Autisme Team Noord-Nederland Autisme Team Noord Nederland, Kuzey Hollanda Otizm Timi genellikle ATN olarak kısaltmasıyla tanınır ve otizm spektrum bozukluğu bulunan çocuklara, gençlere ile yetişkin kişilere ayakta uzman yardımı suna. ATN geniş çaplı teşhis, kişisel tedavi, konsültasyon ve uzmanlık geliştirme konularında uzmanlaşmıştır. Yardım sadece hastaya yönelmekle kalınmaz, ayrıca veliler, eş veya diğer aile fertleri tedaviye dahil edilebilir. Ayrıca grup liderleri, öğretmenler, mentorlar veya iş rehberleri gibi diğer doğrudan ilgilenenler de buna dahil edilebilir. ATN Lentis kurumu bünyesi içinde Jonx Autisme adlı bakım grubunun bir parçası olup üç yerde şubeleri vardır: Bunlar Groningen, Hoogeveen ve Drachten'dir. Friesland'ta birkaç konuşma saati şubeleri bulunmaktadır. Ekipler (çocuk ve gençlik) psikiyatristler, (sağlık hizmetleri) psikologlar, (orto)pedagoglar ve pedagoji çalışanlarından oluşmaktadır. Yardım farklı şubelerden düzenlenmekle birlikte, bazen de farklı bir yerde, örneğin evde veya bir gündüz bakımevinde de gerçekleştirilir.
Çeşitli hedef grupları ATN'in şubeleri hedef grubu ve tedavi olanakları açısından birbirinden farklıdır.
Groningen şubesinin hedef grubu ›› 0-4 yaş arası bebekler ›› 4-18 yaş arası çocuk ve gençler ›› Yetişkinler ›› ASS+ : Otizm hastası ve (sağırlık, körlük veya zihinsel engel gibi) ek bir engel sahibi çocuklar ve yetişkinler.
Hoogeveen şubesinin hedef grubu ›› 4-18 yaş arası çocuk ve gençler ›› Yetişkinler ›› ASS+ ekibi (Groningen) daha uygun olmadıkça zeka açısından tüm seviyeler.
Drachten şubesinin hedef grubu ›› 0-4 yaş arası bebekler ›› 4-18 yaş arası çocuk ve gençler ›› Yetişkinler ›› ASS+ ekibi (Groningen) daha uygun olmadıkça zeka açısından tüm seviyeler.
Otizm nedir? Otizm genellikle yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan bir gelişme bozukluğudur. Çocuğun gelişiminde birden çok gelişim alanı farklı geçmektedir. Otizmin birçok görünümü vardır ve dolayısıyla her hastada farklı bir şekilde görünebilir. Birinde birşeylerin olduğunu hemen görülür, diğerinde ise sanki sorunsuzca yaşamını sürdürüyormuş gibi olabilir. Otizmin birden çok şekli bulunur. Otizm terimi Otizm Spektrum içindeki tüm bozukluklar için kapsayıcı bir terimdir. En çok bilinen bozukluk ise otistik bozukluktur. Bunda üç ayrı alanda sorun söz konusudur.
1. Sosyal etkileşimde niteliksel sınırlamalar Otizmli kişiler başka insanlarla geçinmede sorun yaşar. Kontak kurma şekli genellikle dikkat çekici olup, arkadaş ilişkileri kurmada ve devam ettirmede genellikle başarılı değildir. Diğer insanları tam sezemez ve başkalarını da pek hesaba katmaz. Bundan başka özellikle çocuklardakinde göz temasında bulunmakta zorluk çekmeleri dikkat çekicidir. Aşırı durumlarda yanınızdan bakarlar. Ayrıca başkasının gülmesine tepki olarak gülmek de daha az gelişmektedir. 2. İletişimde niteliksel sınırlamalar Dil gelişimi ve iletişim şekli de sıkça farklı geçer. Konuşulan dilin gelişiminin yavaşlamış veya bozuk olarak gelişmiş olması bunun bir örneğidir. Otizmli kişiler için görüşme sürdürmeleri sıkça zor olur. Birisiyle konuşmaktan kendi bildiklerini konuşurlar. Örneğin kendi ilgilendikleri konu hakkında sıkça konuşurlar ve karşısındaki kişinin buna ilgi duyduğunu, hatta konuyu bildiğine bakmazlar. Dil kullanmalarında örneğin; belli sözcüklerin düzenli olarak tekrarlanması, dikkat çekici vurguları ya da tam tersi tek ses tonuyla konuşmak gibi tuhaflıklar bulunabilir. Ben ve sen gibi zamirler bazıları tarafından ters olarak kullanılır. Otizmli çocukların oyunu da sıkça farklıdır. 'Başkasının kılığına girme' (spontan) veya taklit oyunlarını hiç oynamaz veya daha az oynar. Başkalarının davranışını taklit etmeleri de sıkça zordur. Oyun örneğin; oyuncakları dizmek, tasnif etmek veya hareket ettirmek gibi genellikle somut kalır. Bazen de aksine fazla hayal gücü söz konusudur, bundan dolayı hayal ile gerçek arasındaki fark çoğunlukla zor bulurlar. 3. Kısıtlı, tekrarlanan basmakalıp davranış desenleri, ilgiler ve etkinlikler. Çocuk ve yetişkinler sıkça rutin ve alışkanlıklar içinde kalıp dururlar. Bundan başka kısıtlı ilgi ve/veya takıntılar söz konusu olabilir. Takıntı belli bir nesneye veya nesnenin bir kısmına aşırı yönelimdir. Bunun örnekleri: oyuncak arabanın tekerlerini sürekli döndürmesi veya bilgisayar ya da tren hakkında uzun süreli konuşmasıdır. Rutinler bozulunca bu durum, kızgınlık nöbetleri veya panik ataklar gibi büyük zorlukları beraberinde getirebilir. Ayrıca sallanma, kollarla uçarmış gibi hareket etme veya ellerle ya da parmaklarla dönme hareketleri yapma gibi özel hareketler de görülebilir. Bundan başka otizmli kişilerin tutulmuş gibi hareket etmeleri, başka bir duyu yaşanmaları (örneğin; ağrıya, soğuğa ve sıcaklığa aşırı hassas olmaları veya tersine hiç hassas olmamaları) ve yakınlık duyularını (örneğin; nesneleri yalama, koklama ve dokunma gibi) daha fazla kullandıkları görülür. Bu özellikler genellikle üçüncü yaşı bitmeden önce belli olur. Hayat boyunca sorunlar değişir ve özelliklerin bazılarını o kadar ön planda kalmaz. Sosyal etkileşim sorunları ise genellikle, yetişkinlerde de, en dikkat çekicidir. Otizm bozukluğunun yanı sıra otizme yakın başka iletişim bozuklukları da bulunur, Asperger sendromu veya Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişim Bozukluklar (PDD-NOS) bunların örnekleridir. Bunlarda da yukarıda belirtilen sorunlar vardır ancak oranı daha azdır. Gelecek yıllarda DSM V'e göre yenilenmiş sınıflandırma sistemine istinaden otizm spektrum bozukluklarının çeşitli şekilleri arasında fark yapılmayacaktır. Otizm, Asperger veya PDD-NOS yerine o zaman buna otizm spektrum bozukluğu diyeceğiz. Otizm iyileştirilemez. Yıllar geçtikçe bazı özellikler, örneğin denkleştirerek ve kamufle ederek azaltılmakta ve dolayısıyla fazla dikkat çekmemektedir. Otizm spektrum bozukluğu yanında örneğin; duygudurum veya korku şikayetleri gibi ek ruhsal sorunlar da söz konusu olabilir.
Nedenler Otizmin tam nedeni tespit edilmemiştir. Yapılan çeşitli araştırma sonuçları, otistik davranışın beynin farklı işlev yapmasından dolayı ortaya çıktığını tahmin şeklindedir. Henüz tam bilinmeyen biyolojik etkenler beynin işlev yapmasında bozukluklara neden olur. Bunda kalıtımsal etkenlerin bir rol oynamaları için güçlü ipuçları vardır. Otizmli kişiler beyne (duyarak, görerek, koklayarak v.s.) erişen duyusal bilgiyi zor düzene sokabilir. Bunlardan anlamlı bir bütün yaratmakta başarısız olurlar. Dünyaları bu durumda, aralarında çok az veya yanlış bağlantı kurulan, bağsız fragmanlardan oluşur. Hayat böylece darmadağın ve kaotik olur ve insanlar buna otistik davranışla yanıt verirler.
Açıklamalar Yapılan bilimsel araştırmalardan otizmli kişilerin davranışını açıklamak için üç teori formüle edilmiştir. 1. Zayıf theory-of-mind (TOM-zihin kuramı) teorisi. Theory-of-mind tanımı insanların başkalarının duygularına, düşüncelerine ve amaçlarına anlayış gösterme yeteneğine atıf etmektedir. Bu, sosyal bir şekilde uygun yanıt vermek için önemlidir. Otizmli kişilerde sezgisel theory-of-mind yoksundur. Cenazelerde, üzüntüde ve sosyal sohbetlerde olduğu gibi birçok değişken duygularla zorluk çekerler. Ayrıca konuştukları kişinin ilgilerini pek hesaba katmazlar ve böylece iletişimde karşılıklilik eksik olabilir. Aynı nedenle şaka, küçük yalanlar veya kelimelerin çift anlamı, otizmli kişiler için zor anlaşılır.
2. Yürütücü işlevlerin yetersizlik teorisi (EF) Yürütücü işlevlerle hızlı ve rutin çözümlerin artık çalışmadığı durumlarla başa çıkmak yeteneğine atıf edilmektedir. Bunun için planlama ve esneklilik gerekir. Otizmli kişiler bunda zorluk çekerler. Örneğin; bunun artık olmadığı belli olmuş olsa bile seçtikleri bir çözüm stratejisinde dururlar. Bundan başka eşzamanlı olarak birden çok şey yapmakta da çok zorluk çekmektedirler. Bu da otizmli kişilerin rutine ve alışkanlıklara bağlı kalmak istediklerine ve davranışlarında çok sıkı olmalarına açıklık getirebilir. 3. Merkezi ahenkin yetersizliği teorisi (CC) Merkezi ahenk (sosyal) bilgiye anlam verme yeteneğine atıf etmektedir. Otizmli kişiler çoğunlukla en önemsiz detaylara dikkat ederler ve bağlantıya daha az bakarlar. Gerçeği parça parça ve harfiyen olarak görürler. Bundan dolayı sosyal hantal davranış sergileyebilirler. Bu teori sadece otizmli kişilerin zayıf yönlerini açıklamakla kalmaz, aynı zamanda bazılarında örneğin; trenler veya dinozorlar hakkında detaylı bilgi sahibi olma kalitesine de açıklama getirir.
Uzman bir ekip ATN neler yapar? Yardım sunusu aşağıdaki olanakları kapsar: ›› Teşhis (G/H/D) ›› Psiko öğretim (G/H/D) Hem ferdi hem de grup halinde otizm hakkında bilgilendirme ›› İlaç tedavisi (G/H/D); ›› Sosyal beceri alıştırması (G/H/D); ›› ENN modeli (G/D) Erken teşvik için Eklektik Kuzey Hollanda modeli ›› Oyun alıştırması (G) Küçük çocukların gelişim teşviki ›› Veli rehberliği (G/H/D) ›› Pedagojik rehberlik (G/H/D) Veliler ve mesleki eğiticiler (örneğin grup liderleri) için destek ›› Yarım gün tedavisi (D) Gençler ve yetişkinler için yoğun tedavi ›› Veli kursu (G/H/D) Grup halinde velilere eğitim desteği ›› Kardeşle birlikte öğleden sonraları (G/H/D) Erkek ve kız kardeşleri için grup halinde bilgi alışverişi ve değiş tokuşu ›› Ferdi rehberlik (G/H/D) Gençler, ergenler ve yetişkinler için ›› Davranış terapisi (G/H/D) Davranış terapisinin amacı gençlerin, ergenlerin ve yetişkinlerin davranışlarını değiştirmeleriyle daha yapıcı davranışlara varmalarıdır. ›› Işık terapisi (G/H/D) Mevsime bağlı depresyon veya delayed sleepfase disorder (gecikmiş uyku fazı bozukluğu) hastalıklarında ›› EMDR (G/H/D) EMDR insanı sarsan bir tecrübeden halen rahatsız olan insanlar için bir terapidir. (PTSS) ›› RelASS (G/H/D) Eşlerden birisinde otizm söz konusu olduğunda RelASS çifte sunulabilir veya grup halinde de yapılabilir. ›› Danışma, hem telefonla hem de yüz yüze (G/H/D) Mesleki eğiticiler ve başka uzmanlar için ›› Uzmanlık geliştirme (G/H/D) Kurs ve bilgilendirme vasıtasıyla ›› Etkileşimli kadınlar grubu (D) Kadınlara özel, çeşitli yaşam alanlarındaki tecrübe ve bilgi alışverişi ›› Yaratıcı terapi (D) Görsel terapi tecrübeye yönelen bir terapi olup ferdi olarak sunulur. G = Groningen şubesi H = Hoogeveen şubesi D = Drachten şubesi Yardım sunusu hakkında daha fazla bilgi için çeşitli tedavi şekilleri hakkında mevcut broşürlere bakınız. Bunlar çeşitli sekreterliklerden istenilebilir ve www.jonx.nl adlı web sitesinde incelenebilir..
Başvuru Başvurular yazılı veya elektronik ortamda (aile) doktorlar, GGZ kuruluşlar, tıbbi uzmanlar tarafından yapılır. Çocukların ve gençlerin başvurusu ayrıca belediye, CJG, GGD doktorları veya Bureau Jeugdzorg tarafından da yapılabilir. Hastanın kendisi veya velileri tarafından doğrudan başvuru mümkün değildir. Yazılı başvuru daha önceki teşhis bilgilerini (örneğin gelişim anamnezi ve psikolojik araştırma) içerir. İçinde şunlar da var: ›› Başvurunun nedeni, ›› Hastanın veya velilerinin yardım sorusu, ›› Daha önceki yardım hizmetleri. Gerektiğinde ATN tarafından ek bilgi istenilecektir.
Konsültasyon Konsültasyon istekleri (ruhsal) sağlık bakımı, fiziksel veya zihinsel engelli bakımı veya gençlik yardım hizmetleri çalışanlarından yapılabilir. Bunun için sekreterlikle telefonla iletişime geçebilirsiniz. Geniş çaplı konsültasyon için, içeriksel işler Ekip Lideriyle telefonla görüşülmesinden sonra, yazılı bir müracaat gerekli olabilir.
Tanışma ve teşhis Bir başvuruyu alındır alınmaz mevcut araştırma bilgiler istenilir. Bu da ancak ilgilinin onayından sonra olur. Hem bu bilgilere hem de havale eden kişinin bilgilerine bağlı olarak teşhis araştırmasının az veya çok geniş yapılmasına karar verilecektir. Bu da bozukluğun türü tespit ve olası başka bozuklukları ekarte etmek için zorunludur. Araştırma (çocuk) psikiyatrik, pedagojik ve psikolojik araştırmadan oluşabilir. Gerektiğinde ek araştırma yapmak üzere örneğin; Nöroloji, Dil ve konuşma bozuklukları Merkezi veya Çocuk Tıbbına havale edilebilir. Teşhis araştırması, teşhis ile bir tedavi tavsiyesinin yanısıra ileriki yardımın ATN tarafından ya da bölgedeki bakım ve tedavi kuruluşlarından verilip verilmeyeceği sorusuna yanıt verecektir.
Hastanın kendisi veya velileri tarafından doğrudan başvuru mümkün değildir.
Tedavi Otizmli çocuğun tedavisi mümkün olabildiğince normal bir gelişimi teşvik etmeye ve belirgin sorunların azalmasına yönelmektedir. Yetişkinler açısından da yardım otizme öz sorunların azalmasına ve geçinme yeteneklerinin artmasına da yönelmektedir. Bununla doğrudan ilgili kişiler çoğunlukla bilgi ve pedagojik ya da duygusal destekten faydalanmaktadır. Sorunlar hakkındaki bilginin ve ve geçinme yeteneklerinin artması tedavi içinde önemli bir rol oynar. ATN hastanın kendisini, velilerini, eşini ve diğer doğrudan ilgili kişileri kendi müşteri sisteminin bir parçası olarak görmektedir. Tedavinin tam uygulanması çeşitli etkenlere bağlıdır. Bunlar örneğin; yardım istemi, otizm oranı ve velilerinde veya eşinde mevcut yük-güç oranıdır. Önceden konulan hedefler ulaşılmışsa ve yeni yardım istemleri yoksa ATN tedaviye son verir. Hasta (veya velileri) ile aile doktoru, teşhisi ve tedavinin seyrinin özetinin verildiği tamamlayıcı bir yazı alırlar. Hasta bazı durumlarda bölgedeki GGZ kuruluşuna geri havale edilir veya herhangi başka bir rehberlik kurumuna devamı için havale edilir. İleriki bir safhada yeniden ATN yardımına ihtiyaç duyulduğunda aile doktoru aracılığıyla yeniden irtibata geçilebilir
Kendi katkı payı ATN'deki tedavinin masrafları yoktur. 18 yaşından itibaren hastalık masraflarının yıllık yasal kendi katkı payı geçerlidir. Yani, hastanın kendi katkı payı henüz başka sağlık masrafları için ödenmemişse, bu pay tedavi için hesaba katılır. Kendi katkı payı hakkındaki daha fazla bilgi için sağlık sigortacınıza başvurabilirsiniz.
Bilgi ve havale edilmek mi istiyorsunuz? ATN hakkında daha fazla bilgi veya havale hakkındaki sorular için Autisme Team Noord Nederland'un şubelerinden biriyle irtibat kurabilirsiniz.
İletişim bilgileri Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Groningen Laan Corpus den Hoorn 102-2 9728 JR Groningen Postbus 86 9700 AB Groningen Telefon 050 – 522 32 99 Fax 050 – 522 32 66 atngroningen@lentis.nl ATN Groningen'in pazartesi gününden cuma gününe kadar saat 09.00 ile 10.00 arasında genel telefon saati vardır. Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Friesland Zuiderdwarsvaart 72 9203 JB Drachten Telefon 0512 – 33 49 50 Fax 0512 – 33 49 69 atnfriesland@lentis.nl ATN Friesland'in pazartesi gününden perşembe gününe kadar saat 13.00 ile 14.00 arasında genel telefon saati vardır. Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Drenthe Crerarstraat 6c 7901 AE Hoogeveen Telefon 0528 – 22 99 30 Fax 0528 – 22 99 49 atnhoogeveen@lentis.nl ATN Drenthe'nin salı ve cuma günleri saat 13.00 ile 14.00 arasında genel telefon konuşma saati vardır. © Jonx|Lentis, 2015 Bu yayından herhangi bir hak iddia edilemez. J 0008 | 10-2015