Deskundigheidsbevordering
Autisme is een ontwikkelingsstoornis, die vaak al in de eerste levensjaren aan het licht komt.
Het Autisme Team Noord-Nederland, veelal afgekort als ATN, biedt specialistische ambulante hulp aan kinderen, jongeren en volwassenen met een autismespectrumstoornis. Het ATN is gespecialiseerd in uitgebreide diagnostiek, behandeling op maat, consultatie en deskundigheidsbevordering. De hulp richt zich niet alleen op de cliĂŤnt zelf. Ook ouders, de partner of overige gezinsleden kunnen bij de behandeling worden betrokken. Evenals andere direct betrokkenen, zoals groepsleiders, leerkrachten, mentoren of werkbegeleiders. Het werkgebied van het ATN bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Het ATN maakt deel uit van Jonx Autisme binnen Lentis en is gevestigd op drie locaties: Groningen, Hoogeveen en Drachten. Daarnaast heeft ATN Friesland verschillende spreekuur locaties. De teams bestaan uit (kinder- en jeugd)psychiaters, (Gezondheidszorg) psychologen, (ortho)pedagogen en pedagogisch medewerkers. De hulp wordt georganiseerd vanuit het kantoor in Groningen, Hoogeveen en Drachten. Maar vindt soms ook elders plaats, bijvoorbeeld thuis of op een dagverblijf.
3
Wat is autisme? Autisme is een ontwikkelingsstoornis, die vaak al in de eerste levensjaren aan het licht komt. De ontwikkeling van het kind verloopt op meerdere ontwikkelingsgebieden anders. Autisme kent vele verschijningsvormen en kan dus bij iedere cliĂŤnt op een andere wijze tot uiting komen. Bij de ĂŠĂŠn is direct zichtbaar dat er iets aan de hand is, terwijl de ander ogenschijnlijk probleemloos door het leven gaat. Er zijn meerdere vormen van autisme. De term autisme is een overkoepelende term voor alle stoornissen binnen het Autisme Spectrum. De meest bekende is de autistische stoornis. Daarbij is er sprake van problemen op drie gebieden: 1. Kwalitatieve beperkingen in de sociale interactie Mensen met autisme hebben problemen in de omgang met andere mensen. De manier waarop ze contact maken is vaak opvallend en ze slagen er vaak niet in om vriendschapsrelaties aan te gaan en te onderhouden. Ze voelen andere mensen niet goed aan en houden ook minder rekening met anderen. Verder valt bij voornamelijk de kinderen op dat ze moeite hebben met het maken van oogcontact. In extreme gevallen kijken ze langs je heen. Ook het lachen als reactie op de lach van een ander, lijkt zich minder te ontwikkelen.
4
Er zijn meerdere vormen van autisme.
2. Kwalitatieve beperkingen in de communicatie De taalontwikkeling en de manier van communiceren verlopen vaak afwijkend. Een voorbeeld hiervan is dat de ontwikkeling van gesproken taal zich vertraagd of verstoord ontwikkelt. Voor mensen met autisme is het vaak moeilijk om gesprekken gaande te houden. Ze praten eerder tegen iemand dan met iemand. Zo praten ze bijvoorbeeld vaak over eigen interesses, zonder na te gaan of de ander daar ook in geïnteresseerd is of zelfs op de hoogte is van dat onderwerp. In het taalgebruik kunnen eigenaardigheden voorkomen, zoals het regelmatig herhalen van bepaalde woorden, opvallende klemtonen of juist eentonig praten. Voornaamwoorden, zoals ik en jij, worden door sommigen omgekeerd gebruikt. Ook het spel van kinderen met autisme is vaak anders. Er worden geen of minder (spontane) ‘doen alsof’ en nadoen spelletjes gedaan. Het imiteren van gedrag van anderen is vaak moeilijk. Het spel blijft vaak concreet, zoals het stapelen, ordenen of laten bewegen van speelgoed. Soms is er juist sprake van teveel fantasie, waardoor ze het moeilijk vinden om het onderscheid te blijven maken tussen fantasie en werkelijkheid. 3. Beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten Kinderen en volwassenen blijven vaak vasthouden aan routines en gewoontes. Daarnaast kan er sprake zijn van beperkte interesses en/of preoccupaties. Een preoccupatie is een overmatige gerichtheid op een bepaald onderwerp of (deel van) een voorwerp. Voorbeelden hiervan zijn het steeds draaien aan wieltjes van een auto of bijvoorbeeld langdurig praten over één specifiek onderwerp.
5
Wanneer routines verstoord raken, kan dat met forse moeilijkheden gepaard gaan, zoals boze buien of paniekaanvallen. Verder kunnen er bijzondere bewegingen voorkomen, zoals wiegen, fladderen met de armen of het maken van draaiende bewegingen met de handen of vingers. Daarnaast zien we dat mensen met autisme zich houterig kunnen bewegen, een andere zintuigbeleving kunnen hebben (bijvoorbeeld overgevoelig of juist helemaal niet gevoelig zijn voor pijn, kou en warmte) en meer gebruik maken van nabijheidzintuigen (zoals het likken, ruiken en aanraken van voorwerpen). Deze kenmerken worden meestal zichtbaar voor het derde levensjaar. Gedurende de levensloop veranderen de problemen en komen een aantal van de kenmerken minder op de voorgrond te staan. De problemen met de sociale interactie blijven meestal het opvallendst, ook bij volwassenen. Naast de autistische stoornis zijn er nog andere aan autisme verwante contactstoornissen, bijvoorbeeld het Syndroom van Asperger of Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven (PDDNOS). Deze hebben ook de bovenstaande problemen, echter in mindere mate. Al deze stoornissen, inclusief de autistische stoornis, worden ook wel autismespectrumstoornissen (ASS) genoemd. Autisme is niet te genezen. Met het verstrijken van de jaren kunnen sommige kenmerken wat gaan verbleken ook door compenseren en camoufleren en dus minder gaan opvallen. Naast een autismespectrumstoornis kan ook sprake zijn van bijkomende psychische problemen, bijvoorbeeld stemmings- of angstklachten.
6
Oorzaken De exacte oorzaak van autisme is nog niet vastgesteld. Verschillende onderzoeken doen vermoeden dat autistisch gedrag ontstaat doordat de hersenen anders functioneren. Biologische factoren, die nog niet precies bekend zijn, veroorzaken afwijkingen in het functioneren van de hersenen. Er zijn sterke aanwijzingen dat erfelijke factoren hierbij een rol spelen. Mensen met autisme kunnen zintuiglijke informatie die binnenkomt in de hersenen (door horen, zien, ruiken et cetera) moeilijk ordenen. Het lukt niet om er een betekenisvol geheel van te maken. De wereld bestaat dan uit losse fragmenten, waartussen weinig of verkeerde verbanden worden gelegd. Het leven wordt hierdoor onoverzichtelijk en chaotisch, waarop mensen reageren met het zogenaamde ‘autistische gedrag’.
Met het verstrijken van de jaren kunnen sommige kenmerken wat gaan verbleken ook door compenseren en camoufleren en dus minder gaan opvallen.
7
Verklaringen Vanuit wetenschappelijk onderzoek zijn drie theorieĂŤn geformuleerd om het gedrag van mensen met autisme te kunnen verklaren: 1. De theorie van een zwakke theory-of-mind (TOM) Het begrip theory-of-mind verwijst naar de vaardigheid van mensen zich te kunnen verplaatsen in de gevoelens, gedachten en bedoelingen van anderen. Dit is belangrijk om sociaal gepast te kunnen reageren. Mensen met autisme missen een intuĂŻtieve theory-of-mind. Ze hebben moeite met meerdere, wisselende emoties, zoals bij begrafenissen, verdriet en sociale praatjes. Ook houden ze minder rekening met de interesses van hun gesprekspartner, waardoor de wederkerigheid in het contact kan missen. Om dezelfde reden zijn grapjes, leugentjes of dubbele woordbetekenissen moeilijk te begrijpen voor mensen met autisme.
2. De theorie van een zwak executief functioneren (EF) Executief functioneren verwijst naar de vaardigheid om te gaan met situaties waarin snelle en routinematige oplossingen niet meer werken. Daarvoor is onder andere planning en flexibiliteit nodig. Mensen met autisme hebben hier moeite mee. Ze blijven bijvoorbeeld vasthouden aan een gekozen oplossingsstrategie, ook als deze niet meer werkt. Daarnaast hebben ze veel moeite met het gelijktijdig doen van meerdere dingen. Dit kan verklaren waarom mensen met autisme graag vasthouden aan routines en gewoontes en star zijn in hun doen en laten. 3. De theorie van een zwakke centrale coherentie (CC) Centrale coherentie verwijst naar de vaardigheid om betekenis te verlenen aan (sociale) informatie. Mensen met autisme letten vaak vooral op irrelevante details en kijken minder naar de samenhang. Ze nemen de werkelijkheid fragmentarisch en letterlijk waar. Daardoor kunnen ze sociaal onhandig gedrag laten zien. Deze theorie verklaart niet alleen de zwakke kanten van mensen met autisme. Het biedt ook een verklaring voor de kwaliteiten die bij sommigen voorkomen, zoals een detailkennis voor treinen of dinosaurussen.
9
Herkennen van autismespectrumstoornissen Het onderkennen en herkennen van een autismespectrumstoornis is niet altijd eenvoudig. De problematiek kan door de jaren heen worden gemaskeerd of gecompenseerd, waarbij de kernsymptomen kunnen verbleken. Vaak is er ook sprake van complicerende problematiek, die signalering bemoeilijkt. Is eenmaal onderkend dat de cliënt een autismespectrumstoornis heeft, dan is het belangrijk dat een passend aanbod wordt gedaan.
Deskundigheidsbevordering Om kinderen, jeugdigen en (jong) volwassenen beter te kunnen begeleiden biedt het ATN trainingen deskundigheidbevordering aan. De trainingen zijn gericht op beeldvorming, herkenning en begeleiding en worden op maat aangeboden afhankelijk van de vraag. ›› Wat is autisme ›› De oorzaken van autisme ›› Verklaringsmodellen ›› Herkennen en begrijpen ›› Algemene hulpverleningsaspecten ten aanzien van de begeleiding ›› Vormgeven van een hulpaanbod bijvoorbeeld: ›› Wonen ›› Scholing en of werk ›› Relaties ›› Vrije tijd
10
Waar De training wordt zo mogelijk op locatie van de aanvrager gegeven. Voor contactgegevens zie achterkant.
Handige website met ervaringsverhalen en tips kijk op www.jonx.nl
Contactgegevens Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Groningen Laan Corpus den Hoorn 102-2 9728 JR Groningen Postbus 86 9700 AB Groningen Telefoon 050 – 522 32 99 Fax 050 – 522 32 66 atngroningen@lentis.nl ATN Groningen heeft een algemeen telefonisch spreekuur van maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 10.00 uur. Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Friesland Zuiderdwarsvaart 72 9203 JB Drachten Telefoon 0512 – 33 49 50 Fax 0512 – 33 49 69 atnfriesland@lentis.nl ATN Friesland heeft een algemeen telefonisch spreekuur van maandag t/m donderdag van 13.00 tot tot 14.00 uur
Autisme Team Noord-Nederland (ATN) Drenthe Crerarstraat 6c 7901 AE Hoogeveen Telefoon 0528 – 22 99 30 Fax 0528 – 22 99 49 atnhoogeveen@lentis.nl ATN Drenthe heeft een algemeen telefonisch spreekuur op dinsdag en vrijdag van 13.00 tot 14.00 uur.
Meer informatie? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Informatieservice van Lentis: 050 – 522 31 50 Informatieservice@lentis.nl ©Jonx|Lentis, 2016 Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
J 0005 | 03-2016
Vormgeving Dorèl Extra Bold