Depressie bij kinderen en jongeren Informatie voor (pleeg)ouders en verzorgers
Depressie bij kinderen Iedereen heeft wel eens last van een somber gevoel. Het slechte weer, problemen op school of werk of ruzie met de partner, kunnen tot gevolg hebben dat we ons droevig, somber en gedeprimeerd voelen. We weten dat dit gevoel weer zal verdwijnen als de zon weer gaat schijnen, de ruzie met de partner is opgelost, het werk of school weer goed gaat. Het is een kortdurende reactie op een tegenslag of mislukking waar iedereen af en toe mee te maken heeft. Na enkele uren, dagen of weken is het sombere gevoel weer verdwenen. De persoon die dit gevoel heeft, kent ook nog goede momenten.
Deze sombere gevoelens zijn normaal en horen bij de normale ontwikkeling. Ook bij de ontwikkeling van een kind. Met name in de puberteit is er vaak sprake van neerslachtigheid, onmacht en eenzaamheid. Het gaat hier meestal om tijdelijke en voorbijgaande stemmingswisselingen. Als de gevoelens abnormaal lang duren of een ongewone intensiteit vertonen is er mogelijk sprake van een depressie. Mensen met een depressie voelen zich niet alleen somber en gedeprimeerd, ze hebben ook nauwelijks belangstelling voor mensen en dingen, kunnen bijna nergens meer plezier aan beleven. Vaak voelen ze zich waardeloos, schuldig en hebben ze weinig energie. Daarnaast zijn er andere klachten die bij een mogelijke depressie kunnen spelen: ›› zich waardeloos voelen ›› schuldig voelen ›› weinig energie hebben ›› concentratie problemen ›› slaapproblemen ›› verminderde of juist grotere eetlust ›› er is sprake van een terugkerende gedachte over de dood of zelfdoding Depressies bij kinderen verschillen niet wezenlijk van die bij volwassenen. Bij beiden is sprake van een neerslachtig, leeg gevoel zonder toekomstperspectief. Wel bestaat een verschil in de verschijningsvorm van de symptomen. In bepaalde leeftijdsfasen treden bepaalde symptomen meer op de voorgrond dan andere. In de leeftijdscategorie 6-12 jaar heeft naar schatting 5 procent van de kinderen een depressie. In de basisschoolleeftijd hebben iets meer jongens dan meisjes een depressie.
3
Kenmerken Kenmerken van een depressie bij kinderen kunnen we indelen in twee soorten: primaire en secundaire kenmerken. Verder in de folder wordt dit uitgelegd. Bij geen enkel kind met een depressie kunnen alle kenmerken waargenomen worden. Omgekeerd is het ook zo dat bij elk kind in een bepaalde periode wel een of enkele kenmerken van een depressie te vinden zijn. Om te kunnen spreken van een depressie moeten veel kenmerken gedurende een langere periode optreden en voldoende ernstig zijn. De diagnose depressie moet gesteld worden door een deskundige. Dat kan een kinderpsychiater of een gezondheidszorgpsycholoog zijn.
Primaire kenmerken Affectieve kenmerken Onder affectieve kenmerken vallen een sombere, verdrietige stemming, het feit dat het kind niet meer geniet van dingen die hij eerder wel plezierig vond. Het kind voelt zich waardeloos en heeft het gevoel dat niemand van hem houdt. Verder kan sprake zijn van boos, prikkelbaar en opvliegend gedrag of heeft het kind de neiging om meer te huilen. Er is gebrek aan vrolijkheid en het kind heeft het gevoel dat het voor schut wordt gezet, wordt aangevallen of uitgedaagd.
4
Om te kunnen spreken van een depressie moeten veel kenmerken gedurende een langere periode optreden en voldoende ernstig zijn.
Cognitieve kenmerken Cognitieve kenmerken zijn een negatief denkpatroon en zich schuldig voelen. Het kind denkt negatief over zichzelf, zijn leefwereld en zijn toekomst. Hij vindt zichzelf dom, onhandig en lelijk. Hij denkt bij voorbaat al dat hij dingen niet kan en zelfs als hij met een uitstekend rapport thuiskomt, vindt het depressieve kind dat hij het niet goed genoeg heeft gedaan. Verder geeft hij zichzelf de schuld van moeilijkheden, ook als dit beslist niet het geval is. Hij denkt bijvoorbeeld dat zijn ouders gaan scheiden omdat hij niet lief genoeg geweest is, of dat de hond dood gaat omdat hij er niet goed genoeg voor heeft gezorgd. Het kind heeft geen vertrouwen in de toekomst en gelooft niet dat verandering of verbetering mogelijk is. Hij denkt bijvoorbeeld ‘ik zal het nooit kunnen’ of ‘ik zal altijd ongelukkig blijven’. Verder heeft het kind vaak aandachtsen concentratieproblemen en heeft hij moeite om beslissingen te nemen. Kinderen met een depressie kunnen erg bezig zijn met de dood en met doodgaan. Het is raadzaam om een hulpverlener op te zoeken als het kind gedachten heeft als ‘het zou beter zijn als ik dood was’. Motivationele kenmerken Er is sprake van lusteloosheid en geremdheid: het kind gaat trager bewegen en reageren, langzamer praten en heeft geen zin om dingen te doen. Of er kan juist sprake zijn van opgewonden en rusteloos gedrag. Meestal gaat het kind met een depressie niet graag naar school en is hij weinig gemotiveerd om goed te presteren. Verder trekt het kind zich terug uit sociale contacten. Het lijkt nog maar weinig belangstelling te tonen voor mensen en dingen. Motivationele kenmerken bestaan voornamelijk uit een terugval naar een vroeger functieniveau. Het kind gaat bijvoorbeeld weer bedplassen, duimzuigen of ander kinderlijk gedrag vertonen.
5
Secundaire kenmerken De secundaire kenmerken zijn meer specifiek voor kinderen. Secundaire kenmerken, zoals leer- en gedragsproblemen kunnen het gevolg zijn van lusteloosheid en een verminderde belangstelling voor dingen (primaire kenmerken). Veel kinderen met een depressie hebben last van lichamelijke pijnen waarvoor geen medische oorzaak te vinden is. Meestal gaat het om hoofdpijn, buikpijn, rugpijn of zich misselijk voelen. Verder hebben ze vaak last van onverklaarbare vermoeidheidsklachten, slaap- en eetstoornissen. Deze kinderen staan vaak buiten de groep en voelen zich eenzaam. Ze worden vaak gepest. Verder klagen ze regelmatig over angsten als faalangst, schoolangst of fobieën. Ook agressief, opstandig of vijandig gedrag is vaak waar te nemen. Deze kenmerken komen ook voor bij andere stoornissen, zoals bijvoorbeeld eetstoornissen, gedragsstoornissen of angststoornissen. Bovendien kunnen depressieve stoornissen met een andere stoornis samen gaan. Om zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen van welke stoornis of stoornissen sprake is, is beoordeling door een deskundige van belang. Specialisten op dit terrein zijn een kinderpsychiater of een gezondheidszorgpsycholoog. Ontstaan Bij een depressie is het meestal niet mogelijk om één oorzaak aan te wijzen. Bij bijna alle kinderen gaat het om een combinatie van risicofactoren in de omgeving en risicofactoren in het kind zelf die tot een depressie leidt.
Veel kinderen met een depressie hebben last van lichamelijke pijnen waarvoor geen medische oorzaak te vinden is. 6
Risicofactoren in het kind Erfelijkheid Door onderzoek binnen families waarin depressies veel voorkomen, is gebleken dat depressies voor een deel erfelijk zijn. Een kind dat een familielid heeft dat aan een depressie lijdt, heeft een verhoogd risico om zelf depressief te worden. Dat wil niet zeggen dat hij daarom automatisch deze ziekte zal krijgen.
Ziekte of handicap Depressieve stoornissen komen vaker voor bij kinderen die langdurig en ernstig ziek zijn. Kinderen met kanker, diabetes, astma, epilepsie enzovoort, hebben een groter risico om een depressie te ontwikkelen dan gezonde kinderen.
Negatieve cognitieve stijl Kinderen die als gevolg van eerdere negatieve pijnlijke ervaringen negatieve gedachten/cognities en een negatieve cognitieve dekstijl hebben ontwikkeld, hebben de neiging om nieuwe ervaringen negatief te interpreteren.
Temperament Introverte kinderen hebben meer kans op het ontwikkelen van een depressie, omdat zij negatieve gevoelens niet uiten. Extravert temperament kan ook tot een depressie leiden wanneer het kind door ouders wordt afgewezen vanwege het drukke en storende gedrag.
7
Risicofactoren in de omgeving Opvoedsstijl Een autoritaire, onderdrukkende of afwijzende affectieve opvoedingsstijl kan tot leiden tot het ontwikkelen van een depressie. Ook kan juist een overbeschermende opvoedingsstijl negatief uitwerken, omdat deze de ontplooiingskansen van een kind afremt en de boodschap afgeeft dat het kind het niet alleen kan.
Verlies Hierbij kan gedacht worden aan het overlijden van iemand van wie het kind veel houdt, echtscheiding van de ouders of andere ingrijpende gebeurtenissen, bijvoorbeeld wanneer een kind plotseling uit huis geplaatst wordt of in een ziekenhuis opgenomen wordt.
Nare er varingen Hierbij kan gedacht worden aan nare ervaringen in het verleden zoals seksueel misbruik, ernstige verwaarlozing, geweld of mishandeling. Verder kunnen voortdurende onenigheid tussen ouders, spanningen in het gezin en verslavingen bij ouders een depressie in de hand werken. Pestervaringen op school en thuis kunnen een rol spelen in het ontwikkelen van depressie.
8
Behandeling Het opvoeden van kinderen met een depressie is voor ouders een grote opgave. Kinderen met een depressie hebben meer dan gewone kinderen behoefte aan liefde, warmte en houvast, zodat ze zich geborgen, veilig en waardevol voelen. Omdat kinderen het vaak moeilijk vinden om hun gevoelens onder woorden te brengen, kunnen ouders hen daarbij helpen door te vragen hoe ze zich voelen en goed naar hen te luisteren. Als de depressie aanhoudt en het kind er duidelijk last van heeft, is het raadzaam om deskundige hulp te zoeken. Het sociale wijkteam, het Centrum Jeugd en Gezin of de huisarts kan u adviseren welke vorm van hulp het meest geschikt is. Jonx heeft een expertiseteam Angst en Stemming. Deze is gespecialiseerd in de (complexe) behandeling van angst en stemmingsproblemen. Elke Jonx-locatie heeft een deskundige behandelaar op dit gebied.
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk bij depressie. Meestal is in ieder geval sprake van een individuele therapie van het kind en daarnaast een ondersteunend contact met de ouders. Jonx vindt het belangrijk om ouders te betrekken bij de behandeling van hun kind. Met hen wordt besproken hoe ze hun kind optimaal kunnen ondersteunen. Daarnaast kunnen ouders handvatten krijgen hoe om te gaan met bepaald gedrag, bijvoorbeeld ‘hoe krijg ik mijn kind uit bed? hoe reageer ik als hij zich somber of geïrriteerd uit? Bij ernstige vormen van depressie, waarbij therapieën niet het gewenste resultaat opleveren, kan medicatie worden overwogen. Medicatie dient altijd gegeven te worden in combinatie met een vorm van therapie. Welke behandeling het meest geschikt is voor uw kind hangt af van verschillende factoren en kan het beste ingeschat worden door specialisten op dit terrein. Jonx werkt volgens de richtlijn van het Trimbosinstituut, waarbij uit onderzoek blijkt dat cognitieve gedragstherapie evidenced based behandeling is. Cognitieve gedragstherapie is gericht op het anders denken over bepaalde situaties (cognities) en anders doen (gedrag). Bijvoorbeeld actief blijven, een goede dag-/nachtritme hebben, een sociaal netwerk opbouwen. Ook is er aandacht in het leren oplossen van problemen (in plaats van het ‘bij de pakken neer zitten’). Daarnaast is het positiever en realistischer naar jezelf en naar anderen kijken een belangrijk onderdeel. Daarnaast is er ook de Interpersoonlijke psychotherapie eveneens een evidenced based behandeling, wat als uitgangspunt heeft dat depressie gerelateerd is aan hoe iemand functioneert in het sociaal contact en sociaal netwerk. Tevens is Jonx in bezit van deskundige psychomotore therapeuten (PMT-ers) en collega’s die zich gespecialiseerd hebben in Runningtherapie. Bij elke cliënt wordt gekeken welke behandeling het beste past bij degene en samen in overleg wordt een keuze gemaakt.
10
Aanbevolen literatuur ›› ›› ›› ››
De Fever, F. (1998). Mijn kind is depressief. Baarn: De Fontein. E. Klip, M. van Son. Omgaan met depressiviteit: ik zie elk dood vogeltje. Serie: zorgen voor jezelf. www.zwaarweer.nl
Bronvermelding ›› De Fever, F. (1998). Mijn kind is depressief. Baarn: De Fontein. ›› De Fever, F.(1997). Kinderen met een depressie, een orthopedagogische aanpak. Amersfoort: Acco. ›› De Witte, H.F.J. (1996). Stemmingsstoornissen. In Sanders-Woudstra, ›› J.A.R., F.C. Verhulst, H.F.J. De Witte (Red.), Kinder en jeugdpsychiatrie. Assen: Van Gorcum. ›› www.rcpsych.ac.uk/info/mhgu/newmhgu34.htm Multidisciplinaire richtlijn Depressie bij jeugd - Addendum
Bij elke cliënt wordt gekeken welke behandeling het beste past bij degene en samen in overleg wordt een keuze gemaakt. 11
Handige website met ervaringsverhalen en tips kijk op www.jonx.nl
Contactgegevens Jonx Groningen Laan Corpus den Hoorn 102-2 9728 JR Groningen Postbus 86 9700 AB Groningen Telefoon 050 – 522 32 90 Fax 050 – 522 38 90 afsprakenjonxgroningen@lentis.nl
Jonx Winschoten Mr. D.U. Stikkerlaan 1 9675 AA Winschoten Postbus 286 9670 AG Winschoten Telefoon 0597 – 45 63 00 Fax 0597 – 45 62 20 afsprakenjonxwinschoten@lentis.nl
Jonx Delfzijl Jachtlaan 52 9934 JD Delfzijl Postbus 281 9930 AG Delfzijl Telefoon 0596 – 64 91 03 Fax 0596 – 64 92 00 afsprakenjonxdelfzijl@lentis.nl
Jonx Veendam (spreekuurlocatie) Gebouw Veencompas Jan Salwaplein 3 9641 LN Veendam Telefoon 0598 – 42 71 20 Fax 0598 – 42 71 40 afsprakenjonxhoogezand@lentis.nl
Jonx Hoogezand-Sappemeer Industrieweg 33 9601 LJ Hoogezand Telefoon 0598 – 42 71 20 Fax 0598 – 42 71 40 afsprakenjonxhoogezand@lentis.nl
J 0030 | 01-2016
Jonx Stadskanaal Semmelweislaan 4 9501 HS Stadskanaal Postbus 30 9500 AA Stadskanaal Telefoon 0599 – 69 21 47 Fax 0599 – 69 22 00 afsprakenjonxstadskanaal@lentis.nl
Onze vestigingen zijn elke werkdag geopend van 08.30 uur tot 17.00 uur. Het is ook mogelijk om een afspraak te maken buiten kantooruren. Vraag naar de mogelijkheden bij het secretariaat. Het centrale telefoonnummer van Jonx Ambulant is 0597 – 45 63 60. © Jonx|Lentis, 2016 Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
Vormgeving Dorèl Extra Bold