Το βαπτισμα στισ πρωτοπαυλειεσ επιστολεσ by Leo Telios

ΤΕΛΙΟΣ ΑΘ. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΟΠΑΥΛΕΙΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

ΑΚΑΔΗΜΑÏΚΟ ΕΤΟΣ 2012 - 2013

1. Εισαγωγή α. Περί βαπτίσματος: Η Βάπτιση είναι ένα από τα επτά μυστήρια της χριστιανικής Εκκλησίας, όπου με τη χρήση του νερού, ως συμβόλου εξαγνισμού και καθαρότητος, καταστροφής (κατακλυσμός) αλλά και ζωογονίας και του ελαίου, ως συμβόλου της πάλης εναντίον του κακού, φαρμάκου ιάσεως των ασθενειών και φωτισμού, συμφιλίωσης και ελέους, ο άνθρωπος ενώνεται με το Χριστό και την Εκκλησία του1. Η λέξη βάπτισμα προέρχεται από το ρήμα βάπτω ή βαπτίζω, το οποίο σημαίνει «βυθίζω, βουτώ, καταδύω εις το ύδωρ ή υπό του ύδατος2». Στην Καινή Διαθήκη περιγράφεται το γεγονός της βάπτισης του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή 3, αλλά και η βάπτιση του ευνούχου της βασίλισσας της Κανδάκης από τον Φίλιππο 4. Υπάρχουν επίσης αναφορές για τη βάπτιση των πρώτων Χριστιανών εκ μέρους των Αποστόλων, όπως το γεγονός της βάπτισης των τριών χιλιάδων κατά την ημέρα της Πεντηκοστής5 αλλά και άλλες βαπτίσεις, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω. Η χριστιανική Εκκλησία, βασισμένη στα περιστατικά αυτά, σε λόγους του Ιησού - όπως τη φράση στο διάλογο με το Νικόδημο τον Φαρισαίο: «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»6 - αλλά και την τελευταία εντολή του Ιησού, λίγο πριν αναληφθεί εις τους ουρανούς: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος»7, θέσπισε το Βάπτισμα, ως το Μυστήριο, με το οποίο σηματοδοτείται η εισαγωγή του νεοφώτιστου στο σώμα της εκκλησίας. Συνεπώς, βάσει των παραπάνω χωρίων, μπορούμε να πούμε ότι, το Βάπτισμα είναι θεοσύστατο αλλά και αναγκαίο, για τη σωτηρία του ανθρώπου, Μυστήριο. Η ιστορία αλλά και η εξέλιξη του Μυστηρίου του βαπτίσματος έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον πιστό της σημερινής εποχής. Στην Καινή Διαθήκη, εκτός της βάπτισης του ευνούχου, την οποία αναφέραμε παραπάνω, έχουμε αναφορές σε βαπτίσεις ολόκληρων οίκων: ο Παύλος βάπτισε τον αρχισυνάγωγο Κρίσπο και τους οικείους του μαζί με άλλους κατοίκους της Κορίνθου8, όπως τον «οίκο Στεφανά»9 αλλά και τη Λυδία μαζί με τους οικείους της και την οικογένεια του δεσμοφύλακα στους 1

Περισσότερα για τους συμβολισμούς των χρησιμοποιούμενων υλικών στοιχείων κατά το Βάπτισμα μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο των Ι. Κογκούλη, Χ. Οικονόμου και Π. Σκαλτσή, Το Βάπτισμα, σελ. 16 - 40 2 H.G. Liddell – R. Scott, Lexicon, τομ. Ι, σελ. 479 3 Ιω 1, 29 - 34 4 Πραξ. 8, 36 - 39 5 Πραξ. 2, 37 - 41 6 Ιω. 3, 5 7 Ματθ. 28, 19 8 Πραξ. 18, 8 9 1 Κορ, 1, 14 – 16

Φιλίππους10. Ο Απόστολος Πέτρος βάπτισε τον Κορνήλιο και ολόκληρη την οικογένειά του11. Στη διδαχή των 12 Αποστόλων συναντούμε το πρώτο τυπικό της Βάπτισης: «Perˆ d toà bapt…smatoj, oÛtw bapt…sate, e„j tÕ Ônoma toà patrÕj kaˆ toà uƒoà kaˆ toà ¡g…ou pneÚmatoj ™n Ûdati zînti. 'E¦n d m¾ œcVj Ûdwr zîn, e„j ¥llo Ûdwr b£ptison· e„ d' oÙ dÚnasai ™n yucrù, ™n qermù. 'E¦n d ¢mfÒtera m¾ œcVj, œkceon e„j t¾n kefal¾n trˆj Ûdwr e„j Ônoma patrÕj kaˆ uƒoà ka‹ ¡g…ou pneÚmatoj. PrÕ d toà bapt…smatoj pronhsteus£tw Ð bapt…zwn kaˆ Ð baptizÒmenoj kaˆ e‡ tinej ¥lloi dÚnantai· keleÚeij d nhsteàsai tÕn baptizÒmenon prÕ mi©j À dÚo.»12 Περισσότερες πληροφορίες για την τελετουργία του Βαπτίσματος συναντούμε από τον 4ο αι. και μετά. Έτσι, ξέρουμε ότι, στην Εκκλησία υπήρχε η τάξη των Κατηχουμένων. Οι Κατηχούμενοι, μετά από μακροχρόνια Κατήχηση, η οποία εντεινόταν κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, αφού εξετάζονταν λεπτομερώς ο τρόπος της ζωής τους ενώπιον ολόκληρης της Εκκλησίας, αναγράφονταν στους Καταλόγους των Προς Βάπτισιν και ολόκληρη τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, κάθε ημέρα, διαβάζονταν στους Κατηχούμενους οι Εξορκισμοί ενώ την Κυριακή των Βαΐων απήγγειλαν το Σύμβολο της Πίστεως. Κατόπιν ακολουθούσαν η Απόταξις και η Σύνταξις. Η Βάπτιση γινόταν το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου και τη διακαινήσιμο εβδομάδα ακολουθούσαν οι Μυσταγωγικές Κατηχήσεις13. Ένα, μεγάλο θέμα, προς συζήτηση, είναι ο νηπιοβαπτισμός. Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές ο νηπιοβαπτισμός γενικεύτηκε στην Εκκλησία τον 6ο αι.14 Μέχρι τότε επικρατούσε η Βάπτιση ενηλίκων, μετά από κατήχηση, αν και, όπως είδαμε παραπάνω, στην Καινή Διαθήκη περιγράφονται βαπτίσεις ολόκληρων οίκων και πολλοί πιστεύουν ότι, αυτό υποδηλώνει ότι, βαπτίζονταν και τα ανήλικα παιδιά ή βρέφη των οικογενειών, που δέχονταν το Βάπτισμα15. β. Οι Πρωτοπαύλειες Επιστολές: H εκκλησιαστική παράδοση αποδίδει στον Απόστολο Παύλο τις 13 πρώτες Επιστολές, από αυτές, οι οποίες υπάρχουν σήμερα στον Κανόνα της Καινής Διαθήκης αφού από τους πρώτους, κιόλας, χριστιανικούς αιώνες είχαν εκφραστεί αντιρρήσεις για την πατρότητα της Προς Εβραίους Επιστολής. Από τον 19 ο αι. άρχισαν να εμφανίζονται αντιρρήσεις για την πατρότητα και άλλων Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. Έτσι, σήμερα, πολλοί ερευνητές χωρίζουν το corpus των Παύλειων Επιστολών σε πρωτοπαύλειες Επιστολές (Α΄ προς Θεσσαλονικείς, προς Γαλάτας, Α΄,Β΄ προς Κορινθίους, προς Ρωμαίους, προς 10

Πραξ, 16, 14 – 15 & 29 - 34 Πραξ. 10, 44 - 48 12 Διδαχή των 12 Αποστόλων, Κεφ. 7, 1.1 – 7, 4.4 , J.P. Audet, La Didachè. Instructions des Apôtres 13 Παναγιώτης Τρεμπέλας, Η τελετουργία του Αγίου Βαπτίσματος πάλαι τε και νυν, σελ. 43 - 47 14 Γεώργιος Μαυρομάτης, Λουτρόν Παλιγγενεσίας, σελ. 50 15 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 174 - 176 11

Φιλιππησίους, και προς Φιλήμονα) και σε δευτεροπαύλειες Επιστολές (τις Ποιμαντικές, [δηλαδή τις Α΄, Β΄ προς Τιμόθεον και προς Τίτον], την προς Εφεσίους, την προς Κολοσσαείς και την Β΄ προς Θεσσαλονικείς), ενώ για την προς Εβραίους επικρατεί η γενική πεποίθηση ότι δε γράφηκε από το χέρι του Παύλου16. Εδώ, στην παρούσα εργασία, θα ασχοληθούμε με το Βάπτισμα, όπως αυτό απαντάται στις πρωτοπαύλειες Επιστολές, η γνησιότητα των οποίων δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν ερευνητή, παλαιότερο ή σύγχρονο. Και, όπως θα δούμε, ο Απόστολος Παύλος με τη διδασκαλία του, η οποία ενσωματώνεται στις επιστολές του, συνεισέφερε πολύτιμα θεολογικά στοιχεία στο μυστήριο του βαπτίσματος. 2. Η Παύλεια θεολογία του Βαπτίσματος Οι Επιστολές του Παύλου είναι τα παλαιότερα γνωστά, γραπτά κείμενα της Καινής Διαθήκης, οπότε οποιαδήποτε αναφορά τους στο βάπτισμα πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι η πρωιμότερη πηγή πληροφοριών για το συγκεκριμένο χριστιανικό μυστήριο. Η πρώτη εντύπωση, η οποία προέρχεται από την ανάγνωση των επιστολών του Παύλου σχετικά με το βάπτισμα, είναι ότι, ο Απόστολος αναφέρεται στους αποδέκτες των επιστολών του σε κάτι, για το οποίο δεν κάνει ιδιαίτερες προσπάθειες να τους εξηγήσει την προέλευσή του, αφού οι χριστιανοί είναι εξοικειωμένοι με το μυστήριο και αποτελεί μέρος της χριστιανικής τους εμπειρίας17. Αυτό δημιουργεί ιδιαίτερη εντύπωση, επειδή ο Παύλος κάνει το εντελώς αντίθετο αναφερόμενος στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συναντούμε στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή: Ενώ στους στίχους 11, 23 – 26 ο Παύλος αναφέρεται εκτενώς στη θέσπιση της Ευχαριστίας και στα λόγια του Ιησού στο Μυστικό Δείπνο, ένα κεφάλαιο πιο κάτω, όταν αναφέρεται στο βάπτισμα, στο εδάφιο 12, 13, δεν κάνει καμία ιδιαίτερη μνεία στο τελετουργικό του μυστηρίου. Έτσι, υπάρχει ο κίνδυνος να βγάλει το συμπέρασμα κάποιος ότι ο Παύλος δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στο μυστήριο του βαπτίσματος. Κάποιοι σχολιαστές πιστεύουν ότι ο Παύλος ερμηνεύει την βαπτισματική τελετουργία συμβολικά18, τη στιγμή που κάποιοι άλλοι, φτάνοντας σε ακραίες ερμηνείες, διακρίνουν ότι ο Παύλος δέχεται το βάπτισμα ως κάτι μαγικό19. Οι περισσότεροι, όμως, ερμηνευτές δέχονται ότι ο Παύλος παρουσιάζει το βάπτισμα ως ένα σημαντικό μέσο, ζωτικής σημασίας για τη ζωή του χριστιανού20.

Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ. 318 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baprism, σελ. 127 18 βλ. John C. Lecture , The Sacraments in the New Testament, στη διάλεξη (lecture) IV, σελ. 128 - 192 19 Kirsopp Lake, The earlier Epistles of St. Paul, their motive and origin, σελ. 385 20 π.χ. Otto Pfleiderer, Paulinism, a contribution to the history of the primitive christian theology, τομ. Ι, σελ. 387 17

Τα σημαντικότερα εδάφια, στα οποία ο Απόστολος Παύλος αναπτύσσει τη θεολογία του γύρω από το χριστιανικό μυστήριο του βαπτίσματος είναι τα ακόλουθα: 1. Α΄ Κορ. 1, 13 – 17 2. Α΄ Κορ. 10, 1 – 2 3. Α΄ Κορ. 11, 9 - 11 4. Ρωμ. 6, 3 – 5 5. Γαλ. 3, 26 - 27 Αυτά τα εδάφια, μαζί με κάποια άλλα, στα οποία παρουσιάζεται η διδασκαλία του Πάυλου για το μυστήριο του βαπτίσματος, θα εξετάσουμε διεξοδικά στα πλαίσια της παρούσης εργασίας. Εδώ να σημειώσουμε ότι στις επιστολές Α΄ προς Θεσσαλονικείς, προς Φιλιππησίους και προς Φιλήμονα δεν έχουμε κάποια άμεση αναφορά στη βαπτισματική τελετή. 3. Το Βάπτισμα στις Α΄ και Β΄ προς Κορινθίους Επιστολές Διαβάζοντας κάποιος τους στίχους από την πρώτη προς Κορινθίους επιστολή: «εὐχαριστῶ [τῷ θεῷ] ὅτι οὐδένα ὑμῶν ἐβάπτισα εἰ μὴ Κρίσπον καὶ Γάϊον, ἵνα μή τις εἴπῃ ὅτι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐβαπτίσθητε.ἐβάπτισα δὲ καὶ τὸν Στεφανᾶ οἶκον, λοιπὸν οὐκ οἶδα εἴ τινα ἄλλον ἐβάπτισα.»21, θα πίστευε ότι ο Παύλος δεν έδινε κάποια ιδιαίτερη σημασία στο βάπτισμα. Από την άλλη μεριά, στην ίδια επιστολή, στο 15 ο κεφάλαιο, ο Απόστολος κάνει αναφορά στο βάπτισμα, το οποίο κάποιοι Χριστιανοί τελούν υπέρ των νεκρών τους, έχοντας ως σημαντικό στόχο να επιχειρηματολογήσει υπέρ της Αναστάσεως των νεκρών: «Επεὶ τί ποιήσουσιν οἱ βαπτιζόμενοι ὑπὲρ τῶν νεκρῶν; εἰ ὅλως νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, τί καὶ βαπτίζονται ὑπὲρ αὐτῶν;»22 Τι από τα δύο συμβαίνει; Θεωρεί ο Παύλος σημαντικό το Βάπτισμα ή όχι; Παρακάτω θα δούμε διεξοδικότερα πως παρουσιάζει ο Παύλος το βάπτισμα στις επιστολές του προς τους Κορινθίους. Στο 6ο κεφάλαιο της Α’ προς Κορινθίους Επιστολής ο Παύλος ρωτά τους Κορινθίους: «οὐκ οἴδατε ὅτι ἄδικοι θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν;»23 Η ερώτηση αυτή δείχνει ότι κάποια μέλη της Εκκλησίας είτε πριν γίνουν Χριστιανοί είχαν, είτε αφού έγιναν Χριστιανοί εξακολουθούν να έχουν, επίμεμπτη συμπεριφορά, «ἀλλὰ ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε, ἀλλὰ ἐδικαιώθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ 24

καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν» συνεχίζει ο Παύλος. Γεννάται το ερώτημα αν εδώ ο Παύλος, στο στίχο αυτό, ομιλεί για το Βάπτισμα ή η αναφορά του Απόστολου δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό; Ενδεχομένως κάποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει το βαπτισματικό πλαίσιο της φράσης αυτής. Όμως κάποιες 21

Α΄ Κορ. 1, 14 - 16 Α΄ Κορ. 15, 29 23 Α΄ Κορ. 6, 9 24 Α΄ Κορ. 6, 11 22

παράλληλες μαρτυρίες από την Καινή Διαθήκη μπορούν να μας βοηθήσουν και σ’ αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι από τους ερμηνευτές, σύγχρονους και παλαιότερους: α. Η «σύμπτωση» της γλώσσας μεταξύ του 1 Κορ. 6,11 και του Πραξ. 25 22, 16 , όπου περιγράφεται η προσωπική εμπειρία του Παύλου είναι πολύ μεγάλη, ώστε να θεωρήσουμε άσχετη την «απόλουση» του 1 Κορ. 6, 11 με τη βαπτισματική τελετή26. β. Ο αόριστος χρόνος, που χρησιμοποιείται δηλώνει ότι η «απόλουση» έγινε στο παρελθόν, όπως και όλα τα υπόλοιπα: «Καὶ ταῦτά τινες ἦτε·» αλλά τώρα «ἀπελούσασθε, ἡγιάσθητε, ἐδικαιώθητε». γ. Η φράση «ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν» πιστεύεται ότι αντανακλά μία βαπτισματική φόρμουλα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Ενώ και η αναφορά στο Πνεύμα του Θεού, συνδέεται με το βάπτισμα, το οποίο είναι μία εμπειρία του Πνεύματος του Θεού στο όνομα του αναστημένου Ιησού. δ. Έχοντας υπ’ όψιν μας τη διδασκαλία του Παύλου, θεωρούμε ότι, για τον ίδιο δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στην ιερή τελετουργία και στην πνευματική εμπειρία της Χάριτος. Αντιθέτως η τελετουργία υπονοεί την ύπαρξη της εμπειρίας. Στα εδάφια Ρωμ 6, 1 27 και Γαλ. 3, 2628 ο Παύλος με άλλα λόγια εκφράζει την ίδια βαρυσήμαντη δήλωση με το Α΄ Κορ. 6, 11. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τον συγγραφέα του εδαφίου Κολ. 2, 1129. Η χρήση της μέσης φωνής «ἀπελούσασθε» υπονοεί ότι ο ίδιος ο Χριστιανός εθελοντικώς έχει καθαριστεί από τις αμαρτίες του κατά την εισδοχή του στη νέα θρησκεία και τη συμμετοχή του στην τελετή του βαπτίσματος. Μπορεί κάποιος να μπει στον πειρασμό να δει στη φράση αυτή έναν ιερό εξαγνισμό από τις αμαρτίες και τίποτε περισσότερο. Όμως ο Παύλος, ως Απόστολος του Χριστού, ο οποίος απευθύνεται σε πρώην αμαρτωλούς ειδωλολάτρες, εννοεί κάτι πολύ περισσότερο από έναν απλό εξαγνισμό. Το βάπτισμα είναι αυτό το οποίο «θεραπεύει» την ανεπάρκεια του αμαρτωλού ανθρώπου, προσφέρει τη συγχώρεση και φέρνει τη θεία Χάρη, η οποία απομακρύνει τον άνθρωπο από τους δρόμους του διαβόλου. Άρα το βάπτισμα είναι μία επανάσταση στη ζωή του ανθρώπου, αφού, όπως γράφει ο Παύλος στην προς Γαλάτας Επιστολή, ο παλαιός άνθρωπος πεθαίνει, ο βαπτιζόμενος απεκδύεται τον παλαιό του εαυτό και έτσι το αμαρτωλό παρελθόν χάνεται και ο άνθρωπος ζει μια καινούρια, «καὶ νῦν τί μέλλεις; ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ.» 26 H. T. Andrews, “The place of the Sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, ΧΙΙ (1916), σελ. 359 27 «Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμένωμεν τῇ ἁμαρτίᾳ, ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ;» 28 «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·» 29 «Ἐν ᾧ καὶ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτισμῷ, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν·» 25

«αναστημένη» ζωή ἐν Χριστῷ και ἐν πνεύματι ἁγίῳ 30. Ο Θεοδώρητος Κύρου αναφέρει, σχολιάζοντας τον συγκεκριμένο στίχο: «Safîj œdeixe toà Uƒoà kaˆ toà PneÚmatoj t¾n „sÒthta· sunštaxe kaˆ toà Qeoà kaˆ toà PatrÕj t¾n mn»mhn. TÍ g¦r ™pikl»sei tÁj ¡g…aj Tri£doj ¡gi£zetai tîn Ød£twn ¹ fÚsij, kaˆ corhge‹tai tîn ¡marthm£twn ¹ ¥fesij.»31 Στις απαρχές του 5ου μ. Χ. αιώνα, λοιπόν, υπάρχει η άποψη ότι εδώ ο Παύλος αναφέρεται στο μυστήριο του βαπτίσματος, το οποίο γίνεται εις άφεσιν αμαρτιών στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Το «ἡγιάσθητε», είναι ένα ρήμα σε παθητική φωνή, επειδή η θεϊκή ενέργεια του αγιασμού του ανθρώπου είναι πολύ ισχυρότερη από την ανθρώπινη πράξη της αφιέρωσης στο Θεό, επομένως ο νεοφώτιστος Χριστιανός εξυψώνεται στο όνομα του Θεού και εξαγιάζεται μέσω του Αγίου Πνεύματος, μεταφερόμενος στο Βασίλειο του Θεού, γίνεται Άγιος: «ὃς ἐρρύσατο ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐξουσίας τοῦ σκότους καὶ μετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ»32. Το «ἐδικαιώθητε» πιθανόν αναφέρεται σε αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν βυθισμένοι στην κακία, πριν τη μεταστροφή τους στο Χριστιανισμό και οι οποίοι «θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν» (στ. 9) υπενθυμίζοντας στους Κορινθίους ότι με τη Χάρη του Θεού στο όνομα του Ιησού Χριστού και εν Αγίω Πνεύματι «εδικαιώθηκαν». Και εδώ, όπως σε πολλά άλλα σημεία της Παύλειας επιστολογραφίας, δίδεται έμφαση στη δυναμική άποψη της «δικαίωσης» ἐν πνεύματι ἁγίῳ, όπου ο αμαρτωλός άνθρωπος, μέσα από μία εντυπωσιακή διαδικασία, «καθαίρεται», «δικαιώνεται» και «αφιερώνεται» στο Θεό. Το γεγονός ότι αυτές οι τρεις λέξεις εμφανίζονται στενά συνδεδεμένες εδώ, δε μπορεί να ερμηνευτεί με μεγάλη θεολογική ακρίβεια. Σίγουρα, στην παύλεια θεολογία, η «δικαίωση» θεωρείται δεδομένη, όταν βασίζεται στην ειλικρινή πίστη. Συνεπώς, πρέπει να θεωρήσουμε ότι, όταν ο Παύλος διατυπώνει τους θεολογικούς του όρους, είναι «ευέλικτος» περισσότερο από όσο εμείς νομίζουμε, άρα εδώ η πίστη και το βάπτισμα είναι πιο στενά συνδεδεμένα, απ’ όσο η Εκκλησία δέχεται μερικές φορές. Η δικαίωση και ο αγιασμός των πιστών κατανοείται μόνο μέσα από το βάπτισμα, στο οποίο οδηγεί η πραγματική πίστη. Ο δικαιωμένος άνθρωπος αναγνωρίζει τον Ιησού ως σωτήρα, ο οποίος σταυρώθηκε και αναστήθηκε και χαρίζει τη λύτρωση ως δωρεά και μέσω του βαπτίσματος την ιδιοποιείται ο πιστός 33. Το βάπτισμα, λοιπόν, φανερώνεται ως κάτι παραπάνω από μία νέα κατάσταση: οι πρώην «νεκροί» αμαρτωλοί άνθρωποι, τώρα αποκτούν ζωή, γίνονται αναγεννημένα όντα σε μία νέα κτίση, έχοντας βαπτισθεί στο όνομα του Κυρίου Ιησού και ο Χριστός είναι αυτός ο οποίος τους δικαιώνει: «ἐξ αὐτοῦ G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 164 Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ΙΔ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Πάυλου, MPG 82, 268, 4 - 8 32 Κολ. 1, 13 33 Alan Richardson, An Introduction to the Theology of the New Testament, σελ. 238 30 31

δὲ ὑμεῖς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃς ἐγενήθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις»34. Άρα υπάρχει και ένα «ηθικό πλαίσιο» για το βάπτισμα, το οποίο υπονοείται εδώ: Οι αμαρτίες της παλαιάς ζωής πρέπει να περάσουν αμετάκλητα στο παρελθόν, διαφορετικά οι πιστοί αποκλείονται από την κοινωνία με το Χριστό. Οι Κορίνθιοι ταλαντεύονται ανάμεσα στη νέα – ἐν Χριστῷ – ζωή τους και στο αμαρτωλό τους παρελθόν, που δύσκολα το ξεχνούν και «ξανακυλούν» σ’ αυτό. Το καθήκον τους είναι να ζήσουν σύμφωνα με τη χάρη του Θεού, την οποία έλαβαν μέσω του βαπτίσματός τους και έτσι να προσδοκούν την απολύτρωση35. Το εδάφιο αυτό (Α΄ Κορ. 6, 9 -11) μπορούμε να πούμε ότι μας δίνει το σημαντικότερο επιχείρημα ότι, όταν ο Παύλος μιλά για το βάπτισμα, μιλά για μία αληθινή, ουσιαστική και ζωτικής σημασίας τελετή για τη ζωή του Χριστιανού και όχι για μια συμβολική, μυστηριακή τελετή36. Όμως ο συχνότερος συμβολισμός του Παύλου, όταν αναφέρεται στο Βάπτισμα, είναι το «λουτρό». Οι νεοφώτιστοι έχουν βυθιστεί στο νερό και αυτή η τελετή εκφράζει την απαρχή μιας ιερής πραγματικότητας· «μὴ πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε μαλακοὶ οὔτε ἀρσενοκοῖται, οὔτε κλέπται οὔτε πλεονέκται, οὐ μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν θεοῦ κληρονομήσουσιν. καὶ ταῦτά τινες ἦτε· ἀλλὰ ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε, ἀλλὰ ἐδικαιώθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν.»37 Το νερό του Βαπτίσματος είναι το νερό, το οποίο καθαρίζει και αγιάζει, το Βάπτισμα είναι εξαγνισμός από τα πάθη και τις αμαρτίες του παρελθόντος. Η εξαγνιστική δύναμη του βαπτίσματος τονίζεται σε συνδυασμό με την λαμπρότητα των δώρων του Αγίου Πνεύματος, έτσι ώστε «η τελετή του Βαπτίσματος να μην είναι μόνο ένα λουτρό αλλά μία ζωοποιός πηγή, η οποία ξεχειλίζει θεϊκή δόξα»38. Στην Β΄ επιστολή του προς τους Κορινθίους ο Παύλος θα τους γράψει ότι ο βαπτισμένος Χριστιανός οφείλει να είναι «καινὴ κτίσις ἐν Χριστῷ»39. Ο Απόστολος τονίζει αυτή την άποψη στην πρώτη του επιστολή προς τους Κορινθίους, ότι δηλαδή ο Χριστιανός, με τη βάπτισή του, αποτελεί κάτι νέο, άγιο και δικαιωμένο στο όνομα του Χριστού, προκειμένου να υποστηρίξει τις νουθεσίες του προς τους Κορινθίους, σχετικά με τις διαμάχες και τις έριδες, οι οποίες υπήρχαν 34

Α΄ Κορ. 1, 30 «Εν ᾧ καὶ ὑμεῖς ἀκούσαντες τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, τὸ εὐαγγέλιον τῆς σωτηρίας ὑμῶν, ἐν ᾧ καὶ πιστεύσαντες ἐσφραγίσθητε τῷ πνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ ἁγίῳ, ὅ ἐστιν ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ἡμῶν, εἰς ἀπολύτρωσιν τῆς περιποιήσεως, εἰς ἔπαινον τῆς δόξης αὐτοῦ.» (Εφ. 1, 13 – 14) 36 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 135 37 1 Κορ. 6, 9 - 11 38 T. F. Torrance, “The origins of Baptism”, Scottish Journal of Theology, II (1958), σελ. 160. Και κατά τον Ζιγαβηνό, όλα τα προηγούμενα αμαρτήματα απομακρύνονται μέσω του θείου λουτρού του βαπτίσματος (Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 289 39 Β΄ Κορ. 5, 17. Παράβαλε και τον διάλογο του Ιησού με το Νικόδημο στο Ιω. 3, 3-8: «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ» 35

μεταξύ τους. Οι Χριστιανοί πρέπει να ξεφύγουν από τις παρεξηγήσεις και παρερμηνείες του πρότερου ειδωλολατρικού βίου τους, διότι με το Βάπτισμα, το οποίο έχουν λάβει, έχουν εισέλθει στην κοινότητα των Αγίων και έχουν δικαιωθεί στο όνομα του Τριαδικού Θεού. Έτσι εδώ έχουμε μία αναφορά λειτουργική – εκκλησιολογική, η οποία παραπέμπει ευθέως στην προσωπική εμπειρία του Αποστόλου, όπως αυτή περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων και αναφερθήκαμε σ’ αυτή λίγο νωρίτερα40. Επίσης, στην προς Εφεσίους επιστολή, η οποία κατατάσσεται στις δευτεροπαύλειες Επιστολές, υπάρχει το γνωστό, από την Ακολουθία του Γάμου, χωρίο, όπου το μυστήριο του βαπτίσματος παρουσιάζεται ως λουτρό καθαρμού: «Οἱ ἄνδρες, ἀγαπᾶτε τὰς γυναῖκας, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησεν τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς, ἵνα αὐτὴν ἁγιάσῃ καθαρίσας τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ῥήματι, ἵνα παραστήσῃ αὐτὸς ἑαυτῷ ἔνδοξον τὴν ἐκκλησίαν, μὴ ἔχουσαν σπίλον ἢ ῥυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ᾽ ἵνα ᾖ ἁγία καὶ ἄμωμος.»41 O Παύλος, όπως είναι φυσικό, ως πρώην Φαρισαίος, γνωρίζει τους στίχους του 50ου Ψαλμού42: «ἐπὶ πλεῖον πλῦνόν με ἀπὸ τῆς ἀνομίας μου καὶ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας μου καθάρισόν με» και το «ῥαντιεῖς με ὑσσώπῳ καὶ καθαρισθήσομαι πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι» όμως εδώ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ο Απόστολος παρουσιάζει και επιρροές από κείμενα της κοινότητας του Κουμράν, όπως, για παράδειγμα, την παρακάτω αναφορά σε αυτούς που απαξιούν να ενωθούν με το Θεό, έχοντας πωρωμένη την καρδιά τους: «Άφησε αυτούς να μην εξαγνιστούν από την εξιλέωση, να μην καθαρθούν από το κρυστάλλινο νερό, να μην αγιαστούν στις λίμνες και στους ποταμούς, άφησέ τους να μην εξαγνιστούν από κανένα ύδωρ καθαρτικό.»43 Από την άλλη μεριά «Ενωμένος με την αλήθεια του Θεού μέσω του Αγίου Πνεύματος ο άνθρωπος θα καθαρθεί από όλες τις αδικίες, με την υποταγή της ψυχή του στις δεσμεύσεις του Θεού η σάρκα του θα εξαγνιστεί και όταν ραντιστεί με το κρυστάλλινο νερό θα αγιαστεί από το νερό της κάθαρσης.»44 Βέβαια για τους Εσσαίους ο εξαγνισμός με το νερό ήταν μία επαναλαμβανόμενη πράξη, η Βάπτιση των Χριστιανών, όμως, είναι μοναδική. Μία φορά βαπτίζεσαι, απολούζεσαι, αγιάζεσαι, δικαιώνεσαι. Για να ξαναγυρίσουμε στον Παύλο και στην Α΄ προς Κορινθίους, αυτός ο κατάλογος της βρωμιάς των ακόλαστων πράξεων, που αναφέρονται στο ειδωλολατρικό παρελθόν των μελών της Εκκλησίας, έχει «ξεπλυθεί» και εξαγνιστεί με το βάπτισμα στην αγιότητα και τη δικαιοσύνη του Θεού. Έτσι ο πρώην αμαρτωλός έχει μετασχηματιστεί σε δίκαιο και άγιο άνθρωπο. Εδώ να πούμε ότι κάτι «ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ» (Πραξ. 22, 16) 41 Εφ. 5, 25 - 27 42 Ψαλμ. 50, 4 & 9 43 Manual of dicipline, 3, 4 - 6 από Brownlee W. H., The dead sea Malual of Discipline, σελ. 12 44 Manual of dicipline, 3, 7 – 9 ό. π. 40

ανάλογο αναγράφεται και από τον συγγραφέα της προς Τίτον επιστολής, όπου υπάρχει η αντίθεση της αμαρτίας και ο εξαγνισμός του Βαπτίσματος: « Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους. ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ, οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ἃ ἐποιήσαμεν ἡμεῖς ἀλλὰ κατὰ τὸ αὐτοῦ ἔλεος ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος ἁγίου»45. Η υποχρέωση των πιστών να διάγουν ζωή πλήρη έργων αγάπης και όχι μωρών συζητήσεων μετά το «λουτρόν της παλλιγγενεσίας» τους είναι ένας από τους «πυρήνες» της προς Τίτον επιστολής46. Μία άλλη σημαντική παρατήρηση στο χωρίο αυτό θα μπορούσε να ειπωθεί για τη θεολογική – λειτουργική - τριαδολογική φόρμουλα, που χρησιμοποιεί ο Παύλος: «ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν». Ίσως εδώ μπορεί κάποιος να βρει ένα στοιχείο για το πώς προέκυψε η βάπτιση «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», αν και είναι δύσκολο να βεβαιώσει κανείς την ύπαρξη μίας τέτοιας πρακτικής κατά την εποχή του Παύλου. Όμως, πολύ γρήγορα η Εκκλησία καθιέρωσε το Μυστήριο του Βαπτίσματος, ως μία ουσιαστικώς Τριαδολογική πράξη, αφού έτσι μας παρουσιάζεται και στο τέλος του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου47. Το βάπτισμα παίζει καίριο ρόλο στη ζωή του πιστού, όχι μόνο ως είσοδος στο χώρο της Εκκλησίας, αλλά και ως ανακεφαλαίωση του μυστηρίου της σωτηρίας και της ανακοπής της καταστροφικής πορείας του ανθρωπίνου γένους, τα οποία προσφέρει ο Ιησούς Χριστός με την ενσάρκωσή του. Η σωτηρία, την οποία παρέχει η ζωογόνος και εξαγιαστική δύναμη του θανάτου και της Αναστάσεως του Χριστού, εικονίζεται στην κατάδυση του Βαπτίσματος. Από την άλλη, το Άγιο Πνεύμα είναι αυτό, το οποίο καθαρίζει, αγιάζει και δικαιώνει. Και αφού το Άγιο Πνεύμα είναι το Πνεύμα του Θεού, αυτό σημαίνει ότι οι νεοφώτιστοι είναι βαθιά «ριζωμένοι» στο Θεό και οδηγούνται προς Αυτόν. Οι Κορίνθιοι, παρ’ όλο που έχουν ξεπλυθεί από το αμαρτωλό τους παρελθόν, εν τούτοις «μολύνονται» και πάλι, βεβηλώνοντας το Βάπτισμά τους και την πολύτιμη κληρονομιά τους, καταλήγοντας σε μία πορεία πνευματικής χρεοκοπίας: «ἀλλὰ ὑμεῖς ἀδικεῖτε καὶ ἀποστερεῖτε, καὶ τοῦτο ἀδελφούς. Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ἄδικοι θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν;»48 Βέβαια, δεν υπάρχει θέμα δεύτερου Βαπτίσματος για να καθαρθούν από την αμαρτία. Οι Χριστιανοί της Κορίνθου πρέπει να καταλάβουν ότι, οφείλουν να τρέφονται πνευματικά και να διατηρούνται αγνοί ψυχικά αλλά και σωματικά, αφού σε αυτό δεσμεύτηκαν με την ένταξή τους στην 45

Τιτ., 3, 3 - 5 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ. 303 47 Μτ. 28, 19 - 20 48 1 Κορ. 6, 8 - 9 46

Εκκλησία δια του Βαπτίσματός τους49: «καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν.»50 Με το Βάπτισμα ο πιστός ενσωματώνεται στην Εκκλησία, το σώμα του γίνεται μέλος του σώματος του Ιησού και της Εκκλησίας του. Επομένως, μία τέτοια ιδέα θα οδηγήσει τον Απόστολο Παύλο να αναπτύξει και την άποψη του για την αγιότητα του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο είναι Ναός του Αγίου Πνεύματος51, αλλά και ισότιμο μέλος του σώματος της Εκκλησίας του Χριστού, και καθήκον του είναι να συνεργάζεται με όλα και να αγαπά όλα τα υπόλοιπα μέλη52. Ο πιστός βαπτίζεται «εἰς ἓν σῶμα», το σώμα του Χριστού και της Εκκλησίας, το οποίο προϋπήρχε του νέου μέλους, άρα η Χάρις του Θεού είναι αυτή, η οποία ενσωματώνει τον νέο πιστό στην Εκκλησία. Από την άλλη μεριά η λέξη «πάντες» δείχνει ότι όλοι οι πιστοί και όχι μόνο κάποια προνομιούχος ελίτ στο χώρο της Εκκλησίας αποτελούν το σώμα του Χριστού και συνδυαζόμενος αυτός ο στίχος με το «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.»53, μπορούμε να πούμε ότι η ενότητα πάντων στην Εκκλησία είναι ο βασικός παράγων της ύπαρξης, της αρμονίας αλλά και της λειτουργίας της Εκκλησίας, αφού εξαλείφει κάθε δυσαρμονία, διάκριση και διαχωρισμό. Η ουσιαστική, όμως, διδασκαλία για το χριστιανικό βάπτισμα στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή βρίσκεται στο 10 ο Κεφάλαιο. Εδώ για τον Απόστολο Παύλο το βάπτισμα είναι μία τελετή, κατά την οποία ο πιστός περνά από την εποχή της αμαρτίας στην εποχή της χάριτος, από την εποχή του Αδάμ στην εποχή του Χριστού. Είναι το σύνορο των δύο αυτών εποχών. Ο άνθρωπος αφήνει πίσω του το παρελθόν της αμαρτίας και κατευθύνεται στην εποχή της σωτηρίας. Αφήνει τα έργα του σκότους για να βρεθεί στο φως μίας ανέσπερης ημέρας. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να κατανοήσουμε το πλαίσιο του «παρελθόντος», όπου βρίσκονταν κάποτε, ενός παρελθόντος ηθικής κατάπτωσης και διαφθοράς και του «παρόντος» της χάριτος, της σωτηρίας και της επικοινωνίας με τον Κύριο, όπου βρίσκονται οι παραλήπτες των Παύλειων επιστολών54. «Οὐ θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν νεφέλην ἦσαν καὶ πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διῆλθον καὶ πάντες εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ»55 Εδώ, την τελετή του βαπτίσματος, τη «θεμελιώνουν» ιστορικά γεγονότα: η κάλυψη των

Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, εισήγηση του D. Mollat S.F., σελ. 67 1 Κορ. 12, 13 51 1 Κορ. 6, 19 52 1 Κορ 12, 12 53 Γαλ. 3, 28 54 Baptism in the New Testament, A symposium, εισήγηση του D. Mollat S.F., σελ. 63 και 69 55 1 Κορ. 10, 1 - 2 50

Ισραηλιτών υπό τη νεφέλη κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο 56 και η θαυμαστή διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης57. Υπάρχει το δεδομένο ότι όλοι οι Ισραηλίτες θεωρούνταν απόγονοι του Αβραάμ. Εδώ ο Παύλος τονίζει ότι ο λαός του Θεού είναι αναγεννημένο, ἐν πνεύματι, παιδί του Θεού58. Ο Απόστολος εδώ προειδοποιεί και υπενθυμίζει στους Χριστιανούς της Κορίνθου ότι, όλος ο ιουδαϊκός λαός βαπτίστηκε στη νεφέλη και τη θάλασσα, όμως αυτό δεν τους οδήγησε στη γη της επαγγελίας, αντιθέτως χάθηκαν στην έρημο εξ’ αιτίας των πράξεών τους, οι οποίες ήταν αντίθετες στο θέλημα του Θεού. Έτσι και οι Κορίνθιοι, βαπτίστηκαν μεν Χριστιανοί, όμως συνεχίζουν να είναι «κοινωνοί τῶν δαιμονίων»59 και αυτό έχει αρνητικά αποτελέσματα για την Εκκλησία του Χριστού. Γι αυτό ο Παύλος υπενθυμίζει στους Χριστιανούς ότι, το Βάπτισμα είναι μία πρόσκληση σε επαγρύπνηση και πιστότητα στο θέλημα του Θεού, ώστε να μη χαθούν στην «έρημο» της ειδωλολατρικής κοινωνίας της Κορίνθου. Οι Κορίνθιοι «oÙ sfÒdra Ãsan taàta pepaideumšnoi 60» αν και ο ίδιος ο Παύλος διέμεινε επί μακρό διάστημα στην Κόρινθο και, προφανώς, τους είχε διδάξει ο ίδιος τη σύνδεση των τύπων της Παλαιάς Διαθήκης με τα γεγονότα της ζωής του Χριστού και τη σημασία των μυστηρίων στη ζωή του χριστιανού, έτσι ώστε να μην είναι «αγνοούντες» την ιστορία αλλά –ενδεχομένως– να μην την κατανοούσαν πλήρως61. Την εικόνα της Βάπτισης στη νεφέλη και στο νερό της θάλασσας, την οποία χρησιμοποιεί ο Παύλος, δεν την επινόησε ο ίδιος. Ο ιουδαϊκός λαός πίστευε ότι τα δύο αυτά θαυμαστά γεγονότα βάπτισαν το λαό του Θεού και τον έσωσαν από τη δουλεία και τον θάνατο 62. Ο Παύλος, όμως, εδώ δίνει μία νέα διάσταση στο βάπτισμα του νέου Ισραήλ: Βάπτισμα στο νερό και στο Άγιο Πνεύμα για τη σωτηρία και την κληρονομία της Βασιλείας του Θεού. Η σύνδεση των δύο γεγονότων είναι μία και βασική: Και τα δύο είναι σωτήρια γεγονότα. Η έκφραση «οἱ πατέρες ἡμῶν» δείχνει ότι ο Παύλος θεωρεί ότι, οι Χριστιανοί της Κορίνθου είναι η συνέχεια του παλαιού Ισραήλ, συνεπώς η ιστορία της σωτηρίας είναι κοινή, ο σωτήρας Χριστός κοινός και το θαύμα της Εξόδου ανακεφαλαιώνεται στη χριστιανική Βάπτιση. Συνεπώς η Βάπτιση του Ισραήλ στην Ερυθρά θάλασσα και η σωτηρία μέσω αυτής, προτυπώνει τη σωτηρία μέσω του Βαπτίσματος στο όνομα του Ιησού Χριστού63. Έτσι, μπορούμε να διαμορφώσουμε μία 56

Εξ. 14, 19 Εξ. 14, 21 - 30 58 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 218 – 219. Παράβαλε και Ρωμ. 9, 6 -8 59 1 Κορ. 10, 20 60 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 190, 56 61 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, Τομ. Α΄, σελ. 332. 62 Η Παράδοση της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο από: http://www.apostolikidiakonia.gr/bible/bible.asp?contents=themata/contents_Paradosh.asp&main=paradosh&file=2.4.3.htm 63 G. Vermes, “Baptism and Jewish exegesis: New Light from Ancient Sources”, New Testament Studies (N.T.S.), τ.4 (1957 - 8), σελ. 314 57

περίπλοκη «βαπτισματική θεολογία» με αυτό το συσχετισμό, τον οποίο κάνει ο Παύλος μεταξύ της Βάπτισης και της διάβασης της Ερυθράς θαλάσσης: Η χριστιανική κοινότητα, βαπτισμένη στο όνομα του Μεσσία, αποτελείται από ανθρώπους – φορείς του Πνεύματος, σκεπαζόμενοι υπό τη «νεφέλη» του Θεού και ενωμένοι μεταξύ τους, ως μέλη ενός σώματος με κεφαλή τον Χριστό, ο οποίος αναστήθηκε και τους δίνει τη δυνατότητα να περάσουν από το θάνατο στη ζωή. Ο Θεός δίνει στη χριστιανική κοινότητα ένα δείγμα πιστότητας: οι «πατέρες ἡμῶν» πραγματοποίησαν τη διάβαση στην άλλη όχθη, έτσι και οι Χριστιανοί, μέσω του Βαπτίσματός τους, πραγματοποιούν τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή, από την αμαρτία στην καινή κτίση και εκεί πια δεν τους περιμένει η έρημος, αλλά η Εκκλησία, η οποία τους παρέχει το ουράνιο μάννα του σώματος και του αίματος του Χριστού, ώστε να συνεχίσουν το δρόμο της ζωής τους προς τη βασιλεία του Θεού64. Οι συμβολισμοί, όμως, δεν τελειώνουν εδώ: «Η θάλασσα γαρ εμιμείτο την κολυμβήθραν η δε νεφέλη την χάριν του Πνέυματος» γράφει ο Θεοδώρητος65. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας τους στίχους αυτούς γράφει ότι, όπως τους Ιουδαίους δεν τους έσωσε από την έρημο η διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης έτσι και τους Χριστιανούς δεν τους σώζει το βάπτισμα εάν δεν επιδεικνύουν βίο άξιο της χάριτος, της οποίας έτυχαν 66. Άρα, όπως η Έξοδος δεν έσωσε από τον βιολογικό θάνατο τους Ισραηλίτες, έτσι και ο Χριστιανός δε σώζεται «αυτομάτως» δια του βαπτίσματος αλλά δια της προσωπικής του σχέσεως με τον Ιησού και πίστεως στο Θεό 67. Ο 68

χαρακτηρισμός «τύποι ἡμῶν ἐγενήθησαν» μας οδηγεί στο να υποθέσουμε ότι ο Παύλος θεωρεί τα γεγονότα, τα οποία συνέβησαν κατά τους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης, τύπους του Μυστικού Δείπνου και του μυστηρίου του Βαπτίσματος των χρόνων της Καινής Διαθήκης. Οι Ιουδαίοι, φυσικά και δεν βαπτίσθηκαν στο όνομα του Μωυσή. Όμως, οι πιστεύοντες και βαπτιζόμενοι στο Χριστό και την Ανάστασή του έχουν τη βεβαιότητα και της δικής τους Ανάστασης, εφ’ όσον ο Χριστός «άνοιξε το δρόμο», όπως ο Μωυσής μπήκε πρώτος στο νερό της Ερυθράς θαλάσσης και έδωσε θάρρος στους συμπατριώτες του να μιμηθούν το παράδειγμά του και να σωθούν 69. Για το λόγο αυτό η διάβαση του Μωυσή και του λαού του θεωρείται ο τύπος 64

Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, εισήγηση του D. Mollat S.F., ελεύθερη απόδοση των σελίδων 76 - 77 65 Από την Ιστοσελίδα: exprotestant στο άρθρο με τίτλο: «Πνευματικοί παραλληλισμοί του Ιουδαϊκού Πάσχα και των περί αυτού γεγονότων, με το Χριστιανικό», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://exprotestant.blogspot.gr/2011/05/blog-post_16.html ημ. ανάκτησης: 04.04.2013 66 J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e cod. Monac. gr. 412), τομ. 4. Supplementum e Codice Monacensi σελ. 220, 6 -8 67 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 219 68 Α΄ Κορ. 10, 6 69 «…εἶδεν δὲ Ισραηλ τὴν χεῖρα τὴν μεγάλην ἃ ἐποίησεν κύριος τοῖς Αἰγυπτίοις ἐφοβήθη δὲ ὁ λαὸς τὸν κύριον καὶ ἐπίστευσαν τῷ θεῷ καὶ Μωυσῇ τῷ θεράποντι αὐτοῦ» (Eξ. 14, 31)

του χριστιανικού βαπτίσματος70. Ενδεχομένως ο Παύλος χρησιμοποιεί εδώ την έκφραση «εἰς τὸν Μωϋσῆν» για να δώσει έμφαση στον παραλληλισμό του χριστιανικού βαπτίσματος με το γεγονός της εξόδου των Ισραηλιτών 71. Εφ’ όσον το «πνευματικὸν βρῶμα και πνευματικὸν πόμα» ήταν ο ίδιος ο Χριστός, τότε οι Ισραηλίτες βαπτίστηκαν και αυτοί, όχι στον Μωϋσή αλλά στο Χριστό προκειμένου να λάβουν τη σωτηρία ως δωρεά του Θεού και να συμμετέχουν στο σωτηριολογικό σχέδιό του72. Έτσι κάποιοι σχολιαστές θεωρούν ότι το Βάπτισμα της Ερυθράς θαλάσσης ήταν ένα πραγματικό βάπτισμα εἰς Χριστόν και μάλιστα ακόμη πιο σημαντικό από το Βάπτισμα του Προδρόμου και δεν υπήρξε μία αλληγορία της χριστιανικής Βάπτισης, όπως δέχονται οι περισσότεροι ερμηνευτές. Θεωρούν ότι η βάπτιση στη νεφέλη και στη θάλασσα ήταν μία πραγματική βάπτιση στο Άγιο Πνεύμα και στο νερό73. Ο ισραηλιτικός λαός «βαπτίστηκε» ολόκληρος στην Ερυθρά θάλασσα: άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ακόμη και τα έμβρυα στην κοιλιά της μητέρας τους, καλοί και κακοί, δίκαιοι και άδικοι. Επίσης, τη βάπτιση την ακολούθησε η συμμετοχή όλων στην ευχαριστιακή ζωή (μάννα) 74. Από την άλλη μεριά, η διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης δείχνει ότι ο Θεός ενεργεί πρώτα και ο άνθρωπος, ο οποίος θέλει να σωθεί, ανταποκρίνεται στη θεϊκή ενέργεια, σύμφωνα με τον Cullman75. Έτσι και το Βάπτισμα του πιστού χωρίζει αυτόν από την παλιά του ζωή, μια ζωή δουλείας και αμαρτίας76. Στην ίδια επιστολή, όμως, έχουμε και μία σαφέστατη δήλωση ότι, με το βάπτισμα γίνεται κάποιος μέλος της Εκκλησίας: «Καθάπερ γὰρ τὸ σῶμα ἕν ἐστιν καὶ μέλη πολλὰ ἔχει, πάντα δὲ τὰ μέλη τοῦ σώματος πολλὰ ὄντα ἕν ἐστιν σῶμα, οὕτως καὶ ὁ Χριστός· καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν»77. Στο χωρίο αυτό είναι ξεκάθαρο ότι, ο πιστός γίνεται μέλος του σώματος του Χριστού με το βάπτισμα. Βέβαια δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν ο Παύλος υπαινίσσεται εδώ κάποια τελετή βαπτίσματος ή –ενδεχομένως– το «ξεχείλισμα» της Χάριτος του Πνεύματος στον πιστό, το βάπτισμα «ἐν ὕδατι» του Ιωάννου του Προδρόμου ή το βάπτισμα «ἐν πνεύματι» το οποίο ανήγγειλε ο Ιησούς.78 Ο Dunn είναι κατηγορηματικός ότι πρόκειται για μία μεταφορική χρήση της 70

Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 191, 7 - 20 71 Η. G. Marsh, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 131, υποσημείωση 3 72 Ε. Βest, One body in Christ, σελ. 69 - 72 73 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 182 – 183. Διαφορετική η άποψη του J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 220, όπου γίνεται λόγος για φωτεινή νεφέλη και ξηρή γη εκεί όπου διανοίχθηκε η Ερυθρά θάλασσα, άρα το στοιχείο του νερού απουσίαζε. «…πάντες τὸ αὐτὸ πνευματικὸν βρῶμα ἔφαγον» Α΄ Κορ. 10, 3 Περισσότερα στοn G. Miegge, Il Battesimo dei Fanciulli nella storia, nella teoria, nella prassi, σελ 10 75 O. Cullman, Baptism in the New Testament, σελ. 49 76 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄ σελ. 332. 77 Α΄ Κορ. 12, 12 - 13 78 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 167 74

λέξης «ἐβαπτίσθημεν»79 ενώ και ο MacArthur πιστεύει ότι εδώ ο Παύλος αναφέρεται σε μία πνευματική ταυτοποίηση του Χριστιανού με τον Χριστό και όχι σε αυτή καθ’ εαυτή την τελετή της βάπτισης. Η τελετή της βάπτισης έρχεται αργότερα για να επισφραγίσει το «βάπτισμα της πίστεως στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, του οποίου ο πιστός έχει ήδη την εμπειρία του»80. Συνεπώς το «βάπτισμα του Πνεύματος» είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τη βαπτισματική τελετή της Εκκλησίας 81, ενώ ο Tomas Griffith προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα το συλλογισμό αυτό αναφέρει: «Πώς είναι δυνατόν η βύθιση σε νερό να ταυτίζεται με μία πνευματική ενέργεια, μέσω της οποίας ενσωματώνεται κάποιος στο Σώμα του Ιησού Χριστού;»82 Βέβαια, στον ίδιο στίχο, αμέσως παρακάτω, η λέξη «ἐποτίσθημεν» περιπλέκει την ερμηνεία, επειδή το συγκεκριμένο ρήμα συνδέεται με το νερό!83 Όμως, στο βιβλίο των Πράξεων ο ίδιος ο Ιησούς αναγγέλλει στους μαθητές του: «ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ ἐν πνεύματι βαπτισθήσεσθε ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας»84. Αυτό γίνεται πραγματικότητα στο 2ο κεφάλαιο του βιβλίου των Πράξεων με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στους μαθητές του Ιησού και τη βάπτιση των πρώτων 3.000 πιστών κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Έτσι, αν συνδέσουμε τους στίχους του 6ου και του 10ου κεφαλαίου της προς Κορινθίους επιστολής με το στίχο 27 του 3ου κεφαλαίου της προς Γαλάτας επιστολής, μπορούμε να πούμε ότι ο Παύλος συνδέει το βάπτισμα του Χριστιανού με την είσοδό του στην Εκκλησία, όμως το γεγονός αυτό συνεπάγεται για τον άνθρωπο κάποιες υποχρεώσεις αλλά και τον διακρίνει από τον υπόλοιπο μη χριστιανικό κόσμο. Συνεπώς βάπτισμα «ἐν ὕδατι» και βάπτισμα «ἐν πνεύματι» είναι ένα και το αυτό και, επίσης, παραμένουν αχώριστα. Άλλωστε η συμμετοχή στο μυστήριο του βαπτίσματος ἐν Χριστῷ, δηλαδή στο όνομα του Χριστού, ο οποίος σταυρώθηκε και αναστήθηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου, είναι και βάπτισμα ἐν πνεύματι, το οποίο Πνεύμα απέστειλε ο ίδιος ο Ιησούς στην Εκκλησία του και έτσι «εἰ δέ τις πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ»85. Είναι φυσικό, στο εδάφιο αυτό της Α΄ προς Κορινθίους επιστολής να βλέπουμε το μυστήριο του βαπτίσματος, ως μία τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό, όμως είναι σίγουρα και μία ένδειξη, για τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε ο Παύλος την αποστολικότητα της Εκκλησίας: «Ένας Κύριος, μία πίστη, ένα βάπτισμα, ένα 79

James Dunn, Baptism in the Holy Spirit, σελ. 127 - 131 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 220 81 Ernest Best, One body in Christ, σελ. 73 82 Griffith Thomas, “The place of the sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, XIII (1917), σελ. 379 83 Περισσότερα στο άρθρο του G. J. Cuming, “Epotisthemen (1 Corinthians 12, 13)”, New Testament Studies (NTS) 27 (1980 – 81), σελ. 283 - 285 84 Πραξ. 1, 5 85 Ρωμ. 8, 9 80

Πνεύμα»86. Σχολιάζοντας ο Ιωάννης Δαμασκηνός τους παραπάνω στίχους αναφέρει: «TÕ kataskeu£san ¹m©j ›n sîma genšsqai, kaˆ ¢nagennÁsan ¹m©j, ›n ™stin. OÙ g¦r ™n ¥llJ m n aÙtÕj, ™n ˜tšrJ d ™ke‹noj ™bapt…sqh PneÚmati. OÙ mÒnon d tÕ bapt…san ¹m©j ›n, ¢ll¦ kaˆ e„j Ö beb£ptiken.87» O δε Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζει: «'ApÕ tÁj aÙtÁj phgÁj p£nta t¦ dšndra ¥rdetai, Óti ¢pÕ toà aÙtoà Ûdatoj· oÛtw d¾ kaˆ ™ntaàqa, tÕ aÙtÕ Pneàma ™p…omen ¤pantej, tÁj aÙtÁj ¢pelaÚsamen c£ritoj, fhs…n. E„ to…nun kaˆ ™n Pneàma ¹m©j kateskeÚase, kaˆ e„j ™n sîma ¤pantaj ¹m©j sun»gage· toàto g£r ™stin, E„j ™n sîma ™bapt…sqhmen· kaˆ m…an tr£pezan ™car…sato kaˆ t¾n aÙt¾n ¢rde…an ¤pasin œdwke· toàto g£r ™stin,88» Είναι φανερό εδώ ότι, ο Χριστιανός βαπτίζεται υπό του ενός και εις ένα Πνεύμα αλλά και ότι, μέσω του βαπτίσματος εις ένα Πνεύμα, καταργείται στη ζωή των πιστών κάθε φυλετική, κοινωνική ή οποιαδήποτε άλλη διαφορά, εφ’ όσον ενώνονται όλοι στο σώμα της Εκκλησίας με κεφαλή τον Χριστό. Εν τούτοις υπάρχουν σχολιαστές, οι οποίοι επιμένουν ότι ο Παύλος στις επιστολές του, ενώ αναφέρεται στο Πνεύμα ως δωρεά του Θεού, δεν κάνει καμία μνεία ότι το Πνεύμα χορηγείται ως δωρεά μέσω του βαπτίσματος89. Στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή, στο πρώτο μόλις κεφάλαιο, υπάρχει και το γνωστό χωρίο, στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή της αναφοράς μας στη συγκεκριμένη επιστολή και το οποίο στρέφεται κατά των διαιρέσεων της Εκκλησίας της Κορίνθου, χωρίο το οποίο θεωρείται σημαντικό μέρος της παύλειας θεολογίας: «ἐδηλώθη γάρ μοι περὶ ὑμῶν, ἀδελφοί μου, ὑπὸ τῶν Χλόης ὅτι ἔριδες ἐν ὑμῖν εἰσιν. λέγω δὲ τοῦτο ὅτι ἕκαστος ὑμῶν λέγει· ἐγὼ μέν εἰμι Παύλου, ἐγὼ δὲ Ἀπολλῶ, ἐγὼ δὲ Κηφᾶ, ἐγὼ δὲ Χριστοῦ. μεμέρισται ὁ Χριστός; μὴ Παῦλος ἐσταυρώθη ὑπὲρ ὑμῶν, ἢ εἰς τὸ ὄνομα Παύλου ἐβαπτίσθητε; εὐχαριστῶ [τῷ θεῷ] ὅτι οὐδένα ὑμῶν ἐβάπτισα εἰ μὴ Κρίσπον καὶ Γάϊον, ἵνα μή τις εἴπῃ ὅτι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐβαπτίσθητε. ἐβάπτισα δὲ καὶ τὸν Στεφανᾶ οἶκον, λοιπὸν οὐκ οἶδα εἴ τινα ἄλλον ἐβάπτισα. οὐ γὰρ ἀπέστειλέν με Χριστὸς βαπτίζειν ἀλλὰ εὐαγγελίζεσθαι, οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἵνα μὴ κενωθῇ ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ.»90 Σε μόλις επτά στίχους έξι αναφορές στο βάπτισμα! Ο ευαγγελισμός του Ιησού είναι η κύρια αποστολή του Αποστόλου, η σταύρωση και η σωτηρία του ανθρώπου είναι έργο του Χριστού ενώ το βάπτισμα στο όνομα του Ιησού έρχεται σε αρμονία με την πεποίθηση του κάθε πιστού, ότι, μέσω του βαπτίσματος ανήκει στην Εκκλησία του Χριστού και όχι σε αυτόν που του δίδαξε τον χριστιανισμό. Ο πιστός βυθίζεται στο νερό και αναλαμβάνει την υποχρέωση να ανήκει σε εκείνον, στο όνομα του 86

Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 132 Ιωάννου Δαμασκηνού, Σχόλια εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολήν, MPG 95, 669, 2 - 6 88 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους Α΄ Επιστολής, MPG 61, 251, 42 - 49 89 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 137 – 138, δίνοντας ως παράδειγμα τα εδάφια: Α΄ Κορ. 2, 12, Β΄ Κορ. 5, 5, Γαλ. 3, 5 & 4, 6 90 Α΄ Κορ. 1, 11 - 17 87

οποίου βαπτίστηκε91. Το «εἰς Χριστόν» σημαίνει την προσωπική σχέση με το Χριστό, την οποία ο κάθε Χριστιανός αναπτύσσει με τον σωτήρα του, οπότε ο βαπτισμένος είναι μαθητής του Χριστού και όχι του Παύλου ή οποιουδήποτε άλλου αποστόλου, όπως θα συνέβαινε αν ίσχυε ο φορμαλιστικός σακραμενταλισμός92, ο οποίος δίνει ιδιαίτερη σημασία στο πρόσωπο, το οποίο τελεί το μυστήριο 93. Είναι εντυπωσιακό ότι εδώ ο Παύλος θεωρεί ότι, το κυρίως έργο του ήταν η μετάδοση του Ευαγγελίου και ευχαριστεί το Θεό, για το ότι βάπτισε πολύ μικρό αριθμό Χριστιανών. Κάποιοι υποθέτουν ότι, εδώ φαίνεται ξεκάθαρα το γεγονός ότι, ο Παύλος δε δίνει μεγάλη σημασία στο μυστήριο του βαπτίσματος, χωρίς αυτό, κατ’ ανάγκη, να δείχνει τη γενικευμένη ιδέα της Εκκλησίας της εποχής του Παύλου για το βάπτισμα94. Δε μπορεί, όμως, ο άνθρωπος, ο οποίος έγραψε την τόσο σημαντική θεολογία γύρω από το Βάπτισμα στην προς Ρωμαίους (6, 1), στην προς Γαλάτας (3, 26) και εδώ στην Α΄ προς Κορινθίους (κεφ. 6 και 10), όπως είδαμε προηγουμένως, να υποτιμά το Βάπτισμα και τη σημασία του για τον Χριστιανό. Είναι γεγονός ότι, εδώ ο Παύλος γράφει «ανακουφισμένος» για το ότι βάπτισε πολύ μικρό αριθμό Χριστιανών, όχι για να υποτιμήσει το Βάπτισμα αλλά για να μη θεωρηθεί ότι βάπτισε τους Χριστιανούς στο όνομά του και όχι στο όνομα του Χριστού 95. Η αποστολική «στρατηγική» του Παύλου ήταν να υπηρετεί τους άλλους, παρά να αφήνει τη ζωή της χριστιανικής κοινότητας να περιστρέφεται γύρω από αυτόν. Έτσι ο Παύλος θεωρεί πρωτεύοντα το Ευαγγέλιο και την πίστη και ακολουθεί το Βάπτισμα ως συμπλήρωμα του Ευαγγελίου96. Όμως, όπως γράφει ο Θεοδώρητος: «OÙ mÒnoj tÕn Øp r p£ntwn Ømîn katedšxato q£naton; OÙk ™n tù ÑnÒmati aÙtoà tÁj toà bapt…smatoj ¢phlaÚsate c£ritoj; M¾ ¢nqrèpwn ™pikl»seij t¾n tîn αmarthm£twn Øm‹n ¥fesin ™dwr»santo;»97 Το βάπτισμα τελείται στο όνομα του Χριστού, ο οποίος θυσιάστηκε για την άφεση αμαρτιών του 91

Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τόμ. Α΄, σελ. 240 Sacramentalismus: Πίστη που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αποτελεσματικότητα των μυστηρίων δογματίζοντας ότι η τήρηση των μυστηρίων είναι απολύτως απαραίτητη για τη σωτηρία του ανθρώπου και την απονομή της Χάριτος 93 Η. Lietzmann, The beginnings of the Christian Church, σελ 186 94 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baprism, σελ. 129 95 «Fwt…ou. T… eÙcariste‹j, Paàle, Óti oÙdšna aÙtîn ™b£ptisaj pl¾n ïn e paj; m¾ tÕ b£ptisma ™n brace‹ tiqšmenoj lÒgJ; m¾ gšnoito, fhsˆn, ¢ll¦ di¦ dÚo taÚtaj a„t…aj eÙcaristî. m…an m n Óti m¾ bapt… zwn, fhsˆn, oÙd œdwk£ tisin ¢form¾n lšgein Óti di¦ toàto ™b£ptisa polloÝj, †na corÕn ™mautù maqhtîn ƒsths£menoj, Ônoma ™mautù peripoi»swmai didask£lou kaˆ kaqhghtoà· di' ˜tšran d , Óti oÙd' e con ™pˆ toÚtJ par¦ Cristoà ¢postol»n. ¤ma deiknÝj Óti e„ ™gë Ð ¢postaleˆj par¦ Cristoà khrÚssein kaˆ kataggšllein tÕ aÙtoà eÙaggšlion, met¦ feidoàj kaˆ span…wj ™b£ptisa, ka…toi suggenšj ™sti kaˆ sunšcetai tÕ b£ptisma tù khrÚgmati, Øme‹j oƒ mhdÒlwj ¢postalšntej, pîj tolm©te didask£louj ˜autoÝj ¢pofa…nein; pîj d kaˆ bapt…zete; ¹ Ólwj t… poie‹te, ïn oÙk ™l£bete c£risma kaˆ ¢postol»n;» (Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης επιστολής, στο J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, 18, 13 – 18, 25 96 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 179 – 180 Εδώ να παραθέσουμε και ένα απόσπασμα από τον Ωριγένη: «Me‹zon tÕ eÙaggel … z e s q ai toà bapt… ·»z ein από τον C. Jenkins, “Documents: Origen on I Corinthians,” 5, 2 97 Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ιδ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Πάυλου, MPG 82: 36-877. 82, 233, 22 - 26 92

κάθε άνθρωπου, προσωπικά και δεν χαρίζουν την άφεση ανθρώπινες προσευχές και επικλήσεις. Η πιο πολυσυζητημένη και πολυερμηνευμένη βαπτισματική φράση στην Α΄ προς Κορινθίους είναι το εδάφιο 15, 29, το οποίο αποτελεί μία μοναδικότητα θεολογική και ενδεχομένως δεν εκφράζει τη συνήθεια ολόκληρης της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας αλλά –ενδεχομένως– μία συνήθεια της Εκκλησίας της Κορίνθου: «Ἐπεὶ τί ποιήσουσιν οἱ βαπτιζόμενοι ὑπὲρ τῶν νεκρῶν; εἰ ὅλως νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, τί καὶ βαπτίζονται ὑπὲρ αὐτῶν;» Άραγε ο Παύλος αναφέρεται εδώ σε κάποιο «αντιπροσωπευτικό» Βάπτισμα για χάρη των νεκρών; Οι Κορίνθιοι ζουν στην εσχατολογική παύλεια ατμόσφαιρα του πρώιμου Χριστιανισμού με αποτέλεσμα να υπάρχει η πρακτική του αντικαταστατικού Βαπτίσματος για κάποιους οι οποίοι έχουν φύγει από τη ζωή και πρέπει να συμπληρώσουν τον αριθμό των «εκλεκτών»;98 Στην πρωτοχριστιανική κοινότητα το Μυστήριο δεν είναι συμβολικό, αλλά μία θαυματουργική τελετουργία. Έτσι οι Κορίνθιοι, οι οποίοι βαπτίζονται «ὑπὲρ τῶν νεκρῶν», έχουν ως πρόθεση να αποκτήσουν υπερφυσικές δυνάμεις, τις οποίες χαρίζει το Μυστήριο στους μετέχοντες σε αυτό, θυμίζοντας εδώ μία μαγική πράξη99; Το Βάπτισμα γίνεται με την πρόθεση και τη βεβαιότητα της Ανάστασης του Κυρίου; 100 Κάποιοι υποθέτουν ότι εδώ εννοείται ένα αντιπροσωπευτικό βάπτισμα, το οποίο λάμβανε ένας Χριστιανός για χάρη κάποιου αποθανόντος κατηχουμένου ή άλλου προσώπου, το οποίο συνδεόταν με την Εκκλησία. Έτσι το Βάπτισμα μπορεί να λειτουργεί ως μία «θυσία» υπέρ των νεκρών, θυσία η οποία έχει το ίδιο αποτέλεσμα, που έχει και για τους ζώντες: ένωση με το Χριστό, συμμετοχή στο θάνατο και στην Ανάσταση του Χριστού, άφεση αμαρτιών και είσοδο στο Σώμα του Χριστού. Άλλη ερμηνεία μπορεί να υποθέσει ότι εδώ εννοείται το «Βάπτισμα του Αίματος» στο οποίο βαπτίζονταν οι Μάρτυρες των πρώτων χριστιανικών αιώνων μέσω του Μαρτυρίου τους 101, σύμφωνα και με λόγια του Ιησού, τα οποία διασώζουν οι Ευαγγελιστές: «ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω ἢ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι;»102 και «βάπτισμα δὲ ἔχω βαπτισθῆναι, καὶ πῶς συνέχομαι ἕως ὅτου τελεσθῇ»103. Ο Χρυσόστομος σχολιάζοντας τους στίχους Α΄ Κορ. 10, 1-2, αναφέρει: «BaptizÒmeqa g¦r, fhsˆn, Øp r tîn nekrîn, toutšsti, tîn swm£twn tîn ¹metšrwn·»104. Συνδέοντας αυτή την ερμηνεία του και με τον παρόντα στίχο, μπορούμε, 98

Preisker, Die vicariatstaufe I Cor. 15.29 – ein eschatologischer nicht sakramental Brauch, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (Z.N.W.), τεύχος 23, (1924), σελ. 299. 99 Bulltmann Rudolf, Theology of the New Testament, τομ. Ι, σελ. 153 100 M. Raeder, “Vikariatstaufe in I Cor. 15, 29?”, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), τεύχος 46, 1955, σελ. 258 - 260 101 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 189 - 190 102 Μκ 10, 38 103 Λκ. 12, 50 104 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 191, 12 – 14

ίσως, να φθάσουμε σε μία ερμηνεία συνδεδεμένη με απόψεις αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων105. Εδώ αξίζει να παραθέσουμε ότι ο αιρετικός Μαρκίων στήριζε στο συγκεκριμένο στίχο ολόκληρη τελετουργία βάπτισης νεκρού, ο οποίος είχε κοιμηθεί πριν δεχθεί το βάπτισμα, την οποία περιγράφει γλαφυρά ο Χρυσόστομος στο υπόμνημά του στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή106. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα η Εκκλησία των Μορμόνων χρησιμοποιεί αυτή την πρακτική, του βαπτίσματος των νεκρών, παρ΄ ότι το βάπτισμα δι αντικαταστάσεως αλλά και η άποψη ότι η σωτηρία έρχεται μόνον μέσω του βαπτίσματος είναι μακριά από την αποστολική διδαχή. Άλλωστε ο Παύλος με τον όρο «οἱ βαπτιζόμενοι» μπορεί να εννοεί αυτούς, οι οποίοι δίνουν τη μαρτυρία ότι είναι Χριστιανοί και ότι πιστεύουν στο Θεό και δεν πρέπει να νομίζουμε ότι «οἱ βαπτιζόμενοι» έχουν απαραιτήτως λάβει μέρος σε κάποια ειδική τελετή μύησης και εισδοχής στο Χριστιανισμό107. Βέβαια και η λέξη «Øp r» μπορεί να δεχθεί πάρα πολλές ερμηνείες, όπως για παράδειγμα να ερμηνευθεί ως «για» ή ως «αντί» ή ως «εξ’ ονόματος» ή ως «περί» κ.λπ. Ο Τρεμπέλας, αναφερόμενος σε απόψεις άλλων σχολιαστών, γράφει: «Ο Παύλος αναφέρεται εις τους εκ των ειδωλολατρών, οίτινες κλίνοντες και εκ προτέρου εις τον Χριστιανισμόν κατέληγον να δεχθώσιν το Βάπτισμα εξ αγάπης και σεβασμού προς πρόσωπα προσφιλή αποθανόντα, άτινα εν ζωή παρεκίνουν τούτους να δεχθώσιν το βάπτισμα και μετά των οποίων ποθούσι να συναντηθώσι πάλιν και συζήσωσιν εν τη μελλούση ζωή»108. Είτε ο Παύλος εξαίρει εδώ τον ηρωισμό του Βαπτίσματος (Τρεμπέλας, ό. π. βλ. υποσ. 83) είτε το κάνει επηρεασμένος από ιδέες της ελληνικής φιλοσοφίας περί Προσώπου και Πράξεως (Beasley, ό.π.), ο στίχος αυτός επιδέχεται πλήθος ερμηνειών και παρ’ όλες τις προσπάθειες ερμηνείας, παραμένει δυσνόητος. Είναι, πάντως, γενικά αποδεκτό ότι, όπως η πίστη ενός ατόμου δε μπορεί να οδηγήσει στη σωτηρία κάποιον άλλον, έτσι και το βάπτισμα κάποιου Χριστιανού δε μπορεί να γίνει με σκοπό να ενταχθεί «καὶ γὰρ σῆμά τινές φασιν αὐτὸ εἶναι τῆς ψυχῆς, ὡς τεθαμμένης ἐν τῷ νῦν παρόντι: καὶ διότι αὖ τούτῳ σημαίνει ἃ ἂν σημαίνῃ ἡ ψυχή, καὶ ταύτῃ “σῆμα” ὀρθῶς καλεῖσθαι. δοκοῦσι μέντοι μοι μάλιστα θέσθαι οἱ ἀμφὶ Ὀρφέα τοῦτο τὸ ὄνομα, ὡς δίκην διδούσης τῆς ψυχῆς ὧν δὴ ἕνεκα δίδωσιν, τοῦτον δὲ περίβολον ἔχειν, ἵνα σῴζηται, δεσμωτηρίου εἰκόνα…» Πλάτωνος, Κρατύλος, 400 C, 6 106 «À boÚlesqe prîton e‡pw, pîj parapoioàsi t¾n ·Ásin taÚthn oƒ t¦ Mark…wnoj nosoàntej; Kaˆ o da m n Óti polÝn kin»sw gšlwta, pl¾n ¢ll¦ kaˆ di¦ toàto m£lista ™rî, †na meizÒnwj aÙtîn fÚghte t¾n nÒson. 'Epeid¦n g£r tij kathcoÚmenoj ¢pšlqV par' aÙto‹j, tÕn zînta ØpÕ t¾n kl…nhn toà teteleuthkÒtoj krÚyantej, pros…asi tù nekrù kaˆ dialšgontai kaˆ punq£nontai, e„ boÚloito labe‹n tÕ b£ptisma· e ta ™ke… nou mhd n ¢pokrinomšnou, Ð kekrummšnoj k£twqen ¢nt' ™ke…nou fhsˆn, Óti d¾ boÚloito baptisqÁnai· kaˆ oÛtw bapt…zousin aÙtÕn ¢ntˆ toà ¢pelqÒntoj, kaq£per ™pˆ tÁj skhnÁj pa…zontej· tosoàton ‡scuse ta‹j tîn ·vqÚmwn yuca‹j Ð di£boloj. E ta ™gkaloÚmenoi, toutˆ par£gousi tÕ ·Áma lšgontej, Óti kaˆ Ð 'ApÒstoloj e‡rhken· Oƒ baptizÒmenoi Øp r tîn nekrîn.» Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 347, 25 – 38 107 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ.425 108 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 407 105

στην Εκκλησία του Χριστού και να σωθεί κάποιος τρίτος. Ίσως εδώ ο Παύλος να κάνει μία αναφορά στο θάρρος, με το οποίο αντιμετώπιζαν οι Χριστιανοί κατάματα το θάνατο, βαδίζοντας προς τα μαρτύρια, τα οποία τους επέβαλαν οι διώκτες τους με χαρά και ελπίδα για την Ανάσταση 109. Για το λόγο αυτό, στην Α΄ προς Θεσσαλονικείς επιστολή του ο Απόστολος διαφωτίζει τους παραλήπτες της επιστολής του «περὶ τῶν κοιμωμένων…εἰ γὰρ πιστεύομεν ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανεν καὶ ἀνέστη, οὕτως καὶ ὁ θεὸς τοὺς κοιμηθέντας διὰ τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σὺν αὐτῷ.»110 Τελειώνοντας, να πούμε ότι, στην Β΄ προς Κορινθίους επιστολή δεν υπάρχει κάποια ευθεία παραπομπή για το βάπτισμα, όμως υπάρχει μία αναφορά στη σφραγίδα του Πνεύματος: «ὁ καὶ σφραγισάμενος ἡμᾶς καὶ δοὺς τὸν ἀρραβῶνα τοῦ πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν»111, που συνδέεται με το Μυστήριο του Χρίσματος, αν και κάποιοι σχολιαστές ισχυρίζονται ότι με τη λέξη «σφραγίδα» εννοείται το βάπτισμα κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όπως γράφει ο Ευθύμιος Ζιγαβηνός: «Ð καί σφραγισάμενος tù qe…J βαπτίσματι΄ σφραγίς γάρ τοàτο τοà νέου λαοà, ésper ¹ περιτομή τοà παλαιοà»112. Κάτι παρόμοιο μαρτυρείται από το ακόλουθο απόσπασμα του «Ποιμένος» του Ερμά: «'An£gkhn, fhs…n, e con di' Ûdatoj ¢nabÁnai, †na zwopoihqîsin· oÙk ºdÚnanto g¦r ¥llwj e„selqe‹n e„j t¾n basile…an toà qeoà, e„ m¾ t¾n nškrwsin ¢pšqento tÁj zwÁj aÙtîn <tÁj protšraj>. œlabon oân kaˆ oátoi oƒ kekoimhmšnoi t¾n sfrag‹da toà uƒoà toà qeoà <kaˆ e„sÁlqon e„j t¾n basile…an toà qeoà·> prˆn g£r, fhs…, foršsai tÕn ¥nqrwpon tÕ Ônoma <toà uƒoà> toà qeoà, nekrÒj ™stin· Ótan d l£bV t¾n sfrag‹da, ¢pot…qetai t¾n nškrwsin kaˆ ¢nalamb£nei t¾n zw»n. ¹ sfragˆj oân t Õ Ûdwr ™st…n· e„j tÕ Ûdwr oân kataba…nousi nekroˆ kaˆ ¢naba…nousi zîntej. k¢ke…noij oân ™khrÚcqh ¹ sfragˆj aÛth kaˆ ™cr»santo aÙtÍ, †na e„sšlqwsin e„j t¾n basile…an toà qeoà»113. Το εντυπωσιακό είναι ότι η σφραγίδα ταυτίζεται εδώ με το νερό. Άρα το βάπτισμα είναι το σημάδι ότι ο βαπτισμένος, σφραγιζόμενος, ανήκει στον Ιησού, αποτελεί «κτήμα» του και βρίσκεται υπό την προστασία του114. Έτσι η «σφραγίδα τοῦ πνεύματος» είναι το βάπτισμα του πνεύματος σε άμεση σύνδεση με το βάπτισμα στο όνομα του Χριστού κατά την τελετή της βάπτισης του Χριστιανού 115. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Παύλο: «ὁ δὲ κύριος τὸ πνεῦμά ἐστιν· οὗ δὲ τὸ πνεῦμα κυρίου, ἐλευθερία»116.

109

J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 425 - 426 Α΄ Θεσσ. 4, 13 - 14 111 Β΄ Κορ. 1, 22 112 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 443 113 Ποιμήν του Ερμά, κεφ. 93. 2. 1 – 93. 5. 1, εκδ. M. Whittaker, Die apostolischen Väter I. Der Hirt des Hermas 114 Wilhelm Heitmüller, Eine sprach.- u. religionsgeschichtliche untersuchung zum Neuen Testament, speziell zur altchristlichen taufe, σελ. 334 115 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 174 116 Β΄ Κορ. 3, 17 110

4. Το Βάπτισμα στην προς Γαλάτας Επιστολή Στην προς Γαλάτας επιστολή ο Απόστολος Παύλος παρουσιάζει έναν άλλον συμβολισμό του βαπτίσματος, αυτόν της ένδυσης: «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε.»117 Ίσως είναι μία εικόνα στην οποία είναι εμφανής η επιρροή από τον χιτώνα, τον οποίο φορούσαν οι νεοφώτιστοι Χριστιανοί κατά την τελετουργία της Βάπτισης, την πρωτοχριστιανική εποχή, όταν έβγαιναν, από το νερό του βαπτιστηρίου. Δύσκολο να το επιβεβαιώσει αυτό κάποιος, αφού δεν υπάρχουν τόσο πρώιμες μαρτυρίες για χρήση του χιτώνα την εποχή του Παύλου118. Η «ένδυση», ως θρησκευτική αναφορά, δεν είναι κάτι άγνωστο στις μυστηριακές θρησκείες του αρχαίου κόσμου: για παράδειγμα ο πιστός της Ίσιδος στο τέλος της τελετής της αφιέρωσης στη Θεά, φορούσε τον χιτώνα του Όσιρι και ως Όσιρις απολάμβανε την τιμή της κοινότητας των πιστών. Επίσης, στο νεκροκρέβατο του φορούσαν τον ίδιο χιτώνα, ως δείγμα εξασφάλισης της αθανασίας119. Μία τέτοια σύνδεση του Παύλου με τις ανατολικές μυστηριακές θρησκείες μπορεί να φαίνεται απίθανη και αδύνατη, όμως πιο πιθανή είναι η εξήγηση ότι ο Παύλος χρησιμοποιεί μία εικόνα γνωστή στον ιουδαιοχριστιανικό χώρο, αφού η ένδυση και, ταυτοχρόνως, η πνευματική αλλαγή συνδέονται στην ιουδαϊκή παράδοση120. Αναφέρεται ότι, για τους προσηλύτους στον ιουδαϊσμό ήταν μεγάλης σημασίας να εξαγνιστούν, μέσω του ύδατος, σε κάθε σημείο του σώματός τους. Αυτό, λοιπόν, σήμαινε ολοκληρωτική γύμνωση και, προφανώς, η πρακτική αυτή επηρέασε τη χριστιανική βαπτισματική τελετή, κατά την οποία ο βαπτιζόμενος γυμνώνεται για να βαπτισθεί και ακολούθως ενδύεται το λευκό χιτώνα του νεοφώτιστου121. Το πιθανότερο είναι ότι, οι στίχοι στην προς Γαλάτας επιστολή αποδίδουν έναν συμβολισμό της ίδιας της βαπτισματικής τελετής: Ο βαπτιζόμενος απεκδύεται τα ρούχα του και βυθιζόμενος στο νερό καθαίρεται από κάθε ρύπο, σε ψυχή και σώμα. Έτσι βγαίνει από το νερό ως 117 118

Γαλ. 3, 26 - 27 Εισήγηση του D. Mollat S.F., στο Α. George κ.λ.π Baptism in the New Testament, A symposium, σελ.

72 119

J. Leipoldt, Die urchristliche Taufe im Lichte der Religionsgeschichte, σελ. 60 «ὁ κύριος ἐβασίλευσεν εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο ἐνεδύσατο κύριος δύναμιν καὶ περιεζώσατο καὶ γὰρ ἐστερέωσεν τὴν οἰκουμένην ἥτις οὐ σαλευθήσεται» (Ψαλ. 92, 1), «εὐλόγει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον κύριε ὁ θεός μου ἐμεγαλύνθης σφόδρα ἐξομολόγησιν καὶ εὐπρέπειαν ἐνεδύσω ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν»(Ψαλ. 103, 1-2), «οἱ ἱερεῖς σου ἐνδύσονται δικαιοσύνην καὶ οἱ ὅσιοί σου ἀγαλλιάσονται» (Ψαλ. 131, 9), «ἰσχὺν καὶ εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο καὶ εὐφράνθη ἐν ἡμέραις ἐσχάταις» (Παρ. 31, 26), «εὐφροσύνῃ εὐφρανθήσονται ἐπὶ κύριον ἀγαλλιάσθω ἡ ψυχή μου ἐπὶ τῷ κυρίῳ ἐνέδυσεν γάρ με ἱμάτιον σωτηρίου καὶ χιτῶνα εὐφροσύνης ὡς νυμφίῳ περιέθηκέν μοι μίτραν καὶ ὡς νύμφην κατεκόσμησέν με κόσμῳ» (Ησ. 61,10) και αλλού. 121 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 148 120

ζωοποιημένος «καινός άνθρωπος», ο οποίος, πλέον, είναι ενδεδυμένος τον αναστημένο Χριστό. Δεν έχει φορέσει μία μάσκα αλλά έχει αποκτήσει νέο χαρακτήρα, ένα νέο, ανακαινισμένο εαυτό, ο οποίος απολαμβάνει τα προνόμια της υιοθεσίας από το Θεό. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, σχολιάζοντας το συμβολισμό αυτό του Παύλου, κάνει έναν παραλληλισμό της γυμνότητας του νεοβαπτιζόμενου Χριστιανού με αυτή του Αδάμ στον κήπο της Εδέμ και τη γυμνότητα του νέου Αδάμ στο σταυρό του Γολγοθά 122. O συμβολισμός της ένδυσης συναντάται και αλλού στην παύλεια θεολογία: «ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν. ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους, ἐνδυσώμεθα [δὲ] τὰ ὅπλα τοῦ φωτός.»123 αλλά και στην προς Κολοσσαείς επιστολή: «ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ»124. Προφανώς για τον Παύλο η μεταστροφή στο Χριστιανισμό δεν είναι μία απλή ηθικιστική μεταστροφή αλλά με τη Βάπτιση συμβαίνει μία ολοκληρωτική μεταμόρφωση και αναπτύσσεται μία οντολογική σχέση με το Χριστό: «Εἰ ἀπεθάνετε σὺν Χριστῷ ἀπὸ τῶν στοιχείων τοῦ κόσμου, τί ὡς 125

ζῶντες ἐν κόσμῳ δογματίζεσθε;» . Η «ένδυση του Χριστού» σημαίνει για το νεοφώτιστο ταύτιση με τον Ιησού, κοινωνία με την αληθινή ζωή, υιοθεσία από το Θεό και εγγραφή στους κληρονόμους της βασιλείας του Θεού. Γι αυτό και από το Βάπτισμα πηγάζει μία μοναδική σχέση και ενότητα όλων των βαπτισμένων Χριστιανών, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου και κοινωνικής θέσης: «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι 126

ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.» Για τον Θεοδώρητο Μοψουεστίας η ένδυση του ίδιου του Χριστού είναι πολύ μεγαλύτερο μυστήριο από τη γέννηση, διότι ενδυόμενος τον Ιησού αφομοιώνεσαι προς αυτόν, γίνεσαι συγγενής του και δεν παίρνεις τη μορφή κάποιου αγγέλου, αλλά του ίδιου του Χριστού127. Μέσα από το νερό της βάπτισης ξεπηδά μία νέα ανθρωπότητα, μία ανθρωπότητα ενωμένη με πνευματικούς δεσμούς, παρά την πλουραλιστικότητά της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο νέος Χριστιανός απεκδύεται το ένδυμα του δούλου, αφού υπήρξε δούλος των παθών του πριν γνωρίσει το Χριστό και ενδύεται το ένδυμα του Υιού του Θεού αποκτώντας και τα δικαιώματα του κληρονόμου της Βασιλείας του: «ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος ἀλλὰ υἱός· εἰ δὲ υἱός, καὶ κληρονόμος διὰ θεοῦ.»128 Παρ’ όλα αυτά, για τη θεολογία της Εκκλησίας μας, η πραγματικότητα ξεπερνά τον παύλειο συμβολισμό: Τα ρούχα του βαπτισμένου μπορεί να μένουν τα ίδια, 122

Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την Προς Κολοσσαείς Επιστολήν, Λόγος Α΄, Μ.P.G. τομ. 62, στ. 342.10 123 Ρωμ. 13, 12 124 Κολ. 3, 9 125 Κολ. 2, 20 126 Γαλ. 3, 28 127 Cramer J.A., Catena in epistulam ad Galatas… Των εις την προς Γαλάτας επιστολήν Παύλου του Αποστόλου εξηγητικών εκλογών Τόμος Α΄, 58, 21 – 59, 13 128 Γαλ. 4, 7

όμως ο άνθρωπος ανακαινίζεται με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, προχωρώντας προς το «καθ’ ομοίωσιν» με το Δημιουργό του, αποκτώντας τη γνώση της αληθείας, προοδεύοντας συνεχώς στην πίστη και αγωνιζόμενος, με σύμμαχο τη Θεία χάρη, για να αναπτύξει όλες τις πνευματικές του δυνατότητες129. Γι αυτό και η πίστη εἰς Χριστὸν είναι κάτι διαφορετικό από την πίστη ἐν Χριστῷ. Η πρώτη είναι η πίστη, η οποία οδηγεί στο Χριστό αλλά η δεύτερη είναι αυτή η οποία οδηγεί σε προσωπική σχέση και βιωματική σύνδεση του πιστού με το Χριστό, μία σχέση και σύνδεση ζωής130. Στο σημείο αυτό μπορούμε να δούμε δύο διαφορετικές τάσεις απόψεων στους ερμηνευτικούς κύκλους του 20 ου αιώνα: Από τη μία μεριά η άποψη ότι η πίστη στο Χριστό είναι αυτή η οποία γεμίζει τον άνθρωπο με «πνευματική ενέργεια», ώστε να φθάσει σε σπουδαία πνευματικά επιτεύγματα με το βάπτισμά του 131 και από την άλλη η άποψη ότι, ο Θεός εργάζεται, μέσω του μυστηρίου του βαπτίσματος, ανεξαρτήτως από την πίστη, την οποία έχει ο κάθε άνθρωπος132. Ο Χριστιανός παίρνει το αξίωμα της υιοθεσίας, όχι λέγοντας απλώς ότι πιστεύει στο Θεό αλλά μέσω της συμμετοχής του στη βάπτιση, όπου αποδέχεται το Ευαγγέλιο του Ιησού και την πράξη της υιοθεσίας από το Θεό. Αν λοιπόν η πίστη στο Χριστό είναι κάτι σοβαρό για τον πιστό, είναι εξ’ ίσου σοβαρή και η τελετή της εισδοχής στην πίστη του Χριστού, δηλαδή η βάπτιση. Για τους στίχους αυτούς της προς Γαλάτας επιστολής, έχουν γραφεί πολλά υπομνήματα, σε άλλα από τα οποία εξυμνείται η προτεραιότητα του βαπτίσματος έναντι της πίστεως και σε άλλα η προτεραιότητα της πίστεως έναντι του βαπτίσματος 133. Μπορούμε να δεχτούμε ότι το βάπτισμα είναι βάπτισμα πίστεως και χάριτος και με την πίστη λαμβάνουμε αυτό που η Χάρις του Θεού μας δίδει. Πάνω από όλα η Χάρις του Θεού μας έστειλε τον Ιησού για τη σωτηρία μας και ο Ιησούς αποτελεί την ολοκλήρωση και την εκπλήρωση της Χάριτος του Θεού. Συνεπώς, πίστη εν Χριστώ και βάπτιση εν Χριστώ είναι άρρηκτα δεμένα. Ο Παύλος τονίζει αυτή τη στενή σχέση του βαπτίσματος και της πίστεως στους δύο αυτούς στίχους της προς Γαλάτας επιστολής και εδώ διαφαίνεται η μεγάλη σημασία του βαπτίσματος για τη σωτηρία του ανθρώπου, η οποία προσφέρεται ως δωρεά στον άνθρωπο από το Θεό, ο οποίος έδρασε και συνεχίζει να δρα στην ανθρώπινη ιστορία. Έτσι, ο σύνδεσμος βάπτισης και 129

C. Masson, L’ epitre de Saint Paul aux Colossiens, σελ. 143 J. Schneider, Die Taufe im Neue Testament, σελ. 49 131 H. A. A. Kennedy, St. Paul and the mystery Religions, σελ. 250 132 H. Schlier, “Zur kirchlichen Lehre von der Taufe”, Theologische Literaturzeitung, σελ 128 133 Ως παράδειγμα: o Α. R. S. Kennedy, δέχεται ότι η πίστη «γεμίζει» πνευματική ενέργεια και συνεπώς φτάνει σε μεγάλα κατορθώματα μέσω του Βαπτίσματος στο St. Paul and the Mystery religions, σελ. 250. Αντίθετα ο Carl Clemen στο Primitive Christianity and its non – Jewish Sources, σελ. 216 υποστηρίζει ότι στο στίχο 27 το Βάπτισμα τονίζει και «ομολογεί» την πίστη, του στίχου 26. Άλλοι σχολιαστές θεωρούν ότι το Βάπτισμα ενεργεί ανεξάρτητα από την πίστη (H. Schlier, “Zur kirchlichen Lechre von der Taufe”, Theologische Literatur-zeitung, σελ 335 – 338), ενώ άλλοι δέχονται ότι «η εμπειρία του Βαπτίσματος είναι εμπειρία της πίστεως» ( F. M. Rendtorff, στο Die Taufe im Urchcristentum im Lichte der Neueren Forschungen, σελ. 36). 130

πίστεως αποτελεί μία πραγματικότητα της θεολογίας του Παύλου η οποία αποτρέπει τον πιστό από προσκολλήσεις είτε σε απολιθωμένες, είτε σε αφηρημένες έννοιες134. Για τον Τρεμπέλα το βάπτισμα είναι ένα απαραίτητο μυστήριο, για να γίνει ο πιστός δεκτός στην Εκκλησία του Χριστού, όπως κάποτε η περιτομή ήταν η τελετή, η οποία ενσωμάτωνε τον περιτεμνόμενο στην ιουδαϊκή συναγωγή και κοινωνία. Το βάπτισμα, λοιπόν, αντικατέστησε την περιτομή, έτσι ώστε όλοι οι βαπτιζόμενοι να απολαμβάνουν τα προνόμια και τα πλεονεκτήματα της Καινής Διαθήκης, όπως οι Ιουδαίοι, μέσω της περιτομής, απολάμβαναν τα πλεονεκτήματα της Παλαιάς Διαθήκης. Από τη στιγμή που ισχύει το βάπτισμα, γίνεται περιττή η περιτομή 135. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο Παύλος κλείνοντας την προς Γαλάτας επιστολή του γράφει: «Εμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ κόσμῳ. οὔτε γὰρ περιτομή τί ἐστιν οὔτε ἀκροβυστία ἀλλὰ καινὴ κτίσις. καὶ ὅσοι τῷ κανόνι τούτῳ στοιχήσουσιν, εἰρήνη ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἔλεος καὶ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ τοῦ θεοῦ.»136 Αν ο Απόστολος δε θεωρούσε

σημαντικό το βάπτισμα, θα μπορούσε μετά την αναφορά του στην περιτομή να προσθέσει: «είτε έχει βαπτισθεί κάποιος είτε δεν έχει βαπτισθεί». Όμως ο Πάυλος είχε βαπτίσει χριστιανούς, αν και όχι πολλούς, όπως προαναφέραμε στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή137.

5. Το Βάπτισμα στην προς Ρωμαίους Επιστολή Στην προς Ρωμαίους Επιστολή ο Απόστολος Παύλος, αφού στο 5ο κεφάλαιο έχει γράψει προς τους αποδέκτες της επιστολής του για τη βεβαιότητα και την ελπίδα της σωτηρίας, προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, αποκαλύπτοντας την δική του εμπειρία της εν Χριστώ ζωής. Γράφει για την αναμόρφωση της ζωής του δίνοντας μία «δυνατή» εικόνα, έναν καίριο συμβολισμό του βαπτίσματος: Το βάπτισμα δεν εμφανίζεται εδώ μόνον ως μία τελετή καθαρμού και εξαγνισμού. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι η συμμετοχή στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Όταν βυθίζεται κάποιος στο νερό του βαπτίσματος βαπτίζεται εις το θάνατο του Χριστού και όταν βγαίνει από το νερό βγαίνει ταυτοχρόνως από τον «τάφο» της αμαρτίας συμμετέχοντας στην Ανάσταση του Κυρίου. Έτσι ο άνθρωπος απελευθερώνεται από την αμαρτία και μπορεί να πορχωρήσει ακόμη παραπέρα: στην ελευθερία από το νόμο 138. «Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμένωμεν τῇ ἁμαρτίᾳ, ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ; μὴ γένοιτο. οἵτινες ἀπεθάνομεν τῇ ἁμαρτίᾳ, πῶς ἔτι ζήσομεν ἐν αὐτῇ; ἢ ἀγνοεῖτε ὅτι, ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν 134

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 151 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Β, σελ. 47 136 Γαλ. 6, 14 - 16 137 Α΄ Κορ. 1, 14 - 16 138 Ρωμ. κεφ. 7 135

Ἰησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν; συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός, οὕτως καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν. εἰ γὰρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα· τοῦτο γινώσκοντες ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ·»139 Η εικόνα του θανάτου και της Ανάστασης του Θεού είναι γνωστή στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, αφού πολλές μυστηριακές θρησκείες συμπεριλάμβαναν τελετές στις οποίες τονίζονταν η νίκη της ζωής επί του θανάτου και ανάλογα συμβάντα διηγούνταν για Θεούς και Ήρωες, οι οποίοι είχαν κυριαρχήσει στον αρχαίο κόσμο πριν την εμφάνιση του Ιησού140. Ακριβώς το ίδιο μοτίβο συναντούμε και σε δύο «δευτεροπαύλειες» επιστολές: «συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτισμῷ, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν· καὶ ὑμᾶς νεκροὺς ὄντας [ἐν] τοῖς παραπτώμασιν καὶ τῇ ἀκροβυστίᾳ τῆς σαρκὸς ὑμῶν, συνεζωοποίησεν ὑμᾶς σὺν αὐτῷ, χαρισάμενος ἡμῖν πάντα τὰ παραπτώματα.»141 «Καὶ ὄντας ἡμᾶς νεκροὺς τοῖς παραπτώμασιν συνεζωοποίησεν τῷ Χριστῷ - χάριτί ἐστε σεσῳσμένοι-»142 Κατά την τελετή του Βαπτίσματος, την οποία ο πιστός ζει «διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ», ο βαπτιζόμενος σχετίζεται και ταυτίζεται με τις δύο θεμελιώδεις σωτήριες ενέργειες του Χριστού: Θάνατος και Ανάσταση, για να ζήσει μαζί με το Θεό: «ὃ δὲ ζῇ, ζῇ τῷ θεῷ.»143 Κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη εδώ δεν έχουμε έναν απλό συμβολισμό αλλά μία πραγματικότητα, διότι «αυτός εν αυτώ ενεργεί τον του Κυρίου θάνατον, ο άνθρωπος. Τουτέστιν αυτός ο βαπτιζόμενος αποθνήσκει και συνθάπτεται τω Χριστώ τω ύδατι του βαπτίσματος». Χωρίς την τριπλή κατάδυση εις την κολυμβήθραν είναι «αδύνατον να γένηται εις ημάς το ομοίωμα του θανάτου του Χριστού και της τριημέρου ταφής». Το ορθόδοξο βάπτισμα είναι, όμως, συνάμα τύπος και της «εις Άδου καταβάσεως της ψυχής» του Κυρίου. Έτσι «δια μεν του τύπου του της ταφής του Χριστού» θεουργείται το σώμα του βαπτιζομένου, «δια δε του τύπου της εις Άδου καταβάσεως» θεούται η ψυχή του144. 139

Ρωμ. 6, 1 - 6 Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας, από το άρθρο: «Οι αρχαίοι θεοί που σταυρώθηκαν και αναστήθηκαν προ Χριστού» στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.tsantiri.gr/ellada/i-archei-thei-pou-stavrothikan-ke-anastithikan-pro-christou.html 141 Κολ. 2, 12 - 13 142 Εφ. 2, 5 143 Ρωμ. 6, 10 144 Μεταλληνός π. Γεώργιος, «Ομολογώ εν Βάπτισμα», από την ιστοσελίδα: http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/gewrgios_metallhnos/confess_one_baptism.htm#_edn55#_ edn55, στο κεφ. Α΄ Ερμηνεία του Κανόνος, παρ. ζ΄. 140

Σχολιάζοντας τους στίχους 4 - 6 ο Ιωάννης Δαμασκηνός γράφει: «T… oân ™stin, e„j tÕn q£naton aÙtoà ™bapt…sqhmen; e„j tÕ kaˆ aÙtoˆ ¢poqane‹n ésper ™ke‹noj. StaurÕj g£r ™sti tÕ b£ptisma· Óper oân Ð staurÕj toà Cristoà kaˆ Ð t£foj, toàto ¹m‹n gšgonen tÕ b£ptisma, e„ kaˆ m¾ ™pˆ tîn aÙtîn. AÙtÕj m n g¦r sarkˆ ¢pšqanen kaˆ ™t£fh, ¹me‹j d ¡mart…v ¢mfÒtera. Di¦ toàto oÙd , sÚmfutoi gegÒnamen toà qan£tou, e pen, ¢ll¦ tù Ðmoièmati toà qan£tou· q£natoj m n g¦r kaˆ toàto k¢ke‹no, ¢ll' oÙcˆ toà aÙtoà Øpokeimšnou· ¢ll' Ð m n sarkÕj, Ð toà Cristoà· Ð d ¡mart…aj, Ð ¹mšteroj. «“Oti Ð palaiÕj ¹mîn ¥nqrwpoj sunestaurèqh.» OÙk e pen, ™staÚrwtai, ¢ll¦, sunestaÚrwtai, ™ggÝj fšrwn tÕ b£ptisma toà qan£tou.»145 Το «ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν» σημαίνει τους επιθυμητούς και πραγματικούς στόχους του μυστηρίου του Βαπτίσματος 146. Η λέξη εἰς αντιπροσωπεύει μια πιο «δυνατή» έκφραση από το ἐν στον στίχο 26 του 3ου κεφαλαίου στην προς Γαλάτας Επιστολή 147. Όποιος έχει βαπτιστεί «εἰς τον Χριστὸν» βρίσκεται και «ἐν Χριστῷ». Δε μπορούμε, όμως, να πούμε το ίδιο και για τη φράση: «εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ148». Είναι φανερό, όπως αναφέραμε στον σχολιασμό του συγκεκριμένου εδαφίου, ότι αυτοί που βαπτίστηκαν στην εποχή του Μωϋσή δεν βαπτίστηκαν στο όνομα του Μωϋσή ούτε, ασφαλώς, ἐν τῷ Μωϋσῆ! Ενδεχομένως η λέξη εἰς να έχει πιο απλή εξήγηση: συμμετοχή στο θάνατο του Χριστού «κατά κάποιον τρόπο» ή ακόμη και βάπτιση, η οποία είναι μία αναφορά του θανάτου του Ιησού149. Η πρόθεση «εἰς» δηλώνει τη σχέση: Το βάπτισμα του πιστού δημιουργεί ειδική σχέση με τον Χριστό. Ο βαπτισθείς συν-πάσχει, συν-αποθνήσκει, συν-θάπτεται με τον σωτήρα Χριστό κατά τον Bengel150. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας το βάπτισμα του Ιωάννου Προδρόμου λέγει: «ginwskštw Óti oÙk e cen ¥fesin ¡martiîn toàto tÕ b£ptisma. tÕ g¦r dîron toàto toà met¦ taàta doqšntoj ™stˆn, kaˆ ¹metšrou nàn Ôntoj bapt…smatoj· ™n toÚtJ g¦r sunet£fhmen tù Cristù.»151 Το βάπτισμα προσφέρει, ως δωρεά, την άφεση αμαρτιών στον Χριστιανό, ο οποίος συνθάπτεται με το Χριστό, μέσω του μυστηρίου. Ο Παύλος θεωρεί δεδομένο ότι, όποιος είναι πιστός στο Χριστό, έχει βαπτισθεί, αφού το μυστήριο δεν αποτελεί απλώς και μόνον ένα συμπλήρωμα της πίστεως αλλά αποτελεί δείγμα του ότι ο πιστός δέχεται ως δεσπότη του τον Κύριο και ζει τη ζωή του σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Κυρίου152.

Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Ρωμαίους Επιστολήν, MPG 95, 484, 11 - 25 π.χ. «εἰς μετάνοιαν» (Μτ. 3, 11), «εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν» (Πρ. 2, 38), «εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν» (1Κoρ 12, 13) 147 «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·» 148 1 Κορ. 10, 2 149 Otto Michel, Der Brief an die Römer, σελ. 129 - 130 150 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 94 151 J.A. Cramer, Supplementum et varietas lectionis ad commentarium Chrysostomi in evangelium sancti Matthaei, τομ. Ι, σελ. 461, 26 - 29 152 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, 430 - 431 145 146

Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι, στο 6ο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους Επιστολής συναντούμε έναν βαπτισματικό ύμνο ή ένα απόσπασμα βαπτισματικής ακολουθίας της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας. Τα «ημείς χωρία» σε σύγκριση με τους προηγούμενους στίχους Ρωμ. 5, 12 – 21, όπου χρησιμοποιείται το τρίτο πρόσωπο, μαρτυρούν μία «βαπτισματική ομολογία». Η έκφραση «ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός»153 δεν ανήκει στην παύλεια Θεολογία, ενώ και η λέξη «σύμφυτοι» είναι «άπαξ λεγόμενον» στις παύλειες Επιστολές 154. Αντίστοιχα, οι στίχοι αυτοί θυμίζουν το παύλειο κήρυγμα των στίχων 15, 3 – 4 στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή: «ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν κατὰ τὰς γραφὰς καὶ ὅτι ἐτάφη καὶ ὅτι ἐγήγερται τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ κατὰ τὰς γραφὰς». Το βάπτισμα στο όνομα του σταυρωθέντος και αναστηθέντος Ιησού, ώστε να αφεθούν οι αμαρτίες και να λάβει τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος ο πιστός, είναι από τα ουσιώδη και κυρίαρχα συστατικά της παύλειας θεολογίας. Έτσι, κατά το βάπτισμά του, ο πιστός, από την πρώτη κιόλας χριστιανική εποχή, ομολογεί ότι, πιστεύει στη δύναμη του νικητή του θανάτου, του αναστημένου Ιησού Χριστού 155. O Παύλος εμβαθύνει στην κατανόηση της σχέσης του πιστού με τον ίδιο τον Ιησού μέσω του βαπτίσματος, την ανακαίνιση και την ανανέωση της ζωής του πιστού σε σχέση με τον «παλαιό άνθρωπο» προ του βαπτίσματος. Όπως και να έχει, μπορούμε να πούμε ότι, η βάπτιση, ως συμβολισμός του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού, είναι ταυτόχρονα ομολογία της πίστης στο Χριστό αλλά και ένδειξη υπακοής στην τελευταία του εντολή: «πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος.» 156 Όμως, τι ακριβώς εννοούσε ο Παύλος καταδεικνύοντας τη σχέση του μυστηρίου του βαπτίσματος με το θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού; Η πιο απλή εξήγηση είναι ότι η φύση του βαπτίσματος, δηλαδή της κατάδυσης, θυμίζει την κάθοδο στον τάφο άλλά και καθένας, ο οποίος βαπτίζεται, υφίσταται θάνατο και Ανάσταση: θάνατο ως προς την αμαρτία και Ανάσταση ως προς την εντιμότητα και τη δικαίωση ενώπιον του Θεού 157. Άλλη μία, πιο ηθικιστική, ερμηνεία είναι ότι ως θάνατος εννοείται η νέκρωση των παθών και επιθυμιών, συνεπώς ο θάνατος του «παλαιού ανθρώπου» 158 και ως Ανάσταση η νέα ζωή στη δόξα και στη χάρη του Θεού 159. «Ο παλαιός 153

Ρωμ. 6, 4

154

Otto Michel, Der Brief an die Römer, σελ. 128 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 127 - 128 156 Μτ. 28, 19 157 C. E. B. Cranfield, The Epistle to Romans, σελ. 154 158 «οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ [Ἰησοῦ] τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασιν καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις» (Γαλ. 5, 24) 155

159

“Die Wirkungen der christlichen Wassertaufe nach dem Neue Testament’’, Theologische Studien

und Kritiken, τομ. 87 (1914), σελ. 46 από G.R. Beasley – Murray, ό. π., σελ. 132 υποσημ. 4

άνθρωπος, ο οποίος έχει φθαρεί και γεράσει από την αμαρτία, συσταυρώνεται και αποθνήσκει με το Χριστό και μέσω του βαπτίσματος ανέρχεται (από την κολυμβήθρα) ανακαινισμένος και ξαναγεννημένος, έχοντας καταργήσει το σώμα της αμαρτίας»160. Το ίδιο νόημα έχουν και τα παρακάτω λόγια του Θεοδώρου Μοψουεστίας, ο οποίος σχολιάζοντας τους συγκεκριμένους στίχους της προς Ρωμαίους επιστολής γράφει: «–H oÙk ‡ste, fhs…n, ™ke‹no, Óti tÕ b£ptisma koinwnoÝj poie‹ toà qan£tou toà Cristoà; kaˆ g¦r ésper sunq£ptesqai dokoàmen aÙtù baptizÒmenoi kat£ ge tÕn tÚpon éste pros»kein ¹m©j, kaq£per Ð kÚrioj ™k nekrîn ¢nast¦j e„j ˜tšran kain»n tina katšsth zw»n, oÛtwj kaˆ aÙtoÝj ™n kainÍ tini zwÍ kaqest£nai met¦ tÕ b£ptisma, logizomšnouj ¥xion ™pide… knusqai tÕn b…on tÁj zwÁj ™ke…nhj e„j ¿n di¦ toà bapt…smatoj gegenÁsqai pisteÚomen.»161 Εμμένοντας ιδιαιτέρως στη λέξη «σύμφυτοι» γράφει: «kalîj d e pe tÕ sÚmfutoi per… te nekrèsewj kaˆ zwopoi»sewj dialegÒmenoj, ™peid¾ kaˆ tîn futîn ‡diÒn ™sti tÕ nekroàsqai m n ™n tÍ fute…v, meq…stasqai d ™pˆ tÕ kre‹tton kaˆ ™ndoxÒteron pollù. kaˆ e„kÒtwj ¢pÕ tîn parÒntwn t¦ mšllonta ™pistèsato· ™peid¾ g¦r dÁlon Ãn, æj pneÚmatoj mete‹con ™n tù bapt…smati, toàto d Øp' aÙtîn safîj ™de… knuto tîn pragm£twn…»162 Για την ίδια λέξη ο Διόδωρος Ταρσού γράφει: «όπως οι κορμοί των δένδρων, οι οποίοι συμφύονται, ενώνονται πολλές φορές μεταξύ τους, έτσι και οι πιστοί, οι οποίοι βαπτίζονται γνησίως εις τον θάνατο του Χριστού, ενώνονται με αυτόν διά της πίστεως»163. Όλες αυτές οι ερμηνείες συνδέονται μεταξύ τους και, ουσιαστικά, η μία δεν αποκλείει την άλλη. Σε κάθε περίπτωση ο θάνατος του Χριστού είναι το επίκεντρο. Η φράση «συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον» δείχνει ότι, πρωταρχικώς, το Βάπτισμα είναι είσοδος, όχι στον προσωπικό μας τάφο, αλλά στον κενό τάφο του Χριστού. Και μία τέτοια «ταφή» κατά το πρώτο μισό του 1 ου μ.Χ. αιώνα δείχνει στον πιστό το δρόμο του Γολγοθά και τον μαρτυρικό τρόπο θανάτου του Χριστού σε εκείνο τον λόφο164. Εδώ ο Απόστολος απηχεί την άποψη μιας χριστιανικής παράδοσης, η οποία προηγείται αυτού, μία παράδοση, η οποία θέλει τον Ιησού να παραλληλίζει το θάνατό του ως βάπτισμα 165. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Κύριλλο Αλεξανδρείας, αυτό το οποίο καταργείται με το βάπτισμα δεν είναι η ανθρώπινη φύση και σάρκα αλλά «tÕ sîma tÁj ¡mart…aj, kaˆ oÙcˆ d¾ p£ntwj ¹ s¦rx, ¢ll¦ tîn ™n aÙtÍ kinhm£twn ¹ œmfutoj ¢griÒthj, katase…ousa m n ¢eˆ prÕj t¦ a„sc…w tÕn noàn, ™nie‹sa d ésper phlù kaˆ tšlmasi ta‹j gewdestšraij ¹dona‹j·»166 160

Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis), Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus atenenhandschriften Gesammelt, σελ. 500, 29 – 501, 1 161 Θεοδωρήτου Μοψουεστίας, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis) … , σελ. 121, 15 - 21 162 Θεοδωρήτου Μοψουεστίας, ό.π. , σελ. 121, 24 - 29 163 Διοδώρου Ταρσού, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis) … , σελ. 85, 19 - 22 164 G.R. Beasley – Murray, ό. π. , σελ. 133 165 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, σελ. 431 (πρβλ. Μκ 10, 38 – 39 & Λκ. 12, 50) 166 Κυρίλλου, Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Σχόλια στην προς Ρωμαίους Επιστολήν, Pusey P.E., Fragmenta in sancti Pauli epistulam ad Romanos…, σελ. 192, 21 - 24

Για όσους σχολιαστές έχουν την άποψη ότι, το βάπτισμα «ἐν πνεύματι» είναι εντελώς διαφορετικό από το βάπτισμα της Εκκλησίας, οι στίχοι της προς Ρωμαίους επιστολής είναι διαφωτιστικοί: Πίστη και βάπτισμα δεν αντιτίθενται μεταξύ τους αλλά συμπορεύονται αχώριστα. Αν δεχτούμε ότι το βάπτισμα είναι η συμφιλίωση με το Χριστό και η εισοδός μας στην Εκκλησία του, τότε είναι βέβαιο ότι η εισδοχή μας στο χώρο του σώματος του Χριστού γίνεται από τον ίδιο τον Ιησού και όχι από τους ιερείς της Εκκλησίας του. Άρα το βάπτισμα είναι το μέσον για να προσλάβει ο Ιησούς τον πιστό, ως δικό του άνθρωπο, είναι η απάντηση του ανθρώπου στο κάλεσμα του Θεού για σωτηρία 167. Άλλωστε αυτό είναι ξεκάθαρο στην Α΄ προς Κορινθίους, όπως προαναφέραμε, όπου ο Παύλος γράφει: «καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν»168. Το βάπτισμα είναι η τελετή ένταξης του ανθρώπου στο Χριστιανισμό, η ένωση με το Χριστό, ο οποίος έπαθε και πέθανε στο Σταυρό για τον άνθρωπο. Ο Παύλος τονίζει αυτό το γεγονός: δεν ταυτίζεται μερικώς ο Χριστιανός με τον Χριστό μέσω του θανάτου, με τον οποίο νίκησε την αμαρτία αλλά εισάγεται ο ίδιος ως συμμέτοχος στην πράξη, δια της οποίας κερδήθηκε ο πόλεμος εναντίον του θανάτου, της αμαρτίας και του κακού 169. Και ο Πάυλος είναι και ο ίδιος μάρτυρας της νίκης αυτής, αφού είδε τον αναστημένο Ιησού170.

6. Συμπεράσματα Οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου είναι τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης, τα οποία αντανακλούν το πνεύμα της πρωτοχριστιανικής πίστης, την πίστη και τις ελπίδες της πρώτης Εκκλησίας ενώ ταυτόχρονα είναι ένα πολύτιμο θεολογικό θησαυροφυλάκιο, προσκομίζοντάς μας πολύτιμες πληροφορίες για το βάπτισμα και το ρόλο του Αγίου Πνεύματος στην τελετή της εισδοχής στην Εκκλησία του Χριστού. H σημασία του μυστηρίου είναι μεγάλη για τον Χριστιανό, αφού, όποιος βαπτίζεται «εἰς Χριστὸν», ενδύεται τον Χριστό171 ενώ ταυτόχρονα στην Α’ προς Κορινθίους παρουσιάζεται η διττή σημασία του βαπτίσματος, τόσο ως βάπτισμα «ἐν τῇ νεφέλῃ» - «ἐν ἁγίω Πνεύματι», όσο «καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ» - στο νερό του βαπτιστηρίου172. Στην Παύλεια θεολογία το Άγιο Πνεύμα έρχεται στον πιστό με το βάπτισμα, εφ’ όσον αυτό είναι η τελετή της εισδοχής του στην Εκκλησία του Χριστού και μέσω της βάπτισής του 167

G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 168 - 169 Α΄ Κορ. 12, 13 169 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, 433 168

170

«ἔσχατον δὲ πάντων ὡσπερεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί.» (1Κορ.15, 8) Γαλ. 3:27 172 Α΄ Κορ. 10, 2 171

γίνεται, πλέον, μέλος της Εκκλησίας173. Έτσι, κατά τη βάπτιση του πιστού εμφανίζεται το Άγιο Πνέυμα, όπως εμφανίστηκε και κατά τη βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη174. Συνεπώς «εἰ δέ τις πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ.»175 Αυτή, λοιπόν, είναι η πίστη της πρώτης Εκκλησίας, η οποία ανακλάται στις πρωτοπαύλειες επιστολές. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην ταύτιση του πιστού –μέσω του βαπτίσματός του– με τις σωτηριώδεις ενέργειες του Κυρίου, το σταυρικό του θάνατο και την Ανάστασή του176. Έτσι, η βύθιση στο νερό του βαπτίσματος του νεοφώτιστου Χριστιανού συμβολίζει τη συμμετοχή του στο θάνατο του Χριστού, ενώ η άνοδός του από το νερό τη συμμετοχή του στην Ανάσταση του Κυρίου και ταυτοχρόνως, μέσω του έργου του Αγίου Πνεύματος, από την κολυμβήθρα εξέρχεται ως «νέα κτίση». Συνεπώς, για τον Απόστολο Παύλο, υπάρχει μία μόνο τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό, η οποία είναι η βάπτιση, μέσω της οποίας ο πιστός απολαμβάνει την εμπειρία των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Ο αναστημένος Ιησούς, ως πηγή του Αγίου Πνεύματος, δίνει ως δωρεά το Πνεύμα στα μέλη της Εκκλησίας, το οποίο –με τη σειρά του– δωρίζει διάφορα χαρίσματα, με διαφορετικούς τρόπους, σε κάθε μέλος της Εκκλησίας177.

7. Βιβλιογραφία 1. Πηγές: Διδαχή των 12 Αποστόλων, J.P. Audet, La Didachè. Instructions des Apôtres, εκδ. Lecoffre, Paris, 1958 Ερμά, Ποιμήν, Pastor, εκδ. M. Whittaker, Die apostolischen Väter I. Der Hirt des Hermas, Die griechischen christlichen Schriftsteller 48, εκδ. Akademie-Verlag, Berlin 2 1967 173

Kilian McDonnel & George T. Montague, Christian Initiation and Baptism in the Holy Spirit, σελ. 46 Λου. 3, 22 175 Ρωμ. 8, 9 176 Ρωμ. 6, 1-5 177 Α΄ Κορ. 12, 12 - 31 174

Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ιδ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Παύλου, MPG 82, 36-877 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 9 - 382 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Ρωμαίους Επιστολήν, MPG 95, 441-569 Ιωάννου Δαμασκηνού, Σχόλια εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολήν MPG 95, 569-705. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την Προς Κολοσσαείς Επιστολήν, Λόγος Α΄, Μ.P.G. τομ. 62: 299-392. Brownlee W. H., The dead sea Malual of Discipline, εκδ. American School of Oriental research, New Heaven Conn. 1951 Burnet J., Cratylus, Platonis opera, τομ. 1. Clarendon Press, Oxford, 1900 (ανατ. 1967) Cramer J.A., Catena in epistulam ad Galatas (typus Parisinus) (e cod. Coislin. 204), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τόμ. 6. εκδ. Oxford University Press, Oxford 1842 (ανατ. Hildesheim: Olms, 1967) 1-95. Cramer J.A., Catena in epistulam i ad Corinthios (typus Vaticanus) (e cod. Paris. gr. 227), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 5, σελ. 1-344.εκδ. Oxford University Press, Oxford 1841 (επανεκτύπωση: Hildesheim, Olms, 1967) Cramer J.A., Supplementum et varietas lectionis ad commentarium Chrysostomi in evangelium sancti Matthaei (e cod. Oxon. Bodl. Auct. T.1.4), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 1. σελ. 449-496.Oxford, εκδ. Oxford University Press, 1840 (ανατ. Hildesheim, Olms, 1967) J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e cod. Monac. gr. 412), Supplementum e Codice Monacensi, τομ. 4, σελ. 163-529, εκδ. University Press, Oxford 1844 (ανατ. Εκδ. Hildesheim, Olms, 1967) Jenkins C., Fragmenta ex commentariis in epistulam i ad Corinthios (in catenis), “Documents: Origen on I Corinthians,” Journal of Theological Studies 9 & 10 (1908) 9:232-247, 353-372, 500-514, 10:29-51. Nestle E. – Aland K., Novum Testamentum Graece, 271993 Pusey P.E., Fragmenta in sancti Pauli epistulam ad Romanos, Sancti patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis evangelium, τομ. 3. Oxford, Clarendon Press, 1872 (ανατ. Brussels εκδ. Culture et Civilisation, 1965): 173-248. Staab K., Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis), εκδ. Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt. Münster, Aschendorff, 1933 2. Ξενόγλωσσα Βοηθήματα - Υπομνήματα α. Βιβλία Beasley – Murray G.R., Baptism in the New Testament, εκδ. The Paternoster Press, Exeter 1962 Best Ernest, One body in Christ, εκδ. S.P.C.K., London 1955 Miegge Giovanni, Il Battesimo dei Fanciulli nella storia, nella teoria, nella prassi, Torre Pellice, Torino 1943 Bulltmann Rudolf, Theology of the New Testament, τομ Ι, εκδ. Βaylor University Press, Texas, 2007 Conzelmann Hans, μετάφραση από Leitch James, A commentary on the first Epistle to the Corinthians, Hermeneia, Fortress Press, Philadelphia, 1975 Cranfield C. E. B., The Epistle to Romans, εκδ. ICC, Continuum International Publishing Group, London 1975

Cullman Oscar., Baptism in the New Testament, εκδ. SCM Press, London 1950 Dieter Betz, A commentary to the Galatians, Hermeneia, Fortress Press, Philadelphia 1975 Dunn James, Baptism in the Holy Spirit, εκδ. SCM Press, Philadelphia Pennsylvania 1970, ανατ. 2010 Ernest de Witt Burton, A critical and exegetical Commentary on the epistle to the Galatians, The International Critical Commentary, T & T Clark, Edinburgh, 1948 George A. S. M., Delorme J. κ.λπ., Baptism in the New Testament, A symposium, μετάφραση David Askew, εκδ. Geoffrey Chapman, London 1964 H. A. A. Kennedy, St. Paul and the mystery Religions, εκδ. Hodder and Stoughton, London 1913 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, εκδ. University Press, Manchester, 1941 J. K. Howard, New Testament Baptism, εκδ. Pickering & Inglis LTD, London 1970 James D.G. Dunn, Romans 1 - 8, Word Biblical Commentary, Word books Publisher, Dallas, Texas, 1988 Joseph A. Fitzmyer S. J., Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, εκδ. The Anchor Bible, 1993 Kirsopp Lake, The earlier Epistles of St. Paul, their motive and origin, εκδ. Rivingtons, London 1911 Lecture J. C., The Sacraments in the New Testament, εκδ. Τ & Τ Clark, Edinbourgh 1903 Leipoldt J., Die urchristliche Taufe im Lichte der Religionsgeschichte, εκδ. Dörffling & Franke Leipzig 1928 Lietzmann Hans, The beginnings of the Christian Church, εκδ. Lutterworth Press, London 1937 MacArthur J. F., New Testament Commentary, 1 Corinthians, εκδ. Τhe Moody Bible Institute, Chicago, 1984 Marsh H. G., The origin and the significance of the New Testament Baprism, εκδ. Manchester University Press, Manchester 1941 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, Manchester University Press, 1941 Masson C., L’ Épitrede Saint Paul aux Colossiens, εκδ. Delachaux & Niestlé, Paris, 1950 McDonnel Kilian & Montague George T., Christian Initiation and Baptism in the Holy Spirit, Evidence from the First Eight Centuries, εκδ. The Liturgical Press, Collegeville, Minnesota 1991 Michel Otto , Der Brief an die Römer,εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1963 Pfleiderer Ο, Paulinism, a contribution to the history of the primitive christian theology, Toμ. Ι, μετάφραση Edward Peters, εκδ. Williams and Norgate, Edinbourgh 1877 Richardson Alan, An Introduction to the Theology of the New Testament, εκδ. Harper & Brothers Publishers, New York 1958. Sanday William, Headalam Arthur, A critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans, εκδ. T & T Clark, Edinburgh 51968 Schneider J., Die Taufe im Neue Testament, Stuttgart 1952 Thielston Antony, The first Epistle to the Corinthians, The New International Greek testament Commentary, The Paternoster Press, Carlisle, 2000

Wilhelm Heitmüller, Eine sprach.- u. religionsgeschichtliche untersuchung zum Neuen Testament, speziell zur altchristlichen taufe, εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen 1903 β. Περιοδικά Cuming G. J., “Epotisthemen Corinthians 12, 13)” New Testament Studies (NTS) 27 (1980 – 81), σελ. 283 – 285 Griffith Thomas, “The place of the sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, XIII (1917), σελ. 375 – 385 Preisker Herbert, “Die vicariatstaufe I Cor. 15.29 – ein eschatologischer nicht sakramental Brauch“, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), τεύχος 23, 1924, σελ. 298 - 304. Raeder Maria Räder, “Vikariatstaufe in I Cor. 15, 29?”, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), Band 46, 1955 σελ. 258 - 260 Torrance, T. F. “The origins of Baptism”, Scottish Journal of Theology, II (1958), 158 – 171 Vermes G. ,“Baptism and Jewish exegesis: New Light from Ancient Sources”, New Testament Studies (N.T.S.), 4 (1957 - 8), σελ. 308 – 319 Von Schlier Heinrich, “Zur kirchlichen Lehre von der Taufe”, Theologische Literaturzeitung, 72 Jahrgang, 6 (1947), 335 - 338

3. Ελληνική Βιβλιογραφία Γαλίτης Γ. Α., Εκκλησία και Βάπτισμα κατά την Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη, 1972 Γρηγορίου Ιερομονάχου, Το Άγιον Βάπτισμα, Σχόλια, εκδ. Ιερού Κουτλουμουσιανού Κελλίου, Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, Άγιον Όρος 31998 Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε» (Σχόλιο στο Γαλ. 3, 27), Γρηγόριος ο Παλαμάς, 70 (1987), σελ. 675 – 678 Καραβιδόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 32007. Κογκούλης Ιωάννης, Οικονόμου Χρήστος, Σκαλτσής Παναγιώτης, Το Βάπτισμα, εκδ. Ο.Χ.Α. Λυδία, Θεσσαλονίκη, 1992 Μαυρομάτης Γεώργιος Β., Λουτρόν Παλιγγενεσίας, Το Βάπτισμα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, 1985 Μωραΐτης Δημήτριος, «Βάπτισμα (ιστορικολειτουργικώς)», Θ.Η.Ε. τ. 3 εκδ. 1963, 583 – 586 Τρεμπέλας Παναγιώτης Ν., Η τελετουργία του Αγίου Βαπτίσματος πάλαι τε και νυν, Αθήναι 1925 Τρεμπέλας Παναγιώτης Ν., Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμ. Α΄ & Β΄, εκδ. Ζωής, Αθήναι 1956

4. Ηλεκτρονικές Πηγές http://exprotestant.blogspot.gr/2011/05/blog-post_16.html, άρθρο με τίτλο: «Πνευματικοί παραλληλισμοί του Ιουδαϊκού Πάσχα και των περί αυτού γεγονότων, με το Χριστιανικό», 04.04.2013

http://www.apostoliki-diakonia.gr/ Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, http://www.apostoliki-diakonia.gr/bible/bible.asp? contents=themata/contents_Paradosh.asp&main=paradosh&file=2.4.3.htm , 27.02.2012 http://www.tsantiri.gr, Άστεγη Ενημέρωση χωρίς Εξαρτήσεις, στο http://www.tsantiri.gr/ellada/i-archei-thei-pou-stavrothikan-ke-anastithikan-prochristou.html , 27.02.2013 Μεταλληνός π. Γεώργιος, «Ομολογώ εν Βάπτισμα», Ερμηνεία και εφαρμογή του ζ΄ κανόνος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου από τους Κολλυβάδες και τον Κων/νο 2 Οικονόμο, εκδ. Τήνος, 1996, από την ιστοσελίδα: http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/gewrgios_metallhnos/confess_one_baptis m.htm#_edn55#_edn55, 07.03.2013