Boeken

SERVICE BOEKEN → Iedere maand selecteert Historisch Nieuwsblad de beste nieuwe geschiedenisboeken uit binnen- en buitenland. Alle besproken titels kunt u terugvinden op www.historischnieuwsblad.nl/shop.

Romeyn de Hooghe

Schrik van de regenten

Illustrator Romeyn de Hooghe beledigt iedereen

Dief, fraudeur, pornograaf, lasteraar, incestpleger, pooier van zijn eigen vrouw, atheïst – het waren geen geringe vergrijpen waarvan de zeventiendeeeuwse graficus, schrijver en jurist Romeyn de Hooghe (1645-1708) werd beschuldigd. Vooral de laatste aanklacht kon in het vroegmoderne Europa iemand de kop kosten. Nu liep dat in de Republiek niet zo’n vaart als in andere landen, maar toch was dit voor de beklaagde buitenge woon riskant. Dat Romeyn de Hooghe meermalen te maken kreeg met heuse lastercampagnes, waarbij smaadschriften werden gepubliceerd en het zelfs tot een officiële aanklacht kwam, had ongetwijfeld ook te maken met ordinaire kinnesinne. Hij was de meest getalenteerde en productieve prentenmaker van zijn tijd, die met zijn boekillustraties, nieuws- en spotprenten, en het eerste satirische geïllustreerde periodiek ter wereld veel geld verdiende. Het gebruiksdrukwerk dat hij maakte, voorzag duidelijk in een behoefte. Veel gebeurte nissen uit de laatste drie decennia van de zeventiende eeuw zijn in het collectieve geheugen blijven hangen dankzij zijn prenten. Denk bijvoorbeeld aan de vervolging van de hugenoten in Frank rijk. In wervelende prenten beeldde hij realistisch de gruwelen van de oorlog uit. Op veel prenten van De Hooghe is het Frankrijk van Lodewijk XIV de kwaaie pier, en in de jaren 1688-1689 vervaardigde hij een hele reeks spotprenten op de Zonnekoning - de voornaamste vijand van stadhouder Willem III. Sinds diens ambtsaanvaarding in 1672 was De Hooghe een van diens ijverigste en beste propagandisten. Het turbulente leven van De Hooghe wordt door Henk van Nierop, emeritus hoogleraar

De vernuftige etser. Het scandaleuze leven van Romeyn de Hooghe Henk van Nierop 332 p. Prometheus, € 39,99

nieuwe geschiedenis aan de UvA, zeer gedetailleerd beschreven. De zorgvuldigheid gaat af en toe ten koste van de vaart van het boek, en sommige prenten hadden wel wat groter mogen worden afgedrukt. Toch vormt dit boek een belangrijke bijdrage aan de cultuur- en mentali teitsgeschiedenis van de Republiek tijdens het bewind van Willem III.

–TOP 5 VAN DEZE MAAND –

1’t Hooge Nest Roxane van Iperen Overamstel Uitgevers, € 21,99

2De Bourgondiërs Bart Van Loo De Bezige Bij, € 34,99

3Gemmeker Ad van Liempt Uitgeverij Balans, € 34,99

4Sapiens Yuval Noah Harari De Bezige Bij, € 19,99 Omwenteling. Hoe staten omgaan met crisis en verandering Jared Diamond 504 p. Spectrum, € 39,99

Veerkrachtige staten

→ IN BOEKEN ALS Zwaarden, paarden en ziektekiemen (1997) en Ondergang (2005) beschreef de Amerikaanse historicus en geograaf Jared Diamond hoe samenlevingen tot bloei kwamen en ook weer ten onder gingen. Interessant was vooral dat hij zich niet alleen beperkte tot culturele, economische en politieke factoren, maar ook oog had voor biologie en ecologie. In dit boek onderzoekt hij de veerkracht van samenlevingen die hij goed kent: Australië, Duits land, Finland, Chili, Indonesië en Japan. Ze werden allemaal geconfronteerd met grote crises, maar gingen er toch niet aan onderdoor. Dat klinkt hoopgevend, maar duidelijk wordt ook hoe kwets baar de liberale democratie is.

Een geschiedenis van de Europese muziek tot 1900 Francis Maes 743 p. Academia Press, € 45,-

Zijn popliefhebbers barbaren?

→ INEENS IS KLASSIEKE MUZIEK WEER EEN POLITIEK THEMA. Terwijl de ene populist beweert dat Mozart niet belangrijker was dan de Toppers, is de andere van mening dat wie van popmuziek houdt een barbaar is. Wie dit allemaal geleuter vindt en behoefte heeft aan een goede rondleiding door de schatkamer van de Europese muziek – van het gregoriaans tot Mahler – kan zonder meer terecht bij dit vuistdikke boek van de Gentse musicoloog Francis Maes. Een leesbaar overzicht van genres, stijlen, componisten en culturele invloeden op de ontwikkeling van de muziek die typerend is voor dit werelddeel. Voor de meesten geen strandlectuur, maar wel buitengewoon leerzaam.

5Wij zijn de Bickers! Simone van der Vlugt Prometheus, € 19,99

Deze top 5 is gebaseerd op de verkoop van de Librisboekhandels: www.libris.nl.

De krant. Een cultuurgeschiedenis Huub Wijfjes en Frank Harbers (red.) 355 p. Boom, € 34,90

Hoogtijdagen van het dagblad

→ DOOR TAL VAN ZWARTKIJKERS IS DE KRANT AL VELE MALEN DOODVERKLAARD, en inderdaad valt niet te ontkennen dat het medium moeilijke tijden doormaakt. De hoogtijdagen van het dagblad waren de negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw, toen het de voornaamste nieuwsbron was. Radio, tv en vooral de digitale revolutie hebben hier drastisch verandering in gebracht. Wie deze bundel over de geschiedenis van de krant – van de vroege zeventiende eeuw tot nu – leest, kan tot de conclusie komen dat het medium meer verleden dan toekomst heeft. Toch wordt ook duidelijk dat onafhankelijke journalistiek telkens weer nieuwe wegen vindt om tegemoet te komen aan de blijvende behoefte aan betrouwbare informatie.

Ten onrechte versmaad

Het verbranden van de Engelse vloot voor Chatham. Peter van de Velde, 1667.

Nederlands leger is van essentieel belang

Volgens de communis opinio hebben Nederlanders niets met uniformen, parades en de verering van krijgs haftige helden. De krijgsmacht is hier hooguit een noodzakelijk kwaad, dat al snel te veel geld kost. In welk ander land werd immers in de jaren zeventig de groetplicht afgeschaft en mochten dienstplichtigen lang haar dragen? En waar vind je ministers van Defensie die publiekelijk verklaren ‘allergisch voor uniformen’ te zijn (Henk Vredeling), of ‘niets met gezag te hebben’ en blij te zijn de dienstplicht te hebben ontlopen (Eimert van Middelkoop)? Ook wordt de militaire geschiedenis van ons land niet zelden gezien als iets waarvoor je je eigenlijk moet schamen: van de nutteloze Tiendaagse Veldtocht van 1831, via de oneerlijke strijd tegen de inheemse bevolking van onze koloniën, tot de nederlaag in de meidagen van 1940

en het machteloze toekijken bij de genocide in Srebrenica. Militair historicus Christ Klep weet dit beeld overtuigend te nuanceren. Om te beginnen is ook Nederland ontstaan uit wapengeweld, terwijl het Staatse leger onder prins Maurits het beste ter wereld was, en de marine van de Republiek in de zeventiende eeuw heel innovatief en succesvol was. Ook laat hij zien dat de latere prestaties van de vaderlandse strijdkrachten niet uitzonderlijk beroerd waren, maar dat hier wel een andere, meer gespleten militaire cultuur ontstond dan in grote staten. En hoewel onze beroepsmilitairen nog altijd graag mogen schelden op de ‘nukubu’ (nutteloze kutburger) schragen zij met hun werk wel de democratische rechtsstaat. (RH)

Van wereldmacht tot ‘braafste jongetje’. Onze militaire identiteit door de eeuwen heen Christ Klep 296 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 20,-

» EN OOK NOG…

Hoe zat dat ook weer met Hanni bal, die olifanten en de Alpen? In dit handzame boekje legt de bekende Britse historicus het allemaal duidelijk uit en laat hij zien hoe de Carthaagse generaal de veel talrijkere Romeinen in de pan kon hakken. Hanibals meester zet. De Slag bij Cannae, 216 v. Chr. Adrian Goldsworthy 236 p. Omniboek, € 22,50

De tsaristische autocratie, het totalitaire commu nisme, de autoritairnationalistische kleptocratie van Poetin – van de geschiedenis van Rusland wordt een mens niet vrolijk. De Russen zelf ook niet, althans niet zonder de geschiedenis danig te vervalsen. De toekomst die nooit kwam. Hoe Rusland worstelt met zijn verleden Marc Jansen 186 p. Van Oorschot, € 20,-

Armoede is een relatief begrip, maar voor wie eronder lijdt is het vreselijk. Bundel met historische en filosofische essays over een probleem dat er in alle samenle vingen en tijden weer anders uitziet. De verschillende gezich ten van armoede Ronald Tinnevelt (red.) 212 p. Valkhof Pers, € 19,50

‘Wordt van soldaten niet verwacht dat ze indien nodig vechten, desnoods zelfs sneuvelen?’

Gedoemd complot

De ravage na de aanslag van 20 juli 1944.

Stauffenberg. Porträt eines Attentäters Thomas Karlauf 368 p. Blessing Verlag, € 24,00

Von Stauffenberg wil vooral een daad stellen

Op 20 juli 1944 pleegde een groep aristocraten rond Claus von Stauffen berg een mislukte aanslag op Adolf Hitler. Ze wilden Hitlers imperium redden, maar dan zonder Hitler. Hun politieke overtuigingen waren reactionair: ze droomden van een terugkeer naar de agrarische standenstaat. De politieke elite van de Bondsrepubliek verhief na de oorlog dit amateuristische complot tot de stichtingsmythe van de West-Duitse democratie. Thomas Karlauf maakt korte metten met dit verhaal. De basis van het complot was een al bestaand noodplan – Operatie Walküre – voor het geval dat Hitler zou overlijden. Dat gaf de ruimte om de macht over te nemen en de nazitop te arresteren. Door amateurisme en gebrek aan steun was de aanslag bij voorbaat gedoemd te mislukken, maar na de geallieerde invasie van juni 1944 was verder uitstel niet meer mogelijk. Veel deelnemers aan het complot kregen last van koudwatervrees, maar Stauffenberg zette door. Volgens Karlauf wilde Stauffen berg eenvoudigweg een daad stellen. Inspiratie putte hij uit het werk van de legendarische Duitse dichter Stefan George. Als jongeman verkeerde hij in Georges kring van knappe, artistieke jongemannen. Karlauf kent, als George-biograaf, dit milieu van binnenuit. Een aanrader voor iedereen die een scherper en genuanceerder beeld van het Duitse verzet wil krijgen.

Willem Melching is Duitsland-deskundige.

» EN OOK NOG…

De laatste oorlog tegen de Engelsen (1780-1784) verliep voor de Republiek rampzalig, behalve voor de Nederlandse kaperkapiteins, die heel wat buit wisten te veroveren. Al die willen te kaap’ren varen. De Nederlandse commissievaart tijdens de Vierde Engelse Oorlog Johan Francke 480 p. Walburg Pers, € 49,95

De Duitse bezetters waren aanvankelijk dol op bureaucrati sche regeltjes. Dit bood een kleine minderheid van de Joden een kans om aan deporta tie te ontkomen. Voor de nazi’s geen Jood Petra van den Boom gaard 671 p. Verbum, € 29,50

Als politiek vluch teling bestreed Alfred Mozer (1905-1979) het nazisme. Na de oorlog werd hij buitenlandsecretaris van de PvdA en propagandist van de Europese eenheid. Alfred Mozer Paul Weller 464 p. Matrijs Pers, € 24,95

3 BOEKEN OVER KINDEREN ONDER TOTALITAIRE REGIMES

1Nevelkinderen Valerie Riedesel 336 p. Mozaïek, € 22,99

2Schaduwen over de toendra Dalia Grinkeviciute 208 p. Ambo|Anthos, € 21,99

3De dag dat de nazi’s kwamen Stephen R. Matthews 277 p. Omniboek, € 15,-

Na de mislukte aanslag op Hitler van 20 juli 1944 (operatie Walküre) werden niet alleen de samenzweerders opgepakt, maar ook hun vrouwen en kinderen. Een dochter van een van deze kinderen beschrijft hoe de nazi’s wraak namen en wat dit met haar familie deed.

Op 14-jarige leeftijd werd de Litouwse Dalia Grinkeviciute samen met haar moeder en broertje in 1941 naar Siberië gedeporteerd, waar ze zeven jaar later uit een goelag wist te ontsnappen. Haar verslag van deze gruwelijke periode werd pas vier jaar na haar dood ontdekt.

Weinig Nederlanders weten dat de Duitsers in de zomer van 1940 ook het Kanaaleiland Guernsey bezetten, waarna een deel van de bevolking naar concentratiekampen werd

gedeporteerd. De toen vierjarige Stephen Matthews maakte het mee en schreef een aan grijpend verslag.

3 VRAGEN AAN… PHILIPP BLOM

Schematisch, maar compleet

Infographics brengen Tweede Wereldoorlog in kaart

Geregistreerde patenten per land in 1940, de vuurkracht en de bepantsering van het Franse slagschip Richelieu, en de vrouwelijke slachtoffers in het Sovjetleger (maar liefst 800.000). Veel meer van dit soort informatie is te vinden in De Tweede Wereldoorlog in infographics. In een infographic wordt kwantitatieve informatie schematisch weergegeven door middel van tabellen, grafieken en kaarten. Vier Franse militaire historici en Tweede Wereldoorlogspecialisten hebben zo veel mogelijk informatie over de oorlog gebundeld in meer dan 350 infographics over zestig verschillende thema’s. Onder historici is dit een nog weinig gebruikte manier om een verhaal te vertellen, al doet Historisch Nieuwsblad het al jaren. In de traditionele geschiedschrijving wordt het leven tijdens de oorlog vaak vanuit individuen verteld, maar dit werk biedt een ruimer overzicht. Vooral de vele veldtochten en militaire campagnes komen uitstekend tot hun recht in de vorm van een infographic. Zo wordt de verovering van Frankrijk door de nazi’s geweldig in

beeld gebracht aan de hand van kaarten met bevoorradingsroutes, tabellen met troepensterktes en schematische voorbeel den van luchtaanvallen. In een luttele zes pagina’s snapt de lezer hoe en waarom de Duitsers Frankrijk in twaalf dagen wisten te overwinnen. Ook valt te zien en te lezen hoe Operatie Barbarossa verliep, welke wapens door welke landen werden

gebruikt, hoe de concentratie kampen functioneerden en welke verliezen Duitsland leed. Infographics lenen zich niet voor alle onderwerpen, maar zijn zeer geschikt om economische en militaire gegevens over te brengen. Toch is ook op deze manier al een vrij compleet beeld van de oorlog te schetsen. Het boek is een eindeloze bron van informatie, mede doordat het soms wel even duurt voordat de lezer een infographic helemaal heeft doorgrond. Een prachtig innovatief werk, een must have voor iedereen die in de Tweede Wereldoorlog is geïnteresseerd.

Bram van der Wilt is redacteur van Historisch Nieuwsblad. De Tweede Wereldoorlog in infographics Jean Lopez e.a. 192 p. Nieuw Amsterdam, € 32,99

OVER EEN ITALIAANSE REIS

1WAAROM GING U OP ZOEK NAAR DE HERKOMST VAN UW VIOOL? ‘Toen ik mijn viool aanschafte, vernam ik dat het instrument rond 1700 in Italië is gebouwd door een Duitser. De maker heeft blijkbaar in Duitsland zijn vak geleerd en is daarna geëmigreerd naar Italië. Dat vond ik een merkwaardig idee en daarom wilde ik er meer over weten.’

2WAT ONTDEKTE U OVER DE VIOOLBOUWER? ‘Hij is waarschijnlijk geboren in het Zuid-Duitse Füssen en is daarna de Alpen overgestoken. Dat was een risicovolle tocht, die wel meer jonge instrumentenbouwers onder namen. Hij kwam terecht in een rijke Italiaanse stad, waarschijnlijk Venetië.’

3WAT WAS ZIJN MAATSCHAPPELIJKE POSITIE? ‘In de achttiende eeuw behoorden vioolbouwers echt tot het volk, ze waren beschei den ambachtslieden. Ze kwamen natuurlijk wel veel in aanraking met de wereld van de grote kerken, theaters en hofcultuur. De viool was handzaam en goedkoop en werd ook in kroegen en door bedelaars ge bruikt. Met al die mensen had een vioolbouwer te maken.‘