VvL.nu 2011/1 by Vereniging van Letterkundigen

·· · · · · · ·

· · · · · ·

U HT UIT EBUTEN D E G E SCHRIJVER A FF SPREEKTA N TERING! AU MEL C E R S R D D EU HE TE HU TER AIRE ESDE WERKEN TEL A AR: PHILIP A AT NIET SHI SRECHT UIT DE VERWE I L L E M VERWE ER ALS WORS EEKTA AL BEST ING! AUTEUR IRE DEBUTEN DE SCH N E T U B C H R I J V I L I P H U F F S P R S H IT E N T E R E M E L L IT E R A D E W E R K E N S E D ANS D H S R T H E E F EN E P E I D : M N W R T I A R T A I E TU LA TAA TE N V U I N M E M O R FF S P R E E K T U B WORSTEPREEKTA AL BES AUTEURSRECH E D E U O IR E T SH I UFF S IT EN TERING! HEMEL LITER AE I D VA N M O S KEL A AR: PHILIP H I N T A A N T H E H ST NIET S RSRECHT UIT D TEN D E G U L JVER ALS WORSSPREEKTA AL BE KTA AL BESTA AT U S PRE E A A R : PH I LI P H AUTEU ITER AIRE DEBU EN DE SCHRI HILIP HUFF F F U H P P L : K WER : PHILI R ALS WORSTEL FF SPREEKT L A AR E E R EM EL D T A S S A E R L E O E U W E W ST H IT E N T EN VERSCHRIJVER ALS IJVER ALS WOR U DE SCHRIJV EL A AR: PHILIP H S T E I N T E EN DE KEN DE SCHRD VA N M O S KO VER ALS WORS TA AL BESTA AT TERING! AUT J K I M R SDE WE N D E G U L H E EN DE SCHRIP HUFF SPREE NIET SHIT ENCHT UIT DE HE R DEBUTE RWEESDE WERKSTEL A AR: PHILI KTA AL BESTA AT ! AUTEURSREE DEBUTEN VEE EN VE IJVER ALS WOR HUFF SPREE SHIT EN TERING EL LITER AIR E R A I RE D E T I L M P L I E R E L DE SCH STEL A AR: PHI BESTA AT NIET ECHT UIT DE H HT UIT DE HEM E DEBUTEN D N R E R ALS WO SPREEKTA AL G! AUTEURSR AUTEURSREC EMEL LITER AI WEESDE WERK R IP HUFF SHIT EN TERIN N S D E H A A N ECHT UIT DE H EBUTEN VER RIJVER ALS WO A D R AT NIET E M O R I A M F R G! AUTEURS EL LITER AIRE ERKEN DE SCHR: PHILIP HUFF A E HEM RWEESDE W TEL A A EKTA AL BEST S D G ! I N M S H IT E N T E R I N R T I O U W T H RE LS VE AT NIET ! AUTEURSRECIRE DEBUTEN E SCHRIJVER AHILIP HUFF SP IT EN TERING! TERING EMEL LITER A DE WERKEN D ORSTEL A AR: P TA AT NIET SH T UIT DE HEME D H H S S W T UIT DE TEN VERWEE CHRIJVER ALS SPREEKTA AL BE! AUTEURSREC IRE DEBUTEN E RE DEBU O S KO U DE S: PHILIP HUFF HIT EN TERING HEMEL LITER A ERKEN S P R E N L A AR IET S ECHT UIT DE ERWEESDE W ESDE WERKE E N T D VA N M S T R A O A T V SR T ES SW WE JVER AL SPREEKTA AL BRING! AUTEURAIRE DEBUTEN EBUTEN VERJVER ALS WORS / 1 / VERSC IREJADAR ERALAPER E SCHRI L A AR: PHILIP HU P HUFF ET SHIT EN TE E HE2011 L LITEHRIJENTL T WEEMA T E D I L M N E TA AT NI RSRECHT UIT D HT UIT DE HEMRWEESDE WERKER ALS WORSTETA AL BESTA AT NA AUTEU AUTEURSREC DEBUTEN VE SCHRIJV HUFF SPREEK IT EN TERING! EM E D ! E U G TE R I N TER AIR VA N M O S KO TEL A AR: PHILIP TA AT NIET SHECHT UIT DE H E I L L E T DE HEM D E G U L H E I D VER ALS WORS PREEKTA AL BES G! AUTEURSR L LITER AIRE D EBUTEN EN DE SCHRIJPHILIP HUFF S SHIT EN TERINHT UIT DE HEME ESDE WERKEN : K IET ERWE RWEESDE WE DIT NUMMER O.RAS.:REC V U DE WER WORSTEL A AR L BESTA AT NIN E N T E U T A VE BU J VER ALSF SPREEKTA A HIT EN TERING! LITER AIRE DE IRE DEBUTEN O U DE SCHRI U LIP HUF STA AT NIET S T UIT DE HEMELHEMEL LITER AI D VA N M O S K L A AR: PHILIP H E H U L H E ALS WORSTE A AL BESTA AT VERTALER G T UIT DEMEETS KTA AL B AUTEURSREC RSSCHRIJVER E H D C E R N KT ER ! E ERING! A A N AUTEU TER AIRE DEBUT N DE SCHRIJVIP HUFF SPREE HIT EN TERING ET S SRECHT UIT : PH I L I R WERKE STAATSLOTERIJ N A N S D E HT DE HEMEL LIWEK. E MICHEL: T A D A L S A E E T ES E RST EUR ECHT UI EBUTEN VER RIJVER ALS WO SPREEKTA AL B TERING! AUTTER AIRE DEBUT EN E SCHENPTERING! EL LI EESDE WERKE HUFFOF ILIEVER SHITIETS M P ER AIRE DRKEN D I E L I H T SHIT ANDERS? H E E D : N R W IT T D ESDE WELS WORSTEL A A KTA AL BESTA ATEURSRECHT U DEBUTEN VER D E G U L H E I T E A I RE EBUTEN KTA AL BESTA A G! AU EL VAN RIJVER AIP HUFF SPRE N TE TERNOORT D I N I L E R R I A DE COLUMN R E L IT S P R E E H IT E N T E R I N G L E A R : P H I L T N I E T S H IT E C H T U IT D E H E M F F M E U H H S E P BESTA A ! AUTEURSRE RSRECHT UIT D STEL A AR: PHILIBESTA AT NIET SRECHT UIT DE G EU WOR PREEKTA AL AUTEURMEL LITER AIR N TERIN TERING! AUT RIJVER ALSWGVUITWIJK ! G S N I R E K E F DE WER SHIT ENERKEN DE SCH AR: PHILIP HUF IET SHIT EN T RECHT UIT DE H S E E W R AT N UTEURSE DEBUTEN VE DE SCHRIJVERA ESDE W ALS WORSTEL A ESTASCHWOB.NL A B ! L A G A N I T HRIJVERHUFF SPREEK T SHIT EN TEREMEL LITER AIR ESDE WERKEN F R A N S D E H A S : PHILIP L BESTA AT NIE ECHT UIT DE H UTEN VERWE I N M E M O R I A ME SCHRIJVER ALK B REEKTA AG! AUTEURSR LITER AIRE DE A N M O S KO U IT DE HEMEL DERWEESDE WER EN TERINT UIT DE HEMELD E G U L H E I D V TEURSRECHT U E DEBUTEN V VERWEESDE WJ RSRECHIRE DEBUTEN N TERING! AUEME1L LITER AIR E S TA AT N I E T U DE SCHRI I H KO H LB IT E L IT E R A EL A A R : P T U IT D E A N M OS E E K TA A EN S H

·· ·· · · · ·

·· · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · B u· lleti n · · · Ve r e n·i g i n g VA N · · · · · LET TE R·KU N D I G E·N · · · · · · ·· · · · · · · · ·· ·· · · ·· · ·· · · · · · · · · · · · · · ·· · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· ·· · ·· · · · · · · ·· · · ·

·· · · · · · ·

· · · · · ·

UI HT UIT DEBUTEN D E G E SCHRIJVER A FF SPREEKTA N TERING! AU MEL C E R S R D D EU HE TE HU TER AIRE ESDE WERKEN TEL A AR: PHILIP A AT NIET SHI SRECHT UIT DE VERWE I L L E M VERWE ER ALS WORS EEKTA AL BEST ING! AUTEUR IRE DEBUTEN DE SCH N E T U B C H R I J V I L I P H U F F S P R S H IT E N T E R E M E L L IT E R A D E W E R K E N S E D ANS D H S R T H E E F EN E P E I D : M N W R T I A R T A I E TU LA TAA TEN V U I N M E M O RFF SPREEKTA U B WORSTEPREEKTA AL BES AUTEURSRECH E D E U O IR T E T SH I UFF S IT EN TERING! HEMEL LITER AE I D VA N M O S KEL A AR: PHILIP H I N T A A N T H E H ST NIET S RSRECHT UIT D TEN D E G U L JVER ALS WORSSPREEKTA AL BE KTA AL BESTA AT U S PRE E A A R : PH I LI P H AUTEU ITER AIRE DEBU EN DE SCHRI HILIP HUFF F F U H P P L WERK ORSTEL A AR: EL A AR: PHILI ORSTEL FF SPREEKTA E EM EL W D S S L E A E U W ER W ST H IT E N T EN VERSCHRIJVER ALS IJVER ALS WOR U DE SCHRIJV EL A AR: PHILIP H S T E I N T EU EN DE KEN DE SCHRD VA N M O S KO VER ALS WORS TA AL BESTA AT TERING! AUT DE WER D E G U L H E I EN DE SCHRIJ HUFF SPREEKNIET SHIT EN HT UIT DE HEM C R N P DEBUTE RWEESDE WERKSTEL A AR: PHILI KTA AL BESTA AT ! AUTEURSREE DEBUTEN VEEB EN VE IJVER ALS WOR HUFF SPREE SHIT EN TERING EL LITER AIR E R A I RE D E T I L M P L I E R E L DE SCH STEL A AR: PHI BESTA AT NIET ECHT UIT DE H HT UIT DE HEM E DEBUTEN D N LS WOR SPREEKTA AL ! AUTEURSR AUTEURSREC MEL LITER AIR EESDE WERKE R G IP HUFF SHIT EN TERIN N S D E H A A N ECHT UIT DE HE EBUTEN VERW ALS WO R E V J I R A D R AT NIET E M O R I A M F R G! AUTEURS EL LITER AIRE ERKEN DE SCHR: PHILIP HUFF A M N EN TERI HT UIT DE HEMVERWEESDE W LS WORSTEL A AREEKTA AL BEST G! I N T I H S AT NIET ! AUTEURSRECIRE DEBUTEN E SCHRIJVER AHILIP HUFF SP IT EN TERING! L TERING EMEL LITER A DE WERKEN D ORSTEL A AR: P TA AT NIET SH T UIT DE HEME UIT DE HEN VERWEES HRIJVER ALS WPREEKTA AL BES AUTEURSRECHRE DEBUTEN D K I T C S ! RE DEBU O S KO U DE S: PHILIP HUFF HIT EN TERING HEMEL LITER A ERKEN S P R E EN L A AR IET S ECHT UIT DE ERWEESDE W ESDE WERKE E N T D VA N M S T R A O A T E R V W S WORST VER ALS SPREEKTA AL BEING! AUTEURS IRE DEBUTEN EBUTEN VERW S L A R E F V A H U FF T EN TER HEMEL LITEREL LITER AIRE DEN DE SCHRIJL A AR: PHILIP HU I I H S T E E TA AT NI RSRECHT UIT D HT UIT DE HEMRWEESDE WERKER ALS WORSTETA AL BESTA AT NA C AUTEU AUTEURSRE DEBUTEN VE SCHRIJV HUFF SPREEK IT EN TERING! EM E D ! E U G TE R I N TER AIR VA N M O S KO TEL A AR: PHILIP TA AT NIET SHECHT UIT DE H E I L L E T DE HEM D E G U L H E I D VER ALS WORS PREEKTA AL BES G! AUTEURSR L LITER AIRE D EBUTEN EN DE SCHRIJPHILIP HUFF S SHIT EN TERINHT UIT DE HEME ESDE WERKEN E E : K DE WER WORSTEL A AR L BESTA AT NIET ! AUTEURSREC BUTEN VERW VERWEESDE WJV VER ALSF SPREEKTA A HIT EN TERING LITER AIRE DE IRE DEBUTEN O U DE SCHRI U LIP HUF STA AT NIET S T UIT DE HEMELHEMEL LITER AI D VA N M O S K L A AR: PHILIP H TA AL BE AUTEURSRECHSRECHT UIT DE N D E G U L H EER ALS WORSTEKTA AL BESTA AT ! E ERING! A A N AUTEURTER AIRE DEBUT N DE SCHRIJVIP HUFF SPREE HIT EN TERING D S N S D E HT DE HEMEL LIWEESDE WERKERSTEL A AR: PHILESTA AT NIET EURSRECHT UITE ECHT UI EBUTEN VER RIJVER ALS WO SPREEKTA AL B TERING! AUTTER AIRE DEBUT N ER AIRE DRKEN DE SCH R: PHILIP HUFF NIET SHIT ENT DE HEMEL LI WEESDE WERKE SDE WE S WORSTEL A A TA AL BESTA AT EURSRECHT UI EBUTEN VER D E G U L H E I D IJVER AL HUFF SPREEK TERING! AUTEL LITER AIRE D AIRE DEBUTEN KTA AL BESTA AT IP N L IT E R U F F S P R E E TE R I N G L N E A R : P H I L T N I E T S H IT E C H T U IT D E H E M E M T I E H H H S E P BESTA A ! AUTEURSRE RSRECHT UIT D STEL A AR: PHILIBESTA AT NIET SRECHT UIT DE TERING ERING! AUTEU IJVER ALS WOR SPREEKTA AL RING! AUTEURMEL LITER AIR E HIT EN TRKEN DE SCHRAR: PHILIP HUFFIET SHIT EN TE ECHT UIT DE H RWEESDE WERK R E R S N ESDE WEALS WORSTEL A ESTA AT ING! AUTEURRE DEBUTEN V DE SCHRIJVEA A B L A A T HRIJVERHUFF SPREEK T SHIT EN TEREMEL LITER AI ESDE WERKEN F R A N S D E H S PHILIP BESTA AT NIE CHT UIT DE H UTEN VERWE N M E M O R I A M SCHRIJVER AL L I E K E B REEKTA AG! AUTEURSR LITER AIRE DE A N M O S KO U IT DE HEMEL DERWEESDE WER E EN TERINT UIT DE HEMELD E G U L H E I D V TEURSRECHT U E DEBUTEN V VERWEESDE WJV RSRECHIRE DEBUTEN N TERING! AUEMEL2 LITER AIR E S TA AT N I E T U DE SCHRI IL H KO H LB IT E L IT E R A EL A A R : P T U IT D E A N M OS E E K TA A EN S H

·· ·· · · · ·

·· · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · ·· · · · · · · · ·· ·· · · ·· · ·· · · · · · · · · · · · · · ·· · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· ·· · ·· · · · · · · ·· · · ·

L IT E R A I R EESDE H RIJ V E R N DE HA A TA AL BE T EN EN NIET U FF STA AT VvL.nu BULLETIN 2011 / 1 TA AL BE G N I TE R H T U IT C E R S R U TE R A I R E I L 2 L E VAN DE VOORZITTER – JAN BOERSTOEL M E D S E RWE 3 NIEUWE LEDEN STELLEN ZICH VOOR BUTEN I D E E G U L H C H RI 7 STAATSLOTERIJ – K. MICHEL S E N D R: 8 HET PROJECT VAN... ERIK DE VRIES EN HANS VERVOORT RSTEL A ATA AL K E E R SP T SHIT 10 DE VERTAALSLAG 2011 – MARTINE VOSMAER A AT NIE RSRECHT AUTEU AIRE 13 IN MEMORIAM FRANS DE HAAN – MARTINE VOSMAER L L IT E R E I D H 14 SCHWOB.NL – ALEXANDR A KOCH D E G U LB E L A R K TA CHRIJVE 16 WAAR HAALT U HET VANDAAN – TSEAD BRUINJA S E D N : PH I LI P TEL A AR EEKTA AL 18 DE SCHRIJVER ALS WORSTELAAR: PHILIP HUFF – ANDREA KLUITMANN FF SPRIT EN IET SHSRECHT 23 DE COLUMN VAN NOORT – SELMA NOORT AUTEUR ER AIRE 24 DE BARRE PRAKTIJK – A AD EERLAND T MEL LI VERWEESDE EBUTENHRIJVER AL28S SCHRIJVER MEETS VERTALER – MA ARTJE DUIN DE SC E SCHRID : UITWIJK – de Werkgroep Vertalers A ARWGV ERKEN WORSTEL30 S in permanente vergadering – RENÉ KURPERSHOEK VER AL REEKTA AL P S U FF SHIT ENHT32UITTIEN JAAR SCHRIJVERS VAN DE RONDE TAFEL – PETER SMIT T E I N T SREC AUTEUR LITER A35IREVAN KWAAD TOT ERGER 16 – KEES HOLIERHOEK EL DE HEM WEESDE 36 S EN V ER IJVER AL SCHRIJVER IN EEN ANDER LAND – SJENG SCHEIJEN R H C S E N D O S KO U 39I N HIJ ZEI ZIJ ZEI D VA N M SHIT EN 40T OUDEDAGSVOORZIENING P.C. BOUTENSFONDS T NIET EURSRECH T G! AU LITER AIRE DE E HEMELTEN VERWEES RE DEBUE SCHRIKEN D RSTEL A AR: COLOFON ALS WO EEKTA AL BE- VvL.nu is een periodieke uitgave van de Vereniging van Letterkundigen (VvL), R A N SP TEL A AR: PHILIPeenSvan de drie afdelingen van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers (VSenV). L Jan Boerstoel, Maartje Duin, Andrea Kluitmann, Janne Rijkers, Peter Smit. S WORSE SCHRIJVER ARedactie: Eindredactie: Jan Pieter van der Sterre, Joe Fortin. KEN D DE SCHRIJVER Grafisch ontwerp: Odilo Girod. Druk: Drukkerij Tuijtel. ERKEN WORSTEL A AR: VER ALS SPREEKTA AL 3 LIP HUFFIET SHIT EN TN

INHOUD

· · · ·· · ·· · · · · · ·· · · · · · · · · · · · ·· ·

VAN DE VOORZITTER JAN BOERSTOEL

oorzitter van de VvL zijn houdt onder andere in dat je geacht wordt dit soort stukjes te schrijven. Meestal over zaken die op een bepaald moment het bureau en het bestuur bezighouden. Dat gaat dan bijna altijd om praktische informatie: de voortgang bij onderhandelingen over nieuwe modelcontracten, terugblikken op werkgroepbijeenkomsten en prijsuitreikingen, bestuursleden die aantreden of afscheid nemen enz. enz. Allemaal nuttig om te vermelden en dankbaarheid mag natuurlijk nooit overgeslagen worden. Vooral niet als het gaat om mensen die vrijwillig veel tijd steken in ‘de goede zaak’. Maar het mag natuurlijk ook wel eens over kunst gaan. Dus now for something completely different… Ik was blij met het initiatief van de Werkgroep Theater om een actie te starten onder het motto ‘Het is een schande’, waarbij aan ons allen als medeschrijvers gevraagd werd te reageren op de nieuwe wind die uit Den Haag is gaan waaien en dan vooral de daarmee gepaard gaande ‘verkettering van de kunst’. Uiteindelijk werden de verzamelde reacties bij elkaar gebracht in een fraaie actiekrant met als subtitel ‘Schrijvers in het geweer tegen minachting van de kunsten’, met op de achterkant een kleine maar veelzeggende anekdote. Toen Winston Churchill ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werd gevraagd te bezuinigen op de kunst vanwege de huizenhoge oorlogsuitgaven, was zijn antwoord: ‘Maar waar vechten we dan nog voor?’ De actiekrant werd samen met een brief, opgesteld namens de VvL, naar o.a. leden van de regering en van de Tweede Kamer gestuurd. Onvermijdelijk bij dit soort acties is helaas dat je behalve met enthousiaste instemming ook te maken kunt krijgen met kritische geluiden. Een enkeling vond dat een beroepsvereniging zich überhaupt niet met politiek zou moeten bezighouden, maar zich uitsluitend tot belangenbehartiging diende te beperken.

Vanzelfsprekend had en heeft iedereen het volste recht er zo’n mening op na te houden, maar ik ben zo vrij het daar niet mee eens te zijn. Als een vereniging zich wendt tot ‘boven hen gestelden’ en in verband daarmee de publiciteit zoekt is dat ook een (bovendien zeer zichtbare) vorm van belangenbehartiging. Ten slotte toch nog enkele ‘VDH’selijke mededelingen. Dat wij, in de hoop dat de algemene ledenvergadering met de benoeming instemt, blij zijn met Jeroen Thijssen als opvolger van Ton Rozeman. Dat wij hopen dat Jan Baeke na een sabbatical van acht maanden terug kan keren in o.a. het VvL-bestuur en dat wij Sophie Kassies dankbaar zijn voor haar getoonde bereidheid hem de afgelopen periode voortreffelijk te vervangen als VSenV-bestuurslid én omdat zij zich herkiesbaar heeft gesteld als VvL-bestuurslid. Dat wij node afscheid nemen van Jeanne Holierhoek, die twee jaar als derde VvLbestuurslid in het VSenV-bestuur (prerogatief van de afdeling die in het ‘rouleermodel’ de VSenV-voorzitter levert) én q.q. ook als VvL-bestuurslid uiterst waardevol heeft bijgedragen aan de vele discussies en ook nog eens een belangrijke rol heeft gespeeld bij het aan ons binden van de z.g. ‘boekvertalers’. Dat wij eveneens met enige weemoed afscheid nemen van Arnoud van Adrichem, die in de maanden dat hij tijdelijk Jan Baeke in het VvL-bestuur verving dat voorbeeldig heeft gedaan. Dat wij ons nog altijd gelukkig prijzen met de bestuurlijke inbreng van Elly Schippers en van Annemarie Bon. En dat de onderhandelingen met de LUG-uitgevers over een nieuw modelcontract voor origineel Nederlandstalig literair werk weliswaar nog steeds niet zijn afgerond, maar dat wij er onverminderd goede hoop op hebben om nog voor de zomer tot overeenstemming te komen.

VOORSTELRONDE NIEUWE LEDEN

ERIC MECKING

Eric Mecking (1959) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en was ruim 23 jaar werkzaam in de farmaceutische industrie. Nu werkt hij als beleggingsadviseur, spreker en freelance schrijver. In 2005 verscheen zijn eerste boek Deflatie in aantocht waarin hij waarschuwde voor een aanstormende, financieel-economische ramp en waarvan eind 2010 een geheel bijgewerkte, 7de druk verscheen. In 2006 publiceerde hij het Drama van 1918, over de Spaanse griep en de zoektocht naar virus en vaccin. Momenteel schrijft Eric een boek over goud en zilver als belegging. Eind 2011 verschijnt van hem een boek over het benarde bestaan in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog. HANS WAP

Werd op 18 juli 1943 te Rotterdam geboren. Woont en werkt te Rotterdam. Publiceerde 7 gedichtenbundels. De eerste in 1967 bij de Arbeiderspers (schoten en filtersigaretten), de laatste (De laatste lemming) in 2008 bij uitgeverij De Weideblik. Vanaf 1999 verschenen diverse boeken over zijn werk als beeldend kunstenaar. In 2007 publiceerde hij In de geest van deze zee, over de gedichten van Hendrik Marsman, met schilderijen van Hans Wap. Als dichter trad hij op in Jakarta en Palembang (2006), Dichter in de Prinsentuin, Groningen (2006). Dichter aan Huis in Den Haag in Paramaribo (2008) en in 2009 bij Poetry on the Road in Bremen en Poetry International te Rotterdam. Eind 2011 of begin 2012 verschijnt de bundel Wespenhoning waaruit dit jaar voorpublicaties verschijnen in Passionate, De PoĂŤziekrant en Gierik / NVT. Meer informatie is te vinden bij www.hanswap.nl HUUB STEGEMAN

Nadat ik mijn studies Geschiedenis en Filosofie kort voor het einde had afgebroken, besloot ik me te laten omscholen tot technisch schrijver en slaagde achtereenvolgens voor het Staatsexamen Tolk-Vertaler Engels en het SNEVTexamen Vertaler Duits. Vanaf 1993 ben ik vooral actief geweest als technisch vertaler. Gelukkig kan ik de technische vertalingen steeds vaker afwisselen met een leuk boek of artikel (non-fictie: geschiedenis, filosofie, theologie, politiek). Sinds kort volg ik aan de VertalersVakschool in Amsterdam de opleiding Literair Vertaler Duits. Meer informatie over de boeken die ik heb vertaald is te vinden op www.huubstegeman.nl.

LUC DE ROOY

Wellicht dat enkele schrijvers en vertalers mij nog kennen van mijn tijd bij Meulenhoff. Tussen 2004 en 2007 heb ik op verschillende afdelingen bij die uitgeverij gewerkt en het uitgeversvak afgekeken; die ervaring komt nu van pas, want ik heb in 2010 een eigen literaire uitgeverij opgericht: Uitgeverij Karaat. Voor Karaat vertaalde ik twee romans en een lang gedicht van de Chileense auteur Alejandro Zambra, maar inmiddels ben ik ook voor andere uitgevers actief. Daarnaast schrijf ik aan eigen proza, al heeft dat nog geen prioriteit – voorlopig zal ik slechts als vertaler (Spaans-Nederlands en Engels-Nederlands) bij de VvL ingeschreven staan. JANNEMIEKE CASPERS

Jannemieke Caspers (1982) studeerde in 2005 af als theaterwetenschapper en dramaturge aan de Universiteit Utrecht, en in 2009 als dramaschrijver aan de opleiding ‘Writing for performance’ van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Zij maakt veelal voorstellingen over breekbare levenslijntjes geworteld in de grote geschiedenis. Zo schreef zij Betonrot (een persoonlijk verhaal over de DDR), Geef Acht! (over een veteraan uit Nederlands-Indië), en As I left my father’s house (over drie oorlogsvluchtelingen met verschillende religieuze achtergronden). Recent verscheen onder de redactie van Nirav Christophe en Jannemieke het boek De kern is overal - Schrijven voor de theaterpraktijk van nu. K ARIN HILTERMAN ’s-Hertogenbosch.

Gisteren vroeg een middelbare schoolleerlinge mij nog via een tel. interview: ‘Waarom bent u niet eerder gaan schijven?’ Tja, ik kan het alleen maar met de computer, dat wist ik eerst niet. Wat een wonder die computer! Titels: Concert voor Paultje/ Meryem/ Blauwe kralen/ Eerwraak/ Respect/ Ontvoering op klaarlichte dag/ Zwarte bergen/ Bootje van Bosch (komt eraan). Veel over jonge mensen van Turkse oorsprong, die boeken spelen ook deels in Turkije, waar ik ooit een half jaar woonde, elf keer was en ook veel rondreisde. Reden voor boeken over Turken/Marokkanen: de jongeren van nu moeten echt goed leren samenwerken en dus ook elkaar begrijpen. Goed begrijpen. Vandaar die boeken! KOR DE VRIES

Mijn naam is Kor de Vries (geb. 1965) en ik werk sinds 2002 fulltime als literair vertaler Deens-Nederlands. In de periode 1988-1993 heb ik in Groningen Scandinavistiek gestudeerd, hoofdvak Deens, waarvan een belangrijk deel in Odense, Denemarken. Mijn eerste vertaling verscheen in 1995 en inmiddels ben ik 32 titels verder, van literatuur tot populair-wetenschappelijk en van brieven tot spanning/thrillers. Eind maart 2011 heb ik de vertaling afgerond van deel 4 uit de succesvolle thrillerreeks van Jussi Adler-Olsen, en op dit moment werk ik aan het subtiele proza van Helle Helle. Voor meer informatie: www.kordevries.net

MACHA SHOUCK AERT VAN SCHAUBURG

Sinds 1982 ben ik als Nederlandse werkzaam als zelfstandig vertaalster (Frans, Spaans > Nederlands) in Brussel en ik heb een eigen vertaalbureau Atoutexte. De laatste tien jaar gaat mijn interesse hoe langer hoe meer uit naar literair vertalen.

SASKIA KUNST

Vanuit nieuwsgierigheid naar culturen in verwarring, en verlangend naar inzicht in hoe we dat nou eigenlijk doen, leven, schrijf ik over mensen in ongewone omstandigheden: Afghaanse vrouwen onder het Talibanregime, dorpelingen in een elke winter dichtgesneeuwd gehucht in de Himalaya, of mensen in een uithoek van Nederland die door Rijkswaterstaat onder water gezet dreigt te worden. In mijn laatste boek (2010) probeer ik greep te krijgen op NoordIndia, waar ik een groepje kinderen opvoed. www.paldenpeak.nl SILVIA VAN DE PUT

Als tekstschrijver schrijf je altijd de verhalen van andere mensen op. Maar er zitten ook zoveel verhalen en ideeën in mezelf. Hoog tijd dat ik daar iets mee ging doen. Resultaat tot nu toe: twee kinderboeken over GigaGertie. Een klein, slim en dapper meisje dat twee klassen overslaat. Rechtstreeks van de kleuters naar groep vier! Dankzij haar doorzettingsvermogen en met veel humor slaagt ze erin om haar plekje te vinden in de klas en in het leven (2010 Wie niet groot is, moet slim zijn en 2011 Wie niet groot is, moet een opa hebben). www.gigagertie.com TRUUS MATTI

Van mijn eerste twee boeken (Vertrektijd, 2007 en Mister Orange, 2011) leerde ik over schrijven dat je moet zoeken, zonder te weten waarnaar. Hoe dat moet wist Dantzig, een rat die in Vertrektijd in plaats van een hotel te runnen zijn tijd liever besteedt aan het repareren van een oude autobus, al op pagina 20: 'Zoeken kun je het beste doen door niet te zoeken. Dan zie je wat je ziet, en niet wat je denkt dat je moet zien. En voor je het weet vind je precies wat je zoekt. Maar dan zonder dat je wéét dat je het zoekt.' Bij het werken aan mijn derde boek probeer ik me daar aan vast te houden. Ik voel me weer net zo'n beginner als bij de vorige twee, en ik hoop dat dat zo blijft. BERDIE BARTELS

Ik schrijf boeken, verhalen en reportages voor kinderen en jongeren. Dat deed ik jarenlang naast mijn baan als docent, maar sinds kort ben ik fulltime schrijfster. Hoera. Meer over mij en mijn boeken is te vinden op mijn website: www.berdie.nl

WOUTER VAN REEK

Voor ik prentenboeken maakte was ik animator. Zo is Keepvogel ook begonnen: in tekenfilms voor VPRO's Villa Achterwerk. De teksten, animatie en stemmen maakte ik allemaal zelf. Sinds 2005 zijn er daarnaast zes prentenboeken over Keepvogel verschenen. Ik houd van de combinatie van tekst en beeld. Als het beeld de ene helft van een verhaal vertelt en de tekst een andere, ontstaat er ruimte voor eigen interpretaties en verbeelding. Het liefst maak ik dingen die weinig of geen voorkennis vereisen, voor aandachtige lezers zonder vaststaande verwachtingen. Vaak zijn dat kinderen of andere mensen met een open blik. SASKIA GOLDSCHMIDT

Ik ben de kleindochter van de koffiekoning. Ik wist bijna niets van mijn familie. Er waren wat doden, een kamp, en verder waren er belangrijkere dingen op de wereld. Met Verplicht gelukkig, portret van een familie, debuteerde ik in maart 2011 bij Uitgeverij Cossee. Ik ontdekte mijn familie, maar ook met hoeveel plezier ik onderzoek doe en daaruit een mooi verhaal weet te componeren. Ik schrijf met humor verhalen die schuren en pijn doen. En omdat ik van oorsprong theatermaker ben, maakte ik met fragmenten uit het boek een theatrale presentatie, waarmee ik optreed in boekenwinkels, bibliotheken en kleine theaters. K ATE SCHLINGEMANN

Naast kinderboeken-proza-poëzieschrijver/illustrator, ben ik ook decorschilder en soms schilder ik iets voor een jeugdfilm van een ‘collega’ jeugdauteur, zoals het messenwerpersbord uit Mijn opa is een bankrover van Sjoerd Kuijper. In 2000 verscheen mijn eerste prentenboek bij Luister. Jeugdgedichten staan dit jaar in Querido’s Poeziëspektakel 4. Op dit moment leggen illustrator Eline van Lindenhuizen en ik de laatste hand aan een prentenboek voor uitgeverij de Eenhoorn. (Eline illustreerde mijn verhalenboek Spindingen/ uitg. Luister 2006) Grotemensengedichten, onder pseudoniem Kate S. Kuipers, staan in o.a. de festivalbundel Lorca; Krakatau.nl; e-bundel literairwerk.nl, de Contrabas, tijdschrift Dighter.

MORGEN WIN IK DE STAATSLOTERIJ K. MICHEL

Iedereen belt me op. Vrienden, collega’s, speelkameraden klasgenoten, ooms, oude liefdes. We spreken af in De Klok. Het feest duurt tot de morgen. Ik betaal alle schulden. Ik geef een geheim aantal blanco cheques weg. Ik koop een theater voor Karina een planetarium voor Niek en een tuin voor Ivo. Mijn moeder krijgt een serie kleinkinderen mijn vader een tropische republiek. Dan ga ik een hectare in de bergen kopen en een hotel in Coïmbra. Daar schrijf ik met Arjen AapNootVuur. Ik schenk de staat mijn geboorteplaats het stedelijk museum mijn zegen. Ik steun de bescherming van de Yeti en het instituut voor schaamte-bestrijding. Dag en nacht rijden auto’s door de straten met luidsprekers op het dak. ‘Sparen is zonde! Laat de rijken de crisis betalen!’ Dus: winkeliers, dichters en werklozen, Wanhoopt niet! Wanhoopt niet! De Maecenas komt!

Uit: Ja! Naakt als de stenen. Meulenhoff 1989.

ELK DEBUUT EEN RECENSIE HET PROJECT VAN... ERIK DE VRIES EN HANS VERVOORT

PETER SMIT

Begin januari 2011 ging de website literairedebuten.nl van start. Een project van schrijver Hans Vervoort en vertaler/recensent Erik de Vries. De laatste vertelt hoe en met welke bedoeling dit idee tot uitvoering kwam. Wie kwam er op het idee voor deze website? Het idee leefde bij ons allebei. Los van elkaar vonden we dat elke debuterende literaire auteur een serieuze recensie zou moeten krijgen. We wisten ook beiden dat dit in de praktijk steeds minder gebeurde en bovendien in gemiddeld steeds kortere recensies. In mijn ervaring besteden de literatuurpaginaâ&#x20AC;&#x2122;s van kranten en tijdschriften steeds meer aandacht aan succesauteurs, ten koste van beginners, die daardoor minder gelegenheid krijgen om zich te ontwikkelen. Ik liep al een tijdje rond met het voornemen om daar iets aan te doen en ontdekte dat Hans Vervoort in de zomer van 2010 een oproep aan de leden van de VvL had gedaan. Hans was op zoek naar mensen die vrijwillig recensies wilden schrijven voor publicatie op internet,

met de bedoeling dat elk literair debuut door een ter zake kundig iemand besproken zou worden. We zijn toen met elkaar rond de tafel gaan zitten. Ik had inmiddels een domeinnaam vastgelegd en Hans kon rekenen op een VvL-netwerk van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 50 mensen met veel kennis van literatuur die aan het project wilden meewerken. We hebben toen besloten om een en ander verder samen vorm te geven en uit te voeren. Recenseren jullie alleen de debuten die onbesproken zijn gebleven of alle debuten? We recenseren alle debuten, ook van mensen die hun sporen al elders hebben verdiend, zoals journalisten en toneelschrijvers. Wij beschouwen iedereen die voor het eerst een boek schrijft als een

literaire debutant. De enige eisen zijn dat het om literaire boeken voor een volwassen publiek gaat en dat deze boeken zijn uitgegeven door een uitgeverij die een eigen uitgeefbeleid voert. Officieel gezegd: een separate uitgeverij, die voor eigen rekening en risico een boek uitgeeft. Een uitgeverij als Compaan valt daaronder. Zulke uitgeverijen hebben weliswaar een ander verdienmodel, maar ze hebben een eigen redactie en een eigen fondsbeheer. Boeken van uitgeverijen als bijvoorbeeld Gopher en Free Musketeers, waar de auteur feitelijk de opdrachtgever is, recenseren we niet.

zonden brievenrubriek heeft. Daar wordt overigens maar weinig gebruik van gemaakt. De site is ook niet bedoeld om discussie los te maken. In een aantal recensies wordt opgemerkt dat er wel wat meer redactie op het manuscript had mogen zijn. Persoonlijk denk ik weleens dat er gaandeweg steeds minder tijd voor redactie wordt vrijgemaakt. Dat is voor mij een gevoel, ik kan dat niet met gegevens onderbouwen. Dat dit in sommige recensies wordt aangestipt zou een aanwijzing kunnen zijn, maar je zou er gericht onderzoek naar moeten doen om te weten of het ook werkelijk zo is.

En jeugdboeken? Jeugdboeken recenseren we ook niet. We hebben er wel over nagedacht, maar we kregen onvoldoende reacties van mensen die zonder honorarium recensies wilden schrijven en die goed in deze branche waren ingevoerd. Zelf hebben we er te weinig verstand van en verder vormt het project zoals het nu draait al een aardige klus om alles goed bij te houden. Maar als iemand die voldoende kennis en een goed netwerk heeft de kinderboekenkar wil gaan trekken kunnen we altijd praten.

Hoe wordt er door uitgevers en auteurs op de website gereageerd? De site wordt gewaardeerd. We zijn in januari begonnen en hebben inmiddels 30 debuten besproken. Auteurs vinden het positief dat er serieus aandacht aan hun eerste literaire publicatie wordt besteed. De uitgevers en redacteuren zijn ook positief. Ze werken vrijwel unaniem aan de website mee door recensie-exemplaren in te sturen. Zelf houden we de aanbiedingsfolders in de gaten en zijn we present op Vers voor de Pers. De literaire wereld zullen we niet veranderen, maar de doelstelling wordt bereikt: elk literair debuut krijgt een serieuze recensie.

Je zegt dat het een aardige klus is om alles bij te houden. Over hoeveel debuten heb je het dan? We hebben het vooraf ingeschat op 60-70 debuten per jaar. Dat klopt aardig, al lijkt het wel een schatting aan de onderkant. Zoals het er nu uitziet zullen we voor het lopende jaar iets boven de 70 literaire debuten uitkomen. Dat netwerk van 50 recensenten is dus nodig. Het schrijven van een serieuze recensie neemt nu eenmaal tijd en we willen het beroep dat we op de medewerkers van de website doen niet te groot maken.

www.literairedebuten.nl

Bij zoâ&#x20AC;&#x2122;n initiatief als dat van jullie zie je al snel een positief onthaal van elk debuut voor je, maar dat klopt niet. Het is niet de opzet om een soort ereboog voor beginnende schrijvers op te richten. We vragen de recensenten om er rekening mee te houden dat het om debuten gaat, maar daar houdt het wat welwillendheid betreft bij op. Het is tenslotte de bedoeling om debuten serieus te recenseren. Een recensent kan een boek als kwalitatief onvoldoende beoordelen en zo komt het dan op de website te staan. We voeren over het algemeen geen redactie uit op de ingestuurde recensies. Wel geven we op de website de debuterende auteur gelegenheid om te reageren, ongeveer zoals een krant of weekblad een inge-

G 2011 A L S L A A T R E V DE

SHIT EN TERING! OF LIEVER IETS ANDERS? MARTINE VOSMAER

De Vertaalslag van dit jaar, de derde alweer, werd in samenwerking met de SLAA georganiseerd. Het onderwerp was dit keer dialoog en spreektaal. De zaal in de Balie zat bomvol vertalers, maar er was toch een groter aantal niet-vertalers komen opdagen dan vorige jaren. Een goede ontwikkeling, omdat de Vertaalslag juist bedoeld is om het vak vertalen onder de aandacht van een breder publiek te brengen.

e avond werd geopend door regisseuse Frances Sanders met acteur Ingejan Ligthart Schenk. Zij hadden hun bijdrage de uitdagende titel â&#x20AC;&#x2DC;Spreektaal bestaat nietâ&#x20AC;&#x2122; meegegeven. Frances betoogde dat bij toneelteksten de vorm heel belangrijk is. Muzikaliteit, ritme. Daarnaast moet een vertaler weten wat een regisseur voor ogen staat met een toneeltekst, hoewel een ver-

taling ook weer niet zo dichtgetimmerd moet zijn dat er voor de acteur geen ruimte meer blijft om er een eigen interpretatie aan te geven. Een toneeltekst moet een soort partituur zijn. Ze vertelde dat Engelstaligen vaak jaloers zijn op ons omdat wij Shakespeare steeds op een andere manier kunnen vertalen, terwijl de Engelsen aan de oorspronkelijke tekst vastzitten. Ter illustratie las Ingejan een

FRANCES SANDERS EN ACTEUR INGEJAN LIGTHART SCHENK. FOTO: GIJS WENT

fragment voor uit Richard III: in het Engels, en in de vertalingen van Burgersdijk en van Tom Lanoye, twee uitersten. Zijzelf vond juist bij Lanoye de geest van de rebel Shakespeare doorklinken, maar Jasper Henderson, die de avond voortreffelijk leidde en na elk optreden enige vragen stelde aan de sprekers, vond dat je toch vooral Lanoye hoort. De volgende spreker was Bartho Kriek, die

vertelde over zijn vertaling van The sound and the fury van Faulkner, en dan met name over de manier waarop hij 窶話lack English' uit het zuiden van de VS heeft weergegeven. Het is een terugkerend probleem voor vertalers: wat doe je met dialecten en sociolecten of fonetisch weergegeven spreektaal? Bartho zette verschillende mogelijkheden op een rij, zoals plat praten (hun hebben e.d., maar dat wordt

al snel Randstedelijk plat), regionale dialecten (maar een Amerikaanse zwarte kun je toch moeilijk Drents of Gronings of Surinaams Nederlands laten spreken) om ze vervolgens allemaal af te keuren. Waar hij voor had gekozen was het gebruik van de apostrof: ’m in plaats van hem, ’t in plaats van het. Je krijgt daardoor een ander, spreektaliger woordbeeld, zonder dat het stoort tijdens het lezen. Daar was overigens niet iedereen in de zaal het mee eens, bleek in het vragenrondje. Na Bartho volgde Annelies Jorna, die op het ogenblik vooral jeugdliteratuur vertaalt. Zij hield een warm pleidooi voor het genre, dat tussen ‘volwassen’ boeken en kinderboeken in staat. Tegenwoordig is er in boekhandels zelfs vaak een aparte afdeling voor. ‘SHIT EN TERING! Of liever iets anders?’ was de titel van haar voordracht. Niets is zo veranderlijk als jeugdtaal. Maar het probleem is: waar haal je als volwassene jeugdtaal vandaan? Tegen de tijd dat uitdrukkingen tot volwassenen doordringen zijn ze bij de jeugd alweer afgedankt, al komen sommige uitdrukkingen een tijdje later weer terug. Internet is natuurlijk een grote hulp (zo had Annelies ontdekt dat ‘vrijen’ ab-so-luut niet meer kan: je doet het, je hebt seks, je neukt, maar vrijen, echt niet). Daarnaast ging ze in op de vraag of je alle Engelse uitdrukkingen (shit, fuck, cool etc.) klakkeloos moet overnemen. Daar was zij geen voorstander van: de Nederlandse taal is vaak rijk genoeg om goede alternatieven te vinden. Ewoud Sanders haakte met zijn voordracht ‘Vertalen is écht een kunst’ in op het verhaal van Annelies en de veranderende taal. Hij is bij uitstek ie-

liefdevol gemaakt dat ze gedurende de hele avond eindeloos herhaald zouden moeten worden; ze zijn zo tijdloos dat ze steeds weer gezien en getoond kunnen worden - de ware kracht van elk goed kunstwerk. Deze Vertaalengel is een Hoera voor het kleinste programma met de grootste volharding.’ De Duivel werd uitgereikt aan de Tros Nieuwsshow, met name aan Mieke van der Weij en Peter de Bie. De jury hoopt ‘dat het vriendelijke duiveltje hen ertoe zal aansporen de recensenten te verzoeken voortaan bij de bespreking van elk vertaald boek, in één adem, de naam van de vertaler te noemen - alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, want dat is het.’ De prijs werd in ontvangst genomen door een van de redacteuren van het programma, Martijn van Dijk, die zich de gram van veel vertalers op de hals haalde met zijn opmerking dat ‘vertalers eigenlijk alleen genoemd hoeven te worden als de vertaling opmerkelijk is’. Misschien moet hij de duivel nog maar eens goed in de ogen kijken. Na afloop bleven veel bezoekers nog lang in het café van de Balie napraten.

‘Spreektaal bestaat niet’ mand die het ontstaan (en verdwijnen) van woorden bestudeert en signaleert. Hij sloot af met een hilarisch staaltje schelden dat ik hier helaas niet meer kan reproduceren. Toen was het tijd voor de Vertaalengel en de Vertaalduivel, de jaarlijkse wisseltrofeeën. De Engel werd uitgereikt aan ‘De dode dichters almanak’ van Hans Keller en Ine Waltuch. Ik citeer uit het juryrapport: ‘De programma’s zijn zo mooi en

IN MEMORIAM FRANS DE HAAN (1935-2010) MARTINE VOSMAER

Na een jaar of tien in het toerisme te hebben gewerkt, vond ik het de hoogste tijd voor iets serieuzers en schreef me in voor Frans en Italiaans aan het Instituut voor Vertaalkunde. Het was leuk om weer in de schoolbanken te zitten en er heerste een prettig ongedwongen sfeer op het Instituut. Daar leerde ik Frans de Haan kennen. Hij gaf een vak dat iets heette als ‘Algemene kennis van Frankrijk’ en dat een overzicht van de geschiedenis en de literatuur omvatte, maar waarvoor je tot mijn grote verbazing ook alle departementen van Frankrijk uit je hoofd moest leren. In het tweede jaar kreeg ik Vertalen van hem. Daarvoor had Frans een heel eigen beoordelingssysteem van cijfers, van 1 t/m 12, waarmee alle verschillende soorten fouten (grammatica, idioom etc.) werden aangeduid. Het kleine stukje tekst dat we moesten vertalen kwam bezaaid met potloodkrabbels terug. Het was elke keer weer schrikken hoeveel er mis kon gaan. Aanvankelijk vond ik zijn systeem nogal schools, maar gaandeweg kreeg ik steeds meer waardering voor zijn manier van lesgeven: uit al die cijfertjes op het papier viel veel te leren; hij was niet schools, maar precies en zorgvuldig en streng. Met zijn vriendelijke, zachte stem kon hij hele scherpe dingen zeggen over het vertaalvak. Soms ging die precisie overigens heel ver: ik herinner me dat ik ooit een 7+- voor een vertaling kreeg (of was het een 7-+?). En al zijn de Franse departementen inmiddels weggezakt, de lessen over vertalen ben ik nooit vergeten, temeer daar Frans een aardige man bleek die altijd in was voor een babbeltje en een borreltje. Later, toen ik zelf vertaler was geworden, ben ik hem nog vaak tegengekomen, want hij was op veel gebieden actief. Hij heeft in het bestuur van het toenmalige Fonds voor de Letteren gezeten, en in het bestuur van de VvL. Hij stond aan de wieg van het inmiddels beroemde Atelier de Traduction, waar een groepje vertalers Frans onder zijn leiding korte teksten fileerde; precies zoals we op het Instituut hadden gedaan en zoals nog steeds gebeurt tijdens de vertaaldagen. Toen een paar jaar geleden door leden van de Werkgroep Vertalers de VertalersVakschool werd opgericht was Frans bereid zich daar ook voor in te zetten, al wilde hij niet meer lesgeven: ‘Laat mij maar gewoon vertalen.’ En vertalen heeft hij tot het laatst gedaan, en dan vooral Franse filosofen als Sartre, Barthes en Finkielkraut. Jammer dat hij voor zijn vertalingen nooit gelauwerd is. Misschien heeft hij zich daarvoor altijd te bescheiden opgesteld? We zullen hem missen: op de vergaderingen van de werkgroep, waar hij bijna altijd kwam als hij niet in Frankrijk zat, en op de borrels van de uitgevers en de VvL, met zijn glaasje jenever in de hand.

TEGEN EEN UNIFORME LEES- EN SCHRIJFCULTUUR SCHWOB.NL

ALEXANDR A KOCH

Er zijn belangrijke boeken die we niet kennen, waar we niets over horen of lezen, die niet verkrijgbaar zijn in het Nederlands. Schwob.nl is een website voor deze vergeten of onontdekte moderne klassiekers. Boekbesprekingen, biografieĂŤn en essays worden aangevuld met fragmentvertalingen, informatie over rechten, oplagecijfers, bekroningen. Links worden gelegd met buitenlandse fondsen waar ondersteuning voor de vertaalkosten kan worden aangevraagd. Schwob.nl, een initiatief van het Nederlands Letterenfonds, maakt zich sterk voor literatuur in vertaling. Het idee voor een dergelijk initiatief bestond al langer bij het NLPVF en het Fonds voor de Letteren, maar met de fusie tot Nederlands Letterenfonds, begin 2010, ontstond er ineens ook een gebundeld

netwerk aan vertalers, redacteuren, uitgevers en vertaalinstellingen in Nederland en erbuiten en tegelijkertijd een gebundelde kennis en ervaring als het gaat om de bevordering van literatuur in vertaling.

Op dat moment werd besloten dat het zonde zou zijn om deze bundeling niet te benutten. Daarmee is Schwob ontstaan. De naam wordt ontleend aan de Franse schrijver, vertaler en pleitbezorger voor vertaalde literatuur Marcel Schwob (1867-1905) die onder andere Robert Louis Stevenson in Frankrijk introduceerde, maar die ook en vooral staat voor diversiteit in literatuur en die zich sterk heeft verzet tegen een uniforme lees- en schrijfcultuur. In die geest stelt Schwob.nl maandelijks een boek aan Nederlandse lezers voor, dat een eigen taal spreekt maar dat ook kan ‘reizen’. Begin april is de website www.schwob.nl online gegaan met de eerste twee boeken: De pop van Boleslaw Prus uit Polen, tot nu toe vertaald in veertig talen, en met Notities van een theoreticus van de onlangs overleden Shi Tiesheng uit China. Het eerste boek is geschreven aan het eind van de 19e eeuw met een realisme dat aan Dickens doet denken en dat je direct meeneemt naar het Warschau uit die tijd. Vertaler Karol Lesman vertelt op Schwob over Prus, over De pop en over de turbulente politieke achtergrond waartegen dit boek is ontstaan. Het tweede boek komt niet alleen uit een heel ander deel van de wereld, met een langere literaire geschiedenis dan de meeste landen, maar ook uit

een heel andere tijd. Het is geschreven vlak voor de millenniumwisseling en vertaler Mark Leenhouts laat zien hoe deze schrijver door het gebruik van een fragmentarische vertelwijze een rijk sociaal landschap schetst maar ook steeds weer benadrukt hoe individueel elk innerlijk beeld is. Zo divers als deze twee zullen de voorgestelde boeken steeds zijn. De rode lijn is de kwaliteit die deze titels met elkaar verbindt. Rondom deze boeken brengen correspondenten verslag uit over literair nieuws uit alle windstreken, worden boeken onder de aandacht gebracht die wel in Nederland gaan verschijnen en vertellen de writers-inresidence van het Spui welke boeken zij als Schwobtitel zouden voorstellen. Naast de website zal Schwob binnenkort een regeling van start laten gaan die het voor uitgevers makkelijker wil maken om het financiële risico van een uitgave te dragen. Dat Schwob deze boeken kan voorstellen is te danken aan de steun van vertalers in en uit het Nederlands, Nederlandse en buitenlandse uitgevers en redacteuren, onderzoekers, lezers en critici. Zij zijn bereid hun kennis over deze essentiële literatuur te delen en zij introduceren deze moderne meesterwerken. Alexandra Koch is redacteur van Schwob.

WAAR HAALT U HET VANDAAN 6

DOOR

TSEAD BRUINJA

PAPPEGAAI

PAPAGAAI

de akoestyk fan in brommerhelm en op de koptelefoan lilke rockmuzyk

de akoestiek van een brommerhelm en op de koptelefoon boze rockmuziek

ûnderweis nei in hûs dêr’tst net mear wenje wolst sjongst mei

onderweg naar een huis waar je niet meer wil wonen zing je mee

de sjongers binne dyn freonen kinst de cd boekjes út ’e kop ek al begrypst net alles

de zangers zijn je vrienden je kent de cd-boekjes uit je hoofd ook al begrijp je niet alles

en at de sjonger ophâldt en de muzyk trochgiet betinkst dyn eigen tekst

en als de zanger ophoudt en de muziek doorgaat bedenk je je eigen tekst

Op voorstel van Tsead Bruinja schrijft Gerbrand Bakker de volgende aflevering in deze serie.

ILLUSTRATIE: FLORIS TILANUS

DE SCHRIJVER ALS WORSTELAAR: PHILIP HUFF Mijn boek moet klinken als een ingetogen, bescheiden, mooi liedje ANDREA KLUITMANN

Philip Huff (1984) debuteerde in oktober 2009 met de roman Dagen van gras (De Bezige Bij). De achttienjarige Ben van Deventer kijkt na een psychose terug op zijn kindertijd op een landgoed in het oosten van Nederland. Ben vertelt over zijn passie voor muziek, opgroeien met wiet, hasj en paddoâ&#x20AC;&#x2122;s en over de vriendschap met de stoere Tom, zijn beste vriend. Dit interview met de schrijver wordt mooier met muziek, zie de voetnoot, halverwege.

e bent de eerste schrijver die voor deze nieuwe rubriek wordt geĂŻnterviewd en toen ik me voorbereidde, vroeg ik me even af of je wel zo geschikt bent. Je eerste boek is uit, je hebt twee universitaire studies (geschiedenis en filosofie) afgerond, denkt na over een proefschrift, publiceert verhalen in De Gids en Hollands Maandblad, waarvoor je net de Hollands Maandblad Prozaprijs hebt gewonnen, en tijdens dit interview

zal vast blijken dat je nog veel meer doet. Worstel jij eigenlijk wel, het lijkt alsof je nogal fluitend door het leven gaat, is dat zo? Ja. Nee. Nee, ik worstel wel met mijn werk, hoor. Ik ben bezig met mijn tweede boek, en dat kan echt behoorlijk zwaar zijn. Ik probeer alles wat ik schrijf altijd echt voor me te zien en mee te maken. Dus als mijn verhaal gaat over iemand die depressief is, dan probeer ik dat op te roepen. Bijvoorbeeld Dagen

PHILIP HUFF. FOTOGRAAF CLAIRE WITTEVEEN

van gras, als ik probeer zo’n psychotische jongen uit te spelen, dan heb ik echt het gevoel dat ik het ben. Misschien kun je het vergelijken met acteren. Ik begreep dat eerst nooit, maar je hebt technisch acteren en je kunt vanuit de emotie spelen. Ik kan dus alleen maar vanuit de emotie spelen, dan moet je wel echt door alles heen. Ik heb soms verhalen die heel sterk de drang hebben om verteld te worden, die mijn leven beheersen; ik ben er dan constant mee bezig. Dat is er ook aan de hand met mijn boek nu. Het kost kracht, maar als je het schrijven zelf doet, is het ook weer aangenaam, een beetje zoals

een lange schaatstocht. Vermoeiend en inspannend, maar ook heel lekker als je thuiskomt. Is het niet ook eng? Jawel. Ik had dat met een verhaal dat ik schreef over iemand die iets verschrikkelijks gaat doen, over de twee weken daarvoor. En ik heb geprobeerd om het zo te schrijven dat het allemaal zit in de handelingen van die man. Maar als ik ’s avonds in bed lag, was ik er nog steeds mee bezig, het hield niet op. Daarom ga ik soms twee weken naar Frankrijk, naar de Alpen. Dan neem ik niets mee, ga gewoon

wandelen en laat het helemaal gaan, anders kruipt het overal in je leven.

reader, geen I-Pad – dan werkt het gewoon anders. De voordelen zijn dat korte verhalen populair kunnen worden. Als je tien minuten in de tram zit, kun je even een verhaaltje lezen want je hebt dat ding toch bij je, in plaats van zo’n spelletje te spelen. Of je kunt rustig een hoofdstuk van een boek lezen om te kijken of het wat voor je is, dat is staand in de boekwinkel toch moeilijker.

Je weet dus wat het worstelen met je doet en je neemt maatregelen, je beschermt jezelf. Kijk, het is een spel. Maar ik probeer wel om zoveel mogelijk gewicht in dit spel te leggen. Tegelijkertijd wil ik nog wel een tijdje meegaan. Welke verwachtingen had je van je eerste roman, en zijn die ingelost? Ik had eigenlijk niet zo veel verwachtingen. Ik was benieuwd naar wat het boek zou doen, dat wel. Mijn uitgeverij vertelde pas nadat mijn boek naar de drukker was gestuurd dat je als debutant grote kans hebt om nooit besproken te worden en dat er veel debuten zijn waarvan er per jaar vijf stuks of minder worden verkocht. Daar had ik geen idee van, ik vind het ook goed dat ze het me wel vertelden, want anders denk je misschien dat het normaal is dat je besproken wordt en dat je gefaald hebt als het niet gebeurt.

En denk je ook dat mensen zullen begrijpen dat ze moeten betalen, dat het niet gaat zoals met de muziekindustrie, waar gratis de norm is geworden? Ik denk dat mensen een oprechte behoefte hebben aan verhalen. En je komt er niet met die hele grote backlist, met al die klassiekers die rechtenvrij zijn en dus legaal gratis verkrijgbaar. Mensen hebben ook behoefte aan verhalen die nu spelen, en daarom zullen ze bereid zijn om te betalen. Alleen merk je vaak pas dat je iets mist als het er niet meer is. Ja, misschien wordt het een heel taaie periode. Maar ik geloof dat het goed komt. Ja, dat zeg ik nu ook omdat ik het zelf wil gaan doen, natuurlijk, anders moet ik iets anders gaan zoeken! En ik prijs

Heb je bevestiging van buiten nodig om te voelen of je goed bezig bent? Ik denk wel dat ik bij mezelf een bepaalde ondergrens kan herkennen, maar ik durf niet te zeggen dat ik het verschil tussen goed en wel prima herken. Bij andere mensen kan ik dat wel, heel scherp zelfs, maar bij jezelf blijft het lastig te zien. Teksten laten liggen helpt, en dan lezen alsof ze niet van jou zijn.

Ik denk dat mensen een oprechte behoefte hebben aan verhalen.

En redacteuren? Redacteuren zijn een enorme hulp, ik heb bij de Bezige Bij een goede redacteur en ook bij Hollands Maandblad eentje met wie ik het erg goed kan vinden. Ik schrijf sterk vanuit beelden. Het beeld dat ik heb hoeft niet het beeld te zijn dat op papier is gekomen en al helemaal niet het beeld dat jij leest, en soms is het heel verhelderend om goed naar die brug beeld > papier > beeld te kijken, mijn beeld met jouw beeld te vergelijken.

mezelf heel erg gelukkig dat ik iets gevonden heb wat ik elke dag wil doen. Al heb ik soms twijfels, als ik bijvoorbeeld naar mijn boekenkast kijk. Daar staan zo’n 500 boeken in, wat heb ik toe te voegen? En ga ik daar wel goed in zijn? Heb je een alternatief? Ik las ergens dat je misschien wilde promoveren. Jawel, en dat wil ik nog steeds, maar tot nu toe kwamen er steeds andere dingen tussen die belangrijker waren. Dagen van gras wordt verfilmd en met Jan Eilander als coach heb ik het filmscript geschreven, erg leuk werk. En ik ben mijn tweede boek aan het schrijven. Dat promoveren heeft helemaal geen haast.

Je bent gaan publiceren in een tijd dat er veel redacteuren worden wegbezuinigd en nieuwe ontwikkelingen als het e-book voor veel onrust zorgen. Jouw boek is eerst als e-book en toen in gedrukte vorm verschenen, geloof je in dit medium? Zeker. Als je op een gegeven moment te maken hebt met een lezerspubliek dat gewend is aan lezen op een e-reader omdat ze dat op school ook altijd hebben gedaan – en dan bedoel ik echt een mooie e-

Dagen van gras is een muzikaal boek, niet alleen omdat het veel over muziek gaat, maar omdat er muziek in de zinnen zit. Ja, dat vind ik heel belangrijk. Ik lees het hardop, ik kijk welk ritme de beklemtoonde woorden hebben. Staat het er goed zoals het er staat? Dat is een ander soort worsteling, dat is technisch worstelen. Met mijn tweede boek ben ik nu net uit de fase van de eerste versie, het emotionele worstelen is dus gedaan, nu ga ik de tweede fase in. Je hebt dus gedoken en zwemt, maar je bent al bijna weer boven; daar ben ik wel blij om.

met de inhoud, hoe er een autonoom kunstwerk is ontstaan dat trouwens totaal anders is dan al het andere werk van Salinger. Dat samenvallen, dat is mijn streven bij alles wat ik doe. Er zijn nog meer boeken die dat hebben, Boven is het stil van Gerbrand Bakker, dat is ook zo’n boek… dat had ook géén auteur kunnen hebben. Dat is zó sterk. Dat is jou ook heel goed gelukt in je boek, ik had het gevoel dat ik Ben op een feestje had leren kennen en toen met hem de nacht in ben gegaan, terwijl hij zijn verhaal gewoon vertelde, heel erg echt, heel intens. Het heeft precies de stemming van het liedje Dagen van gras, dagen van stro van Spinvis,* dat je ook achterin je boek noemt. En van Aan de oevers van de tijd. Daar wil ik je ook nog voor bedanken, ik kende Spinvis niet zo goed en heb die nummers vanochtend een stuk of tien keer beluisterd, bizar mooi. Ik vind het echt heel fijn dat je dat zegt, want die sfeer van dat liedje moet precies de sfeer van het boek zijn, net een ingetogen, bescheiden, mooi liedje. Spinvis vind ik geniaal, hij schijnt mijn boek te hebben gelezen, en ik weet niet eens of hij het goed vond of niet, maar hij heeft me zo veel plezier be-

Ik zag je op een avond van de SLAA, samen met Frans Thomése en Marja Brouwers. Je had het toen over Salinger, is dat een van je favoriete schrijvers? Nee, maar gisteren had ik bijvoorbeeld zin in een kort verhaal voor het slapengaan, en toen trok ik Nine Stories uit de kast, dat vind ik een hele mooie bundel. En Franny and Zooey, dat vind ik ook bijzonder, het lezen van dat boek is echt heel hard werken, maar als je het uit hebt denk je wel: wat een steengoed boek is dit. Je raakt via de tekst in een bepaalde denken gemoedstoestand en dan kun je hem wegdoen – Wittgensteins ladder. Het vervelende van namen noemen is dat ze altijd kaders met zich meebrengen. David Sedaris vind ik in zijn genre echt fantastisch en ik lees dat best wel graag, zo’n kort verhaal, maar het is totaal niet wat ik zelf zou willen schrijven. Het is ook niet mijn idee van literatuur. Of John Dos Passos, een modernist, die vind ik ook geweldig, maar als ik hem noem, denken mensen toch gauw dat ik zo zou willen schrijven, en dat is totaal niet het geval. En het probleem met Salinger noemen is bovendien – dat was ook op die avond zo – dat er zo’n zweem van adolescentenromantiek omheen hangt, zeker om The Catcher in the Rye. Terwijl veel van die korte verhalen echt niet zo zijn.

Redacteuren zijn een enorme hulp zorgd in mijn leven, dat ik zo blij was dat ik hem iets terug kon geven – al was het maar één minuut: ‘ha, mooi kaft’ of zo. Zijn muziek was echt een openbaring voor me.

Over adolescentenromantiek gesproken: Dagen van gras was genomineerd voor de Grote Jongerenliteratuur Prijs 2010. Hoe vond je dat? Aan de ene kant natuurlijk geweldig, maar er schuilt ook wel het gevaar in dat een boek een etiket krijgt, en dat moet je dus echt niet hebben. Ik was daar achteraf trouwens best uit mijn humeur over, over die SLAA-avond. Ik wilde uitleggen waarom ik – en wel meer mensen – The Catcher in the Rye een goed boek vind. Maar ik werd meteen weggezet als jonkie met een teenage crush. Wat ik bewonder aan dat boek is hoe toon en stijl volledig samenvallen

Je zei net dat je het bewondert dat iemand als Salinger zulke volledig verschillende boeken schrijft. Wil je dat ook? Ja. Ik heb ook echt geprobeerd om van Ben een andere jongen te maken dan ik zelf ben, want volgens mij ben ik Ben niet. Hij is een stuk van mezelf, dus ideaal gezien heb je straks met twee boeken en één verhalenbundel wat Salinger ook heeft, dat lezers verbaasd vragen: Hé, heeft hij dat ook geschreven?

Het gaat er niet om dat het dan radicaal anders is, maar ook dat je op die manier op al die facetten kunt focussen die er zijn. Waarom zou je steeds grijs op grijs op grijs stapelen? Idealiter word je steeds completer als auteur en kun je op een gegeven moment met minder woorden meer kleuren in een boek uitbeelden. Dat zou perfect zijn, maar ja, nu is het streven eerst om elke keer een boek op poten te zetten dat zelfstandig kan lopen en dat verschilt van wat er daarvoor was. En daarmee kun je dus ook harder op je bek gaan.

hou mijn bek maar gewoon.

Voel je je prettig als schrijver onder je collega’s, heb je veel contact met ze? Ik heb er niet zo veel mee te maken en ik voel me ook niet zo thuis op literaire feestjes en op het Boekenbal en zo. En dat komt volgens mij omdat ik niet op een manier over mijn werk kan praten als heel veel andere schrijvers dat kunnen.

Je hebt een pseudoniem, doe je dat ook ter bescherming? Ja, ja, ja. En ook principieel omdat ik denk: het moet gewoon niet zo belangrijk zijn. Je merkt toch dat mensen het heel interessant vinden en van alles gaan invullen. Zelfs op de radio, op Radio 1, zei iemand live: Je zult wel een hekel hebben aan je moeder want de hoofdpersoon van je boek haat zijn moeder. En dat vind ik wel moeilijk, dat iedereen tot in alle eeuwigheid kan horen hoe ik daar een beetje ongemakkelijk zit te stotteren.

Over dat teruglezen in de wat ruimere zin – je hebt een goede website over het boek (www.dagenvangras.nl), alle interviews die je ooit hebt gegeven kun je daar nalezen en beluisteren. Iedereen kan te allen tijde heel veel van je weten, hoe is dat? Ik probeer om zo min mogelijk autobiografische informatie weg te geven bij mijn boek. Maar met mijn volgende boek moet ik daar toch een beetje tegen zondigen. Dat komt door de inhoud.

Wat kunnen zij dan wat jij niet kunt? Hoe zal ik dat zeggen, veel mensen zeggen dat hun boek een soort kindje van ze is, en zo voel ik dat dus helemaal niet. Ik voel dat ‘ik’ mijn boeken ben, maar dan toch heel anders. En ik vind het heel moeilijk om op die manier over mezelf te praten. Ik kan voor mijn gevoel in die gesprekken niet zo lekker meekomen. Ik praat wel graag met collega’s, maar om het met hen over werk te hebben vind ik niet zo fijn en over schrijven ook niet. Er zijn wel een paar collega’s die ik onwijs bewonder en met wie ik het goed kan vinden, en er zijn er ook die ik bewonder, maar met wie ik het niet kan vinden of die ik niet ken. Maar heel veel schrijfvrienden heb ik niet. Ik vind schrijver ook een beetje een stom woord, trouwens. Ik voel me voor mezelf na het verschijnen van mijn boek niet meer schrijver dan daarvoor. Voor de buitenwereld is het wel een enorm verschil, als ik nu op feestjes kom, vragen mensen allemaal hoe het met mijn nieuwe boek gaat, uit interesse of ook omdat het semi-publiek werk is. Dat had ik helemaal niet verwacht omdat ik mezelf ook helemaal niet veranderd vind, eigenlijk.

Dat is de kracht van de ik-verteller, dat is zo’n ongelofelijk sterk literair middel. Lezers redden het vaak niet om die los te maken van de auteur, daar kun je doen wat je wilt, dat lukt niet. Ja, en daarom gebruik ik het ook. Het is zoals je zegt, het is zo krachtig. Voorlopig ben ik daar nog niet mee uitverteld. Maar het is raar, ik had onlangs een verhaal in Hollands Maandblad waar een bepaalde scène over falende ouders in voorkomt, ook verteld door een ik-verteller. Toen gingen er dus mensen naar mijn zus toe om tegen haar te zeggen wat ze daarvan vonden, erg gênant voor haar. Maar ja, dat is wat Herman Koch onlangs in een interview in het Volkskrant Magazine zei: Als je schrijft, dan doet het altijd wel ergens pijn.

Lees je je eigen werk terug nadat het is verschenen? Ik vind het pijnlijk om dingen terug te lezen nadat ze zijn verschenen. Dan ga je toch denken Had ik niet..., Zou ik niet… Aan de andere kant heb ik het altijd vreemd gevonden als mensen terugkomen op hun werk, zo van ‘Dit zou ik nu heel anders doen’. Dan denk ik: Ja, natuurlijk zou je dat doen, je bent weer verder en ouder. Ik lees dus weinig terug en

* Ga naar www.youtube.com en tik in: Spinvis, dagen van gras, dagen van stro. En dan niet de versie met die kinderen, maar die met witte letters op zwart. En: Aan de oevers van de tijd.

DE COLUMN VAN NOORT (1)

AFSCHEID VAN JACOLIEN

SELMA NOORT

ie uitgever die kan nu wel zeggen dat hij je boek gaat uitgeven, maar voor hetzelfde geld zet zo’n vent zijn eigen naam onder jouw werk en strijkt hij de eer op. Ik wil dat je nu in een briefje naar hem schrijft dat je een afspraak op papier wilt, met een handtekening van hem eronder of zoiets,’ eiste mijn vader 32 jaar geleden, voetstoots aannemend dat uitgevers gezette, sigaren rokende mannen waren, uit op mijn kuisheid. Ik schaamde me. Mijn tegensputteren dat het heus wel goed zat, wuifde hij weg. Hij stond erop! Misschien belde ik op, hakkelend en akelig onder druk gezet, maar ik vermoed dat ik een briefje schreef. Een kopie of doorslag heb ik daar niet van. Van alle bewaarde correspondentie tussen mij en mijn uitgever is dit het allereerste keurig getypte briefje van Uitgeverij Leopold, toen nog gevestigd in Den Haag, mei 1979, waarop de aanhef: Mejuffrouw Selma Noort onder het adres van mijn ouderlijk huis. - We waren een beetje verbaasd toen we hoorden dat je al graag een contract wou zien. Jij hebt dit grotendeels aan Miep [Diekmann] te danken - dan mag je ook de uitgeverij die zij vertegenwoordigt wel vertrouwen. Wij hanteren een contract met de standaardbepalingen zoals die zijn opgesteld door de Vereniging van Letterkundigen in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond en dat is echt wel goed. Het komt mij voor dat van een contract in dit stadium nog geen sprake hoeft te zijn. Eerst moet het manuscript bijgeschaafd worden. We hopen binnenkort zelf eens met je kennis te maken en dan kunnen we al die dingen rustig bespreken. Ondertekend met vriendelijke groeten, in afwezigheid van Liesbeth ten Houten (de uitgeefster), door Jacolien Kingmans.

Ik vond het een neerbuigend briefje en schaamde me dood. Mijn vaste redacteur werd ze, ‘die Jacolien’ en is dat tot op de dag van vandaag gebleven. Veel van mijn boeken spelen zich af in Leiden, dus het komt mooi uit dat zij daar woont. Ze heeft duidelijke beelden bij wat ik schrijf en ziet mijn hoofdpersonen langs de juiste grachtjes en door de juiste stegen lopen. Deze zomer gaat zij met pensioen. Haar kordate, opgewekte stem zal niet langer door de telefoon klinken als ik de uitgeverij bel. ‘Maar ik blijf thuis nog wel een en ander doen,’ zegt ze. ‘Dus als je het goed vindt, neem ik in elk geval je volgende twee boeken nog voor mijn rekening hoor, Selma.’ Natuurlijk vind ik het goed. Zij is degene die al mijn werk met de grootste aandacht heeft gelezen en regelmatig roept: ‘O ja, dat staat in dat ene boek!’ terwijl ik dat al bijna weer ben vergeten. Wat begon met een berispend briefje, groeide uit tot een decennia lange samenwerking. In een allengs groeiend en steeds bonter kleurend gezelschap van vele boekpersonages reisden wij door woelige tijden. Jacolien kent mij beter dan menigeen. Hoewel... Soms schrijft zij weleens een eigenschap of ervaring aan mij (en mijn familie) toe waarover ik toch wel verbaasd de wenkbrauwen frons. Tot ik mij dan, na enig nadenken, realiseer dat zij ons vereenzelvigt met personages in mijn boeken. Ha. Grappig. Mijn redacteur kent mij niet helemaal. Maar zoals ik al schreef, wel beter dan menigeen - zij kent mij allemaal. Kinderboekenschrijfster Selma Noort heeft een zeer uitgebreid oeuvre, met daarin verschillende prijswinnende boeken.

DE BARRE PRAKTIJK

AUTEURSRECHT UIT DE HEMEL A AD EERLAND

Wie in 1949 als jongetje werd geboren, hoefde in 1968 slechts twee keer te kuchen tijdens de keuring voor militaire dienstplicht en het geneeskundig onderzoek was ten einde. Ik zie de Luit. Kol. der Jagers nog altijd achter zijn bureau zitten. Hij pakte resoluut een stempel uit zijn rekje en drukte hem op een A5je: voorgoed ongeschikt. Hoe nu aan ruggengraat te komen? Poëzie schrijven en strijden voor mijn auteursrecht! Vele jaren later werd ik opgebeld door een majoor. Ze zullen toch geen spijt hebben? Maar nee, deze majoor was van het Leger des Heils en hoofd van de afdeling communicatie. Hij vroeg mij of ik in nieuwe woorden zeven werken van barmhartigheid wilde schrijven voor een congres van de stichting Leger des Heils Welzijns- en Gezondheidszorg. Ik aanvaardde de uitdagende opdracht. Op het congres werden beelden getoond van het middeleeuwse bijbelse beeldverhaal van de zeven werken van barmhartigheid van ‘de Meester van Alkmaar’.

Hierbij las ik mijn gedichten. Drie ochtenden in een overvolle zaal; bij het Leger des Heils word je niet zo snel afgekeurd. En het honorarium? Onderhandelen was overbodig. Met mijn toestemming werd de poëziecyclus opgenomen in een werkboek van het Diocesaan Pastoraal Centrum (DPC) van het bisdom Rotterdam. Dit werkboek, Zeven werken van barmhartigheid, is als hulpmiddel bedoeld voor parochies en vrijwilligers bij onder meer liturgie en catechese. In het colofon staat vermeld dat het auteursrecht

GEVANGEN

DE GEVANGENEN BEZOEKEN

De grijze ruimte sluit volkomen om mijn niets-zijn; ruimt mij op in trage dagen. Barmhartigheid luistert naar mijn opsluiting en besluit tot bezoek troostende gerechtigheid.

De grijze ruimte sluit volkomen om mijn iets-zijn, ruimt mij op in trage dagen. Barmhartigheid luistert naar mijn opsluiting en besluit tot bezoek - troostende gerechtigheid (Verminkte versie)

(Originele versie)

van de gedichten bij mij ligt. Tot mijn verbazing werd ook mijn adres hierin vermeld. Op een dag ontving ik een allervriendelijkst kaartje van een mevrouw uit Nijmegen. Zij schreef mij dat zij bij mijn zeven verzen zeven schilderijen had gemaakt. Alles was te zien op de website van haar kerk. Ik zou wel verheugd zijn. Verheugd? En mijn auteursrecht? Ik belde naar het parochiesecretariaat. De verantwoordelijke priester beet mij toe dat ik uit het oog had verloren dat ik het voor de kerk had geschreven. Voor welke kerk? Ik hield hem voor dat hij met zijn zegenend woord bij missen, huwelijken, dopen en uitvaarten niet alleen harten vult maar ook zijn banksaldo, opdat hij zijn rekeningen kan betalen en dat laatste wordt ook van mij verwacht. € 50,00 per gedicht dus. De rapen waren gaar. Na een week ontving ik een brief van een advocaat. Hij bood mij een luttel bedrag en daarmee basta. Goede raad was duur. Een advocaat ook, in verhouding met het te vorderen bedrag. Ik stond met lege handen. Wel moesten de schilderijen vanaf nu voor zichzelf spreken. In het najaar van 2009 werd ik erop attent gemaakt dat een parochie in Breda mijn zeven verzen op haar website had staan; sinds 2006.

Veel erger nog dan het zich toe-eigenen van mijn geestelijk eigendom, was het feit dat men hier mijn poëzie had verminkt. Niets had de overschrijver zich aangetrokken van regelval, interpunctie en enjambement. Iedere regel kreeg heel blij een hoofdletter. Kortom de ‘taalkachel’ was met mijn werk aangemaakt. Ik werd boos. En mijn auteursrecht? De pastores hield van stilte, althans in ons telefoongesprek. Toen ik haar het bedrag noemde van mijn beloning (€ 70,00 per gedicht; boosheid meegerekend), veranderde dit. Rapper dan rap kwam zij met een tegenbod. Het was schofferend. Even heimelijk als de teksten destijds op de website waren geplaatst, waren ze nu verwijderd. Op mijn aangetekende brief ontving ik nimmer een reactie. Wie kon mij helpen? Een advocaat lag buiten mijn financiële blikrichting. Ik nam contact op met Buma/Stemra en kreeg het advies om bij de Stichting Lira onderdak te zoeken. Daar vertelde ik over het oneigenlijke gebruik van mijn teksten op internet door kerken en benadrukte hoe de zielzorgers reageerden als je opkomt voor je auteursrecht en honorarium. Stelen uit de kerkportemonnee is dat! Ik sloot mij aan bij Lira. In die tijd (herfst 2009) keerde de natuur zich in

AAD EERLAND . FOTO: SUZANNE VROLIJK

alle hevigheid tegen mij. Ik werd ernstig ziek. Maar mijn adem stopte niet. Wel stokte die toen ik las dat nu een kerk in Ouderkerk a/d Amstel mijn cyclus sinds februari gemuteerd op haar website had staan. Vol ergernis pakte ik de telefoon. De dominee maakte mij kordaat duidelijk dat hij niet wenste te

betalen voor mijn teksten (dat deed hij namelijk nooit). En over het ruïneren van de poëzie … nou ja, sorry. De teksten waren uit een of ander katholiek boekje gehaald, vertelde hij. En ja, eh, copyright? Hij wachtte wel af wat ik zou ondernemen. Vanessa van der Ploeg van Lira luisterde naar

mijn jongste ervaring van het aan de laars lappen van regels omtrent auteursrecht door een kerk. Ook bracht ik de ‘tussenstand’ van Breda ter sprake. Zij gaf mij het telefoonnummer van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers. Na overleg schreef ik een verslag over mijn geschillen met de kerken en hun laatdunkende houding en stuurde het, zoals was afgesproken,

vorm’ (het staat er echt!). Zo moest ik dat zien. Uit Ouderkerk a/d Amstel kwam eveneens de mededeling dat er geen reden was het bedrag over te maken. Want geen sprake van willens en wetens handelen. De poëzie was inmiddels verwijderd van de website. (Vier weken na mijn telefoontje.) De dominee schreef dat hij als juridische leek niet van de exacte betekenis van het woord copyright op de hoogte was. (Hij publiceert theologische boeken.) Dat de gedichten schriftelijk werden gebruikt, had ik kunnen weten. (Dat is iets anders dan publiceren op internet.) Zijn oprechte verontschuldiging over de gebruikte ‘lay-out’ van de gedichten had hij telefonisch al aangeboden. Verder vulde de predikant het papier met onderhandelingen. Conclusie: beide partijen bevestigden in feite de inbreuk op mijn auteursrecht, maar weigerden financiële compensatie. Janne Rijkers stuurde mijn dossier naar het Bestuur Stichting Rechtshulp Auteurs met de vraag of rechtshulp hier geboden was. Het oordeel was positief. Voor het verkrijgen van juridisch advies verwees het bestuur mij door naar een van hun vaste advocaten, mr. Dylan Griffiths. Hij beantwoordde de brieven met juridische argumentatie waar zelfs je ergste vijand geen ‘nee’ tegen kan zeggen. In zijn slotzinnen formuleerde Griffiths wat de kerken te wachten stond als zij niet binnen de gestelde termijn betaalden. Dit vooruitzicht heeft geweldig geholpen. Beide kerken maakten het geëiste bedrag over. De dominee had nog een ‘bemoedigend’ woord voor de advocaat: ‘Dat u zich leent voor dit soort zaakjes. Wij houden hier een hele vieze smaak aan over. Dit geld stinkt!’ Een dubbelhartig leven leiden én de Heilige Geest stem geven… wonderlijk. Zegevieren deed het wangedrag niet. Een zegening.

De dominee had nog een ‘bemoedigend’ woord voor de advocaat: ‘Dat u zich leent voor dit soort zaakjes...’ naar Janne Rijkers, coördinator van de Vereniging van Letterkundigen. Zij zou mij de komende tijd met raad en daad bijstaan. Haar adviezen voor juridische argumentatie en het helpen formuleren bij het schrijven van de brieven waren onmisbaar. Dreiging met juridische middelen was concreet. Immers, ik kreeg juridische bijstand van de beroepsvereniging van auteurs én ik kon in een eventuele gerechtelijke procedure worden gesteund. In Breda schroefde men nu ook de dop van de pen. Het kerkbestuur kon de klacht niet honoreren. Onmiddellijk na ontvangst van mijn brief zijn de gedichten van de website verwijderd, schreef de secretaris. Ook was er juridisch advies ingewonnen bij het bisdom Breda. En op de vraag aan het DPC Rotterdam of een financiële vergoeding op haar plaats was, had men niets meer vernomen. Het bewijs dat de kwestie hiermee was afgedaan. Wat ik op de site had gezien, was het archief. Daarin stonden ook mijn teksten ‘en ook nog in aangepaste

Aad Eerland studeerde theologie en filosofie. Hij debuteerde in 1984 met de dichtbundel Storm.

NELLEKE GEEL.

SCHRIJVER MEETS VERTALER

PEDRO JUAN GUTIÉRREZ EN NELLEKE GEEL MA ARTJE DUIN

‘Die vrouw is fantastisch. En er is er niet één die zo klaarkomt als zij. Lange tijd lagen we zo verenigd. Toen ik hem eruit haalde zat hij onder de stront en zij walgde ervan. Ik niet. Ik heb een zeer ontwikkeld zintuig voor het absurde, dat houdt me scherp tegen dat soort dingen. Sex is niet voor mensen met een zwakke maag. Sex is een uitwisseling van vloeistoffen, sappen, speeksel, een sterke adem en heftige geuren, urine, zaad, stront, zweet, microben en bacteriën. Of het is niets.’ (p.10-11) Nelleke Geel: ‘Ik werkte indertijd bij Prometheus op de afdeling Foreign Rights. Vassallucci kocht dit boek aan en redacteur Adriaan Krabbendam zei: dat vindt Nell wel leuk. Ik zei: wat een onzin, waarom? Ik had

Spaans gestudeerd en één boek vertaald. Daar kwam toevallig nogal wat seks in voor. Dirty Havana vond ik meteen erg goed. Het zijn korte verhalen, wat warrig gerangschikt. De stijl is

JUAN GUTIÉRREZ.

inktzwart maar heel vitaal. Het biedt een interessant inkijkje in Cuba: een rijk land dat een armetierige shitzooi is geworden. Na het lezen begint het vertalerswerk: hoe zet ik dit over? Ik ging akkoord op voorwaarde dat ik de schrijver zou ontmoeten. Ik was nooit in Cuba geweest, wist niets van de straattaal die hij gebruikte. Ik ontmoette Gutiérrez bij zijn literair agentschap in Madrid. Door zijn boeken was hij in Cuba persona non grata geworden. Zijn baan als journalist was hij kwijt, zijn boek was alleen cla‘ndestien verkrijgbaar. Maar omdat hij in het buitenland zo succesvol was, had hij een status van onaanraakbaarheid. Daardoor mocht hij ook reizen. Stel je voor: we zaten in een halletje aan de thee met madeleines. Links een kantoor, rechts een kantoor. ‘Goed,’ zeg ik, ‘hier wordt iemand anaal genomen. Maar heb ik dat standje nou goed begrepen? Technisch? Met hier een kratje, en daar een laag muurtje?’ Af en toe stak iemand vanuit een van die kantoren verbaasd z’n hoofd om de hoek. We hebben vreselijk gelachen. Maar hij was een professioneel auteur, nam mijn vragen zeer serieus. Bij verschijning van het boek kwam hij naar Amsterdam en was ik zijn tolk. Hij liet zich fotograferen in een shirt zonder mouwen, toonde zijn tatoeages, trok een hard gezicht. ‘Ja, Nel,’ zei hij na afloop, ‘ik

moet wel m’n imago ophouden. Want eigenlijk ben ik natuurlijk een trozo de pan.’ Vrij vertaald: een zachtgekookt ei. Die zelfspot van hem verraste mij. ’s Avonds trok hij me mee naar de Wallen. Dirty Havana zit vol prostitutie, alle vriendinnen van de hoofdpersoon doen eraan. Maar dat het hier allemaal legaal was, zo georganiseerd… hij keek zijn ogen uit. Van een tweede vertaling is het nooit gekomen. Het is net of Cuba z’n momentum heeft verloren. Castro wordt niet meer serieus genomen en omdat hij zijn opvolgers al klaar heeft staan, zal z’n dood niet meer dan een rimpeling zijn. Pedro Juan en ik zijn elkaar uit het oog verloren. Maar het is niet een type dat uit m’n hoofd verdwijnt. Waar leeft hij van, waar hangt hij uit? Misschien moet ik weer eens contact met hem zoeken. Ik zou graag zijn El Rey de la Havana vertalen. Een klein boekje over een dakloos jongetje. Echt een stomp in je maag. Als uitgever zeg ik: dat willen de mensen niet lezen. Maar ik vind het ijzersterk.’ Dirty Havana (Vassalluci, 2001) werd geschreven door Pedro Juan Gutiérrez en vertaald door Nelleke Geel. Nelleke Geel staat ook aan het hoofd van uitgeverij Signatuur.

DE WERKGROEP VERTALERS IN PERMANENTE VERGADERING WGVUITWIJK IN DE BOCHT

RENÉ KURPERSHOEK

r was eens, zeg 25 jaar geleden, een genootschap van letterkundigen, de VvL. Binnen dit eerbiedwaardige gezelschap bestond een wat roerige, militante club, de Werkgroep Vertalers. Anders dan de meeste dichters en schrijvers werkten vertalers tegen een karig stukloon voor uitgevers, veelal aangevuld met subsidie van het Fonds voor de Letteren. Een keer of vier per jaar vergaderde de Werkgroep, vooral over de verhouding tussen vertalers enerzijds en uitgevers en het Fonds anderzijds. Er kwamen dan zo’n dertig

leden – de overige 150 tot 200 bleven nagenoeg onzichtbaar, ondanks de interessante gastoptredens en de kosteloze borrel na. Een paar keer per jaar was niet erg vaak, en een grote groep leden merkte van de soms stevige discussies niet meer dan de vergaderstukken die de post elk kwartaal bracht. Intussen was de praktijk van het vertalen drastisch aan het veranderen. De schrijfmachine maakte plaats voor de computer, en die werd van een los stuk gereedschap allengs een soort telex

maar eGroups floreerde, werd opgekocht door Yahoo en ging Yahoogroups heten. Nu is er dus de Yahoogroup WGVUitwijk. Het forum is niet zichtbaar in de catalogus van Yahoo en de berichten worden niet door Google gevonden. Aansluiting is voorbehouden aan leden van de Werkgroep. E-mails aan WGVUitwijk worden doorgestuurd naar de aangeslotenen of zijn – voor onbeperkte tijd – in te zien op de besloten webpagina. Op de webpagina kunnen bovendien bestanden (zoals foto’s) worden geplaatst. Dat WGVUitwijk in een behoefte voorziet, blijkt niet zozeer uit het aantal verstuurde berichten als wel uit de promptheid waarmee leden reageren op berichten van collega’s: binnen een dag en meestal vlugger. Een Yahoogroup is in een half uur opgezet. Na het uitnodigen en aanmelden van leden hebben de ‘eigenaar’ en beheerders nauwelijks werk aan een Yahoogroup: dat bestaat vooral uit het wegwijs maken van een paar minder computervaardige abonnees. Technisch werkt het allemaal perfect – er komen althans zelden klachten van de ruim 140 aangeslotenen. Om de webpagina te bezoeken moeten aangeslotenen zich registreren bij Yahoo door een ‘Yahoo-ID’ aan te maken. Dat is niet moeilijk, biedt nog een paar praktische voordelen en leidt niet tot ongewenste brievenbusreclame.

en vervolgens een venster met uitzicht op de halve wereld. Vergaderen was nuttig en gezellig, maar er was behoefte aan gevarieerder en frequenter contact. Acute incidenten en praktische problemen leenden zich niet voor vergaderingen, terwijl ze toch om een klankbord vroegen. Deze behoefte bleek elders ook te bestaan, want er waren al oplossingen voor die gebruikmaakten van het internet. Je had ‘nieuwsgroepen’ op het wat anarchistische en spartaanse ‘usenet’, maar daar ontbrak de gewenste privacy. Dan had je commerciële organisaties die hun gebruikers lieten betalen en andere die winst maakten door verhandelbare informatie uit de berichtenstroom te ziften. Een van die laatste was SmartGroups. Ik stelde de Werkgroep Vertalers voor daar een virtuele vergadering in te richten, een besloten forum voor Werkgroepleden. Dat werd ‘WGVertalers’.

WAAROM ‘UITWIJK’? Pionier SmartGroups groeide uit zijn krachten en WGVertalers haperde. Ik besloot bij een concurrent, eGroups, een noodforum te stichten dat ik WGVUitwijk noemde. SmartGroups ging ten onder

TIEN JAAR SCHRIJVERS VAN DE RONDE TAFEL

STAAND VLNR: VIC SJOUWERMAN, PETER SMIT, MARTINE LETTERIE, MEDEWERKER UITG. VEEN, TON VAN REEN, ELS LAUNSPACH, TONNY VOS - DAHMEN VON BUCHHOLZ, GERARD SONNEMANS, BIES VAN EDE. ZITTEND VLNR: SIMONE VAN DER VLUGT, JOYCE POOL, HENK VAN KERKWIJK.

DE PRECIEZE OPRICHTINGSDATUM IS NIET BEKEND, MAAR ERGENS IN 2011 BESTAAN DE ‘SCHRIJVERS VAN DE RONDE TAFEL’ TIEN JAAR. EEN GESPREK MET SECRETARIS MARTINE LETTERIE OVER DEZE GROEP AUTEURS EN HUN PASSIE VOOR GESCHIEDENIS.

PETER SMIT

Wie zijn die Schrijvers van de Ronde Tafel? Het zijn auteurs van jeugdboeken die met enige regelmaat over geschiedenis schrijven. Het gaat dus niet om schrijvers die incidenteel een historisch onderwerp voor een roman of verhaal kiezen. Verder schrijft onze groep voornamelijk over Nederlandse geschiedenis. Indonesië, Suriname en de Antillen horen daar ook bij, net als bijvoorbeeld Manhattan in de tijd dat het in Nederlandse handen was.

Dan worden je boeken door onze kringleden gelezen en word je uitgenodigd om kennis te maken. In de regel gebeurt dat laatste in het Archeon, waar de Schrijvers van de Ronde Tafel elk derde weekend in september een programma verzorgen. Wat zijn de voordelen van de kring? Met elkaar kunnen we meer aandacht voor het genre opwekken dan wanneer ieder voor zich dat doet. Daarbij blijkt de kring een goed aanspreekpunt voor opdrachtgevers. We zijn goed te vinden en worden regelmatig door instellingen en uitgeverijen benaderd om samen iets voor elkaar te krijgen. Een van onze eerste projecten was een serie van tien boeken voor Uitgeverij Zwijsen. Heel recent hebben we met Stichting Cubiss en Uitgeverij Leopold een

Hoe kun je je aansluiten bij deze schrijverskring? Je wordt ervoor gevraagd, maar je kunt je ook aanmelden. Als je minimaal twee goed geschreven en gedocumenteerde boeken over Nederlandse geschiedenis hebt gepubliceerd kun je die insturen.

serie van vijf romans en een verhalenbundel over de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Daarmee hebben we veel publiciteit gekregen, met optredens door het hele land waarbij vier Commissarissen van de Koningin en burgemeester Aboutaleb van Rotterdam waren betrokken.

Verder hebben we het initiatief genomen voor de Bontekoe-prijs. Die prijs hebben we overgedragen aan het Historisch Nieuwsblad, die hem later heeft omgedoopt tot Thea Beckman-prijs. Helaas is deze prijs de laatste jaren niet meer uitgereikt, maar daar proberen we momenteel wat aan te doen. En dan is er natuurlijk nog een gezamenlijke website, die veel informatie geeft over de boeken van onze kringleden. En niet te vergeten de dvd die Stichting Cubiss over onze auteurs heeft gemaakt, en die in een leskist met een aantal van onze boeken langs lagere scholen circuleert.

Hoe houd je een groep schrijvers tien jaar bij elkaar? We hebben respect voor elkaars werk en delen belangstelling voor geschiedenis. Over wanneer de eerste bronzen vishaak in Nederland is gebruikt kunnen we uren praten en dat geldt ook voor andere onderwerpen. Daarbij steken we veel van elkaar op. Omdat ieder zijn eigen terrein heeft kunnen we veel aan elkaar vragen. Zo ontstaat er vaak een wisselwerking van ideeën en informatie waar we allemaal profijt van hebben.

Jij vormt, samen met voorzitter Arend van Dam, het bestuur van de Schrijvers van de Ronde Tafel. Wat is voor jou het hoogtepunt van de afgelopen tien jaar? Voor mij is dat Vergeten Oorlog, de reeks boeken die we vorig jaar over de Tweede Wereldoorlog hebben gemaakt. Dat we het voor elkaar gekregen hebben om op een genuanceerde manier over die oorlog te publiceren. Dat we hebben kunnen bijdragen aan een nuancering van de indruk die kinderen over de oorlog hebben en dat we erin geslaagd zijn daar een landelijk platform voor te krijgen. Een koffer vol prachtige boeken, optredens van de auteurs en veel aandacht in bibliotheken en kranten. Daarbij loopt de reeks boeken prima en zijn er al een paar titels herdrukt. Dat is in deze voor uitgevers moeilijke tijd al uitzonderlijk, maar helemaal voor historische jeugdboeken, die het traditioneel meestal minder goed doen.

Je noemde zojuist jullie eerste en laatste project. Is er de afgelopen tien jaar nog meer door de Schrijvers van de Ronde Tafel gerealiseerd? Nou, tientallen boeken voor Uitgeverij Delubas, bestemd voor de basisscholen. Delubas heeft bij elk van de vijftig vensters een leesboek laten maken, en dat in twee leeftijdsgroepen. Daarvan is het leeu-

Het hoogtepunt van de afgelopen tien jaar is de reeks die we over de Tweede Wereldoorlog hebben gemaakt. Dat we het voor elkaar gekregen hebben om op een genuanceerde manier over die oorlog te publiceren.

En het dieptepunt? Nou, eigenlijk is dat er niet. We zijn als groep nog altijd bij elkaar en hebben onze kring uitgebreid met twee nieuwe leden. Het is momenteel even rustig, maar dat mag ook wel na alle hectiek die we vorig jaar rond Vergeten Oorlog hebben doorgemaakt. Bovendien heeft Arend van Dam een paar bestsellers geschreven in het historische genre. Onze voorzitter is daarmee momenteel ook onze Grote Blikvanger, en dan bedoelen we niet zo’n net dat langs drukke wegen in de buurt van cafetaria’s hangt.

wendeel door onze kringleden geschreven. Voor drie andere uitgevers hebben we elk een verhalenboek geschreven, waarvan met name dat van Uitgeverij Scala veel succes heeft. Verder hebben we in Drente het project ‘Verhalen Spinnen’ gedaan en in Gelderland een groot project rond Harderwijk.

VAN KWAAD TOT ERGER 16

VERWEESDE WERKEN KEES HOLIERHOEK

ibliotheken, momenteel vooral wetenschappelijke bibliotheken, willen boeken digitaliseren en aan het publiek ter beschikking stellen. Maar nauwelijks aan de klus begonnen zie je vervolgens vele bibliotheekhanden in wanhoop omhoog gaan onder de uitroep ‘O hemel, bijna allemaal verweesde werken’. Voor wie scherp toehoort, lijkt de intentie van die internationale jammerklacht duidelijk: ‘Wetgever, kom ons alsjeblieft te hulp, help ons die tegenstribbelende auteurs en uitgevers te omzeilen via een wettelijke dwanglicentie. Het mag een wettelijke licentie zijn met een verplichting tot betaling van een billijke vergoeding, maar zet er in uw wetgeving alsjeblieft niet bij hoe hoog die billijke vergoeding zou moeten zijn en laat óns dat bedrag maar zoveel mogelijk in de richting van “lekker niks” naar beneden praten.’

gen van hun kinderen in het boek vermeld staan. Zij zien dermate op tegen het karwei van toestemming vragen dat zij de auteur liever dood en voor altijd onbekend verklaren. Verweesde werken: ze doen mij altijd heel erg denken aan het graf van de onbekende soldaat. Wat zijn ‘verweesde werken’ eigenlijk? In de concrete dagelijkse praktijk zal het gaan om niet meer commercieel verkrijgbare teksten die zonder toestemming van rechthebbenden niet gedigitaliseerd en online beschikbaar gesteld mogen worden. En jammer voor de bibliothecarissen, maar dat is een probleem dat tot 70 jaar na de dood van de schrijver of vertaler blijft duren. Digitaliserende instellingen zien ernstig op tegen de tijd en de inspanningen en de kosten die het opsporen van rechthebbenden met zich mee brengen. Sommige van hen heffen zoals beschreven de handen ten hemel en roepen ‘Verweesd, verweesd, ocharm: deze boeken zijn allemaal verweesd’. Anderen sluiten met Lira en Pictoright en andere collectieve organisaties contracten waarin waar mogelijk licenties worden verleend, en vrijwaringen waar noodzakelijk, en voor deze enorme besparing aan tijd, inspanningen en kosten betalen zij een licentievergoeding annex een soort verzekeringspremie. Ik vrees dat ‘verweesde werken’ een politiek begrip is geworden dat heel geschikt blijkt om een staat van wanhoop te suggereren waartoe in feite geen reden is. Het zou best wel eens kunnen zijn dat het erom gaat van de wetgever de toestemming te verkrijgen die vertegenwoordigers van rechthebbenden niet bereid zijn gratis en voor niks te verlenen. De wetgever zou juist steun moeten geven aan Lira en Pictoright om hun dienstverlening juridisch sluitend te maken door een vorm van extended collective licensing als in de Scandinavische landen het geval is.

Gelukkig laat de wetgever het voorlopig nog even aan de collectieve beheersorganisaties over, zoals aan Lira voor teksten en aan Pictoright voor foto’s, om bestaande problemen via licentieverlening en vrijwaring op te lossen. Maar al geruime tijd vrees ik dat bibliotheken onder het begrip ‘verweesde werken’ iets anders verstaan dan gewone mensen. Gewone mensen denken bij verweesde werken aan auteursrechtelijk nog beschermde boeken waarvan de auteurs onbekend zijn en dat ook dreigen te blijven, en zulk soort boeken en andere geschriften zijn er volgens mij nauwelijks. Als er geen naam van een auteur op staat, zal vaak een uitgever vermeld staan of een andere rechtspersoon die bij het boek betrokken is en waarlangs de schrijver of vertaler in beginsel kan worden opgespoord. Bibliotheken lijken bij het begrip verweesde werken te denken aan rechthebbenden van wie zij wel degelijk de naam kennen, maar van wie tot hun grote schrik geen adres, telefoon- en bankrekeningnummer, namen van hun erfgenamen of verjaarda-

SCHRIJVER IN EEN ANDER LAND

DE GULHEID VAN MOSKOU SJENG SCHEIJEN

Tussen december 2007 en augustus 2008 schreef Sjeng Scheijen in Moskou de laatste zes hoofdstukken van zijn biografie van Sergej Diaghilev. Hij weet nog steeds niet hoe het hem gelukt is.

k begon in Moskou te schrijven op een kamer in het Marriot Grand Hotel op de Tverskajastraat. Ik was aangenomen om een jaar (het zouden er uiteindelijk twee worden) te werken op de culturele afdeling van de Nederlandse ambassade in Moskou, en zoals alle ambassademedewerkers werd ik eerst ondergebracht in een Hotel, in afwachting van een geschikt appartement. Daar sliep ik, vaak alleen, maar gelukkig ook af en toe met mijn vriendin Wendel, die voorlopig in Amsterdam zou blijven wonen, maar me geregeld kwam opzoeken. Schrijven op die hotelkamer was niet eenvoudig: het was niet al te groot, en benauwd, en er was geen plek om me terug te trekken als Wendel er ook was. Tijdens de kerstdagen kozen we ervoor in Moskou te blijven om zo de kerstterreur thuis te ontvluchten. Het leek alsof wij de enigen waren in het Hotel. Geen kerstbestemming, Moskou. Bij gebrek aan slaapgasten werd het hotel veranderd in een plek voor allerhande eindejaarsfeesten. Niet wat je verwacht in een vijfsterrenhotel, maar ja, er moet omzet gedraaid worden. â&#x20AC;&#x2122;s Nachts trilden de glazen op tafel door de

beestachtige muziek van de zich bezattende middenklasse. Wij sliepen slecht, en er werd van me verwacht dat ik in zou grijpen. Nu dien ik nooit een klacht in, ik toon me nooit ontevreden. Ik geef altijd fooien, ook als het eten ongaar is en de bediening me kleineert. Als ik een kla-

Het werd tijd, kortom, om een klootzak te worden. gende consument zie, denk ik: het is vast een wapenhandelaar of farmaceut. Ik doe dat niet. Maar ik had nu een serieuze relatie en een serieuze baan. Ik was zesendertig en begon eindelijk aan mijn pensioenop-

bouw. Het werd tijd, kortom, om een klootzak te worden. Zo kan het niet langer! snauwde ik tegen het deerniswekkende managerstype. Die reageerde onaangedaan, en gebaarde dat ik mee moest komen. Op de zesde verdieping, op gepaste afstand van de helse

decibellen van de feestgangers, bood hij ons een suite aan van ongeveer tachtig vierkante meter. Een gigantische ruimte, met keuken, een bed van vier bij vier meter, twee buitenproportionele plasmatelevisies, een amorf bubbelbad voor met zijn drieĂŤn, en een zithoek voor twaalf man. Ik dacht aan mijn verdie-

ping in de Pijp, met zijn ene gashaard en anderhalve waterpunt, die ik al tien jaar huurde van steeds wisselende eigenaren met namen als Allinvest, Tropion, en Pinocchio BV. Ik besloot op het aanbod in te gaan. Vanaf dat moment ging het beter. Eerder, toen duidelijk werd dat ik naar Moskou zou gaan, had ik me heilig voorgenomen om mijn boek af te ronden vóór de verhuizing. Dat voornemen werd een eclatante mislukking. Ik moest nog zes hoofdstukken schrijven, ongeveer 40.000 woorden, de omvang van menig Nederlandse roman, toen ik aankwam. Nachtwerk, nou ja ieder werk, maar nachtwerk in het bijzonder, is een aanslag op mijn zelfrespect. Noem het de aristocratie van mijn ziel. Ik ben weliswaar een armoedzaaier – onmiddellijk na mijn geboorte meldden de eerste schuldeisers zich aan mijn couveuse – maar aan werk heb ik nooit kunnen wennen. De gedachte dat ik na mijn dagelijkse verblijf op de ambassade, ’s avonds en ’s nachts verder moest werken aan mijn boek, bood het vooruitzicht op een periode van ongebreidelde zelfhaat, en de volkomen verschrompeling van mijn ego. Het was de gratis suite, met al zijn absurde vertoon van luxe en comfort waar ik dacht niets om te geven, die me redde. Toen begreep ik voor het eerst dat niets op de wereld zo eenvoudig is te verwerven als zelfvertrouwen. Het kost alleen ongelofelijk veel geld. Ik schreef langzaam maar gestaag, ongeveer vijfhonderd tot duizend woorden per dag. In het weekend iets meer. We kwamen in het midden van de winter aan, dus het was vreselijk koud en weinig reden om uit te gaan. Vier van de zeven hoofdstukken waren klaar toen ik na zes weken in het hotel kon verhuizen naar het door mij gevonden appartement op de Tverboulevard. Daar keken we uit op het achterwerk van de dichter Jesenin, althans het grote bronzen beeld naar zijn gelijkenis. De huisbazin had ons met geheven wenkbrauwen verteld dat het monument voor Jesenin vooral interessant was omdat het de plaatselijke ontmoetingsplek was voor lesbiennes. Dat bleek inderdaad het geval. Als de avond naderde begon het pleintje rondom het monument vol te stromen met jonge vrouwenpaartjes en singles op zoek naar liefde van alle soort. Het was een hartverwarmend gezicht. Moskou geldt als een onaangename stad voor minderheden, maar de zorgeloosheid en het ontspannen exhibitionisme van de jonge vrouwen daar weerspreekt dat. Een wonderlijke vergadering van ongrijpbare transgenders, manvrouwen met de meest buitenissige kapsels en alledaagse schoolmeisjes trok iedere avond aan mijn raam voorbij. Het was een prachtig medicijn voor mijn altijd latente misantropie en gaf

me plezier en energie voor het schrijven. De avonden waarop ik kon schrijven werden overigens zeldzamer, bijna iedere avond waren er nu recepties, openingen en feestjes, waar ik me moest of wilde vertonen. Er zijn weliswaar miljoenen boeken geproduceerd met hulp van alcohol maar ik kan, helaas, met een enkel glas op nauwelijks meer schrijven. Mijn boek schreed voort als een slak. In de zomer valt het culturele seizoen in Moskou helemaal stil en kon ik nieuwe hoofdstukken inleveren, het laatste pas op 14 augustus, ik woonde toen al bijna acht maanden in Moskou. In de tussentijd was het hele boek ook al een keer langs de redactie gegaan, en ik moest de ontelbare wijzigingen en vragen van de redacteur invoeren in de hoofdstukken. Vanaf de eerste keer dat ik Moskou bezocht, in juli 1993, gaf de stad me steeds een intense sensatie van vrijheid en opwinding, met niets vergelijkbaar. Maar het heeft me nooit een plek geleken om te schrijven: te uitputtend en te afleidend. Geen wonder dat Russische schrijvers altijd naar hun datsja’s trokken om te schrijven. Waarom lukte het me? Paniek, waarschijnlijk. Maar het valt me nu alweer moeilijk om er iets zinnigs over te zeggen, ik heb geen talent voor nostalgie, en zelfbespiegeling vind ik in mijn geval een beetje lachwekkend. Moskou is altijd gul voor me geweest, ook hierin, meer valt er niet te zeggen. Sjeng Scheijen: Sergej Diaghilev, een leven voor de kunst. Uitgeverij Bert Bakker.

HIJ ZEI ZIJ ZEI

praatje met hem maken, dat is de grens.’ Chef Boeken Pieter Steinz van NRC Handelsblad over de relatie tussen schrijvers en recensenten, in Schrijven Magazine, december 2010 ‘Het is nogal kunstmatig om een lijstje met vrouwelijke auteurs op te stellen als moderne evenknie van Mulisch, Reve en Hermans. Het eigenaardige van die Grote Drie was nou juist dat het iets organisch had, het was met de jaren zo gegroeid. Een dergelijk lijstje vrouwelijke auteurs bestaat niet.’ Recensente Daniëlle Sardijn in HP De Tijd, 14-1-2011

CITATEN UIT DE BOEKENWERELD Samengesteld door René Appel.

‘Als ik weleens een klootzak was, kwam dat voort uit puur egoïsme, maar dat kwam ook doordat ik mezelf gekwetst voelde en het idee had dat ik terug moest slaan. Mijn werk is een kind dat ik moet beschermen. Dus als je daaraan komt, haal ik uit.’ Arnon Grunberg in Volkskrant Magazine, 16-10-2010

‘Ik kom er steeds meer achter dat ik niet dicht voor de lol. Met mijn schrijven heb ik een missie: vermenselijken. Dichten is een weerlegging van elkaar conformistisch vernietigen. Met poëzie kan je empathie opwekken en mensen gevoeliger maken voor elkaars noden, voor onrecht.’ Hagar Peeters in Vrij Nederland, 22-1-2011

‘Tolstoj ontwikkelde de vaardigheid om zichzelf te observeren met afstand en eerlijkheid. Dat was voor hem als schrijver van onschatbare waarde, voor ons allemaal als schrijver, vind je ook niet? Je hebt je morele inventaris, net zoals goederen in een warenhuis. Je kijkt naar wat je hebt gedaan. Je ziet de donkere kanten van jezelf. Daar heb je iets aan. Als mens, als schrijver. Schrijven is niet gewoon iets technisch, het is ook het ontwikkelen van karakter.’ Tobias Wolff in Schrijven Magazine, oktober 2010

[Over de Slash-serie:] ‘Ik wilde boeken maken die ertoe doen, waarvan jongeren weten: dit gaat over mij of over degene die naast me zit in de klas. Dat soort boeken was hard nodig. Er waren wel jeugdboeken over maatschappelijke thema’s, maar die waren net niet de best geschreven boeken. Ik vond dat literaire auteurs daarin achterbleven. Daarom heb ik deze serie opgezet.’ Edward van de Vendel in Didaktief, januari-februari 2011

[Over depressies en een writer’s block:] ‘Het is bij mij lang niet zo erg als bij mijn vriend David Foster Wallace, die in 2008 uiteindelijk zelfmoord pleegde. Ik kan er, letterlijk, mee leven. Sterker: ik geloof dat het een onvermijdelijk onderdeel is van mijn schrijverschap: zonder depressies zou ik niet schrijven.’ Jonathan Frantzen in de Volkskrant, 23-10-2010

‘Eco vertalen is leuk en bevredigend. Puzzelen met taal, research doen. Hij schrijft over een kleine joodse begraafplaats in Parijs waar vroeger een slagerij was. Daar vond ik na lang zoeken een foto van, dan is mijn dag helemaal goed.’ Yond Boeke in VPRO gids, 5/3-11/3, 2011

‘Het fijne aan tekst is dat het geen stem heeft. Zodra je een gedicht gaat voorlezen, is het meteen een interpretatie. Dat vind ik ook moeilijk aan voordragen. Het liefst zou ik leeftijdloos, intonatieloos, vrouwloos voorlezen. Ik wil dat mensen zelf lagen kunnen ontdekken.’ Maria Barnas in NRC Handelsblad, 12-11-2010

'Het is de taak van een schrijver om te knippen, te plakken, te liegen en te verzinnen zodat de realiteit krachtiger wordt. Ik heb met de tijd gesjoemeld maar alle personages [...] zijn allemaal echt. Het is een beetje zoals met De aardappeleters van Van Gogh. Hij knipt, plakt en liegt. De handen die hij zijn personages geeft, bestaan niet. Maar daarmee schept hij een realiteit die realistischer en noodlottiger is dan de echte. En daarmee weet hij tot op heden mensen te raken.' Kader Abdollah in De Morgen, 2-3-2011

‘We hebben ooit de verjaardagsfeestregel geïntroduceerd. Als je op een verjaardagsfeestje van een schrijver komt, mag je sowieso niet over hem schrijven. Maar eigenlijk vind ik dat nog veel te zuinig. Een hand mag je een schrijver nog best geven, een

·· ·

B G! AU ITER N I R E T N E EM EL L UIT DE HN VERWEES DEBUTE N M O S KO U H E I D VA ER ALS WOR SCHRIJVHILIP HUFF L A AR: P RSTEL A AR: P ALS WO UFF SPREE PHILIP HT NIET SH BESTA A ! AUTEURS HET P.C. BOUTENSFONDS TERING L IT E R A L E M E H DE VERWE N E T DEBU DE SCH N E K R WER S TE L A A R O W S AL SPREEKTI N A A H I E T SH STA AT N! AUTEU Het P.C. Boutensfonds stelt T E R I N G H IT E N T NIET S! AUTEU zich ten doel professionele TE R I N G E M E L UIT DE HN VER schrijvers en vertalers aan een DEBUTE N M O S oudedagsvoorziening te helpen. H E I D VA ER ALS SCHRIJVHILIP H L A AR: P RSTEL A HET P.C. BOUTENSFONDS MAAKT ALS WO UFF PHILIP HT NIET BEKEND DAT INSCHRIJVINGEN BESTA A ! AUT TE R I N G E L L VOOR HET JAAR 2012 D E H E M L IT E VERRICHT KUNNEN WORDEN H EM EL N V DEBUTE D TOT 1 OKTOBER 2011. W E RK E N F R M O R I A MRST ALS WOSPR OVER DE MOGELIJKHEDEN H U FF AT NIET A T S EN ONMOGELIJKHEDEN A TE R I N G ! E M RAADPLEGE MEN DE UIT DE HN DEBUTE N INFORMATIE OP H E I D VA E SCHRIJVH WWW.VSENV.NL L A AR: P R ALS WO U PHILIP HT BESTA A ! TE R I N G DE H EM DEBUTE W E RK E J V ER A HA AN U IT D E 42 DEBUT

·· ·· · · · · · ·· · ·

· ·· ·· · · · ·

· ·

SH I NS H I LI RIJ V EBU E R AIRE D RKEN DE SCH ORSTEL A AR: PBESTA AT NIET E M O R I A M F R ARSRECHT UIT D E SDE WE CHRIJVER ALS W SPREEKTA AL TERING! I N M RING! AUTEU MEL LITER AIR E U DE SAR: PHILIP HUFF NIET SHIT EN IET SHIT EN TEECHT UIT DE HE VERWEESDE WA RSTEL A TA AL BESTA AT AL BESTA AT N G! AUTEURSR AIRE DEBUTEN DE SCHRIJVER L SPREEK FF SPREEKTA SHIT EN TERIN EMEL LITER DE WERKEN A R : PH I A L E T S H R S U A PHILIP H BESTA AT NIET SRECHT UIT DE TEN VERWEE RIJVER ALS WOEEKTA AL BESTA G E SCH HUFF SPR D EKTA AL RING! AUTEURLITER AIRE DEBU EN TERIND U T I O H P I K S L S I E H O T L T HIT EN T UIT DE HEME L H E I D VA N M ORSTEL A AR: P L BESTA AT NIE EURSRECHT UITEB EKTA A ERING! AUT A I RE D SRECH UTEN D E G U HRIJVER ALS W E R R E P T I S L E F T L AIRE DEB ERKEN DE SC AR: PHILIP HUF NIET SHIT EN T UIT DE HEME VERWEESDE W EESDE WALS WORSTEL ATA AL BESTA AT AUTEURSRECH IRE DEBUTEN AT N I E T VERWO A HRIJVER HUFF SPREEK IT EN TERING! HEMEL LITER E K TA A L B E S TAU L H E I D VA N ME C H RIJ V P R: PHILIP TA AT NIET SHSRECHT UIT DE BUTEN S P R E BUTEN D E G S E D I E E S R N TA AL BE RING! AUTEU L LITER AIRE D L LITER AIRE D EESDE WERKE RSTEL A AR: PHIL T IT EN TE T UIT DE HEME T UIT DE HEME EBUTEN VERWIJVER ALS WO PREEKTA AL BES H R H S URSREC AUTEURSRECEL LITER AIRE DRKEN DE SCH: PHILIP HUFF AT NIET R A T S E B ! L E TERING HT UIT DE HEMVERWEESDE W WORSTEL A ARF SPREEKTA A ERING! AUTEUA URSRECRE DEBUTEN SCHRIJVER ALSAR: PHILIP HUF IET SHIT EN T F R A N S D E H A LITER AI WERKEN DE LS WORSTEL A A AL BESTA AT NI N M E M O R I A M TEURSRECHT U A R E T U RWEESD DE SCHRIJVER HUFF SPREEK IT EN TERING! EN TERING! ADE HEMEL LITES S KO U EL A AR: PHILIP A AT NIET SH AT NIET SHIT RSRECHT UIT TEN VERWEE T T U IJ S WORS PREEKTA AL BES EEKTA AL BESTA ERING! AUTE LITER AIRE DEBUKEN DE SCHR R T R S HUFF HILIP HUFF SP NIET SHIT EN UIT DE HEMEL ERWEESDE WER LS WORSTEL A AU A AR: P TA AL BESTA AT TEURSRECHT DEBUTEN V E SCHRIJVER A L A AR: PHILIP H SPREEK N TERING! AU EL LITER AIRE M O S KO U D R ALS WORSTE SPREEKTA AL B T E E N EM T SHIT ECHT UIT DE H E G U L H E I D VAN DE SCHRIJVAR: PHILIP HUFF NIET SHIT ENIT TEURSRE DEBUTEN D EESDE WERKE LS WORSTEL A TA AL BESTA AT EURSRECHT U T T K A W LITER AIR EBUTEN VER DE SCHRIJVER P HUFF SPREE N TERING! AU AUTEURSRECHR ER AIRE DSDE WERKEN STEL A AR: PHILI T NIET SHIT E IT EN TERING! EMEL LITER AI H VERWEE IJVER ALS WOREKTA AL BESTA ATA AT NIET SHRECHT UIT DE H TEN D E G U L S H DE SCHRE H A A N SPRE PREEKTA AL BE ING! AUTEURS LITER AIRE DEBUERKEN DE SC : R A N S D PHILIP HUFF S SHIT EN TER UIT DE HEMEL VERWEESDE W WORSTEL A AR : S T A TEL A AR L BESTA AT NIE UTEURSRECHT IRE DEBUTEN SCHRIJVER AL FF SPREEKTA N A E REEKTA AEN TERING! A HEMEL LITER E WERKEN D L A AR: PHILIP HU TA AL BESTA AT U T SHIT SRECHT UIT DEEN VERWEESDR ALS WORSTE HUFF SPREEK EN TERING! A E AUTEUR ER AIRE DEBUT DE SCHRIJVE TEL A AR: PHILIP AT NIET SHITR I A M F R A N S D C A T MEL LI EESDE WERKENJVER ALS WORSREEKTA AL BEST G! I N M E M O ! AUTEURSRE VERW U DE SCHRI IP HUFF SP SHIT EN TERIN IT EN TERING IT DE HEMEL SH W O HIL TU N M O S K ORSTEL A AR: P L BESTA AT NIETBESTA AT NIET AUTEURSRECH DEBUTEN VERC R A I RE E RK E N D E S EKTA A SPREEKTA AL EN TERING! E E E R A LS W T R I P L S L FF IT ME EW TE HILIP HUAR: PHILIP HUFFTA AT NIET SHECHT UIT DE HE N VERWEESD VER ALS WORS TA RSTEL A REEKTA AL BES ! AUTEURSR R AIRE DEBUTE U DE SCHRIJ HUFF SPREEK IT UFF SPSHIT EN TERING E HEMEL LITED VA N M O S KO EL A AR: PHILIP A AT NIET SH D T T E T NIET URSRECHT UIT N D E G U L H E I VER ALS WORS PREEKTA AL BES TERING! AUT C ! AUTE R AIRE DEBUTE EN DE SCHRIJ HILIP HUFF S NIET SHIT EN WERKEN DE S T :P K E LA TE MEL LI RWEESDE WER WORSTEL A AREKTA AL BESTA A N VERWEESD R ALS WORSTE K EN VE SCHRIJVER ALS P HUFF SPRE R AIRE DEBUTE DE SCHRIJVE HUFF SPREE E I P I E EN DE STEL A AR: PHIL DE HEMEL LIT EESDE WERKEN STEL A AR: PHILI A AL BESTA AT N T R ALS WOEURSRECHT UIT BUTEN VERW IJVER ALS WOR UFF SPREEKT N TERING! AU H R E M E N AUTL LITER AIRE D RKEN DE SCH TEL A AR: PHILIP AT NIET SHIT CHT UIT DE HE D E HEME ERWEESDE WE ER ALS WORS EKTA AL BESTA ! AUTEURSRE IRE DEBUTEN D T E R I N G E M E L L IT E R A D E W E R K E N TEN V U DE SCHRIJV IP HUFF SPRESHI43 N E T L I O ES EH TE

· ·

·· · ·

· · ·· ·· · · · · · · · ·· · · · · · · ·· · ·· ·· · · · · · · · · · · · · · · · · ·· ·· ·· · ·· · · · · · · ·

· ·· · ·· ·· · · · · · ·

· · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · ·· · · · ·· · ·· · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · ·· · · ·· · · · · · · ·· · · ·

· · · · · · · ·· · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· ·· · · · ·· · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · ·· · ·· ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · ·· · · · · ·· ·· · · · · · ·· · · · · ·

de L IT e HUF H AT nI g! n TerIn UIT de HemeL esde werken TeL A Ar: PHILIPeekTA AL besTA AUTeUrsreC U reCHT Ten verwe ver ALs wOrs IP HUFF sPr IT en TerIng! d e H A A n A e re debU n de sCHrIJ rsTeL A Ar: PHIL TA AT nIeT sHO r I A m F r A n s eCHT UIT de H e e werkerIJver ALs wO PreekTA AL besrIng! I n m e m g! AUTeUrsrL LITer AIre d de sCH PHILIP HUFF s T sHIT en Te sHIT en TerIn T UIT de Heme rweesde wer e e H : s TeL A Ar AL besTA AT nI L besTA AT nIeT AUTeUrsreC e debUTen v sCHrIJver AL H e r A ! PreekT F sPreekTA AHIT en TerIng emeL LITer AI e werken d TeL A Ar: PHILIP F s T de H n verweesd er ALs wOrs TA AL besTA AT I U HILIP HUesTA AT nIeT T H C re ! IJ v Te ek kTA AL bIng! AUTeUrsITer AIre debUkO U de sCHr IP HUFF sPre sHIT en TerIng H en Ter T de HemeL L e I d vA n m O s sTeL A Ar: PHIL sTA AT nIeT T U IT d e H C e r s I e r r U reCHT UTen d e g U L HrIJver ALs wO sPreekTA AL b rIng! AUTeU LITer AIre deb k r re debU rken de sCH r: PHILIP HUFF IeT sHIT en TeUIT de HemeL erweesde we e sde we s wOrsTeL A A AL besTA AT n UTeUrsreCHT e debUTen v n I e T verwe IJver ALUFF sPreekTAen TerIng! A meL LITer AIrTA A L b e s TA AT A n LITer AIre e PHILIP H AT nIeT sHIT eCHT UIT de H Ten s P r e e k F r A n s d e H ALITer AIre debU U A r AL besT g! AUTeUrs LITer AIre deb I n m e m O r I A m HemeL esde werken e d T I U n I en Ter UIT de HemeL UIT de HemeL UTeUrsreCHT UTen verwe de sCHrIJverI sreCHT UTeUrsreCHT en TerIng! A LITer AIre debesde werken OrsTeL A Ar: PH A A e rIng! A AT nIeT sHITT UIT de HemeL bUTen verw HrIJver ALs wreekTA AL besTn AL besT AUTeUrsreCH LITer AIre de s kO U de sCHILIP HUFF sP sHIT en TerI A rIng! T UIT de HemeL L H e I d vA n m OOrsTeL A Ar: P L besTA AT nIeT reekTA AL besTn rsreCH bUTen d e g U HrIJver ALs wF sPreekTA A HILIP HUFF sP T nIeT sHIT e AIre de erken de sC Ar: PHILIP HUF OrsTeL A Ar: P ekTA AL besTA A AUTeUrsreCH w A e w LA ! weesde r ALs wOrsTe sCHrIJver ALs ILIP HUFF sPr HIT en TerIng e HemeL LITere CHrIJve werken de OrsTeL A Ar: PHesTA AT nIeT srsreCHT UIT d en d e g U L H r weesdeHrIJver ALs w sPreekTA AL b rIng! AUTeU Ter AIre debUTrken de sCH L de sC HILIP HUFF T en Te de HemeL LI rweesde we sTeL A Ar: PHI I H s T P e r : s e TeL A Ar AL besTA AT nI eUrsreCHT UIT e debUTen v rIJver ALs wO PreekTA AL be s ! PreekTA TerIng! AUTemeL LITer AIrrken de sCH: PHILIP HUFF HIT en TerIng s e n H IT e n s sHIT e eCHT UIT de H erweesde w wOrsTeL A Ar sTA AT nIeT T e I Tn r v e UTeUrs Ire debUTen sCHrIJver ALs sPreekTA AL b ekTA AL besTA A TeUrsreCHT Ud LITer A werken de s d e H A A n P HUFF sPre n TerIng! AU L LITer AIre I e e n e rweesd e m O r I A m F r A rsTeL A Ar: PHILAT nIeT sHIT CHT UIT de HemTen verwees I U I n m rIJver ALs wO eekTA AL besTA ! AUTeUrsre LITer AIre debUken de sCHrH r :P de sCH LIP HUFF sPr HIT en TerIng IT de HemeL esde we wOrsTeL A Ar ee e w I r s U e H v T P r s L A Ar: besTA AT nIeT UTeUrsreCH e debUTen Jver ALHILIP HUFF sPen T I r H C r A s I L ekTA A en TerIng! emeL LITer A werken de rsTeL A Ar: P T s H IT F r A e I n T T I O e H A H d e w A T s HT UIT dTen verweessCHrIJver ALs reekTA AL besT I n m e m O r I A mUrsr C e r s r VERENIGING LETTERKUNDIGEN UTeU r AIre debU rIng! erIng! AUTe LI UFF sPIT en Te(VvL) O U dePHVAN H k P s I e L O I T I m L sH eL Ar: vA n IT e n T U IT d e H e m e L e T Deysselhuis A H d e L I I s e e n T H s T T Van L r A e w AT nI 125 d e g U IJver ALs wO kTA AL besTA L besDeTA sreCHT ebUTen verCH r U Lairessestraat e T e A r e U A d H r A s g! AmsterdamLITer AIre de sC IP HUFF sP FF sPreekT n Ter1075 InHH en de eL A k r e L L e I U e w T H H I m e T Ar: P e He r: PHILIP TA AT nIeT sHeCHT UITT:d020 rweesdJver ALs wOrs TA A A e A v 624 0803 L e T n s s e T L be bU624 Ursr AIre dF:e020 C H r I U FF s P r e e k e wOr A e s A T e T U d 7755 k A e e O s kO U L A Ar: PHILIP H AT nIeT sHIT FF sPrHIT en TerIng! HemeL LITer vA n m E: vvl@vsenv.nl e s H e I d ALs wOrsTe kTA AL besTA sTA AT nIeT U IT d L T U nIeT H g C e e r d s www.vvl.nu sPree PreekTA AL be en verwe IJ v e r r H F AUTeUr Ire debUTen C F s U e d s I LI P H A C ebUT L LITer eesde werkenOrsTeL A Ar: PHr A n s d e H A A nL LITer AIre d werken de sA e verw IJver ALs w e m O r I A m F de Hem n verweesdeALs wOrsTeL A sP T I U r T m H H C C In de s eUrsre er AIre debUTe de sCHrIJverr: PHILIP HUFF IT H U FF T P I U L A I H P : T H A A n e H e m e L LI L A Ar rken wOrsTeL A A A AT nIeT sH U e e d w s e n d 44 I A m F r A rsreCHT UIT dTen verweessCH ver ALs reekTA AL besTTerIng! AUTe J I r P U e eL eU