Το βαπτισμα στην καινη διαθηκη by Leo Telios

ΤΕΛΙΟΣ ΑΘ. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α. Π. Θ.

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

ΑΚΑΔΗΜΑÏΚΟ ΕΤΟΣ 2012 - 2013

1. Πρόλογος Η αφορμή για την παρούσα εργασία δόθηκε στο Τμήμα των Μεταπτυχιακών Σπουδών της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., όταν ο καθηγητής μας, στον Τομέα Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης, π. Ιωάννης Σκιαδαρέσης ζήτησε από εμάς, τους φοιτητές του Μεταπτυχιακού τμήματος της Σχολής, να πραγματοποιήσουμε έρευνα γύρω από ενδιαφέροντα θέματα, τα οποία ενυπάρχουν, βασίζονται και θεμελιώνονται στα βιβλία της Καινής Διαθήκης. Ο κ. καθηγητής μου ανέθεσε να ασχοληθώ με το θέμα του βαπτίσματος στην Καινή Διαθήκη. Πίστευα, όπως και όλοι μας, ότι είχα τις βασικές γνώσεις γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα. Όμως τα αποτελέσματα των αναζητήσεων με εξέπληξαν! Υπάρχει τεράστιος όγκος πληροφοριών, μεγάλος αριθμός βιβλίων, αμέτρητες ηλεκτρονικές πηγές και πάρα πολλές αξιόλογες πανεπιστημιακές εργασίες, οι οποίες πραγματεύονται και αναλύουν το θέμα του βαπτίσματος, όπως αυτό αναδύεται μέσα από τα βιβλία της Καινής Διαθήκης. Βασική διαπίστωση αποτελεί ότι το βάπτισμα αποτελεί ένα θεμελιώδες μυστήριο για τη χριστιανική Εκκλησία, αφού, εκτός του γεγονότος ότι αποτελεί εντολή του ιδίου του Χριστού προς τους μαθητές Του 1, είναι απαραίτητο για την ένταξη του Χριστιανού στην Εκκλησία και για την κληρονομία της αιωνίου ζωής και Βασιλείας του Θεού, όπως θα δούμε μέσα από τη διδασκαλία των Αποστόλων, η οποία περιγράφεται στα βιβλία των Πράξεων των Αποστόλων και των επιστολών τους προς τις χριστιανικές κοινότητες της εποχής τους. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου, στον τομέα Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης, π. Ιωάννη Σκιαδαρέση, ο οποίος μου έδωσε την ευκαιρία και το έναυσμα για την παρούσα έρευνα αλλά και τους συμφοιτητές μου στο τμήμα των Μεταπτυχιακών Σπουδών, για τις ιδέες τους, τις οποίες μου προσέφεραν απλόχερα, μέσω των δικών τους εργασιών.

Στο τέλος του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου διαβάζουμε: «πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος.» (Μτ. 28, 19 – 20)

2. Εισαγωγή α. Περί βαπτίσματος: Η Βάπτιση είναι ένα από τα επτά μυστήρια της χριστιανικής Εκκλησίας, όπου κυριαρχούν δύο στοιχεία: Το νερό (ύδωρ), και το λάδι (έλαιον). Το νερό είναι σύμβολο εξαγνισμού και καθαρότητος, καταστροφής (κατακλυσμός) αλλά και ζωογονίας, ενώ το λάδι συμβολίζει την πάλη εναντίον του κακού, αποτελεί φάρμακο ιάσεως των ασθενειών αλλά είναι και σύμβολο φωτισμού, συμφιλίωσης και ελέους. Μέσω του μυστηρίου του βαπτίσματος ο άνθρωπος ενώνεται με το Χριστό και την Εκκλησία του2. Η λέξη βάπτισμα προέρχεται από το ρήμα βάπτω ή βαπτίζω, το οποίο σημαίνει «βυθίζω, βουτώ, καταδύω εἰς τό ὕδωρ ἢ ὑπό του ὕδατος 3». Ακόμη, το βάπτισμα έχει και την έννοια του λούειν, όπως και το ρήμα βαπτίζω στη μέση φωνή έχει την έννοια του λούομαι4, μία έννοια άκρως ενδιαφέρουσα για τη χρήση της λέξεως στη χριστιανική θεολογία. Στην Καινή Διαθήκη έχουμε τις περιγραφές των γεγονότων της βάπτισης του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή 5, τη βάπτιση των πρώτων Χριστιανών εκ μέρους των Αποστόλων, όπως το γεγονός της βάπτισης των τριών χιλιάδων κατά την ημέρα της Πεντηκοστής6, βαπτίσεις μεμονωμένων ατόμων, όπως η βάπτιση του ευνούχου της βασίλισσας της Κανδάκης από τον Φίλιππο 7 αλλά και βαπτίσεις ολόκληρων οίκων: ο Παύλος βάπτισε τον αρχισυνάγωγο Κρίσπο και τους οικείους του μαζί με άλλους κατοίκους της Κορίνθου 8, τον «οίκο Στεφανά»9, τη Λυδία μαζί με τους οικείους της και την οικογένεια του δεσμοφύλακα στους Φιλίππους10. Ο Απόστολος Πέτρος βάπτισε τον Κορνήλιο, τους φίλους του και τους οικείους του11. Η χριστιανική εκκλησία, στηρίχθηκε στα περιστατικά αυτά, καθώς και στα λόγια του Ιησού - όπως τη φράση στο διάλογο με το Νικόδημο τον Φαρισαίο: «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»12, καθώς και την τελευταία εντολή του Ιησού, λίγο πριν αναληφθεί εις τους ουρανούς: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς 2

Περισσότερα για τους συμβολισμούς των χρησιμοποιούμενων υλικών στοιχείων κατά το Βάπτισμα μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο των Ι. Κογκούλη, Χ. Οικονόμου και Π. Σκαλτσή, Το Βάπτισμα, σελ. 16 - 40 3 H.G. Liddell – R. Scott, Lexicon, τομ. Ι, σελ. 479 4 Ιωάννη Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, σελ. 208 5 Ιω 1, 29 - 34 6 Πραξ. 2, 37 - 41 7 Πραξ. 8, 36 - 39 8 Πραξ. 18, 8 9 1 Κορ, 1, 14 – 16 10 Πραξ, 16, 14 – 15 & 29 - 34 11 Πραξ. 10, 44 - 48 12 Ιω. 3, 5

καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος»13 - και θέσπισε το βάπτισμα, ως το μυστήριο μέσω του οποίου σηματοδοτείται η εισαγωγή του νεοφώτιστου στο σώμα της εκκλησίας. Βάσει όλων των παραπάνω στοιχείων, μπορούμε να θεωρήσουμε το βάπτισμα ως θεοσύστατο και αναγκαίο -για τη σωτηρία του ανθρώπου- Μυστήριο. Η ιστορία και η εξέλιξη του μυστηρίου του βαπτίσματος έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον πιστό της σημερινής εποχής. Στη διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων συναντούμε το πρώτο τυπικό της βάπτισης: «Perˆ d toà bapt…smatoj, oÛtw bapt…sate, e„j tÕ Ônoma toà patrÕj kaˆ toà uƒoà kaˆ toà ¡g…ou pneÚmatoj ™n Ûdati zînti. 'E¦n d m¾ œcVj Ûdwr zîn, e„j ¥llo Ûdwr b£ptison· e„ d' oÙ dÚnasai ™n yucrù, ™n qermù. 'E¦n d ¢mfÒtera m¾ œcVj, œkceon e„j t¾n kefal¾n trˆj Ûdwr e„j Ônoma patrÕj kaˆ uƒoà ka‹ ¡g…ou pneÚmatoj. PrÕ d toà bapt…smatoj pronhsteus£tw Ð bapt…zwn kaˆ Ð baptizÒmenoj kaˆ e‡ tinej ¥lloi dÚnantai· keleÚeij d nhsteàsai tÕn baptizÒmenon prÕ mi©j À dÚo.»14 Περισσότερες πληροφορίες για την τελετουργία του βαπτίσματος συναντούμε μετά τον 4 ο αι. Έτσι γνωρίζουμε ότι στα πρωτοχριστιανικά χρόνια, στο χώρο της Εκκλησίας, υπήρχε η τάξη των Κατηχουμένων. Οι Κατηχούμενοι, μετά από μακροχρόνια Κατήχηση, η οποία έφτανε στο τελικό της στάδιο κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, αφού εξετάζονταν λεπτομερώς ο τρόπος της ζωής τους ενώπιον ολόκληρης της Εκκλησίας, αναγράφονταν στους Καταλόγους των Προς Βάπτισιν και ολόκληρη τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, κάθε ημέρα, διαβάζονταν στους Κατηχουμένους οι Εξορκισμοί. Τέλος, την Κυριακή των Βαΐων, απήγγειλαν το Σύμβολο της Πίστεως και κατόπιν ακολουθούσαν η Απόταξις και η Σύνταξις. Η Βάπτισις γινόταν το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου και τη διακαινήσιμο εβδομάδα ακολουθούσαν οι Μυσταγωγικές Κατηχήσεις15. Ένα, μεγάλο ζήτημα, το οποίο εγείρει πολλές συζητήσεις, ιδιαίτερα στις ημέρες μας, είναι το θέμα του νηπιοβαπτισμού. Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές ο νηπιοβαπτισμός γενικεύτηκε στην Εκκλησία κατά τον 6ο αι.16 Μέχρι τότε επικρατούσε η βάπτιση ενηλίκων, μετά από κατήχηση, αν και, όπως είδαμε παραπάνω, στην Καινή Διαθήκη περιγράφονται βαπτίσεις ολόκληρων οίκων και πολλοί πιστεύουν ότι αυτό υποδηλώνει ότι βαπτίζονταν και τα ανήλικα παιδιά ή βρέφη των οικογενειών, οι οποίες δέχονταν το βάπτισμα και εντάσσονταν στην Εκκλησία του Χριστού17.

Ματθ. 28, 19 Διδαχή των 12 Αποστόλων, Κεφ. 7, 1.1 – 7, 4.4 , J.P. Audet, La Didachè. Instructions des Apôtres 15 Παναγιώτης Τρεμπέλας, Η τελετουργία του Αγίου Βαπτίσματος πάλαι τε και νυν, σελ. 43 - 47 16 Γεώργιος Μαυρομάτης, Λουτρόν Παλιγγενεσίας, σελ. 50 17 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 174 - 176 14

β. Η Καινή Διαθήκη: Η Καινή Διαθήκη αποτελεί το δεύτερο μέρος της Βίβλου, δηλαδή της ιερής γραμματείας και των ιερών κειμένων των Χριστιανών. Η Καινή Διαθήκη γράφτηκε από διαφορετικούς συντάκτες (Ευαγγελιστές και Αποστόλους) από τα μέσα του 1ου αιώνος μ.Χ. μέχρι και τις αρχές του 2 ου αιώνος μ.Χ.. Τα κείμενα αυτά των συγγραφέων, τα οποία περιείχαν τις πληροφορίες για όσα είδαν και άκουσαν από τον ίδιο τον Ιησού αλλά και τη διδασκαλία της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας, συγκεντρώθηκαν σταδιακά σε ένα σώμα (corpus), με σκοπό, μαζί με τη διάδοση του μηνύματος του Ιησού στον κόσμο, να επιτευχθεί η εξάπλωση και η ενίσχυση της πίστεως των Χριστιανών, παράλληλα με την αποφυγή των αλλοιώσεων, οι οποίες διαδίδονταν από αιρετικές ομάδες. Το σύνολο των βιβλίων της Καινής Διαθήκης γράφηκε εξ αρχής στα ελληνικά. Η Καινή Διαθήκη αποτελείται από τέσσερα διαφορετικά είδη βιβλίων: α΄ Τέσσερα Ευαγγέλια, τα οποία γράφηκαν στο δεύτερο μισό του 1 ου αιώνα μ.Χ. δίνουν πληροφορίες για τη διδασκαλία του Ιησού καθώς και λίγες πληροφορίες για τη ζωή του, όσες ήταν απαραίτητες ώστε να γίνει πιο κατανοητό το μήνυμα της διδασκαλίας του. β΄ Πράξεις των Αποστόλων: Μετά από την Ανάσταση του Ιησού, οι πιστοί δημιούργησαν μια οργανωμένη κοινωνία πιστών με σκοπό τη συνέχιση του έργου του Ιησού στη γη. Η πρώιμη ιστορία της εκκλησίας και των Αποστόλων της περιγράφεται από τον Λουκά στο βιβλίο αυτό. γ΄ Επιστολές: Από τα εικοσιεπτά βιβλία της Καινής Διαθήκης, τα εικοσιένα έχουν την μορφή των επιστολών. Ως συγγραφείς τους φέρονται οι Απόστολοι Παύλος (14), Πέτρος (2), Ιωάννης (3), Ιάκωβος (1) και Ιούδας (1). Με τις Επιστολές οι συγγραφείς απευθύνθηκαν στους πιστούς διδάσκοντας το λόγο του Ιησού, δίνοντας λύσεις στα τοπικά προβλήματα των εκκλησιών και συμβουλές για το πώς να ζήσουν μια χριστιανική ζωή. δ΄ Αποκάλυψη: Το βιβλίο αυτό είναι γνωστό ως Αποκάλυψη του Ιωάννη, εξαιτίας της αντιλήψεως ότι γράφτηκε από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Το περιεχόμενό του ενθαρρύνει τους Χριστιανούς να κρατήσουν την πίστη τους παρά τους σκληρούς διωγμούς, του α΄ αιώνα, ενώ ταυτόχρονα δίδει το μήνυμα της ελπίδας για την επικράτηση του κόσμου της Βασιλείας του Θεού. Στην παρούσα εργασία μας θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς παρουσιάζεται το Βάπτισμα σε κάθε είδος βιβλίων της Καινής Διαθήκης, προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε, με τη βοήθεια των Πατέρων της Εκκλησίας μας και άλλων νεότερων ερευνητών, τη διδασκαλία των συγγραφέων των βιβλίων αυτών.

3. Περί Βαπτίσματος στα Ευαγγέλια α) Το βάπτισμα ἐν ὕδατι του Ιωάννη του Προδρόμου και το βάπτισμα ἐν πνεύματι του Ιησού Χριστού: Στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον, στο πρώτο μόλις κεφάλαιο και σε τρεις μόνο στίχους 18 παρουσιάζεται η Βάπτιση του Ιησού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, ενώ λίγο πριν γίνεται λόγος για το κήρυγμα του Ιωάννη ως «φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ· ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ19», για το «βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν20» αλλά και την απήχηση, την οποία είχε το Βάπτισμα του Ιωάννου: «καὶ ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν πᾶσα ἡ Ἰουδαία χώρα καὶ οἱ Ἱεροσολυμῖται πάντες, καὶ ἐβαπτίζοντο ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν21». Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον η Βάπτιση του Ιησού παρουσιάζεται στο 3ο κεφάλαιο, στους στίχους 13 – 17 ενώ στους προηγούμενους 12 στίχους του ίδιου κεφαλαίου παρουσιάζεται η δράση του Ιωάννη στον Ιορδάνη. Παρομοίως, με λακωνικό τρόπο, σε μόλις δύο στίχους, παρουσιάζει και ο τρίτος συνοπτικός Ευαγγελιστής, ο Λουκάς, τη Βάπτιση Του22, ενώ στους προηγούμενους στίχους παρουσιάζεται η ζωή του Ιωάννη, το κήρυγμά του και η σύγκρουσή του με τον Ηρώδη23. Το βάπτισμα του Ιωάννη λοιπόν, όπως αυτό παρουσιάζεται στα συνοπτικά Ευαγγέλια, είναι βάπτισμα μετανοίας και αφέσεως αμαρτιών. Η τελετή, η οποία τελούσε ο Ιωάννης, ήταν μία λειτουργική και προφητική πράξη24. Άρα το βάπτισμα του Ιωάννη πρέπει να κατανοηθεί ως ένας τελετουργικός καθαρμός με θρησκευτική προέκταση, η οποία τονίζεται με τη λέξη μετάνοια25. Ο Ιωάννης αναγνωρίζει την ανωτερότητα του βαπτίσματος του Ιησού (ἐν πνεύματι), έναντι του δικού του βαπτίσματος (ἐν ὕδατι): «ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν αὐτὸν λέγων· ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με;»26 Εφ’ όσον ο Ιησούς βαπτίζεται υπό του Ιωάννου, αυτό σημαίνει ότι επικύρωσε το βάπτισμα του Ιωάννη, σεβόμενος την αποστολή αλλά και το μήνυμα του Προδρόμου27. Δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι το κήρυγμά Του ξεκινάει με τα λόγια παρόμοια με του Ιωάννη28, ενώ αργότερα θα αναφερθεί στο βάπτισμα του Ιωάννη, όταν 18

Μαρκ. 1, 9 - 11 Μκ. 1, 3 20 Μκ. 1, 4 21 Μκ. 1, 5 22 Λκ. 3, 21 - 22 23 Λκ. 3, 1 - 20 24 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, σελ. 55, εκεί γίνεται αναφορά και στον Ιώσηπο (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, XVIII 5, 2), όπου ο Ιωάννης αναφέρεται ως Βαπτιστής. 25 Joseph A. Fitzmyer, The Gospel according to Luke, σελ. 459 26 Μτ. 3, 14 27 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 55 28 Μκ. 1, 15: «λέγων ὅτι πεπλήρωται ὁ καιρὸς καὶ ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ· μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ.» 19

ρώτησε τους Φαρισαίους, λίγο πριν το πάθος του, αν πιστεύουν ότι το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν εξ ανθρώπων ή εκ Θεού και δεν έλαβε καμία απάντηση29. Σύμφωνα με αρκετούς ερμηνευτές στα χωρία αυτά αντικατοπτρίζεται –ίσως– μία διαμάχη των μαθητών του Προδρόμου και των Χριστιανών της πρώτης Εκκλησίας. Η δήλωση προς αυτούς θα μπορούσε να είναι: «Αν αναγνωρίζετε τη θεϊκή εξουσία του βαπτίσματος του Ιωάννη, τότε πρέπει να αναγνωρίσετε και την θεϊκή εξουσία των ενεργειών του Ιησού»30. Ο ίδιος, άλλωστε, ο Ιωάννης Πρόδρομος χαρακτηρίζει το βάπτισμά του «βάπτισμα ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν» και προαναγγέλει ότι ο Ιησούς θα «βαπτίσει ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί· 31» Σχολιάζοντας ο Χρυσόστομος την παραπάνω φράση του Προδρόμου γράφει: «… ¢ll¦ prÒteron tÕ eÙtel j toà bapt…smatoj toà ˜autoà qeˆj, kaˆ de…xaj æj oÙd n plšon œcei toà prÕj met£noian aÙtoÝj ¢gage‹n (oÙ g¦r e pen, Óti “Udati ¢fšsewj, ¢ll¦ Metano…aj), t…qhsi kaˆ tÕ aÙtoà tÕ tÁj ¢f£tou dwre©j gšmon… 'Eke‹noj g¦r Øm©j, fhsˆ, bapt…sei ™n PneÚmati ¡g…J kaˆ pur…. E dej pÒsh toà Baptistoà ¹ sof…a; “Otan g¦r aÙtÕj khrÚttV, t¦ fober¦ p£nta lšgei, kaˆ ¢gwn…an ™mb£llonta· Ótan d prÕj ™ke‹non pšmpV, t¦ crhst¦ kaˆ ¢nakt»sasqai ƒkan£.»32 Oι συνοπτικοί Ευαγγελιστές κάνουν φανερή τη διάκριση μεταξύ του βαπτίσματος του Ιωάννη και του βαπτίσματος της Χριστιανικής κοινότητας, το οποίο ακολούθησε ως τελετή εισδοχής στον Χριστιανισμό. Ο Ιωάννης «εγκαινιάζει» τη μεσσιανική εποχή και το έργο του, μέσω του βαπτίσματος, ήταν να αντιληφθούν οι Ιουδαίοι την αμαρτωλότητά τους, να μετανοήσουν και να φθάσουν στην άφεση. «'Ek»russe d b£ptisma metano…aj e„j ¥fesin ¡martiîn. TÕ m n g¦r Qeù b£ptisma tele…wj œcei ¥fesin ¡martiîn ™x aÙtoà toà bapt…zesqai, tÕ d 'Iw£nnou e„j aÙtÕ m n e cen ¥fesin ¡martiîn, di¦ metano…aj d , ¢tel¾j g¦r Ãn, e„ kaˆ tîn 'Ioudaϊkîn baptism£twn teleiÒteron ØpÁrcen· ™po…ei g¦r aÙtoÝj ™pithde…ouj metαnoίaς, kaˆ dektikoÝj aÙtÁj genšsqai pareskeÚaze toÝj baptizomšnouj.»33 Στον 50ο Ψαλμό, στους στίχους 4: «ἐπὶ πλεῖον πλῦνόν με ἀπὸ τῆς ἀνομίας μου καὶ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας μου καθάρισόν με» και 9: «ῥαντιεῖς με ὑσσώπῳ καὶ καθαρισθήσομαι πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι» βρίσκουμε κάποιους παραλληλισμούς με το βάπτισμα του Προδρόμου. Επίσης στο Λευιτικό, ιδιαιτέρως στα κεφάλαια 11 – 15, αναφέρονται πολλές περιπτώσεις εξαγνιστικών λουτρών και καθαρμών 34. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για τις εξαγνιστικές τελετές των Εσσαϊκών κοινοτήτων. Είναι γνωστό ότι η Κοινότητα του Κουμράν εφάρμοζε τέτοιες 29

Μτ. 21, 23 – 27, Μκ. 11, 28 – 33, Λκ. 19, 1 - 8 Joseph A. Fitzmyer, ό.π., σελ. 1272 31 Μτ. 3,11 32 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις τον Άγιον Ματθαίον τον Ευαγγελιστήν Ομιλία Α, ΜPG 57, 196, 46 – 197, 7 33 J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, Catena in Lucam, τομ. 2, σελ. 28, στ. 16 – 22 34 ως παράδειγμα: «καὶ πλυνεῖ ὁ καθαρισθεὶς τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ξυρηθήσεται αὐτοῦ πᾶσαν τὴν τρίχα καὶ λούσεται ἐν ὕδατι καὶ καθαρὸς ἔσται» (Λεβ. 14, 8) 30

τακτικές εξαγνισμού και καθαρμού από τις αμαρτίες. Ως παράδειγμα, μπορούμε να παραθέσουμε στίχους από τα χειρόγραφα της νεκράς θαλάσσης, όπου γίνεται αναφορά στην κάθαρση και τον εξαγνισμό, τον οποίο προσφέρει το νερό και την ευκαιρία καθαρμού, την οποία χάνουν οι αμαρτωλοί: «Άφησε αυτούς να μην εξαγνιστούν από την εξιλέωση, να μην καθαρθούν από το κρυστάλλινο νερό, να μην αγιαστούν στις λίμνες και στους ποταμούς, άφησέ τους να μην εξαγνιστούν από κανένα ύδωρ καθαρτικό.»35 Ακόμη: «Ενωμένος με την αλήθεια του Θεού μέσω του Αγίου Πνεύματος ο άνθρωπος θα καθαρθεί από όλες τις αδικίες, με την υποταγή της ψυχής του στις δεσμεύσεις του Θεού, η σάρκα του θα εξαγνιστεί και, όταν ραντιστεί με το κρυστάλλινο νερό, θα αγιαστεί από το νερό της κάθαρσης.»36 Με βάση τους εν λόγω στίχους υποθέτουμε ότι το βάπτισμα του Ιωάννη είχε επιρροές από την εξαγνιστική τελετή των Εσσαίων, η οποία επαναλαμβάνονταν σε τακτά διαστήματα στις κοινότητές τους, σε αντίθεση με το βάπτισμα του Προδρόμου, το οποίο είχε ξεχωριστή σημασία, επειδή πραγματοποιούταν, εις άφεσιν αμαρτιών μόνο μία φορά, όπως συμβαίνει και με το χριστιανικό βάπτισμα, το οποίο γίνεται μία φορά στη ζωή του κάθε πιστού37. Εξαγνιστικές βαπτίσεις τελούσαν διάφορες ομάδες, είτε χριστιανικές, είτε μαθητών του Ιωάννη στον Ιορδάνη και αλλού στην Παλαιστίνη, από τον 150 π. Χ. μέχρι και το 250 μ. Χ. και αυτό δείχνει μία ανάμειξη αντιλήψεων στην περιοχή38. Όμως, είναι πιθανό το βάπτισμα του Ιωάννη να προέκυψε μέσα από τις μεσσιανικές προσδοκίες των Εσσαίων, οι οποίες είχαν γίνει αποδεκτές από τον Ιωάννη, ενώ, χρόνια αργότερα, τέτοιου είδους τελετές συνέχιζαν κάποιες ομάδες, ανάμεσά τους και οι Γνωστικοί39. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του βαπτίσματος του Ιωάννη δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο, το οποίο να συνηγορεί ότι η τελετή αυτή είχε σχέση με το ιουδαϊκό βάπτισμα των προσηλύτων, όπως αυτό περιγράφεται στο βιβλίο των χρησμών της Συβίλλας: «™n potamo‹j loÚsasqe Ólon dšmaj ¢en£oisin»40 αλλά η έμφαση δίνεται στη μετάνοια και στην αποδοχή κάποιου είδους θρησκευτικής κληρονομιάς 41. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν αρκετοί ερευνητές, οι οποίοι μιλούν για μια οξεία αντιπαράθεση και αντιπαλότητα μεταξύ των μαθητών του Ιωάννη και των μαθητών του Χριστού, κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, παρά τη φαινομενική ειρηνική συνύπαρξη των δύο διδασκαλιών και των δύο βαπτισμάτων, τόσο του Ιωάννη Προδρόμου, όσο και του Ιησού Χριστού 42.

Manual of dicipline, 3, 4 - 6 από Brownlee W. H., The dead sea Malual of Discipline, σελ. 12 Manual of dicipline, 3, 7 – 9 ό. π. 37 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 46 - 47 38 Joseph A. Fitzmyer, The Gospel according to Luke, ό.π. 39 Albright W. F. & Mann C.S., The Gospel according to Matthew, σελ. 28 40 J. Geffcken, Die Oracula Sibyllina, 4, 165 41 Albright W. F. & Mann C.S., The Gospel according to Matthew, σελ. 25 42 Martin Dibelius, Die urchristliche Ubertieferung von Johannes der Tauffer, σελ. 13 36

Την αναφορά των Ευαγγελιστών στη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη από τον Ιωάννη πολλοί την εκλαμβάνουν και ως υπαινιγμό ή προτύπωση για τη Βάπτισή Του στο Πάθος και το Θάνατο, που θα ακολουθήσουν προς το τέλος της επίγειας παρουσίας Του 43. Άλλωστε και ο ίδιος ο Ιησούς, σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, προαναγγέλλει το Πάθος Του ως βάπτισμα: «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη. βάπτισμα δὲ ἔχω βαπτισθῆναι, καὶ πῶς συνέχομαι ἕως ὅτου τελεσθῇ.»44 Το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον αρχίζει με την παρουσίαση του κηρυκτικού και του βαπτισματικού έργου του Ιωάννη του Προδρόμου και την αναφορά στα πλήθη, τα οποία συνέρεαν στον Ιορδάνη. Μόλις στο 1 ο κεφάλαιο45, υπάρχει η διήγηση της Βάπτισης του Ιησού, χωρίς κάποια σημαντική διαφοροποίηση από το κείμενο των συνοπτικών Ευαγγελίων. Ο Πρόδρομος και εδώ παρουσιάζεται ως βαπτίζων τους ανθρώπους, οι οποίοι αποδέχονται την αμαρτωλότητά τους και δέχονται το μήνυμα μετανοίας, ώστε να λάβουν μέρος στην τελετή εξαγνισμού, στον Ιορδάνη ποταμό 46. Ολοκληρώνοντας μπορούμε να πούμε ότι ο Μάρκος, ο Ματθαίος και ο Ιωάννης μας παρουσιάζουν τον Ιωάννη Βαπτιστή χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις και διευκρινήσεις για το ρόλο και την παρουσία του ενώ ο Λουκάς κάνει αναφορά τόσο στην προηγούμενη ζωή του Ιωάννη, όσο και στο υπόβαθρο, το οποίο «γέννησε» την παρουσία του Ιωάννη 47. Όπως και να έχει, η Βάπτιση του Ιησού είναι κάτι το μοναδικό ως γεγονός, αφού δεν «αντιγράφει» κάποιο άλλο γεγονός της Παλαιάς Διαθήκης και δεν υπάρχει κάτι παράλληλο στις αφηγήσεις των Προφητών, το οποίο θα μπορούσε να μας εξηγήσει ή να λειτουργήσει ως προτύπωση της βάπτισης του αναμάρτητου. Έτσι η Βάπτιση του Ιησού, η οποία εισάγει τον Χριστό στο δημόσιο έργο Του, είναι μοναδική, όπως μοναδικό είναι και το πρόσωπο, το οποίο βαπτίζεται: είναι ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος παρουσιάζεται ως ο Μεσσίας και σωτήρας των ανθρώπων 48. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, ξέρει ποιος είναι αυτός ο οποίος έρχεται για να βαπτισθεί («ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου.»49) και γίνεται πρωταγωνιστής σε ένα παράδοξο γεγονός, το οποίο είναι εκπληκτικό, ανάμεσα στα τόσα άλλα εκπληκτικά γεγονότα, τα οποία συνδέονται με την επί γης παρουσία του Ιησού, ο οποίος όντας αναμάρτητος έρχεται να βαπτισθεί υπ’ αυτού, επειδή «οὕτως γὰρ πρέπον ἐστὶν»50. Κάποιοι ερμηνευτές πιστεύουν, ότι ο Ιησούς βαπτίζεται υπό του Ιωάννου, προκειμένου να συγχωρεθούν οι αμαρτίες όλου του κόσμου, αφού αυτό, 43

Μρ 10, 38 – 39 και Λκ. 12, 50 Λουκ. 12, 49 - 50 45 Ιω. 1, 19 - 34 46 Raymon E. Brown, The Gospel according to John, σελ. 51 47 Albright W. F. & Mann C.S., The Gospel according to Matthew, σελ. 27 48 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 108 49 Ιω. 1, 29 50 Μτ. 3, 15 44

άλλωστε, ήταν το έργο Του επί της γης. Πρόκειται δηλαδή για ένα «βάπτισμα αλληλεγγύης» προς τους αμαρτωλούς ανθρώπους και ένα γεγονός υπακοής στο θέλημα του Θεού51. Ο αναμάρτητος Χριστός έρχεται να βαπτισθεί και συντρίβει το κράτος της αμαρτίας και του κακού, που κρατούσαν δέσμια ολόκληρη την ανθρωπότητα52. Άλλωστε, αμέσως μετά τη Βάπτισή Του, ο Ιησούς εκβάλλεται υπό του Πνεύματος εις την έρημο, όπου αντιμετωπίζει νικηφόρα τους πειρασμούς του Διαβόλου 53. Με αυτή τη λογική, το γεγονός της Βάπτισης του Χριστού έδωσε την αφορμή στους Πατέρες της Εκκλησίας, να δημιουργήσουν τον πυρήνα της τελετής του χριστιανικού βαπτίσματος. Έτσι, αν θέλουμε να κάνουμε μία σύντομη σύγκριση της Βάπτισης του Ιησού και του χριστιανικού μυστηρίου του βαπτίσματος, θα μπορούσαμε να βρούμε μία βασική ομοιότητα: Κατά τη Βάπτισή Του ο Ιησούς αναγνωρίστηκε από τον Πατέρα, ως ο Υιός του Θεού, μέσω της φωνής, η οποία ακούστηκε από τον ουρανό (Μκ. 1, 11) ενώ με το βάπτισμά του, ο κάθε Χριστιανός, αναγνωρίζεται ως μέλος της οικογένειας του Θεού (Εκκλησίας) άρα γίνεται παιδί του Θεού (Γαλ. 3, 26 – 27). Η «υιοθεσία» του Χριστιανού από το Θεό, άλλωστε, υπήρξε ο πυρήνας του σωτηριώδους έργου του Χριστού επί της γης: «ὅτε δὲ ἦλθεν τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ, γενόμενον ἐκ γυναικός, γενόμενον ὑπὸ νόμον, ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν. Ὅτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν κρᾶζον· αββα ὁ πατήρ. ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος ἀλλὰ υἱός· εἰ δὲ υἱός, καὶ κληρονόμος διὰ θεοῦ.»54 Επίσης κατά τη Βάπτιση του Ιησού έχουμε εμφάνιση του τριαδικού Θεού (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα) και αντίστοιχα, κατά την τελετή της χριστιανικής βάπτισης, ο νεοφώτιστος βαπτίζεται εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος55. β) Βάπτισε ανθρώπους ο Ιησούς Χριστός; Ένα εντελώς ξεχωριστό γεγονός, το οποίο παρουσιάζεται μόνο στο τέταρτο Ευαγγέλιο, είναι η διήγηση ότι και ο ίδιος ο Ιησούς, όταν άρχισε το μεσσιανικό Του έργο, βάπτιζε στην Ιουδαία, παράλληλα με τον Ιωάννη τον Βαπτιστή: «Μετὰ ταῦτα ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὴν Ἰουδαίαν γῆν καὶ ἐκεῖ διέτριβεν μετ᾽ αὐτῶν καὶ ἐβάπτιζεν. Ἦν δὲ καὶ ὁ Ἰωάννης βαπτίζων ἐν Αἰνὼν ἐγγὺς τοῦ Σαλείμ, ὅτι ὕδατα πολλὰ ἦν ἐκεῖ, καὶ παρεγίνοντο καὶ ἐβαπτίζοντο·»56 Αυτοί οι στίχοι αποτελούν μία ρητή μαρτυρία για το ότι ο Ιησούς και –ενδεχομένως– οι μαθητές Του βάπτιζαν ανθρώπους, όπως και G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 53 & 64 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 94 53 πρβλ. Μκ 1, 12 – 13, Μτ. 4, 1 – 11 & Λκ. 4, 1 - 14 54 Γαλ. 4, 4 - 7 55 Albright W. F. & Mann C.S., όπ., σελ. 362 56 Ιω. 3, 22 - 23 51 52

ο Πρόδρομος και μάλιστα περισσότερους σε αριθμό, απ’ όσους ο Ιωάννης 57. Έτσι επιτυγχάνονται δύο σπουδαία γεγονότα: από τη μία αυτοί, οι οποίοι προστρέχουν στον Ιωάννη τον Πρόδρομο, έχουν την ευκαιρία να οδηγηθούν -μέσω του κηρύγματος του Ιωάννη- στον Ιησού και από την άλλη οι μαθητές του Ιωάννη και του Ιησού δεν έρχονται σε προστριβές μεταξύ τους58. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος ερμηνεύοντας τους παρόντες στίχους λέγει ότι ο Ιησούς δε βάπτισε ο ίδιος ανθρώπους αλλά μόνον οι μαθητές Του βάπτιζαν: «Ka…toi proϊèn fhsin Ð EÙaggelist¾j, Óti 'Ihsoàj oÙk ™b£ptizen, ¢ll' oƒ maqhtaˆ aÙtoà· Óqen dÁlon, Óti kaˆ ™ntaàqa toàto lšgei, Óti aÙtoˆ ™b£ptizon mÒnoi. Kaˆ t…noj ›neken, fhsˆn, oÙk ™b£ptizen; Prolabën 'Iw£nnhj e pen, Óti AÙtÕj Øm©j bapt…sei ™n PneÚmati ¡g…J, kaˆ pur…· Pneàma d oÜpw Ãn dedwkèj. E„kÒtwj oân oÙk ™b£ptizen· oƒ d maqhtaˆ toàto œpratton, boulÒmenoi polloÝj pros£gein tÍ swthrièdei didaskal…v.»59 Συμφωνεί και ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, ότι ο Ιησούς βαπτίζε «di¦ tîn ˜autoà maqhtîn»60 και όχι ο ίδιος. Άραγε για το λόγο αυτό δεν αναφέρουν κάτι για το γεγονός αυτό οι συνοπτικοί Ευαγγελιστές; Διάφορες ερμηνείες έχουν δοθεί από τους σχολιαστές: α) Ο Ιωάννης αναφέρεται στην εποχή κατά την οποίαν μόνον αυτός και ο αδελφός του ήταν μαθητές του Ιησού, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές δεν είχαν γνωρίσει τον Κύριο· β) οι άλλοι Ευαγγελιστές θεωρούν τις Βαπτίσεις του Ιησού ως μηδαμινό γεγονός, σε σχέση με τα υπόλοιπα γεγονότα, τα οποία αναγράφουν· γ) το γεγονός αυτό, περιγράφεται μόνο στο τέταρτο Ευαγγέλιο, επειδή αποτελεί επινόηση του Ιωάννη 61. Από την άλλη προξενεί εντύπωση ότι, όταν ο Ιησούς εξαποστέλλει τους μαθητές Του, σύμφωνα με τη διήγηση των συνοπτικών Ευαγγελιστών, αφού τους έχει δώσει δύναμη και εξουσία, πουθενά δεν αναφέρεται ότι τους αναθέτει και να βαπτίσουν ανθρώπους62. Ακόμη και όταν συγχωρεί τις αμαρτίες του παραλυτικού της Καπερναούμ, δεν αναφέρει κάπου τη λέξη βάπτιση, τον συγχωρεί δια των λόγων Του63. Όμως, αν μείνουμε στα προαναφερθέντα εδάφια του 3ου και 4ου κεφαλαίου του Ευαγγελίου του Ιωάννη, τότε ο Ιησούς ξεκινά τη μεσσιανική Του αποστολή βαπτίζοντας ἐν ὕδατι, όπως και ο Πρόδρομος, ο οποίος πολύ σύντομα, μετά τη Βάπτιση του Ιησού, βρέθηκε στη φυλακή64. Και ήταν βάπτισμα ἐν ὕδατι αφού, σύμφωνα με το τέταρτο Ευαγγέλιο, το Άγιο Πνεύμα δεν είχε, ακόμη, κατέλθει, έτσι ώστε να υπάρξει βάπτιση ἐν πνεύματι. Ίσως και για τον λόγο αυτό δεν αναφέρεται 57

Ιω. 4, 1 Σχόλιο του Θεοφύλακτου στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, σελ. 123 59 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τον Άγιον Ιωάννην τον Απόστολον και Ευαγγελιστήν, Ομιλία ΚΘ΄, MPG 59, 167, στ. 10 – 18 60 Κυρίλλου, Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Ερμηνεία ήτοι Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, 1, 233, 1, εκδ. P.E. Pusey 61 Όλες αυτές οι υποθέσεις, μαζί με τα ονόματα των εμπνευστών τους, αναφέρονται στο βιβλίο: G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 67 - 68 62 πρβλ. Μκ. 6, 7 – 11, Μτ. 10, 5 – 42 & Λκ. 9, 1 - 5 63 Μκ. 2, 1 - 12 64 Μκ. 1, 14, Μτ. 4, 12 & Λκ. 3, 20 58

ξανά ούτε στο τέταρτο Ευαγγέλιο κάποια βάπτιση εκ μέρους του Ιησού ή των μαθητών Του, εφόσον ανέμεναν την έλευση του Αγίου Πνεύματος65. Ένα μεγάλο ερώτημα, το οποίο γεννιέται, είναι το αν ο Ιησούς βάπτισε τους μαθητές Του. Σε κανένα στίχο των Ευαγγελίων δεν αναγράφεται κάτι τέτοιο. Ο Τερτυλιανός, στο έργο του De Baptismo, είναι βέβαιος ότι οι μαθητές του Ιησού είχαν βαπτιστεί, αν και τα επιχειρήματα, τα οποία παραθέτει, δεν είναι πολύ πειστικά66. Βέβαια, γνωρίζουμε ότι κάποιοι μαθητές του Ιησού, όπως ο Ανδρέας και ο Ιωάννης 67, πριν προσκολληθούν κοντά Του, υπήρξαν μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή 68, άρα είναι πολύ πιθανό να βαπτίσθηκαν από αυτόν. Το ότι δεν αναφέρεται βάπτιση των μαθητών του Χριστού ή βάπτιση ανθρώπων από τον Ιησού στα συνοπτικά Ευαγγέλια, αυτό δε σημαίνει ότι ο Ιησούς δε βάπτισε τους μαθητές Του ή κι άλλους ανθρώπους στο χρονικό διάστημα, το οποίο μεσολάβησε από την πρώτη αναφορά στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και μέχρι τη Σταύρωσή Του 69. Βέβαια θεωρίες του τύπου ότι η Βάπτισή Του από τον Ιωάννη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς Του 70 ή ότι ο Ιησούς ξεκίνησε να βαπτίζει παράλληλα με τον Ιωάννη, ως συνεργάτης του και κατόπιν αποφάσισε να διαγράψει μία δική του ξεχωριστή πορεία μέχρι του σημείου να αντιπαθεί οποιαδήποτε αναφορά σε βάπτιση, γι’ αυτό και δεν αναφέρεται στα Ευαγγέλια κάποια βάπτιση εκ μέρους του Ιησού 71, είναι αυθαίρετες θεωρίες της φαντασίας των συγγραφέων τους. γ) Ο διάλογος του Ιησού με τον Νικόδημο τον Φαρισαίο: Στο ίδιο Ευαγγέλιο, σε διάλογο με το Φαρισαίο Νικόδημο72, ο Ιησούς δηλώνει εμφατικά: «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.»73 Αυτό μας δημιουργεί ένα πρόβλημα, με την έννοια ότι εδώ ο Ιησούς μιλάει υπό το φως μίας νέας, δικής Του βαπτισματικής προοπτικής. Από την άλλη φαίνεται να υπάρχει άμεση και «αναγκαία» σχέση του βαπτίσματος με τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο Νικόδημος –ενδεχομένως– να είχε βαπτιστεί ἐν ὕδατι, όπως τόσοι σύγχρονοί του ισραηλίτες, όμως έπρεπε να βαπτιστεί και ἐν πνεύματι για να κληρονομήσει την ουράνια βασιλεία. Ο ίδιος δεν καταλαβαίνει τα λόγια του Ιησού, γι αυτό και απορεί: «πῶς δύναται ἄνθρωπος γεννηθῆναι γέρων ὤν; μὴ δύναται εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μητρὸς αὐτοῦ δεύτερον εἰσελθεῖν καὶ γεννηθῆναι;»74 Ο Χρυσόστομος, διαφωτίζοντας τους συγχρόνους του 65

Ιω. 7, 39, H. G. Marsh, ό.π. , σελ. 111 - 112 De Baptismo, ΧΙΙ, σχόλιο από τον H. G. Marsh, ό.π., σελ. 118 - 119 67 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, σελ. 73 68 Ιω. 1, 35 - 37 69 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 125 - 126 70 B. W. Bacon, The story of Jesus and the Beginnings of the Church: A Valuation of the Synoptic Record for History and for Religion, σελ. 193 71 Goguel Maurice, Au seuil de l'Evangile, Jean Baptiste, σελ. 257 72 Ιω. 3, 1 - 21 73 Ιω. 3, 5 74 Ιω. 3, 4 66

Χριστιανούς, «απευθύνεται» σε πρώτο πρόσωπο στο Νικόδημο λέγοντας: «Etšran lšgw gšnnhsin, fhsˆn, ð NikÒdhme· t… tÕn lÒgon ›lkeij prÕj t¾n gÁn; t… tÍ tÁj fÚsewj ¢n£gkV tÕ pr©gma Øpob£lleij; 'AnèterÒj ™sti tîn toioÚtwn çd…nwn oátoj Ð tÒkoj, oÙd n œcei koinÕn prÕj Øm©j· gšnnhsij m n g¦r kaˆ aÛth lšgetai, ¢ll¦ tù ÑnÒmati koinwne‹, tù d pr£gmati dišsthken.»75 Είναι μία εντελώς διαφορετική «γέννησις», αυτή η γέννησις ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος από τη γέννηση, την οποία είχε κατά νου ο Νικόδημος. Βέβαια μία διδασκαλία, η οποία συνδυάζει το καθαρτικό ύδωρ και το Πνεύμα του Θεού, δεν ήταν άγνωστη στην ισραηλιτική παράδοση. Ο Προφήτης Εζεκιήλ προαναγγέλλει ξεκάθαρα: «καὶ ῥανῶ ἐφ᾽ ὑμᾶς ὕδωρ καθαρόν καὶ καθαρισθήσεσθε ἀπὸ πασῶν τῶν ἀκαθαρσιῶν ὑμῶν καὶ ἀπὸ πάντων τῶν εἰδώλων ὑμῶν καὶ καθαριῶ ὑμᾶς καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν καινὴν καὶ πνεῦμα καινὸν δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ἀφελῶ τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκὸς ὑμῶν καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρκίνην καὶ τὸ πνεῦμά μου δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ποιήσω ἵνα ἐν τοῖς δικαιώμασίν μου πορεύησθε καὶ τὰ κρίματά μου φυλάξησθε καὶ ποιήσητε»76. Συνεπώς η σύνδεση της τελετής κάθαρσης από την αμαρτωλότητα του ανθρώπου με την δωρεά του Πνεύματος είναι μία παλαιοδιαθηκική παράδοση, την οποία ο Χριστιανισμός την ενσωματώνει στο μυστήριο του Βαπτίσματος. Κατά την τελετή της Βάπτισης του Χριστιανού το Άγιο Πνεύμα αντιδρώντας θετικά στην πίστη του βαπτιζομένου και σε συνάρτηση με την λυτρωτική δύναμη του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού, προσφέρει τη σωτηρία στον άνθρωπο 77. Νερό, Πνεύμα, (ανα)Γέννηση είναι τρεις όροι, οι οποίοι αναφέρονται στο βάπτισμα και ξεκάθαρα προδίδουν το ιδιαίτερο σακραμενταλιστικό ενδιαφέρον του Ευαγγελιστή για την παράδοση της τελετής του Βαπτίσματος μέσω του Ευαγγελίου του, αναφέροντας λεπτομέρειες για το διάλογο Ιησού και Νικοδήμου78. Παράλληλα η σύνδεση πίστης και Βαπτίσματος (στ. 12 & 15) μας θυμίζει τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου, όπως θα δούμε στις παύλειες επιστολές, οι οποίες γράφηκαν μισό αιώνα νωρίτερα από το τέταρτο Ευαγγέλιο. Ο Ιησούς αποκαλύπτει στο Νικόδημο βασικά στοιχεία της εσχατολογικής διδασκαλίας Του για τη μέλλουσα κρίση και τη σωτηρία του ανθρώπου. Η σωτηρία, η ευλογία του Πνεύματος και η Ανάσταση στη μέλλουσα ζωή, την οποία προσφέρει ο Χριστός, γίνονται κτήματα του πιστού μέσω του Βαπτίσματος!79 Σύμφωνα με τον ιερό Αυγουστίνο, όπως η γέννηση κατά σάρκα και η κληρονομία της πρόσκαιρης, γήινης περιουσίας του πατρός του κάθε ανθρώπου συμβαίνει όταν ο άνθρωπος γεννάται εκ της κοιλίας της μητρός του, έτσι και η πνευματική γέννηση συμβαίνει μέσω του Βαπτίσματος, το οποίο είναι η γέννηση εκ της κοιλίας της πνευματικής 75

Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τον Άγιον Ιωάννην τον Απόστολον και Ευαγγελιστήν, Ομιλία KE΄, MPG 59, 149, στ. 22 – 28 76 Εζ. 36, 25 - 27 77 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 112 – 114 & 219 78 Oscar Cullman, Early Christian Worship, σελ. 37 79 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 232

μητρός Εκκλησίας και η κληρονομία των αιωνίων αγαθών του ουρανίου Πατρός80. δ) Βαπτισματικοί συμβολισμοί σε διαλόγους και θαύματα του Χριστού, στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον: Στο τέταρτο Ευαγγέλιο υπάρχει και η γνωστότατη αφήγηση του γεγονότος της συνάντησης του Ιησού με τη Σαμαρείτισσα στο φρέαρ του Ιακώβ81. Σε πολλούς αναγνώστες του Ευαγγελίου η αναφορά του Ιησού στο «ὕδωρ ζῶν»82 και η φράση: «ὃς δ᾽ ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, οὐ μὴ διψήσει εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλὰ τὸ ὕδωρ ὃ δώσω αὐτῷ γενήσεται ἐν αὐτῷ πηγὴ ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον.»83 φέρνει στο νου τη «βαπτισματική πηγή», γύρω από την οποία αρχίζει η ανάπτυξη της χριστιανικής ζωής84, αλλά και τα λόγια του Ιησού: «Ἐν δὲ τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ τῇ μεγάλῃ τῆς ἑορτῆς εἱστήκει ὁ Ἰησοῦς καὶ ἔκραξεν λέγων· ἐάν τις διψᾷ ἐρχέσθω πρός με καὶ πινέτω. ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, καθὼς εἶπεν ἡ γραφή, ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος. τοῦτο δὲ εἶπεν περὶ τοῦ πνεύματος ὃ ἔμελλον λαμβάνειν οἱ πιστεύσαντες εἰς αὐτόν·»85. Στους στίχους αυτούς μπορούμε να θεωρήσουμε μία λανθάνουσα αναφορά τόσο στο βάπτισμα, όσο και στην κάθοδο του Αγίου Πνεύματος. Βαπτισματικές αναφορές μπορεί να βρει ο αναγνώστης του τετάρτου Ευαγγελίου ακόμη και στη διήγηση της ίασης του εκ γενετής τυφλού, όπου ο τυφλός θεραπεύεται αφού έχει νίψει το πρόσωπό του στην κολυμβήθρα τοῦ Σιλωάμ86 αλλά και στην αφήγηση του θαύματος της θεραπείας του παραλυτικού87, ο οποίος διέτριβε επί 38 χρόνια «ἐπὶ τῇ προβατικῇ κολυμβήθρα ἡ ἐπιλεγομένη Ἑβραϊστὶ Βηθζαθα»88. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι ο Ιωάννης περιγράφει στο θαύμα της ίασης του παραλυτικού σε συνδυασμό με τη συγχώρεση των αμαρτιών του. Στα σχόλια του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου γράφει ο Θεόδωρος Μοψουεστίας για το γεγονός της ίασης του παραλυτικού από τον Ιησού: «Perˆ tîn pšnte stoîn oÛtwj o mai, met¦ t¦j ™n kÚklJ tšssaraj, mšshn e cen ˜tšran. T…j d Ð tÁj ¢sqene…aj trÒpoj oátoj; po‹on ¹m‹n must»rion a„n…ttetai; oÙ g¦r ¡plîj kaˆ e„kÁ ¢nagšgraptai, ¢ll¦ t¦ mšllonta must»ria prodiagr£fei, éste m¾ tÕ sfÒdra par£doxon ¢prosdÒkhton genÒmenon lum»nasqai tÍ tÁj p…stewj dun£sei. 'Epeˆ oân ½melle b£ptisma d…dosqai, poll¾n dÚnamin œcon, kaˆ dwre¦n meg…sthn tÕ ¡mart…aj kaqa‹ron, kaˆ ¢ntˆ nekroà zînta poiîn, kaq£per ™n e„kÒni prozwgrafe‹ taàta· kaˆ prîton m n d…dotai Ûdwr, kaqa‹ron swm£twn khl…da kaˆ molusmoÝj oÙk Ôntaj, ¢ll¦ dokoàntaj e nai, oŒon toÝj ¢pÕ khde…aj, toÝj ¢pÕ leprîn, toÝj ¢pÕ toioÚtwn ˜tšrwn, kaˆ poll¦ ¥n tij ‡doi di' Ûdatoj 80

Σχόλιο του ιερού Αυγουστίνου στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, σελ. 108 Ιω. 4, 5 - 42 82 Ιω. 4, 10 83 Ιω. 4, 14 84 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, ό.π. 85 Ιω. 7, 37 - 39 86 Ιω. 9, 1 – 39, ιδιαιτέρως ο στίχος 7: «ὕπαγε νίψαι εἰς τὴν κολυμβήθραν τοῦ Σιλωάμ (ὃ ἑρμηνεύεται ἀπεσταλμένος). ἀπῆλθεν οὖν καὶ ἐνίψατο καὶ ἦλθεν βλέπων.» 87 Ιω 5, 1 - 9 88 Ιω. 5, 2 81

gegonÒta ™pˆ tÁj palai©j·»89 «Εκείνη η κολυμβήθρα ήταν τύπος της κολυμβήθρας του δικού μας Βαπτίσματος και αν την εποχή του Ιησού η ασθένεια εμπόδιζε τους ανθρώπους να μπουν στη δεξαμενή και να θεραπευθούν, εμείς, σήμερα, δεν έχουμε κανένα εμπόδιο για να βαπτισθούμε Χριστιανοί»90. Ακόμη, να σημειώσουμε ότι οι αρχαιολόγοι διατυπώνουν την άποψη ότι, κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, στη δεξαμενή της Βηθζαθά βαπτίζονταν πάρα πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι ασπάζονταν τον Χριστιανισμό, εγκαταλείποντας την παλαιά τους θρησκεία91. Αλλά και κατά τη διήγηση του Ιερού νιπτήρος 92, αμέσως πριν το Μυστικό Δείπνο του Ιησού και των μαθητών Του, ιδιαιτέρως στο στίχο 10: «ὁ λελουμένος οὐκ ἔχει χρείαν εἰ μὴ τοὺς πόδας νίψασθαι, ἀλλ᾽ ἔστιν καθαρὸς ὅλος·» τα λόγια του Ιησού δε θυμίζουν το βάπτισμα και τον εξαγνισμό του πιστού μέσω αυτού; Μπορούμε, λοιπόν, να υποθέσουμε ότι με έναν συμβολικό τρόπο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, μέσα από αναφορές σε γεγονότα της ζωής του Χριστού, μας εισάγει στην ιδέα του βαπτισματικού «περάσματος» από την αμαρτία στη σωτηρία και στη δωρεά των χαρισμάτων του Πνεύματος. Κανείς δεν περνά στο χορό των σεσωσμένων, αν δεν περάσει από την τελετή του βαπτίσματος. Η προσωπική σχέση του κάθε πιστού με τον Ιησού περνάει μέσα από το «νίψιμο», το οποίο προσφέρει σε κάθε πιστό ξεχωριστά. Ο Ιησούς, μέσω της Εκκλησίας Του, ξεπλένει από κάθε λογής ρύπους και αμαρτίες και καθαρίζει από κάθε ρύπο και αθλιότητα τον πιστό. Ο άνθρωπος γίνεται λευκότερος και από το χιόνι93, μετά το «λούσιμο» του Βαπτίσματος. Όμως χρειάζεται αγώνας για να παραμείνει αγνός. Διότι, κατά το Μυστικό Δείπνο, μαζί με όλους τους Μαθητές Του, ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια και του Ιούδα. Εν τούτοις αυτό δεν εμπόδισε τον Ισκαριώτη να διαπράξει την αθλιότητα της προδοσίας του διδασκάλου του. Ο Ευαγγελιστής Μάρκος αποφθέγγεται ρητώς: «ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται, ὁ δὲ ἀπιστήσας κατακριθήσεται.» 94. Το δεύτερο ημιστίχιο είναι ελλιπές, επειδή παραλείπεται η έκφραση καί μή βαπτισθείς ή –ίσως– εσκεμμένα ο Ευαγγελιστής την παραλείπει, επειδή αυτός ο οποίος δεν πιστεύει στον Ιησού, δε βαπτίζεται στο όνομά Του 95. Είναι γεγονός, όμως, ότι κατά την Ανάληψη του Κυρίου, η τελευταία εντολή, η οποία δίνεται από τον αναστημένο Ιησού στους μαθητές Του είναι: «πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι 89

Του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου τα Κεφάλαια, από το Catena in Joannem, εκδ. J.A. Cramer, σελ. 227, 32 – 228, 10 90 Σχόλια των Ζιγαβηνού και Θεοφυλάκτου στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, σελ. 173 91 Oskar Cullman, Early Christian Worship, σελ. 81 - 83 92 Ιω. 13, 4 - 15 93 Ψαλμ. 50, 9: «πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι» 94 Μκ. 16, 16 95 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 119

πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος.»96 Το μόνο σχόλιο, το οποίο θα μπορούσαμε να κάνουμε εδώ είναι το ότι, όπως θα δούμε στη συνέχεια της εργασίας, τόσο στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, όσο και στα βιβλία των Επιστολών της Καινής Διαθήκης, δε θα συναντήσουμε πουθενά Βάπτιση στο όνομα της Αγίας Τριάδος αλλά θα βρούμε πολλές περιπτώσεις Βαπτίσματος στο όνομα του Ιησού Χριστού.

4. Το Βάπτισμα στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων Εισαγωγικά: Στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, όπως είναι φυσικό, παρουσιάζεται ένα πλήθος βαπτισματικών τελετών, τις οποίες τελούν οι Απόστολοι. Έτσι μπορούμε να λάβουμε πληροφορίες, με αρκετές λεπτομέρειες, σχετικά με το μυστήριο της βάπτισης και τη σημασία του για την πρώτη χριστιανική Εκκλησία. Η πρώτη φορά, στην οποία γίνεται αναφορά από τον Λουκά, για τελετή βάπτισης στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, είναι στον 5 ο μόλις στίχο, όπου μεταφέρει τα λόγια του Ιησού προς τους μαθητές Του και αναγγέλλει την έλευση του Αγίου Πνεύματος: «ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ ἐν πνεύματι βαπτισθήσεσθε ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας.»97 Έχουμε λοιπόν και εδώ μία αναφορά στο βάπτισμα του Ιωάννη, το οποίο υπήρξε βάπτισμα ἐν ὕδατι, όμως μαζί με την υπόσχεση για την κάθοδο του τρίτου προσώπου της Αγίας Τριάδος υπάρχει και η αναφορά του βαπτίσματος των μαθητών του Χριστού ἐν πνεύματι. Με τις δύο δοτικές του οργάνου γίνεται σαφής ο διαχωρισμός των δύο βαπτισμάτων 98. Ο Χρυσόστομος σχολιάζοντας τον συγκεκριμένο στίχο γράφει: «Toàto g¦r ¢pÕ tÁj martur…aj 'Iw£nnou dÁlon loipÕn Ãn, Óti aÙtÕj Ãn Ð bapt…zwn, e„pÒntoj, Óti AÙtÕj Øm©j bapt…sei ™n PneÚmati ¡g…J kaˆ pur…· diÕ kaˆ mÒnou aÙtoà ™mnhmÒneuse. T¦ m n oân EÙaggšlia, ïn Ð CristÕj ™po…hse kaˆ e pen ƒstor…a t…j ™stin· aƒ d Pr£xeij, ïn Ð ›teroj Par£klhtoj e pe kaˆ ™po…hse.»99 Άλλωστε, όπως θυμόμαστε από τα Ευαγγέλια, ο ίδιος ο Ιωάννης είχε κάνει τον διαχωρισμό του δικού του βαπτίσματος και του βαπτίσματος ἐν πνεύματι ἁγίῳ. Συνεχίζοντας ο Χρυσόστομος λέγει ότι «βέβαια δεν υπήρχε νερό στο υπερώο, άρα η βάπτιση, η οποία έγινε εκεί τελέστηκε μέσω του Αγίου Πνεύματος, το οποίο ενεργεί και στη βάπτιση, η οποία γίνεται μέσα στο νερό, ότι ακριβώς γίνεται όταν χρίεται κάποιος μέσω του Αγίου Πνεύματος, ακόμη και όταν δε χρησιμοποιείται το έλαιον».100 Μτ. 28, 19 – 20 Πρβλ. & Μρ. 16, 16: «ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται» Πρ. 1, 5 98 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 53 99 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία Α΄, MPG, 60, 21, στ. 16 - 22 100 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ό.π. , MPG, 60, 21, στ. 33 - 38 96 97

α) Πεντηκοστή: Το ξεκίνημα της νέας Εκκλησίας: Αμέσως μετά, στο δεύτερο κεφάλαιο, το βάπτισμα αναφέρεται στο εδάφιο, όπου καταγράφονται οι αντιδράσεις στο κήρυγμα του Πέτρου, μετά την κάθοδο του Αγίου Πνέυματος: «Ἀκούσαντες δὲ κατενύγησαν τὴν καρδίαν εἶπόν τε πρὸς τὸν Πέτρον καὶ τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους· τί ποιήσωμεν, ἄνδρες ἀδελφοί; Πέτρος δὲ πρὸς αὐτούς· μετανοήσατε, [φησίν,] καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν καὶ λήμψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου πνεύματος. ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία καὶ τοῖς τέκνοις ὑμῶν καὶ πᾶσιν τοῖς εἰς μακράν, ὅσους ἂν προσκαλέσηται κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν. ἑτέροις τε λόγοις πλείοσιν διεμαρτύρατο καὶ παρεκάλει αὐτοὺς λέγων· σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῆς σκολιᾶς ταύτης. οἱ μὲν οὖν ἀποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν καὶ προσετέθησαν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ψυχαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι.»101 Εδώ έχουμε για πρώτη φορά ρητά τη βαπτισματική φόρμουλα «βαπτισθήτω ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ» και το βάπτισμα συνδέεται με τη μετάνοια, η οποία είναι η προϋπόθεση και το μέσον για την ένταξη των ανθρώπων στη νεοσύστατη Εκκλησία του Χριστού102. Και σαν αποτέλεσμα της μετανοίας και του βαπτίσματος εις το όνομα του Ιησού Χριστού, θα έλθουν, στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, οι δωρεές του Αγίου Πνεύματος103. Το αποτέλεσμα του κηρύγματος είναι εντυπωσιακό· περίπου τρεις χιλιάδες άνθρωποι βαπτίζονται και αποτελούν την πρώτη εκκλησιαστική κοινότητα των Ιεροσολύμων. Στις Κατηχήσεις του, προς τους Φωτιζομένους, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφει: «η -πέραν κάθε διηγήσεως- φιλανθρωπία του Θεού, μέσω της μετανοίας και του βαπτίσματος, φέρνει την άφεση των αμαρτιών, εκπλύνει κάθε ρύπο ψυχής και πάσαν αμαρτίαν και οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι σταύρωσαν και βλασφήμησαν τον Χριστό, έχουν τη δυνατότητα να συγχωρεθούν και να λάβουν τη χάρη του Πνεύματος. Αυτό είναι μία απόδειξη για τη δύναμη του βαπτίσματος»104. Εντύπωση προκαλεί και το ακόλουθο σχόλιο του Χρυσοστόμου: «Kaˆ oÜpw lšgei, Óti PisteÚsate· ¢ll¦, Baptisq»tw ›kastoj Ømîn. Toàto g¦r ™n tù bapt…smati paršlabon. E ta de…knusi kaˆ tÕ kšrdoj· E„j ¥fesin ¡martiîn· kaˆ l»yesqe t¾n dwre¦n toà ¡g…ou PneÚmatoj. E„ dwre¦n l»yesqe, e„ ¥fesin œcei tÕ b£ptisma, t… mšllete;»105 Το βάπτισμα της ημέρας της Πεντηκοστής εμπεριέχει τα στοιχεία και των δύο βαπτίσεων, τόσο του βαπτίσματος του Ιωάννου όσο και του βαπτίσματος του Ιησού Χριστού 106. Αναφέρεται, επίσης και η άποψη ότι, επειδή οι χιλιάδες νέοι πιστοί ήταν πρακτικά δύσκολο να 101

Πρ. 2, 37 - 41 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles, σελ. 264 103 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 154 - 155 104 Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατηχήσεις προς Φωτιζομένους, 3, κεφ. 15, στ. 14 – κεφ. 16, στ. 7 εκδ. Reischl W.C. & Rupp J. 105 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία Ζ΄, MPG 60, 63, στ. 56 - 61 106 Munck Johanes, The Acts of the Apostles, σελ. 10 102

βαπτιστούν ἐν ὕδατι μέσα σε μία ημέρα, δηλαδή την ημέρα της Πεντηκοστής, προφανώς είχαν λάβει το βάπτισμα του Ιωάννου στο παρελθόν και εκείνη την ημέρα βαπτίσθηκαν και ἐν πνεύματι. Έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε τις δύο τελετές συμπληρωματικές μεταξύ τους 107. Έχουμε, άραγε, εδώ τη χρήση μίας πρωτογενούς, πρωτοχριστιανικής πηγής, την οποία χρησιμοποιεί ο Λουκάς, σύμφωνα με την οποία το βάπτισμα ἐν ὕδατι του Ιωάννη αντικαθίσταται από το βάπτισμα ἐν πνεύματι της χριστιανικής κοινότητας; Διότι, τόσο την ημέρα της Πεντηκοστής, οπότε πραγματοποιείται η επαγγελία του Ιησού, δηλαδή η έκχυση των χαρισμάτων του Πνεύματος, όπως η γλωσσολαλία, όσο και αργότερα, στο περιστατικό της μεταστροφής στο Χριστιανισμό του Κορνηλίου και των δικών του108, οι οποίοι βαπτίσθηκαν, αφού είχαν λάβει την εμπειρία του Πνεύματος, ίσως δείχνουν ότι το βάπτισμα ἐν ὕδατι δεν ήταν τόσο σημαντικό «σημάδι» της χριστιανικής ιδιότητας109. Σημείο αναγνώρισης και προσκόλλησης στη νέα θρησκευτική κοινότητα και μεσσιανική κοινωνία, η οποία δημιουργήθηκε στα Ιεροσόλυμα, ήταν το βάπτισμα. Μέσω αυτού το νέο μέλος της Εκκλησίας νεκρώνεται, όσον αφορά τον παλαιό του εαυτό και αγιάζεται εγκαινιάζοντας μία σχέση νέας διαθήκης με το Θεό 110. Όλοι γνωρίζουμε το πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε αυτή η ένταξη των πιστών στη νέα κοινότητα και τι μεγάλες μεταβολές έφερε η ένταξη αυτή στη ψυχή και στη ζωή των νέων χριστιανών. Η νέα θρησκεία δημιούργησε ένα νέο ήθος, έναν καινούριο τρόπο ζωής και ως αποτέλεσμα αυτού του καινούριου ήθους και τρόπου ζωής δημιουργούνται οι τράπεζες της αγάπης και η κοινοκτημοσύνη των μελών της πρώτης Εκκλησίας, αφηγήσεις, τις οποίες διαβάζουμε αμέσως παρακάτω, στο βιβλίο των Πράξεων, 111. β) Ο Απόστολος Φίλιππος βαπτίζει τον Σίμωνα και τον ευνούχο: ο Στο 8 κεφάλαιο των Πράξεων υπάρχουν δύο γεγονότα Βαπτίσεων: στους στίχους 9 – 13 η διήγηση της Βάπτισης του Σίμωνος του μάγου στη Σαμάρεια και στους στίχους 27 – 40 η διήγηση της Βάπτισης του ευνούχου της βασίλισσας της Κανδάκης στην έρημο της Γάζας. Και οι δύο αυτές Βαπτίσεις έγιναν από τον Απόστολο Φίλιππο. Στην περίπτωση του Σίμωνος του μάγου έχουμε έναν άνθρωπο, ο οποίος βαπτίζεται επειδή βλέπει ότι ο Απόστολο Φίλιππος, με τη δύναμη του Θεού, επιτελεί θαύματα μεγαλύτερα από τον ίδιο. Έτσι, παρά το ότι δηλώνει πιστός, η πίστη του εξαρτάται από τη δύναμη των θαυμάτων καθώς και από την επιθυμία της απόκτησης αυτής της δύναμης και όχι από την ουσία της νέας πίστεως 112. Για το λόγο αυτό, γράφει ο Ευσέβιος Καισαρείας ότι ο Σίμων «kataplageˆj 107

H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 157 - 158 Πρ. 10, 1 – 48 (ολόκληρο το 10ο κεφάλαιο) 109 Johannes Weiss etc., The history of the primitive Christianity τομ. Ι, σελ. 50κ.ε. 110 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 113 111 Πρ. 2, 44 – 47 & 4, 32 - 35 112 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 270 108

paradoxopoi…aj, ØpodÚetai kaˆ mšcri loutroà t¾n e„j CristÕn p…stin kaqupokr … netai·»113 Στους στίχους 18 – 25 έχουμε τον έλεγχο της υποκρισίας του Σίμωνος από τους Αποστόλους, ιδιαιτέρως από τον Πέτρο. Αντιθέτως, στη διήγηση της Βάπτισης του ευνούχου της βασίλισσας της Κανδάκης έχουμε ένα παράδειγμα ανυπόκριτης πίστης ενός ανθρώπου, ο οποίος αφού κατανοεί το γεγονός της θυσίας του Ιησού, για το οποίο είχε προφητεύσει αιώνες πριν ο Ησαΐας και ήταν καταγεγραμμένο στο βιβλίο, το οποίο διάβαζε, θέλει να βαπτιστεί «σfÒdra yucÁj toàto ™kkaiomšnhj .»114 Με τη λακωνική φράση «καὶ ἐβάπτισεν αὐτόν»115 δηλώνεται η Βάπτιση του ευνούχου, χωρίς άλλη περεταίρω εξήγηση ή ύπαρξη κάποιας φράσεως ομολογίας πίστεως στο Χριστό, η οποία, αν αναφερόταν από τον Λουκά, θα ήταν πολύ σημαντική, αφού θα μας αποκάλυπτε τη βαπτισματική φόρμουλα της πρώτης αποστολικής Εκκλησίας. Εδώ να σημειωθεί ότι η φράση του ευνούχου στον στίχο 37: «πιστεύω τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ εἶναι τὸν Ἰησοῦν Χριστόν» απουσιάζει από τα περισσότερα παλαιότερα αντίτυπα 116 και συνεπώς δεν υπάρχει στην κριτική έκδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης. Η φράση «τί κωλύει με βαπτισθῆναι;» ενδεχομένως να αποτελούσε κάποια φράση, η οποία λέγοταν από τον νεοφώτιστο πριν τη τελετή της Βάπτισης, αφού είναι μία φράση, η οποία συναντάται και σε άλλες περιπτώσεις βαπτισματικών τελετών στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων117. Επίσης προξενεί εντύπωση εδώ το πώς ο Φίλιππος, παρόλο που είχε εξαπατηθεί από τον Σίμωνα το μάγο, δέχεται χωρίς κανένα δισταγμό να βαπτίσει τον ευνούχο118. γ) Μεταστροφή του Παύλου. Το Βάπτισμα του Παύλου από τον Ανανία: Αμέσως μετά τη διήγηση της βάπτισης του ευνούχου το βιβλίο των Πράξεων συνεχίζει με το θαυμαστό γεγονός της μεταστροφής του διώκτη των Χριστιανών Σαύλου σε Απόστολο των Εθνών Παύλο (Πρ. 9, 1 – 22). Είναι ευρέως γνωστό ότι ο Ανανίας, μετά από όραμα, λαμβάνει εντολή από το Θεό να θέσει τα χέρια του στην κεφαλή του Παύλου έτσι ώστε αυτός να αναβλέψει. Πράγμα το οποίο έγινε και αμέσως μετά ο Παύλος βαπτίσθηκε από τον Ανανία: «καὶ εὐθέως ἀπέπεσαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν ὡς λεπίδες, ἀνέβλεψέν τε καὶ ἀναστὰς ἐβαπτίσθη»119. Ο Ανανίας, λοιπόν, γίνεται το μέσο με το οποίο ο Παύλος γίνεται γνήσιος Χριστιανός και έτσι πια ο νέος Απόστολος μπορεί να βλέπει (με τα μάτια του σώματος αλλά και της ψυχής) αφού γέμισε η ύπαρξή του από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, ώστε να είναι έτοιμος να αρχίσει το μεγάλο έργο, για το οποίο 113

Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, 2, 1, 11, 5 – 12, 1 εκδ. G.Bardy Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία ΙΘ΄, MPG 60, 151, στ. 52 - 53 115 Πρ. 8, 38 116 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles σελ. 414 117 Munck Johanes, The Acts of the Apostles, σελ. 78, π.χ. Πρ. 10, 47 και 11, 17 118 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 285 119 Πρ. 9, 18 114

τον προοόρισε ο Κύριος. Ο Παύλος σε καμία από τις επιστολές του δεν αναφέρεται στο συγκεκριμένο γεγονός της Βαπτίσεώς του από τον Ανανία, παρά κάνει μία γενική αναφορά, χρησιμοποιώντας τη λέξη «ἐβαπτίσθημεν» στην Α΄ προς Κορινθίους και στην προς Ρωμαίους επιστολές 120. Αυτό δε σημαίνει ότι ο Παύλος δε βαπτίστηκε από τον Ανανία 121. Στο κεφάλαιο 22 των Πράξεων, στην απολογία του Παύλου προς τον χιλίαρχο και τον λόγο του ενώπιον του ιουδαϊκού όχλου της Ιερουσαλήμ 122, ο Παύλος αναφέρεται στον Ανανία και τη βάπτισή του, χωρίς όμως να συνδέει το γεγονός της βαπτίσεώς του με το πρόσωπο του Ανανία 123. Αργότερα, στην απολογία του προς τον βασιλιά Αγρίπα124, ο Παύλος δεν αναφέρει πουθενά τον Ανανία, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η μεταστροφή του στο Χριστιανισμό έγινε χωρίς καμία απολύτως ανθρώπινη ανάμειξη. Άλλωστε, αν και ο Παύλος βαπτίσθηκε από τον Ανανία, η κατήχησή του έγινε από τον ίδιο τον Χριστό125. δ) Το Βάπτισμα του Κορνηλίου και των ανθρώπων του: Στο 10ο κεφάλαιο των Πράξεων των Αποστόλων βρίσκεται η διήγηση της μεταστροφής στον Χριστιανισμό του Κορνηλίου, των συγγενών και των φίλων του. Μετά την αναφορά των δύο οραμάτων, του Κορνηλίου (στ. 3 – 6) και του Πέτρου (στ. 10 – 16), ακολουθεί η κατήχηση των οικείων του Κορνηλίου (στ. 34 – 43), η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους ακροατές του αποστολικού κηρύγματος (στ. 44) και τέλος η Βάπτιση (στ. 47 – 48) τους. Ακολούθως, στο 11ο κεφάλαιο ο Πέτρος, με αφορμή την ψυχρότητα, την οποία συνάντησε εκ μέρους κάποιων ιουδαιοχριστιανών, υπεραμύνενται υπέρ του «ανοίγματος» της Εκκλησίας του Χριστού προς όλα τα έθνη. Στη Βάπτιση του Κορνηλίου και των συν αυτώ προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο Πέτρος δεν βαπτίζει ο ίδιος αυτούς, τους οποίους κατήχησε, αλλά δίνει εντολή να τους βαπτίσουν –προφανώς– κάποια άλλα μέλη της Εκκλησίας: «προσέταξεν δὲ αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ βαπτισθῆναι. τότε ἠρώτησαν αὐτὸν ἐπιμεῖναι ἡμέρας τινάς»126. Είτε επειδή το έργο της Βάπτισης ήταν κυρίως έργο των λειτουργών και όχι των Αποστόλων, είτε επειδή κάποιος ψευδαπόστολος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Απόστολος εβάπτισε κάποιος πιστούς στο δικό του όνομα και όχι στο όνομα του Ιησού, είτε για λόγους ταπείνωσης ο Απόστολος Πέτρος, όπως 120

Α΄ Κορ. 12, 13 & Ρωμ. 6, 3 Περισσότερες πληροφορίες για τη Βάπτιση του Παύλου μπορεί να βρει ο αναγνώστης στα ακόλουθα: David Clines etc., The Bible in three dimensions, σελ. 257 κ.ε. & Erich Fasche, Zur Taufe des Paulus, TLZ (Theologische Literaturzeitung) 80 (1955), 643 - 648 122 Πρ. 22, 1 - 21 123 ὁ δὲ (Ἁνανίας) εἶπεν· ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν προεχειρίσατό σε γνῶναι τὸ θέλημα αὐτοῦ καὶ ἰδεῖν τὸν δίκαιον καὶ ἀκοῦσαι φωνὴν ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ, ὅτι ἔσῃ μάρτυς αὐτῷ πρὸς πάντας ἀνθρώπους ὧν ἑώρακας καὶ ἤκουσας. καὶ νῦν τί μέλλεις; ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ. (Πρ. 22, 14-16) 124 Πρ. 26, 1 - 23 125 Σχόλιο του Bengel, στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 299 126 Πρ. 10, 48 121

και ο Απόστολος Παύλος (όπως θα δούμε στην Α’ προς Κορινθίους επιστολή 1, 14 – 16) απέφευγαν να βαπτίζουν οι ίδιοι μαζικά τους νέους πιστούς χριστιανούς127. Ένα άλλο γεγονός, το οποίο καταπλήσσει στην συγκεκριμένη αφήγηση, είναι η εντυπωσιακή κάθοδος του Αγίου Πνεύματος την ώρα της ομιλίας του Πέτρου στους ακροώμενους τα λόγια του Αποστόλου128, πριν αυτοί βαπτισθούν ενώ συνήθως η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος ακολουθούσε τη βάπτιση129. ε) Η Βάπτιση των οίκων της Λυδίας και του δεσμοφύλακα των Φιλίππων: Στο 16ο κεφάλαιο των Πράξεων ο Ευαγγελιστής Λουκάς αφηγείται, μεταξύ άλλων γεγονότων, την άφιξη του Παύλου στους Φιλίππους της Μακεδονίας. Στους στίχους 14 και 15 η Λυδία, πορφυροπώλις, η οποία σεβόταν το Θεό των Ιουδαίων, γνωρίζει το μήνυμα της νέας θρησκείας και κατόπιν βαπτίζονται η ίδια και «ὁ οἶκος αὐτῆς130» Χριστιανοί. Το αν βαπτίσθηκαν στον παρακείμενο ποταμό, όπως αναφέρει η παράδοση, δεν λέγεται ρητώς από τον Λουκά, όμως το θέμα, το οποίο δημιουργεί συζητήσεις είναι το κατά πόσο βαπτίσθηκαν όλοι οι οικείοι της, συμπεριλαμβανομένων και των μικρών παιδιών. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η παρούσα φράση είναι υπερβολή του Λουκά131. Στο βιβλίο των Πράξεων έχουμε και άλλες βαπτίσεις ολοκλήρων οίκων, όπως αυτή του Κορνηλίου, που είδαμε παραπάνω, αλλά και του δεσμοφύλακα (Πρ. 16, 33) και του Κρίσπου (Πρ. 18, 8). Τα συγκεκριμένα εδάφια των Πράξεων χρησιμοποιήθηκαν ως επιχειρήματα υπέρ του νηπιοβαπτισμού, αφού πολλοί ισχυρίσθηκαν ότι σε τόσους οίκους είναι αδύνατο να μην υπήρχαν παιδιά και τόσο οι ιουδαΐζοντες Χριστιανοί, οι οποίοι συνήθιζαν να περιτέμνουν τα παιδιά τους σε ηλικία μόλις οκτώ ημερών, όσο και οι -πρώην εθνικοί- ελληνοχριστιανοί, οι οποίοι εξάγνιζαν τα μικρά παιδιά με λουτρά, είναι αδύνατο να μην παρουσίασαν και τα παιδιά τους προς βάπτιση132. Βεβαίως και οι φράσεις του Ιησού: «ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν»133 και «ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·»134 είναι μάλλον ενθαρρυντικές παρά αποθαρρυντικές για τον νηπιοβαπτισμό, αν και δε μπορεί να εκτιμηθεί κατά πόσο ίσχυσε κάποια τέτοια τακτική στην πρωτοχριστιανική Εκκλησία135. Ένα άλλο εδάφιο, διαφωτιστικό –ίσως– εμμέσως στην υπόθεση του νηπιοβαπτισμού προέρχεται από την Α΄ προς 127

Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 338 Ἔτι λαλοῦντος τοῦ Πέτρου τὰ ῥήματα ταῦτα ἐπέπεσεν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας τὸν λόγον. (Πρ. 10, 44) 129 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 336 130 Πρ. 16, 15 131 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles, σελ. 586 132 Σχόλιο του Bengel, το οποίο χρησιμοποιεί ο Π. Τρεμπέλας, στο Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 458 133 Μτ. 18, 3 134 Λκ. 10, 21 135 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 179 - 180 128

Κορινθίους: «ἡγίασται γὰρ ὁ ἀνὴρ ὁ ἄπιστος ἐν τῇ γυναικὶ καὶ ἡγίασται ἡ γυνὴ ἡ ἄπιστος ἐν τῷ ἀδελφῷ· ἐπεὶ ἄρα τὰ τέκνα ὑμῶν ἀκάθαρτά ἐστιν, νῦν δὲ ἅγιά ἐστιν.»136 Οι δυσκολίες του στίχου αυτές είναι πολλές, όμως η βασική ιδέα μπορεί να γίνει ορατή: Τα παιδιά των «μικτών» οικογενειών (ένας γονέας ειδωλολάτρης και ένας χριστιανός) λογίζονταν ότι ανήκαν στην «κοινωνία των Αγίων». Σίγουρα κάποια από αυτά δεν είχαν βαπτισθεί, όπως και οι ειδωλολάτρες σύζυγοι. Το ίδιο συνέβαινε και με τα παιδιά των πρώην ειδωλολατρών, τα οποία είχαν γεννηθεί μετά τη μεταστροφή και τη βάπτιση των γονέων τους στο Χριστιανισμό. Και όμως ο Παύλος τα ονομάζει ἅγια137. Στη σημερινή εποχή γεννούνται πολλές αντιρρήσεις για τον νηπιοβαπτισμό, αφού ακόμη και χριστιανικές Εκκλησίες αρνούνται τη λογική της υποσυνείδητης ή ασυνείδητης αποδοχής του Χριστού, την οποία απεργάζεται ο νηπιοβαπτισμός138. Λίγους στίχους παρακάτω, μετά τη θαυματουργική απελευθέρωση του Παύλου από τη φυλακή, έχουμε τη βάπτιση της οικογένειας του δεσμοφύλακα της φυλακής των Φιλίππων. Ο Λουκάς χρησιμοποιεί μία εκπληκτική εικόνα: «καὶ παραλαβὼν αὐτοὺς ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τῆς νυκτὸς ἔλουσεν ἀπὸ τῶν πληγῶν, καὶ ἐβαπτίσθη αὐτὸς καὶ οἱ αὐτοῦ πάντες παραχρῆμα,»139 Ο Χρυσόστομος σχολιάζει εύστοχα: «”Elousen aÙtoÝj, kaˆ ™loÚqh· ™ke…nouj m n ¢pÕ tîn plhgîn œlousen, aÙtÕj d ¢pÕ tîn ¡martiîn ™loÚqh· œqreye kaˆ ™tr£fh. Kaˆ ºgalli©to, fhs…·»140 Και συνεχίζει ο Άγιος και πατέρας της Εκκλησίας μας: «η χάρη του Αγίου Πνεύματος, δια του βαπτίσματος μετέβαλε τον άγριο και αδίστακτο δεσμοφύλακα σε δοχείο του Πνεύματος, αυτός, ο οποίος έδενε τους ανθρώπους, “δέθηκε” από το Πνεύμα του Θεού και ελευθερώθηκε, όπως και η δεμένη υπό των δαιμόνων κοπέλα της πόλης, λίγο νωρίτερα»141. στ) Η Βάπτιση του οίκου του Αρχισυναγώγου Κρίσπου: Δύο κεφάλαια παρακάτω ο Λουκάς μας αναφέρεται στη μεταστροφή του αρχισυναγώγου της Κορίνθου Κρίσπου, «σὺν ὅλῳ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ»142. Το ότι ο αρχισυνάγωγος πίστεψε στο Χριστό, επηρέασε πολλούς από τους Ιουδαίους και τους συμπαθούντες τον Ιουδαϊσμό να ασπαστούν τη νεοφανείσα θρησκεία143. Οι Κορίνθιοι ακολούθησαν τα τρία στάδια της επιστροφής προς τον Χριστό: πρώτα άκουσαν για το Χριστό, ύστερα πίστευσαν σε Αυτόν και κατόπιν βαπτίσθηκαν. Κάποιοι, ίσως, έρχονταν εκ περιεργείας, κάποιοι επειδή τους έλεγχε η άτακτη ζωή τους, όπως και να έχει, όλοι 136

Α΄ Κορ. 7, 14 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 127 - 129 138 A. W. Tozer, Η εκζήτηση του Θεού, σελ. 13 139 Πρ. 16, 33 140 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία ΛΣΤ΄, MPG 60, 259, 44 - 47 141 Πρ. 16, 16 - 19 142 Πρ. 18, 8 143 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles, σελ. 589 137

ελκύονταν από το κήρυγμα του Παύλου, πίστευαν στο Χριστό και βαπτίζονταν στο όνομά Του144. ζ) Η συνάντηση του Παύλου με «μαθητὰς» της Εφέσου: Στο 19ο κεφάλαιο ο Παύλος βρίσκεται στην Έφεσο, όπου συναντάται με «μαθητὰς»145 οι οποίοι δεν έχουν ακούσει άλλη φορά για το Άγιο Πνεύμα. Οπότε είναι εύλογες η έκπληξη και η απορία του Αποστόλου: «εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθητε;»146 Η απάντησή τους ότι βαπτίσθηκαν με το βάπτισμα του Ιωάννου, οδηγεί τον Παύλο να τους βαπτίσει στο όνομα του Ιησού Χριστού. Το επιχείρημα του Παύλου μας είναι γνωστό και από τις ευαγγελικές διηγήσεις: «Ιωάννης ἐβάπτισεν βάπτισμα μετανοίας τῷ λαῷ λέγων εἰς τὸν ἐρχόμενον μετ᾽ αὐτὸν ἵνα πιστεύσωσιν, τοῦτ᾽ ἔστιν εἰς τὸν Ἰησοῦν.»147 Προφανώς οι μαθητές αυτοί προέρχονταν από τον κύκλο των μαθητών του Ιωάννη του Προδρόμου, ήταν ευσεβείς, οι οποίοι ανέμεναν την έλευση του Μεσσία, αλλά δεν είχαν ακούσει για τον Ιησού Χριστό και δεν είχαν γνώση του Αγίου Πνεύματος. Καλούνται, όμως, «μαθηταί», λόγω της σχέσης που υπήρχε ανάμεσα στον Πρόδρομο και τον Ιησού 148. Ίσως να είχαν λάβει μέρος σε μία πρώτη μορφή του χριστιανικού βαπτίσματος, το οποίο είχε τις ρίζες του στην τελετουργία του βαπτίσματος του Ιωάννη του Βαπτιστή 149. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας το πώς βρέθηκαν αυτοί οι μαθητές στην Έφεσο λέγει: «”Iswj ™ped»mhsan to‹j `IerosolÚmoij tÒte, kaˆ ¢pÁlqon, kaˆ ™bapt…santo· ¢ll¦ kaˆ baptisqšntej, tÕn 'Ihsoàn oÙk ºp…stanto. Kaˆ oÙ lšgei aÙto‹j· PisteÚete e„j tÕn 'Ihsoàn; ¢ll¦ t…; E„ Pneàma ¤gion ™l£bete; Édei g¦r, Óti oÙk e con.»150 Όμως το βάπτισμα του Χριστιανού είναι βάπτισμα «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ» και έχει άμεση σχέση με το Πνεύμα, το οποίο έρχεται με την επίθεση των χειρών των Αποστόλων στην κεφαλή του κάθε πιστού 151. Η επίθεση των χειρών σε πρόσωπα, τα οποία αποκτούν χαρίσματα ή θεραπεύονται από διάφορες ασθένειες είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο της πρώτης Εκκλησίας152. Έτσι ο πιστός αποκτά τη δυνατότητα να δεχθεί τη μεγαλύτερη δωρεά του Θεού, τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος 153. Θα πρέπει, βέβαια, να προσθέσουμε ότι στην Παλαιά Διαθήκη δεν είναι άγνωστος ο συσχετισμός του εξαγνισμού μέσω του νερού και των δωρεών του Πνεύματος: «καὶ ῥανῶ ἐφ᾽ ὑμᾶς ὕδωρ καθαρόν καὶ καθαρισθήσεσθε ἀπὸ πασῶν τῶν ἀκαθαρσιῶν ὑμῶν καὶ ἀπὸ πάντων τῶν εἰδώλων ὑμῶν καὶ 144

Σχόλια των Jaquier και Ripley και εμπλουτισμός τους από τον Π. Τρεμπέλα στο Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 502 145 Πρ. 19, 1 146 Πρ. 19, 3 147 Πρ. 19, 4, π.χ. πρβλ. Λκ 3, 16 148 Σχόλιο του Cremer, το οποίο παρατίθεται από τον Π. Τρεμπέλα στο Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, σελ. 517 149 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 156 - 157 150 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία Μ΄, MPG 60, 284, στ. 35 - 39 151 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles, σελ. 643 152 Munck Johanes, The Acts of the Apostles, σελ. 75 153 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 158

καθαριῶ ὑμᾶς καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν καινὴν καὶ πνεῦμα καινὸν δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ἀφελῶ τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκὸς ὑμῶν καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρκίνην καὶ τὸ πνεῦμά μου δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ποιήσω ἵνα ἐν τοῖς δικαιώμασίν μου πορεύησθε καὶ τὰ κρίματά μου φυλάξησθε καὶ ποιήσητε καὶ κατοικήσετε ἐπὶ τῆς γῆς ἧς ἔδωκα τοῖς πατράσιν ὑμῶν καὶ ἔσεσθέ μοι εἰς λαόν κἀγὼ ἔσομαι ὑμῖν εἰς θεόν»154. Ο Παύλος θεωρεί περιττό να εξηγήσει στους δώδεκα άνδρες από την Έφεσο, λεπτομερώς περί του Ιησού, επειδή, κατά κάποιον τρόπο, ήδη ήταν μαθητές του Ιησού Χριστού. Αμέσως μετά το βάπτισμά τους οι άνδρες αποκτούν χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, όπως η γλωσσολαλία και η προφητεία155. Σε γενικές γραμμές αυτό το εδάφιο των Πράξεων, όπως και το γεγονός της κατήχησης του Απολλώ από τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, το οποίο περιγράφεται λίγους στίχους πριν 156 και ιδιαιτέρως ο στίχος 25: «οὗτος ἦν κατηχημένος τὴν ὁδὸν τοῦ κυρίου καὶ ζέων τῷ πνεύματι ἐλάλει καὶ ἐδίδασκεν ἀκριβῶς τὰ περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἐπιστάμενος μόνον τὸ βάπτισμα Ἰωάννου·», περιπλέκουν τις θεωρίες για τις διαφορές και τις ομοιότητες του βαπτίσματος στο όνομα του Ιησού και του βαπτίσματος Ιωάννη και γεννούν θεωρίες για την ύπαρξη κάποιων ομάδων (σέκτες) μαθητών του Ιωάννη, οι οποίες δρούσαν στους κόλπους της αρχέγονης χριστιανικής Εκκλησίας157. Συμπέρασματικά: Από τις αφηγήσεις του βιβλίου των Πράξεων των Αποστόλων, μπορούμε να πούμε με συντομία ότι το χριστιανικό βάπτισμα είναι βάπτιση ἐν πνεύματι, όπως δείχνει και το γεγονός της ίδια της Πεντηκοστής, όταν «ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρὸς καὶ ἐκάθισεν ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν (των μαθητών)»158. Υπάρχει, βέβαια και η τελετή του βαπτίσματος ἐν ὕδατι, με την μόνη και βασική προϋπόθεση ότι αυτή γίνεται ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ, και κατόπιν -με την επίθεση των χειρών των πρεσβυτέρων της Εκκλησίας- ενεργοποιούνται τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Το ότι υπάρχουν θεωρίες, οι οποίες μιλούν για δύο διαφορετικά βαπτίσματα, που οφείλονται σε δύο διαφορετικές πηγές ή δύο διαφορετικές διηγήσεις του συγγραφέα των Πράξεων, δε δίνουν ικανοποιητικές εξηγήσεις και θεωρούνται εντελώς υποκειμενικές 159. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έχουμε στο 1ο κεφάλαιο, στους στίχους 38 και 41, κατά τη διήγηση του γεγονότος της Πεντηκοστής: «Πέτρος δὲ πρὸς αὐτούς· μετανοήσατε, [φησίν,] καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν καὶ λήμψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου πνεύματος. οἱ μὲν οὖν ἀποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν καὶ προσετέθησαν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ψυχαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι». Αναρωτιούνται κάποιοι αν η πηγή των δύο αυτών στίχων είναι η ίδια και 154

Εζεκιήλ, 36, 25 - 28 Πρ. 19, 6 - 7 156 Πρ. 18, 24 - 28 157 Maurice Goguel, Au seuil de l'Evangile, Jean Baptiste, σελ 109 158 Πρ. 2, 3 159 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 160 155

γιατί στο στίχο 38 δίνεται έμφαση στη δωρεά του Αγίου Πνεύματος ενώ στο στίχο 41 δεν υπάρχει οποιαδήποτε αναφορά στη δωρεά αυτή, αντιθέτως η έμφαση δίνεται στον αριθμό των νέων μελών της Εκκλησίας 160. Ίσως για τη νεογέννητη Εκκλησία η αύξηση των μελών της ήταν κάτι σημαντικό, αφού η δωρεά του Αγίου Πνεύματος ήταν η καθημερινή εμπειρία των πιστών της. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η πρώτη Εκκλησία ζει στην εσχατολογική ατμόσφαιρα της ερχόμενης Βασιλείας του Θεού και αυτή την εσχατολογική προοπτική την ενίσχυε η εμπειρία των δωρεών του Αγίου Πνεύματος, την οποία απολάμβανε το κάθε νέο μέλος της Εκκλησίας 161. Ενδεχομένως κατ’ αυτόν τον τρόπο, μέσα από το χαρισματικό στάδιο των εμπειριών των Αποστόλων και των ίδιων των πιστών και σε συνδυασμό με την αφήγηση του βαπτισματικού έργου του Προδρόμου162, όπως και με τη γνωστή ιστορία της Βάπτισης του Χριστού, ίσως μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε την ύπαρξη, την εξέλιξη και τη θεολογία του βαπτίσματος της σημερινής Εκκλησίας.

5. Το Βάπτισμα στις πρωτοπαύλειες και Δευτεροπαύλειες επιστολές Ι. Η Σημασία του Βαπτίσματος Στην προς Κορινθίους Α΄ επιστολή: Διαβάζοντας κάποιος τους στίχους από την πρώτη προς Κορινθίους επιστολή: «εὐχαριστῶ [τῷ θεῷ] ὅτι οὐδένα ὑμῶν ἐβάπτισα εἰ μὴ Κρίσπον καὶ Γάϊον, ἵνα μή τις εἴπῃ ὅτι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐβαπτίσθητε.ἐβάπτισα δὲ καὶ τὸν Στεφανᾶ οἶκον, λοιπὸν οὐκ οἶδα εἴ τινα ἄλλον ἐβάπτισα.»163, θα πίστευε ότι ο Παύλος δεν έδινε κάποια ιδιαίτερη σημασία στο βάπτισμα. Από την άλλη μεριά, στην ίδια επιστολή, στο 15ο κεφάλαιο, ο Απόστολος κάνει αναφορά στο βάπτισμα, το οποίο κάποιοι Χριστιανοί τελούν υπέρ των νεκρών τους, έχοντας ως κεντρικό στόχο να επιχειρηματολογήσει υπέρ της Αναστάσεως των νεκρών: «Επεὶ τί ποιήσουσιν οἱ βαπτιζόμενοι ὑπὲρ τῶν νεκρῶν; εἰ ὅλως νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, τί καὶ βαπτίζονται ὑπὲρ αὐτῶν;»164 Τι από τα δύο συμβαίνει; Θεωρεί ο Παύλος σημαντικό το βάπτισμα ή όχι; Τελική εντύπωση, όμως, στον αναγνώστη της Α’ προς Κορινθίους Επιστολής μένει ότι η τελετή της βάπτισης είναι η πράξη με την οποία σηματοδοτείται η είσοδος του νέου μέλους στην Εκκλησία του Χριστού 165. Παρακάτω θα δούμε διεξοδικότερα 160

H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 162 Μτ. 12, 28 & Λκ 11, 20, πρβλ. C. H. Dodd, The Apostolic Preaching and its developments 1936, σελ. 66 - 67 162 Οι Πατέρες της Εκκλησίας στη βάση του Βαπτίσματος του Ιωάννου θεμελίωσαν το χριστιανικό Βάπτισμα σύμφωνα με τους Α. George κ.λ.π., στο Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 25 163 Α΄ Κορ. 1, 14 - 16 164 Α΄ Κορ. 15, 29 165 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 167 161

πώς παρουσιάζεται το βάπτισμα τόσο στις πρωτοπαύλειες επιστολές, που αναμφισβήτητα γράφηκαν από το χέρι του Παύλου, όσο και στις δευτεροπαύλειες, οι οποίες, κατά πολλούς ερευνητές, γράφηκαν από μαθητές ή συνεργάτες του Αποστόλου. ΙΙ. Βάπτισμα στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού α) στην προς Ρωμαίους επιστολή: Στην προς Ρωμαίους Επιστολή ο Απόστολος Παύλος, αφού στο 5ο κεφάλαιο έχει γράψει προς τους αποδέκτες της επιστολής του για τη βεβαιότητα και την ελπίδα της σωτηρίας, προχωρά ένα βήμα πιο πέρα, αποκαλύπτοντας την δική του εμπειρία της εν Χριστώ ζωής. Γράφει για την αναμόρφωση της ζωής του δίνοντας μία «δυνατή» εικόνα, έναν καίριο συμβολισμό του βαπτίσματος: Το βάπτισμα δεν εμφανίζεται εδώ μόνον ως μία τελετή καθαρμού και εξαγνισμού. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι η συμμετοχή στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Όταν βυθίζεται κάποιος στο νερό του βαπτίσματος, βαπτίζεται εις το θάνατο του Χριστού και όταν βγαίνει από το νερό βγαίνει ταυτοχρόνως από τον «τάφο» της αμαρτίας συμμετέχοντας στην Ανάσταση του Κυρίου. Έτσι ο άνθρωπος απελευθερώνεται από την αμαρτία και μπορεί να προχωρήσει ακόμη παραπέρα: στην ελευθερία από το νόμο166. «Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμένωμεν τῇ ἁμαρτίᾳ, ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ; μὴ γένοιτο. οἵτινες ἀπεθάνομεν τῇ ἁμαρτίᾳ, πῶς ἔτι ζήσομεν ἐν αὐτῇ; ἢ ἀγνοεῖτε ὅτι, ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν; συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός, οὕτως καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν. εἰ γὰρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα· τοῦτο γινώσκοντες ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ·»167 Η εικόνα του θανάτου και της Ανάστασης του Θεού είναι γνωστή στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, αφού πολλές μυστηριακές θρησκείες συμπεριλάμβαναν τελετές στις οποίες τονίζονταν η νίκη της ζωής επί του θανάτου και ανάλογα συμβάντα διηγούνταν για θεούς και ήρωες, οι οποίοι είχαν κυριαρχήσει στον αρχαίο κόσμο πριν την εμφάνιση του Ιησού168. Κατά την τελετή του Βαπτίσματος, την οποία ο πιστός βιώνει «διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ», ο βαπτιζόμενος σχετίζεται και ταυτίζεται με τις δύο θεμελιώδεις σωτήριες ενέργειες του Χριστού: Θάνατος και Ανάσταση· για να ζήσει, τελικά, μαζί με το Θεό: «ὃ δὲ ζῇ, ζῇ τῷ θεῷ.»169 Κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη εδώ δεν έχουμε έναν απλό 166

Ρωμ. κεφ. 7 Ρωμ. 6, 1 - 6 168 Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας, από το άρθρο: «Οι αρχαίοι θεοί που σταυρώθηκαν και αναστήθηκαν προ Χριστού» στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.tsantiri.gr/ellada/i-archei-thei-pou-stavrothikan-ke-anastithikan-pro-christou.html 169 Ρωμ. 6, 10 167

συμβολισμό αλλά μία πραγματικότητα, διότι «αυτός εν αυτώ ενεργεί τον του Κυρίου θάνατον, ο άνθρωπος. Τουτέστιν αὐτός ὁ βαπτιζόμενος ἀποθνήσκει καί συνθάπτεται τῷ Χριστῷ τῷ ὕδατι τοῦ βαπτίσματος». Χωρίς την τριπλή κατάδυση εις την κολυμβήθραν είναι «ἀδύνατον νά γένηται εἰς ἡμᾶς τό ὁμοίωμα τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ καί τῆς τριημέρου ταφῆς». Το ορθόδοξο βάπτισμα είναι, όμως, συνάμα τύπος και της «εἰς Ἅδου καταβάσεως τῆς ψυχῆς τοῦ Κυρίου». Έτσι «διά μέν τοῦ τύπου τοῦ τῆς ταφῆς τοῦ Χριστοῦ θεουργεῖται τό σῶμα τοῦ βαπτιζομένου, διά δέ τοῦ τύπου τῆς εἰς Ἅδου καταβάσεως θεοῦται ἡ ψυχή του»170. Σχολιάζοντας τους στίχους 4 - 6 ο Ιωάννης Δαμασκηνός γράφει: «T… oân ™stin, e„j tÕn q£naton aÙtoà ™bapt…sqhmen; e„j tÕ kaˆ aÙtoˆ ¢poqane‹n ésper ™ke‹noj. StaurÕj g£r ™sti tÕ b£ptisma· Óper oân Ð staurÕj toà Cristoà kaˆ Ð t£foj, toàto ¹m‹n gšgonen tÕ b£ptisma, e„ kaˆ m¾ ™pˆ tîn aÙtîn. AÙtÕj m n g¦r sarkˆ ¢pšqanen kaˆ ™t£fh, ¹me‹j d ¡mart…v ¢mfÒtera. Di¦ toàto oÙd , sÚmfutoi gegÒnamen toà qan£tou, e pen, ¢ll¦ tù Ðmoièmati toà qan£tou· q£natoj m n g¦r kaˆ toàto k¢ke‹no, ¢ll' oÙcˆ toà aÙtoà Øpokeimšnou· ¢ll' Ð m n sarkÕj, Ð toà Cristoà· Ð d ¡mart…aj, Ð ¹mšteroj. «“Oti Ð palaiÕj ¹mîn ¥nqrwpoj sunestaurèqh.» OÙk e pen, ™staÚrwtai, ¢ll¦, sunestaÚrwtai, ™ggÝj fšrwn tÕ b£ptisma toà qan£tou.»171 Το «ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν» σημαίνει τους επιθυμητούς και πραγματικούς στόχους του μυστηρίου του βαπτίσματος172. Η λέξη εἰς αντιπροσωπεύει μια πιο «δυνατή» έκφραση από το ἐν στον στίχο 26 του 3ου κεφαλαίου στην προς Γαλάτας Επιστολή 173. Όποιος έχει βαπτιστεί «εἰς τον Χριστὸν» βρίσκεται και «ἐν Χριστῷ». Δε μπορούμε, όμως, να πούμε το ίδιο και για τη φράση: «εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ174». Είναι φανερό, όπως αναφέρουμε παρακάτω, στον σχολιασμό του συγκεκριμένου εδαφίου, ότι αυτοί, οι οποίοι βαπτίστηκαν στην εποχή του Μωϋσή, δεν βαπτίστηκαν στο όνομα του Μωϋσή ούτε –ασφαλώς– ἐν τῷ Μωϋσῆ! Ενδεχομένως η λέξη εἰς να έχει μία πιο απλή εξήγηση: συμμετοχή στο θάνατο του Χριστού «κατά κάποιον τρόπο» ή ακόμη και βάπτιση, η οποία είναι μία αναφορά του θανάτου του Ιησού 175. Η πρόθεση «εἰς» δηλώνει τη σχέση: Το βάπτισμα του πιστού δημιουργεί ειδική σχέση με τον Χριστό. Ο βαπτισθείς συν-πάσχει, συν-αποθνήσκει, συν-θάπτεται με τον σωτήρα Χριστό κατά τον Bengel176. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας το βάπτισμα του Ιωάννη του Προδρόμου λέγει: «ginwskštw Óti oÙk e cen ¥fesin 170

Μεταλληνός π. Γεώργιος, «Ομολογώ εν Βάπτισμα», από την ιστοσελίδα: http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/gewrgios_metallhnos/confess_one_baptism.htm#_edn55#_ edn55, στο κεφ. Α΄ Ερμηνεία του Κανόνος, παρ. ζ΄. 171 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Ρωμαίους Επιστολήν, MPG 95, 484, 11 - 25 172 π.χ. «εἰς μετάνοιαν» (Μτ. 3, 11), «εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν» (Πρ. 2, 38), «εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν» (1Κoρ 12, 13) 173 «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·» 174 1 Κορ. 10, 2 175 Otto Michel, Der Brief an die Römer, σελ. 129 - 130 176 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 94

¡martiîn toàto tÕ b£ptisma. tÕ g¦r dîron toàto toà met¦ taàta doqšntoj ™stˆn, kaˆ ¹metšrou nàn Ôntoj bapt…smatoj· ™n toÚtJ g¦r sunet£fhmen tù Cristù.»177 Το βάπτισμα προσφέρει, ως δωρεά, την άφεση αμαρτιών στον Χριστιανό, ο οποίος συνθάπτεται με το Χριστό, μέσω του μυστηρίου. Ο Παύλος θεωρεί δεδομένο ότι όποιος είναι πιστός στο Χριστό, έχει κιόλας βαπτισθεί, αφού το μυστήριο δεν αποτελεί απλώς και μόνον ένα συμπλήρωμα της πίστεως, αλλά αποτελεί δείγμα του ότι ο πιστός δέχεται, ως δεσπότη του, τον Κύριο και ζει τη ζωή του σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Κυρίου178. Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι στο 6ο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους Επιστολής συναντούμε έναν βαπτισματικό ύμνο ή ένα απόσπασμα βαπτισματικής ακολουθίας της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας. Τα «ημείς χωρία», σε σύγκριση με τους προηγούμενους στίχους (Ρωμ. 5, 12 – 21), όπου χρησιμοποιείται το τρίτο πρόσωπο, μαρτυρούν μία «βαπτισματική ομολογία». Η έκφραση «ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός»179 δεν ανήκει στην παύλεια Θεολογία, ενώ και η λέξη «σύμφυτοι» είναι «άπαξ λεγόμενον» στις παύλειες Επιστολές 180. Αντίστοιχα, οι στίχοι αυτοί θυμίζουν το παύλειο κήρυγμα των στίχων 15, 3 – 4 στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή: «ὅτι Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν κατὰ τὰς γραφὰς καὶ ὅτι ἐτάφη καὶ ὅτι ἐγήγερται τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ κατὰ τὰς γραφὰς». Το βάπτισμα στο όνομα του σταυρωθέντος και αναστηθέντος Ιησού, ώστε να αφεθούν οι αμαρτίες και να λάβει τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος ο πιστός, είναι από τα ουσιώδη και κυρίαρχα συστατικά της παύλειας θεολογίας. Έτσι, κατά το βάπτισμά του, ο πιστός, από την πρώτη κιόλας χριστιανική εποχή, ομολογεί ότι πιστεύει στη δύναμη του νικητή του θανάτου, του αναστημένου Ιησού Χριστού 181. O Παύλος εμβαθύνει στην κατανόηση της σχέσης του πιστού με τον ίδιο τον Ιησού μέσω του βαπτίσματος, την ανακαίνιση και την ανανέωση της ζωής του πιστού σε σχέση με τον «παλαιό άνθρωπο» προ του βαπτίσματος. Όπως και να έχει, μπορούμε να πούμε ότι η βάπτιση, ως συμβολισμός του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού, είναι ταυτόχρονα ομολογία της πίστης στο Χριστό αλλά και ένδειξη υπακοής στην τελευταία του εντολή: «πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος.» 182 Όμως, τι ακριβώς εννοούσε ο Παύλος καταδεικνύοντας τη σχέση του μυστηρίου του βαπτίσματος με το θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού; Η πιο απλή εξήγηση είναι ότι η φύση του βαπτίσματος, δηλαδή της κατάδυσης, θυμίζει 177

J.A. Cramer, Supplementum et varietas lectionis ad commentarium Chrysostomi in evangelium sancti Matthaei, τομ. Ι, σελ. 461, 26 - 29 178 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, 430 - 431 179 Ρωμ. 6, 4

180

Otto Michel, Der Brief an die Römer, σελ. 128 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 127 - 128 182 Μτ. 28, 19 181

την κάθοδο στον τάφο άλλά και καθένας, ο οποίος βαπτίζεται, υφίσταται θάνατο και Ανάσταση: θάνατο ως προς την αμαρτία και Ανάσταση ως προς την εντιμότητα και τη δικαίωση ενώπιον του Θεού 183. Άλλη μία, πιο ηθικιστική, ερμηνεία είναι ότι ως θάνατος εννοείται η νέκρωση των παθών και επιθυμιών, συνεπώς ο θάνατος του «παλαιού ανθρώπου» 184 και ως Ανάσταση θεωρείται η νέα ζωή στη δόξα και στη χάρη του Θεού 185. «Ο παλαιός άνθρωπος, ο οποίος έχει φθαρεί και γεράσει από την αμαρτία, συσταυρώνεται και συναποθνήσκει με το Χριστό και μέσω του βαπτίσματος ανέρχεται (από την κολυμβήθρα) ανακαινισμένος και ξαναγεννημένος, έχοντας καταργήσει το σώμα της αμαρτίας»186. Το ίδιο νόημα έχουν και τα παρακάτω λόγια του Θεοδώρου Μοψουεστίας, ο οποίος σχολιάζοντας τους συγκεκριμένους στίχους της προς Ρωμαίους επιστολής γράφει: «–H oÙk ‡ste, fhs…n, ™ke‹no, Óti tÕ b£ptisma koinwnoÝj poie‹ toà qan£tou toà Cristoà; kaˆ g¦r ésper sunq£ptesqai dokoàmen aÙtù baptizÒmenoi kat£ ge tÕn tÚpon éste pros»kein ¹m©j, kaq£per Ð kÚrioj ™k nekrîn ¢nast¦j e„j ˜tšran kain»n tina katšsth zw»n, oÛtwj kaˆ aÙtoÝj ™n kainÍ tini zwÍ kaqest£nai met¦ tÕ b£ptisma, logizomšnouj ¥xion ™pide… knusqai tÕn b…on tÁj zwÁj ™ke…nhj e„j ¿n di¦ toà bapt…smatoj gegenÁsqai pisteÚomen.»187 Εμμένοντας ιδιαιτέρως στη λέξη «σύμφυτοι» γράφει: «kalîj d e pe tÕ sÚmfutoi per… te nekrèsewj kaˆ zwopoi»sewj dialegÒmenoj, ™peid¾ kaˆ tîn futîn ‡diÒn ™sti tÕ nekroàsqai m n ™n tÍ fute…v, meq…stasqai d ™pˆ tÕ kre‹tton kaˆ ™ndoxÒteron pollù. kaˆ e„kÒtwj ¢pÕ tîn parÒntwn t¦ mšllonta ™pistèsato· ™peid¾ g¦r dÁlon Ãn, æj pneÚmatoj mete‹con ™n tù bapt…smati, toàto d Øp' aÙtîn safîj ™de… knuto tîn pragm£twn…»188 Για την ίδια λέξη ο Διόδωρος Ταρσού γράφει: «όπως οι κορμοί των δένδρων, οι οποίοι συμφύονται, ενώνονται πολλές φορές μεταξύ τους, έτσι και οι πιστοί, οι οποίοι βαπτίζονται γνησίως εις τον θάνατο του Χριστού, ενώνονται με αυτόν δια της πίστεως»189. Ο Παύλος θεωρεί ότι το σώμα είναι το όργανο, το οποίο κυριαρχείται από την αμαρτία. Αφού, λοιπόν, το σώμα πεθαίνει μυστικώς μαζί με το Χριστό και συνθάπτεται μέσω του Βαπτίσματος, η αμαρτία, πλέον, δε μπορεί να επιβάλει την ισχύ της πάνω στον άνθρωπο. Συνεπώς ξεπροβάλλει ξεκάθαρα η ιδέα ότι, εφ’ όσον ο πιστός πεθαίνει μαζί με το Χριστό, απελευθερώνεται από κάθε δεσμό και δουλεία στην αμαρτία190. 183

C. E. B. Cranfield, The Epistle to Romans, σελ. 154 «οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ [Ἰησοῦ] τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασιν καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις» (Γαλ. 5, 24) 184

185

“Die Wirkungen der christlichen Wassertaufe nach dem Neue Testament’’, Theologische Studien

und Kritiken, τομ. 87 (1914), σελ. 46 από G.R. Beasley – Murray, ό. π., σελ. 132 υποσημ. 4 186 Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis), Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus atenenhandschriften Gesammelt, σελ. 500, 29 – 501, 1 187 Θεοδωρήτου Μοψουεστίας, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis) … , σελ. 121, 15 - 21 188 Θεοδωρήτου Μοψουεστίας, ό.π. , σελ. 121, 24 - 29 189 Διοδώρου Ταρσού, K. Staab, Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis) … , σελ. 85, 19 - 22 190 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 214

Όλες αυτές οι ερμηνείες συνδέονται μεταξύ τους και –ουσιαστικά– η μία δεν αποκλείει την άλλη. Σε κάθε περίπτωση ο θάνατος του Χριστού είναι το επίκεντρο. Η φράση «συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον» μας οδηγεί στο να θεωρήσουμε ότι, πρωταρχικώς, το βάπτισμα είναι η είσοδος, όχι στον προσωπικό μας τάφο, αλλά στον κενό τάφο του Χριστού. Και μία τέτοια «ταφή», κατά το πρώτο μισό του 1 ου μ.Χ. αιώνα, δείχνει στον πιστό το δρόμο του Γολγοθά και τον μαρτυρικό τρόπο του θανάτου του Χριστού στον συγκεκριμένο λόφο 191. Εδώ ο Απόστολος απηχεί την άποψη μιας χριστιανικής παράδοσης, η οποία προηγείται αυτού, μία παράδοση, η οποία θέλει τον Ιησού να παραλληλίζει το θάνατό του ως βάπτισμα192. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Κύριλλο Αλεξανδρείας, αυτό το οποίο καταργείται με το βάπτισμα δεν είναι η ανθρώπινη φύση και σάρκα αλλά «tÕ sîma tÁj ¡mart…aj, kaˆ oÙcˆ d¾ p£ntwj ¹ s¦rx, ¢ll¦ tîn ™n aÙtÍ kinhm£twn ¹ œmfutoj ¢griÒthj, katase…ousa m n ¢eˆ prÕj t¦ a„sc…w tÕn noàn, ™nie‹sa d ésper phlù kaˆ tšlmasi ta‹j gewdestšraij ¹dona‹j·»193 β) στην προς Κολοσσαείς επιστολή Το ίδιο, αναστάσιμο και ελπιδοφόρο για τον πιστό, μοτίβο συναντούμε και σε δύο «δευτεροπαύλειες» επιστολές: Στην προς Κολοσσαείς επιστολή συναντούμε μία ιδέα αλλά και φρασεολογία γύρω από το βάπτισμα, η οποία μας θυμίζει έντονα το εδάφιο 6, 1 - 10 στην προς Ρωμαίους επιστολή: «Εν ᾧ καὶ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτισμῷ, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν· ἀκροβυστίᾳ τῆς σαρκὸς ὑμῶν, συνεζωοποίησεν ὑμᾶς σὺν αὐτῷ, χαρισάμενος ἡμῖν πάντα τὰ παραπτώματα.»194 αλλά και στην προς Εφεσίους επιστολή διαβάζουμε: «Καὶ ὄντας ἡμᾶς νεκροὺς τοῖς παραπτώμασιν συνεζωοποίησεν τῷ Χριστῷ - χάριτί ἐστε σεσῳσμένοι»195. Οι στίχοι της προς Κολοσσαείς επιστολής, κατά τον Τρεμπέλα, αποτελούν ένα θαυμάσιο Υπόμνημα του προαναφερθέντος εδαφίου της προς Ρωμαίους επιστολής και ιδιαιτέρως των στίχων 3 – 4. Το δε περιετμήθητε είναι σε χρόνο αόριστο, επειδή αναφέρεται στο παρελθόν, δηλαδή στην ώρα του Βαπτίσματος του πιστού196. Οπότε, φαίνεται εδώ να γίνεται μία «κατανομή ρόλων» ανάμεσα στην πίστη και το βάπτισμα: Το βάπτισμα μας κάνει συμμέτοχους στο θάνατο και την ταφή του Χριστού, ενώ η πίστη μας κάνει συμμέτοχους στην Ανάστασή Του. Η περιτομή, ως ένδειξη ένταξης στον Ιουδαϊσμό, απαιτούσε τη «θυσία» ενός μικρού τμήματος της σάρκας του 191

G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament , σελ. 133 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, σελ. 431 (πρβλ. Μκ 10, 38 – 39 & Λκ. 12, 50) 193 Κυρίλλου, Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Σχόλια στην προς Ρωμαίους Επιστολήν, Pusey P.E., Fragmenta in sancti Pauli epistulam ad Romanos…, σελ. 192, 21 - 24 194 Κολ. 2, 11 - 13 195 Εφ. 2, 5 196 Παναγιώτης Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμος Β΄, σελ. 245 - 246 192

ανδρός, κατ’ αντιστοιχία το Βάπτισμα, ως τελετή ένταξης στο Χριστιανισμό, απαιτεί την απέκδυση όλης της αμαρτωλής ανθρώπινης σάρκας, «oÙ mšroj, ¢ll' Ólon ¥nqrwpon peritšmnei. Sîma kaˆ toàto, sîma k¢ke‹no ¢ll¦ tÕ m n sarkˆ, tÕ d pneumatikîj peritšmnetai»197. Και όχι μόνον την απέκδυση αλλά και την «ταφή» της σάρκας κατά ένα μυστηριώδη τρόπο, αλλά -από εκείνο το σημείο και μετά- η πίστη είναι αυτή, η οποία θα κάνει τον βαπτισμένο Χριστιανό κοινωνό του μέγιστου μυστηρίου της Αναστάσεως του Χριστού. Οπότε η βάπτιση γινόταν με πλήρη κατάδυση ολόκληρου του σώματος του βαπτιζομένου, ακριβώς για να απεικονίζεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ταφή198. Στο εδάφιο αυτό και ιδιαιτέρως στη φράση: «τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν» ο Οικουμένιος, φιλόσοφος και ρήτορας σχολιάζει: «TÕn m n CristÕn ™k toà a„sqhtoà qan£tou, Øm©j d kaˆ toà a„sqhtoà kaˆ toà nohtoà toà tîn ¡martiîn. m¾ qaÚmaze dš, e„ tÕn patšra lšgei ™zwopoihkšnai tÕn CristÒn· kaˆ g¦r kaˆ ¢llacoà e‡rhtai Óti ˜autÕn ½geiren· koin¦ g¦r patrÕj kaˆ uƒoà kaˆ pneÚmatoj t¦ ginÒmena.»199 Επομένως, συνεχίζει τη σκέψη του ο Παύλος στο επόμενο κεφάλαιο: «Εἰ οὖν συνηγέρθητε τῷ Χριστῷ, τὰ ἄνω ζητεῖτε, οὗ ὁ Χριστός ἐστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ καθήμενος· τὰ ἄνω φρονεῖτε, μὴ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς. ἀπεθάνετε γὰρ καὶ ἡ ζωὴ ὑμῶν κέκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ θεῷ. ὅταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ, ἡ ζωὴ ὑμῶν, τότε καὶ ὑμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθήσεσθε ἐν δόξῃ.»200 Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η δυναμική του Πνεύματος του Χριστιανισμού, μέσω της οποίας ο πιστός συνθάπτεται και συνεγείρεται με το Χριστό, για να φθάσει στη πραγμάτωση του μυστηρίου της σωτηρίας201. Όντας ειδωλολάτρες οι Κολοσσαείς, πριν τη μεταστροφή τους στο Χριστιανισμό, στερούνταν την πραγματική ζωή, επειδή βρίσκονταν μέσα στην αμαρτία. Αυτό, δυστυχώς, ισχύει για όλους τους ανθρώπους, κάθε εποχής: «P£ntaj ¹m©j ¢ne‹len ¹ ¡mart…a. AÛth g¦r ¹m‹n toà qan£tou t¾n yÁfon ™p»negken. All' Ð tîn Ólwn QeÕj koinwnoÝj ¹m©j ¢pšfhne tÁj toà DespÒtou Cristoà zwÁj, kaˆ tîn ¡marthm£twn ¹m‹n ¥fesin ™dwr»sato. 'Akrobust…an d tÁj sarkÕj, t¾n ponhr…an ™k£lese, did£skwn æj ¹ m n toà sèmatoj ¢krobust…a oÙd n lwb©tai to‹j œcousin, ¹ d tÁj yucÁj kaˆ sèmati luma…netai kaˆ yucÍ.»202 Η περιτομή, η οποία υπήρξε ένας τύπος και ένα σύμβολο, δε μπορούσε να σώσει τους ανθρώπους από την αμαρτία και να τους οδηγήσει στη σωτηρία. Αυτό έγινε κατορθωτό μέσω της του Πάθους και της θυσίας του Χριστού στο Σταυρό, έτσι ώστε «ἐξαλείψας τὸ καθ᾽ ἡμῶν χειρόγραφον τοῖς 197

Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Κολοσσαείς Επιστολήν, Ομιλία ΣΤ΄, MPG 62, 340, στ. 5 - 8 198 Σχόλιο του Fillion στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμος Β΄, σελ. 246 199 Οικουμενίου, στο Fragmenta in epistulam ad Colossenses (in catenis), εκδ. K. Staab, σελ. 455, στ. 13 - 17 200 Κολ. 3, 1 - 4 201 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium σελ. 200 202 Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ΙΔ΄Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Πάυλου, MPG 82, 609, στ. 45 - 52

δόγμασιν ὃ ἦν ὑπεναντίον ἡμῖν, καὶ αὐτὸ ἦρκεν ἐκ τοῦ μέσου προσηλώσας αὐτὸ τῷ σταυρῷ· ἀπεκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παρρησίᾳ, θριαμβεύσας αὐτοὺς ἐν αὐτῷ.»203 Και ο σωσμένος άνθρωπος συνθάπτεται δια του βαπτίσματος, και ενδύεται τον Ιησού. Οι απερίτμητοι Κολοσσαείς δεν έχουν την ανάγκη της περιτομής. Το βάπτισμα, μέσω του οποίου έγιναν μέλη της Εκκλησίας, έκανε περιττή την περιτομή, αφού μεσολάβησε η πνευματική περιτομή, την οποία επιζητούσαν και οι Προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη204. Σχολιάζοντας την έκφραση «περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ» ο Ιωάννης Δαμασκηνός λέγει ότι το γνώρισμα του Ιουδαϊσμού ήταν η περιτομή, η οποία αφορούσε το σώμα του ανθρώπου. Με το βάπτισμα, το οποίο είναι η αληθινή, πνευματική περιτομή, η οποία δεν γίνεται μέσω ανθρωπίνων χεριών, έρχεται η σωτηρία του σώματος, το οποίο απεκδύεται εκουσίως τα υλικά πράγματα και –δυνάμει– συμμετέχει στην Ανάσταση του Χριστού, εφ’ όσον πιστεύουμε ότι ο Χριστός αναστήθηκε υπέρ ημών205. Και στον κώδικα των εξηγητικών εκλογών των εις την προς Κολοσσαείς επιστολής διαβάζουμε: «oÙkšti ™n maca…rv fhsˆn, ¹ peritom¾, ¢ll' ™n aÙtù tù Cristù· oÙ g¦r ceˆr ™p£gei, kaq£per ™ke‹ t¾n peritom¾n taÚthn, ¢ll¦ tÕ Pneàma· oÙ mšroj, ¢ll' Ólon ¥nqrwpon peritšmnei· oÙ s£rka, ¢ll' ¡mart»mata.»206 Άρα «peritemën ¹m©j ™k tÁj ¡mart…aj tÁj sarkÕj di¦ toà bapt… smatoj ™zwopo…hsen ˜autù. éste tÕ ™n Cristù b£ptisma peritom¾ pneumatik»· perikÒptei g¦r tîn pisteuÒntwn t¦j ¡mart…aj.»207 ΙΙΙ. Το Βάπτισμα ἐν ὕδατι και ἐν Πνέυματι α) στην προς Ρωμαίους επιστολή: Για όσους σχολιαστές έχουν την άποψη ότι το βάπτισμα «ἐν πνεύματι» είναι εντελώς διαφορετικό από το βάπτισμα της Εκκλησίας, ο στίχος στην προς Ρωμαίους επιστολής είναι διαφωτιστικός: «ἢ ἀγνοεῖτε ὅτι, ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν;»208 Το μεγάλο θέμα του στίχου, δηλαδή η βάπτιση στο θάνατο του Χριστού, σχολιάστηκε παραπάνω, έτσι εδώ θα εισαχθούμε σε ένα άλλο θέμα. Η πίστη στο Χριστό και την Ανάστασή Του και το βάπτισμα δεν αντιτίθενται μεταξύ τους αλλά συμπορεύονται αχώριστα. Αν δεχτούμε ότι το βάπτισμα είναι η συμφιλίωση με το Χριστό και η είσοδός μας στην Εκκλησία Του, τότε είναι βέβαιο ότι η εισδοχή μας στο χώρο του σώματος του Χριστού γίνεται από τον ίδιο τον Ιησού μέσω των ιερέων της Εκκλησίας. Άρα το βάπτισμα είναι το μέσον για να προσλάβει ο Ιησούς τον πιστό ως δικό του άνθρωπο, είναι η απάντηση του 203

Κολ 2, 14 – 15 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ 159 & 176 – 177 205 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Κολοσσαείς Επιστολήν, MPG 95, 893, στ. 42 - 54 206 Tων εις την προς Κολοσσαείς Επιστολήν Παύλου του Απόστόλου εξηγητικών εκλογών, 320, 30 – 321, 5, εκδ. Cramer J.A., Catena in epistulam ad Colossenses 207 Σευηριανού Γαβάλων, από το Fragmenta in epistulam ad Colossenses (in catenis), εκδ. K. Staab, σελ. 322, στ. 19 - 21 208 Ρωμ. 6, 3 204

ανθρώπου στο κάλεσμα του Θεού για σωτηρία 209. Άλλωστε αυτό είναι ξεκάθαρο στην Α΄ προς Κορινθίους, όπου ο Παύλος γράφει: «καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν»210. Το βάπτισμα είναι η τελετή ένταξης του ανθρώπου στο Χριστιανισμό, η ένωση με το Χριστό, ο οποίος έπαθε και πέθανε στο Σταυρό για τον άνθρωπο. Ο Παύλος τονίζει αυτό το γεγονός: δεν ταυτίζεται μερικώς ο Χριστιανός με τον Χριστό μέσω του θανάτου Του, με τον οποίο νίκησε την αμαρτία, αλλά εισάγεται ο ίδιος ως συμμέτοχος στην πράξη αυτή, δια της οποίας κερδήθηκε ο πόλεμος εναντίον του θανάτου, της αμαρτίας και του κακού 211. Και ο Παύλος είναι και ο ίδιος μάρτυρας της νίκης αυτής, αφού είδε αναστημένο τον Ιησού212. Εμείς, ως πιστά και βαπτισμένα μέλη της Εκκλησίας, δεν είδαμε το Χριστό, όμως πιστεύουμε και ελπίζουμε. Άρα, το ζωτκότερο ρόλο στο μυστήριο του Βαπτίσματος τον κατέχει η πίστη: «εἰ δὲ ἀπεθάνομεν σὺν Χριστῷ, πιστεύομεν ὅτι καὶ συζήσομεν αὐτῷ,»213 β) στην προς Κορινθίους Α΄ επιστολή: Η ουσιαστική διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου για το χριστιανικό βάπτισμα στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή βρίσκεται στο 10ο Κεφάλαιο. Εδώ για τον Απόστολο Παύλο το βάπτισμα είναι μία τελετή, κατά την οποία ο πιστός περνά από την εποχή της αμαρτίας στην εποχή της χάριτος, από την εποχή του Αδάμ στην εποχή του Χριστού. Είναι το σύνορο των δύο αυτών εποχών. Ο άνθρωπος αφήνει πίσω του το παρελθόν της αμαρτίας και κατευθύνεται στην εποχή της σωτηρίας. Αφήνει τα έργα του σκότους για να βρεθεί στο φως μίας ανέσπερης ημέρας. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να κατανοήσουμε το πλαίσιο του «παρελθόντος», όπου βρισκόταν κάποτε ως αμαρτωλός, ενός παρελθόντος ηθικής κατάπτωσης και διαφθοράς και του «παρόντος» της χάριτος, της σωτηρίας και της επικοινωνίας με τον Κύριο, όπου βρίσκεται ο κάθε παραλήπτης των Παύλειων επιστολών214. «Οὐ θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν νεφέλην ἦσαν καὶ πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διῆλθον καὶ πάντες εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ»215 Στους στίχους αυτούς την τελετή του βαπτίσματος τη «θεμελιώνουν» ιστορικά γεγονότα: η κάλυψη των Ισραηλιτών υπό τη νεφέλη κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο216 και η θαυμαστή διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης217. Υπάρχει το δεδομένο ότι όλοι οι Ισραηλίτες θεωρούνταν απόγονοι του Αβραάμ. Εδώ ο 209

G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 168 - 169 Α΄ Κορ. 12, 13 211 A. Joseph - S. J. Fitzmyer, Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, 433 210

212

«ἔσχατον δὲ πάντων ὡσπερεὶ τῷ ἐκτρώματι ὤφθη κἀμοί.» (1Κορ.15, 8) Ρωμ. 6, 8 214 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 63 και 69 215 Α΄ Κορ. 10, 1 - 2 216 Εξ. 14, 19 217 Εξ. 14, 21 - 30 213

Παύλος τονίζει ότι ο λαός του Θεού είναι αναγεννημένο, ἐν πνεύματι, παιδί του Θεού218. Ο Απόστολος υπενθυμίζει, αλλά και προειδοποιεί τους Χριστιανούς της Κορίνθου, ότι όλος ο ιουδαϊκός λαός βαπτίστηκε στη νεφέλη και τη θάλασσα, όμως αυτό δεν τους οδήγησε στη γη της επαγγελίας, αντιθέτως χάθηκαν στην έρημο εξ’ αιτίας των πράξεών τους, οι οποίες ήταν αντίθετες στο θέλημα του Θεού. Έτσι και οι Κορίνθιοι, βαπτίστηκαν μεν Χριστιανοί, όμως συνεχίζουν να είναι «κοινωνοί τῶν δαιμονίων»219 και αυτό έχει αρνητικά αποτελέσματα για την Εκκλησία του Χριστού. Γι αυτό ο Παύλος υπενθυμίζει στους Χριστιανούς ότι το βάπτισμα είναι μία πρόσκληση σε επαγρύπνηση και πιστότητα στο θέλημα του Θεού, ώστε να μη χαθούν στην «έρημο» της ειδωλολατρικής κοινωνίας της Κορίνθου. Οι Κορίνθιοι «oÙ sfÒdra Ãsan taàta pepaideumšnoi 220» αν και ο ίδιος ο Παύλος διέμεινε επί μακρό διάστημα στην Κόρινθο και, προφανώς, τους είχε διδάξει ο ίδιος τη σύνδεση των τύπων της Παλαιάς Διαθήκης με τα γεγονότα της ζωής του Χριστού και τη σημασία των μυστηρίων στη ζωή του Χριστιανού, έτσι ώστε να μην είναι «αγνοούντες» σχετικά με την ιστορία, αλλά –ενδεχομένως– να μην την κατανοούσαν πλήρως 221. Το βάπτισμα είναι αυτό, το οποίο δίνει πνευματική τροφή στον Χριστιανό και πνευματικό πόμα από το ίδιο το Άγιο Πνεύμα. Ο Χριστιανός τρέφεται από τον άρτο της κατανόησης των μυστηρίων και θαυμασίων του Θεού και ποτίζεται από το νερό της σοφίας του Θεού222. Την εικόνα της βάπτισης στη νεφέλη και στο νερό της θάλασσας, την οποία χρησιμοποιεί ο Παύλος, δεν την επινόησε ο ίδιος. Ο ιουδαϊκός λαός πίστευε ότι τα δύο αυτά θαυμαστά γεγονότα βάπτισαν το λαό του Θεού και τον έσωσαν από τη δουλεία και τον θάνατο 223. Ο Παύλος, όμως, εδώ δίνει μία νέα διάσταση στο βάπτισμα του νέου Ισραήλ: Βάπτισμα στο νερό και στο Άγιο Πνεύμα για τη σωτηρία και την κληρονομία της Βασιλείας του Θεού. Η σύνδεση των δύο γεγονότων είναι μία και βασική: Και τα δύο είναι σωτήρια γεγονότα. Η έκφραση «οἱ πατέρες ἡμῶν» δείχνει ότι ο Παύλος θεωρεί ότι οι Χριστιανοί της Κορίνθου είναι η συνέχεια του παλαιού Ισραήλ, συνεπώς η ιστορία της σωτηρίας είναι κοινή, ο σωτήρας Χριστός κοινός και το θαύμα της Εξόδου ανακεφαλαιώνεται στη χριστιανική βάπτιση. Συνεπώς η βάπτιση του Ισραήλ στην Ερυθρά θάλασσα και η σωτηρία μέσω αυτής, προτυπώνει τη σωτηρία μέσω του βαπτίσματος στο όνομα του Ιησού Χριστού224. Ο άνθρωπος, με τις σκέψεις και τις πράξεις του, γίνεται δούλος της αμαρτίας, όπως οι Εβραίοι υπήρξαν δούλοι του Φαραώ. Όμως, όπως ο 218

J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 218 – 219. Παράβαλε και Ρωμ. 9, 6-8 219 Α΄ Κορ. 10, 20 220 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 190, 56 221 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, Τομ. Α΄, σελ. 332. 222 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 182 223 Η Παράδοση της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο από: http://www.apostolikidiakonia.gr/bible/bible.asp?contents=themata/contents_Paradosh.asp&main=paradosh&file=2.4.3.htm

ιουδαϊκός λαός απελευθερώθηκε μέσω του Μωϋσή διασχίζοντας την Ερυθρά θάλασσα, κατά τον ίδιο τρόπο, μέσω της πίστεως στον Ιησού και του βαπτίσματος στο όνομά Του, ο πιστός φτάνει στη σωτηρία 225. Έτσι και το βάπτισμα του πιστού τον χωρίζει από την παλιά του ζωή, μια ζωή δουλείας και αμαρτίας226. Με αυτό το συσχετισμό, τον οποίο κάνει ο Παύλος μεταξύ της βάπτισης και της διάβασης της Ερυθράς θαλάσσης, διαμορφώνεται μία περίπλοκη «βαπτισματική θεολογία»: Η χριστιανική κοινότητα, βαπτισμένη στο όνομα του Μεσσία, αποτελείται από ανθρώπους – φορείς του Πνεύματος, οι οποίοι σκέπονται υπό τη «νεφέλη» του Θεού και είναι ενωμένοι μεταξύ τους, ως μέλη ενός σώματος με κεφαλή τον Χριστό, ο οποίος αναστήθηκε και τους δίνει τη δυνατότητα να περάσουν από το θάνατο στη ζωή. Ο Θεός δίνει στη χριστιανική κοινότητα ένα δείγμα πιστότητας: οι «πατέρες ἡμῶν» πραγματοποίησαν τη διάβαση στην άλλη όχθη, έτσι και οι Χριστιανοί, μέσω του βαπτίσματός τους, πραγματοποιούν τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή, από την αμαρτία στην καινή κτίση και εκεί πια δεν τους περιμένει η έρημος, αλλά η Εκκλησία, η οποία τους παρέχει το ουράνιο μάννα του σώματος και του αίματος του Χριστού, ώστε να συνεχίσουν το δρόμο της ζωής τους προς τη βασιλεία του Θεού 227. Οι συμβολισμοί, όμως, δεν τελειώνουν εδώ: «Ἡ θάλασσα γάρ ἐμιμεῖτο τήν κολυμβήθραν ἡ δέ νεφέλη τήν χάριν τοῦ Πνεύματος» γράφει ο Θεοδώρητος228. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας τους στίχους αυτούς γράφει: «όπως τους Ιουδαίους δεν τους έσωσε από την έρημο η διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης έτσι και τους Χριστιανούς δεν τους σώζει το βάπτισμα εάν δεν επιδεικνύουν βίο άξιο της χάριτος, της οποίας έτυχαν»229. Άρα, όπως η Έξοδος δεν έσωσε από τον βιολογικό θάνατο τους Ισραηλίτες, έτσι και ο Χριστιανός δε σώζεται «αυτομάτως» δια του βαπτίσματος αλλά δια της προσωπικής του σχέσεως, που θα δημιουργήσει μετά το βάπτισμα με τον Ιησού και –βεβαίως- δια της πίστεως στο Θεό 230. Ο χαρακτηρισμός «τύποι 231

ἡμῶν ἐγενήθησαν» μας οδηγεί στο να υποθέσουμε ότι ο Παύλος θεωρεί τα γεγονότα, τα οποία συνέβησαν κατά τους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης, τύπους του Μυστικού Δείπνου και του μυστηρίου του βαπτίσματος των 224

G. Vermes, “Baptism and Jewish exegesis: New Light from Ancient Sources”, New Testament Studies (N.T.S.), τ.4 (1957 - 8), σελ. 314 225 A. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 213 226 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄ σελ. 332. 227 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, ελεύθερη απόδοση των σελίδων 76 77 228 Από την Ιστοσελίδα: exprotestant στο άρθρο με τίτλο: «Πνευματικοί παραλληλισμοί του Ιουδαϊκού Πάσχα και των περί αυτού γεγονότων, με το Χριστιανικό», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://exprotestant.blogspot.gr/2011/05/blog-post_16.html ημ. ανάκτησης: 04.04.2013 229 J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e cod. Monac. gr. 412), τομ. 4. Supplementum e Codice Monacensi σελ. 220, 6 -8 230 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 219 231 Α΄ Κορ. 10, 6

χρόνων της Καινής Διαθήκης. Οι Ιουδαίοι, φυσικά και δεν βαπτίσθηκαν στο όνομα του Μωυσή. Όμως, οι πιστεύοντες και βαπτιζόμενοι στο Χριστό και την Ανάστασή του έχουν τη βεβαιότητα και της δικής τους Ανάστασης, εφ’ όσον ο Χριστός «άνοιξε το δρόμο», όπως ο Μωυσής μπήκε πρώτος στο νερό της Ερυθράς θαλάσσης και έδωσε θάρρος στους συμπατριώτες του να μιμηθούν το παράδειγμά του και να σωθούν 232. Για το λόγο αυτό η διάβαση του Μωυσή και του λαού του θεωρείται ο τύπος του χριστιανικού βαπτίσματος233. Ενδεχομένως ο Παύλος χρησιμοποιεί εδώ την έκφραση «εἰς τὸν Μωϋσῆν» για να δώσει έμφαση στον παραλληλισμό του χριστιανικού βαπτίσματος με το γεγονός της εξόδου των Ισραηλιτών 234. Εφ’ όσον το «πνευματικὸν βρῶμα και πνευματικὸν πόμα» ήταν ο ίδιος ο Χριστός, τότε οι Ισραηλίτες βαπτίστηκαν και αυτοί, όχι στον Μωϋσή, αλλά στο Χριστό προκειμένου να λάβουν τη σωτηρία ως δωρεά του Θεού και να συμμετέχουν στο σωτηριολογικό σχέδιό του235. Έτσι κάποιοι σχολιαστές θεωρούν ότι το βάπτισμα της Ερυθράς θαλάσσης ήταν ένα πραγματικό βάπτισμα εἰς Χριστόν και μάλιστα ακόμη πιο σημαντικό από το βάπτισμα του Προδρόμου και δεν ήταν απλώς μία αλληγορία της χριστιανικής βάπτισης, όπως δέχονται οι περισσότεροι ερμηνευτές. Θεωρούν ότι η βάπτιση στη νεφέλη και στη θάλασσα ήταν μία πραγματική βάπτιση στο Άγιο Πνεύμα και στο νερό236. Ο ισραηλιτικός λαός «βαπτίστηκε» ολόκληρος στην Ερυθρά θάλασσα: άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ακόμη και τα έμβρυα στην κοιλιά της μητέρας τους, καλοί και κακοί, δίκαιοι και άδικοι. Επίσης, τη βάπτιση την ακολούθησε η συμμετοχή όλων σε ένα είδος ευχαριστιακής ζωής (μάννα)237. Από την άλλη μεριά, η διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης δείχνει ότι ο Θεός ενεργεί πρώτα και ο άνθρωπος, ο οποίος θέλει να σωθεί, ανταποκρίνεται στη θεϊκή ενέργεια, σύμφωνα με τον Cullman238. ΙV. Το Βάπτισμα ως Απόλουση – Αγιασμός – Δικαίωση α) στην προς Κορινθίους Α΄ επιστολή Στο 6ο κεφάλαιο της Α’ προς Κορινθίους Επιστολής ο Παύλος ρωτά τους Κορινθίους: «οὐκ οἴδατε ὅτι ἄδικοι θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν;»239 Η ερώτηση αυτή δείχνει ότι κάποια μέλη της Εκκλησίας είτε πριν γίνουν Χριστιανοί είχαν, είτε αφού «…εἶδεν δὲ Ισραηλ τὴν χεῖρα τὴν μεγάλην ἃ ἐποίησεν κύριος τοῖς Αἰγυπτίοις ἐφοβήθη δὲ ὁ λαὸς τὸν κύριον καὶ ἐπίστευσαν τῷ θεῷ καὶ Μωυσῇ τῷ θεράποντι αὐτοῦ» (Eξ. 14, 31) 233 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 191, 7 - 20 234 Η. G. Marsh, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 131, υποσημείωση 3 235 Ε. Βest, One body in Christ, σελ. 69 - 72 236 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 182 – 183. Διαφορετική η άποψη του J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 220, όπου γίνεται λόγος για φωτεινή νεφέλη και ξηρή γη εκεί όπου διανοίχθηκε η Ερυθρά θάλασσα, άρα το στοιχείο του νερού απουσίαζε. 232

«…πάντες τὸ αὐτὸ πνευματικὸν βρῶμα ἔφαγον» Α΄ Κορ. 10, 3 Περισσότερα στοn G. Miegge, Il Battesimo dei Fanciulli nella storia, nella teoria, nella prassi, σελ 10 238 Oscar Cullman, Baptism in the New Testament, σελ. 49 239 Α΄ Κορ. 6, 9 237

έγιναν Χριστιανοί εξακολουθούσαν να έχουν, επίμεμπτη συμπεριφορά, «ἀλλὰ ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε, ἀλλὰ ἐδικαιώθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν»240 συνεχίζει ο Παύλος. Γεννάται το ερώτημα αν ο Παύλος, στο στίχο αυτό, ομιλεί για το Βάπτισμα ή η αναφορά του Απόστολου δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό. Ενδεχομένως κάποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει το βαπτισματικό πλαίσιο της φράσης αυτής. Όμως κάποιες παράλληλες μαρτυρίες από την Καινή Διαθήκη μπορούν να μας βοηθήσουν και σ’ αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι από τους ερμηνευτές, σύγχρονοι και παλαιότεροι: α. Η «σύμπτωση» της γλώσσας μεταξύ του Α΄ Κορ. 6,11 και του Πραξ. 22, 16241, όπου περιγράφεται η προσωπική εμπειρία του Παύλου είναι πολύ μεγάλη, ώστε να θεωρήσουμε άσχετη την «ἀπόλουση» του 1 Κορ. 6, 11 με τη βαπτισματική τελετή242. β. Ο αόριστος χρόνος, που χρησιμοποιείται δηλώνει ότι η «ἀπόλουση» έγινε στο παρελθόν, όπως και όλα τα υπόλοιπα: «Καὶ ταῦτά τινες ἦτε·» αλλά τώρα «ἀπελούσασθε, ἡγιάσθητε, ἐδικαιώθητε». γ. Η φράση «ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν» πιστεύεται ότι αντανακλά μία βαπτισματική φόρμουλα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Ακόμη, η αναφορά στο Πνεύμα του Θεού συνδέεται με το βάπτισμα, το οποίο είναι μία εμπειρία του Πνεύματος του Θεού στο όνομα του αναστημένου Ιησού. δ. Έχοντας υπ’ όψιν μας τη διδασκαλία του Παύλου, θεωρούμε ότι, για τον ίδιο, δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στην ιερή τελετουργία και στην πνευματική εμπειρία της Χάριτος. Αντιθέτως η τελετουργία υπονοεί την ύπαρξη της εμπειρίας. Στα εδάφια Ρωμ 6, 1 243 και Γαλ. 3, 26244 ο Παύλος με άλλα λόγια εκφράζει την ίδια βαρυσήμαντη δήλωση με το Α΄ Κορ. 6, 11. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τον συγγραφέα του εδαφίου Κολ. 2, 11245. Η χρήση της μέσης φωνής «ἀπελούσασθε» υπονοεί ότι ο ίδιος ο Χριστιανός εθελοντικώς έχει καθαριστεί από τις αμαρτίες του κατά την εισδοχή του στη νέα θρησκεία και τη συμμετοχή του στην τελετή του Βαπτίσματος. Μπορεί κάποιος να μπει στον πειρασμό να δει στη φράση αυτή έναν ιερό εξαγνισμό από τις αμαρτίες και τίποτε περισσότερο. Όμως ο Παύλος, ως Απόστολος του Χριστού, ο οποίος απευθύνεται σε πρώην 240

Α΄ Κορ. 6, 11 «καὶ νῦν τί μέλλεις; ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ.» 242 H. T. Andrews, “The place of the Sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, ΧΙΙ (1916), σελ. 359 243 «Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμένωμεν τῇ ἁμαρτίᾳ, ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ;» 244 «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·» 245 «Ἐν ᾧ καὶ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτισμῷ, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν·» 241

αμαρτωλούς ειδωλολάτρες, εννοεί κάτι πολύ περισσότερο από έναν απλό εξαγνισμό. Το βάπτισμα είναι αυτό το οποίο «θεραπεύει» την ανεπάρκεια του αμαρτωλού ανθρώπου, προσφέρει τη συγχώρεση και φέρνει τη θεία Χάρη, η οποία απομακρύνει τον άνθρωπο από τους δρόμους του διαβόλου. Άρα το βάπτισμα είναι μία επανάσταση στη ζωή του ανθρώπου, αφού, όπως γράφει ο Παύλος στην προς Γαλάτας επιστολή, ο παλαιός άνθρωπος πεθαίνει, ο βαπτιζόμενος απεκδύεται τον παλαιό του εαυτό και έτσι το αμαρτωλό παρελθόν χάνεται και ο άνθρωπος ζει μια καινούρια, «αναστημένη» ζωή ἐν Χριστῷ και ἐν πνεύματι ἁγίῳ 246. Ο Θεοδώρητος Κύρου αναφέρει, σχολιάζοντας τον συγκεκριμένο στίχο: «Safîj œdeixe toà Uƒoà kaˆ toà PneÚmatoj t¾n „sÒthta· sunštaxe kaˆ toà Qeoà kaˆ toà PatrÕj t¾n mn»mhn. TÍ g¦r ™pikl»sei tÁj ¡g…aj Tri£doj ¡gi£zetai tîn Ød£twn ¹ fÚsij, kaˆ corhge‹tai tîn ¡marthm£twn ¹ ¥fesij.»247 Άρα, στις απαρχές του 5ου μ. Χ. αιώνα έχει εδραιωθεί η άποψη ότι εδώ ο Παύλος αναφέρεται στο μυστήριο του βαπτίσματος, το οποίο γίνεται εις άφεσιν αμαρτιών στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Το «ἡγιάσθητε», είναι ένα ρήμα σε παθητική φωνή, επειδή η θεϊκή ενέργεια του αγιασμού του ανθρώπου είναι πολύ ισχυρότερη από την ανθρώπινη πράξη της αφιέρωσης στο Θεό, επομένως ο νεοφώτιστος Χριστιανός εξυψώνεται στο όνομα του Θεού και εξαγιάζεται μέσω του Αγίου Πνεύματος, μεταφερόμενος στο Βασίλειο του Θεού, γίνεται Άγιος: «ὃς ἐρρύσατο ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐξουσίας τοῦ σκότους καὶ μετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ»248. Το «ἐδικαιώθητε» πιθανόν αναφέρεται σε αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν βυθισμένοι στην κακία, πριν τη μεταστροφή τους στο Χριστιανισμό και οι οποίοι «θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν» (στ. 9) υπενθυμίζοντας στους Κορινθίους ότι με τη Χάρη του Θεού στο όνομα του Ιησού Χριστού και ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι «ἐδικαιώθησαν». Και εδώ, όπως σε πολλά άλλα σημεία της παύλειας επιστολογραφίας, δίδεται έμφαση στη δυναμική άποψη της «δικαίωσης» ἐν πνεύματι ἁγίῳ, όπου ο αμαρτωλός άνθρωπος, μέσα από μία εντυπωσιακή διαδικασία, «καθαίρεται», «δικαιώνεται» και «αφιερώνεται» στο Θεό. Το γεγονός ότι αυτές οι τρεις λέξεις εμφανίζονται στενά συνδεδεμένες εδώ, δε μπορεί να ερμηνευτεί με μεγάλη θεολογική ακρίβεια. Σίγουρα, στην παύλεια θεολογία, η «δικαίωση» θεωρείται δεδομένη, όταν βασίζεται στην ειλικρινή πίστη. Συνεπώς, πρέπει να θεωρήσουμε ότι, όταν ο Παύλος διατυπώνει τους θεολογικούς του όρους, είναι «ευέλικτος» περισσότερο από όσο εμείς νομίζουμε, άρα εδώ η πίστη και το βάπτισμα είναι πιο στενά συνδεδεμένα, απ’ όσο η Εκκλησία δέχεται μερικές φορές. Η δικαίωση και ο αγιασμός των G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 164 Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ΙΔ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Πάυλου, MPG 82, 268, 4 - 8 248 Κολ. 1, 13 246 247

πιστών κατανοείται μόνο μέσα από το βάπτισμα, στο οποίο οδηγεί η πραγματική πίστη. Ο δικαιωμένος άνθρωπος αναγνωρίζει τον Ιησού ως σωτήρα, ο οποίος σταυρώθηκε και αναστήθηκε και χαρίζει τη λύτρωση ως δωρεά και μέσω του βαπτίσματος την ιδιοποιείται ο πιστός 249. Το βάπτισμα, λοιπόν, φανερώνεται ως κάτι παραπάνω από μία νέα κατάσταση: οι πρώην «νεκροί» αμαρτωλοί άνθρωποι, τώρα αποκτούν ζωή, γίνονται αναγεννημένα όντα σε μία νέα κτίση, έχοντας βαπτισθεί στο όνομα του Κυρίου Ιησού και ο Χριστός είναι αυτός ο οποίος τους δικαιώνει: «ἐξ αὐτοῦ δὲ ὑμεῖς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃς ἐγενήθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις»250. Άρα υπάρχει και ένα «ηθικό πλαίσιο» για το βάπτισμα, το οποίο υπονοείται εδώ: Οι αμαρτίες της παλαιάς ζωής πρέπει να περάσουν αμετάκλητα στο παρελθόν, διαφορετικά οι πιστοί αποκλείονται από την κοινωνία με το Χριστό. Οι Κορίνθιοι ταλαντεύονται ανάμεσα στη νέα – ἐν Χριστῷ – ζωή τους και στο αμαρτωλό τους παρελθόν, το οποίο δύσκολα ξεχνούν και «ξανακυλούν» σ’ αυτό. Το καθήκον τους είναι να ζήσουν σύμφωνα με τη χάρη του Θεού, την οποία έλαβαν μέσω του βαπτίσματός τους και έτσι να προσδοκούν την απολύτρωση 251. Το εδάφιο αυτό (Α΄ Κορ. 6, 9 -11) μπορούμε να πούμε ότι μας δίνει το σημαντικότερο επιχείρημα ότι, όταν ο Παύλος μιλά για το βάπτισμα, μιλά για μία αληθινή, ουσιαστική και ζωτικής σημασίας τελετή για τη ζωή του Χριστιανού και όχι για μια συμβολική, μυστηριακή τελετή252. Όμως ο συχνότερος συμβολισμός του Παύλου, όταν αναφέρεται στο βάπτισμα, είναι το «λουτρό». Οι νεοφώτιστοι έχουν βυθιστεί στο νερό και αυτή η τελετή εκφράζει την απαρχή μιας ιερής πραγματικότητας· «μὴ πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε μαλακοὶ οὔτε ἀρσενοκοῖται, οὔτε κλέπται οὔτε πλεονέκται, οὐ μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν θεοῦ κληρονομήσουσιν. καὶ ταῦτά τινες ἦτε· ἀλλὰ ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε, ἀλλὰ ἐδικαιώθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν.»253 Το νερό του βαπτίσματος είναι το νερό, το οποίο καθαρίζει και αγιάζει, το βάπτισμα είναι εξαγνισμός από τα πάθη και τις αμαρτίες του παρελθόντος. Η εξαγνιστική δύναμη του βαπτίσματος τονίζεται σε συνδυασμό με την λαμπρότητα των δώρων του Αγίου Πνεύματος, έτσι ώστε «η τελετή του Βαπτίσματος να μην είναι απλώςένα λουτρό αλλά μία ζωοποιός πηγή, η οποία ξεχειλίζει θεϊκή δόξα»254. Για το λόγο αυτό, στην Β΄ επιστολή του προς 249

Alan Richardson, An Introduction to the Theology of the New Testament, σελ. 238 Α΄ Κορ. 1, 30 251 «Εν ᾧ καὶ ὑμεῖς ἀκούσαντες τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, τὸ εὐαγγέλιον τῆς σωτηρίας ὑμῶν, ἐν ᾧ καὶ πιστεύσαντες ἐσφραγίσθητε τῷ πνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ ἁγίῳ, ὅ ἐστιν ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ἡμῶν, εἰς ἀπολύτρωσιν τῆς περιποιήσεως, εἰς ἔπαινον τῆς δόξης αὐτοῦ.» (Εφ. 1, 13 – 14) 252 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 135 253 1 Κορ. 6, 9 - 11 254 T. F. Torrance, “The origins of Baptism”, Scottish Journal of Theology, II (1958), σελ. 160. Και κατά τον Ζιγαβηνό, όλα τα προηγούμενα αμαρτήματα απομακρύνονται μέσω του θείου λουτρού του 250

τους Κορινθίους ο Παύλος θα τους γράψει ότι ο βαπτισμένος Χριστιανός οφείλει να είναι «καινὴ κτίσις ἐν Χριστῷ»255. Ο Απόστολος τονίζει αυτή την άποψη στην πρώτη του επιστολή προς τους Κορινθίους, ότι δηλαδή ο Χριστιανός, με τη βάπτισή του, αποτελεί κάτι νέο, άγιο και δικαιωμένο στο όνομα του Χριστού, προκειμένου να υποστηρίξει τις νουθεσίες του προς τους Κορινθίους, σχετικά με τις διαμάχες και τις έριδες, οι οποίες υπήρχαν μεταξύ τους. Οι Χριστιανοί πρέπει να ξεφύγουν από τις παρεξηγήσεις και παρερμηνείες του πρότερου, ειδωλολατρικού βίου τους, διότι με το Βάπτισμα, το οποίο έχουν λάβει, έχουν εισέλθει στην κοινότητα των Αγίων και έχουν δικαιωθεί στο όνομα του Τριαδικού Θεού. Έτσι εδώ έχουμε μία αναφορά λειτουργική – εκκλησιολογική, η οποία παραπέμπει ευθέως στην προσωπική εμπειρία του Αποστόλου, όπως αυτή περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων και αναφερθήκαμε σ’ αυτή λίγο νωρίτερα256. Μία φορά βαπτίζεσαι, απολούζεσαι, αγιάζεσαι, δικαιώνεσαι και, κατά τον Παύλο, αυτός ο κατάλογος της βρωμιάς των ακόλαστων πράξεων, οι οποίες αναφέρονται στο ειδωλολατρικό παρελθόν των μελών της Εκκλησίας, έχει «ξεπλυθεί» και εξαγνιστεί με το βάπτισμα στην αγιότητα και τη δικαιοσύνη του Θεού, ο βαπτισθείς έχει γίνει ένα με τον σωτήρα του257. Έτσι ο πρώην αμαρτωλός έχει μετασχηματιστεί σε δίκαιο και άγιο άνθρωπο. Εδώ να πούμε ότι κάτι ανάλογο αναγράφεται και από τον συγγραφέα της προς Τίτον επιστολής, όπου υπάρχει η αντίθεση της αμαρτίας και ο εξαγνισμός του Βαπτίσματος: « Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους. ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ, οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ἃ ἐποιήσαμεν ἡμεῖς ἀλλὰ κατὰ τὸ αὐτοῦ ἔλεος ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος ἁγίου»258. Η υποχρέωση των πιστών να διάγουν ζωή πλήρη έργων αγάπης και όχι μωρών συζητήσεων, μετά το «λουτρόν της παλλιγγενεσίας» τους, είναι ένας από τους «πυρήνες» της προς Τίτον επιστολής259. Μία άλλη σημαντική παρατήρηση στο χωρίο αυτό θα μπορούσε να είναι γύρω από τη θεολογική – λειτουργική – τριαδολογική φόρμουλα, την οποία χρησιμοποιεί ο Παύλος: «ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν». Ίσως εδώ μπορεί κάποιος να βρει ένα στοιχείο για το πώς προέκυψε η βάπτιση «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ βαπτίσματος (Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 289 255 Β΄ Κορ. 5, 17. Παράβαλε και τον διάλογο του Ιησού με το Νικόδημο στο Ιω. 3, 3-8 τον οποίο σχολιάσαμε παραπάνω: «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ» 256 «ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ» (Πραξ. 22, 16) 257 ὁ δὲ κολλώμενος τῷ κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστιν. (Α΄ Κορ. 6, 17) 258 Τιτ., 3, 3 - 5 259 Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ. 303

Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», αν και είναι δύσκολο να βεβαιώσει κανείς την ύπαρξη μίας τέτοιας πρακτικής κατά την εποχή του Παύλου. Όμως, πολύ γρήγορα η Εκκλησία καθιέρωσε το μυστήριο του βαπτίσματος, ως μία ουσιαστικώς Τριαδολογική πράξη, αφού έτσι μας παρουσιάζεται και στο τέλος του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου260. Το βάπτισμα παίζει καίριο ρόλο στη ζωή του πιστού, όχι μόνο ως είσοδος στο χώρο της Εκκλησίας, αλλά και ως ανακεφαλαίωση του μυστηρίου της σωτηρίας και της ανακοπής της καταστροφικής πορείας του ανθρωπίνου γένους, δωρεές τις οποίες προσφέρει ο Ιησούς Χριστός με την ενσάρκωσή του. Η σωτηρία, την οποία παρέχει η ζωογόνος και εξαγιαστική δύναμη του θανάτου και της Αναστάσεως του Χριστού, εικονίζεται στην κατάδυση στην κολυμβήθρα, την ώρα του βαπτίσματος. Ταυτοχρόνως, το Άγιο Πνεύμα είναι αυτό, το οποίο καθαρίζει, αγιάζει και δικαιώνει. Και αφού το Άγιο Πνεύμα είναι το Πνεύμα του Θεού, αυτό σημαίνει ότι οι νεοφώτιστοι είναι βαθιά «ριζωμένοι» στο Θεό και οδηγούνται προς Αυτόν. Οι Κορίνθιοι, παρ’ όλο που έχουν ξεπλυθεί από το αμαρτωλό τους παρελθόν, εν τούτοις «μολύνονται» και πάλι, βεβηλώνοντας το βάπτισμά τους και την πολύτιμη κληρονομιά τους, καταλήγοντας σε μία πορεία πνευματικής χρεοκοπίας: «ἀλλὰ ὑμεῖς ἀδικεῖτε καὶ ἀποστερεῖτε, καὶ τοῦτο ἀδελφούς. Ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ἄδικοι θεοῦ βασιλείαν οὐ κληρονομήσουσιν;»261 Βέβαια, δεν υπάρχει θέμα δεύτερου βαπτίσματος για να καθαρθούν από την αμαρτία. Οι Χριστιανοί της Κορίνθου πρέπει να καταλάβουν ότι, οφείλουν να τρέφονται πνευματικά και να διατηρούνται αγνοί ψυχικά αλλά και σωματικά, αφού σε αυτό δεσμεύτηκαν με την ένταξή τους στην Εκκλησία δια του βαπτίσματός τους 262: «καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν.»263 Με το βάπτισμα ο πιστός ενσωματώνεται στην Εκκλησία, το σώμα του γίνεται μέλος του σώματος του Ιησού και της Εκκλησίας Του. Επομένως, μία τέτοια ιδέα θα οδηγήσει τον Απόστολο Παύλο να αναπτύξει και την άποψη του για την αγιότητα του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο είναι Ναός του Αγίου Πνεύματος264, αλλά και ισότιμο μέλος του σώματος της Εκκλησίας του Χριστού και καθήκον του κάθε βαπτισμένου Χριστιανού είναι να συνεργάζεται με όλους και να αγαπά όλα τα υπόλοιπα μέλη 265. Ο πιστός βαπτίζεται «εἰς ἓν σῶμα», το σώμα του Χριστού και της Εκκλησίας, το οποίο προϋπήρχε του νέου μέλους, άρα η Χάρις του Θεού είναι αυτή, η οποία ενσωματώνει τον νέο πιστό στην Εκκλησία. Από την άλλη μεριά η λέξη «πάντες» δείχνει ότι όλοι οι πιστοί στο χώρο της Εκκλησίας και όχι μόνο 260

Μτ. 28, 19 - 20 1 Κορ. 6, 8 - 9 262 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 67 263 1 Κορ. 12, 13 264 1 Κορ. 6, 19 265 1 Κορ 12, 12 261

κάποια προνομιούχος ελίτ, αποτελούν το σώμα του Χριστού και συνδυάζοντας αυτόν τον στίχο με το «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.»266, μπορούμε να πούμε ότι η ενότητα πάντων στην Εκκλησία είναι ο βασικός παράγων της ύπαρξης, της αρμονίας αλλά και της λειτουργίας της Εκκλησίας, αφού εξαλείφει κάθε δυσαρμονία, διάκριση και διαχωρισμό. Στην Εκκλησία, στην οποία εντάσσεται ο πιστός μέσω του βαπτίσματός του, κάθε χάρισμα του Αγίου Πνεύματος, το οποίο αποκτά, πρέπει να το θεωρεί ως «δωρεά» και να το χρησιμοποιεί για τη διακονία των συνανθρώπων του267. β) στην προς Εφεσίους επιστολή: Το πιο γνωστό, λόγω της ανάγνωσής του κατά την τελετή του μυστηρίου του Γάμου, εδάφιο της προς Εφεσίους επιστολής, στο οποίο υπάρχει έμμεση αναφορά στο Βάπτισμα, βρίσκεται στους εξής στίχους: «Οἱ ἄνδρες, ἀγαπᾶτε τὰς γυναῖκας, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησεν τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς, ἵνα αὐτὴν ἁγιάσῃ καθαρίσας τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ῥήματι, ἵνα παραστήσῃ αὐτὸς ἑαυτῷ ἔνδοξον τὴν ἐκκλησίαν, μὴ ἔχουσαν σπίλον ἢ ῥυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ᾽ ἵνα ᾖ ἁγία καὶ ἄμωμος.»268 Η θυσία του Χριστού στο Σταυρό, παρουσιάζεται εδώ ως καθαγιαστικό, εξαγνιστικό λουτρό, το οποίο τελειοποιεί την Εκκλησία. Τόσο για τους Ιουδαίους όσο και για τους Έλληνες ήταν γνωστή η τελετή του λουτρού της νύφης (πολλές φορές και του γαμπρού), ως προπαρασκευαστική τελετή για το γάμο. Και μάλιστα απαιτούνταν, «ὕδωρ ζών» από ποτάμι ή πηγή, επειδή με το ζωντανό (μη στάσιμο) νερό συμβολιζόταν η συνέχεια της ζωής της οικογένειας269. Με ένα τέτοιο πρότυπο λουτρού κατά νου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αναγνώστες της επιστολής αναγνωρίζουν το βάπτισμα ως λουτρό της Εκκλησίας, της «νύφης του Χριστού». Βέβαια το βάπτισμα είναι μία προσωπική πράξη ένταξης στην Εκκλησία αλλά και η Σταύρωση του Χριστού έχει αντίκτυπο σε κάθε άνθρωπο προσωπικά. Εδώ το εδάφιο παρουσιάζει τη σωτηρία, την οποία προσφέρει ο Χριστός σε ολόκληρη την Εκκλησία και μερικοί ερμηνεύουν ότι πίσω από την έκφραση αυτή υποκρύπτεται μία θεώρηση του συνολικού βαπτίσματος της Εκκλησίας κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Ο Χριστός βάπτισε μία φορά, για πάντα, ολόκληρη την Εκκλησία στο Αίμα του Σταυρού Του και μία φορά τη βάπτισε ἐν Πνεύματι κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Η αιτία της θυσίας του Χριστού γίνεται φανερή στους στίχους αυτούς: ο εξαγιασμός και η εκλάμπρυνση της Εκκλησίας. Παρ’ όλο που η έκφραση «τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος» μιλάει για λουτρό με νερό και όχι με Αίμα ή Πνεύμα, αρκετοί ερμηνευτές συμφωνούν ότι η βάπτιση, την 266

Γαλ. 3, 28 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 179 268 Εφ. 5, 25 – 27 269 Από την ιστοσελίδα http://www.istoria.gr/apr04/content02.htm στην ενότητα με τίτλο: Αρχαίος Γάμος 267

οποία προσφέρει ο Ιησούς στην Εκκλησία είναι η βάπτιση στο Αίμα του μαρτυρίου Του. Είναι μία ορολογία, η οποία αντιστοιχεί σε τελετουργική και μυστικιστική γλώσσα. Ως αποτέλεσμα, η Εκκλησία κεκαθαρμένη, μέσω του βαπτίσματος, γίνεται η νύφη του Κυρίου. Η έκφραση ἐν ῥήματι, ενδεχομένως, αναφέρεται στην ομολογία του βαπτιζομένου και στην επίκληση του ονόματος του Ιησού, για κάθαρση από τις αμαρτίες και επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, όπως δέχεται ο Χρυσόστομος 270 ή στο λόγο του Θεού, ο οποίος απομακρύνει την αμαρτία 271. Συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι οι στίχοι 25 – 27 αναφέρονται στην ηθική και πνευματική μεταμόρφωση, την οποία υφίσταται η Εκκλησία, μέσω του θανάτου του Ιησού και την λαμβάνει με το βάπτισμα και ζει την εμπειρία της μεταμορφωτικής χάρης και δόξας, την οποία αναμένουμε οι πιστοί στο μέλλον. Μπορούμε, επίσης, να υποθέσουμε κάποια πράγματα για την διδασκαλία της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας γύρω από το βάπτισμα: Το βάπτισμα, το οποία εξαγιάζει και καθαρίζει από τις αμαρτίες, είναι το βάπτισμα στο όνομα του Ιησού Χριστού, του οποίου ο λόγος έχει εισακουστεί, έχει ομολογηθεί και έχει γίνει αποδεκτός από τον βαπτιζόμενο272. Η δύναμη του βαπτίσματος είναι η δύναμη του Λόγου του Θεού273. γ) στην προς Τίτον επιστολή: Στην τελευταία Ποιμαντική επιστολή διαβάζουμε: «Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους. ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ, οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ἃ ἐποιήσαμεν ἡμεῖς ἀλλὰ κατὰ τὸ αὐτοῦ ἔλεος ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος ἁγίου,οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾽ ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου χάριτι κληρονόμοι γενηθῶμεν κατ᾽ ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου.»274 Είναι φανερή η σχέση των στίχων αυτών με τους αντίστοιχους του 6 ου κεφαλαίου της Α΄ προς Κορινθίους επιστολής και ιδιαίτερα με το στίχο 11. Αλλά και η λέξη λουτρό θα φέρει στο νου πολλών αναγνωστών τους στίχους 5, 26 – 27 της προς Εφεσίους επιστολής. Είναι το τελευταίο εδάφιο από τα αποκαλούμενα «εδάφια της πίστεως» των Ποιμαντικών Επιστολών. Η ρυθμική του δομή δεν είναι τόσο φανερή, όσο σε άλλα εδάφια (πχ. Β΄ Τιμ. 2, 11 – 13) αλλά λίγοι αρνούνται το γεγονός ότι στους στίχους αυτούς υπάρχει ένας ύμνος της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας. Και σχεδόν κανένας δεν αρνείται το 270

«Tù loutrù loÚei aÙtÁj t¾n ¢kaqars…an. 'En ·»mati, fhs…. Po…J; 'En ÑnÒmati toà PatrÕj kaˆ toà Uƒoà kaˆ toà ¡g…ou PneÚmatoj.» Υπόμνημα εις την προς Εφεσίους Επιστολήν, Ομιλία Κ΄, MPG 62, 137, στ. 55 - 57 271 «ἤδη ὑμεῖς καθαροί ἐστε διὰ τὸν λόγον ὃν λελάληκα ὑμῖν·» (Ιω. 15, 3) 272 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 200 - 204 273 E. F. Scott, The Epistles of Paul to the Colossians, to Philemon and the Ephesians σελ. 239 274 Τιτ. 3, 3 - 7

προφανές, ότι εδώ έχουμε ως θέμα το βάπτισμα. Ο συγγραφέας της επιστολής κάνει εδώ μία περίληψη της παύλειας διδασκαλίας περί βαπτίσματος και -όπως γίνεται κατανοητό- ο Απόστολος Παύλος, όσο και οι σύγχρονοί του Απόστολοι, εννοούν το βάπτισμα ως συνάντηση του Θεού με τον άνθρωπο της πίστεως και της Χάριτος, μία πνευματική αλληλεπίδραση, η οποία δε μπορεί παρά να έχει πνευματικές συνέπειες για κάθε άνθρωπο, ο οποίος λαμβάνει μέρος στο μυστήριο του βαπτίσματος 275. Στους συγκεκριμένους στίχους είναι έντονη και η προφητική γλώσσα, όπως αυτή εκφράζει τη σχέση Θεού και Ισραήλ, μέσω του Προφήτη Ιεζεκιήλ: «καὶ ἔλουσά σε ἐν ὕδατι καὶ ἀπέπλυνα τὸ αἷμά σου ἀπὸ σοῦ καὶ ἔχρισά σε ἐν ἐλαίῳ καὶ ἐνέδυσά σε ποικίλα καὶ ὑπέδησά σε ὑάκινθον καὶ ἔζωσά σε βύσσῳ καὶ περιέβαλόν σε τριχάπτῳ»276. Μέσω των στίχων αυτών έχουμε μία «δήλωση» του συγγραφέα της επιστολής, ότι η Χάρις του Θεού κατέρχεται στον πιστό μέσω του βαπτίσματος, το οποίο είναι μυστήριο της Εκκλησίας, και μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η ένωση με το Θεό και η «κατάκτηση» των δωρεών του Αγίου Πνεύματος. Αυτό γίνεται ολοφάνερο κυρίως στο στίχο 5: «ἀλλὰ κατὰ τὸ αὐτοῦ ἔλεος ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος ἁγίου». «Το ανθρώπινο γένος ήταν τόσο πολύ βυθισμένο (βεβαπτισμένο) στην κακία, που δεν ήταν δυνατό απλώς να καθαρθεί αλλά έπρεπε να ανακαινισθεί. Κανείς δε βάζει υποστηλώματα ή δεν κάνει επεκτάσεις νέων οικοδομημάτων σε μία αποσαθρωμένη και ετοιμόρροπη οικοδομή. Αντιθέτως, την κατεδαφίζει και κτίζει μία ανακαινισμένη, ολοκαίνουρια οικοδομή. Έτσι ενήργησε και ο Θεός με εμάς τους ανθρώπους, μας ανακαίνισε, άνωθεν, μέσω του Αγίου Πνεύματος» σχολιάζει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος277. Ο Θεοδώρητος Κύρου χρησιμοποιεί σε πολλά σημεία των έργων του την συγκεκριμένη έκφραση «λουτρό παλιγγενεσίας» αλλά απομονώνουμε δύο από αυτά: «'Epˆ Ûdatoj ¢napaÚsewj ™xšqreyš me.» TÕ tÁj paliggenes…aj Ûdwr a„n…ttetai, ™n ú baptizÒmenoj Ð tÁj c£ritoj ™fišmenoj, ¢podÚetai mn tÕ gÁraj tÁj ¡mart…aj, nšoj d ¢ntˆ geghrakÒtoj ¢potele‹tai.»278 «Filanqrwp…v, fhsˆ, crhs£menoj Ð DespÒthj, di¦ toà Monogenoàj tîn protšrwn ¹m©j kakîn ºleuqšrwse, tù mn swthr…J bapt…smati t¾n tîn ¡marthm£twn ¹m‹n caris£menoj ¥fesin, kaˆ ¢nakt…saj ¹m©j kaˆ neourg»saj, kaˆ tÁj toà PneÚmatoj dwre©j ¢xièsaj, t¾n d tÁj dikaiosÚnhj ™pide…xaj ÐdÒn. To‹j dš ge taÚthn ÐdeÚousi t¾n tîn oÙranîn Øpšsceto basile…an. Kaˆ ™peid¾ ¢Òratoj aÛth (™lpˆj g¦r blepomšnh oÙk œstin ™lpˆj), ¢nagka…wj ™p»gage·»279 Είναι εντυπωσιακό ότι οι λέξεις με εξέχουσα σημασία: παλλιγγενεσία, ανακαίνωσις και γέννησις (γενηθῶμεν) δίνουν ένα «πυκνό» 275

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 209 Ιεζ. 16, 9 – 10 277 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Τίτον Επιστολήν, Ομιλία Ε΄, MPG 62, 692, στ. 15 - 25 278 Θεοδωρήτου Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία εις τους Ψαλμούς, MPG 80, 1025, 45 – 49, 80, (Ερμηνεία στον ΚΒ΄ ψαλμό) 276

νόημα στους δύο αυτούς στίχους και συνδέουν τη φιλανθρωπία του Θεού με το μυστήριο του βαπτίσματος αλλά και την εσχατολογική ελπίδα του κάθε πιστού Χριστιανού για Ανάσταση νεκρών και επικράτηση της Βασιλείας του Θεού. Γράφει ο Ωριγένης: «kaˆ taÚthn l»yontai t¾n ™xous…an ™n tÍ ¢nast£sei tîn nekrîn· aÛth g£r ™stin ¹ paliggenes…a kain» tij gšnesij oâsa, Óte oÙranÕj kainÕj kaˆ [¹] gÁ kain¾ to‹j ˜autoÝj ¢nakainèsasi kt…zetai kaˆ kain¾ diaq»kh parad…dotai kaˆ tÕ pot»rion aÙtÁj. ™ke…nhj d tÁj paliggenes…aj proo… miÒn ™sti tÕ kaloÚmenon par¦ tù PaÚlJ loutrÕn paliggenes…aj, kaˆ ™ke…nhj tÁj kainÒthtoj <must»riÒn ™sti> tÕ ™piferÒmenon tù loutrù tÁj paliggenes…aj ™n tù ¢nakainèsewj pneÚmatoj » t£ca d kaˆ kat¦ m n t¾n gšnesin “oÙde…j ™sti kaqarÕj ¢pÕ ·Úpou, oÙd' e„ m…a ¹mšra e‡h ¹ zw¾ aÙtoà”»280. Υπάρχουν και κάποιοι ερμηνευτές, οι οποίοι, ακολουθώντας σκανδιναβικές μεταφράσεις της Καινής Διαθήκης, αποδίδουν το στίχο ως εξής: «το λουτρό της παλιγγενεσίας και της ανακαινίσεως, τα οποία προσφέρονται από το Άγιο Πνεύμα»281. Είναι φανερό εδώ ότι κατανοούν το βάπτισμα ως βάπτισμα ἐν Πνεύματι, όπως είδαμε και στην ερμηνεία του γεγονότος της Πεντηκοστής. Η αναγέννηση (ανακαίνωση, παλιγγενεσία) είναι γνωστός όρος από τις στωικές ιδέες περί αναγεννημένου κόσμου 282 και υιοθετήθηκαν από τις μυστηριακές θρησκείες των αρχαίων Ελλήνων, η μύηση στις οποίες αποσκοπούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής και γι' αυτό το λόγο είχε μεγάλη απήχηση την εποχή εκείνη. Η τελετή έληγε με τη συμβολική γέννηση ή αναγέννηση ενός αγοριού, ίσως του Ίακχου, του Πλούτου, γιου της Δήμητρας και του Ιασίωνα, ή του Διόνυσου-Ζαγρέα283. Η ιδέα της παλιγγενεσίας επικρατεί και στην ιουδαϊκή εσχατολογία ενώ τη χρησιμοποιεί και ο ίδιος ο Ιησούς, όταν συνομιλεί με τους μαθητές Του 284. Η νέα εποχή της παλιγγενεσίας άρχισε με την Ανάσταση του Χριστού και όποιος πιστεύει σ’ αυτή, συμμετέχοντας στο θάνατο και την Ανάστασή Του μέσω του βαπτίσματος, περνάει κι αυτός στην εποχή της παλιγγενεσίας και βιώνει ολοκληρωτικά και προσωπικά τη σωτηρία: «ἔσωσεν ἡμᾶς» (στ. 5). Άλλωστε ο Παύλος το διαλαλεί: «εἴ τις ἐν Χριστῷ, καινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονεν καινά·»285 279

Θεοδωρήτου Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ιδ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Παύλου, MPG 82, 868, 39 – 47, (Ερμηνεία στην προς Τίτον επιστολή) 280 Ωριγένους, Των εις το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον Εξηγητικών, τόμος ΙΒ΄, 15, 22, 94 – 23, 10 εκδ. E. Klostermann, 281 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 211 282 http://el.wikipedia.org/wiki/ λήμμα: παλιγγενεσία, ημ. ανάκτησης: 21.04.2013 283 http://el.wikipedia.org/wiki/ λήμμα: Ελευσίνια Μυστήρια, ημ. ανάκτησης: 21.04.2013 284 Mτ 19, 28): «ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ, ὅταν καθίσῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθήσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ. (Mat 19:28 BNT) ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ, ὅταν καθίσῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθήσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ.» 285 Β΄ Κορ. 5, 17

Εξ’ αιτίας των στίχων αυτών γεννήθηκε μία μεγάλη συζήτηση για το αν υπάρχει ταύτιση ή όχι των απόψεων του Αποστόλου Παύλου με τις απόψεις του συγγραφέα των Ποιμαντικών επιστολών σχετικά με το βάπτισμα. Για τον Παύλο η πίστη είναι αναπόσπαστη από το βάπτισμα ενώ για τις Ποιμαντικές επιστολές αυτό το οποίο κυριαρχεί είναι το ομολογιακό πλαίσιο του βαπτίσματος και ακολουθεί ο σύνδεσμος του βαπτίσματος με την αντοχή, μέσα στο πέρασμα του χρόνου, της πίστεως του Χριστιανού286. V. Το Βάπτισμα ως «ένδυση» του Χριστού α) στην προς Γαλάτας επιστολή: Στην προς Γαλάτας επιστολή ο Απόστολος Παύλος παρουσιάζει έναν άλλον συμβολισμό του βαπτίσματος, αυτόν της ένδυσης: «Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε.»287 Ίσως είναι μία εικόνα, στην οποία είναι εμφανής η επιρροή από τον χιτώνα, τον οποίο φορούσαν οι νεοφώτιστοι Χριστιανοί κατά την τελετουργία της βάπτισης την πρωτοχριστιανική εποχή, όταν έβγαιναν, από το νερό του βαπτιστηρίου. Δύσκολο να το επιβεβαιώσει αυτό κάποιος, αφού δεν υπάρχουν τόσο πρώιμες μαρτυρίες για χρήση του χιτώνα την εποχή του Παύλου288. Ο στίχος 27, στη σημερινή Εκκλησία, ψάλλεται κατά τη διάρκεια του βαπτίσματος, αντικαθιστώντας τον Τρισάγιο Ύμνο. Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη θείες λειτουργίες των Θεοφανίων, της 7ης Ιανουαρίου (μνήμη Ιωάννου Προδρόμου) και των Χριστουγέννων, οπότε γιατί να μην υποθέσουμε ότι ο στίχος αυτός αποτελούσε έναν πρωτοχριστιανικό βαπτισματικό ύμνο. Η «ένδυση», ως θρησκευτική αναφορά, δεν είναι κάτι άγνωστο στις μυστηριακές θρησκείες του αρχαίου κόσμου: για παράδειγμα ο πιστός της Ίσιδος, στο τέλος της τελετής της αφιέρωσης στη Θεά, φορούσε τον χιτώνα του Όσιρη και ως Όσιρις απολάμβανε την τιμή της κοινότητας των πιστών. Επίσης στο νεκροκρέβατο του φορούσαν τον ίδιο χιτώνα, ως δείγμα εξασφάλισης της αθανασίας289. Μία τέτοια σύνδεση του Παύλου με τις ανατολικές μυστηριακές θρησκείες μπορεί να φαίνεται απίθανη και αδύνατη, εντούτοις πιο πιθανή είναι η εξήγηση ότι ο Παύλος χρησιμοποιεί μία εικόνα γνωστή στον ιουδαιοχριστιανικό χώρο, αφού η ένδυση και, ταυτοχρόνως, η πνευματική αλλαγή συνδέονται στην ιουδαϊκή παράδοση290. Αναφέρεται ότι, για τους προσηλύτους στον ιουδαϊσμό, ήταν 286

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 213 Γαλ. 3, 26 - 27 288 Εισήγηση του D. Mollat S.F., στο Α. George κ.λ.π Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 72 289 J. Leipoldt, Die urchristliche Taufe im Lichte der Religionsgeschichte, σελ. 60 290 π.χ. «ὁ κύριος ἐβασίλευσεν εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο ἐνεδύσατο κύριος δύναμιν καὶ περιεζώσατο καὶ γὰρ ἐστερέωσεν τὴν οἰκουμένην ἥτις οὐ σαλευθήσεται» (Ψαλ. 92, 1), «εὐλόγει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον κύριε ὁ θεός μου ἐμεγαλύνθης σφόδρα ἐξομολόγησιν καὶ 287

μεγάλης σημασίας να εξαγνιστούν μέσω του ύδατος σε κάθε σημείο του σώματός τους. Αυτό, λοιπόν, σήμαινε ολοκληρωτική γύμνωση και, προφανώς, η πρακτική αυτή επηρέασε τη χριστιανική βαπτισματική τελετή, κατά την οποία ο βαπτιζόμενος γυμνώνεται, για να βαπτισθεί και ακολούθως ενδύεται το λευκό χιτώνα του νεοφώτιστου291. Το πιθανότερο είναι ότι οι στίχοι στην προς Γαλάτας επιστολή αποδίδουν έναν συμβολισμό της ίδιας της βαπτισματικής τελετής: Ο βαπτιζόμενος απεκδύεται τα ρούχα του και βυθιζόμενος στο νερό καθαίρεται από κάθε ρύπο, ψυχής και σώματος. Έτσι βγαίνει από το νερό ως ζωοποιημένος «καινός άνθρωπος», ο οποίος, πλέον, έχει ενδυθεί τον αναστημένο Χριστό. Δεν έχει φορέσει μία μάσκα αλλά έχει αποκτήσει νέο χαρακτήρα, ένα νέο, ανακαινισμένο εαυτό, ο οποίος απολαμβάνει τα προνόμια της υιοθεσίας από το Θεό. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, σχολιάζοντας το συμβολισμό αυτό του Παύλου, κάνει έναν παραλληλισμό της γυμνότητας του νεοβαπτιζόμενου Χριστιανού με τη γυμνότητα του Αδάμ στον κήπο της Εδέμ αλλά και τη γυμνότητα του νέου Αδάμ στο σταυρό του Γολγοθά292. O συμβολισμός της ένδυσης συναντάται και αλλού στην παύλεια θεολογία: «ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν. ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους, ἐνδυσώμεθα [δὲ] τὰ ὅπλα τοῦ φωτός.»293 αλλά και στην προς Κολοσσαείς επιστολή: «ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ»294. Προφανώς για τον Παύλο η μεταστροφή στο Χριστιανισμό δεν είναι μία απλή ηθικιστική μεταστροφή αλλά με τη βάπτιση συμβαίνει μία ολοκληρωτική μεταμόρφωση και αναπτύσσεται μία οντολογική σχέση με το Χριστό: «Εἰ ἀπεθάνετε σὺν Χριστῷ ἀπὸ τῶν 295

στοιχείων τοῦ κόσμου, τί ὡς ζῶντες ἐν κόσμῳ δογματίζεσθε;» . Η «ένδυση του Χριστού» σημαίνει για το νεοφώτιστο ταύτιση με τον Ιησού, κοινωνία με την αληθινή ζωή, υιοθεσία εκ μέρους του Θεού και εγγραφή στα κατάστιχα των κληρονόμων της βασιλείας του Θεού. Γι αυτό και από το βάπτισμα πηγάζει μία μοναδική σχέση και ενότητα όλων των βαπτισμένων Χριστιανών, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου και κοινωνικής θέσης: «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· 296

πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» . Για τον Θεοδώρητο εὐπρέπειαν ἐνεδύσω ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν»(Ψαλ. 103, 1-2), «οἱ ἱερεῖς σου ἐνδύσονται δικαιοσύνην καὶ οἱ ὅσιοί σου ἀγαλλιάσονται» (Ψαλ. 131, 9), «ἰσχὺν καὶ εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο καὶ εὐφράνθη ἐν ἡμέραις ἐσχάταις» (Παρ. 31, 26), «εὐφροσύνῃ εὐφρανθήσονται ἐπὶ κύριον ἀγαλλιάσθω ἡ ψυχή μου ἐπὶ τῷ κυρίῳ ἐνέδυσεν γάρ με ἱμάτιον σωτηρίου καὶ χιτῶνα εὐφροσύνης ὡς νυμφίῳ περιέθηκέν μοι μίτραν καὶ ὡς νύμφην κατεκόσμησέν με κόσμῳ» (Ησ. 61,10) και αλλού. 291 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 148 292 Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την Προς Κολοσσαείς Επιστολήν, Λόγος Α΄, Μ.P.G. τομ. 62, στ. 342.10 293 Ρωμ. 13, 12 294 Κολ. 3, 9 295 Κολ. 2, 20 296 Γαλ. 3, 28

Μοψουεστίας η ένδυση του ίδιου του Χριστού είναι πολύ μεγαλύτερο μυστήριο από τη γέννηση, διότι ενδυόμενος τον Ιησού αφομοιώνεσαι προς αυτόν, γίνεσαι συγγενής του και δεν παίρνεις τη μορφή κάποιου αγγέλου, αλλά του ίδιου του Χριστού297. Μέσα από το νερό της βάπτισης ξεπηδά μία νέα ανθρωπότητα, μία ανθρωπότητα ενωμένη με πνευματικούς δεσμούς, παρά την πλουραλιστικότητά της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο νέος Χριστιανός απεκδύεται το ένδυμα του δούλου, αφού υπήρξε δούλος των παθών του, πριν γνωρίσει το Χριστό και ενδύεται το ένδυμα του Υιού του Θεού αποκτώντας και τα δικαιώματα του κληρονόμου της Βασιλείας Του: «ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος ἀλλὰ υἱός· εἰ δὲ υἱός, καὶ κληρονόμος διὰ θεοῦ.»298 Για τη θεολογία της Εκκλησίας μας η πραγματικότητα ξεπερνά τον παύλειο συμβολισμό: Τα ρούχα του βαπτισμένου μπορεί να μένουν τα ίδια, όμως ο «εσωτερικός» άνθρωπος ανακαινίζεται με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, προχωρώντας προς το «καθ’ ὁμοίωσιν» με το Δημιουργό του, αποκτώντας τη γνώση της αληθείας, προοδεύοντας συνεχώς στην πίστη και αγωνιζόμενος, με σύμμαχο τη Θεία χάρη, για να αναπτύξει όλες τις πνευματικές του δυνατότητες299. Γι αυτό και, όπως τονίσαμε προηγουμένως, η πίστη εἰς Χριστὸν είναι κάτι διαφορετικό από την πίστη ἐν Χριστῷ. Η πρώτη είναι η πίστη, η οποία οδηγεί στο Χριστό αλλά η δεύτερη είναι αυτή η οποία οδηγεί σε προσωπική σχέση και βιωματική σύνδεση του πιστού με το Χριστό, μία σχέση και σύνδεση ζωής 300. Στο σημείο αυτό μπορούμε να δούμε δύο διαφορετικές τάσεις απόψεων στους ερμηνευτικούς κύκλους του 20ου αιώνα: Από τη μία μεριά η άποψη ότι η πίστη στο Χριστό είναι αυτή η οποία γεμίζει τον άνθρωπο με «πνευματική ενέργεια», ώστε να φθάσει σε σπουδαία πνευματικά επιτεύγματα με το βάπτισμά του301 και από την άλλη η άποψη ότι ο Θεός εργάζεται, μέσω του μυστηρίου του βαπτίσματος, ανεξαρτήτως από την πίστη, την οποία έχει ο κάθε άνθρωπος302. Ο Χριστιανός παίρνει το αξίωμα της υιοθεσίας, όχι λέγοντας απλώς ότι πιστεύει στο Θεό αλλά μέσω της συμμετοχής του στη βάπτιση, όπου αποδέχεται το λυτρωτικό κήρυγμα του Ιησού και την πράξη της υιοθεσίας του από το Θεό. Αν λοιπόν η πίστη στο Χριστό είναι κάτι σοβαρό για τον πιστό, είναι εξ’ ίσου σοβαρή και η τελετή της εισδοχής στην πίστη του Χριστού, δηλαδή η βάπτιση. Για τους στίχους αυτούς της προς Γαλάτας επιστολής, έχουν γραφεί πολλά υπομνήματα, σε άλλα από τα οποία εξυμνείται η προτεραιότητα του βαπτίσματος έναντι της πίστεως και σε 297

Cramer J.A., Catena in epistulam ad Galatas… Των εις την προς Γαλάτας επιστολήν Παύλου του Αποστόλου εξηγητικών εκλογών Τόμος Α΄, 58, 21 – 59, 13 298 Γαλ. 4, 7 299 C. Masson, L’ epitre de Saint Paul aux Colossiens, σελ. 143 300 J. Schneider, Die Taufe im Neue Testament, σελ. 49 301 H. A. A. Kennedy, St. Paul and the mystery Religions, σελ. 250 302 H. Schlier, “Zur kirchlichen Lehre von der Taufe”, Theologische Literaturzeitung, σελ 128

άλλα η προτεραιότητα της πίστεως έναντι του βαπτίσματος 303. Μπορούμε να δεχτούμε ότι το βάπτισμα είναι βάπτισμα πίστεως και χάριτος και με την πίστη λαμβάνουμε αυτό, το οποίο η Χάρις του Θεού μας δίδει. Πάνω από όλα η Χάρις του Θεού απέστειλε τον Ιησού για τη σωτηρία μας και ο Ιησούς αποτελεί την ολοκλήρωση και την εκπλήρωση της Χάριτος του Θεού. Συνεπώς πίστη εν Χριστώ και βάπτιση εν Χριστώ είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Ο Παύλος τονίζει αυτή τη στενή σχέση του βαπτίσματος και της πίστεως στους δύο αυτούς στίχους της προς Γαλάτας επιστολής και εδώ διαφαίνεται η μεγάλη σημασία του βαπτίσματος για τη σωτηρία του ανθρώπου, η οποία προσφέρεται, ως δωρεά, στον άνθρωπο από το Θεό, ο οποίος έδρασε και συνεχίζει να δρα στην ανθρώπινη ιστορία. Έτσι ο σύνδεσμος βάπτισης και πίστεως αποτελεί μία πραγματικότητα της θεολογίας του Παύλου η οποία αποτρέπει τον πιστό από προσκολλήσεις είτε σε απολιθωμένες είτε σε αφηρημένες έννοιες304. Για τον Τρεμπέλα το βάπτισμα είναι ένα απαραίτητο μυστήριο, για να γίνει ο πιστός δεκτός στην Εκκλησία του Χριστού, όπως κάποτε η περιτομή ήταν η τελετή, η οποία ενσωμάτωνε τον περιτεμνόμενο στην ιουδαϊκή συναγωγή και κοινωνία. Το βάπτισμα, λοιπόν, αντικατέστησε την περιτομή, έτσι ώστε όλοι οι βαπτιζόμενοι να απολαμβάνουν τα προνόμια και τα πλεονεκτήματα της Καινής Διαθήκης, όπως οι Ιουδαίοι, μέσω της περιτομής, απολάμβαναν τα πλεονεκτήματα της Παλαιάς Διαθήκης. Από τη στιγμή που ισχύει το βάπτισμα, γίνεται περιττή η περιτομή 305. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο Παύλος κλείνοντας την προς Γαλάτας επιστολή του γράφει: «Εμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ κόσμῳ. οὔτε γὰρ περιτομή τί ἐστιν οὔτε ἀκροβυστία ἀλλὰ καινὴ κτίσις. καὶ ὅσοι τῷ κανόνι τούτῳ στοιχήσουσιν, εἰρήνη ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἔλεος καὶ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ τοῦ θεοῦ.»306 Αν ο Απόστολος δε θεωρούσε σημαντικό το Βάπτισμα, θα μπορούσε μετά την αναφορά του στην περιτομή να προσθέσει: «είτε έχει βαπτισθεί κάποιος είτε δεν έχει βαπτισθεί». Όμως ο Παύλος είχε βαπτίσει χριστιανούς, αν και όχι πολλούς, όπως προαναφέραμε στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή307. Η έκφραση «καινὴ κτίσις» είναι η κυρίαρχη έννοια του παραπάνω εδαφίου. Πολλά θα μπορούσαμε να πουμε εδώ. Ο 303

Ως παράδειγμα: o Α. R. S. Kennedy, δέχεται ότι η πίστη «γεμίζει» πνευματική ενέργεια και συνεπώς φτάνει σε μεγάλα κατορθώματα μέσω του Βαπτίσματος στο St. Paul and the Mystery religions, σελ. 250. Αντίθετα ο Carl Clemen στο Primitive Christianity and its non – Jewish Sources, σελ. 216 υποστηρίζει ότι στο στίχο 27 το Βάπτισμα τονίζει και «ομολογεί» την πίστη, του στίχου 26. Άλλοι σχολιαστές θεωρούν ότι το Βάπτισμα ενεργεί ανεξάρτητα από την πίστη (H. Schlier, “Zur kirchlichen Lechre von der Taufe”, Theologische Literatur-zeitung, σελ 335 – 338), ενώ άλλοι δέχονται ότι «η εμπειρία του Βαπτίσματος είναι εμπειρία της πίστεως» ( F. M. Rendtorff, στο Die Taufe im Urchcristentum im Lichte der Neueren Forschungen, σελ. 36). 304 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 151 305 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Β, σελ. 47 306 Γαλ. 6, 14 - 16 307 Α΄ Κορ. 1, 14 - 16

Χρυσόστομος σχολιάζοντας τον παρόντα στίχο λέγει: «Kain¾n g¦r kt…sin taÚthn kale‹ t¾n kaq' Øm©j polite…an, di£ te t¦ gegenhmšna, di£ te t¦ ™sÒmena· t¦ gegenhmšna m n, Óti ¹ yuc¾ ¹mîn palaiwqe‹sa ™n g»rv tÁj ¡mart…aj, ¢qrÒwj di¦ toà bapt …smatoj ¢neneèqh, æsaneˆ ¢naktisqe‹sa p£lin· diÕ kain¾n kaˆ oÙran…an ¢paitoÚmeqa polite…an· di¦ t¦ ™sÒmena d , Óti kaˆ Ð oÙranÕj kaˆ ¹ gÁ kaˆ p©sa ¹ kt…sij e„j ¢fqars…an metast»setai met¦ tîn swm£twn tîn ¹metšrwn.»308 O Απόστολος έγραψε τα ίδια και προς τους Κορινθίους: «εἴ τις ἐν Χριστῷ, καινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονεν καινά·»309 Εφ’ όσον ο πιστός βαπτίζεται στο όνομα του Χριστού κάθε παλαιά συνήθεια, κάθε στοιχείο, το οποίο τον συνδέει με το αμαρτωλό παρελθόν, πρέπει να ξεχαστεί. Με τη Βάπτιση υπάρχει αναδημιουργία, αναγέννηση και ολοκληρωτική ρήξη με το παρελθόν της αμαρτωλής ζωής. Η έννοια της «καινής κτίσεως» δεν είναι κάποια νέα έννοια, την οποία εφευρίσκει ο Παύλος αλλά μία έννοια ευρέως χρησιμοποιούμενη όταν κάποιος προσήλυτος μεταστρέφονταν στον Ιουδαϊσμό και συνεπώς άφηνε πίσω του την προηγούμενη ειδωλολατρική ζωή του, συνεπώς συνδέεται άμεσα με την απόφαση για ριζική αλλαγή της στάσης ζωής, αλλά και με τη συγχώρεση των αμαρτιών, κάτι το οποίο συμβαίνει κατά το βάπτισμα, όπου ο πιστός γίνεται τόσο αθώος και αγαθός, όσο ένα παιδί, το οποίο μόλις έχει γεννηθεί. Άλλωστε ο Χριστός, με το θάνατό Του, εξιλέωσε τις αμαρτίες όλων των ανθρώπων, οι οποίοι πιστεύουν και βαπτίζονται στο όνομά Του310. β) στην προς Κολοσσαείς επιστολή: Στο στίχο 11 του 2ου κεφαλαίου της προς Κολοσσαείς επιστολής συναντούμε την ίδια γνώριμη εικόνα, την οποία μελετήσαμε αμέσως παραπάνω στην προς Γαλάτας επιστολή (3, 26 – 27) και, όπως είδαμε, συνδέεται άμεσα με το βάπτισμα. Είναι η εικόνα της απέκδυσης του παλαιού ανθρώπου, την οποία την επαναλαμβάνει ο επιστολογράφος της προς Κολοσσαείς επιστολής: «μὴ ψεύδεσθε εἰς ἀλλήλους, ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν νέον τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν κατ᾽ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν»311. Το σώμα του Χριστού απεκδύθηκε στο Σταυρό, όπου θανατώθηκε επώδυνα. Μετά τάφηκε, όμως αναστήθηκε. Οι Χριστιανοί απεκδύονται την αμαρτωλή σάρκα τους για να βαπτισθούν και λαμβάνουν μέρος στην ταφή και την Ανάστασή Του. Η έμφαση δίνεται στο ἐν ᾧ (2, 12) = στο όνομα του Χριστού. Στο όνομα του Χριστού, λοιπόν, βαπτίζεται ο Χριστιανός, μαζί με το Χριστό συνθάπτεται μυστικώς και μαζί Του συνεγείρεται, βιώνει το θαύμα της Ανάστασής Του, ενδύεται την αφθαρσία312. Ο πιστός απολαμβάνει τη Χάρη, η οποία αποκαλύφθηκε ἐν 308

Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Γαλάτας επιστολήν, MPG 61, 679, στ. 46 - 54 309 Β΄ Κορ. 5, 17 310 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 216 - 217 311 Κολ. 3, 9 – 10 312 1 Κορ.15, 53 – 54: «Δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν. ὅταν δὲ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο

Χριστῷ και οδηγεί στο Θεό, του οποίου η παντοδυναμία ανέστησε τον Ιησού εκ νεκρών και βοηθάει τους πεπτωκότας αμαρτωλούς να βιώσουν τις προσωπικές τους αναστάσεις. Το βάπτισμα είναι κατ’ εξοχήν ένωση με το Χριστό και το Πάθος Του, άρα το σημαντικότερο από όλα αυτά, τα οποία συμβαίνουν κατά την τελετή του βαπτίσματος, είναι η συμφιλίωση, η οποία έγινε πραγματικότητα στο Γολγοθά και η μετοχή στην Ανάσταση του Χριστού, όχι σαν ένα γεγονός, το οποίο συνέβη εκείνο το πρώτο Πάσχα, αλλά ως μία συνεχής εμπειρία στη ζωή του Χριστιανού313. Το εδάφιο στην προς Κολοσσαείς 2, 12, όπως και τα αντίστοιχα στην Α΄ Κορ. 6, 11 και 12, 13 και στην Ρωμ. 6, 1 δείχνουν ότι το βάπτισμα θεωρούταν ως η τελετή ένταξης στο Χριστιανισμό314. VI. Το Βάπτισμα ως Φως αναστάσιμο Στην προς Γαλάτας επιστολή: Ένα ακόμη στοιχείο το οποίο αφορά το βάπτισμα στην προς Γαλάτας επιστολή είναι ο «ύμνος» στο ημιστίχιο 14 του 5ου κεφαλαίου: «ἔγειρε, ὁ καθεύδων, καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός.» Πολλοί σύγχρονοι ερευνητές εδώ αναγνωρίζουν κάποιο σπάραγμα από έναν βαπτισματικό ύμνο της εποχής του Αποστόλου Παύλου. Στην εισαγωγή του ημιστιχίου ο αποστολέας της επιστολής γράφει: «διὸ λέγει·», αυτό σημαίνει ότι ο ύμνος αυτός ήταν γνωστός στους περισσότερους, αν όχι σε όλους τους Χριστιανούς. Ένας τέτοιος ύμνος, ο οποίος συνδέει το φως με τη ζωή δε μπορεί, παρά να είναι συνδεδεμένος με την αναστάσιμη ακολουθία των πρώτων Χριστιανών, όπου οι πιστοί ενθυμούνταν την έξοδο του Χριστού από τον τάφο, αλλά και κατ’ επέκταση με το βάπτισμα, το οποίο θεωρούνταν ως πέρασμα από το θάνατο της αμαρτίας στη νέα ζωή ἐν Χριστῷ. Η θεολογική του «πυκνότητα» είναι εντυπωσιακή, αφού ο φωτισμός παρουσιάζεται ως η Ανάσταση εκ νεκρών και ως ξύπνημα από τον ύπνο του θανάτου, ο οποίος τελειώνει με το φως της νέας ημέρας του φωτός του Χριστού. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι το βάπτισμα θεωρείται ο εγκαινιασμός της νέας ζωής, ο φωτισμός και η ενδυνάμωση για τον νέο πιστό 315, για το λόγο αυτό οι βαπτίσεις των νέων Χριστιανών γίνονταν μαζικά κατά την εορτή του Πάσχα, όπως είπαμε και στην Εισαγωγή της παρούσης εργασίας. VII. Το Βάπτισμα ως τελετή εισόδου στο σώμα της Εκκλησίας και διασφάλισης της ενότητάς της α) στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή: Στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή έχουμε μία σαφέστατη δήλωση ότι με το βάπτισμα γίνεται κάποιος μέλος της Εκκλησίας: «Καθάπερ γὰρ τὸ σῶμα ἕν ἐστιν καὶ μέλη ἐνδύσηται ἀθανασίαν, τότε γενήσεται ὁ λόγος ὁ γεγραμμένος· κατεπόθη ὁ θάνατος εἰς νῖκος.» 313 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 153 – 155 314 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 95 315 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 81 - 82

πολλὰ ἔχει, πάντα δὲ τὰ μέλη τοῦ σώματος πολλὰ ὄντα ἕν ἐστιν σῶμα, οὕτως καὶ ὁ Χριστός· καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν, εἴτε Ἰουδαῖοι εἴτε Ἕλληνες εἴτε δοῦλοι εἴτε ἐλεύθεροι, καὶ πάντες ἓν πνεῦμα ἐποτίσθημεν»316. Στο χωρίο αυτό είναι ξεκάθαρο ότι, ο πιστός γίνεται μέλος του σώματος του Χριστού με το βάπτισμα. Βέβαια δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν ο Παύλος υπαινίσσεται εδώ κάποια τελετή βαπτίσματος ή –ενδεχομένως– το «ξεχείλισμα» της Χάριτος του Πνεύματος στον πιστό. Άραγε εννοεί το βάπτισμα «ἐν ὕδατι» του Ιωάννου του Προδρόμου ή το βάπτισμα «ἐν πνεύματι» το οποίο ανήγγειλε ο Ιησούς;317 Ο Dunn είναι κατηγορηματικός ότι πρόκειται για μία μεταφορική χρήση της λέξης «ἐβαπτίσθημεν»318 ενώ και ο MacArthur πιστεύει ότι εδώ ο Παύλος αναφέρεται σε μία πνευματική ταυτοποίηση του Χριστιανού με το Χριστό και όχι σε αυτή καθ’ εαυτή την τελετή της βάπτισης. Η τελετή της βάπτισης έρχεται αργότερα για να επισφραγίσει το «βάπτισμα της πίστεως στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, του οποίου ο πιστός έχει ήδη την εμπειρία του»319. Συνεπώς το «βάπτισμα του Πνεύματος» είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τη βαπτισματική τελετή της Εκκλησίας 320, ενώ ο Tomas Griffith προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα το συλλογισμό αυτό αναφέρει: «Πώς είναι δυνατόν η βύθιση σε νερό να ταυτίζεται με μία πνευματική ενέργεια, μέσω της οποίας ενσωματώνεται κάποιος στο Σώμα του Ιησού Χριστού;»321 Βέβαια, στον ίδιο στίχο, αμέσως παρακάτω, η λέξη «ἐποτίσθημεν» περιπλέκει την ερμηνεία, επειδή το συγκεκριμένο ρήμα συνδέεται με το νερό!322 Στο βιβλίο των Πράξεων, όπως είδαμε νωρίτερα στην παρούσα εργασία (σελ. 16 – 17), ο ίδιος ο Ιησούς αναγγέλλει στους μαθητές του: «ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ ἐν πνεύματι βαπτισθήσεσθε ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας»323. Αυτό γίνεται πραγματικότητα στο 2ο κεφάλαιο του βιβλίου των Πράξεων με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στους μαθητές του Ιησού και την ένταξη των πρώτων τριών χιλιάδων πιστών στην Εκκλησία, κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Έτσι, αν συνδέσουμε τους στίχους του 6ου και του 10ου κεφαλαίου της προς Κορινθίους επιστολής με το στίχο 27 του 3 ου κεφαλαίου της προς Γαλάτας επιστολής, μπορούμε να πούμε ότι ο Παύλος θεωρεί αναπόσπαστο το βάπτισμα του Χριστιανού με την είσοδό του στην Εκκλησία, όμως το γεγονός αυτό συνεπάγεται για τον άνθρωπο κάποιες υποχρεώσεις αλλά 316

Α΄ Κορ. 12, 12 - 13 G.R. Beasley – Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 167 318 James Dunn, Baptism in the Holy Spirit, σελ. 127 - 131 319 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 220 320 Ernest Best, One body in Christ, σελ. 73 321 Griffith Thomas, “The place of the sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, XIII (1917), σελ. 379 322 Περισσότερα στο άρθρο του G. J. Cuming, “Epotisthemen (1 Corinthians 12, 13)”, New Testament Studies (NTS) 27 (1980 – 81), σελ. 283 - 285 323 Πραξ. 1, 5 317

και τον διακρίνει από τον υπόλοιπο μη χριστιανικό κόσμο. Συνεπώς βάπτισμα «ἐν ὕδατι» και βάπτισμα «ἐν πνεύματι» είναι ένα και το αυτό και θεωρούνται αχώριστα. Άλλωστε η συμμετοχή στο μυστήριο του βαπτίσματος ἐν Χριστῷ, δηλαδή στο όνομα του Χριστού, ο οποίος σταυρώθηκε και αναστήθηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου, είναι και βάπτισμα ἐν πνεύματι, το οποίο Πνεύμα απέστειλε ο ίδιος ο Ιησούς στην Εκκλησία του και έτσι «εἰ δέ τις πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ»324. Είναι φυσικό, στο εν λόγω εδάφιο της Α΄ προς Κορινθίους επιστολής, να βλέπουμε το μυστήριο του βαπτίσματος ως μία τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό, όμως είναι σίγουρα και μία ένδειξη, για τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε ο Παύλος την αποστολικότητα της Εκκλησίας: «Ένας Κύριος, μία πίστη, ένα βάπτισμα, ένα Πνεύμα»325. Σχολιάζοντας ο Ιωάννης Δαμασκηνός τους παραπάνω στίχους αναφέρει: «TÕ kataskeu£san ¹m©j ›n sîma genšsqai, kaˆ ¢nagennÁsan ¹m©j, ›n ™stin. OÙ g¦r ™n ¥llJ m n aÙtÕj, ™n ˜tšrJ d ™ke‹noj ™bapt…sqh PneÚmati. OÙ mÒnon d tÕ bapt…san ¹m©j ›n, ¢ll¦ kaˆ e„j Ö beb£ptiken»326. O δε Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζει: «'ApÕ tÁj aÙtÁj phgÁj p£nta t¦ dšndra ¥rdetai, Óti ¢pÕ toà aÙtoà Ûdatoj· oÛtw d¾ kaˆ ™ntaàqa, tÕ aÙtÕ Pneàma ™p…omen ¤pantej, tÁj aÙtÁj ¢pelaÚsamen c£ritoj, fhs… n. E„ to…nun kaˆ ™n Pneàma ¹m©j kateskeÚase, kaˆ e„j ™n sîma ¤pantaj ¹m©j sun»gage· toàto g£r ™stin, E„j ™n sîma ™bapt…sqhmen· kaˆ m…an tr£pezan ™car…sato kaˆ t¾n aÙt¾n ¢rde…an ¤pasin œdwke· toàto g£r ™stin».327 Είναι φανερό εδώ ότι ο Χριστιανός βαπτίζεται υπό του ενός και εις ένα Πνεύμα αλλά και ότι, μέσω του βαπτίσματος εις ένα Πνεύμα, καταργείται στη ζωή των πιστών κάθε φυλετική, κοινωνική ή οποιαδήποτε άλλη διαφορά, εφ’ όσον ενώνονται όλοι στο σώμα της Εκκλησίας με κεφαλή τον Χριστό. Εν τούτοις υπάρχουν σχολιαστές, οι οποίοι επιμένουν ότι ο Παύλος στις επιστολές του, ενώ αναφέρεται στο Πνεύμα ως δωρεά του Θεού, δεν κάνει καμία μνεία ότι το Πνεύμα χορηγείται ως δωρεά μέσω του βαπτίσματος328. β) στην προς Εφεσίους Επιστολή: Η κύρια και ουσιαστική αναφορά στο Βάπτισμα, στην προς Εφεσίους επιστολή, βρίσκεται στην αρχή του 4 ου κεφαλαίου: «εἷς κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα»329 ανάμεσα σε ένα σύνολο νουθεσιών και προτροπών του επιστολογράφου προς τους πιστούς, οι οποίες συνθέτουν τους πρώτους 16 στίχους του συγκεκριμένου κεφαλαίου330.

324

Ρωμ. 8, 9 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 132 (πρβλ Εφ. 4, 5) 326 Ιωάννου Δαμασκηνού, Σχόλια εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολήν, MPG 95, 669, 2 - 6 327 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους Α΄ Επιστολής, MPG 61, 251, 42 - 49 328 Marsh Herbert George, The Orgin and Significance of the New Testament Baptism, σελ. 137 – 138, δίνοντας ως παράδειγμα τα εδάφια: Α΄ Κορ. 2, 12, Β΄ Κορ. 5, 5, Γαλ. 3, 5 & 4, 6 329 Εφ. 4, 5 330 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 19 325

Ο μεγάλος δογματικός της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, γράφει, σχολιάζοντας τον στίχο αυτό: «'Ek p£ntwn ›nwsin e„shge‹tai. EŒj KÚrioj oân, Ön ™pikaloÚmeqa· m…a p…stij, di' Âj e„s»cqhmen, Ἓn b£ptisma, di' oá ™kaqar…sqhmen. EŒj Ð ™pˆ p£ntwn Pat¾r, Öj kaˆ di¦ p£ntwn di¦ tÕn ™x aÙtoà LÒgon, kaˆ ™n p©si di¦ toà aÙtoà PneÚmatoj. TÁj d qe…aj ˜nÒthtoj t¾n Ðmo…wsin ™n ¹m‹n kataug£zesqai boulÒmenoj, t¦ tÁj Tri£doj „dièmata ™n ˜nˆ tù Qeù ™k»ruxen»331. Βασική αρχή της Εκκλησίας η ενότητα των πάντων. Το βάπτισμα, λοιπόν, εις το όνομα του ενός Κυρίου, όπως και η πίστη στον ένα, αυτόν Κύριο, είναι παράγοντες της ενότητος της Εκκλησίας μας. Ένα σώμα και ένα Πνεύμα μνημονεύονται εδώ (στ. 4) με την έννοια της ενότητας, ως δωρεάς του Πνεύματος και του συνδέσμου της ειρήνης των μελών της Εκκλησίας (στ. 3). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ένας Κύριος, ο οποίος έχει ομολογηθεί στο ένα και μοναδικό για κάθε άνθρωπο βάπτισμα, είναι το αντικείμενο της μίας πίστεως. Προφανώς η πρόταση αυτή του επιστολογράφου αποτελεί μία βαπτισματική ομολογία της πρώτης Εκκλησίας και αν τη συνδέσουμε με την αναφορά στη μία ἐλπίδα (στ. 4), μπορούμε να πούμε ότι το όλο εδάφιο έχει μία εσχατολογική προοπτική 332. γ) στην Α΄ προς Τιμόθεον επιστολή: Στην Α΄ προς Τιμόθεον επιστολή υπάρχει ένας στίχος, ο οποίος, σύμφωνα με κάποιους από τους ερμηνευτές, αναφέρεται στο βάπτισμα: «ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως, ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς, εἰς ἣν ἐκλήθης καὶ ὡμολόγησας τὴν καλὴν ὁμολογίαν ἐνώπιον πολλῶν μαρτύρων.»333 Ο H. G. Marsh ισχυρίζεται ότι ο Τιμόθεος ομολόγησε την καλὴν ὁμολογίαν όταν βαπτίσθηκε334 ενώ ο Τρεμπέλας δέχεται ότι -ενδεχομένως- αυτή η ομολογία να έγινε όταν ο Τιμόθεος χειροτονήθηκε, παρά το ότι παραπέμπει σε σχόλιο του Οικουμένιου ότι η ομολογία αυτή είναι η απόταξη του Διαβόλου, η σύνταξη με το Χριστό και η πίστη σε Αυτόν, η οποία συμβαίνει κατά το βάπτισμα του κάθε Χριστιανού335. Εάν αποδεχθούμε την πρώτη υπόθεση, δηλαδή ότι εδώ εννοείται η βαπτισματική ομολογία του Τιμοθέου, τότε πρέπει να αποδεχθούμε τη λαμπρότητα και τη σημασία της βαπτισματικής τελετής για την πρωτοχριστιανική Εκκλησία, και ιδιαίτερα για τον Τιμόθεο, η οποία έγινε ἐνώπιον πολλῶν μαρτύρων. Βέβαια στο στίχο 12 ενυπάρχει και η εσχατολογική προοπτική του βαπτίσματος, ως αναφορά στην αιώνια ζωή, την οποία πρέπει να κατακτήσει ο Τιμόθεος. Ο στίχος 13 336 θυμίζει βαπτισματική ομολογία, στο όνομα του δημιουργού Θεού και του Ιησού, ο οποίος θανατώθηκε δια του Σταυρού από τον Πιλάτο. Όταν ο Πιλάτος 331

Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Εφεσίους Επιστολήν, MPG 95, 840, σ. 42 – 49 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 200 333 Α΄ Τιμ. 6,12 334 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 196 335 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Β, σελ. 386 336 Α΄ Τιμ. 6, 13: «παραγγέλλω [σοι] ἐνώπιον τοῦ θεοῦ τοῦ ζῳογονοῦντος τὰ πάντα καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ μαρτυρήσαντος ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου τὴν καλὴν ὁμολογίαν» 332

ρώτησε τον Ιησού, αν είναι ο Βασιλεύς των Ιουδαίων, ό Ιησούς απάντησε: «σὺ λέγεις»337, έτσι και ο Τιμόθεος, αλλά και κάθε βαπτισμένος Χριστιανός, ομολόγησε τον Ιησού ως Κύριο και Βασιλιά του κόσμου κατά τη δική του βάπτιση. VIII. Το Βάπτισμα στο όνομα του Χριστού Στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή: Αφού είδαμε πόσο σημαντικό είναι το βάπτισμα για την ένταξη στο σώμα της Εκκλησίας του Χριστού και για τη διασφάλιση της ενότητας των μελών της, θα δούμε ότι στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή, στο πρώτο μόλις κεφάλαιο, υπάρχει και το γνωστό χωρίο, στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή της αναφοράς μας για το βάπτισμα στις πρωτοπαύλειες και δευτεροπαύλειες επιστολές (σελ. 25 της εργασίας) και το οποίο στρέφεται κατά των διαιρέσεων της Εκκλησίας της Κορίνθου, χωρίο το οποίο θεωρείται σημαντικό μέρος της παύλειας θεολογίας: «ἐδηλώθη γάρ μοι περὶ ὑμῶν, ἀδελφοί μου, ὑπὸ τῶν Χλόης ὅτι ἔριδες ἐν ὑμῖν εἰσιν. λέγω δὲ τοῦτο ὅτι ἕκαστος ὑμῶν λέγει· ἐγὼ μέν εἰμι Παύλου, ἐγὼ δὲ Ἀπολλῶ, ἐγὼ δὲ Κηφᾶ, ἐγὼ δὲ Χριστοῦ. μεμέρισται ὁ Χριστός; μὴ Παῦλος ἐσταυρώθη ὑπὲρ ὑμῶν, ἢ εἰς τὸ ὄνομα Παύλου ἐβαπτίσθητε; εὐχαριστῶ [τῷ θεῷ] ὅτι οὐδένα ὑμῶν ἐβάπτισα εἰ μὴ Κρίσπον καὶ Γάϊον, ἵνα μή τις εἴπῃ ὅτι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐβαπτίσθητε. ἐβάπτισα δὲ καὶ τὸν Στεφανᾶ οἶκον, λοιπὸν οὐκ οἶδα εἴ τινα ἄλλον ἐβάπτισα. οὐ γὰρ ἀπέστειλέν με Χριστὸς βαπτίζειν ἀλλὰ εὐαγγελίζεσθαι, οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἵνα μὴ κενωθῇ ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ.»338 Σε μόλις επτά στίχους έξι αναφορές στο βάπτισμα! Ο ευαγγελισμός του Ιησού είναι η κύρια αποστολή του Αποστόλου, όμως η σωτηρία του ανθρώπου είναι έργο του Χριστού, το οποίο έγινε πραγματικότητα με τη Σταύρωση και την Ανάστασή Του, ενώ το βάπτισμα στο όνομα του Ιησού έρχεται σε αρμονία με την πεποίθηση του κάθε πιστού ότι, μέσω του βαπτίσματος, ανήκει στην Εκκλησία του Χριστού και όχι σε αυτόν ο οποίος του δίδαξε τον Χριστιανισμό. Ο πιστός βυθίζεται στο νερό και αναλαμβάνει την υποχρέωση να ανήκει σε εκείνον, στο όνομα του οποίου βαπτίστηκε 339. Το «εἰς Χριστόν» σημαίνει την προσωπική σχέση με το Χριστό, την οποία ο κάθε Χριστιανός αναπτύσσει με τον σωτήρα του, οπότε ο βαπτισμένος είναι μαθητής του Χριστού και όχι του Παύλου ή οποιουδήποτε άλλου αποστόλου, όπως θα συνέβαινε αν ίσχυε ο φορμαλιστικός σακραμενταλισμός340, ο οποίος αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο πρόσωπο, το οποίο τελεί το μυστήριο341. Είναι εντυπωσιακό ότι εδώ ο Παύλος θεωρεί ότι 337

Μρ. 15, 2 Α΄ Κορ. 1, 11 - 17 339 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τόμ. Α΄, σελ. 240 340 Sacramentalismus: Πίστη που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αποτελεσματικότητα των μυστηρίων δογματίζοντας ότι η τήρηση των μυστηρίων είναι απολύτως απαραίτητη για τη σωτηρία του ανθρώπου και την απονομή της Χάριτος 341 Η. Lietzmann, The beginnings of the Christian Church, σελ 186 338

το κυρίως έργο του ήταν η διάδοση του Ευαγγελίου και ευχαριστεί το Θεό, για το ότι βάπτισε πολύ μικρό αριθμό Χριστιανών. Κάποιοι υποθέτουν ότι εδώ φαίνεται ξεκάθαρα το γεγονός ότι ο Παύλος δε δίνει μεγάλη σημασία στο μυστήριο του βαπτίσματος, χωρίς αυτό, κατ’ ανάγκη, να δείχνει τη γενικευμένη ιδέα της Εκκλησίας της εποχής του Παύλου για το βάπτισμα342. Δε μπορεί, όμως, ο άνθρωπος, ο οποίος έγραψε την τόσο σημαντική θεολογία γύρω από το βάπτισμα στην προς Ρωμαίους (6, 1), στην προς Γαλάτας (3, 26) και εδώ στην Α΄ προς Κορινθίους (κεφ. 6 και 10), όπως είδαμε και προηγουμένως, να υποτιμά το βάπτισμα και τη σημασία του για τον Χριστιανό. Είναι γεγονός ότι, εδώ ο Παύλος γράφει «ανακουφισμένος» για το ότι βάπτισε πολύ μικρό αριθμό Χριστιανών, όχι για να υποτιμήσει το βάπτισμα αλλά για να μη θεωρηθεί ότι βάπτισε τους Χριστιανούς στο όνομά του και όχι στο όνομα του Χριστού 343. Η αποστολική «στρατηγική» του Παύλου ήταν να υπηρετεί τους άλλους, παρά να αφήνει τη ζωή της χριστιανικής κοινότητας να περιστρέφεται γύρω από αυτόν. Έτσι ο Παύλος θεωρεί πρωτεύοντα στοιχεία για τον Χριστιανό το Ευαγγέλιο του Χριστού και την πίστη σ’ Αυτόν και ακολουθεί το βάπτισμα ως συμπλήρωμα του Ευαγγελίου και της πίστης344. Όμως, όπως γράφει ο Θεοδώρητος: «OÙ mÒnoj tÕn Øp r p£ntwn Ømîn katedšxato q£naton; OÙk ™n tù ÑnÒmati aÙtoà tÁj toà bapt…smatoj ¢phlaÚsate c£ritoj; M¾ ¢nqrèpwn ™pikl»seij t¾n tîn αmarthm£twn Øm‹n ¥fesin ™dwr»santo;»345 Το βάπτισμα τελείται στο όνομα του Χριστού, ο οποίος θυσιάστηκε για την άφεση αμαρτιών του κάθε άνθρωπου, προσωπικά και δεν μπορούν να χαρίσουν την άφεση ανθρώπινες προσευχές και επικλήσεις. Α΄ Κορ. 15, 29: Ένας δυσνόητος και πολυσυζητημένος στίχος: Η πιο πολυσυζητημένη και πολυερμηνευμένη βαπτισματική φράση στην Α΄ προς Κορινθίους είναι το εδάφιο 15, 29, το οποίο αποτελεί μία μοναδικότητα, όσον αφορά τη θεολογία της και, ενδεχομένως, δεν εκφράζει τη συνήθεια ολόκληρης της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας αλλά μία συνήθεια της Εκκλησίας της Κορίνθου: «Ἐπεὶ τί ποιήσουσιν οἱ βαπτιζόμενοι 342

H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baprism, σελ. 129 «Fwt…ou. T… eÙcariste‹j, Paàle, Óti oÙdšna aÙtîn ™b£ptisaj pl¾n ïn e paj; m¾ tÕ b£ptisma ™n brace‹ tiqšmenoj lÒgJ; m¾ gšnoito, fhsˆn, ¢ll¦ di¦ dÚo taÚtaj a„t…aj eÙcaristî. m…an m n Óti m¾ bapt… zwn, fhsˆn, oÙd œdwk£ tisin ¢form¾n lšgein Óti di¦ toàto ™b£ptisa polloÝj, †na corÕn ™mautù maqhtîn ƒsths£menoj, Ônoma ™mautù peripoi»swmai didask£lou kaˆ kaqhghtoà · di' ˜tšran d , Óti oÙd' e con ™pˆ toÚtJ par¦ Cristoà ¢postol»n. ¤ma deiknÝj Óti e„ ™gë Ð ¢postaleˆj par¦ Cristoà khrÚssein kaˆ kataggšllein tÕ aÙtoà eÙaggšlion, met¦ feidoàj kaˆ span…wj ™b£ptisa, ka…toi suggenšj ™sti kaˆ sunšcetai tÕ b£ptisma tù khrÚgmati, Øme‹j oƒ mhdÒlwj ¢postalšntej, pîj tolm©te didask£louj ˜autoÝj ¢pofa…nein; pîj d kaˆ bapt…zete; ¹ Ólwj t… poie‹te, ïn oÙk ™l£bete c£risma kaˆ ¢postol»n;» (Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης επιστολής, στο J.A. Cramer, Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, 18, 13 – 18, 25 344 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 179 – 180 Εδώ να παραθέσουμε και ένα απόσπασμα από τον Ωριγένη: «Me‹zon tÕ eÙaggel … z e s q ai toà bapt… z ein ·» από τον C. Jenkins, “Documents: Origen on I Corinthians,” 5, 2 345 Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ιδ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Πάυλου, MPG 82: 36-877. 82, 233, 22 - 26 343

ὑπὲρ τῶν νεκρῶν; εἰ ὅλως νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, τί καὶ βαπτίζονται ὑπὲρ αὐτῶν;» Άραγε ο Παύλος αναφέρεται εδώ σε κάποιο «αντιπροσωπευτικό» Βάπτισμα για χάρη των νεκρών; Οι Κορίνθιοι ζουν στην εσχατολογική παύλεια ατμόσφαιρα του πρώιμου Χριστιανισμού με αποτέλεσμα να υπάρχει η πρακτική του αντικαταστατικού Βαπτίσματος για κάποιους οι οποίοι έχουν φύγει από τη ζωή και πρέπει να συμπληρώσουν τον αριθμό των «εκλεκτών»;346 Στην πρωτοχριστιανική κοινότητα, για κάποιους Χριστιανούς, το Μυστήριο δεν ήταν συμβολικό, αλλά μία θαυματουργική τελετουργία; Συνεπώς οι Κορίνθιοι, οι οποίοι βαπτίζονταν «ὑπὲρ τῶν νεκρῶν», είχαν ως πρόθεση να αποκτήσουν υπερφυσικές δυνάμεις, τις οποίες χαρίζει το μυστήριο στους μετέχοντες σε αυτό, θυμίζοντας εδώ μία μαγική πράξη347; Το βάπτισμα γίνονταν με την πρόθεση και τη βεβαιότητα της Ανάστασης του Κυρίου;348 Κάποιοι υποθέτουν ότι εδώ εννοείται ένα αντιπροσωπευτικό βάπτισμα, το οποίο λάμβανε ένας Χριστιανός για χάρη κάποιου αποθανόντος κατηχουμένου ή άλλου προσώπου, το οποίο συνδεόταν με την Εκκλησία. Έτσι το βάπτισμα μπορεί να λειτουργεί ως μία «θυσία» υπέρ των νεκρών, θυσία η οποία έχει το ίδιο αποτέλεσμα, το οποίο έχει και για τους ζώντες: ένωση με το Χριστό, συμμετοχή στο θάνατο και στην Ανάσταση του Χριστού, άφεση αμαρτιών και είσοδο στο Σώμα του Χριστού. Άλλη ερμηνεία μπορεί να υποθέσει ότι εδώ εννοείται το «βάπτισμα του Αίματος» στο οποίο βαπτίζονταν οι Μάρτυρες των πρώτων χριστιανικών αιώνων μέσω του Μαρτυρίου τους 349, σύμφωνα και με λόγια του Ιησού, τα οποία διασώζουν οι Ευαγγελιστές: «ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω ἢ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι;»350 και «βάπτισμα δὲ ἔχω βαπτισθῆναι, καὶ πῶς συνέχομαι ἕως ὅτου τελεσθῇ»351. Ο Χρυσόστομος σχολιάζοντας τους στίχους Α΄ Κορ. 10, 1-2, αναφέρει: «BaptizÒmeqa g¦r, fhsˆn, Øp r tîn nekrîn, toutšsti, tîn swm£twn tîn ¹metšrwn·»352. Συνδέοντας αυτή την ερμηνεία του και με τον παρόντα στίχο, μπορούμε, ίσως, να φθάσουμε σε μία ερμηνεία συνδεδεμένη με απόψεις αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων353. Εδώ αξίζει να παραθέσουμε ότι ο αιρετικός 346

Preisker, Die vicariatstaufe I Cor. 15.29 – ein eschatologischer nicht sakramental Brauch, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (Z.N.W.), τεύχος 23, (1924), σελ. 299. 347 Bulltmann Rudolf, Theology of the New Testament, τομ. Ι, σελ. 153 348 M. Raeder, “Vikariatstaufe in I Cor. 15, 29?”, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), τεύχος 46, 1955, σελ. 258 - 260 349 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 189 - 190 350 Μκ 10, 38 351 Λκ. 12, 50 352 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 191, 12 – 14 353 «καὶ γὰρ σῆμά τινές φασιν αὐτὸ εἶναι τῆς ψυχῆς, ὡς τεθαμμένης ἐν τῷ νῦν παρόντι: καὶ διότι αὖ τούτῳ σημαίνει ἃ ἂν σημαίνῃ ἡ ψυχή, καὶ ταύτῃ “σῆμα” ὀρθῶς καλεῖσθαι. δοκοῦσι μέντοι μοι μάλιστα θέσθαι οἱ ἀμφὶ Ὀρφέα τοῦτο τὸ ὄνομα, ὡς δίκην διδούσης τῆς ψυχῆς ὧν δὴ ἕνεκα δίδωσιν, τοῦτον δὲ περίβολον ἔχειν, ἵνα σῴζηται, δεσμωτηρίου εἰκόνα…» Πλάτωνος, Κρατύλος, 400 C, 6

Μαρκίων στήριζε στο συγκεκριμένο στίχο ολόκληρη τελετουργία βάπτισης νεκρού, ο οποίος είχε κοιμηθεί πριν δεχθεί το βάπτισμα, την οποία περιγράφει γλαφυρά ο Χρυσόστομος στο υπόμνημά του στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή354. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα η Εκκλησία των Μορμόνων χρησιμοποιεί αυτή την πρακτική του βαπτίσματος των νεκρών, παρ΄ ότι το βάπτισμα δι αντικαταστάσεως, αλλά και η άποψη ότι η σωτηρία έρχεται μόνον μέσω του βαπτίσματος, είναι μακριά από την αποστολική διδαχή. Άλλωστε ο Παύλος με τον όρο «οἱ βαπτιζόμενοι» μπορεί να εννοεί αυτούς, οι οποίοι δίνουν τη μαρτυρία ότι είναι Χριστιανοί και ότι πιστεύουν στο Θεό και δεν πρέπει να νομίζουμε ότι «οἱ βαπτιζόμενοι» έχουν απαραιτήτως λάβει μέρος σε κάποια ειδική τελετή μύησης και εισδοχής στο Χριστιανισμό355. Βέβαια και η λέξη «Øp r» μπορεί να δεχθεί πάρα πολλές ερμηνείες, όπως για παράδειγμα να ερμηνευθεί ως «για» ή ως «αντί» ή ως «εξ’ ονόματος» ή ως «περί» κ.λπ. Ο Τρεμπέλας, αναφερόμενος σε απόψεις άλλων σχολιαστών, γράφει: «Ο Παύλος αναφέρεται εις τους εκ των ειδωλολατρών, οίτινες κλίνοντες και εκ προτέρου εις τον Χριστιανισμόν κατέληγον να δεχθώσιν το Βάπτισμα εξ αγάπης και σεβασμού προς πρόσωπα προσφιλή αποθανόντα, άτινα εν ζωή παρεκίνουν τούτους να δεχθώσιν το βάπτισμα και μετά των οποίων ποθούσι να συναντηθώσι πάλιν και συζήσωσιν εν τη μελλούση ζωή»356. Είτε ο Παύλος εξαίρει εδώ τον ηρωισμό του Βαπτίσματος (Τρεμπέλας, σελ. 407, υποσ. 83) είτε το κάνει επηρεασμένος από ιδέες της ελληνικής φιλοσοφίας περί Προσώπου και Πράξεως (Beasley – Murray, σελ. 189 - 190), ο στίχος αυτός επιδέχεται πλήθος ερμηνειών και, παρ’ όλες τις προσπάθειες ερμηνείας, παραμένει δυσνόητος. Είναι, πάντως, γενικά αποδεκτό ότι όπως η πίστη ενός ατόμου δε μπορεί να οδηγήσει στη σωτηρία κάποιον άλλον, έτσι και το βάπτισμα κάποιου Χριστιανού δε μπορεί να γίνει με σκοπό να ενταχθεί στην Εκκλησία του Χριστού και να σωθεί κάποιος τρίτος. Ίσως εδώ ο Παύλος να κάνει μία αναφορά στο θάρρος, με το οποίο αντιμετώπιζαν οι Χριστιανοί κατάματα το θάνατο, βαδίζοντας προς τα μαρτύρια, τα οποία τους επέβαλαν οι διώκτες τους, γεμάτοι χαρά και ελπίδα για την Ανάσταση357. Για το λόγο αυτό, στην Α΄ προς Θεσσαλονικείς επιστολή του ο Απόστολος διαφωτίζει τους παραλήπτες της επιστολής του «περὶ τῶν 354

«À boÚlesqe prîton e‡pw, pîj parapoioàsi t¾n ·Ásin taÚthn oƒ t¦ Mark…wnoj nosoàntej; Kaˆ o da m n Óti polÝn kin»sw gšlwta, pl¾n ¢ll¦ kaˆ di¦ toàto m£lista ™rî, †na meizÒnwj aÙtîn fÚghte t¾n nÒson. 'Epeid¦n g£r tij kathcoÚmenoj ¢pšlqV par' aÙto‹j, tÕn zînta ØpÕ t¾n kl…nhn toà teteleuthkÒtoj krÚyantej, pros…asi tù nekrù kaˆ dialšgontai kaˆ punq£nontai, e„ boÚloito labe‹n tÕ b£ptisma· e ta ™ke… nou mhd n ¢pokrinomšnou, Ð kekrummšnoj k£twqen ¢nt' ™ke…nou fhsˆn, Óti d¾ boÚloito baptisqÁnai· kaˆ oÛtw bapt…zousin aÙtÕn ¢ntˆ toà ¢pelqÒntoj, kaq£per ™pˆ tÁj skhnÁj pa…zontej· tosoàton ‡scuse ta‹j tîn ·vqÚmwn yuca‹j Ð di£boloj. E ta ™gkaloÚmenoi, toutˆ par£gousi tÕ ·Áma lšgontej, Óti kaˆ Ð 'ApÒstoloj e‡rhken· Oƒ baptizÒmenoi Øp r tîn nekrîn.» Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόθεσις της προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 347, 25 – 38 355 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ.425 356 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 407 357 J. F. Mac Arthur, New Testament Commentary, 1 Corinthians, σελ. 425 - 426

κοιμωμένων…εἰ γὰρ πιστεύομεν ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανεν καὶ ἀνέστη, οὕτως καὶ ὁ θεὸς τοὺς κοιμηθέντας διὰ τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σὺν αὐτῷ.»358 IX. Το Βάπτισμα ως σφραγίδα α) στην Β΄ προς Κορινθίους επιστολή: Στη Β΄ προς Κορινθίους επιστολή δεν υπάρχει κάποια ευθεία παραπομπή στο βάπτισμα, όμως υπάρχει μία αναφορά στη σφραγίδα του Πνεύματος: «ὁ καὶ σφραγισάμενος ἡμᾶς καὶ δοὺς τὸν ἀρραβῶνα τοῦ πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν»359. Η αναφορά αυτή συνδέεται με το Μυστήριο του Χρίσματος, αν και κάποιοι σχολιαστές ισχυρίζονται ότι με τη λέξη «σφραγίδα» εννοείται το βάπτισμα κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όπως γράφει ο Ευθύμιος Ζιγαβηνός: «Ð καί σφραγισάμενος tù qe…J βαπτίσματι΄ σφραγίς γάρ τοàτο τοà νέου λαοà, ésper ¹ περιτομή τοà παλαιοà»360. Κάτι παρόμοιο μαρτυρείται από το ακόλουθο απόσπασμα του «Ποιμένος» του Ερμά: «'An£gkhn, fhs…n, e con di' Ûdatoj ¢nabÁnai, †na zwopoihqîsin· oÙk ºdÚnanto g¦r ¥llwj e„selqe‹n e„j t¾n basile… an toà qeoà, e„ m¾ t¾n nškrwsin ¢pšqento tÁj zwÁj aÙtîn <tÁj protšraj>. œlabon oân kaˆ oátoi oƒ kekoimhmšnoi t¾n sfrag‹da toà uƒoà toà qeoà <kaˆ e„sÁlqon e„j t¾n basile…an toà qeoà·> prˆn g£r, fhs…, foršsai tÕn ¥nqrwpon tÕ Ônoma <toà uƒoà> toà qeoà, nekrÒj ™stin· Ótan d l£bV t¾n sfrag‹da, ¢pot…qetai t¾n nškrwsin kaˆ ¢nalamb£nei t¾n zw»n. ¹ sfragˆj oân t Õ Ûdwr ™st…n· e„j tÕ Ûdwr oân kataba…nousi nekroˆ kaˆ ¢naba…nousi zîntej. k¢ke…noij oân ™khrÚcqh ¹ sfragˆj aÛth kaˆ ™cr»santo aÙtÍ, †na e„sšlqwsin e„j t¾n basile…an toà qeoà»361. Το εντυπωσιακό είναι ότι η σφραγίδα ταυτίζεται εδώ με το νερό. Άρα το βάπτισμα είναι το σημάδι ότι ο βαπτισμένος, αφού «σφραγισθεί», ανήκει στον Ιησού, αποτελεί «κτήμα» Του και βρίσκεται υπό την προστασία Του 362. Έτσι ο «ἀρραβών τοῦ πνεύματος» έχει εσχατολογικές προεκτάσεις, ενώ η «σφραγίς τοῦ πνεύματος» έχει τη σημασία της αναφοράς στην τελετή της εισδοχής στον Χριστιανισμό, η οποία σφραγίζει τον Χριστιανό με την μεσσιανική κληρονομιά και φέρει καρπούς αγαθούς, ως αποτέλεσμα της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος363, συνεπώς ταυτίζεται με το βάπτισμα του πνεύματος, το οποίο συνδέεται άμεσα με το βάπτισμα στο όνομα του Χριστού κατά την τελετή της βάπτισης του Χριστιανού 364. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Παύλο: «ὁ δὲ κύριος τὸ πνεῦμά ἐστιν· οὗ δὲ τὸ πνεῦμα κυρίου, ἐλευθερία»365. Και ο Κύριος, ο οποίος διδάχθηκε από τον Παύλο στους Κορινθίους, δεν είναι κάποια ασαφής και απρόσωπη «σκιά», αλλά ο Α΄ Θεσσ. 4, 13 - 14 Β΄ Κορ. 1, 22 360 Π. Ν. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ. Διαθήκης, τομ. Α΄, σελ. 443 361 Ποιμήν του Ερμά, κεφ. 93. 2. 1 – 93. 5. 1, εκδ. M. Whittaker, Die apostolischen Väter I. Der Hirt des Hermas 362 Wilhelm Heitmüller, Eine sprach.- u. religionsgeschichtliche untersuchung zum Neuen Testament, speziell zur altchristlichen taufe, σελ. 334 363 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 81 364 G. R. Beasley, Baptism in the New Testament, σελ. 174 365 Β΄ Κορ. 3, 17 358 359

Υιός, το πρόσωπο, το οποίο εκπλήρωσε όλες τις υποσχέσεις του Θεού Πατέρα. Και έτσι ο Θεός Πατέρας έδωσε σ’ Αυτόν –και κατ’ επέκταση και σε κάθε πιστό Χριστιανό, ο οποίος σφραγίζεται με τη σφραγίδα του Πνεύματος– τη δυνατότητα της μετοχής στη θεότητα του Υιού 366. β) στην προς Εφεσίους επιστολή Στην προς Εφεσίους επιστολή συναντούμε μία γνώριμη εικόνα, την οποία συζητήσαμε μόλις πιο πάνω (Β΄ Κορ. 1, 21): «Ἐν ᾧ καὶ ὑμεῖς ἀκούσαντες τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, τὸ εὐαγγέλιον τῆς σωτηρίας ὑμῶν, ἐν ᾧ καὶ πιστεύσαντες ἐσφραγίσθητε τῷ πνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ ἁγίῳ, ὅ ἐστιν ἀρραβὼν τῆς κληρονομίας ἡμῶν, εἰς ἀπολύτρωσιν τῆς περιποιήσεως, εἰς ἔπαινον τῆς δόξης αὐτοῦ.»367 «καὶ μὴ λυπεῖτε τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τοῦ θεοῦ, ἐν ᾧ ἐσφραγίσθητε εἰς ἡμέραν ἀπολυτρώσεως.»368 Εδώ ο επιστολογράφος επαναφέρει και υπενθυμίζει στους Χριστιανούς την προφητική προειδοποίηση του Ησαΐα: «αὐτοὶ δὲ ἠπείθησαν καὶ παρώξυναν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον αὐτοῦ καὶ ἐστράφη αὐτοῖς εἰς ἔχθραν καὶ αὐτὸς ἐπολέμησεν αὐτούς»369. Η σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος του Τριαδικού Θεού, με την οποία σφραγίσθηκαν κατά την ημέρα του βαπτίσματός τους, δε θα τους σώσει την ημέρα της κρίσεως, παρά μόνον αν έχουν μεγάλη πίστη. Εξ’ αιτίας των αμαρτιών τους «λυπεῖται» το Άγιο Πνεύμα, παρ’ όλο που τους έχει δοθεί η σφραγίδα Του, ως βεβαίωση της σωτηρίας τους370. Οι παραπάνω στίχοι της προς Εφεσίους μας φέρνουν κατά νου και ένα εδάφιο της προς Ρωμαίους επιστολής: «καὶ σημεῖον ἔλαβεν περιτομῆς σφραγῖδα τῆς δικαιοσύνης τῆς πίστεως τῆς ἐν τῇ ἀκροβυστίᾳ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πατέρα πάντων τῶν πιστευόντων δι᾽ ἀκροβυστίας, εἰς τὸ λογισθῆναι [καὶ] αὐτοῖς [τὴν] δικαιοσύνην»371. Δε γνωρίζουμε αν αυτή η εικόνα συνδέεται με κάποια συγκεκριμένη τελετή, ή αν το σφράγισμα ήταν χρίση ή κάποιο «ίχνος» στο σώμα του πιστού ή κάποιος «τεχνικός όρος», ο οποίος συνδέει τους συγκεκριμένους στίχους με τη σημερινή τελετή του μυστηρίου του Χρίσματος. Λόγω του πλαισίου του κειμένου της επιστολής, δεν υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις ότι ο όρος σφράγισμα, στην προς Εφ. 1, 13, συνδέεται με το βάπτισμα, επειδή εδώ ο συγγραφέας της επιστολής αναφέρεται στα «βήματα», τα οποία κάνει ο πρώην ειδωλολάτρης, όταν προσχωρεί στη νέα θρησκεία: προηγείται ο ευαγγελισμός, έπειτα έρχεται η πίστη και τέλος η παρέμβαση του Αγίου Πνεύματος, το οποίο σφραγίζει τους πιστούς, ώστε να φθάσουν στη λύτρωση. Αυτή η πνευματική σφραγίδα αναφέρεται σε κάποια συγκεκριμένη πράξη, η οποία συντελεί στο «ξύπνημα» της πίστεως των πρώην παγανιστών και τους εντάσσει στο Χριστιανισμό. Η σφραγίδα, την 366

A. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 80 Εφ. 1, 13-14 368 Εφ. 4, 30 369 Ησ. 63, 10 370 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ. 80 371 Ρωμ. 4, 11 367

οποία επικαλείται εδώ ο επιστολογράφος, είναι η παρουσία του Αγίου Πνεύματος στο Χριστιανό, ο εξαγιασμός του, η ένωσή του με το Θεό και ο αποχωρισμός του από τον αμαρτωλό κόσμο. Ότι ακριβώς, δηλαδή, κάνει το βάπτισμα, το οποίο εισάγει τον πιστό στο νέο κόσμο του Θεού, φέρνει καρπούς αγαθών έργων και τέλος οδηγεί στη σωτηρία τον άνθρωπο 372. Από τη στιγμή κατά την οποία ο άνθρωπος σφραγίζεται, αναγνωρίζεται επισήμως ως υιός του Θεού, όπως οι περιτετμημένοι Ιουδαίοι αναγνωρίζονταν ως υιοί του Αβραάμ373. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζοντας τους στίχους αυτούς και ιδιαίτερα τη λέξη «ἀρραβὼν», λέγει ότι «με το σφράγισμα ο άνθρωπος απολαμβάνει στην παρούσα ζωή ένα τεκμήριο των μελλόντων, τα οποία έχει υποσχεθεί ο Θεός στον άνθρωπο. “Di¦ toàto kaˆ ¢¸·abîna kale‹· Ð g¦r ¢¸·abën mšroj ™stˆ toà pantÒj .” O Θεός εξαγόρασε την σωτηρία των ανθρώπων και επειδή ο βαπτιζόμενος δείχνει ότι πιστεύει στο Θεό και προσέρχεται στο βάπτισμα ο Θεός του δίνει ένα σημάδι αρραβώνος. Όταν ο άνθρωπος δείξει ότι η πίστη θα συνοδευθεί και από καλά έργα, τότε ο Θεός θα του δώσει το όλον»374.

6. Το Βάπτισμα στην Προς Εβραίους επιστολή Ο συγγραφέας της επιστολής απευθύνεται σε, πνευματικά, ανώριμους Χριστιανούς375. Συνεπώς απευθύνεται προς τους αποδέκτες της επιστολής του τονίζοντας κάποια βασικά χαρακτηριστικά της νέας πίστης αλλά και έχοντας υπ’ όψιν ότι απευθύνεται σε αρχαρίους: «Διὸ ἀφέντες τὸν τῆς ἀρχῆς τοῦ Χριστοῦ λόγον ἐπὶ τὴν τελειότητα φερώμεθα, μὴ πάλιν θεμέλιον καταβαλλόμενοι μετανοίας ἀπὸ νεκρῶν ἔργων καὶ πίστεως ἐπὶ θεόν, βαπτισμῶν διδαχῆς ἐπιθέσεώς τε χειρῶν, ἀναστάσεώς τε νεκρῶν καὶ κρίματος αἰωνίου. καὶ τοῦτο ποιήσομεν, ἐάνπερ ἐπιτρέπῃ ὁ θεός. Ἀδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου καὶ μετόχους γενηθέντας πνεύματος ἁγίου καὶ καλὸν γευσαμένους θεοῦ ῥῆμα δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος καὶ παραπεσόντας, πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ 376 παραδειγματίζοντας.» Οι βαπτισμοί και η ἐπίθεσις τῶν χειρῶν, ως όροι, ανήκουν στο πλαίσιο της κατήχησης των αρχαρίων στα θεμελιώδη της χριστιανικής ζωής. Εντύπωση προξενεί ο όρος βαπτισμοί, ο οποίος χρησιμοποιείται δύο φορές στην προς Εβραίους και μόνο μία φορά από τον Μάρκο σε ολόκληρη την Καινή Διαθήκη. Ενδεχομένως αυτό γίνεται για να συνειδητοποιήσουν οι Χριστιανοί τη μεγάλη διαφορά των βαπτισμών και 372

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament σελ 79 – 80 Παναγιώτης Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμος Β΄, σελ. 91 374 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις της προς Εφεσίους Επιστολήν, Ομιλία Β΄, MPG 62, 18, στ. 55 – 19, στ. 2 375 Εβρ. 5, 12 – 14 («πᾶς γὰρ ὁ μετέχων γάλακτος ἄπειρος λόγου δικαιοσύνης, νήπιος γάρ ἐστιν·») 376 Εβρ. 6, 1 – 6 373

καθαρμών των άλλων θρησκειών με το βάπτισμα του Χριστιανισμού. Προφανώς ανάμεσα στους βαπτισμούς των άλλων θρησκειών περιλαμβάνονται και οι βαπτισμοί των προσηλύτων στον Ιουδαϊσμό αλλά και το βάπτισμα του Ιωάννου στον Ιορδάνη 377. Στις εξηγητικές εκλογές εις την προς Εβραίους επιστολήν διαβάζουμε το σχόλιο: «t… dš ™sti “baptismîn didacÁj;” oÙc æj pollîn Ôntwn tîn baptismîn, ¢ll' ˜nÒj· t… oân aÙtÕ plhquntikîj e pen; di¦ tÕ e„pe‹n, “m¾ p£lin qemšlion kataballÒmenoi·” e„ g¦r p£lin aÙtoÝj ™b£ptize, kaˆ ¥nwqen kat»chse, didaskÒmenoi t¦ praktša kaˆ t¦ m¾ praktša, dihnekîj œmellon ¢diÒrqwtoi mšnein.»378 Είδαμε στις Πράξεις των Αποστόλων 379 ότι το βάπτισμα συνοδευόταν από την επίθεση των χειρών. Βλέπουμε και στην προς Εβραίους επιστολή να συνυπάρχουν οι βαπτισμοί και η επίθεσις των χειρών. Αυτό μας οδηγεί να συμπεράνουμε ότι κατά την πρωτοχριστιανική Εκκλησία, όπως αυτή παρουσιάζεται τόσο στις Πράξεις των Αποστόλων όσο και στην προς Εβραίους επιστολή, η οποία γράφηκε στο δεύτερο μισό του 1 ου αι. μ.Χ. (67 – 75)380, η πρακτική της εισόδου στο Χριστιανισμό και της παροχής των χαρισμάτων του Πνεύματος παραμένει ίδια, πράγμα που σημαίνει ότι – αναμφισβήτητα- η επίθεσις των χειρών και το Βάπτισμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Ένα άλλο στοιχείο στους παρόντες στίχους, το οποίο παραπέμπει -ως όρος- στο βάπτισμα, είναι και η λέξη: «φωτισθέντας». Ο Ιουστίνος, απολογητής και μάρτυρας του Χριστού, στην Απολογία του, έργο του 2 ου αιώνα μ. Χ. γράφει: «kale‹tai d toàto tÕ loutrÕn fwtismÒj, æj fwtizomšnwn t¾n di£noian tîn taàta manqanÒntwn. kaˆ ™p' ÑnÒmatoj d 'Ihsoà Cristoà, toà staurwqšntoj ™pˆ Pont…ou Pil£tou, kaˆ ™p' ÑnÒmatoj pneÚmatoj ¡g…ou, Ö di¦ tîn profhtîn proek»ruxe t¦ kat¦ tÕn 'Ihsoàn p£nta, Ð fwtizÒmenoj loÚetai.»381 Οι φωτισμένοι, λοιπόν, μέσω του βαπτίσματος Χριστιανοί, αποκτούν τα χαρίσματα και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, ώστε να είναι αναγεννημένοι άνθρωποι. Σχολιάζοντας τους παρόντες στίχους ο Χρυσόστομος λέγει κάτι πολύ σημαντικό για το βάπτισμα: «b£ptisma staurÒj ™sti· Sunestaurèqh g¦r Ð palaiÕj ¹mîn ¥nqrwpoj. Kaˆ p£lin· SÚmmorfoi gegÒnamen tù Ðmoièmati toà qan£tou aÙtoà· kaˆ p£lin· Sunet£fhmen oân aÙtù di¦ toà bapt…smatoj e„j tÕn q£naton. “Wsper oân oÙk œni deÚteron staurwqÁnai tÕn CristÒn· toàto g¦r paradeigmat…sai aÙtÒn ™stin· oÛtwj oÙd baptisqÁnai»382. Όπως η Σταύρωση του Χριστού έγινε για μία και μόνη φορά, έτσι και το βάπτισμα, το οποίο είναι η εικόνα της Σταύρωσης, γίνεται για μία και μόνη φορά στη ζωή του πιστού Χριστιανού. 377

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 243 Των εις την προς Εβραίους Επιστολήν Παύλου του Αποστόλου Εξηγητικών (Catenae in Epistulam ad Hebraeos), 191, 35 – 192, 4, εκδ. J.A. Cramer 379 Πρ. 8, 17 – 18 & 19, 6 380 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, τομ. Γ΄, σελ. 21 381 Αγίου Ιουστίνου, Απολογία υπέρ των Χριστιανών, 61, 12, 1 – 13, 4 έκδ. E.J. Goodspeed 382 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Ερμηνεία εις την προς Εβραίους Επιστολήν, MPG 63, 79, στ. 17 – 24 378

Αυτό το οποίο κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στο συγκεκριμένο εδάφιο, της προς Εβραίους επιστολής, είναι η χριστιανική ελπίδα. Ο Χριστιανός φέρεται ἐπὶ τὴν τελειότητα, φωτίζεται, γεύεται ἐπουρανίου δωρεᾶς, γίνεται μέτοχος πνεύματος ἁγίου, ἀνακαινίζεται εἰς μετάνοιαν, γεύεται λόγια θεοῦ και δυνάμεις του μέλλοντος αἰῶνος. Όλα αυτά, τα οποία περιγράφονται στους στίχους αυτούς είναι στοιχεία, τα οποία γεννούν στην ψυχή του Χριστιανού την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου, τόσο στον παρόντα, όσο και στον μέλλοντα αιώνα. Στην ίδια επιστολή, τέσσερα κεφάλαια παρακάτω, διαβάζουμε: «Ἔχοντες οὖν, ἀδελφοί, παρρησίαν εἰς τὴν εἴσοδον τῶν ἁγίων ἐν τῷ αἵματι Ἰησοῦ, ἣν ἐνεκαίνισεν ἡμῖν ὁδὸν πρόσφατον καὶ ζῶσαν διὰ τοῦ καταπετάσματος, τοῦτ᾽ ἔστιν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ, καὶ ἱερέα μέγαν ἐπὶ τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ, προσερχώμεθα μετὰ ἀληθινῆς καρδίας ἐν πληροφορίᾳ πίστεως ῥεραντισμένοι τὰς καρδίας ἀπὸ συνειδήσεως πονηρᾶς καὶ λελουσμένοι τὸ σῶμα ὕδατι καθαρῷ·»383 Εδώ γίνονται εμφανείς αφ’ ενός η σχέση του παρόντος εδαφίου με το 10 ο κεφάλαιο της Α΄ προς Κορινθίους επιστολής αλλά και αφ’ ετέρου η παλαιοδιαθηκική του γλώσσα. Το αίμα του Χριστού, το οποίο εξάγνισε την ανθρωπότητα και άνοιξε τη θύρα του Παραδείσου, συνδέεται άμεσα και παραλληλίζεται με το λουτρό του βαπτίσματος, το οποίο εξαγιάζει και ξεπλένει κάθε κακό και αμαρτία από την ανθρώπινη καρδιά384. Υπάρχει, όμως και σύνδεση με το στίχο 17 του ιδίου κεφαλαίου, όπου ο συγγραφέας αναφέρει: «καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν καὶ τῶν ἀνομιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθήσομαι ἔτι». Τα παλαιά υπάρχουν ως σκιά (Εβρ. 10, 1), όπως υπάρχει και ο ιουδαϊκός νόμος, αλλά η Χάρις του Κυρίου, μέσω του αίματός Του, μας εισάγει σε ένα νέο, ακόμη περισσότερο εξαγιασμένο -από τα Άγια των Αγίων του Ναού- θυσιαστήριο, όπου οι πιστοί προσέρχονται με αγνή καρδιά και λελουσμένοι τὸ σῶμα ὕδατι καθαρῷ. Με λεξιλόγιο, το οποίο θυμίζει την ημέρα του Εξιλασμού των Ιουδαίων: «καὶ λούσεται ὕδατι πᾶν τὸ σῶμα αὐτοῦ καὶ ἐνδύσεται αὐτά»385 εισάγει τον αναγνώστη της επιστολής σε μία νέα πραγματικότητα εξαγνισμού και εξαγιασμού, τόσο εσωτερικού (της καρδιάς: ραντισμένη με το Αίμα του Χριστού), όσο και εξωτερικού (του σώματος: λουσμένο με καθαρό νερό). Κατά την Παλαιά Διαθήκη, την ημέρα του Εξιλασμού, με το αίμα του ταύρου ο Αρχιερέας ράντιζε το θυσιαστήριο, στην Καινή Διαθήκη, όμως, με το αίμα του Μεγάλου Αρχιερέα, του Ιησού Χριστού, καθαρίζεται ολόκληρη η ψυχή του ανθρώπου, όπως με το νερό καθαρίζεται ολόκληρο το σώμα. Ο Απόστολος Παύλος παρουσίασε στις επιστολές του το βάπτισμα ως συμμετοχή στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, εδώ ο συγγραφέας της προς Εβραίους παρουσιάζει μια παρόμοια πραγματικότητα: η θυσία του Χριστού είναι η θυσία, η οποία έγινε για χάρη 383

Εβρ. 10, 19 - 22 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium,σελ. 202 385 Λεβ. 6, 4 384

όλων των ανθρώπων, οι οποίοι προσέρχονται στο βάπτισμα με μετάνοια και πίστη και με αυτό τον τρόπο καθαίρονται και εξαγιάζονται. Όσοι, λοιπόν, βαπτίζονται στο όνομα του Χριστού, βαπτίζονται στην πραγματική ζωή, παρούσα και αιώνια386. Ο Τρεμπέλας ερμηνεύοντας, παραλλήλως με σχόλια του Οικουμενίου, γράφει: «Οι Εβραίοι ραντίζονταν με το αίμα των ζωοθυσιών στα σώματά τους. Εμείς οι Χριστιανοί ραντίζουμε και καθαρίζουμε τις καρδιές μας με το αίμα του Χριστού, γινόμενοι κοινωνοί του θανάτου Του, μέσω του Βαπτίσματός μας»387.

7. Το Βάπτισμα στις Καθολικές Επιστολές α) στην Α΄ Πέτρου επιστολή: Από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι – ουσιαστικά– ένα μεγάλο τμήμα της Α΄ επιστολής του Αποστόλου Πέτρου, από το εδάφιο 1, 3 μέχρι το 4, 11 και ιδιαιτέρως οι στίχοι 1, 3 – 2, 10, είναι μία βαπτισματική ομιλία - πραγματεία, η οποία αφορά την είσοδο του πιστού στο Χριστιανισμό388. Ολόκληρη η δομή του τμήματος αυτού της επιστολής, αλλά κυρίως η αρχή, με τη δοξολογία της Αγίας Τριάδος στο στίχο 1, 3 και το «Αμήν» στο τέλος του στίχου 4, 11, προσφέρουν ακλόνητα στοιχεία στην υπόθεση αυτή. Σύμφωνα με τον Bornemann389 το θέμα της επιστολής είναι ένα κήρυγμα προς τους βαπτιζομένους, το οποίο κήρυξε ο γέροντας Σιλουανός στη Μικρά Ασία, περίπου το 90 μ. Χ. και σχετίζεται άμεσα με τον Ψαλμό 34. Σύμφωνα με τον George R. Beasley - Murray το τμήμα της επιστολής Α΄ Πέτρου από 1, 3 μέχρι και 4, 11 αντικατοπτρίζει ένα υπόδειγμα βαπτισματικής διδασκαλίας, την οποία ακολουθούσε ο συγγραφέας της επιστολής και -ίσως- αντικατοπτρίζει κάποιες οδηγίες, τις οποίες απευθύνει προς τους νεοβαπτιζoμένους, οι οποίοι θα αποχωρήσουν από την έδρα της Εκκλησίας, στους κόλπους της οποίας βαπτίσθηκαν, για να κατευθυνθούν προς τους τόπους διαμονής τους 390. Αν ισχύει το γεγονός αυτό, τότε στην επιστολή έχουμε πολύτιμες πληροφορίες για τη βαπτισματική τελετή και τη διδασκαλία σχετικά με αυτή στα τέλη του Α΄ αιώνα μ. Χ. Ο στίχος, ο οποίος αναφέρεται ρητά στο βάπτισμα είναι ο 3, 21: «ὃ καὶ ὑμᾶς ἀντίτυπον νῦν σῴζει βάπτισμα, οὐ σαρκὸς ἀπόθεσις ῥύπου ἀλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς ἐπερώτημα εἰς θεόν, δι᾽ ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ», θυμίζοντας πολύ τον στίχο 3, 5 της προς Τίτον επιστολής: «ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος 386

G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 247 - 250 Π. Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, τομ. Γ΄, σελ. 145 388 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium,σελ 20 389 W.Bornemann, “Der erste Petrusbrief - eine Taufrede des Silvanus?”, ZNW 19 (1919/20), σελ. 143 390 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 256 387

ἁγίου». Αρκετοί πιστεύουν ότι οι στίχοι 3, 18 – 22 αποτελούν έναν χριστολογικό ύμνο της πρώτης Εκκλησίας. Είναι ενδιαφέρον ότι ο συγγραφέας στον προηγούμενο στίχο αναφέρεται στην ιστορία του κατακλυσμού, παραλληλίζοντας το μυστήριο με την κιβωτό του Νώε, η οποία έσωσε όλους, όσους επιβιβάστηκαν σε αυτή, θυμίζοντας άμεσα και τη θεολογία του Παύλου, των στίχων 10, 1 – 2, της Α΄ προς Κορινθίους: «ἀπειθήσασίν ποτε ὅτε ἀπεξεδέχετο ἡ τοῦ θεοῦ μακροθυμία ἐν ἡμέραις Νῶε κατασκευαζομένης κιβωτοῦ εἰς ἣν ὀλίγοι, τοῦτ᾽ ἔστιν ὀκτὼ ψυχαί, διεσώθησαν δι᾽ ὕδατος.»391 Οι επιβάτες της κιβωτού σώθηκαν δια του νερού (εμπρόθετος προσδιορισμός του μέσου), το οποίο στην ιστορία του κατακλυσμού είναι μέσον καταστροφής των αμαρτωλών και όχι μέσο σωτηρίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπον σώζονται και οι βαπτιζόμενοι Χριστιανοί δια του ύδατος της βαπτίσεώς τους. Ένα αντίτυπο, λοιπόν, της κιβωτού είναι το βάπτισμα, το οποίο σώζει τον άνθρωπο από τον κατακλυσμό του κακού, το οποίο υπάρχει γύρω του και τον οδηγεί στον ασφαλή προορισμό της λυτρώσεώς του ἐν Χριστῷ. Σε σχόλιο του Αμμωνίου διαβάζουμε για την καθαρτική δύναμη του βαπτίσματος: «Toutšstin oÙ tÚpoj Ãn ™ke‹no tÕ Ûdwr. ésper g¦r ™ke‹no toÝj m n ponhroÝj ™kÒlase, toÝj d ¢gaqoÝj diefÚlaxen, oÛtw kaˆ toàto, toÝj m n ponhroÝj ¢popn…gei da…monaj· sèzei d toÝj prosiÒntaj aÙtù. de… knusi d kaˆ pÒson e„j dÚnamin tÕ b£ptisma· Ópouge yucÁj ¡marthm£twn ™stˆn ¢pÒniyij· kaˆ pîj aÙtoà deÒmeqa did£skei· pîj d , À Ðmologoàntej t¾n ¢n£stasin toà Kur…ou»392; Στην Α΄ Πέτρου, λοιπόν, παρουσιάζεται άλλη μία προτύπωση του βαπτίσματος στην Παλαιά Διαθήκη και αυτή η προτύπωση είναι το ιστορικό γεγονός του κατακλυσμού. Η λέξη ἐπερώτημα, σύμφωνα με τον Bigg αναφέρεται στις ερωτήσεις, τις οποίες γίνονται κατά τη στιγμή του βαπτίσματος: «Ἀποτάσσῃ τῷ Σατανά; Συντάσσῃ τῷ Χριστῷ; Καί πιστεύεις αὐτῷ;»393 Στον στίχο 21 ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει και τις παρεξηγήσεις, οι οποίες μπορεί να οφείλονται στο ιουδαϊκό παρελθόν κάποιων Χριστιανών: «οὐ σαρκὸς ἀπόθεσις ῥύπου ἀλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς ἐπερώτημα εἰς θεόν, δι᾽ ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ». Το βάπτισμα της χριστιανικής Εκκλησίας είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τους καθαρμούς των Ιουδαίων, οι οποίοι ήταν καθαρμοί του σωματικού ρύπου. Κατά το βάπτισμα «καθαρίζεται» μεν και η σάρκα του ανθρώπου αλλά το κεντρικό γεγονός δεν είναι η κάθαρση της σαρκός. Η αποτελεσματικότητα του βαπτίσματος αφορά στην κάθαρση της ψυχής, στην απόκτηση καθαρής συνείδησης, στη λύτρωση δια της Αναστάσεως του Ιησού Χριστού. Το βάπτισμα, όπως είδαμε και στις παύλειες επιστολές, είναι η συμμετοχή του Χριστιανού στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Η δύναμη του βαπτίσματος δεν 391

Α΄ Πε. 3, 20 Πέτρου Επιστολή Α΄, από το Catena in epistulam Petri i (catena Andreae) σελ. 70, 6 – 12, εκδ. J.A. Cramer 393 Σχόλιο του Bigg στον Π. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, τομ Γ΄, σελ. 361 392

είναι η καθαρτική δύναμη του νερού αλλά η δύναμη της Αναστάσεως του Χριστού, ο οποίος πάτησε το κακό και τον θάνατο, όπως και η Κιβωτός «νίκησε» τον κατακλυσμό και έσωσε τους επιβαίνοντες σε αυτήν. Κι αν η Κιβωτός του Νώε έσωσε μόνον οκτώ ψυχές, το βάπτισμα είναι απείρως σημαντικότερο, επειδή σώζει εκατομμύρια ψυχών βαπτισμένων Χριστιανών. Άρα, λοιπόν, το μυστήριο του βαπτίσματος σώζει, επειδή συμφιλιώνει τη συνείδηση του ανθρώπου με τον Θεό, κάτι το οποίο αποτελεί μεγάλο πόθο και αίτημα έντονης προσευχής του κάθε ανθρώπου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της Αναστάσεως του Κυρίου. Το γεγονός της Αναστάσεως είναι αυτό το οποίο δίνει τη δύναμη στο βάπτισμα394. Η μεγάλη και καθοριστική σημασία του βαπτίσματος για τον Χριστιανό είναι δεδομένη στην Α΄ επιστολή του Πέτρου, αφού συνδέεται από τη μια μεριά με την μετάνοια και την πίστη και από την άλλη με την Ανάσταση των νεκρών και την αιώνια κρίση, έννοιες οι οποίες είναι ουσιώδεις στον Χριστιανισμό. β) στην Α΄ Ιωάννου επιστολή: Στις καθολικές επιστολές του Ιωάννη δεν υπάρχει κάποια άμεση αναφορά στη Βάπτιση αλλά υπάρχει μία αναφορά στο Χρίσμα, το οποίο συνδέεται άμεσα με το μυστήριο του Βαπτίσματος: «καὶ ὑμεῖς χρῖσμα ἔχετε ἀπὸ τοῦ ἁγίου καὶ οἴδατε πάντες. καὶ ὑμεῖς τὸ χρῖσμα ὃ ἐλάβετε ἀπ᾽ αὐτοῦ, μένει ἐν ὑμῖν καὶ οὐ χρείαν ἔχετε ἵνα τις διδάσκῃ ὑμᾶς, ἀλλ᾽ ὡς τὸ αὐτοῦ χρῖσμα διδάσκει ὑμᾶς περὶ πάντων καὶ ἀληθές ἐστιν καὶ οὐκ ἔστιν ψεῦδος, καὶ καθὼς ἐδίδαξεν ὑμᾶς, μένετε ἐν αὐτῷ.»395 Κάτι παράλληλο είδαμε προηγουμένως στη Β΄ προς Κορινθίους, στο εδάφιο 1, 21 - 22. Κατ’ αναλογία με τη Βάπτιση του Ιησού, ο οποίος χρίστηκε με το Άγιο Πνεύμα, σύμφωνα με το συγγραφέα των Πράξεων των Αποστόλων396, έχουμε χρίση με το Άγιο Πνεύμα και για κάθε Χριστιανό. Ο Μέγας Αθανάσιος λέγει: «Cr…sma lšgetai tÕ Pneàma, kaˆ œsti sfrag…j… E„ d tÕ Pneàma cr…sma kaˆ sfrag…j ™stin, ™n ú cr…ei kaˆ sfrag…zei p£nta Ð LÒgoj·»397 Όλοι συμφωνούν ότι η ευκαιρία για τη μετάδοση του Χρίσματος είναι η τελετή του Βαπτίσματος. Μέσω του Χρίσματος του Αγίου Πνεύματος, το οποίο κατοικεί σ’ αυτούς και τους διδάσκει, οι νεοφώτιστοι γνωρίζουν την αλήθεια, η οποία αφορά το πρόσωπο του Χριστού, σύμφωνα με τη διδασκαλία του ίδιου του Ιησού στο υπερώο κατά τον Μυστικό Δείπνο 398. Έτσι, λοιπόν, το Πνεύμα μαρτυρεί την αλήθεια και το ίδιο είναι η αλήθεια, όπως αναφέρεται στην ίδια επιστολή, 4 κεφάλαια παρακάτω: «οὗτός ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι᾽ ὕδατος καὶ αἵματος, Ἰησοῦς Χριστός, οὐκ ἐν τῷ ὕδατι μόνον ἀλλ᾽ ἐν τῷ ὕδατι καὶ ἐν τῷ αἵματι· καὶ τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ μαρτυροῦν, ὅτι τὸ 394

Π. Τρεμπέλας, ό.π. Α΄ Ιω 2, 20 & 27 396 Πρ. 10, 37 - 38 397 Αθανασίου Αλεξανδρίας, Επιστολή προς Σεραπίωνα Θμουέως Επίσκοπον, MPG 26, 584, 36 & 585, στ. 1 – 3 398 Ιω. 15, 26 & 16, 13 - 14 395

πνεῦμά ἐστιν ἡ ἀλήθεια.ὅτι τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες, τὸ πνεῦμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ αἷμα, καὶ οἱ τρεῖς εἰς τὸ ἕν εἰσιν.»399 Το χρίσμα, λοιπόν, με το αγιασμένο έλαιο συμβολίζει την κάθοδο των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος στον κάθε πιστό, όπως ρητά το αναφέρει ο Ιππόλυτος (περίπου 170 – 250 μ.Χ.): «T…na d Ãn t¦ sm»gmata ¢ll' À aƒ toà lÒgou ™ntola…; T… d tÕ œlaion ¢ll' À toà ¡g…ou pneÚmatoj dun£meij; aŒj met¦ tÕ loutrÕn æj mÚrJ cr…ontai oƒ pisteÚontej.»400 Κατ’ αυτό τον τρόπο ο πιστός, ο οποίος βαπτίζεται εις το όνομα του Χριστού, χρίεται (γίνεται χριστός) με το αγιασμένο λάδι και αποκτά τα χαρίσματα του Πνεύματος401. Επίσης, στο παραπάνω εδάφιο του 5ου κεφαλαίου της Α΄ Ιωάννου, υπάρχει η σύνδεση των μυστηρίων της θείας Ευχαριστίας και του βαπτίσματος, τα οποία φέρνουν τη σωτηρία στον άνθρωπο, αφού σε τρεις στίχους αναφέρονται μαζί -και μάλιστα δύο φορέςτο νερό και το αίμα402. Μέσω του νερού και του αίματος του Ιησού επιτελείται η αποστολή της σωτηρίας του ανθρώπου εκ μέρους του Υιού του Θεού. Άλλωστε και στο Σταυρό του Χριστού, όταν ο κεντυρίωνας ένυξε την πλευρά, έτρεξε «Αἷμα και Ὓδωρ»403. Αυτό το οποίο, επίσης, χρειάζεται να υπογραμμίσουμε εδώ, είναι η σύνδεση του Πνεύματος με την αλήθεια και την ορθή διδασκαλία. Άρα –εμμέσως– θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Πνεύμα διδάσκει στον Χριστιανό την αλήθεια για το Χριστό, ο οποίος ομολογήθηκε από τον κάθε πιστό κατά τη βάπτισή του αλλά διδάσκει – επίσης– και την αλήθεια περί των μυστηρίων του βαπτίσματος και του χρίσματος, σύμφωνα με όσα καταμαρτυρεί ο συγγραφέας της επιστολής, ενάντια στις οποιεσδήποτε αιρετικές δοξασίες, οι οποίες κυκλοφορούσαν κατά την εποχή, την οποία γράφηκε η επιστολή. Εδώ, λοιπόν, επαναφέρεται η ιστορική βάση του Ευαγγελίου του Ιωάννη, χρησιμοποιώντας ένα σλόγκαν των Γνωστικών και προσθέτοντας μία σημαντική λεπτομέρεια: «οὗτός ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι᾽ ὕδατος καὶ αἵματος, Ἰησοῦς Χριστός». Έρχεται, λοιπόν, ο Χριστός βαπτιζόμενος στο νερό του Ιορδάνη και στο αίμα του μαρτυρίου του στο Σταυρό, δηλαδή με τα μυστήρια του βαπτίσματος και της θείας Ευχαριστίας, για να φέρει τη λύτρωση. Δεν αποτελεί απλή σύμπτωση ότι, τόσο κατά τη Βάπτιση όσο και λίγο προ του Πάθους, ο Θεός – Πατήρ, εξ ουρανού, επιβεβαιώνει με τη φωνή 404 την θεότητα και τη δόξα του Υιού405. Ο Ιγνάτιος ο θεοφόρος απευθυνόμενος στους Εφεσίους συνιστά την απομάκρυνση από τις αιρετικές διδασκαλίες, οι οποίες, αντί για το μύρο του Πνεύματος, έχουν τη δυσωδία του διαβόλου. Αντίθετα το Πνεύμα, με το οποίο χρίστηκε ο Ιησούς, χαρίζει στην Εκκλησία 399

Α΄ Ιω. 5, 6 - 8 Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ Λόγος Α΄, 1, 16, 3, 1 – 4 εκδ. M. Lefèvre 401 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 233 - 234 402 Α. George κ.λ.π., Baptism in the New Testament, A symposium, σελ 21 - 22 403 Ιω. 19, 34: «ἀλλ᾽ εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν εὐθὺς αἷμα καὶ ὕδωρ.» 404 Μρ. 1, 11 & Ιω. 12, 28 405 G.R. Beasley-Murray, Baptism in the New Testament, σελ. 236 - 238 400

την αφθαρσία και με τη σειρά της η Εκκλησία με το μύρο χρίει τους πιστούς της, για να λάβουν γνώση του Θεού και να γίνουν άνθρωποι με φρόνηση406.

8. Το Βάπτισμα στην Αποκάλυψη Μέσα στο εσχατολογικό πλαίσιο του βιβλίου της Αποκαλύψεως του Ιωάννη υπάρχουν «οράσεις», οι οποίες ανακαλούν στη μνήμη του αναγνώστη εικόνες σχετικές με το μυστήριο του βαπτίσματος. Παραθέτουμε παρακάτω κάποιες από αυτές, οι οποίες αναφέρονται στη ζωοποιό δύναμη του ύδατος, μία εικόνα την οποία γνωρίσαμε σε αρκετά από τα προηγούμενα βιβλία της Καινής Διαθήκης και η οποία αναφέρεται άμεσα στο μυστήριο του βαπτίσματος αλλά και στα λευκά ιμάτια των σεσωσμένων, τα οποία μπορούμε να τα σχετίσουμε με τους λευκούς χιτώνες των νεοφώτιστων Χριστιανών. • «ὅτι τὸ ἀρνίον τὸ ἀνὰ μέσον τοῦ θρόνου ποιμανεῖ αὐτοὺς καὶ ὁδηγήσει αὐτοὺς ἐπὶ ζωῆς πηγὰς ὑδάτων, καὶ ἐξαλείψει ὁ θεὸς πᾶν δάκρυον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν».407 • «καὶ εἶπέν μοι· γέγοναν. ἐγώ [εἰμι] τὸ ἄλφα καὶ τὸ ὦ, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος. ἐγὼ τῷ διψῶντι δώσω ἐκ τῆς πηγῆς τοῦ ὕδατος τῆς ζωῆς δωρεάν».408 • «Καὶ τὸ πνεῦμα καὶ ἡ νύμφη λέγουσιν· ἔρχου. καὶ ὁ ἀκούων εἰπάτω· ἔρχου. καὶ ὁ διψῶν ἐρχέσθω, ὁ θέλων λαβέτω ὕδωρ ζωῆς δωρεάν.»409 • «Καὶ ἔδειξέν μοι ποταμὸν ὕδατος ζωῆς λαμπρὸν ὡς κρύσταλλον, ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ θρόνου τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ ἀρνίου»,410 “Τόσο το νερό αυτό, όσο και ο τόπος από τον οποίον επήγαζε –«εκ του θρόνου του Θεού και του αρνίου»- υπονοούν βαθείς συμβολισμούς, τους οποίους εξηγούν άριστα οι ερμηνευτές άγιοι Ανδρέας και Αρέθας Καισαρείας γράφοντας: Από τον ποταμό προέρχεται διπλή ωφέλεια· σβήνουμε τη δίψα και καθαριζόμαστε από την ακαθαρσία· και με τα δύο αυτά είναι «πλήρης η ζωή, η κατά το ευαγγελικόν (του) Χριστού κήρυγμα». Διότι ξεδίψασαν οι προ 406

Επιστολή Α΄ (Προς Εφεσίους): 17, 1, 1 – 17, 2, 4: «Di¦ toàto mÚron œlaben ™pˆ tÁj kefalÁj aÙtoà Ð kÚrioj, †na pnšV tÍ ™kklhs…v ¢fqars…an. M¾ ¢le…fesqe duswd…an tÁj didaskal…aj toà ¥rcontoj toà a„înoj toÚtou, m¾ a„cmalwt…sV Øm©j ™k toà prokeimšnou zÁn. Di¦ t… d oÙ p£ntej frÒnimoi ginÒmeqa labÒntej qeoà gnîsin, Ó ™stin 'Ihsoàj CristÒj; t… mwrîj ¢pollÚmeqa, ¢gnooàntej tÕ c£risma Ö pšpomfen ¢lhqîj Ð kÚrioj;» εκδ. P.T. Camelot 407

Αποκ. 7,17 Αποκ. 21, 6 409 Αποκ. 22, 17 410 Αποκ. 22, 1 408

Χριστού προφήτες ομολογώντας «ἐδίψησέν σοι ἡ ψυχή μου»411 και με το θείο Βάπτισμα καθάρισε, έκανε αγνούς «τους λουομένους». Στο Βάπτισμα της νέας ζωής ενεργεί το Άγιον Πνεύμα και καθιστά τους λουομένους καθαρούς υπέρ χιόνα και κρύσταλλον»”412. • «συμβουλεύω σοι ἀγοράσαι παρ᾽ ἐμοῦ χρυσίον πεπυρωμένον ἐκ πυρὸς ἵνα πλουτήσῃς, καὶ ἱμάτια λευκὰ ἵνα περιβάλῃ καὶ μὴ φανερωθῇ ἡ αἰσχύνη τῆς γυμνότητός σου, καὶ κολλ[ο]ύριον ἐγχρῖσαι τοὺς ὀφθαλμούς σου ἵνα βλέπῃς».413 • «ἀλλὰ ἔχεις ὀλίγα ὀνόματα ἐν Σάρδεσιν ἃ οὐκ ἐμόλυναν τὰ ἱμάτια αὐτῶν, καὶ περιπατήσουσιν μετ᾽ ἐμοῦ ἐν λευκοῖς, ὅτι ἄξιοί εἰσιν. Ὁ νικῶν οὕτως περιβαλεῖται ἐν ἱματίοις λευκοῖς καὶ οὐ μὴ ἐξαλείψω τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐκ τῆς βίβλου τῆς ζωῆς καὶ ὁμολογήσω τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐνώπιον τοῦ πατρός μου καὶ ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ».414 “Κατ’ άλλους «ιμάτια» της ψυχής είναι τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, τα οποία λαμβάνουμε κατά το άγιο Βάπτισμα, αφού αποβάλουμε τα ακάθαρτα «ιμάτια» της αμαρτίας”415.

9. Συμπεράσματα Στην Καινή Διαθήκη υπάρχουν αρκετά εδάφια αφηγηματικά και δογματικά, τα οποία αναφέρονται στο βάπτισμα. Στην παρούσα εργασία αναφερθήκαμε στα κυριότερα από αυτά, τα οποία μας προσέφεραν αρκετές γνώσεις για τη γέννηση, την ιστορία, τη δογματική και τους συμβολισμούς του μυστηρίου του βαπτίσματος. Στα Ευαγγέλια υπάρχει η αφήγηση της Βάπτισης του Χριστού 416 και ιδιαιτέρως στο τέταρτο Ευαγγέλιο βρίσκουμε αρκετούς βαπτισματικούς συμβολισμούς σε θαύματα του Ιησού αλλά και τον περίφημο διάλογο του Ιησού με το Νικόδημο417. Στις Πράξεις των Αποστόλων υπάρχουν οι αφηγήσεις της βάπτισης μεμονωμένων ατόμων, όπως ο ευνούχος της βασιλίσσης της Κανδάκης 418 αλλά και ολοκλήρων οίκων, όπως της Λυδίας419 και του δεσμοφύλακα στους Φιλίππους420. Επίσης, το ξεκίνημα της Εκκλησίας, κατά την ημέρα της

411

Ψαλμ. 62, 2 Νικολάου Π. Βασιλειάδη, Αποκάλυψις του Ιωάννου, σελ. 737 413 Αποκ. 3, 18 414 Αποκ. 3, 4 – 5 415 Νικολάου Π. Βασιλειάδη, Αποκάλυψις του Ιωάννου, σελ. 139 416 Μκ. 1, 9 – 11, Μτ. 3, 13 – 17, Λκ. 3, 21 – 22, Ιω 1, 32 – 34 417 Ιω. 3, 1 – 21 418 Πρ. 8, 38 419 Πρ. 16, 15 420 Πρ. 16, 33 412

Πεντηκοστής, συνδέεται με τη βάπτιση των πρώτων τριών χιλιάδων πιστών421. Οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου είναι τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης, τα οποία αντανακλούν το πνεύμα της πρωτοχριστιανικής πίστης, αλλά και τις ελπίδες της πρώτης Εκκλησίας, ενώ ταυτόχρονα είναι ένα πολύτιμο θεολογικό θησαυροφυλάκιο, προσκομίζοντάς μας πολύτιμες πληροφορίες για το βάπτισμα και το ρόλο του Αγίου Πνεύματος στην τελετή της εισδοχής του πιστού στην Εκκλησία του Χριστού. H σημασία του μυστηρίου είναι μεγάλη για τον Χριστιανό, αφού όποιος βαπτίζεται «εἰς Χριστὸν», ενδύεται τον Χριστό422, ενώ ταυτόχρονα στην Α’ προς Κορινθίους επιστολή παρουσιάζεται η διττή σημασία του βαπτίσματος τόσο ως βάπτισμα «ἐν τῇ νεφέλῃ» - «ἐν ἁγίω Πνεύματι» όσο «καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ» - στο νερό του βαπτιστηρίου423. Στην Παύλεια θεολογία το Άγιο Πνεύμα έρχεται στον πιστό με το βάπτισμα, εφ’ όσον αυτό είναι η τελετή της εισόδου του στην Εκκλησία του Χριστού και μέσω της βάπτισής του γίνεται, πλέον, μέλος της Εκκλησίας 424. Έτσι, κατά τη βάπτιση του πιστού εμφανίζεται το Άγιο Πνεύμα, όπως εμφανίστηκε και κατά τη βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη 425. Συνεπώς «εἰ δέ τις πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ.»426 Αυτή, λοιπόν, είναι η πίστη της πρώτης Εκκλησίας, η οποία αντανακλάται στις πρωτοπαύλειες επιστολές. Η συνέχεια της θεολογίας του μυστηρίου του βαπτίσματος έρχεται στις δευτεροπαύλειες και τις καθολικές επιστολές, όπως επίσης και στην προς Εβραίους επιστολή. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην ταύτιση του πιστού –μέσω του βαπτίσματός του– με τις σωτηριώδεις ενέργειες του Κυρίου, το σταυρικό του θάνατο και την Ανάστασή του 427. Έτσι η βύθιση στο νερό του βαπτίσματος του νεοφώτιστου Χριστιανού συμβολίζει τη συμμετοχή του στο θάνατο του Χριστού, ενώ η άνοδός του από το νερό τη συμμετοχή του στην Ανάσταση του Κυρίου και ταυτοχρόνως, μέσω του έργου του Αγίου Πνεύματος, από την κολυμβήθρα εξέρχεται ως «νέα κτίση» και σφραγισμένος με τις δωρεές του Πνεύματος428. Το βάπτισμα, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Καινής Διαθήκης, χαρίζει την άφεση των αμαρτιών και τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος 429, αγιασμό και δικαίωση430, προσφέρει την ενότητα με τον Ιησού Χριστό και τα υπόλοιπα μέλη της Εκκλησίας, ενώ ταυτόχρονα ο πιστός γίνεται υιός

421

Πρ. 2, 41 Γαλ. 3:27 423 Α΄ Κορ. 10, 2 424 Kilian McDonnel & George T. Montague, Christian Initiation and Baptism in the Holy Spirit, σελ. 46 425 Λου. 3, 22 426 Ρωμ. 8, 9 427 Κολ. 2, 12 αλλά και Ρωμ. 6, 1-5 428 Β΄ Κορ. 2, 11, Εφ. 1, 13 – 14, Α΄ Ιω. 5, 6 – 8 429 Πρ. 2, 38 430 Α΄ Κορ. 6, 11 422

Θεού431 και συμμέτοχος του μυστηρίου του θανάτου και της Αναστάσεως του Χριστού432. Μέσω του βαπτίσματος ο πιστός γίνεται μέλος της Εκκλησίας433 και ζει μία νέα ζωή, αναγεννημένος ἐν Πνεύματι έχοντας την υπόσχεση της Αναστάσεως και της κληρονομίας της Βασιλείας του Θεού 434. Συνεπώς σε ολόκληρη τη θεολογία της Καινής Διαθήκης, υπάρχει μία μόνο τελετή εισδοχής στο Χριστιανισμό, η οποία είναι η βάπτιση, μέσω της οποίας εκφράζεται η αδελφότητα εν Χριστώ, καλωσορίζεται το νέο μέλος στην Εκκλησία και ο πιστός απολαμβάνει την εμπειρία των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος435. Ο Θεός Πατέρας, μέσω του αναστημένου Ιησού, αποστέλλει το Άγιο Πνεύμα, δίνοντάς το ως δωρεά στα μέλη της Εκκλησίας και το Άγιο Πνεύμα–με τη σειρά του– δωρίζει διάφορα χαρίσματα, με διαφορετικούς τρόπους, σε κάθε ένα μέλος της Εκκλησίας436. Η εκκλησιολογική σημασία του βαπτίσματος είναι τεράστια, αφού με την τέλεση του μυστηρίου της βαπτίσεως ο πιστός ενώνεται με το Χριστό και τα υπόλοιπα μέλη της Εκκλησίας. Αυτή η μυστική ένωση με τον ίδιο το Θεό, του κάθε πιστού προσωπικώς, αλλά και της Εκκλησίας συνολικώς, τόσο στο παρελθόν όσο και στη σημερινή εποχή, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημαντικότητα στη βάπτιση του κάθε Χριστιανού437. Έτσι, το Βάπτισμα δίνει στον πιστό την ελπίδα της Αναστάσεως στη μέλλουσα Βασιλεία του Θεού, παρέχοντας μία πρόγευσή της σε αυτήν εδώ τη ζωή. Είναι ένα μυστήριο συνειδητοποίησης των εσχάτων και της κληρονομίας της δόξας του Θεού, φανέρωσης της σχέσης του πιστού με το θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού και συνειδητοποίησης των δωρεών του Αγίου Πνεύματος, ως σφραγίδα συμμετοχής στη Βασιλεία του Θεού 438.

10. Βιβλιογραφία Α΄ Πηγές: Αθανασίου Αλεξανδρίας, Επιστολή προς Σεραπίωνα Θμουέως Επίσκοπον, MPG 26, 529-648b. Διδαχή των 12 Αποστόλων, J.P. Audet, La Didachè. Instructions des Apôtres, εκδ. Lecoffre, Paris, 1958 Ερμά, Ποιμήν, Pastor, εκδ. M. Whittaker, Die apostolischen Väter I. Der Hirt des Hermas, Die griechischen christlichen Schriftsteller 48, εκδ. Akademie-Verlag, Berlin 2 1967 431

Γαλ. 3, 26 - 28 Κολ. 2, 11 433 Α΄ Κορ. 12, 13 434 Εφ. 1, 14, Τιτ. 3, 5 & Ιω. 3, 5 435 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 172 436 Α΄ Κορ. 12, 12 - 31 437 Aldo Ceresa - Gastaldo, Il significato del Battesimo in S. Paolo, alla luce de la piu recente critica Tedesca, Scuola Cattolica 84 (1956) σελ. 230 – 234 438 H. G. Marsh, The origin and the significance of the New Testament Baptism, σελ. 232 432

Θεοδωρήτου Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία εις τους Ψαλμούς, MPG 80, 857 - 1997. Θεοδωρήτου, Επισκόπου Κύρου, Ερμηνεία των ιδ΄ Επιστολών του Αγίου Αποστόλου Παύλου, MPG 82, 36-877 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Εφεσίους Επιστολήν, MPG 62, 9-176. Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Εις τον Άγιον Ματθαίον τον Ευαγγελιστήν MPG 57,13-472 – 58,471-794. Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Ερμηνεία εις την προς Εβραίους Επιστολήν, MPG 63, 9-236. Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τα Πράξεις των Αποστόλων, MPG 60, 13-384. Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Κορινθίους πρώτης Επιστολής, MPG 61, 9 - 382 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Γαλάτας επιστολήν, MPG 61, 611 - 682 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την Προς Κολοσσαείς Επιστολήν, Μ.P.G. τομ. 62: 299-392. Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Τίτον Επιστολήν, MPG 62, 663-700 Ιωάννου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τον Άγιον Ιωάννην τον Απόστολον και Ευαγγελιστήν, MPG 59, 23-482 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Εφεσίους Επιστολήν, MPG 95, 821-856 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Κολοσσαείς Επιστολήν, MPG 95, 884-904. Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολήν MPG 95, 569-705. Ιωάννου Δαμασκηνού, Εις την προς Ρωμαίους Επιστολήν, MPG 95, 441-569 Οικουμενίου Φιλοσόφου και Ρήτορος, στο Fragmenta in epistulam ad Colossenses (in catenis), εκδότης: Staab K., Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt. Εκδ. Münster, Aschendorff 1933, σελ. 453-455. Σευηριανού Γαβάλων στο Fragmenta in epistulam ad Colossenses (in catenis), εκδότης: Staab K., Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt. Εκδ. Münster, Aschendorff 1933, σελ. 314-328. Ωριγένους, Των εις το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον Εξηγητικών, τόμος ΙΒ΄, στο Commentarium in evangelium Matthaei (lib. 12-17), εκδότης: E. Klostermann, rigenes Werke, Die griechischen christlichen Schriftsteller, εκδ. Teubner, Leipzig 1935 - 1937 Bardy G., Eusèbe de Césarée, Historia ecclesiastica, Histoire ecclésiastique, 3 τόμοι εκδ. Sources chrétiennes 31, 41, 55. Paris 1:1952, 2:1955, 3:1958 (ανατ. 1967) Brownlee W. H., The dead sea Malual of Discipline, εκδ. American School of Oriental research, New Heaven Conn. 1951 Burnet J., Cratylus, Platonis opera, τομ. 1. Clarendon Press, Oxford, 1900 (ανατ. 1967) Camelot P.T., Epistulae vii genuinae (recensio media), Ignace d'Antioche. Polycarpe de Smyrne. Lettres. Martyre de Polycarpe, [Sources chrétiennes 10. Paris 41969] Cramer J.A., Catena in epistulam Petri i (catena Andreae) (e cod. Oxon. coll. nov. 58), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 8 εκδ. Oxford University Press, Oxford 1840 (ανατ. Hildesheim, Olms, 1967): σελ. 41-83 Cramer J.A., Catena in epistulam ad Colossenses (typus Parisinus) (e cod. Coislin. 204), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 6, εκδ. Oxford University Press, Oxford 1842 (ανατ. εκδ. Hildesheim, Olms 1967, σελ. 291-340.

Cramer J.A., Catena in epistulam ad Galatas (typus Parisinus) (e cod. Coislin. 204), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τόμ. 6. εκδ. Oxford University Press, Oxford 1842 (ανατ. Hildesheim: Olms, 1967) 1-95. Cramer J.A., Catena in epistulam ad Hebraeos (e cod. Paris. Coislin. 204), ed., Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 7. εκδ. Oxford University Press, Oxford 1843 (ανατ. Εκδ. Hildesheim, Olms 1967) Cramer J.A., Catena in epistulam i ad Corinthios (typus Vaticanus) (e cod. Paris. gr. 227), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 5, σελ. 1-344.εκδ. Oxford University Press, Oxford 1841 (επανεκτύπωση: Hildesheim, Olms, 1967) Cramer J.A., Catena in Joannem (catena integra) (e codd. Paris. Coislin. 23 + Oxon. Bodl. Auct. T.1.4), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ.2. εκδ. Oxford University Press, Oxford 1841 (ανατ. Εκδ. Hildesheim, Olms, 1967): σελ. 177413. Cramer J.A., Catena in Lucam (typus B) (e codd. Paris. Coislin. 23 + Oxon. Bodl. Misc. 182), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 2. εκδ. Oxford University Press, 1841 (ανατ. Hildesheim, Olms, 1967): 3-174. Cramer J.A., Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e cod. Monac. gr. 412), Supplementum e Codice Monacensi, τομ. 4, σελ. 163-529, εκδ. University Press, Oxford 1844 (ανατ. Εκδ. Hildesheim, Olms, 1967) Cramer J.A., Supplementum et varietas lectionis ad commentarium Chrysostomi in evangelium sancti Matthaei (e cod. Oxon. Bodl. Auct. T.1.4), Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum, τομ. 1. σελ. 449-496.Oxford, εκδ. Oxford University Press, 1840 (ανατ. Hildesheim, Olms, 1967) Geffcken J., Die Oracula Sibyllina, στη σειρά: Die griechischen christlichen Schriftsteller τ. 8. εκδ. Hinrichs, Leipzig 1902 Goodspeed E.J., Apologia, ed. Die ältesten Apologeten. (Απολογία Ιουστίνου Μάρτυρος) έκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1915 σελ. 26-77. Jenkins C., Fragmenta ex commentariis in epistulam i ad Corinthios (in catenis), “Documents: Origen on I Corinthians,” Journal of Theological Studies 9 & 10 (1908) 9:232-247, 353-372, 500-514, 10:29-51. Lefèvre M., Ηippolyte, Commentaire sur Daniel [Sources chrétiennes 14. Paris, 1947] σελ. 70-386. Nestle E. – Aland K., Novum Testamentum Graece, 271993 Pusey P.E.,Commentarii in Joannem, Sancti patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis evangelium, 3 τόμοι εκδ. Clarendon Press, Oxford 1872 (ανατ. Εκδ. Culture et Civilisation, Brussels 1965) τόμοι: 1:1-728, 2:1-737, 3:1-171 Pusey P.E., Fragmenta in sancti Pauli epistulam ad Romanos, Sancti patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis evangelium, τομ. 3. Oxford, Clarendon Press, 1872 (ανατ. Brussels εκδ. Culture et Civilisation, 1965): 173-248. Reischl W.C. & Rupp J., Cyrilli Hierosolymorum archiepiscopi opera quae supersunt omnia, Catecheses ad illuminandos 1-18, τόμ. 2 εκδ. Lentner, Munich 1848, (ανατ. εκδ. Hildesheim, Olms, 1967): Staab K., Fragmenta in epistulam ad Romanos (in catenis), εκδ. Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt. Münster, Aschendorff, 1933 Β΄ Ξενόγλωσσα Βοηθήματα - Υπομνήματα α. Βιβλία 73

Albright W. F. & Mann C.S., The Gospel according to Matthew, εκδ. The Anchor Bible Doubleday, New York 1966 Bacon Benjamin W., The story of Jesus and the Beginnings of the Church: A Valuation of the Synoptic Record for History and for Religion, εκδ. The Century Co, New York 1927 Beasley – Murray G.R., Baptism in the New Testament, εκδ. The Paternoster Press, Exeter 1962 Best Ernest, One body in Christ, εκδ. S.P.C.K., London 1955 Miegge Giovanni, Il Battesimo dei Fanciulli nella storia, nella teoria, nella prassi, Torre Pellice, Torino 1943 Brown Raymon E., The Gospel according to John, εκδ. The Anchor Bible Doubleday, New York Bulltmann Rudolf, Theology of the New Testament, τομ Ι, εκδ. Βaylor University Press, Texas, 2007 Clines David etc., The Bible in three dimensions, εκδ. Sheffield Academic Press, Sheffield 1990 Conzelmann Hans, μετάφραση από Leitch James, A commentary on the first Epistle to the Corinthians, Hermeneia, Fortress Press, Philadelphia, 1975 Cranfield C. E. B., The Epistle to Romans, εκδ. ICC, Continuum International Publishing Group, London 1975 Cullman Oscar, Early Christian Worship, εκδ. SMC Press, London 1953 Cullman Oscar., Baptism in the New Testament, εκδ. SCM Press, London 1950 De Witt Burton Ernest, A critical and exegetical Commentary on the epistle to the Galatians, The International Critical Commentary, T & T Clark, Edinburgh, 1948 Dibelius Martin, Die urchristliche Ubertieferung von Johannes der Tauffer, εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, στη σειρά Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments τ. 15,Gottingen 1911. Dieter Betz, A commentary to the Galatians, Hermeneia, Fortress Press, Philadelphia 1975 Dodd C. H., The Apostolic Preaching and its developments, εκδ. Hodder & Stoughton Ltd, London 1936 Dunn James D.G., Romans 1 - 8, Word Biblical Commentary, Word books Publisher, Dallas, Texas, 1988 Dunn James, Baptism in the Holy Spirit, εκδ. SCM Press, Philadelphia Pennsylvania 1970, ανατ. 2010 Fitzmyer Joseph A., Romans, A New Tranclation with Introduction and Commentary, εκδ. The Anchor Bible, 1993 Fitzmyer Joseph A., The Acts of the Apostles, εκδ. The Anchor Bible Doubleday, New York Fitzmyer Joseph A., The Gospel according to Luke, εκδ. The Anchor Bible Doubleday, New York George A. S. M., Delorme J. κ.λπ., Baptism in the New Testament, A symposium, μετάφραση David Askew, εκδ. Geoffrey Chapman, London 1964 Goguel Maurice, Au seuil de l'Evangile, Jean Baptiste, Paris 1928 Howard J. K., New Testament Baptism, εκδ. Pickering & Inglis LTD, London 1970 Kennedy H. A. A., St. Paul and the mystery Religions, εκδ. Hodder and Stoughton, London 1913 Kirsopp Lake, The earlier Epistles of St. Paul, their motive and origin, εκδ. Rivingtons, London 1911

Lecture J. C., The Sacraments in the New Testament, εκδ. Τ & Τ Clark, Edinbourgh 1903 Leipoldt J., Die urchristliche Taufe im Lichte der Religionsgeschichte, εκδ. Dörffling & Franke Leipzig 1928 Lietzmann Hans, The beginnings of the Christian Church, εκδ. Lutterworth Press, London 1937 MacArthur J. F., New Testament Commentary, 1 Corinthians, εκδ. Τhe Moody Bible Institute, Chicago, 1984 Marsh Herbert George, The origin and the significance of the New Testament Baprism, εκδ. Manchester University Press, Manchester 1941 Masson C., L’ Épitrede Saint Paul aux Colossiens, εκδ. Delachaux & Niestlé, Paris, 1950 McDonnel Kilian & Montague George T., Christian Initiation and Baptism in the Holy Spirit, Evidence from the First Eight Centuries, εκδ. The Liturgical Press, Collegeville, Minnesota 1991 Munck Johanes, The Acts of the Apostles, αναθεωρημενο από Albright W. F. & Mann C.S., εκδ. The Anchor Bible Doubleday, New York Otto Michel, Der Brief an die Römer,εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1963 Pfleiderer Ο, Paulinism, a contribution to the history of the primitive christian theology, Toμ. Ι, μετάφραση Edward Peters, εκδ. Williams and Norgate, Edinbourgh 1877 Richardson Alan, An Introduction to the Theology of the New Testament, εκδ. Harper & Brothers Publishers, New York 1958. Sanday William, Headalam Arthur, A critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans, εκδ. T & T Clark, Edinburgh 51968 Schneider J., Die Taufe im Neue Testament, Stuttgart 1952 Scott E. F., The Epistles of Paul to the Colossians, to Philemon and the Ephesians, εκδ. Ηodder and Stoughton, London 1958 Thielston Antony, The first Epistle to the Corinthians, The New International Greek testament Commentary, The Paternoster Press, Carlisle, 2000 Tozer A. W., Η εκζήτηση του Θεού, (μτφρ. από Π. Αντωνιάδου του βιβλίου The pursuit of God, εκδ. Christian Publications inc. 1982)εκδ. Ανώγειο, Αθήνα 1998 Weiss Johannes etc, The history of the primitive Christianity τομ 2, (μετφρ από το Das Urchristentum, Gottingen 1917), εκδ. Wilson – Erickson ink., London 1937 Wilhelm Heitmüller, Eine sprach.- u. religionsgeschichtliche untersuchung zum Neuen Testament, speziell zur altchristlichen taufe, εκδ. Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen 1903 β. Περιοδικά Bornemann W., “Der erste Petrusbrief - eine Taufrede des Silvanus?”, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW) τεύχος 19 (1919/20), σελ. 143 - 165 Ceresa - Gastaldo Aldo, Il significato del Battesimo in S. Paolo, alla luce de la piu recente critica Tedesca, Scuola Cattolica 84 (1956) σελ. 230 – 234 Cuming G. J., “Epotisthemen Corinthians 12, 13)” New Testament Studies (NTS) 27 (1980 – 81), σελ. 283 – 285 Fasche Erich, Zur Taufe des Paulus, TLZ (Theologische Literaturzeitung) 80 (1955), 643 - 648 Griffith Thomas, “The place of the sacraments in the teaching of St. Paul”, The Expositor, XIII (1917), σελ. 375 – 385

Preisker Herbert, “Die vicariatstaufe I Cor. 15.29 – ein eschatologischer nicht sakramental Brauch“, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), τεύχος 23, 1924, σελ. 298 - 304. Raeder Maria Räder, “Vikariatstaufe in I Cor. 15, 29?”, Zeitschrift fur die Neutestamentliche Wissenschaft (ZNW), Band 46, 1955 σελ. 258 - 260 Torrance, T. F., “The origins of Baptism”, Scottish Journal of Theology, II (1958), 158 – 171 Vermes G.,“Baptism and Jewish exegesis: New Light from Ancient Sources”, New Testament Studies (N.T.S.), 4 (1957 - 8), σελ. 308 – 319 Von Schlier Heinrich, “Zur kirchlichen Lehre von der Taufe”, TLZ (Theologische Literaturzeitung), 72 (1947), 335 – 338 Γ΄ Ελληνική Βιβλιογραφία Βασιλειάδης Νικόλαος Π., Αποκάλυψις του Ιωάννου Ερμηνεία-Σχολιασμοί-Πατερικές γνώμες-Διδάγματα, εκδ. Ο Σωτήρ, Αθήναι 2011 Γαλίτης Γ. Α., Εκκλησία και Βάπτισμα κατά την Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη, 1972 Γρηγορίου Ιερομονάχου, Το Άγιον Βάπτισμα, Σχόλια, εκδ. Ιερού Κουτλουμουσιανού Κελλίου, Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, Άγιον Όρος 31998 Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε» (Σχόλιο στο Γαλ. 3, 27), Γρηγόριος ο Παλαμάς, 70 (1987), σελ. 675 – 678 Καραβιδόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 32007. Κογκούλης Ιωάννης, Οικονόμου Χρήστος, Σκαλτσής Παναγιώτης, Το Βάπτισμα, εκδ. Ο.Χ.Α. Λυδία, Θεσσαλονίκη, 1992 Μαυρομάτης Γεώργιος Β., Λουτρόν Παλιγγενεσίας, Το Βάπτισμα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, 1985 Μωραΐτης Δημήτριος, «Βάπτισμα (ιστορικολειτουργικώς)», Θ.Η.Ε. τ. 3 εκδ. 1963, 583 – 586 Τρεμπέλας Παναγιώτης Ν, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, εκδ. Ζωής, Αθήναι 1955 Τρεμπέλας Παναγιώτης Ν., Η τελετουργία του Αγίου Βαπτίσματος πάλαι τε και νυν, Αθήναι 1925 Τρεμπέλας Παναγιώτης Ν., Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Καινής Διαθήκης, Τόμ. Α΄ & Β΄, εκδ. Ζωής, Αθήναι 1956

Δ΄ Ηλεκτρονικές Πηγές Λιαρμακόπουλος Αλέξανδρος, http://www.istoria.gr/apr04/content02.htm, η ηλεκτρονική σελίδα του Εκδοτικού Οργανισμού «Πάπυρος», 17.03.2013 Μεταλληνός π. Γεώργιος, «Ομολογώ εν Βάπτισμα», Ερμηνεία και εφαρμογή του ζ΄ κανόνος της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου από τους Κολλυβάδες και τον Κων/νο 2 Οικονόμο, εκδ. Τήνος, 1996, από την ιστοσελίδα: http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/gewrgios_metallhnos/confess_one_baptis m.htm#_edn55#_edn55, 07.03.2013 http://exprotestant.blogspot.gr/2011/05/blog-post_16.html, άρθρο με τίτλο: «Πνευματικοί παραλληλισμοί του Ιουδαϊκού Πάσχα και των περί αυτού γεγονότων, με το Χριστιανικό», 04.04.2013

http://www.apostoliki-diakonia.gr/ Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, http://www.apostoliki-diakonia.gr/bible/bible.asp? contents=themata/contents_Paradosh.asp&main=paradosh&file=2.4.3.htm , 27.02.2012 http://www.tsantiri.gr, Άστεγη Ενημέρωση χωρίς Εξαρτήσεις, στο http://www.tsantiri.gr/ellada/i-archei-thei-pou-stavrothikan-ke-anastithikan-prochristou.html , 27.02.2013 http://el.wikipedia.org/wiki/ διάφορα λήμματα, ημ. ανάκτησης: 21.04.2013

11. Πίνακας Περιεχομένων 1. Πρόλογος 2. Εισαγωγή

σελ. 2 α. Περί βαπτίσματος σελ. 3 β. Η Καινή Διαθήκη σελ. 5 3. Περί Βαπτίσματος στα Ευαγγέλια α) Το βάπτισμα ἐν ὕδατι του Ιωάννη του Προδρόμου και το βάπτισμα ἐν πνεύματι του Ιησού Χριστού σελ. 6 β) Βάπτισε ανθρώπους ο Ιησούς Χριστός; σελ. 10 γ) Ο διάλογος του Ιησού με τον Νικόδημο τον Φαρισαίο σελ. 12 δ) Βαπτισματικοί συμβολισμοί σε διαλόγους και θαύματα του Χριστού, στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον σελ. 14 4. Το Βάπτισμα στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων σελ. 16 α) Πεντηκοστή: Το ξεκίνημα της νέας Εκκλησίας σελ. 17 β) Ο Απόστολος Φίλιππος βαπτίζει τον Σίμωνα και τον ευνούχο σελ. 18 γ) Μεταστροφή του Παύλου. Το Βάπτισμα του Παύλου από τον Ανανία σελ. 19 δ) Το Βάπτισμα του Κορνηλίου και των ανθρώπων του σελ. 20 ε) Η Βάπτιση των οίκων της Λυδίας και του δεσμοφύλακα των Φιλίππων σελ. 21 στ) Η Βάπτιση του οίκου του Αρχισυναγώγου Κρίσπου σελ. 22 ζ) Η συνάντηση του Παύλου με «μαθητὰς» της Εφέσου σελ. 23 Συμπέρασματικά σελ. 24 5. Το Βάπτισμα στις πρωτοπαύλειες και Δευτεροπαύλειες επιστολές Ι. Η Σημασία του Βαπτίσματος σελ. 25 ΙΙ. Βάπτισμα στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού σελ. 26 ΙΙΙ. Το Βάπτισμα ἐν ὕδατι και ἐν Πνέυματι σελ. 32

ΙV. Το Βάπτισμα ως Απόλουση – Αγιασμός – Δικαίωση σελ. 37 V. Το Βάπτισμα ως «ένδυση» του Χριστού σελ. 46 VI. Το Βάπτισμα ως Φως αναστάσιμο σελ. 51 VII. Το Βάπτισμα ως τελετή εισόδου στο σώμα της Εκκλησίας και διασφάλισης της ενότητάς της σελ. 52 VIII. Το Βάπτισμα στο όνομα του Χριστού σελ. 55 Α΄ Κορ. 15, 29: Ένας δυσνόητος και πολυσυζητημένος στίχος σελ. 57 IX. Το Βάπτισμα ως σφραγίδα σελ. 59 6. Το Βάπτισμα στην Προς Εβραίους επιστολή σελ. 62 7. Το Βάπτισμα στις Καθολικές Επιστολές σελ. 65 8. Το Βάπτισμα στην Αποκάλυψη σελ. 68 9. Συμπεράσματα σελ. 70 10. Βιβλιογραφία σελ. 72 11. Πίνακας Περιεχομένων σελ. 78

ΤΕΛΟΣ