uitgerust met volle levenslust ze wil er flink tegenaan Dat meisje dat zo vrolijk lacht Haar wangen rood haar ogen zacht En mooie blonde haren Gewoon een kind nog heel naief hadden ze mij zo mooi zo lief als op die foto maar kunnen bewaren
Paula Hooghiemstra
9
Jezus en de middelpunt vliedende kracht de wind waait de wieken draaien en in de molen in het midden bijna helemaal boven aan de koningsspil hangt Jezus aan het kruis dat hij daar hangt is een hele geruststelling tenminste, zo voelt het en ik denk dat hij het goed vindt dat ik hem met kleine letters schrijf is de wind kalm en gestaag dan draait de spil geregeld en zie je Jezus rustig zijn rondjes draaien maar is de dag grillig en komt de wind met wilde vlagen dan krijgt de spil vleugels dan komt Jezus aan het kruis met zijn voeten los van de spil de tenen wijzen naar buiten zal hij gaan opstaan en wandelen? of blijft hij liggen op zijn horizontale kruis blijft hij rusten? jarenlang geen geloof gehad en ineens zin om te bidden door Jezus en de middelpuntvliedende kracht
Hester Genefaas
10
Ik zou willen dat het anders was, Dat ik niet in oceanen hoefde te zwemmen, Voor dat ik ook maar ergens was. Dat ik niet hoefde te veranderen, Voor dat ik mezelf was. Dat is niet hoefde te verbergen, Voor iets wat nooit de bedoeling was. Dat ik niet hoefde te zwijgen, Voor iets wat niet te begrijpen was. Dat ik niet jaren hoefde te lijden, Voor iets wat nooit mooi was. Dat ik niet zo ver hoefde te gaan, Voor ik bij mijn leven was. Dat ik niet hoefde te vechten, Voor alles wat 贸 zo normaal was. Dat ik niet dagen hoefde te verspillen, Aan wat nooit van mij was. Dat het gewoon anders was...
Susan Engel
11
NIK S niks is ook iets niks doen kan soms heel goed zijn niks denken kan zo fijn zijn niks weten is ook waardevol niks kunnen is ook wel eens lekker niks zien is soms heel bevrijdend niks te zeggen hebben is af en toe ook best goed niks horen is lekker rustig door even niks te zijn kun je groeien naar iets wat je eerst niet was zo ontstaat er uit niks een nieuw iets maar misschien denk je ik wil niks van dit alles want je vindt het maar niks nou, dan is er niks aan de hand was er maar niks gebeurt dan was er ook niks te veel denk je dan weer ik wil gewoon niks en dat is wat ik wil want niks is gewoon genoeg voor mij want op dit moment is niks alles voor mij
John Jongejan
12
Hallo, Hallo, hoe gaat het ben ik in beeld ben ik gegroet Jij, zei je iets tegen mij, waar kijk je naar iets gezamenlijk, bevalt het wat je ziet Wat kan ik doen dat je me ziet Duurzaam onderhoud Onderhoudende blik Al licht genieten Waar let je op wat valt je op Herken jij iets in mij ben ik aantrekkelijk Wat moet ik doen dat je groet ik wil graag bekend, herkend, ontmoet wellicht gegroet en bemiddeld sociaal gedoe zijn partygames en grote ruiter doorgaans weledel en graag op en top open einde bal masquĂŠ zijdelingse ijver herkend mĂŞlee en upfront U zei gegroet
K.J. (Kor) Zeedijk
13
Rolstoul Zien rolstoul staait kloar sprekt n toal dij wie nait kinnen. soam aan loop mit rolstoul proaten, benoam in zien toal. n rolstoul paast nait in mien gevoul nait goud te proaten. hai zit in dij stoul, wat ik nait wil hai sprekt n toal nait te begiepen. zien rolstoul wot schoven deur mie nait mit muite mor mit laifde.
Anna de Vries-Maarhuis
14
Al zheimer ik praat niet meer en ook in mijn gedachten kan ik niet meer wonen woorden krimpen in het reservaat van mijn geheugen, vallen als zandkorrels uiteen in mijn mond ik wandel langs de kromme wegen van een sprakeloos landschap verdwaal in een woestijn van witregels die gedrukt staan als een zwart-witte waarheid ik vind de weg niet meer in taal of teken ik ween Ik heb het koud. Vergeet mijn uitgewiste woorden laat me wonen in windstille bomen. Geef me een deken en een bed.
Mila
15
Ik pas Jasje van buiten eronder een mensenkind beschermende jas Was Jas moet uit de buitenkant lacht de binnenkant huilt Ik pas luister hoor voel weg met die jas.
Nicole van der Meijden
16
Het masker En ’s ochtends vroeg doet hij zijn masker voor het knelt en broeit niet meer zijn ogen kijken lege gaten door de wereld in die overwonnen moet. Nu is hij voorbereid en weet hij wat hij doet. Het masker laat hem zijn die hij wil zijn. Nu durft hij op te staan en neer te slaan. Nú krijgt hij heel de wereld klein maar ’s avonds laat dan gaat het masker af terugkomt de nacht de schaduwen zijn lang en worden grote mannen bang ze zijn niet machtig meer en groot de nacht doet denken aan de dood. Maar morgen is er weer een dag dat hij het masker dragen mag en het verandert hem gewis in de gevreesde, sterke man die maken maar ook breken kan hij kan weer zijn wie hij niet is.
Margje van den Berg
17
Hechten de prikken die ik ervaren heb, verdoving, naald en draad. Geen hechting, of een veilige basis. Wel stilte, afwezigheid onderling gehaat. Nu ik ouder ben, en weet wat hechten is, voel ik een donker gat. Ik schaam mij kapot, Ik maak mij kapot. Heb mij weer met een mes bekladt. De veilige basis mist en ik weet ook niet, of ik die ooit ga vinden. Hou vooral afstand, angst overheerst. Ik wil niet, dat jij met je hechtdraad, mij aan je vast zult binden.
Karo Stam
18
De kleur van trouw De zomer droomt zich groen. Ik heb een vriend verloren. Hij stond nog in mijn tuin vlak naast het bed met rozen. Zijn haren oogden nog niet dun zo door een teug van zijn sigaar. Zijn voeten stonden stil vooruit, geen spoor van grijs kwam uit zijn ogen. Maar winde en wolken vonkten treur, een bed met kussens in de kamer. Een zee van tijd leek meer een poel vol kleine stapjes, pasjes van niks naar de drempel van de dag. Ik heb een vriend verloren. Ik was nog bij hem thuis. We lachten, hij in zijn pyjama, ik gebogen uit zijn stoel.
Alexander
19
Stekels van rozen Het geluk boog in verkeerde richting. Elke stap was er één teveel. De rozen werden nog een keer rood geverfd. Het glas was al gebarsten maar werd nogmaals tegen de muur kapot geslagen. De fanfare had nog nooit zo vals geklonken maar we gingen er toch met z’n allen achter aan. Na afloop kreeg ik de factuur; zes verslavingen, drie scheidingen één trouwerij, vier huizen twee kinderen, zes kleinkinderen, acht ziektes. En tien keer niks. Van toen ik één was wist ik weinig, van jaren later des te meer.
T.C. ( Tjeerd) Brakema
20
Never Alone I am the song in your head I am the smile on your face I am the tears on your cheek I am in your every place I am in your every noise I am in your every breath since your first breath I am in the words you can see I am in your every trial and decision I am wrapping you in love Till its time to come home.
Nooit alleen Ik ben het lied in je hoofd Ik ben de glimlach op je gezicht Ik ben de traan op je wang Ik ben in al jouw plaatsen Ik ben in al jouw geluid Ik ben in elke adem die je neemt Sinds je eerste ademteug Ik ben in elk gevecht en elk besluit Ik omarm je in liefde Tot het tijd is dat je naar huis gaat.
Niek van der Meijden
21
Ogen- (bl)ik Nu het huis is uitgewoond tot in de kruin te groot geworden voor wat klein geluk de jurk te ruw voor mijn perkamenten huid Nu ik niet meer kan meenemen wat ik wil mijn naam een kamernummer is, ontdaan ben van gebit en bril gedempt huil en naast de pudding slik, hul ik me in de omhelzing van een binnenrijm. Nu ik voel hoe licht het duister me omhult hoe zacht de kamer met haar fluwelen muren, ben ik in bed gegroeid en wil ik slapen in een zoen. En of ik slaap of de ogen open houd, altijd is er licht Steeds opnieuw komen ze de kamer binnen maar als ik hunker naar een glimlach of een blik past nooit het ogenblik.
Mila
22
Mijn lamp is uit mijn lamp is uit ik vind op de tast een nieuwe peer jij brandt niet er is geen licht je vindt op de tast een stompje kaars een lucifer zonder kop afgebrand hout ik brand niet wij zijn oud
G. A . Schleurholts
23
Charisma Mijn charisma een aanfluiting? Of algemeen erkent! ’t Is moeilijk bescheiden te blijven, als je bent zoals ik! Zo eloquent, charmant en aardig. Attent, beschaafd en behulpzaam. Ben eerlijk, inlevend en empathies! De één ziet ’t of bent u beschroomd. Ben niet altijd zo geweest, was een lelijk gepest eendje, verloren door zelfkwelling, overgeleverd aan muizenissen, kapot gemaakt door kritiek, te weinig dames om me heen, slechte leerresultaten, voor altijd verdoemt tot eenzaamheid. Nu zing ik ’t verleden van me af. Het is moeilijk bescheiden te blijven, als je zo bent als ik.
Reinout de Ruiter
24
Ik bin... (zeg tegen die zulf) Ik bin: De nuverste, oardigste, dapperste, gezelligste, grappigste, vergevingsgezinde, maist bliede en daankboarste Perseun in dizze stad. Gain aander is zo as mie! Ik bin zo as God mie schoapen het, Ik bin schier! Dat is hou ik bin. en ik huif mie veur gainaine te veraanderen, (weer om te keren) Ik schoam mie nait veur mien aigen wezen, ik mĂ g der wezen, ik bin zo as ik bin. Ik bin mien aigen wezen...
Engeltje
25
Er spoken spoken door mijn hoofd zij gaan op reis en ik mag mee er spoken spoken in mijn hoofd, en ik ben niet alleen.
Carrie Smit
26
Op jacht Ik ga vanaf nu op jacht en laat niks meer van ze heel. Er moet opgeruimd worden, het zijn er gewoon te veel. Vanaf nu is de jacht geopend: het wordt tijd dat ik ze sloop! Die beren op de weg, ik schiet ze overhoop!
Janet Alberts
27
vallen Ze vragen je – wat je doet, wat je wilt wat je kunt, wat je mag wat je het liefste hebt Vullen voor je in (want je zegt niets) Je gedachten vallen (bijna) door de stilte heen Ze zullen wel vinden, zullen wel zeggen, zullen wel beter weten dan ik (en het mocht niet fout zijn) Ze gaan weg – om datgene te doen wat ze denken, vinden hopen (dat jij dat wilde) Je blijft achter zoekend naar je mening terwijl gedachten (door de stilte heen) zwart worden
Teresa Kuik
28
Lange mouwen bedekken Lange mouwen bedekken, de krassen van mijn passer van die allereerste keer, waar ik nu spijt van heb Lange mouwen bedekken, de wonden van het mes, dat verstopt ligt op mijn kamer, naast alle bebloede tissues Lange mouwen bedekken, de dikke laag verband Dat het bloeden wel stopt, maar de pijn niet weg neemt. Lange mouwen bedekken, de talloze hechtingen, alle doktersbezoekjes en de angst voor de reacties. Lange mouwen bedekken, de helende wonden, de rode dikke strepen en de schaamte voor mezelf Korte mouwen onthullen nu, de strijd die ik geleverd heb, de pijn uit het verleden en de kracht om verder te gaan.
Sara
29
Af val Met oeverloze schaamte kijk ik naar je glinsterende ogen en zie je zonnetjes spiegelen tegen de kant Koel reageer je op mijn uitgestoken hand ijskoud kijk je terug jij watert af van grote hoogte helder als een beek betaamt maar in je gaan langs stad en land dooft je sprankelende glans ondoorzichtig en vervuild stroomt het menselijk visitekaartje schaamteloos het zeegat uit
John Hoogeveen
30
fietste langs het huis van kleine man draafde eigenlijk als een doelbewust dier gedachteloos en vrij snoof de lucht op van frisse knoppen en scheuten warmte in mijn vacht even later, want er was weer tijd, droegen mijn hoeven gymschoenen waren mijn poten weer handen hieven ijzer in een sportschool en tussen mijn soortgenoten was het alsof ik altijd al taal had gehad maar mijn herbivorenhart sloeg nog snel had zich herinnerd het hol van kleine man onze natte neuzen tegen elkaar, een dartele blijk van genegenheid die toen er weer tijd was, en taal, vergeten werd
Hester Genefaas
31
Jur yrappor t Het gewicht van geluk Het motto van de door Lentis uitgeschreven poëzie wedstrijd is ‘Schoamt joe nait veur t aigen wezen’. Een motto in het Gronings omdat de naamgever van de prijs een belangrijk Groningstalige schrijver en dichter was. Zo’n motto dwingt je om op twee manieren naar de ingezonden gedichten te kijken: Je beoordeelt de poëtische kracht van het gedicht, maar anderzijds kan het motto zo eerlijk en krachtig verwoord zijn dat de poëtische waarde minder belangrijk wordt. We hadden gehoopt op genoeg gedichten die pas na drie keer lezen een klein beetje onthullen wie ze zijn. En die kregen we. Samen met zoveel andere inzendingen dat je alles niet in een avond kon lezen. Met plezier hebben de drie juryleden dan ook hun tijd doorgebracht met het lezen van de ingezonden gedichten. Het was een avontuur teksten te lezen van volstrekt onbekenden en op het moment dat woorden beginnen te dwalen weet je al dat er weer een zin komt die je dwingt rechtop in je stoel te zitten. ‘Slapen in een zoen’ uit het gedicht ‘Ogen-(bl)ik’, ‘Maar wind en wolken vonkten treur’ uit het gedicht ‘De kleur van trouw’ en ‘Herbivorenhart’ uit een titelloos gedicht zijn stuk voor stuk juwelen te noemen. Binnen het thema ‘Schoamt joe nait veur t aigen wezen’ kwamen tal van onderwerpen voorbij, liefde op oudere leeftijd, het missen van een geliefde, de reis die je als mens maakt en dat voor velen erg zwaar kan zijn, het beschadigde kind, de gekte van het leven zelf, de gevolgen van de oorlog, jezelf leren waarderen, het kind dat bij de geboorte al niet welkom was. Soms zijn de woorden groot en lees je gedichten die lijken op een verslag van iemand die hardop denkt. Dan weer kom je op een stille avond teksten tegen die schreeuwen tegen de buitenwereld. 32
In enkele gedichten wordt uitleg gegeven en vind je dat van minder belang. Het kan de lezer juist in de weg staan. Laat me liever af en toe wiegen in mijn stoel. Vragen zonder antwoord zijn juist zo heerlijk, zeker als ze door een kleine verandering in de tekst opnieuw worden gesteld. Vaak is zoeken zoveel spannender dan vinden. Het juryschap levert zo een mooie avond op. Je leest nog een keer en je leest opnieuw. Je blijft nieuwsgierig. Een ingezonden gedicht, zo stil op de avond dat mijn kater besluit op mijn schoot te gaan zitten. En dan met een warme kop thee, een hele stapel gedichten voor de Jan Boerprijs en een kat die net als ik even opkijkt in een verder volstrekt rustig huis. Het winnende gedicht is in het Gronings geschreven. Dat is natuurlijk niet de reden waarom het gedicht de eerste prijs krijgt. Het is gewoon een heel sterk gedicht! De dichter verwerkt een uiterst basaal gegeven op volstrekt unieke manier. De lezer leest iets wat hij eigenlijk allang had willen weten; dat het laatste beetje hoop groter kan worden, maar nooit zwaarder. De dichter drukt zich net zo eenvoudig uit als het gegeven is. Dat maakt het tot een heel innemend gedicht. Iedereen snapt het, of je nou vaak poëzie leest of bijna nooit. De gedichten zijn stuk voor stuk geschreven door winnaars, die door alleen al te schrijven de schaamte de baas zijn geworden De bundel met de opgenomen gedichten zet aan tot reusachtige dagdromen, waar zelfs de kater op mijn schoot tevreden mee kan zijn.
Kasper Peters, voorzitter Marjoleine de Vos Jan Glas
33
34
Colofon Jur y
Kasper Peters Marjoleine de Vos Jan Glas Vormgeving en opmaak
Klaas van Slooten bno, Paterswolde Druk
Grafische Industrie De Marne, Leens Oplage
3000
janboerprijs@lentis.nl Website Lentis
www.lentis.nl
ISNB/EAN 978-90-76321-30-1
35
36