THEMA
GRENZEN
1|16
Martin Sitalsing is persoonlijk betrokken Tegengestelde belangen overbruggen
Roel Vroom
We kennen geen grenzen meer
Bram Bakker
Magazine
DE EERSTE! Dit is ‘m dan! De eerste Lentis Magazine, een gezamenlijk blad voor cliënten en medewerkers- door cliënten en medewerkers. Samen, omdat er meer is wat ons bindt, dan wat ons scheidt. In dit blad gaan we steeds op zoek naar de verbinding. We hopen en vertrouwen erop dat dat iedere keer een boeiend blad zal opleveren. In elk nummer zullen we allerlei onderwerpen belichten. Ook kiezen we een thema waar we extra aandacht aan geven. In dit nummer is dat het thema Grenzen. Het overschrijden van grenzen gaat misschien ongemerkt. Soms maakt het bang en voel je je tekort gedaan. In een psychose gebeuren dingen die alle grenzen overschrijden. Hoe is dat en hoe ga je daarmee om? En in een wereld vol extraverten ga je al snel over je grenzen als je introvert bent. Hoe voel je je als je manisch-depressieve vader voortdurend over je grenzen gaat? Kun je dan nog van hem houden? En hoe zit het eigenlijk met hulpverleners? Zij zijn erin getraind om afstand te houden, maar lukt dat altijd? We zijn benieuwd naar jullie reacties. Laat het ons weten via magazine@lentis.nl. Veel leesplezier!
INHOUD KOR T 1 IK MOE T P E R S OONL I JK E BE T ROK K E NHE ID HE BBE N 2 S A ME N V OOR V E R WA RDE ME NS E N 5 GRE N Z E N 6 DE GRE N Z E N VA N DE P SYCHO S E 7 GE E F JE Z E L F DE RUIM T E! 8 DOCH T E R VA N . . . 10 L E V E N A L S E E N OP L A A DB A RE B AT T E RI J 12 OP GE PA S T E A F S TA ND? 15 W IE HE E F T E R HIE R E IGE NL I JK E E N P ROBL E E M? 16 CON TA C T E N ME T CL IË N T E N M A K E N HE T W E RK HE E L A F W I S S E L E ND 19 T E GE NGE S T E L DE BE L A NGE N O V E RBRUGGE N 2 0 S L IE T O A Z IE A A N T BE NUL 2 2 W I J W IL L E N HIE R W E G 2 3 HE L MU S Z OE K T Z I JN IDE A L E GE W ICH T 2 4 KOR T 2 5
Namens de redactie,
Ine Paulien Weijer Jannie Strijk hoofdredactie Lentis Magazine, tijdschrift voor cliënten en medewerkers van Lentis Correspondenten Petra de Maar, Riek Even, Anke Euverman, Jolanda Valk, Ingrid Webbink Hoofdredactie Jannie Strijk en Ine Paulien Weijer Redactie Anne Helmus, Ellen Dijkstra-Dijkwel, Jan-Koert Schipper, Petra Albertema, Anna de Ruiter, Erik Bies, Marja van der Wiel, Bart van der Wende, Harm Havinga, Jantina Eppinga, Marja Hillenga, Roos de Vries, Yvonne de Noord, Kander Handgraaf Eindredactie Jannie Strijk Fotografie Erik Zwarts, Bob de Vries, Hein Tholen, Suzanne Posthumus, Noord Nederlands Fotopersbureau, Joshua Keller, Klaas van Slooten Illustraties Anna de Ruiter, Anne Helmus, Kasper Grelling, Hein Tholen Ontwerp en opmaak Klaas van Slooten | bno Grafisch ontwerp Druk Grafische Industrie De Marne Redactieadres Redactie Lentis Magazine, Postbus 128, 9470 AC Zuidlaren, telefoon (050) 4097643.
KORT Gratis plan voor jongeren
Iedere eerste woensdagmiddag in de maand is er een minimarkt in verpleeghuis De Enk in Zuidlaren. De markt wordt gerund door medewerkers en vrijwilligers. Er is van alles te koop: van kleding en streekproducten tot bloemstukjes.
BinG in beeld Medewerkers en cliënten van BinG werden een tijdlang gevolgd door filmmaker Esra Piké. Dat heeft een mooie film opgeleverd. De documentaire gaat over de pogingen van twee hulpverleners van BinG om in contact te komen met hun cliënten. De film geeft een inkijk in het leven van cliënten van BinG. Bijzonder is dat de film zonder commentaar wordt getoond. Productiebedrijf is IJswater Films. De film werd vorig jaar vertoond op het Nederlands Filmfestival. Terugkijken kan: http://bit.ly/BinG-film.
1
Foto: Klaas van Slooten
Minimarkt in De Enk
‘Samen1Plan.nl’ heet het instrument waarmee een online hulpverleningsplan voor zorgtrajecten van jongeren kan worden gemaakt. Bij de totstandkoming van dit instrument waren verschillende instanties betrokken. Jonx was een van de initiatiefnemers. ‘Samen1Plan’ is ontwikkeld door cliënten en hulpverleners. Lees er meer over op ‘Samen1Plan.nl’. Weten hoe het werkt? Bekijk dan het filmpje: http://bit.ly/samen1plan.
Van wijk agent tot zorg bestuurder
IK MOET PERSOONLIJKE BETROKKENHEID Sinds 1 maar t is M ar tin Sital sing (54) de nieuwe g rote baas v an L entis. Samen met ps ychiater Corstiaan Br uinsma vor mt hij v anaf deze datum de Raad v an Be stuur. Grote bezuinigingen komen op de zorg verlener af. W ie is M ar tin Sital sing en w at wil hij met L entis? We tre f fen M ar tin Sital sing op e en re genachtige woensdagmiddag in zijn stijl volle woning in Groningen-Zuid. Sital sing geniet voor al bekendheid op grond v an zijn indr uk wekkende p ol itiec ar rière. Hij w as leiding gevende in A msterdam en Groningen en kor pschef in Frie sl and en Twente. D e f amil ie Sital sing emig reerde in 1970 v an Suriname naar Ne derl and.
U s p re e k t a c c e n t l o o s N e d e r l a n d s .
‘Ik ben opgegroeid in de Zaanstreek, dat heeft toch ook wel z’n eigen accent. We zijn thuis opgevoed met het idee om perfect Nederlands te spreken. Dat vonden mijn ouders altijd héél erg belangrijk. ‘Joh, we zijn nu in Nederland, onze toekomst ligt hier, en dan verwachten we ook gewoon dat jullie goed Nederlands spreken.’ Daar werd altijd erg op gehamerd, om de taal goed te beheersen.’ D e Z a a n s t re e k i s h e t g e b i e d v a n u w j e u g d .
‘Klopt. Daar ben ik opgegroeid. Ik zat er nog één klas op de lagere school. Mijn hele middelbare schoolperiode heb ik daar doorgebracht en tijdens mijn studieperiode woonde ik er ook nog. Met de Zaanstreek heb ik nog steeds een sterke band. Mijn jeugdvrienden uit de middelbare schooltijd zijn nog steeds mijn vrienden. We zien elkaar vaak en we hebben een groepsapp waarop we van alles en nog wat met elkaar delen. Daarmee blijft die band met de Zaanstreek overeind, ondanks dat iedereen op een andere plek woont. Dat is een belangrijk gegeven voor mij, de omgeving waar ik opgegroeid ben.’ To c h v e r h u i s d e u n a a r G r o n i n g e n .
Bart van der Wende en Harm Havinga Foto: Bob de Vries
‘Dat klopt, dat was in het jaar 2000. Ik ben naar Groningen gekomen omdat ze hier een nieuwe politiecommissaris zochten. Na de Oosterparkrellen werd de hele leiding vernieuwd, en toen ben ik benaderd met de vraag of ik geïnteresseerd was om politiecommissaris te worden. Dat heb ik gedaan met het idee om na een jaar of vijf weer terug te gaan naar Amsterdam. Maar het is hier zó goed bevallen dat we zijn gebleven. We waren op verschillende manieren verbonden 2
geraakt aan het Groningse, onder meer doordat de kinderen hier groter werden. En ik vind het helemaal geen bezwaar om voor mijn sociale contacten af en toe naar het westen van het land te rijden.’ I s h e t h i e r v e i l i g e r d a n i n A m s t e rd a m?
‘Ja misschien wel. Ik denk dat het voor het opgroeien van kinderen prima is. Mijn kinderen fietsen zo naar de stad, misschien tien minuten of een kwartier fietsen, maar ze fietsen ook zo de bossen in. En de sportverenigingen zijn dichtbij, de school, alles. We zitten hier al vijftien jaar en hebben natuurlijk een heel netwerk opgebouwd. Mijn vrouw werkt in de omgeving, één van mijn dochters studeert hier en de andere in Utrecht. De derde dochter zit op de middelbare school en mijn zoon zit op de lagere school. Hij zit in groep zeven.’ I k z i e h i e r o o k e e n p i a n o s t a a n . W o rd t d i e g o e d g e b r u i k t?
‘Die wordt heel goed gebruikt. De kinderen zijn heel muzikaal. De jongste dochter, Senna, heeft in 2010 het Junior Songfestival gewonnen. Zij kan heel goed zingen. Maar de andere twee ook hoor, die kunnen ook mooi piano spelen en muziek maken. En Gio heeft een tijdje piano en keyboard gespeeld, maar hij is nu vooral DJ. Zelf vind ik zingen erg leuk.’ D u s re g e l m a t i g s t a a t h i e r d e f a m i l i e Si t a l s i n g t e m u s i c e re n?
(Lacht) ‘Ja hoor, er wordt regelmatig met elkaar gezongen of een beetje muziek gemaakt.’
HEBBEN eigen gebied bezig. Een probleem staat nooit op zichzelf. Daarnaast moeten we kritisch kijken naar Lentis zelf. Het hebben van een grote organisatie is niet een doel in zichzelf. Het gaat er om te kijken waar de vraag ligt vanuit de samenleving. Lentis moet focussen op waar de instelling goed in is. We moeten ook kijken naar de overhead. Wat hebben we nodig om onze kwaliteit te waarborgen? Hoe ga je om met gebouwen? Dat zijn kwesties waarover ik me nog wil buigen.’
Wat vinden u en uw gezin leuk om te doen als e r n i e t g e w e r k t h o e f t t e w o rd e n?
‘We zijn dol op muziek, maar dat is vooral de hobby van de kinderen. We zijn ook allemaal gek op sporten. Gio en ik zijn basketballers. Gio zit ook op basketbal. Ik niet meer, maar ik ga wel altijd mee. Ik basketbalde wel altijd in mijn jeugd. En de meiden hockeyen alle drie. Zelf spin en fiets ik veel en mijn vrouw sport ook veel. We zijn een hele sociale familie, we houden van mensen om ons heen en vinden het heel leuk om met de familie dingen te doen. Ik mag ook graag lezen en ik ben maatschappelijk breed geïnteresseerd. Zo geef ik ook weleens lezingen en lever vanuit mijn expertise een bijdrage aan een betere samenleving.’ H o e g i n g d e s o l l i c i t a t i e p r o c e d u re?
‘Het was een stevige procedure met meerdere gesprekken. Met onder andere de Raad van Toezicht en de Centrale Cliëntenraad, en een gesprek met mijn toekomstige collega Corstiaan Bruinsma. Ik ben er wel blij mee, ik ben stevig tegen het licht gehouden. Ik zie er naar uit samen te werken met Corstiaan. We hebben allebei onze eigen expertise die we meebrengen en ik kan veel van hem leren.’ D e z o rg k r i j g t v e e l t e m a k e n m e t bezuinigingen. Wat voor oplossingen draagt u a a n?
W a t z i j n u w a mb i t i e s v o o r L e n t i s? C V Martin Sitalsing
1962 Geboren in Paramaribo (Suriname) 1970 De familie Sitalsing komt naar Nederland 1985 Agent bij politie Amsterdam 1988 Inspecteur bij de politie Amsterdam 1998 Wijkteamchef De Pijp (Amsterdam) 2000 Districtschef Groningen-Haren 2005 Plaatsvervangend korpschef Friesland 2009 Korpschef Twente 2012 Voorzitter RvB Jeugdbescherming Noord 2016 Voorzitter RvB Lentis Martin Sitalsing heeft onder andere de Nederlandse Politie Academie en een doctoraal studie Bestuurskunde afgerond. Daarnaast vervult hij diverse toezichthoudende functies in het publieke domein. Hij is getrouwd en vader van vier kinderen.
‘We moeten oplossingen zoeken in het netwerk. Dat begint heel klein, met directe mensen om iemand heen en met gezinnen. Daar hebben mensen baat bij. Op een groter niveau organisaties ook. Maatschappelijke organisaties hebben vaak een verkokerde blik, ze zijn vooral met hun 3
‘Ik wil kijken waar we de verbinding kunnen leggen met de maatschappij. Wat is de toegevoegde waarde van Lentis als GGZ? Waarin zijn we onderscheidend? Neem bijvoorbeeld de TBS. De recidive ligt daar onder de 5%. Landelijk ligt de recidive in de criminaliteit rond de 60%. Kennelijk kunnen wij iets. Zit daar iets bij dat we kunnen toepassen in het reguliere gevangenissysteem? Daarnaast wil ik inzetten op het aansluiten op sociale interventies en een preventieve aanpak. Als er dan sprake is van psychische problematiek, vraagt dat om ondersteuning uit het netwerk.’ I n h e t v e r l e d e n w e rd v a a k d e f a m i l i e e r n i e t b i j betrokken.
‘Ik kijk daar anders naar. Je moet samen kijken naar wat iemand nodig heeft en hoe je zijn netwerk in kunt schakelen. Ik heb het zelf ervaren. Mijn broer is erg depressief geweest en heeft uiteindelijk suïcide gepleegd. De behandeling was solitair, wij hadden er als gezin maar weinig mee te maken. Ik miste de begeleiding naar het gezin toe. Je kon geen ondersteuning bieden, je voelde je machteloos.’
U h e b t z e l f d u s o o k e r v a r i n g m e t d e GGZ ?
‘Dat is wel echt iets van mij. Ik moet persoonlijke betrokkenheid hebben. Dat had ik bij Jeugdbescherming Noord en ook bij Lentis. Dan voelt het voor mij minder als een baan en meer als een maatschappelijke opgave.’ D e GGZ k e n t g e e n v a k b o n d . Ka n L e n t i s e e n v u i s t m a k e n i n D e n H a a g?
‘Ik durf het in ieder geval wel. Bij Jeugdbescherming Noord schuwde ik ook niet om de media in te schakelen. Als het maar reëel is wat je wilt bereiken. Ik heb in de jaren een groot netwerk opgebouwd, zowel landelijk als lokaal. Dat wil ik inzetten, om ook plaatselijke bestuurders te mobiliseren. Je moet ook met de inhoud naar buiten durven. Als maatschappelijke organisatie leg je ook een stuk verantwoording af naar de samenleving.’ Vindt u het niet jammer dat u bij J e u g d b e s c h e r m i n g N o o rd w e g g a a t?
‘Ik moet zeggen dat ik wel met gemengde gevoelens wegga. Toch komen bij Lentis weer een aantal dingen bij elkaar: het juridische deel, de forensische psychiatrie en de gewone zorg, in de volle breedte. Dus veiligheid en zorg, dat vind ik erg interessant. Dignis, de ouderenzorg, is voor mij nieuw en uitdagend. Het komt mooi bij elkaar met mijn ervaring.’
A l s k o r p s c h e f h e b t u e rg i n g e z e t o p digitalisering. Wat is uw visie op d i g i t a l i s e r i n g i n d e z o rg?
‘De zorg vraagt om een hybride aanpak. Er mag nog wel een slag worden gemaakt, ik zie geen toekomst zonder digitale hulpmiddelen. Er is zeker winst te behalen in het contact tussen cliënt, patiënt en behandelaar. Maar niet vernieuwing sec. Het gaat om mensen. We streven naar maximale ondersteuning door digitalisering, maar niet vervanging van mensenhanden aan het bed. Bij de politie was het ook altijd een discussie. Je kunt nu aangifte doen via een website. Maar op het moment dat het nodig is, moet er face-to-face contact kunnen zijn. Het is altijd mensenwerk.’ Zi e t u z i c h z e l f o o i t t e r u g k e re n b i j d e p o l i t i e?
‘Na dertig jaar is het wel mooi geweest. Ik ben nog wel erg betrokken, maar het is voor mij teruggaan in het oude stramien. In mijn nieuwe baan komen een paar mooie dingen bij elkaar: de zorg en de justitiële kant. Dat ik daar affiniteit mee heb geeft me ook weer energie om wat nieuws te doen. Voorlopig ga ik me lekker op Lentis storten.’ A l s u o o i t s t o p t b i j L e n t i s , w a t z o u u b e re i k t w i l l e n h e b b e n?
‘Ik zou het geweldig vinden als we in de volle breedte verbinding vinden met de maatschappij. Ik vind dat er nog te veel een taboe heerst op de GGZ, daar praat je niet over. Ik zou graag willen dat het meer wordt geaccepteerd om over psychische problemen te praten. Daar lever ik graag een bijdrage aan. Ook zou het fijn zijn als we kunnen inzetten op de preventieve kant.’ 4
Politie en Lentis
S A MEN V OOR V ERWA RDE MENSEN Door Petra Albertema en Jannie Strijk
Het is ste e ds v aker in het nieuws: ver w arde mensen komen me er en me er op str aat tere cht . Een treurige ont wikkel ing , die het ge vol g is v an ver anderingen in de zorg . D e pol itie komt al s e erste met deze g roep in aanr aking . D at roept ve el v r agen op. Op Bure au Centr um in de stad Groningen hebben L entis en de pol itie de handen daarom ine en ge sl agen. Janet Schol ten v an het FAC T-te am centr um en het S ociaal Te am centr um he e f t wekel ijk s een aantal uren zitting op het pol itiebure au Centr um.
Janet wordt op het Bureau Centrum betrokken bij de zorgmeldingen die daar binnenkomen. ‘Ik merkte tijdens mijn werk dat de politie steeds meer te maken krijgt met verwarde mensen. Ik heb toen voor de teamdagen van enkele politieteams een voorlichting gegeven. Zo ontstond het idee om meer samen te gaan werken.’
krijgen. Het kan ook zijn dat ik ondersteun bij een bezoek of een verhoor van een verdachte met psychische problemen of dat ik toelicht hoe je het beste om kunt gaan met mensen met bepaalde aandoeningen. We evalueren praktijkgevallen, wat ging er goed en wat kan de volgende keer beter. En allerlei andere zaken die zich maar voordoen.’
Meer ver warde mensen
K o r te l i j n t j e s
Robert Woud, brigadier Basisteam Centrum: ‘Wij komen vanuit de politie inderdaad steeds meer in aanraking met mensen die een psychische aandoening hebben. Dit kan op straat zijn, vanuit meldingen in de wijk, of tijdens het verhoor van een verdachte. Vanuit Lentis heeft Janet het initiatief genomen om te kijken of zij de samenwerking tussen Lentis en de politie kan verbeteren. Janet is wekelijks op het bureau aanwezig en daarnaast is ze voor ons telefonisch en per mail bereikbaar. We kunnen met alle vragen rondom (psychische) hulpverlening bij haar terecht.’ De vragen die Janet krijgt lopen uiteen. ‘Soms is het even overleggen over een situatie of persoon. Soms gaat het over de stappen die er gezet moeten worden om een rechterlijke machtiging* te
Wijkagent Heidanus plaatste een tweet over de samenwerking, omdat hij het mooi vindt dat hulpverlening en politie elkaar zo vinden. ‘Janet is erg praktisch ingesteld en voor iedereen benaderbaar. Er is geen ellenlang overleg, maar gewoon kort eenvoudig contact waarbij er wordt gekeken hoe we elkaar kunnen helpen. De korte lijntjes die er zo zijn werken heel prettig.’ Deze pilot zal eerst 6 maanden lopen. Dan wordt bekeken of dit een aanwinst is voor beide partijen. Als dat zo is, krijgt de pilot een vervolg.
5
*Een rechterlijke machtiging is een beslissing van de rechter dat een cliënt gedwongen opgenomen moet worden of blijven.
Door: Rense Schuurmans, voorzitter Lentis Erfgoed Foto: Collectie Lentis Erfgoed
GRENZEN
GRENZEN
Grenzen. Soms zijn ze zichtbaar, soms niet. Het overschrijden van grenzen gaat soms misschien ongemerkt. Soms maakt het bang en soms voel je je tekort gedaan. In een psychose gebeuren dingen die alle grenzen overschrijden. Hoe is dat en hoe ga je daarmee om? En in een wereld vol extraverten ga je al snel over je grenzen als je introvert bent. Hoe voel je je als je manisch-depressieve vader voortdurend over je grenzen gaat? Kun je dan nog van hem houden? En hoe zit het eigenlijk met hulpverleners? Zij zijn erin getraind om afstand te houden, maar lukt dat altijd?
Als we nu praten over grenzen, dan zijn dat vaak onzichtbare grenzen. Ooit was dat anders. Toen was er rondom het toenmalige terrein in Zuidlaren begrenzing rondom; rond het instellingsterrein en rond de paviljoenen. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw is er een duidelijk zichtbare grens tussen het ‘psychiatrisch landgoed’ Dennenoord in Zuidlaren en de omgeving. Het hekwerk, dat in hoogte verschilt, voorkomt dat de bewoners van Zuidlaren de rust van de patiënten kunnen verstoren. Tegelijkertijd voorkomt het hek dat patiënten de bewoners van Zuidlaren tot last kunnen zijn. Ook rondom meerdere paviljoenen stond een stevige afrastering: voor de veiligheid en voor de rust. Gaf de begrenzing van het hekwerk een gevoel van veiligheid of van opsluiting? Reageren? Stuur je reactie naar erfgoed@lentis.nl.
6
DE GRENZEN VAN DE PSYCHOSE Door: Erik Bies Illustratie: Kasper Grelling
Het is heel moeilijk om aan mensen die nog nooit een psychose hebben gehad uit te leggen wat dat precies is, een psychose. Voordat ikzelf in 2004 een psychose kreeg, had ik natuurlijk weleens gehoord van het begrip en er ook weleens over nagedacht. Ik stelde mij een psychose voor als een soort ‘storm’ in het hoofd, een hevige vorm van extase waarbij je langdurig euforische gevoelens hebt. Maar zo was het helemaal niet, althans niet in mijn geval. Ik had ook weleens gehoord van ‘stemmen in het hoofd.’ Dat leek mij een onmogelijkheid: stemmen, en overigens alle geluiden, kun je alleen horen via je oren. Dat je wel terdege stemmen in je hoofd kunt horen, ontdekte ik natuurlijk tijdens mijn psychose. Het is één van de meest angstwekkende aspecten van de psychose en ook de bekendste, maar niet per se de ergste. Tijdens een psychose gebeuren er wel meer ingrijpende en onverklaarbare dingen en stemmen zijn daar alleen maar een onderdeel van. Toen ik voor het eerst werd opgenomen in 2004 vroeg ik, toen het weer wat beter met mij ging, aan verscheidene mensen wat zij ervoeren tijdens hun psychose(s). Tot mijn verbazing beschreef een enkeling inderdaad zoiets als een ‘storm’ in het hoofd. Echter, de meeste mensen vertelden mij dingen die ik volledig herkende en maar al te vaak zelf ook had meegemaakt. Zo vertelde een jonge vrouw mij dat zij eens met de trein naar Parijs was gegaan, omdat de stemmen in haar hoofd haar vertelden dat zij daar een aantal mensen zou ontmoe-
ten, die haar vol liefde zouden opnemen in hun geheime genootschap. Ikzelf heb dit soort ‘opdrachten’ ook vaak gekregen, maar ik hoefde gelukkig niet helemaal naar Parijs. Ik zou deze mensen ontmoeten in Groningen of Assen, niet heel ver van huis dus. Urenlang heb ik gezocht naar de mensen van het genootschap, maar er was natuurlijk nooit iemand. Omdat er tijdens een psychose dingen gebeuren die alle grenzen overschrijden, zoals de al genoemde stemmen in het hoofd, kun je niet meer normaal nadenken en daardoor vertoon je ook grensoverschrijdend gedrag. Zo heb ik een hele nacht door Assen gezworven en alsof dat niet idioot genoeg was heb ik die nacht ook nog veel geld, 270 euro, weggegooid. Ook heb ik een nieuw telefoontje en veel kleding weggegooid omdat ik dacht dat er microscopisch kleine zendertjes in zaten. Iedere keer als ik iets at, zei een stem in mijn hoofd: ‘Dit is je galgenmaal.’ Op een gegeven moment leek het mij ook een goed idee om mijn huis in brand te steken. Dat heb ik gelukkig uiteindelijk niet gedaan. De psychose was een nachtmerrie waaruit ik pas ontwaakte toen ik werd opgenomen, met een psychiater sprak die (bijna) alles begreep en mij medicatie gaf. Tot op de dag van vandaag ben ik bang dat de psychose terugkomt, al neem ik elke dag trouw de medicijnen in.
7
Door: Yvonne de Noord Foto: Hein Tholen
In gesprek met Br am Bak ker, ps ychiater
GEEF JE ZEL F DE RUIM T E!
Emotie s, ie dere en he e f t ze . En zo veel emotie s al s er zijn, zo verschillend g aat ie dere en er o ok mee om. H oe kan het dat de é én ze gemakkel ijker to ont dan de ander? En w at is het verband tussen emotie s en depre ssie s? W ij gingen hierover in ge sprek met ps ychiater en publ icist Br am B ak ker (52).
We spreken af bij Bram thuis. Aan de boeken in zijn kast valt te zien dat hij ons wel het één en ander kan vertellen over emoties. Bram: ‘Emoties zijn de tegenhangers van ons verstand. In ons brein strijden twee dingen om voorrang, namelijk ons gevoel en ons verstand. Bij gezonde mensen zijn die twee in balans. Je ziet vaak problemen ontstaan als mensen niet goed kunnen voelen of te veel voelen en vaak heeft dit te maken met een ongelukkige jeugd. Emoties hebben de ruimte nodig. Het is van groot belang dat ze herkend en erkend worden door de ouders. Voor het kind is dit cruciaal om later in het leven een beetje gelukkig te zijn. Kinderen die emotioneel tekort komen kunnen last krijgen van angststoornissen of depressies, die worden later vaak psychiatrisch patiënt.’ Gevoel als vertrekpunt
In zijn werk krijgt Bram dagelijks te maken met een diversiteit aan emoties. ‘Als we niet weten waar ze vandaan komen en hoe we ermee om moeten gaan kunnen ze ons leven behoorlijk beheersen.’ Volgens Bram gaan veel mensen de fout in door hun emoties niet als vertrekpunt te nemen. ‘Het is belangrijk om te voelen, vervolgens denk je na over wat je voelt en dan pas handel je. Om het uit te leggen gebruik ik vaak het ABC-model. A staat voor affect (gevoel en emotie), B staat voor behaviour (gedrag) en C staat voor cognitie (denkbeelden en overtuigin gen). Je vindt iets van dingen, je voelt dingen en je doet dingen. Als die met elkaar in overeenstemming zijn, is er niks aan de hand. Op het moment dat één van die drie achterblijft heb je een probleem.’ Zo telt Nederland naar schatting een miljoen mensen met depressieve klachten. Volgens Bram is dit grotendeels te wijten aan onze samenleving. ‘Mensen zitten te veel
8
in hun denkmodus, daartoe worden ze gedwongen. Ze willen verstandig zijn, bedenken wat er moet gebeuren en verwaarlozen zo hun gevoelsleven. ‘Ik heb een klus te klaren en die moet af, niet piepen’, zeggen ze dan tegen zichzelf. Maar je gevoelsleven is net zoiets als een kamerplant die je water en aandacht moet geven, anders gaat hij niet bloeien.’ Zorg vuldigheid
We lopen allemaal weleens te malen of voelen ons gedeprimeerd. De aanleiding is niet altijd duidelijk wat soms voor nare klachten kan zorgen. We stappen ermee naar de huisarts van wie wordt verwacht dat die in een consult van amper zeven minuten ziet wat er aan de hand is. Vaak eindigt men dan met pillen, dat is de kortste en goedkoopste route, maar voor veel mensen niet de beste. Bram heeft er geen enkele moeite mee dat de huisarts weleens een slaappil voorschrijft, maar hij ziet steeds vaker dat het gaat om veel zwaardere medicatie zoals antidepressiva. ‘Mensen gebruiken dat maanden, soms zelfs jaren. Ik vind dat niet goed.’ De psychiater fronst zijn wenkbrauwen. ‘Goede voorlichting is een vereiste, want het zijn niet zomaar medicijnen en vaak hebben ze nare bijwerkingen. Dit is een taak voor psychiaters om een helder en objectief beeld te krijgen van iemands situatie, maar ja die hebben ze al wegbezuinigd want die zijn te duur. Met dit soort gesprekken kom je altijd uit op geld. Wie gaat het betalen?’
‘We kennen geen grenzen meer’ Geen hogere wiskunde
Het aantal mensen met psychische klachten neemt sterk toe en dat kan Bram wel verklaren: levensstijl en overbelasting. ‘We leven steeds wilder, woester, ongezonder, fanatieker en kennen geen grenzen meer.’ Nederland telt veel depressieve mensen en volgens hem zijn deze twee factoren aan elkaar gelinkt. ‘Als je je rug overbelast krijg je er last van, een stratenmaker krijgt last van zijn knieën en als je je hoofd overbelast krijg je psychische klachten. Het is allemaal geen hogere wiskunde hoor,’ zegt hij. ‘Neem nu zo’n mannetje in de rijstvelden in Thailand. Wij vinden het misschien zielig dat ze daar tot hun enkels in het water staan, twaalf uur op een dag en zo’n veertig jaar lang, maar die mensen hebben geen psychische klachten hoor. Het is gezond om met je handen en lijf te werken en niet telkens in je hoofd bezig te zijn. Deze mensen kennen geen burn-out en depressie komt daar ook veel minder voor. Dat noemen wij ontwikkelingslanden. Kom op zeg!’
dichtbij. Schrijver en dichter Joost Zwagerman maakte op 51-jarige leeftijd een einde aan zijn leven. Hij was een vriend van Bram. ‘Tussen hem en mij waren veel paralellen: we waren even oud, hadden kinderen van dezelfde leeftijd, woonden vlak bij elkaar en zaten bij dezelfde uitgever. Ook hadden we allebei affiniteit met het onderwerp zelfmoord. Dus als iemand die er altijd erg op tegen is geweest het uiteindelijk zelf doet, dat tikt er wel in.’ Bram zijn visie op zelfdoding is niet veranderd en hij blijft strijden voor zelfmoordpreventie. Hij vindt dat de maatschappij hier een eerste stap in moet zetten. Ook moeten mensen nadenken en stil gaan staan bij hun gevoel en emoties, daar ligt de sleutel. ‘Als je in de problemen zit, moet je structuur aanbrengen. Dus als je honderd problemen hebt, moet je niet denken: nu ga ik ze alle honderd te lijf. Je moet dan datgene kiezen waar je het meeste last van hebt en daar richt je dan je energie op. En als je dat gedaan hebt, pak je het volgende probleem aan.’
Geluk uit een potje I n B r a m z i j n n i e u w e b o e k G e l u k u i t e e n p o t j e s te l t h i j d e lezer en zichzelf de vraag waarom we zoveel medicatie z i j n g a a n g e b r u i ke n . H e t i s e e n p r i k ke l e n d b o e k o v e r een verzwegen maatschappelijk probleem: het massale g e b r u i k v a n v e r o n d e r s te l d e ‘ g e l u k s p i l l e n ’. Vo l g e n s B r a m e e n b e e t j e g e k , o m d a t h e t s te e d s d u i d e l i j ke r w o r d t d a t h e t m e e s t a l n i e t t o t g e n e z i n g l e i d t o f h e t h e r s te l b e v o r d e r t .
Wanneer er een sterke familiaire aanleg is voor psychische klachten ontkom je vaak niet aan medicatie. Een doelgroep die Bram dagelijks met veel compassie behandelt. ‘Dit is mensenwerk. Mensen kun je alleen maar helpen door het als mens te doen. Je bent geen diagnose, je bent een mens met een diagnose. Er wordt al gauw een label opgeplakt en vervolgens heb je het alleen dáár over. U heeft een depressie? Oké, dan komt u in het depressieprotocol. Dat is te treurig voor woorden, maar het is wel realiteit.’ Aan het vak van psychiater zit ook een keerzijde. In de afgelopen twintig jaar heeft Bram zo’n vijftien patiënten aan zelfmoord verloren en vorig jaar kwam het wel erg 9
Het is duidelijk. Bram is gedreven en komt op voor mensen in nood, wat niet altijd in zijn voordeel werkt. Door zijn uitgesproken mening over de psychiatrie en pillen krijgt hij weleens het verwijt een dwarse psychiater te zijn, maar daar ligt Bram niet wakker van. Hij vindt het een geuzennaam. ‘Dwarsliggers houden immers de rails bij elkaar’, zegt hij. Met z’n boeken wil hij overdragen dat het gevoelsleven en emoties ertoe doen. ‘We moeten steeds maar harder werken, maar er zijn helemaal geen goede argumenten waarom we dat moeten doen. Gewoon eens een potje voor ons uitstaren, dát zouden we moeten doen. Daar knapt een mens pas van op!’
Foto: Klaas van Slooten
G e u z e n n a a m e n t o e ko m s t Dit is mensenwerk
Leven met een manisch depressieve v ader
DOCH T ER VA N. . . Door: een dochter Illustratie: Kasper Grelling
L even met e en manisch depre ssieve v ader. D at is niet makkel ijk . In dit ar tikel ver tel ik over mijn perso onl ijke er v aring: hoe is het om de dochter te zijn v an mijn ze er uit ge sproken en unieke v ader? ‘ D aar staat hij. Zo dr uk al s hij kan doen, zo tene er ge sl agen kan hij kijken. Ne erhangende schouders en e en af gewezen, gek welde bl ik in zijn ogen. Ja, papa. Genoe g is genoe g . En luisteren zal je w aarschijnl ijk nooit me er goe d leren...’ 10
Wat is manisch-depressief?
Mijn vader is manisch-depressief. Dat betekent dat lange depressieve periodes zich afwisselen met langdurige manische periodes. De meeste mensen weten wat een depressie is, neem ik aan. Als mijn vader depressief is, voelt hij zich volledig down en kijkt hij uitzichtloos naar het leven. Als hij manisch is vertoont hij op alle fronten grensoverschrijdend gedrag. Naar zijn eigen lichaam (zichzelf geen rust geven) en naar mensen in zijn omgeving. Hij gaat over alle mogelijke grenzen heen, fysiek en emotioneel. Vooral op openbare plekken in manische periodes is mijn vader allesbehalve in contact. Niet met zichzelf, niet met de persoon waarmee hij is en ook niet met de mensen waar hij vanuit zijn manisch gedrag contact mee probeert te maken. Mijn vader lijkt in deze context geen enkel gevoel van respect voor andermans grenzen en ruimte te hebben. Hij walst gewoon over iedereen heen. Als zijn dochter is dit, zoals je je kunt voorstellen, erg lastig. Het is ook heel erg vervelend om daar bij te moeten staan. Grensoverschrijdend gedrag
Een typerend voorbeeld van grensoverschrijdend gedrag is dat mijn vader mijn moeder constant lastig viel op haar werk. Hij viel steeds weer ongevraagd binnen en luisterde gewoon niet naar het ‘nee’ en de grenzen die keer op keer werden aangegeven. Voor mij en mijn broer was dat ook niet makkelijk. Het was ook raar om als kind van dichtbij te zien hoe hij steeds weer intiem met allemaal verschillende vrouwen was. Mijn vader kan ook niet goed met geld omgaan. Met name in manische periodes uit zich dat in extreme uitgaven. Uitgaven aan, in onze ogen, onzinnige en onbelangrijke zaken. Bijvoorbeeld toen mijn broer en ik financiële steun voor onze opleiding nodig hadden en mijn moeder mijn vader om hulp vroeg. Hij zei geen geld te hebben, maar
we ontdekten dat hij wel een reisje naar het buitenland met z’n zoveelste minnares had gepland. Dit doet pijn. Meer pijn dan ik kan uitleggen aan derden. Je voelt je door dit soort gedrag niet belangrijk. Als kind voelde ik me achtergesteld. Zowel mijn broer als ik hebben dit meerdere malen meegemaakt en zijn beiden in therapie om dit soort ervaringen, die ons zelfbeeld natuurlijk hebben aangetast, te verwerken en een plek te geven. Zelftwijfel
Soms dacht ik weleens: lijk ik op hem? Of: ik lijk vast op hem, maar ik wil niet op hem lijken! Ik ken veel zelftwijfel. Het is immens pijnlijk als je het gevoel hebt dat je je eigen vader op moet voeden. En dan ook nog zonder resultaat, want uiteraard laat een vader zich niet opvoeden door zijn eigen kinderen. Hoeveel behoefte hij ook heeft aan bevestiging en begrenzing. Volwassener zijn dan je eigen vader... dat voelt heel verwarrend en vervreemdend. Ook ik, net als ieder ander, heb de behoefte aan gewoon af en toe kind zijn. Die luxe heb ik helaas niet met een onverantwoordelijke vader. En ja, ik kan je vertellen: ik ben erfelijk belast. Ik vind hiermee omgaan niet gemakkelijk. Bij mij gaat grenzen respecteren duidelijk ook niet vanzelf. Elke dag opnieuw moet ik me hier heel bewust van zijn en er aandacht aan besteden. O n t ke n n i n g
De ontkenning is misschien nog wel het lastigste. Mijn vader wil niks weten van zijn ziektebeeld. Als we erover zouden kunnen praten en hij een keer zou luisteren en open zou staan voor feedback, dat zou voor mij al een hoop schelen! Waarom mijn vader er niet aan toe wil geven weet ik niet. Wat ik wel eens hoor is dat dit ziektebeeld binnen de 11
hulpverlening bekend staat als de moeilijkst te behandelen stoornis. Dit komt omdat iemand vaak wel van de depressies af wil, maar de manische periodes (die een kick geven) wil behouden. Dit hangt helaas met elkaar samen. Dus iemand moet echt toegeven en inzien dat beide fases een probleem voor hem en zijn omgeving vormen. Pas dan kan iemand werkelijk geholpen worden. Vaak wordt dit door de mensen uit de nabije omgeving aangegeven. Bij ons is dat wel vaak gebeurd, maar in plaats van er iets mee te doen voelde mijn vader zich aangevallen en afgewezen. Dus dit leidde nooit tot een erkenning of een langdurige oplossing. E e n g e l u k k i g e i n d e?
Mensen denken dat het heel heftig is om te leven met zo’n extreme vader. Maar het rare is, je went eraan. Het wordt gewoon. De dingen waar je het slechtste raad mee weet in je leven, stop je ergens diep weg. In de hoop dat het vanzelf goed komt. In de hoop dat alles uiteindelijk alsnog op z’n pootjes terecht komt. En natuurlijk blijft dat uit... er is geen gelukkig einde. Er is geen surrogaat-vader. Want ook mijn moeder heeft haar problemen en is nooit hertrouwd. Het doet pijn om te beseffen hoeveel ik gemist heb en hoeveel ik nog steeds mis. En ik weet dat er meer mensen zijn met problemen in hun gezin of dealen met heftige dingen van vroeger... Maar ik heb het gevoel alsof dit stuk in mij nooit meer helemaal heel gaat worden. Dit gemis, een afwezige vader, kan ik nooit ergens opvullen. Hoe hard ik ook mijn best doe. In zeker zin ben ik, door de dochter te zijn van deze man, al sterk gekleurd. Wellicht sterker dan de doorsnee ‘dochter van’. Het beste dat ik kan doen is de pijn erkennen, de trauma’s verwerken en mijn vader vergeven. Om door te kunnen gaan met mijn leven en mezelf wél het geluk te gunnen. Dat is het grootste wat ik mezelf kan geven.
Al s je het woord introver t opzoekt in het woordenb oek staat er: in zichzel f geke erd, weinig spr aak zaam. Vaak k rijg t het ook de stempel verle gen, soms zel fs mensenschuw. M aar is dat wel zo? En hoe bew aar je de g renzen v an je energieni ve au?
LEVEN ALS EEN OPLAADBARE BATTERIJ 12
Door: Jantina Eppinga Foto: Bob de Vries
Je komt thuis van de verjaardagsvisite van een vriend. Het was best gezellig, maar het praten over koetjes en kalfjes met zijn buurman slurpten je energie op. Low battery, staat met grote letters op je voorhoofd en je hebt behoefte aan een rustige omgeving. Ondertussen baal je, omdat je weer als eerste naar huis ging. Zonnepanelen
Psycholoog Marti Orten Laney beschrijft in haar boek ‘Introvert, groeien in een extraverte wereld’, dat introverten net oplaadbare batterijen zijn. Als ze te veel energie verbruiken, moeten ze zich opladen in een omgeving met weinig prikkels. Extraverte mensen zijn vergelijkbaar met zonnepanelen. Als ze alleen zijn voelen ze zich mwah… Extraverten zijn graag in de buitenwereld en krijgen juist weer energie als ze in de buurt van mensen zijn, net zoals zonnepanelen de zon nodig hebben. Introverten zijn dus meer naar binnen gericht en extraverten zijn meer naar buiten gericht. Het boek vertelt ook dat 25 procent van de mensenheid introvert is en 75 procent extravert. Al valt het te betwijfelen of het zo zwart-wit is. Er zijn ook mensen die zowel introverte als extraverte kenmerken hebben. Deze middengroep worden ambiverten genoemd. Introverten kunnen er moeite mee hebben om te leven in een samenleving die vooral gericht lijkt te zijn op extraverte mensen. Maar het in jezelf gekeerd zijn is helemaal niet iets dat je in de weg hoeft te staan, zolang je jezelf op tijd oplaadt en niet te vaak je grenzen overschrijdt. Mannengrot
Het stereotype beeld van intro’s (introverten) klopt vaak niet. De grootste popsterren kunnen een introvert temperament hebben: na een uitbundig optreden gaan zij niet naar een club om te feesten, maar willen het liefst alleen zijn
om zichzelf weer op te laden en alle prikkels te verwerken. De focus ligt in het hoofd en ze hebben een rijke innerlijke wereld. Intro´s kunnen ook erg zelfverzekerd zijn in sociale situaties en ze praten ook graag, maar vooral wanneer het onderwerp ze écht interesseert. Koetjes en kalfjes zijn vaak niet aan ze besteed. Als er te veel prikkels op ze afkomen, lijkt het soms alsof het brein zichzelf even uitschakelt en helder nadenken lukt niet meer. Natuurlijk zijn er verlegen introverten, maar extraverten kunnen net zo goed verlegen zijn of onzeker in sociale situaties. Eward is zo’n persoon die zich tijdig terugtrekt: ‘Ik ben zo introvert als de pest. Ik vind het leuk om onder de mensen te zijn en gesprekken te voeren. Maar na een tijdje verlang ik naar mijn ‘mannengrot’, waar ik lekker in alle rust kan gamen en lezen. Ik zou wel een vriendin willen hebben, maar zonder relatie voel ik me ook goed. Door mijn rijke innerlijke wereld voel ik me niet vaak eenzaam. Ik weet ook hoe ik mijn tijd het beste kan indelen, daar ben ik wel achtergekomen de afgelopen jaren. Nu val ik niet meer op m’n bek, maar blijf staande.’ P e r s o o n l i j ke te m p o
Weten waar de grenzen liggen is erg belangrijk, maar hoe doe je dat? Psycholoog Laney beschrijft in het boek dat je je persoonlijke tempo moet vinden en je energievoorraden in evenwicht moet brengen met het verbruik. Zo raak je niet leeg of oververmoeid. Onrust en depressieve gevoelens kunnen anders bezit van je nemen, waardoor je blokkeert. Maar hoe kun je het beste je eigen ritme vinden? Doe de belangrijkste of moeilijkste taken op de momenten dat je het meeste energie hebt. En doe makkelijke taken als je energiepeil laag is. Wees ook realistisch over je doelen. We leven in een cultuur die ons wijsmaakt dat we allemaal alles kunnen hebben, maar dat zorgt bij intro’s alleen maar voor 13
meer druk. Je kunt niet alles hebben. Richt je op zaken die je wel kunt bereiken en - heel belangrijk - waar je plezier aan beleeft. Bedenk dan goed hoe je je energie wilt besteden. Onthoud dat je energievoorraad niet onuitputtelijk is en verdeel je project in stukken. Nee zeggen
Intro’s voelen zich vaak schuldig als ze niet meer kunnen doen dan hun energie ze toestaat. Daarom laten ze zich overhalen om dingen te doen of ze schatten hun energievoorraad niet goed in. De kunst is om de prikkels van de buitenwereld zodanig af te stellen, dat je niet overprikkeld raakt en elke dag goed mee kan draaien. Er zijn mensen die het niet begrijpen als je een voorstel moet afwijzen. Een tip uit het boek is om dan een tegenvoorstel te doen. Vertel wat je niet kunt doen en zeg daarna wat je wel kunt doen. ‘Ik kan vanavond niet met je naar dat restaurant, maar zullen we morgen koffiedrinken?’ Nee zeggen is niet altijd makkelijk. Volgens het boek moet je jezelf afvragen wat je écht wilt. Gun jezelf wat tijd om na te denken over je antwoord en zeg: ‘Dat weet ik nog niet zeker.’ Of probeer het en zie wat er gebeurt. Mensen zullen je er niet door in de steek laten. En als ze dat toch doen, dan had je al veel eerder nee moeten zeggen. Een aantal tips om nee te zeggen: • Zeg vriendelijk nee, zonder uitleg of verontschuldiging. • Stel prioriteiten: ‘Ik vind dat heel leuk, maar ik moet deze klus eerst afmaken.’ • Erken de andere persoon: ‘Wat fijn dat je me vraagt, maar helaas kan ik je op dit moment niet helpen. Dank je wel dat je aan me dacht!’ • En realiseer dat je niet alle goede aanbiedingen hoeft te accepteren, er zullen ongetwijfeld andere volgen.
Wanne er mensen el kaar nog niet zo goe d kennen en een band willen opbouwen ver tellen ze el kaar detail s over zichzel f en hun leven. O ok kunnen zij de ander deel geno ot maken v an e en geheim. Je le er t el kaar beter kennen en er ont staat we der zijds ver trouwen. O ok in de rel atie tussen e en cl iënt en e en hul pverlener kan de hul pverlener iet s over zichzel f ver tellen. D e rel atie kan hierdo or gel ijk w aardiger worden en de hul pverlener krijg een mensel ijk gezicht .
De hulpverlener laat sowieso zonder dat te willen al iets van zichzelf zien. Uiterlijke kenmerken, kleding en sekse en dergelijke geven een indruk waar je al veel uit af kunt leiden. Als een hulpverlener zwanger is, kan dit allerlei vragen oproepen. Ook mimiek kan veelzeggend zijn, bijvoorbeeld een vermoeide gelaatsuitdrukking. Het eventuele profiel op facebook maakt het plaatje compleet. Te a f s t a n d e l i j k
Cliënten klagen wel eens als een hulpverlener zich afstandelijk en te professioneel opstelt. Dat hij of zij niets van zichzelf laat zien terwijl de cliënt geacht wordt zijn hele doopceel te lichten. In de beleving kan de cliënt dat als ongelijkwaardig ervaren. In de klassieke psychotherapie worden de grenzen rond het privéleven van de therapeut heel duidelijk getrokken. Anonimiteit en neutraliteit zijn belangrijke voorwaarden bij deze therapievorm.
OP GEPASTE Door: Anne Helmus
G e p a s te a f s t a n d
Sandr a H ar t zema (ac trice Foolcol or)
Een hulpverlener heeft de opdracht om op gepaste wijze met afstand en nabijheid om te gaan. Dit is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Als je je in het kader van intensief huisbezoek bij een cliënt thuis komt, kunnen er gemakkelijk allerlei aspecten van je persoonlijkheid naar voren komen die in een (poli)kliniek onderbelicht zouden zijn gebleven. Ook kan een bepaalde cliënt je op een gevoelig punt raken, zodat je je meer dan toelaatbaar inzet. Daardoor kun je in een moeilijk parket terecht komen.
heeft een er varing met een hulpverlener die i e t s h e e l p e r s o o n l i j k s o v e r z i c h z e l f v e r te l d e e n d a a r d o o r v e e l s te u n g a f.
Er varingen
Cliënten ervaren het heel verschillend als een hulpverlener iets over zichzelf vertelt of zijn eigen gevoelens laat zien. Natuurlijk staat hierbij altijd de vraag centraal of het de eigen behoefte van de hulpverlener is of dat de interventie een constructieve rol speelt in de behandeling van de cliënt. Hiernaast komen een aantal cliënten aan het woord rond dit thema.
14
‘Ik heb geweld in een relatie meegemaakt en daar de negatieve gevolgen van ondervonden en daardoor ben ik uit balans geraakt. Toen het ten gevolge van dit verleden een tijd lang niet zo goed met me ging kreeg ik hulp van een gespecialiseerde thuiszorgmedewerkster. Zij vertelde me dat ze zelf op jonge leeftijd in een Blijf van mijn lijf huis had gezeten als opvang na de gevolgen van een gewelddadige relatie. Dat ze dit aan mij vertelde maakte deze vrouw in mijn ogen menselijker. Ik nam haar adviezen daardoor eerder aan dan die van iemand anders. Het was heel waardevol. Helemaal omdat ze er goed uitgekomen was. Ze was een voorbeeld voor me.’
A F STA ND? Tre e s D am (ac trice Fo olcolor) h a d co n t a c t m e t e e n h u l p v e r l e n e r d i e h a a r e i g e n gevoelens niet onder controle had en daardoor niet i n s t a a t w a s o p a d e q u a te w i j z e h u l p te v e r l e n e n .
‘Na een tijd lang op een wachtlijst te hebben gestaan was ik eindelijk aan de beurt om in therapie te gaan. Ik was op zoek naar hulp voor verschillende heftige, emotionele en fysieke trauma’s. Op de kamer van de psychologe vertelde ik onder andere dat ik verkracht ben door twee mannen en wat voor vreselijke ervaring dit voor mij is geweest. De psycholoog werd door de hoeveelheid ellende emotioneel en de tranen biggelden over haar wangen. Ik had met haar te doen en kreeg het gevoel haar te moeten helpen en te troosten in plaats van zij mij. De omgekeerde wereld dus. Aan mijn eigen problemen kwamen we op deze manier niet toe. Uiteindelijk is het allemaal wel goed gekomen. Ik ben na wat omzwervingen op De Berkenhof in Zuidlaren terecht gekomen en heb daar een goede behandeling gehad. Tegenwoordig ben ik actief als actrice bij Foolcolor Media Producties. Een betere revalidatie is niet mogelijk. Ik kan mijn leed naar buiten brengen en laten zien dat het weer goed kan komen en dat er dus hoop is.’
M arja Hilleng a (me dewerker Foolcol or) trof een hulpverlener die op een ongepast moment veel aandacht vroegt voor haar eigen problemen.
‘Na een ernstig ongeluk verbleef ik in een kliniek voor revalidatie. Ik zat nog onder de pijnstillers en was niet helemaal bij de les. Ik zat in een ongemakkelijker houding op het bed. Een verpleegkundige zou me helpen om vanuit het bed in de rolstoel te komen. In plaats van mij daar bij te helpen begon ze uitvoerig over zichzelf en haar moeilijkheden te vertellen. Dat ze ook zoiets had meegemaakt als mij was overkomen en over haar problematisch verlopen scheiding en verhuizing. Ik was niet in staat om adequaat te reageren en had genoeg aan mezelf, op dat moment kon ik haar verhalen er echt niet bij hebben. Het was niet erg professioneel zoals ze deed. Later bood ze wel haar excuses aan.’
15
WIE HEEFT ER HIER EIGENLIJK EEN PROBLEEM? Sandra komt woest de kamer binnen gelopen. Met een verwilderde blik kijkt ze me aan en steekt meteen van wal. Met haar handen maakt ze allerlei onrustige bewegingen in een onnodige poging om mij op afstand te houden. Ze is niet gekomen omdat ze zelf een vraag heeft maar omdat haar baas het nodig vond dat ze eens met een hulpverlener ging praten. Ik moet vooral niet denken dat ze ook maar een vraag beantwoordt, laat staan dat ze een probleem heeft. Ze weet genoeg over hulpverleners, in ieder geval voldoende om te weten dat ze niet te vertrouwen zijn. Zo staat ze een tijdje in mijn kamer. Ondertussen ben ik er nog niet in geslaagd om op te staan en haar een hand te geven. Ik ben onder de indruk van haar binnenkomst en heb even de tijd nodig om te bedenken hoe ik hier mee zal omgaan. Ik ben oprecht verbaasd over zoveel power van iemand die ik nog nooit eerder heb gezien en vraag me af waarom ze zo te keer gaat. Het is dat mijn baas het wil
Ik sta op en steek mijn hand uit. Die negeert ze en laat nogmaals duidelijk blijken dat ze niets van me moet hebben. ‘Het is dat mijn baas wil dat ik ga praten, anders was ik niet gekomen. Ik heb hier helemaal geen zin in’. Ik vraag of ze koffie wil en wanneer ik met twee dampende bekers terugkeer, stel ik voor dat ze de koffie opdrinkt en dat we daarna klaar zijn. ‘Je kunt dan tegen jouw baas zeggen dat je geweest bent en dat je zijn verzoek hebt ingewilligd’. Nu is het de beurt aan Sandra om me verbaasd aan te kijken. ‘Volgens mij ben je een raar mannetje. Ik kan toch niet teruggaan zonder met je gesproken te hebben? Wat ga jij dan tegen mijn baas zeggen? Dat zal hij niet accepteren’. Nu is het mijn beurt om een zet op het verbale schaakbord te zetten. Ik geef aan dat haar baas donders goed weet dat niemand iets zal doen wat hij absoluut niet wil en dat het mij verbaast dat zij zich door hem laat sturen voor een gesprek dat ze niet wil. Om er aan toe te voegen dat ik zoiets nooit
16
Als je kunt overleven met wat jij hebt meegemaakt, dan moet je bijzonder sterk zijn
zou laten gebeuren. Als gestoken door een wesp reageert ze met de venijnige opmerking dat ik niet moet denken dat anderen iets over haar te zeggen hebben. Dat was misschien in het verleden het geval, maar sinds ze het huis uit is, heeft niemand meer iets over haar te zeggen. Een hoofd dat overloopt
Voordat ik het goed en wel in de gaten heb, begint Sandra hierna te vertellen dat ze nu 23 jaar is, dat ze op haar eigen benen kan staan en dat ze haar eigen boontjes kan doppen. Ze wil niet naar een hulpverlener omdat die vooral geïnteresseerd is in een diagnose en dat ze als de dood is om een bepaalde diagnose te krijgen. Want als ze heeft wat ze denkt dat ze heeft, dan wil ze niet langer leven. Dan hoeft het voor haar niet meer. ‘Nou kun je de wenkbrauwen wel omhoog trekken en doen alsof je van niets weet, maar ik ben niet gek. Ik laat me door niemand meer zeggen wat ik moet doen.’ Ik trek mijn schouders op, wat zij opvat als signaal om verder te vertellen. Ze is bang dat ze schizofrenie heeft, want dat heeft ze gisteravond via google opgezocht. Ze heeft een hoofd dat voortdurend overloopt, kan zich moeilijk concentreren en heeft allerlei gedachten die niet normaal zijn. Even zie ik hoe ze me angstig aankijkt alsof ze bang is voor een bevestiging.
17
Gerard Lohuis is werkzaam bij Lentis binnen de sociale psychiatrie en als docent en trainer actief in het onderwijs.
Een roerig verleden
Ze is blijkbaar vergeten dat ze niets wilde zeggen want hierna vertelt ze, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, wat er in haar verleden is gebeurd. Ik vraag me af of ik in staat zou zijn om dat tegen een wildvreemde, wat ik nog steeds voor haar ben, te zeggen. Over seksueel misbruik, in de steek gelaten worden, klappen krijgen omdat vader te veel gedronken heeft, iets wat hij normaal gesproken nooit zou doen, en zo gaat het een tijdje voort. Plotsklaps slaat ze met de hand op de tafel en wil nu wel eens weten of ze schizofrenie heeft. Enigszins beduusd en nog onde de indruk van haar verhaal, mompel ik dat daar geen sprake van kan zijn. De opluchting die deze opmerking teweeg brengt is zichtbaar van haar af te lezen. Maar als ze dan geen schizofrenie heeft, wat heeft ze dan wel? ‘Als je kunt overleven met wat jij hebt meegemaakt, dan moet je bijzonder sterk zijn, Sandra.’ Als een blad aan de boom verandert haar stemming en kijkt ze me eerst trots aan, dan begint ze te twijfelen en even later barst ze in tranen uit. Ze vindt het leven moeilijk en heeft met iedereen ruzie. Ze kan geen vriend vinden die het met haar haar vol weet te houden omdat ze zo grillig is. Ze slaat zichzelf af en toe met vlakke hand tegen haar hoofd en op haar buik omdat ze zich soms radeloos kan voelen. ‘Dat is toch niet normaal.’ Ze kijkt me aan en vraagt of ze nog eens terug mag komen. Ik knik en vraag haar om haar baas de groeten te doen. ‘Nou, ik ga hier nog eens even met hem over praten, hij is nog niet klaar met me. Trouwens, ik ben vergeten te zeggen dat mijn moeder ook bij Lentis heeft gelopen. Zij heeft borderline. ’t Is maar dat je het weet.’
Kettinginter view
Cor r ie Groenewoud, secretaresse
CONTACTEN MET CLIËNTEN MAKEN Door: Jan Koert Schipper Foto: Noord Nederlands Fotopersbureau
D i t i n te r v i e w i s d e l a a t s te v a n e e n s e r i e ke t t i n g i n te r v i e w s u i t h e t p e r s o n e e l s b l a d F o l i o . I n d e z e e e r s te e d i t i e v a n L e n t i s M a g a z i n e s t a a t d e a l l e r l a a t s te s c h a ke l v a n d i t ke t t i n g i n te r v i e w.
Cor rie Groenewoud, se cretare sse v an wonen Uithuizen en FAC T N oord Groningen is aangewezen door L il y D obma, haar colle g a in Uithuizen: ‘Ze is e en he el inspirerende colle g a, een he el sociale v rouw in haar werk en daarbuiten. Cor rie loopt ook mee al s v rijwill iger bij onze w andel groep. Ze denkt dat ze niet s te ver tellen heef t , maar ik t wijfel er niet aan dat ze juist he el ve el te ver tellen heef t .’
toenmalige administratief medewerker werd administrateur, en ik ging naar zijn post. Alle werkzaamheden werden destijds nog met de hand gedaan, ik heb de hele opkomst van de computer nog meegemaakt. Het werk is in de loop der jaren heel erg veranderd en mijn functie ook. Ik ben nu secretaresse/superuser, ik zit vooral in de hoek van de AWBZ (nu WMO), terwijl er eerder vooral DBC* -gerelateerde vragen kwamen. De denkwijze was toch vaak : ‘O ja, de AWBZ is er ook nog. ’ Ik moet veel lezen om bij te blijven over bijvoorbeeld financieringsstromen en veranderingen die de ziektekostenverzekeraars doorvoeren.’
Als ik Corrie meld dat dit het laatste kettinginterview is vertelt zij dat ze zowel de Foolcolor als Folio altijd met heel veel plezier leest: ‘Ik heb zelfs nog recepten liggen uit Foolcolor die ik regelmatig kook!’ Elke maandagavond loopt Corrie als vrijwilliger een uur met de groep vanuit De Tille, ‘En ik doe ook mee aan de ‘Vrouwen Loop & Lifestyle dag’. Dat is een tocht speciaal voor vrouwen. We lopen dan vanuit de Menkemaborg, met afstanden van 5 tot 25 kilometer. Er doen zo’n 300 vrouwen aan mee, waaronder dus een groep vanuit hier. Het is altijd een heel gezellige dag, met aan het eind een high tea.’
P a r t t i m e w e r ke n : b a a n b r e ke n d
Als jonge meid begonnen
Over haar loopbaan binnen Lentis vertelt Corrie dat die in 1981 begon: ‘Als jonge meid van 22 kwam ik in De Tille. Toen ik koos voor secretarieel werk koos ik ook er ook voor om dat in de zorg te doen, niet voor een bank of zo. Als jong meisje wilde ik de verpleging in maar ik was nog te jong na de middelbare school, je moest destijds 17 jaar en 7 maanden oud zijn voor een verpleegkundige opleiding. Ik koos toen voor de MEAO, en begon daarna te werken bij De Tille wat onder de gemeente viel, ik was dus ambtenaar. De 18
‘In 1987 werd mijn zoon geboren. Ik wilde graag bij De Tille blijven werken maar parttimers waren er nog niet, de keus was fulltime werken of stoppen met werken. Ik heb toen geïnformeerd bij de gemeente Hefshuizen waar De Tille onder viel. Ook hier bleek men geen ervaring te hebben met parttime werken, daarom ben ik vervolgens naar de gemeente Groningen gestapt waar dit wel bestond. Ik heb mijn wens toen voorgelegd aan het dagelijks bestuur van De Tille. De burgemeester, die ook voorzitter was van het Dagelijks Bestuur gaf me uiteindelijk toestemming voor parttime werken - dat was wel baanbrekend eigenlijk! In dezelfde tijd is er binnen De Tille een werkgroep opgericht die zich bezighield met parttime werken binnen de verpleging. Dat werd toen uiteindelijk mogelijk, echter niet voor leidinggevenden. Toen mijn dochter in 1990 werd geboren waren er inmiddels al meerdere parttimers in De Tille en werd er niet meer zo raar tegenaan gekeken als je bleef werken. Ik kon zelfs gebruik maken van betaald ouderschapsverlof.’
HET WERK HEEL AF WISSELEND ‘Ik werk nu 35 jaar en heb in die jaren verschillende functies gehad. Toen De Tille een RIBW werd ging ik in Hoogezand werken, bij de administratie van het Centraal Bureau van de RIBW’s (Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen). Mijn functie daar was secretaresse voor de Indicatie- en Plaatsingscommissie voor de chronische psychiatrie in het Westen van de provincie. De aanmelding voor alle woonvormen van de RIBW en Dennenoord werd daar geregeld. Bij de oprichting van GGz Groningen werd mijn functie fulltime en ging deze naar Zuidlaren. Dat kon ik niet combineren met mijn gezin en ik kon toen gaan werken als secretaresse van een aantal teamcoördinatoren in BW Beijum.’ O p g e s l o te n i n G r o ni n g e n
‘In de periode dat ik in BW Beijum werkte werd ik ook ingewerkt in Psygis**. Ik ging daarvoor elke vrijdag naar een kantoor in Groningen; we moesten toen wel met Psygis werken, maar hadden het nog niet op locatie. Grietje Speulman leerde mij met veel geduld alle kneepjes van het werken met Psygis. We zaten in het voormalige natuurmuseum aan de Sint Walburgstraat, in een klein kamertje in de hoek van het gebouw. Ik werkte nog even door nadat Grietje weg was en vertrok toen ook. Ik sloot de kamer af en wilde naar buiten, maar de voordeur zat al op slot. De deur van de hal was echter ook achter me in het slot gevallen, dus ik zat gevangen in de hal…Ik ben eerst meer eens een sigaretje gaan roken (ik rookte toen nog) en at mijn appeltje op. Langzamerhand begon ik toch wat ongerust te worden, ik kon ook niemand bellen want een mobieltje had ik toen nog niet. Gelukkig kwam om een uur of zeven de schoonmaker het pand binnen. ‘Je hebt geluk, zei hij. Ik kom ook vaak op de zaterdagochtend.’
L a n g d u r i g co n t a c t g e e f t e x t r a d i m e n s i e
‘Na een reorganisatie in 2002 ben ik als secretaresse van teamcoördinator Jan Boelema weer in De Tille beland. Op den duur kwam het FACT-team hierbij in en ging ik voor het FACT werken. Dat was echt veel te veel voor mij, ik zat in die periode tegen het overspannene aan. Gelukkig kreeg het FACT op den duur een eigen secretariaat. Ik werk nu twee dagen voor De Tille en een dag voor het FACT, een hele mooie combinatie. In de 35 jaar dat ik nu in dienst ben is er altijd betrokkenheid bij De Tille geweest. De Tille viert dit jaar het veertigjarig bestaan, ik heb in die jaren alles bewaard aan krantenknipsels et cetera. Dat wordt nu gebruikt voor een boekje over De Tille dat gemaakt wordt op initiatief van de teamleider Theo Nijland, door Monique Huizer en Rense Schuurmans. Mensen vinden het tegenwoordig heel wat om zo lang ergens te werken, maar Ik vind het een voordeel: als je mensen zo lang kent wordt het contact anders. Die contacten met cliënten maken het werk heel afwisselend, het geeft echt een extra dimensie.’ *
DBC staat voor diagnose behandelcombinatie. De DBC is een unieke code (van veertien cijfers) die de zorgvraag, diagnose en de totale behandeling van een patiënt weergeeft. ** Psygis: het systeem waarin de persoonsgegevens en het dossier van de cliënt worden verwerkt.
19
D e allerl aat ste v an Jan Koer t D i t w a s n i e t a l l e e n d e l a a t s te s c h a ke l i n e e n i n d r u k w e k ke n d e r i j i n te r v i e w s m e t m e d e w e r ke r s , h e t i s o o k h e t l a a t s te i n te r v i e w v a n r e d a c te u r J a n K o e r t S c h i p p e r. J a n K o e r t heeft 11 jaar meegewerkt aan het personeelsblad. Hij was h o f l e v e r a n c i e r v a n d e ke t t i n g i n te r v i e w s e n b r a c h t j a r e n l a n g m e d e w e r ke r s e n h u n l e v e n n a a s t Lentis in beeld. Bedankt Jan K o e r t v o o r a l d i e m o o i e v e r h a l e n!
Roel Vroom, Vroom Voor voorzit zitter ter Centr Centrale ale Cliëntenraad Cliëntenr aad wil
TPA EGENGE R T I JENS TBIELJ DE EL KBEL A A AR NGEN BRENGEN OV ERBRU Door: Anne Helmus Foto: Suzanne Posthumus R o e l Vr o o m i s s i n d s n o v e m b e r v o r i g j a a r v o o r z i t te r v a n d e C e n t r a l e C l i ë n te n r a a d . O v e r d e s o l l i c i t a t i e p r o ce d u r e d i e v o o r a f g i n g a a n z i j n benoeming zegt hij: ‘Men zocht een neutraal iemand die boven de partijen staat en niet tot e e n s p e c i f i e ke d o e l g r o e p b e h o o r t . I k b e n z e l f g e e n c l i ë n t i n te g e n s te l l i n g t o t d e r e s t v a n d e l e d e n v a n d e r a a d .’
Economische aspecten steeds belangrijker in de zorg 20
terugloop in de activiteitensector is ook de verhoging van de eigen bijdrage. Hierdoor daalde het aantal cliënten en de daaraan gekoppelde inkomsten eveneens. De economische aspecten lijken steeds belangrijker te worden in de zorg. Elke afdeling moet zijn eigen broek op houden. Vroeger kon er nog wel eens met het budget geschoven worden.‘
UGGEN
Z o r g v e r z e ke r a a r
‘Nadat ik was gestopt met mijn uitvaartonderneming in Friesland en samen met mijn vrouw in Zuidhorn ben gaan wonen, heb ik me ingezet als vrijwilliger. Ik werkte in het buurthuis en reed als chauffeur op de wijkbus van het verpleeghuis het Zonnehuis. Ik zocht naast deze klussen een meer intellectuele uitdaging en vond dit in deze functie als voorzitter van de Centrale Cliëntenraad. Mijn loopbaan in de psychiatrie begon met het volgen van de B-opleiding op Groot Bronswijk. Ik heb het afgemaakt op Licht en Kracht in Assen. Daarna heb ik de SPV-opleiding gevolgd en heb ik gewerkt bij de Sociaal Geriatrische Dienst. Ik heb indertijd de RIAGG-vorming meegemaakt en was vervolgens onder andere afdelingshoofd op het ’t Blauwbörgje.’
Bemiddelaar
‘De eerste periode als voorzitter ben ik vooral bezig geweest om me te oriënteren en kennis te maken met iedereen. Lentis is groot geworden en de medezeggenschap is veelomvattend en verspreid over de verschillende zorgroepen. Bij mijn aantreden was het een rommelige periode door ziekte in de administratieve ondersteuning. Ik leer veel nieuwe dingen. De medezeggenschap binnen Lentis is een complex gebeuren: er zijn ongeveer dertig commissies en deelraden, waar minimaal wel honderd mensen bij betrokken zijn. Mijn eigen rol is die van ‘doelgroepoverstijgende bemiddelaar’. Ik probeer de partijen bij elkaar te brengen en mensen met elkaar te verbinden en tegengestelde belangen te overbruggen.’
A f f i n i te i t
‘In mijn werk als uitvaartleider heb ik altijd veel profijt gehad van mijn ervaring in de psychiatrie. Emoties spelen een grote rol bij een overlijden. Nabestaanden kunnen wel eens verward zijn of last hebben van een vernauwd bewustzijn. Ook kreeg men wel eens ruzie over de keuze van de kist en andere praktische zaken waar men niet uit kwam. Het was op dat soort momenten handig om deze conflicten tot een goed einde te brengen met de mensenkennis opgedaan in de psychiatrie. De affiniteit met de doelgroep is er altijd gebleven. Als uitvaartleider moest ik met enige regelmaat een uitvaart verzorgen van iemand uit de daklozenopvang De Terp in Leeuwarden. De uitvaart moest van gemeentewege plaatsvinden voor een minimaal budget. Bekenden en vrienden van de overledene waren soms door gebrekkige mobiliteit en onvoldoende financiële middelen niet in staat om op de begraafplaats of in het crematorium afscheid te nemen. Ik heb het toen zo geregeld dat er in de opvang zelf een soort herdenkingsbijeenkomst plaats kon vinden ter nagedachtenis aan de overledene. Het waren bijzondere bijeenkomsten waar ik hele mooie herinneringen aan bewaar.’
Zorgelijk
‘Het is zorgelijk dat er zoveel in de zorg wordt gesneden. Wat ik me bijvoorbeeld afvraag is of we een rol kunnen spelen in de zorg die vanuit de WMO geleverd wordt. Nu worden in de regio Noordoost Groningen cliënten die al jaren zorg en activiteiten ontvangen van Lentis overgeheveld naar commerciële aanbieders. Er lijkt op dat vlak een soort wildgroei gaande. Bij het aanbieden van bijvoorbeeld activiteiten gaat het niet alleen om het aanbieden van activiteiten. De opgebouwde relatie en het vertrouwen wat daar bij hoort is ook van belang. Het luisterend oor en de ondersteuning. Ik vind het nogal diskwalificerend dat daar zo gemakkelijk overheen wordt gestapt. Omdat het goedkoper is, worden cliënten op deze manier als een pakketje bij een andere aanbieder ondergebracht.’ O v e r t w e e j a a r w e e r?
‘Over twee jaar is er weer een aanbesteding. Cliënten die nu overgaan naar een andere aanbieder van activiteiten moeten dan misschien weer veranderen. Een andere reden van 21
‘Vanuit de raad hebben we ook een structureel contact met de zorgverzekeraar. We zijn toehoorder bij belangrijke vergaderingen en er wordt daar ook, als we iets in brengen, goed naar ons geluisterd. Inmiddels heb ik ook al een paar keer met Corstiaan Bruinsma, lid van de Raad van Bestuur van Lentis, vergaderd. Dat contact verliep heel plezierig. Ik hoop verder op een goede wisselwerking tussen de verschillende onderdelen. En verwacht dat de medezeggenschap nog meer proactieve uitstraling krijgt.’
C e n t r a l e C l i ë n te n r a a d
De Centrale Cliëntenraad behartigt de belangen van de ggz-onderdelen van Lentis. De leden van de CCR hebben allemaal ervaring met de zorg die Lentis biedt. Zij kunnen vertellen hoe het bevalt; ze kunnen erover oordelen, er een mening over hebben en meepraten over hoe die zorg (ook voor nieuwe cliënten) kan verbeteren. Die ‘cliëntdeskundigheid’ zetten ze in voor en namens cliënten bij allerlei inspraakactiviteiten. Naast de CCR zijn er ook cliëntendeelraden voor Lentis Volwassenenpsychiatrie, Jonx, Dignis en Forint en per locatie commissies. WM O
Delen van de zorg die eerst werden vergoed vanuit de AWBZ zijn met ingang van 2015 overgeheveld naar de gemeente. Gemeenten moeten er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De gemeente geeft ondersteuning thuis via de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Voor Lentis betekent dit dat bijvoorbeeld beschermd wonen en dagactiviteiten nu vanuit de gemeente worden vergoed. Voor 2016 betekent dat bijvoorbeeld voor cliënten in noord-oost Groningen dat zij voor hun dagactiviteiten niet langer bij Lentis terecht kunnen. De reden hiervoor is dat deze gemeenten deze zorg bij andere aanbieders dan Lentis hebben ingekocht.
SLIETOAZIE AAN T BENUL Het is geen nieuws dat de vergrijzing toeneemt en ook de kans om de ziekte van Alzheimer te krijgen. Alzheimer cafés, statistieken over Alzheimer en discussies in de media over euthanasie bij Alzheimer als er sprake is van wilsonbekwaamheid. Kortom, er is een hoop te doen rond deze hersenziekte.
Mijn moeder
Mijn eigen moeder was ook dement en zat op een gesloten afdeling van een verpleeghuis. Zij kreeg wel regelmatig bezoek van familie. Ze had ook veel lichamelijke problemen waardoor mijn vader haar, in combinatie met de voortschrijdende dementie, uiteindelijk niet meer thuis kon verzorgen. Ze had vasculaire dementie. Ze was af en toe nog best helder en er was contact mogelijk. Voor mijn vader was het gezellig om regelmatig bij haar langs te gaan. Dat dit bezoek niet altijd gladjes verliep komt in het volgende verhaal naar voren. Ik schreef het naar aanleiding van zijn verhaal.
Door: Anne Helmus
In de muziek
Slietoazie aan t benul
Ve ra n d e rd i n e e n a n d e r
Bert Hadders schreef en zong het liedje met de titel ‘Slietoazie aan ’t benul’ (Slijtage aan het verstand. red.)
Lucas en Gea, het bekende zangduo uit Heiligerlee zingen ‘Veranderd in een ander’. Het tweetal kreeg het verzoek een lied te maken dat laat horen wat voor impact Alzheimer kan hebben. Bij de vader van een goede vriend van het muzikale tweetal is deze ziekte geconstateerd. In Het Streekblad zegt Gea; ‘Deze man had altijd veel vrienden en stond voor iedereen klaar. Nu hij daar in het tehuis zit komt er niemand meer voor hem. Dat raakt onze vriend diep in zijn hart.’
Doe zitst hier wel moar bist er nait Gedachten in t verleden Dien haart dat ken nog joaren mit Mor t benul is zwoar versleten. Het liedje gaat verder over dat de hoofdpersoon niemand meer kent en steeds aan bekenden vraagt hoe ze heten. En dat ze uiteindelijk niemand meer wil zien: ‘gain vrumden in mien koamer.’
http://bit.ly/lucas-en-gea
http://bit.ly/slietoazie 22
Illustratie: Anne Helmus
Voor verschillende Groninger liedjesmakers was de ziekte een aanleiding om er een song over te maken.
W I J W IL L EN HIER W EG Ze zit samen met acht andere dames rond een grote tafel. De huiskamer wordt gedomineerd door een grootbeeld TV, waar de apen van de zender Animal Planet voor enig vertier zorgen. Mijn moeder leest de ondertitels voor. Voordat ze dement werd is ze nog geopereerd aan staar. Met haar gezichtsvermogen is niets mis. Enkele dames zitten een beetje te dommelen. Een jong ogend oudje loopt ongedurig heen en weer. Ze komt net terug van haar kamer om schoenen aan te trekken. Haar blote voeten maken duidelijk dat de missie niet is gelukt. Een verpleegkundige rolt een kar met koffie en koek de kamer binnen. De aandacht voor de apen is inmiddels verslapt. ‘Lekker koffie met koek!’ Iedereen is plotseling wakker.
Mijn moeder gaat met de koffie een beetje apart zitten met haar vriendin. Een minstens even forse vrouw als zij. Vroeger was ze boerin en stond ze voor dag en dauw koeien te melken. Ze zitten een beetje met elkaar te smoezen. ‘Daar heb je hem.’ In de deuropening staat mijn vader. Hij begroet de dames en trakteert iedereen gewoontegetrouw op iets lekkers. Mijn moeder en haar verpleeghuisvriendin weigeren. Mijn vader staat een beetje verbouwereerd te kijken. De dames kijken hem boos aan. ‘Wij willen hier weg’, zegt mijn moeder. ‘Jij moet ons geld geven’, vult haar vriendin aan. ‘Wij willen ook wel eens de stad in, even bij Indië koffie drinken met wat lekkers erbij.’ ‘Wij zitten hier opgesloten en jij kunt maar een beetje je gang gaan.’ zegt mijn moeder op inmiddels luide toon. Dat de dames achter slot zitten klopt. De deur naar buiten kan alleen maar open als er een speciale code ingetoetst wordt. Naar buiten kunnen ze niet. Behalve op een mooie dag met de hele club op het terras van het verzorgingstehuis. Maar goed, vandaag willen ze erop uit, de stad in, winkelen, geld uitgeven. Uitje
Mijn vader bezoekt haar zeer regelmatig. Sinds de opname van mijn moeder in het verpleegtehuis voor demente bejaarden woont hij alleen in de flat. Op bezoek gaan bij zijn vrouw is voor hem een uitje. Bij de andere dames is mijn vader een graag geziene gast. Meestal blijven ze in de huiskamer zitten, gezellig bij de anderen. Soms zonderen ze zich af op de kamer van mijn moeder en genieten samen van het mooie uitzicht. Vandaag is dat anders. Mijn vader kent mijn moeder niet, zo obstinaat als ze nu doet. Normaal is ze een goedlachse vrouw die zelden moeilijk doet.
23
Mijn vader staat nog steeds oog in oog met de boze dames, die geld van hem willen en voet bij stuk houden. De verpleging staat inmiddels onwennig toe te kijken. Mijn vader is duidelijk verlegen met de situatie. Op een gegeven moment heeft hij er genoeg van. Hij loopt de huiskamer uit en trekt zich terug op de kamer van mijn moeder. Hij wel!
Niet lang daarna rolt de verpleging mijn moeder binnen. Normaal blijven de dingen haar niet zo bij. Maar het incident in de huiskamer is ze nog niet vergeten. Iets wat heel grappig of verdrietig is of anderszins emoties oproept onthoudt ze goed. Dit in tegenstelling tot veel andere dingen die bij haar langs glijden. ‘Wat mankeerde je?’ vraagt mijn vader. Mijn moeder giebelt wat en zegt: ‘Ik moest het van haar vragen. Ik kan niet tegen haar op.’ Ze probeert hem te ontdooien en zegt ‘Wees nou niet langer boos’. Natuurlijk is ie dat al lang niet meer. Met een knuffel wordt het bijgelegd. Niet lang daarna meldt de taxi zich om mijn vader naar huis te brengen. Hij gaat nog niet naar zijn woonstee, maar laat zich afzetten bij een restaurant waar ze vroeger samen kwamen. Hij bestelt koffie met iets lekkers erbij. Hij wel!
Over eetstoornissen Lentis verschillende behandelvormen voor eetstoornissen. behandeling van eetstoornissen op de website van Lentis: http://bit.ly/eetbuistoornis
HEL MUS Z OEK T ZI JN IDE A L E GE W ICH T Anne Helmus
Informatie over de kliniek voor eetstoornissen vind je hier ook. http://bit.ly/ kliniek-eetstoornissen
Op Youtube wordt het filmpje Door dik en dun, waarin eetstoornissen worden belicht erg goed bekeken. In ‘Door Dik en Dun’ word je meegenomen in de wereld van vier verschillende eetstoornissen: Mevrouw Boulimia, Mevrouw Anorexia, Mevrouw NAO en Mevrouw Eetbuistoornis. http://bit.ly/film-eetstoornissen. In januari hadden meer dan 10.000 mensen deze film bekijken.
Verschrikt kijk ik op de we e g schaal . Een tijd l ang zat ik r uim onder de ne gentig kilo. In de buur t v an mijn stre e f gewicht . Nu ge e f t het digitale we e ginstr ument , deze ochtend v l ak na opstaan en toiletbezoek , r uim e enenne gentig kilo aan. Ik baal e en be etje maar we et natuurl ijk be st wel hoe dit komt . ‘s Avonds voordat ik de tr ap naar boven bekl im g auw nog e ven e en dik stuk Brie uit de koel ka st naar binnen werken, e en bier tje e x tr a en af en toe e en paar koekje uit de trommel snaaien. Afgelopen jaar ben ik me meer met mijn gewicht bezig gaan houden. Lange tijd vond ik dat meer iets voor vrouwen en mietjes. Niet dat ik veel te zwaar was. Maar toch altijd wel een kilo of vijf boven het gewicht wat ik na de berekening van mijn BMI mag zijn. Sinds ik niet meer werk is het gemakkelijker om op gewicht te blijven. Aan de lokroep: ‘Anne er staat nog gebak in de koelkast,’ kon ik moeilijk weerstand bieden. Collega’s die het beste met me voor hadden brachten me bij voortduring in verleiding. Mijn gezellige werkkring bestond uit een groot team. Dus stond er bijna wekelijks wel iets lekkers op tafel. In de kantoortuin nam een grote pot gevuld met drop of chocolade een centrale plek in, alwaar je vrijelijk over kon beschikken. Ook de veelvuldige huisbezoeken gingen gepaard met de consumptie van gevulde koeken, rondo’s, kano’s en dikke plakken koek. Ik maakte mezelf wijs dat ik het aangebodene op moest eten om de relatie met de cliënt goed te houden. Ook tijdens de nazit van een congres liet ik me de hapjes goed smaken. 24
Mollig
Het probleem is dan ook: ‘Ik vind alles lekker en eet met smaak.’ Altijd al zo geweest. In mijn jeugd, we spreken over de jaren vijftig, ging ik vaak na schooltijd bij een tante langs om de strip van Prins Vaillant in de Panorama te lezen en om de kliekjes op te eten die haar eigen dochters hadden laten staan. Deze magere en bleekzuchtige nichtjes deden geheel onterecht haar kookkunst weinig eer aan. Mijn tante was blij als ik weer lekker zat te smikkelen. De nichtjes noemden me plagerig ‘Anne Beertje’. Misschien vonden ze mij schattig en had ik in mijn jeugd de neiging tot een niet ontsierende molligheid. Kampeertripjes
Met enige regelmaat zijn we tegenwoordig soms meer dan een maand op pad met ons kampeerbusje. Als ik na deze tripjes thuisgekomen op de weegschaal ga staan ben ik dikwijls kilo’s lichter dan bij vertrek. Op zich gek. Want tijdens de vakantie neem je toch snel een puntje vlaai bij de koffie op het terras en geven we ons over aan andere calorierijke zelfverwennerij. Tijdens de vakantie beweeg ik wel meer, veel fietsen en wandelen. En de vele wandelingetjes naar het toiletgebouw op de camping. Misschien is een belangrijke oorzaak van het afvallen het koken in kleine pannetjes. Ons VW campingbusje is uiterst effectief ingericht. Geen overbodige spullen en ruimtevretende objecten. Door de mini-pannen zijn de porties die we onderweg eten kleiner dan thuis, evenals de borden. Deze keukenaccessoires helpen kennelijk het gewicht te begrenzen. Mijn aandacht voor eten en mijn gewicht vallen, naar ik hoop, binnen normale verhoudingen. Dat is niet bij iedereen zo. Elk jaar hebben meer dan 200.000 mensen in Nederland last van een eetstoornis: Boulimia en Anorexia.
KORT Apps mindfulness Collega’s van de Basis GGZ tipten de volgende apps:
Antidepressiva zonder schadelijke bijwerkingen ‘Antidepressiva, zonder schadelijke bijwerkingen’- 13 tips. Dat is de titel van boekje dat Marlieke de Jonge, stafmedewerker empowerment en praktiserend patiënt, schreef. In het boekje vind je 13 beproefde tips, gedichten en ruimte om eigen aantekeningen te maken. De folder kan worden opgevraagd bij de Informatieservice van Lentis, informatieservice@lentis.nl. Bekijk de folder hier. http://bit.ly/top13-antidepressiva.
Headspace: een app met je eigen personal trainer voor je geest. Voor op je telefoon of computer. De app is bedoeld voor mindfulness/mediteren. Deze app heeft veel leuke filmpjes met uitleg over hoe je bijvoorbeeld mindfulness kunt toepassen bij alledaagse activiteiten. https://www.headspace.com/
Film Herstellen! Herstellen gaat niet ineens. Het Bureau Ervaringsdeskundigheid Lentis heeft samen met mediaproject Foolcolor een film uitgegeven over de vier fasen van herstel. De vier fasen van herstel worden toegelicht aan de hand van uitspraken van cliënten. ‘Mijn leven stond stil’ is een uitspraak van een cliënt die zich overweldigd voelde door de aandoening. http://bit.ly/herstellen-doe-je-zelf XXV
Stop, breathe & think. De app geeft duidelijke uitleg over mediteren en mindfulness. Er is een uitgebreid aantal mindfulness/meditatie oefeningen, ook gericht op emoties zoals dankbaarheid en compassie. http://stopbreathethink.org/
Sommigen hebben het, anderen weer niet Soms zo heftig, maar ook stilletjes, zodat niemand het ziet Soms rustig en bedaard, soms heftig en enorm Kalm, stilletjes, maar het volgende moment een wervelstorm Alles ineens, kolkende woede, maar ook verdriet Huilend weggekropen in een hoekje, waar niemand je ziet Dan ineens intense vreugde, pret en plezier Aardig, spontaan en warm voor elk mens en dier Dan ineens een brok in je keel door blinde haat Uithalend naar een ieder die je in de weg staat Dit allemaal in slechts 5 minuten tijd, het duurt maar heel even Maar zo een episode lijkt wel een heel mensenleven Wie ben ik? Mijn naam is Borderline en hierboven heb ik zojuist omschreven wat ik met mensen doe Waarom? Omdat ik een zwakke plek heb gevonden in het brein van deze mensen. Deze zwakke plek staat mij toe ze uit te putten, te verwarren en tot razernij te drijven Plotseling komt deze zwakke plek in opstand, slaat terug en word ik aangevallen met wapens die mij totaal onbekend zijn, namelijk mevrouw assertiviteit, meneer stabiliteit, en de familie vaardigheid Deze wapens zijn te sterk voor mij en het wordt tijd mijn koffers te pakken en een nieuw slachtoffer te zoeken Kathy Horsting
X XVI
Illustratie: Anna de Ruiter