VvL.nu 2012/1 by Vereniging van Letterkundigen

·· ·

DO N ES RG E O D FO V U U R LKEN O R B E E N V E B O E K E N , I -T U T E T EN LE E R E WO L A N D H E V H O B N K E E L N E K O L E T T E R M EC E N A S V E RG E K E N W DS D E VO NO N K E R E WO L K N O E B E N E S D ERL A N D C EN AS E V E RG E T E K E N , I -T U N E E T B RO O D FO N E T V U U R T T E L E N H E- B O LK N K E N H O L K E N B OV E V E RG E T E N M N , I -T U N E S O O V W E N E D W E EEN BO EK NKERE ERL AND E- B O E K K E N WO L K O N DS R O F D D S O A O BO E ODF HET BR EN HET VUU E N L E T T G E T E N M EC E N T U N E S O R V B O B T E N H K R E NK E E E N V E E- B O E K E N , I K E N WO L K O D E VO N N K E R E W O L K A N D V E D DO BO E E T T E R L E N M EC E N A S I -T U N E S FO N D S R UR L D DON KE N O E O V R T O B , U E B N T U G HE LKEN - B O E K E N WO L K EN VER AS N H E T V O L K E N B OV E N E E E K N D O DE V E R L A N E T E N M EC E N E S BO E K E N DS EEN VE KERE W ND N O D N O G A F L N V E R B O E K E N , I -T U H E T B RO O D T V U U R OV E N L E T T E R E N M E C E N A S S E H N E E AS VO N K E WO L K E N B E E N V E RG E T K E N , I -T U N E WO L K E N E D K E O S B E- B O E E K E N WO L K ONKER T TERL AND FO N D ES D D O S O A R R BO H E T B E N H E T V U U N B OV E N L E M EC E N T U N E S N E T B RO O T E E H E G K I R K N , L E N O V O K E W DE V EEN E VO N K E- B O E K B O E K E N WO L D S D NKERE ERL AND O D S A UUR DON K N L E T T G E T E N M EC E NE N , I -T U N E S O D FO N V U U R E O V R O B B T R HE OLKEN D E- B O E K E N WO L K EEN VE N AS E N H E T O L K E N B OV E K N O N V W DE EEN BO EK T E R L A E T E N M EC E N E S S NKERE L AND D O N D O G F U R D R Olleti RO E E N V E E- B O E K E N , I -T u TnV U U R B OV E N L E T T E E N M EC E N A S T BB E E H H N E K T OLK N AS D E VO N K E R E WO L K E N E E N V E RG E O E K E N , I -T U N E K E N W O N DS O B ON E- B ND N Dn N ES ODF RL A Ve r e i g i n g VA E N WO S E O R K A T R E U N T B O E U E T B L C V E E H LK E N H E T L K E N B OV E N V E RG E T E N M E N , I -T U N E S N HET E K K N N O O V O V N W E KN DE E EKU DE OE S E-IBG D R S R E WO N D N K E R E T ELET E D N TE K O A N S L N D O A R F O N D VUUR B RO O D E T V U U R E T TER E N L E T RG E T E N M E C E T L V E N H O E B V H N O / 1 / VERSC WEEMA AL PER AR EN E E N V E O2012 L K E N B E E N V E RG E WO L K E A N D N WOHLIJKNT TD O N K JA E O V K W E E E R B E E- B O DON K E T TERL AN D E T T E R L N , I -T U N E S FO N D S U U R D S O A O L N R E E BO H E T B N K E N H E T V L K E N B OV E N G E T E N M E C E- B O E K O L K S E N U R O T O E W DE V E E N V E- B O E K E N , I KERE W AND O E K E N FO N D S HET B N O D K L L D E VO B RO O D N H E T V U U R OV E N L E T T E R E N M E C E N A S K E N WON D S E O B E B S E TNUMMER O. D ING DIT VER E VO N K E R E W O L K E N I -AT.:U N E H E T B RO O D FO T V U U R , N E N E E K E E- B O E N WO L K DON K E T TERL A N D N AS K E N H EE WO L K E N B N O V L K E E E C N D R BO S BROODFONDS N DS N B OV E V E RG E T E N M E, I -T U N EHET DON KE TERL AN D O F D R O U EEN E T B RO K E N H E T V U N B OV E N L E T T E N M E C E N OEKEN LK H B E VO N LKE WO E RG E E K E N , I E O N V E D W N K EC E N A S E E E R E O S E B N KHET VUUR OND E- B O E K E N DO EN L AND R S E R A T -T U N E S H E T B RO O D F E T VDE UVONK N T E U E BO M EC EN L S H V N E E O N K N T B L E U E O T N K G HET W LKE N, I VER VO N K E O L N E K W E E O D E E O W R B E N E DE DONKERE BOVEN AND O N DS U R DON K B O E K E FO N D S A S LETTERLAND R LWOLKEN E N T E S T C E E E L U N D M U O H E T V K E N B OV E N E T B RO N H E T V U U R RG E T E NE- B O E K E N , I -T K E H V L N O E E ERE W ERL AND EEN MECENAS E N WO L VO N K E N L E T T E R L A N D N A SVERGETEN K E E E C D O E B T M T E N L E N V E RG E T E N N , I -T U N E S F O N D S O L K E N B O V E E N V E RG E T E N D O O R E E B E E HET B O E K O L K E-BOEKEN ERE W ERL AND K ND E N BO EK EN O E I-TUNES S D T A W T N S E N M EC E S BO EK E B O E K E E N H E T V U U R K E N B OV E N L E T E N M E C E N A N E S E N L K U G O N , I -T U K T B RO O E N V E R E- B O E K E N , I -T K D E VO N D O N K E R E W E E H BOEKENWOLK D L E N WO H E T V U U R T E R L A N M EC E N A S E N WO L VO N K E T K E E E L D O N B E ONKE O N K E N WO L K E N B OV E N V E RG E T E N E N , I -T U N E S B RO O D FO N D S R D U E HET NKERE TERL AND E- B O E K WO L K H E T V U L K E N B OV E N N E S K A T N N D E VO O N K E R E W O N D EEN V V E N L E G E T E N M EC E E S BO E K E N N DS D A R N L O E E N V E B O E K E N , I -T U H E T B RO O D F H E T V U U R L E T T E R N M EC E N A S N E V O N B E AS VO N K E E R E WO L K E N E E N V E RG E T E K E N , I -T U N E S WO L K E N E D K E BO DS E- B O E DON K ES OLK RL AND O D FO N S

· · · ·· ·

· · · · · · · · ·· · · ·· · · · · · · ·· · · · · · ·· · · · · · ·· · · · · · · ·· · ·· · · · · ·· · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · ·· · · ·· · · · · · ·· · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · ·· · ·· · · ·· · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · ·· · ·

··TBOBREOODFONDVSU·UR DONKELREET TERL AND ·ENEAS E- BOEEKKEENNWOLK ·DHEE · BO HE HET OV E N G E T E N M EC U N E· B N S E N O N DS · E K F K N L D R T O E O O · I V V UR O , W E D EEN HET BR NK EN HET VU N OEKEN LK NKERE RL AND B O E D · UR · EN LE T TE E VO E N A S ·B O E K E N WO D· OLKE D C W E E M R S V E N O · DON K E T TERL AN D K E N B E E N V E RG E T E , I -T U N E S · B RO O D FO N U U R T N E V E · V E N L RG E T E N M HET O B O E K N WO L K ·H AND · S N B E E N K E N K A E N V E E- B O E K E VO EKE WO L E D O E B R E M EC E N N· D K S DON FO N D U U R U ES · TERL AN M E N A S ·T U N E S T C E E L N B RO O D N H E T V· K E N , I -T H E T· E N ·N BOV EEN VERGETE E- BOEKEN , I -OLK E N WO L K S· D E VO N K N K E R E WO L K E N D E N A S · B O E K E N W S ·D O LA C R D E · E T M T D FO N D T· N R E E N E S · O O D FO N D ·U V U U ·N B OV E N L GET U R T E E I V H , N N N EE KE EKE ET BR OLKE O H D B W N HET V E N E E E A R K K L E L N R K · S O E O N A T V · OLK DO ENW DE C EN W K · E N LE T E E E M O R S V E B N D O E K N B N · V E RG E T E N , I -T U N E S ·E T B RO O D FO V U U OLKEN R ·D O E N L E T T E R L A N N E E K H T E- B O E E N W O L K · VO N K E N H E RL AND · E N B O V N V E RG E T E N K L S A O K N W E E E E- B O N K E R E E R L A N D ·E E N A S N M EC T U N· S ·B O D FO N D S ·D R O E D T E I O , U · VEN LE T E N M EC E K E N ,· I -T U N E OEKEN LK T H E T B RON K E N H E T V U K E N O E B G R E E- B O E N WO L K · EEN V N AS D E VO N K E R E W O L L A N D K E N WO N D· S E EK O C S ·B O D FO N D S · U R ·D B OV E N L E T T E RV E RG E· T E N M E I -T U N E· O O D FO E T V· U O EEN EKEN, K E T B RO K E N H E T V N K E N H E R E WO L K E N L A N D O H B E E VO N E R E W O L E T T E R N M E· E N A S ·B O E K E N WO L D· DON K D L C N E S V ·OLKENNDBO EEN VERBGOEETKEEN , I -TUNKES ·HET BROONDFHOENT VU·UR ·ODVOENNKLET TERL W EEN B RG E T WO L ·D E VO N K E T E R L A C E· K E S N L V A E O K N N E W E E E EE S ·B O O D FO N D S · R T E N M E , I -T U N· ON K ER T TERL A N D · C EN AS D O · V E N L E E RG E T E N M E K ET B H E T B R K E N H E T V U U E· BO EK EN LK H O B N L V K N O L VO N K E N WOS · E K E N W N D S· D E VO D O N K E R E WO R L A N D ·E E N E E D O B E O · D FO N D V U U R · B OV E N L E T T E K E N , I -T U N E ST· RO O D F H E T · O V U R ·D O U R B T N E E N O E E H H B K VO N K N K E R E W O L C E N A S ·E- E N W O L K · D E VO N K E N E W O L K E N B BO EK NKER DS · R D O R · D O V E RG E T E N M E U N E S N D O F D O U · N L E T T E R L A N E· T O N U · I R E E V , B E N T T E E E H D· NH OEK OV E EN M C E B B T K K E E N L N G E O R O K E L V W E E N V - B O E K E N , I -T C EN AS · S ·D E D O N K E R E WO L A N D B O E K E ND FO N D· S E E I -T U N · E N A S · B O E K E N WO T B RO O H E T V U U R ·B OV E N L E T T E R N M EC· E H WO L K · D E VO N K E N R E WO L K E N E E N V E RG E T E E N , I -T U N E S ·B RO O D FO N D HET E- B O E K WO L K DON K E T TERL A N D · N AS O N DS · U R K EN H N O V E U N · E E E D V L N H E T L K E N· B OV E N V E RG E T E N M ECU N E S ·B O E K O D FO N D S · NKERE O D EEN R E WO A N D N LE T T K E N , I -T L K · H E T B RO E N H E T V U U R · E E V O O B B L E O N K L E T T E R M EC E· N AS · N V E RG E K E N W D S ·D E VO N K E R E WO L K E D E E O B N N N RG E T E K E N , I -T U N E S ·B RO O D FO N V · EN AS · R ·D O E N L E T T E R L A E N · C U E U M T E T E H E- B O WO L K K E N H E W O L K E N B O V E E N V E RG E T E - B O E K E N , N O V N · E E E · D BO EK EKENW ONKER LE T TERL AND · C EN AS · N DS · U R O E D O B M F D N E O S ·ET BVROONK EN HET VUWOL· NE O EN GET RO O D F E E N V E R - B O E K E N , I -T U H E · E N B OV D B E K T DE S ·E K E N WO L K · U R DON K N K E R E N L E T T E R L A N E· A O N E D C E U VUUR · N B OV E N B OV E N V E RG E T E N M -T U N E S ·B O N K E N H E T V O L· E E K K L O EE D E VO D O N K E R E W D EEN V KERE W RL AND EKEN , I OLK O B E N A · E K E N W N H· N L E T T E N M EC E N A S ·S E T T E R L E N M· C EN AS T VUUR O · O L E E B N E V E E E V E RG E T E K E N , I -T U N V E RG E TO E K E N , I -T U N S· D E VO N K R E WO L K E N B N E E D E- B O D O N K E L E T T E R L A N D ·E N A S S ·E- B T B RO O D FO N U U· WO L K · R N E C K E · N E V E E H M T · O V B BO S ·D LK · ONK EN HE E T E N -T U N E S N D E G N K R L O E F V O V W N B RO O D E N H E T V U EKEN , I T· S ·D E N K E R E E R L A N D ·E E E O O H B D E E VO N K K E R E W O L N L E T T E N M EC E N A S ·B O E K E N WO L KD· T VUUR · D E V O S B N DON S· GET FO N E · R D N E O R V U WO L K E O T U N R I U EE · EN LE T TERL A HET B HET V D EKEN ,

INHOUD VvL.nu BULLETIN 2012 / 1

21 - E-BOEKEN I-TUNES

VAN DE VOORZITTER JAN BOERSTOEL

PAULA VROLIJK-DE VRIES

................................................................................

3 - VOORSTELRONDE NIEUWE LEDEN

23 - HET BROODFONDS

................................................................................

6 - BOEKENWOLK

25 - SCHRIJVER MEETS VERTALER MAARTEN ’T HART

PIETER HILHORST

KINDERBOEKEN IN THE CLOUD! RIKKY SCHREVER

MA ARTJE DUIN

................................................................................

8 - DE VONK EN HET VUUR

26 - OLIVIER BOELEN EEN VERGETEN MECENAS

VERSLAG VAN HET THEATERSYMPOSIUM

PETER SMIT ................................................................................

DON DUYNS

29 - DE COLUMN VAN NOORT

................................................................................

10 - DONKERE WOLKEN BOVEN LETTERLAND

SELMA NOORT ................................................................................

30 - VAN KWAAD TOT ERGER 18

PETER SMIT ................................................................................

KEES HOLIERHOEK

14 - WAAR HAALT U HET VANDAAN?

................................................................................

32 - VERTAALSLAG 2012 MARTINE WOUDT

GER ARD VAN EMMERIK ................................................................................

................................................................................

16 - OUDE DISCUSSIE EN MODERNE MENINGEN

36 - INTERVIEW MET MAARTJE WORTEL

GERDA VAN WAGENINGEN

ANDREA KLUITMANN

................................................................................

20 - IK SCHRIJF U NOG

41 - HIJ ZEI ZIJ ZEI

ANNE BÜDGEN

COLOFON VvL.nu is een periodieke uitgave van de Vereniging van Letterkundigen (VvL), een van de drie afdelingen van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers (VSenV). Redactie: Jan Boerstoel, Maartje Duin, Andrea Kluitmann, Janne Rijkers, Peter Smit. Eindredactie: Cecile Elffers, Joe Fortin. Graﬁsch ontwerp: Odilo Girod. Druk: Drukkerij Tuijtel.

VAN DE VOORZITTER JAN BOERSTOEL

‘D

verenigd in de nieuwe Werkgroep Algemeen Boekvertalers. Natuurlijk zijn er op dit moment nogal wat overlappingen met de al bestaande Werkgroep Literair Vertalers, maar toch is het zonder meer een aanwinst voor de vereniging als nieuwe categorieën auteurs zich melden om voortaan mee op te trekken onder de grote ‘schrijvers en vertalers-paraplu’. Want, om nog maar eens ten laatsten male de cliché-weersvoorspeller uit te hangen, die paraplu zal in de toekomst meer en meer nodig blijken nu uiteenlopende overheden het almaar zuurder laten regenen. En dat heeft niets met, vanwege de 130 kilometer-triomf, toegenomen CO2-uitstoot te maken. Bibliotheekﬁlialen worden op grote schaal gesloten. Er wordt gekort op allerhande subsidies, voor schone letteren maar evenzeer voor enigszins morsige, maar o zo gezellige én betaalbare buurttheatertjes. En wat nog het meeste stoort is het Haagse dedain voor alles wat ‘moeilijker’ is dan, pakweg, het verzamelde dichtwerk van Vader Abraham.

room is ’t leven, anders niet…’. Ik heb de ‘vliet, die langs steyle boorden schiet’ van onze voormalige collega Jan Luiken waar het gaat om mijn voorzitterschap annex bestuurslidmaatschap al weer bijna achter de rug. Dus wordt dit stukje niet alleen mijn tiende maar tevens mijn laatste in deze reeks. Zoiets wil nog wel eens de aanleiding zijn om uit te barsten in nostalgische volzinnen. Maar ik zal mij beperken tot een twee alinea’s kleine terugblik. Om te beginnen hebben de afgelopen vier jaar in het teken gestaan van onderhandelingen met de literaire uitgevers (LUG) over de introductie van het e-boek in de modelcontracten. In eerste instantie werd daarvoor een addendum bij de verschillende contracten overeengekomen. Vervolgens moesten de e-boekbepalingen worden opgenomen in de contracten zelf. Dat proces is nog niet helemaal voltooid, maar het ziet er naar uit dat ‘operatie e-boek’ voor het eind van het jaar kan worden afgesloten. Dat wil zeggen voorlopig, want er is nog veel onzekerheid over hoe het met het eboek zal gaan. Gaat het op afzienbare termijn het papieren boek in belangrijke mate verdringen? Blijft het btw-percentage van 19% gehandhaafd en blijft dat voor het papieren boek 6%? Kunnen lezers straks hun e-boeken lenen via een centrale digitale bibliotheek of bieden andere partijen een digitaal platform? Vanwege al deze vragen is afgesproken om op regelmatige basis met de uitgevers in gesprek te blijven om zo nodig tot aanpassingen te kunnen komen.

Enﬁn (letterlijk), ik ben uitgemopperd. Op 9 juni a.s. stop ik als voorzitter van de VvL (en tegelijk als penningmeester van de VSenV). Maar ik hoop nog lang in de gelegenheid te zijn om vanuit de zaal welgemeend te applaudisseren voor mijn opvolger(s). Het ga jullie allen goed…

Verder is na uitgebreide voorgesprekken een aantal zogenaamde boekvertalers lid geworden van de VvL (formeel de VSenV) en hebben zij zich

VOORSTELRONDE NIEUWE LEDEN MATTHIJS VAN BOXSEL

Matthijs van Boxsel (1957) publiceert sinds 1986 over de domheid. De Encyclopedie van de Domheid (Querido, 1999) is in zestien landen vertaald. Momenteel legt hij de laatste hand aan De Topograﬁe van de Domheid. Sinds 2004 is hij eindredacteur van De Centrifuge, het ofﬁciële orgaan van de Nederlandse Academie voor Patafysica. BAS HOLZHAUS

Ik ben copywriter voor bureaus en bedrijven. Daarnaast schrijf en vertaal ik light verse en liedteksten (Nederlands en Engels). In eigen beheer heb ik twee bundeltjes uitgegeven. Nu werk ik met een landschapsfotograaf en een vormgever aan een bundel die als e-boek verschijnt. Verder lopen er tal van andere projecten. Mijn werk vind je op www.basholzhaustekst.nl K ARIEN GOMMERS

Karien Gommers (St. Michielsgestel 1957) is na de Vertaalacademie begonnen als (technisch) vertaler Engels-Nederlands, aanvankelijk in de IT-sector en later als freelancer voor diverse vertaalbureaus. Vanaf eind jaren negentig voornamelijk werkzaam als boekvertaler en inmiddels ruim vijftig titels op de plank: romans, thrillers, jeugdboeken en non-ﬁctie. DANIËL ROVERS

Sinds 2009 woon en werk ik in Amsterdam als zelfstandig schrijver. In de periode daarvoor was het Brussel, waar ik onder meer de essaybundel Bunzing schreef, en een proefschrift. Dat laatste boek, getiteld De ﬁguur in het tapijt: op zoek naar zes auteurs verschijnt medio 2012. In de afgelopen jaren heb ik romans geschreven, eerst Elf, daarna Walter. Momenteel werk ik met Iannis Goerlandt aan een vertaling van David Foster Wallace’ postume roman The Pale King. En ben daarnaast ook bezig aan een bundel reisessays, met bestemmingen variërend van Someren-Eind tot Shanghai. GERI DE BOER

Nadat ik naast mijn werk Nederlands en Scandinavistiek had gestudeerd, besloot ik in 2007 mijn baan als ambtenaar op te zeggen en fulltime vertaler te worden. Nu vertaal ik vooral thrillers, maar recentelijk ook Ik, Zlatan. Mijn literaire hoogtepunt tot nu toe is De onzaligen van Lódz van Steve Sem-Sandberg. Zie verder www.gerideboer.nl.

MARCEL VAN DRIEL

Mijn naam is Marcel van Driel. Ik ben sinds 2002 kinderboekenschrijver. Mijn eerste 25 boeken verschenen bij Zwijsen, waarvan Subroza.nl mijn doorbraak betekende. Via Kwintessens verschenen twaalf prentenboekenboeken over pinguïn Bino in Nederland, China, Vietnam, Thailand en Turkije. In 2011 verscheen mijn grootste succes, Superhelden.nl, bij De Fontein, dat net als Subroza.nl een boek en een game is. www.marcelvandriel.nl ANNE VAN DER STR A ATEN

In 1992 behaalde ik het Staatsdiploma tolk-vertaler Frans. Vanaf dat moment ben ik juridisch en ander zakelijks gaan vertalen, maar ook boeken. Inmiddels heb ik een dertigtal titels op mijn naam: van een pamﬂet voor de Club van Brugge tot Michel Onfray, en van Simenon en Léo Malet tot Katherine Pancol. Een spagaatvertaler dus. Sinds 2005 woon ik in Frankrijk. LANS STROEVE

Dichter. Debuteerde in 2007 met de bundel Leerling in de tijd bij Uitgeverij De Arbeiderspers. Nieuw werk verscheen daarna o.a. in poëzietijdschrift Awater en in Tortuca, tijdschrift voor literatuur en beeldende kunst. Ondertussen wordt er gewerkt aan een tweede bundel die, te zijner tijd, ook bij De Arbeiderspers zal verschijnen. www.lansstroeve.nl SYTSKE SÖTEMANN

Sytske Sötemann (1947) is vertaalster van Turkse poëzie. Zij promoveerde in 2004 op Turkse poëzie in de vroege twintigste eeuw en was onder meer medesamensteller en vertaler van de canon Moderne Turkse poëzie (Atlas, 2010). Ze houdt een eigen website bij over Turkse poëzie in Nederlandse vertaling. www.sytskesotemann.nl. DORIEN DE VRIES

Sinds ik mijn eerste vertaalopdracht afsmeekte van de uitgever voor wie ik correctiewerk deed, heb ik ruim veertig titels vertaald. Eerst vooral non-ﬁctie, maar al gauw ook ﬁctie; voornamelijk uit het Engels, soms uit het Duits. De laatste jaren heb ik meer tijd en ruimte om me op mijn vak te storten. Ik zit in het tweede jaar van de Vertalersvakschool (Engels) en vertaal tegenwoordig ook uit het Afrikaans. Via het ELV-vertalersbestand is een overzicht van mijn werk te vinden. SUSANNE CASTERMANS -NELLEKE

Na 20 jaar (directie)secretaresse te zijn geweest, ben ik na mijn diplomering bij ITV in 2005 aan de slag gegaan als vertaler van Engelse boeken. Voornamelijk van non-fictie met als onderwerp religie, filosofie of (kunst)geschiedenis. Sinds een paar jaar vertaal ik ook romans. De afwisseling tussen fictie en non-fictie vind ik erg leuk.

JOHANNA GEELS

Johanna Geels (1968) is dichter en prozaïst. Zij publiceerde twee dichtbundels: Tuig (2008), en Detox (met cd, 2010). Haar debuutroman en een derde dichtbundel zijn onderweg. Geels treedt regelmatig op, solo of met begeleiding van haar partner/gitarist, Mark Beumers. Meer informatie: www.johannageels.nl LAUR A VAN CAMPENHOUT

Na mijn studie Engels (UvA, cum laude 1991) heb ik als bureauredacteur bij De Geus in negen jaar tijd ca. honderd literaire titels per jaar zien passeren. Vanaf 2003 zit ik in rustiger vaarwater: als boekvertaler werk ik aan hooguit twee literaire titels per jaar, daarnaast maak ik manuscripten persklaar voor literaire uitgeverijen. Research voor het vertaalwerk doe ik bij voorkeur in het land zelf, waarbij de auteurs gewoonlijk volop hun medewerking verlenen. Dat geeft een niet te versmaden meerwaarde aan het ‘eenzame’ vertaalambacht. Zie http://literairvertalen.org/vertalersbestand/laura_van_campenhout voor een overzicht van door mij vertaalde titels. MANON OSSEVOORT

Ik ben Manon Ossevoort, van oorsprong theatermaakster (AHK). De meeste mensen kennen mij als 't Tractormeisje, een door mij gecreëerd personage. Mensen volgden haar avonturen. Ik leg mijn verhalen vast in tekst en beeld. Op de tractor naar de Zuidpool verscheen in 2007 (De Geus). Er zijn bijna 10.000 exemplaren van verkocht en binnenkort verschijnt het in Zuid-Korea in de boekhandel (Sigongsa). Momenteel werk ik aan een kinderboek (bij Lemniscaat) en een ﬁlm gebaseerd op het waargebeurde (en vastgelegde) verhaal van het Tractormeisje. Eind dit jaar zal mijn tractor-project live worden afgerond op de Zuidpool. FLORENCE TONK

Florence Tonk publiceerde de dichtbundel Anders komen de wolven (2006) en de roman Blijf bij ons (2010) bij uitgeverij Nieuw Amsterdam. Zij werkt aan een nieuwe bundel en roman. Daartoe ontving zij een werkbeurs van het Nederlands Letterenfonds. Tonk is tevens werkzaam als freelance (hoofd-/eind-)redacteur voor bladen en websites. RONNIE BOLEY

In 2009 besloot ik me in te schrijven bij de Vertalersvakschool en komend najaar studeer ik af. Kort na aanvang van de opleiding kreeg ik een eerste opdracht. Inmiddels heb ik vier boeken uit het Engels vertaald, waaronder twee voor Uitgeverij Wereldbibliotheek. Het werk is ronduit verslavend!

BOEKENWOLK KINDERBOEKEN IN THE CLOUD! RIKKY SCHREVER

an de dertig kinderboeken die ik heb geschreven, is slechts een handvol nog leverbaar. Het merendeel wordt niet meer herdrukt. Mijn verhalen liggen ergens stof te verzamelen, terwijl ze digitaal een tweede leven kunnen leiden en een nieuwe generatie kinderen tot lezen kunnen verleiden. Herkenbaar? Het was voor mij een reden om Boekenwolk te ontwikkelen. We willen tenslotte dat kinderen altijd en overal onze boeken kunnen lezen! Boekenwolk is een online bibliotheek met digitale kinderboeken voor kinderen in de leeftijd van 0 tot 15 jaar. Ouders sluiten een abonnement af en kinderen kunnen vervolgens binnen hun leeftijdscategorie alle e-books bekijken en lezen die in Boekenwolk zweven. Altijd, en overal waar internetverbinding is (en dat is in 89% van de Nederlandse huishoudens het geval).

RIKKY SCHREVER. FOTO: FLORIS KRELAGE

PIR ATERIJ

APPLE OF ANDROID?

De e-books die in Boekenwolk staan, bevinden zich 'in the cloud'. Dat houdt in dat ze niet te downloaden zijn, en ook niet te verspreiden. Abonnees krijgen slechts toegang tot de digitale boeken, maar kunnen deze niet kopiĂŤren, printen of doorverkopen. Boekenwolk is dus een veilige omgeving, zowel voor uitgeverijen en auteurs als voor jonge lezers, die niets per ongeluk kunnen downloaden of aanschaffen.

Voor de lezers van Boekenwolk maakt het niet uit of zij in bezit zijn van een Apple iPad of een tablet pc met een ander besturingssysteem (zoals Android of Windows). Boekenwolk is namelijk een website en die kun je op allerlei apparaten openen, ongeacht het platform of merk van de hardware. De e-books van Boekenwolk worden via de website zichtbaar. Ze zijn niet in een bepaald format gegoten en zijn daardoor altijd toegankelijk op tablet pc's, maar ook

zijn verhaal niet exploiteren via Boekenwolk. Ook toestemming van de illustrator is noodzakelijk voor de publicatie, tenzij anders is overeengekomen.

op smartphones, laptops en andere computers, al is het lezen van digitale teksten het prettigst op een tablet. Zelfs heel jonge kinderen kunnen hiermee overweg, terwijl het bedienen van een muis vaak nog lastig is.

LANCERING

Een online jeugdbibliotheek kan natuurlijk pas haar digitale deuren openen zodra er voldoende leesvoer is. Naar verwachting heeft Boekenwolk begin september genoeg aanbod om abonnees te gaan werven, ruim voor aanvang van de Kinderboekenweek. Auteurs die interesse hebben om hun e-books via Boekenwolk aan te bieden, verwijs ik graag naar hun uitgever(s). Auteurs die hun boekrechten (en -bestanden!) terug hebben, kunnen zich rechtstreeks aanmelden.

VERGOEDING

De eerste kinderboekenuitgeverijen hebben zich inmiddels aangemeld om deel te nemen aan Boekenwolk. Het spreekt voor zich dat deze uitgeverijen hun deelname ook schriftelijk geregeld moeten hebben met hun auteurs. De uitgeverijen ontvangen elk kwartaal een vergoeding per gelezen e-book, die zij volgens afspraak delen met hun auteurs en â&#x20AC;&#x201C; indien van toepassing â&#x20AC;&#x201C; illustratoren. Met aanpassingen in het Kinderboekenmodelcontract van de VvL en de WKU (Werkgroep Kinderboekenuitgevers) zou dit geregeld kunnen worden.

Wil je meer informatie? Kijk op www.boekenwolk.nl

BOEKRECHTEN

Met Boekenwolk richt ik me in eerste instantie tot uitgeverijen. Maar ook auteurs die hun auteursrechten hebben teruggekregen kunnen kosteloos deelnemen. Voorwaarde is wel dat het e-book als pdf wordt aangeleverd. Het is dus van belang dat je als auteur op een goed moment niet alleen je rechten, maar vooral ook je bestanden terugkrijgt. Want zonder opgemaakt boekbestand kan een auteur

DE VONK EN HET VUUR VERSLAG VAN HET THEATERSYMPOSIUM DON DUYNS

In zijn inleiding bij de laatste bijeenkomst van de Werkgroep Theater van de VvL onder zijn voorzitterschap citeerde Hans van Hechten Goethe: “Mijn werk is dat van een collectief wezen, maar het draagt wel de naam Goethe.”

saar en keesje kool liepen op een rijtje naar de kleuterschool Via Bruna, Beckett, Rob de Graaf, Fassbinder, Kas en de Wolf en Judith Herzberg wist Van den Berg mooi haar ontwikkeling van mimespeler naar schrijfster inzichtelijk te maken. Met de behoefte aan stilering en ordening als een constante factor: “Voor mij is een tekst schrijven een muzikaal geheel maken. Ik moet de dingen die ik schrijf hardop uitspreken, terwijl ik schrijf, praat ik, eigenlijk ben ik steeds hardop aan het praten en wat ik zeg schrijf ik op, daarna moet ik het steeds opnieuw, net als met de school van Bruna, hardop horen, pas dan weet ik of het wat is, of het loopt.” Over haar inspiratiebronnen, de ‘triggers’ om tot schrijven te komen, deed Van den Berg ook niet geheimzinnig. Met uitgespeelde conﬂicten en opgelegde psychologie heeft ze niet veel op: “Om te kunnen beginnen met schrijven heb ik een beeld nodig, hoe mensen erbij staan of zitten of hoe ze zich in een ruimte bevinden, de kijkrichting wanneer ze spreken en wanneer er tegen hen gesproken wordt. De stilte die er tussen hen hangt.” Vóór het mooie betoog van Van den Berg had Jibbe Willems zichzelf al vergeleken met Ernest Hemingway, al was het dan in negatieve zin: “Wanneer ik opsta hangt de zon al uren zinloos in de

ver het scheppingsproces ging het, die aangename middag, de 25ste februari, in het Utrechtse theater Kikker. Een goed bezochte bijeenkomst, met behalve toneelschrijvers ook auteurs uit de scenariohoek. Terecht, de pijn en/of het plezier van het creëren verschilt immers niet wezenlijk, al zullen de poëten onder ons er wellicht wat meer alcohol bij gebruiken. Na de inleiding van Van Hechten, aan de hand van Sybren Polets baanbrekende werk De creatieve factor, zorgde ambulant dramaturge Dorine Cremers ervoor dat de rest van de middag over ‘alles wat zich afspeelt in onze werkkamer’ geïnspireerd en gedisciplineerd verliep. Drie gerenommeerde toneelauteurs hielden een korte inleiding over hun werkwijze: Peer Wittenbols, Jibbe Willems en Magne van den Berg. Deze inleidingen werden doorsneden met korte scènes, gebracht door het jongste toneelschrijfhuis van Nederland: De Kosmonaut. Uiteindelijk vond er nog een kort gesprek tussen alle deelnemers plaats en kon Halil Gür een brandende vraag over dromen stellen. Het betoog van Magne van den Berg was fascinerend qua inhoud en door haar oprechte voordracht. Van den Berg begon met het voorlezen van het boekje In de school van Dick Bruna: betje aag en karel

FOTO'S: DON DUYNS

lucht te branden. Ik begin mijn dag niet met het slijpen van een nummer 2-potlood, maar met het malen van de kofﬁe en het opslaan van de krant. En als ik op een dag vóór het middaguur een eerste gedachte op mijn beeldscherm heb gespuugd, dan gloeit de trots al in mijn borstkas.” Willems ging in op alle tijd die hij “verrommelt en verfrommelt”. Toch draait ook hij met zijn moeizame arbeidsethos een ﬂinke productie: “Ik haal m’n deadlines.” Vreemd genoeg, maar herkenbaar voor iedere auteur, ligt er aan het einde van een schijnbaar verlummelde dag toch altijd een stapel nieuwe teksten. Uiteindelijk wist Willems deze schijnbare tegenstelling tussen ledigheid en scheppingsdrang scherp te analyseren: ”De meeste tijd gaat zitten in het vinden van de lantaarnpaal in de woestijn, en je vindt hem pas als je er niet naar zoekt. De meeste tijd gaat zitten in het zoeken naar de perfecte omstandigheden. En dat zijn de omstandigheden waarin je niet meer naar de perfecte omstandigheden zoekt. Het grootste gedeelte van mijn schrijven bestaat uit het mezelf ontwijken. En daar heb je ook discipline, toewijding en concentratievermogen voor nodig. Voor de verbazing en de verrassing, voor het zoeken en het zuchten, voor de lucht en de ledigheid.”

gemaakt worden? Wittenbols omschreef deze fase als ‘stamelend, peinzend, citerend’. Hij gaat pas schrijven als er een credo is gevonden, dat in vorm en inhoud dekkend moet zijn voor wat er gemaakt gaat worden. Dit credo, van een woord of twaalf,

‘De meeste tijd gaat zitten in het vinden van de lantaarnpaal in de woestijn, en je vindt hem pas als je er niet naar zoekt.’

Na Willems en Van den Berg mocht Wittenbols de middag besluiten. Dat hij bij deze bijeenkomst aanwezig kon zijn was op zich al bijzonder: die avond ging zijn nieuwste stuk Vertellingen van 1001 nacht bij het Zuidelijk Toneel in première. Wittenbols liet zijn aantekeningen er verder bij zitten en vertelde, staand naast het katheder, over zijn gedisciplineerde bestaan als auteur van zowel poëzie, proza als toneelteksten. Essentieel bij hem is het gesprek met medemakers als regisseur Rob Ligthert, voorafgaand aan de schrijfperiode, met als grootste vraag: waarom gaat deze voorstelling

blijft de hele verdere repetitieperiode de referentie voor waar het met het stuk en de voorstelling naartoe moet. In de discussie met Van den Berg, Wittenbols en Willems onder leiding van Cremers werd nog een keer ingegaan op de mooie dubbelheid van het scheppen van kunst. Dat scheppen kan tegelijk lijden en genot opwekken, “en dat is ook de schoonheid ervan.” Of, om met Gür te spreken: “Je moet je dromen serieus nemen.” Tot slot werd er afscheid genomen van de onvolprezen Hans van Hechten, die werd onderscheiden met de felbegeerde Leesmees: een teken van waardering voor de grote verdiensten voor de VvL. Aanvankelijk samen met Thomas Verbogt en later met onder anderen Nirav Christophe en Sophie Kassies heeft Hans de belangen van de Nederlandse theaterschrijver door dik en dun verdedigd en dit altijd met een hoop humor. Of ik het als nieuwe voorzitter waard ben in zijn schoenen te stappen zal de toekomst uitwijzen. De bijeenkomst ‘De vonk en het vuur’ was in elk geval een inspirerend begin.

DONKERE WOLKEN PETER SMIT

bruik ik de hele dag door. Ik schrijf zes uur per dag en voor ik begin schakel ik alle alerts (= waarschuwingspiepjes bij binnenkomende berichten) uit, om geen aďŹ&#x201A;eiding te hebben. Maar ook terwijl ik werk gebruik ik internet, dat doe ik de hele dag door. Ik ben bezig met een roman over de begintijd van de VOC en daarvoor zoek ik veel in online-archieven. Dat is voor mij een enorme hulp en het bespaart veel tijd. Bovendien kan ik door internet alles vanuit huis doen. Namen opzoeken en dingen naar dialecten vertalen doe ik ook via internet. Ik heb veel woordenboeken in huis, maar die gebruik ik nauwelijks nog. Wat mij verder enorm helpt is dat ik op Facebook zit met mensen die in archieven werken. Bij hen kan ik met mijn vragen terecht en zo onderhoud ik tegelijk een persoonlijk contact. Het mooie van internet vind ik verder dat als je een citaat nog maar vaag weet, je het toch makkelijk terug kan vinden. Ik ben niet minder boeken gaan kopen. Ik bestel vaak via Bol.com en Amazon en koop regelmatig

et zijn voor schrijvers geen onbezorgde tijden. Over de hele linie dalende verkopen leiden tot minder inkomsten. Daarbij zorgt online-bestellen voor een krimp in het aantal boekwinkels en een bloeiende handel in gebruikte boeken, waar auteurs niets aan verdienen. En dan is er ook nog het e-boek, dat in opkomst zou zijn en het gehele boekengebouw op zijn kop zou kunnen zetten. Redenen genoeg om de toekomst te vrezen, maar hoe zit het met ons eigen leesgedrag? Hierbij een kleine steekproef onder vijf auteurs uit verschillende literaire disciplines, die antwoord geven op vragen als: Heb je een e-reader? Ben je de laatste jaren minder boeken gaan kopen? Is er werk van je als e-boek verschenen? En: maak je gebruik van elektronische media? Jacqueline Zirkzee heeft geen e-reader, maar denkt er in de nabije toekomst een te gaan kopen. â&#x20AC;&#x153;Als je op reis bent is een e-reader heel makkelijk. Klein, handzaam en er kan heel veel tekst op. Internet ge-

BOVEN LETTERLAND Dictionary mij met vinden van wat ik vroeger in de bibliotheek opzocht: gegevens om meer begrip bij een bepaalde situatie te krijgen. Dat is voor mij ontzettend veel makkelijker geworden en sinds de Bibliotheek voor Vertaalkunde in Amsterdam is gesloten is het zelfs een uitkomst. Toch blijf ik mijn woordenboeken gebruiken, omdat ze vol staan met aantekeningen. Wat ik verder makkelijk vind is dat je te vertalen boeken tegenwoordig als pdf-bestand krijgt. Je kan daarmee eenvoudig aantekeningen maken en met de zoekmogelijkheid kan je een bepaald stuk tekst snel terugvinden.”

tweedehands. Ook ga ik nog steeds elke week naar de bibliotheek om een paar boeken halen, meestal voor de ontspanning. Van mijn eigen boeken is Het Heksenhuis als e-boek verschenen, bij uitgeverij De Rode Kamer. Hoe de verkopen zijn weet ik nog niet, dat hoor ik binnenkort.” Paul Syrier is vertaler en toen ik hem in 2003 een e-mail stuurde kreeg ik die terug, met een Engelse tekst waarin stond dat het bericht om veiligheidsredenen niet kon worden afgeleverd. Wat dit ons zegt is dat een mail die van Purmerend naar Haarlem wordt gestuurd via de Verenigde Staten gaat, waar inlichtingendiensten alles ﬁlteren. Heeft hij vaker last van geblokkeerde mailberichten? “Dit is de enige keer dat ik ervan gehoord heb. Maar om op je vragen in te gaan: ik heb geen ereader en ik heb ook geen plannen om er een te kopen. Ik lees liever van papier en koop nog steeds even veel boeken als vroeger. Op internet lezen doe ik mondjesmaat. Wel helpen Wikipedia en Free

Voor Vrouwkje Tuinman is de aanschaf van een ereader geen ambitie, maar als ze er een krijgt gooit ze hem niet het raam uit. “Ik zou ook nooit een TomTom gekocht hebben, maar ik kreeg er een. Allereerst ben ik heel onhandig en dan kan je beter bij boeken blijven, die kunnen tegen een stootje. Daarbij heb ik veel boeken die ik nog moet lezen. Internet gebruik ik

Van mijn eigen boeken is er een als app verkrijgbaar. Het verhaal wordt in vijf talen voorgelezen, je kan met de app kiezen welke taal je wilt horen. Er zijn er een paar honderd verkocht, dus commercieel is het niks. Van mijn bestseller Lang geleden zijn er honderdduizend verkocht, maar als luisterboek deed het duizend exemplaren. Gegevens opzoeken doe ik veel op Google, en ik lees elke dag een paar uur van het beeldscherm. Boeken bestellen doe ik nu meer dan vroeger. Ik haal de titels van internet en bestel via Bol.com. Ik krijg ze dan een dag later in Harlingen thuisbezorgd en dat is het toppunt van gemak. Boeken geven een ruimere info dan artikelen op internet, maar in archieven vind je nog veel meer. Steeds meer archieven gaan online, maar wat ik af en toe mis is de archiefsfeer. Je komt met een zoekvraag, je wordt geholpen, op dingen gewezen waar je niet van wist en soms kom je daardoor op een vondst die je zo’n ‘Eureka!’-gevoel geeft, alsof je eigenhandig een schat hebt opgegraven. Op internet heb ik dat niet. Ik heb daar altijd een beetje het idee dat ik dingen aan het recyclen ben.”

om woorden en betekenissen op te zoeken. Via Facebook vraag ik anderen over hoe iets in elkaar zit, zoals toen ik laatst iets wilde weten over een autotype dat in een van mijn boeken voorkomt en waar ik zelf nooit in gereden heb. Ik heb ook een keer een prijsvraagje uitgeschreven om aan een naam te komen voor een ﬁctieve middelgrote stad in Nederland. Je vindt dan iets buiten je eigen patroon en ik was echt blij met de naam die eruit kwam. Ik ben niet minder boeken gaan kopen door internet. Eerder meer, omdat het impulsmoment zo dichtbij ligt. Ik koop veel tweedehands; drie euro voor een naslagwerk bij Boekwinkeltjes, dat laat

‘O zewiezewo zewieze wanna, kristanna, klopt dat eigenlijk wel?’

Mensje van Keulen heeft geen e-reader. “Maar ik heb wel een Van Dale met een cd erbij. Die woordenboeken gebruik ik bijna niet, met zo’n cd is het veel handiger opzoeken. Ik heb een keer via Bol.com een boek besteld, een boek van Willem van Malsen, maar als het even kan koop ik mijn boeken in de boekhandel. Naar de bibliotheek ga ik niet veel, maar dat deed ik vroeger ook niet. Dingen opzoeken doe ik weleens via internet. Dat vind ik echt handig en het scheelt een hoop gedoe. In mijn nieuwe roman heeft de hoofdpersoon een parttime baan op een kerkhof en dan kijk ik op internet of ik daar gegevens over kerkhoven kan vinden. Ik kon er ook vinden wie er allemaal vegetariër zijn en dat had ik ook nodig. Ik zocht naar die dingen op de computer, maar sinds ik een iPhone heb gebruik ik die het meest. Wat ik leuk vind, is dat je bij liedjes van vroeger kan nakijken of je het je goed herinnert. O zewiezewo zewieze wanna, kristanna, klopt dat eigenlijk wel? En grappig is dat een boek dat ik geschreven heb altijd bij de boeken over internet staat gerubriceerd. Dat boek heet Olifanten op een web, maar het gaat helemaal niet over internet; het gaat over mijn moeder.’

ik niet liggen. Dit gaat niet ten koste van nieuw te kopen boeken, het gaat ten koste van de ruimte in mijn huis. Mijn website gebruik ik om mijn optredens bekend te maken. Ik ga niet elk nieuw boek flyeren, maar bij mijn bundel Wat ik met de sleutel moet was ik zó trots op de omslag dat ik die heb rondgestuurd. Dat heb ik ook gedaan toen de band Claw Boys Claw van een paar gedichten uit die bundel liedjes maakte. Verder heb ik een kanaal op YouTube, maar dat gebruik ik alleen voor een gezamenlijk project met een fotografe. Je kunt er geen filmpjes van optredens bekijken.” Arend van Dam heeft geen e-reader en leest ook nooit een e-boek, ondanks dat hij een iPad in huis heeft. “Het fysieke boek is aantrekkelijk, je weet altijd hoe ver je in het verhaal zit en wanneer het eind eraan komt. Ik reis veel en dan is een e-reader handig, zeker als je dikke pillen leest. Maar je kan bijna overal boeken kopen. Ik werk al 25 jaar met Applecomputers en toen ik laatst in Zuid-Amerika was kocht ik daar de biografie van Steve Jobs. Daarin las ik dat we in onze jeugd dezelfde boeken lazen.

Voorlopige conclusie: het ligt niet aan ons. Het zijn de anderen.

HULP BIJ EEN TIJDELIJK FINANCIEEL PROBLEEM? In onze beroepssector komt het regelmatig voor dat men plotseling en tijdelijk een ﬁnancieel probleem niet kan oplossen. In zo’n geval is het mogelijk een beroep te doen op het Sociaal Fonds Letterkundigen. Het bestuur van het fonds beoordeelt de aanvragen conform het reglement op een aantal voorwaarden, zoals de aard van de calamiteit, beroepsmatigheid, inkomensnorm en de informatieverstrekking. Het kan aan de hand daarvan een eenmalig geldbedrag aanbieden of een persoonlijk advies geven. Alle aanvragen worden strikt vertrouwelijk behandeld. Informatie over het Sociaal Fonds Letterkundigen is te vinden via www.vsenv.nl onder Diensten/Financiële Hulp of verkrijgbaar via het VSenV-bureau (020 6240803).

WAAR HAALT U HET VANDAAN 8

EERST DE WOORDEN DUS, PAS DAN DE BEELDEN. EN DAARNA SOMS EEN BOEK DOOR

GERARD VAN EMMERIK

Een bruikbare zin. Mits uitgesproken door de telefonist.

ets scherps, een priem. Die woorden, uit een radioprogramma over zelf meubels maken, bleef me achtervolgen. Wat zou die priem in een verhaal kunnen doen? Werd er iemand mee toegetakeld? Nee; te akelig, te beperkt. Een paar weken later parkeerde de sportschoolhouder zoals elke middag zijn BMW voor mijn raam. Iets scherps, een priem. Een geschikt voorwerp om een auto, die sinds jaar en dag iemands uitzicht belemmert, een iets minder intimiderend voorkomen te geven. Een auto dus die krassen oploopt. Maar een nijdige ‘ik’ met een uitzichtmotief is weinig opwindend. Dus werd na een hete douche de ‘ik’ een volgzame vrouw. Met een dominante echtgenoot, die haar onzekerheden niet serieus neemt. Een man ook die zich op een dag realiseert dat de diepe krassen op zijn BMW misschien een diepere laag hebben.

In mijn hoofd zijn er eerst de woorden, halve zinnen, die zich niet laten wegdrukken. Pas daarna komen de beelden. Voor de titel van een verhalenbundel gebruikte ik een zinnetje dat een half leven door mijn hoofd spookte. Vier woorden, uitgesproken door een buurjongen die me heimelijk verwenste, waarschijnlijk omdat er voor hem na de lagere school geen atheneum wachtte, hoogstens de ambachtsschool; in de schuur van zijn ouders stond geen auto, in hun tuin paste alleen een boerenkoolveldje, zijn moeder las geen Engelse boeken en dronk geen sherry. Dus ﬂuisterde hij op een ijskoude winterdag: ‘Ik bin oe vriend.’ We stonden langs de rand van de slotgracht van kasteel De Cannenburgh. Hij was mijn vriend dus ik moest hem vertrouwen. Daarom kon ik zijn voorstel om in het water te springen onmogelijk weigeren. Het zou me 5 gulden opleveren. ‘Toe noe, ik bin oe vriend.’ Die bundel wordt bevolkt door mensen die ik nooit heb ontmoet. En toch ken ik de alcoholische weervrouw, de ex-gedetineerde en de tv-producente door en door. We delen een gemoedstoestand: ongemak. Nog zo’n zin. Mijn moeder, die lichtelijk verbaasd zei: ‘Net of ik vandaag niet ziek ben.’

Ik blijf dicht bij huis. Wel met kanteling, omkering. In een ver verleden was ik vrijwilliger bij de SOS-telefonische hulpdienst. Een suïcidale beller, na een kwartier minder paniekerig, sloot af met: ‘Zonder jou was mijn nacht nog zwarter, jongen.’

was het enig, een weerzien met een oud-leerling! Mijn herinneringen klopten. Ja, ze gooide met krijtjes als ze driftig werd, helemaal waar, en ook dat ze dan: 'Wat drommel nog aan toe' schreeuwde. Maar de kippenjongen? Nee. Thuis noteerde ik op een giro-envelop: de kippenjongen. En als vanzelf kwam de kippenboerderij, ónze kippenboerderij. En daar verschenen ook de notenbomen, de beek, het bos, de kippenrennen, de vader in de verschoten overall, de moeder met het grijze haar, het kind, na twintig jaar huwelijk, allemaal onverzonnen, hoogstens wat met kleuren en karakters schuiven, een foute tante vervangen door een oom, afstand opheffen, symbiose invoeren.

Tot lang na haar dood bleven die woorden rondzweven. Eerst belandden ze op een post-it. Pas daarna volgden de beelden. En een tekst over aftakeling. Medicijnen. Een zoon die iedereen euthanasie gunt. Behalve zijn moeder. Of de zin me naar mijn laatste boek leidde. 'En daar hebben we de kippenjongen.' De vaste begroeting door mijn onderwijzeres. Woorden die bijna een halve eeuw later terugkeerden, toen ik op een broeierige zomermiddag door mijn oude dorp ﬁetste en toevallig opzij keek. Een seniorencomplex. In een rieten tuinstoel onder een parasol een vogelachtige vrouw, minstens 90, maar onmiskenbaar juffrouw Steenbergen. Ik remde af. Nee, ze kende me niet meer. De kippenjongen? Zei haar niets. Wel kreeg ik kaneelthee, want wat

Op voorstel van Gerard van Emmerik schrijft dichter Jos Verstegen de volgende aﬂevering in deze serie.

ILLUSTRATIE: FLORIS TILANUS

OUDE DISCUSSIE EN MODERNE MENINGEN GERDA VAN WAGENINGEN

Gerda van Wageningen (4 oktober 1946, Zwijndrecht) is schrijfster van maar liefst 100 romans. Zij ging op 13 maart 2012 voor het eerst naar het Boekenbal na een stroom aan aandacht door een positief artikel over haar werk dat in de Volkskrant was verschenen. Ivo Niehe van de TV Show meldde zich en maakte opnamen van haar bezoek. U kunt op haar blog (www.gerdavanwageningen.nl) lezen over die ervaring. De redactie van de VvL.nu vroeg Gerda van Wageningen een artikel te schrijven over (het gebrek aan) erkenning voor haar werk, niet zozeer van het grote publiek, want dat weet haar wel te vinden, maar van de literatuurcritici. Gerda begon rond haar twintigste met schrijven â&#x20AC;&#x201C; in eerste instantie als hobby naast huishoudelijk werk en de opvoeding van haar twee zoons. Haar eerste manuscript werd direct gepubliceerd. Rijpend geluk, haar debuutroman, verscheen in 1979 bij uitgeverij Bigot & van Rossum, een uitgeverij die later opging in Kok. Opmerkingen over werkende vrouwen met kinderen, destijds geen pluspunt, legde ze naast zich neer. Zij schreef en schrijft door. Gerda heeft een voorliefde voor geschiedenis en psychologie die in haar boeken duidelijk tot uiting komt.

FOTO: EDMUNDO BRACAMONTES

ste lagen van de bevolking. In het algemeen was het zo, dat zij niet bijzonder veel interesse toonden voor het dagelijkse leven aan de onderkant van de samenleving. Als logisch gevolg daarvan werd er ook nauwelijks over geschreven. In het laatste deel van die eeuw kwam er echter langzaam een omslag op gang. De naam Domela Nieuwenhuis zal u allen genoeg zeggen. In 1874 werd het Kinderwetje van Van Houten aangenomen, waardoor fabrieksarbeid voor kinderen beneden de 12 jaar werd verboden. Rond 1900 ging dit arbeidsverbod ook gelden voor landarbeid. Wel werd daar vaak de hand mee gelicht. Als de aardappelen gerooid moesten worden waren de paar centen die door de kinderen werden verdiend meestal broodnodig om de hongerige magen in de vaak grote gezinnen enigszins te vullen. Boekenwijsheid verdreef de honger niet. Kinderen uit lagere milieus moesten vanaf die tijd echter wel naar school, zelfs al hadden ze daar geen zin in, of zagen hun ouders daar het nut niet van in. Schoolgaan was wettelijk verplicht

l vele jaren zijn er regelmatig discussies over het onderscheid tussen literatuur en lectuur. Als auteur van streek- en familieromans word ik daar regelmatig op aangesproken. De discussie is echter al oud. Misschien is het aardig om met elkaar terug te kijken in de geschiedenis.

POPULARITEIT EN KWALITEIT Zoâ&#x20AC;&#x2122;n honderd jaar geleden laaide deze discussie namelijk al op. Dat was de tijd van o.a. Louis Couperus, Stijn Streuvels, Herman de Man en Toon Kortooms. Zij kregen hier al mee te maken. Tijdens hun leven werden hun boeken zeker niet als literatuur gezien. Hen werd vervlakking en smakeloosheid verweten. Tegenwoordig wordt daar door velen toch anders over gedacht. Maar hoe kon dat ontstaan? Het is een feit dat tot ver in de negentiende eeuw het grootste deel van de Nederlandse bevolking analfabeet was. Natuurlijk werd er geschreven en gelezen, maar dat gebeurde door en voor de boven-

geworden. Daardoor nam het analfabetisme langzaam maar zeker af en zo ontstond er ook een nieuwe behoefte: boeken over gewone mensen, en te lezen door mensen met een geringe opleiding. In dezelfde tijd verschenen de eerste streekromans van bovengenoemde auteurs, die aan deze behoefte bleken te voldoen. De boeken werden snel populair. Deze schrijvers werden in de jaren dertig gevolgd door Jannetje Visser-Roosendaal, die als een van de eerste vrouwen streekromans begon te schrijven, om de simpele reden dat haar karig gevulde huishoudportemonnee wel wat meer inhoud kon gebruiken. Het genre kende vele jaren een ongekende populariteit. Desondanks waagde geen zichzelf respecterende criticus zich er nog aan een streekroman serieus te bespreken. Ze lazen ze niet eens. Het dedain dat het genre ten deel viel, deed echter niets af aan de populariteit. Streekromans waren vooral in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw ongekend populair. Van een schrijver als Jan den Hartog is overigens bekend dat hij er zeer onder geleden heeft dat zijn werk niet als literatuur werd gewaardeerd. Ook andere genres publieksboeken als bijvoorbeeld thrillers kregen overigens weinig waardering.

genre echter ook in die jaren ongekend populair. De uitleencijfers spreken voor zich.

‘Het dedain dat het genre ten deel viel, deed echter niets

STREEK- OF FAMILIEROMAN? Men spreekt meestal over: streek- en familieromans, maar enig onderscheid is wel op zijn plaats. Streekromans moeten gebruiken, gewoonten, een manier van leven schetsen in bepaalde delen van ons land, die verschilden van wat in andere streken gebruikelijk was. Wat mij betreft spelen streekromans zich dan ook in het verleden af, omdat dergelijke verschillen in deze tijd bijna geheel verdwenen zijn. Familieromans gaan vaak over actuele thema’s en spelen zich doorgaans in de huidige tijd af. Hier vindt de lezer allerlei problemen terug die voor hem of haar herkenbaar zijn. Een belangrijk kenmerk van streek- en familieromans is de grote toegankelijkheid. Herkenbaarheid, niet te moeilijke zinsconstructies en niet te lange zinnen dragen bij aan een lage leesdrempel. Wil men dit lectuur noemen, dan is dat wat mij betreft prima. Ook met een dosis romantiek in de verhalen is niets mis. Liefde en haat, hebzucht of machtswellust: het zijn elementen die alle auteurs

af aan de populariteit.’ Wat gebeurt er als een genre erg populair wordt? Dan is de vraag zo groot, dat er ook boeken op de markt komen waarvan het niveau minder is. Kijk ter vergelijking maar eens wat er in deze tijd gebeurt met kopieën van populaire televisieprogramma’s. Het is zonder meer een feit dat die ontwikkeling het imago van streek- en familieromans geen goed heeft gedaan en dat was terecht. Toch bleef het genre populair, ondanks het feit dat de boeken jarenlang leken te verdwijnen in een stofﬁg hoekje van de boekwinkels. Door de afnemende vraag werden uitgevers weer kritischer over wat zij wilden publiceren. De laatste tijd is er een omslag gaande. De boeken worden weer veel beter verkocht. De boekhandel verwaarloosde het genre, dus ging de liefhebber via internet bestellen. In de bibliotheken bleef het

men maken voor de TV Show en hij liet mij met een camera volgen toen ik op 13 maart voor het eerst was uitgenodigd voor het boekenbal – overigens met dank aan Eppo van Nispen tot Sevenaer. Als iedereen pas na honderd boeken naar het Boekenbal zou gaan, zou het aanmerkelijk minder dringen worden in de Stadsschouwburg!

gebruiken, omdat zij de sterkste drijfveren vormen in het leven. De manier waarop wij deze elementen verwoorden verschilt natuurlijk enorm. In streekromans zult u geen zinderende vrijpartijen beschreven zien. Het taalgebruik is nooit grof van toon. Elke schrijver gaat binnen zijn eigen genre met deze elementen om. We doen dat allemaal op onze eigen manier, hebben daarmee ons eigen publiek, al zijn er genoeg lezers die meerdere genres waarderen – en waarom ook niet? Met elkaar willen we vanzelfsprekend vooral dat mensen ook in de huidige tijd blijven lezen. Gelezen willen worden is immers de ijdelheid van de schrijver.

In 1979 debuteerde ik. Schrijven geeft mij heel veel plezier, een worsteling met pen en papier ken ik niet. Lukt het een dag niet, wat natuurlijk voorkomt, dan ga ik golfen of vogelen, zie ik mijn vriendinnen of bezoek een museum. De inspiratie komt dan snel terug. De afgelopen 25 jaar is mijn naam nooit verdwenen uit de toptien van meest gelezen schrijvers in bibliotheken. Volgens mijn uitgever zijn er in die 33 jaar ongeveer 2,5 miljoen boeken verkocht. Mijn historische romans spelen zich af op de Zeeuwse eilanden, waar mijn familie vandaan komt, en in de Hoeksche Waard, waar ik al vele jaren woon. Bij het historisch onderzoek, waar ik veel plezier aan beleef, heb ik vooral oog voor het leven van de gewone man en meer nog voor de vaak onderbelichte positie van de vrouw. In de familieromans heb ik in de afgelopen jaren geschreven over actuele onderwerpen als o.a. de ziekte van Lyme, opgelopen na een tekenbeet, en over een kind dat is verwekt door een anonieme spermadonor en volwassen geworden niet in staat bleek de biologische vader te traceren. Wat doen die problemen met mensen? Psychologie boeit mij evenzeer als geschiedenis. Een punt van kritiek is dat mijn boeken bijna altijd goed aﬂopen. Het leven is echter een golfbeweging. Ieder mens kent tegenslagen, we moeten allemaal leren incasseren en proberen er het beste van te maken. Het is mooi om niet te vergeten dat het leven ook vele gelukkige momenten kent. Op die top van een golf breek ik mijn boeken dan ook bij voorkeur af.

We moeten er oog voor hebben dat verschil in waardering niet alleen binnen de letteren bestaat. Een acteur kan spelen in een toneelstuk van Shakespeare of in een soap. Ook daar is verschil in waardering, zoals dat bestaat tussen literatuur en lectuur. Een zanger kan zingen in een opera of als volkszanger voor een meedeinende mensenmassa. Een fenomeen als André van Duin kreeg gedurende vele jaren niet veel waardering. Inmiddels ziet bijna iedereen in wat een groot vakman hij is. Recent kennen we allemaal de grote successen van televisieprogramma’s als Boer zoekt Vrouw en Dokter Deen. Wat boeken betreft groeit de belangstelling voor de populaire genres. Met mij zullen er meer mensen zijn die diverse genres naast elkaar kunnen waarderen, ongeacht of dit muziek, toneel of de letteren betreft.

‘…een worsteling met pen en papier ken ik niet.’

De discussie over waardering zal niet verdwijnen. Iedereen mag zijn mening hebben. Maar wat waarderen wij als auteur meer dan de lezer, die het boek maar niet dicht kan doen omdat het verhaal zo boeit?

Tot slot nog een persoonlijke noot. Recent lijkt dit alles tot uitdrukking te komen, toen rond het verschijnen van mijn honderdste roman in januari jl. een enorme aandacht ontstond van de media. Dat verraste mij nogal. Als cadeautje voor dit jubileum liet mijn uitgever een eigen glossy verschijnen: Gewoon Gerda. Na een positief artikel in de Volkskrant hing de volgende dag half Hilversum aan de telefoon. Radio, televisie, alle grote dagbladen en sommige tijdschriften: de uitnodigingen voor interviews stroomden binnen. Zo kwam Ivo Niehe opna-

De honderdste roman van Gerda van Wageningen heet Onrustig hart en verscheen in de VCL-serie van uitgeverij Kok.

IK SCHRIJF U NOG ANNE BÜDGEN

mevrouw leest u alstublieft niet de rivieren van uw hand open de deur val over de rand neem mij niet kwalijk dat ik u dood praat maar vandaag – het is wel anno nu – noteer ik u in stukken die handtas met uw lippenstift uw verstoven stem en dat omhoog stekend been uit mijn brein wilt u dat wel laten? morgen schrijf ik u onder de trein

uit Ik schrijf u nog, Arbeiderspers

E-BOEKEN I-TUNES? PAULA VROLIJK-DE VRIES

De Groep Algemene Uitgevers (GAU, onderdeel van het Nederlands Uitgeversverbond, NUV) is sinds enkele jaren bezig om samen met de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) een digitale infrastructuur te ontwerpen om e-boeken te kunnen verkopen. Paula Vrolijk-de Vries van de GAU legt uit hoe deze infrastructuur in elkaar zit, wat de doelen zijn, en wat het mogelijk zal maken: e-boeken op grote schaal aanbieden aan lezers. De digitale infrastructuur zal, als alles volgens planning verloopt, in juni 2012 online gaan. door middel van zogenaamde ‘white label webshops’. Dit zijn webshops voor boekhandels die geen eigen website hebben: via door het platform aangeboden software kunnen de winkeliers eenvoudig een eigen webshop creëren in de huisstijl van hun boekwinkel, waarin zowel papieren boeken als eboeken en luisterboeken kunnen worden aangeboden. In GAU-verband wordt gewerkt aan het vergroten van het titelaanbod. De GAU communiceert maandelijks met haar leden over de hoeveelheid titels die digitaal beschikbaar zijn. Deze informatie wordt onderverdeeld in ﬁctie, non-ﬁctie, kinderboeken en het totaalaanbod. Ook wordt er gerapporteerd over de afzet van e-boeken, wat de gemiddelde prijs is van e-boeken en hoe de bestseller-toptien eruitziet. Verder wordt bijgehouden welke uitgevers de meeste omzet realiseren met eboeken.

DIGITALE INFRASTRUCTUUR VOOR AANBOD VAN E-BOEKEN Samen met de KBb ontwikkelt de GAU een digitale infrastructuur. Belangrijkste doelen zijn: a. Het creëren van een plek waarop de consument eenvoudig en op een aantrekkelijke manier e-boeken kan vinden, aanschaffen en/ of tijdelijk ter beschikking gesteld kan krijgen (uitlenen) b. Het opzetten van een gestandaardiseerde structuur voor de (boeken)branche Twee van de belangrijkste eisen die door de GAU en de KBb waren geformuleerd zijn: 1. Toegang, distributie, verrekening/betalingsmogelijkheden, beveiligingsmogelijkheden en ‘white label services’ (zie hieronder) 2. Een titelcatalogus In nauwe samenwerking wordt in klankbord- en stuurgroepen met boekverkopers en uitgevers gewerkt aan de realisatie van de technische infrastructuur van het platform en wordt de titelcatalogus voor Nederlandstalige werken sterk verbeterd. Daarnaast wordt een aantal projecten binnen de bonden uitgewerkt. In KBb-verband is hard gewerkt aan het vergroten van het aantal verkooppunten voor e-boeken

DE TITELCATALOGUS Het inhoudelijk verbeteren van de titelcatalogus zoals die nu door het Centraal Boekhuis en de boekhandels wordt gebruikt voor bestellingen, richt zich in eerste instantie op het actuele, leverbare aanbod van algemene boeken (de categorieën uitgaven zoals hierboven weergegeven vallen daaronder). Dat zijn ongeveer 80.000 titels.

verschijningsvormen (hardcover, paperback, ﬁlmeditie, e-boek, luisterboek) van een boektitel onder één nummer gebundeld worden. Hierdoor kunnen consumenten gemakkelijk gewezen worden op de diverse verschijningsvormen van een boek en hoeft een boekverkoper minder nee te verkopen. Vanaf half mei is het mogelijk om via het digitale platform werken van een ISTC te kunnen voorzien en zullen de backlist-titels worden voorzien van een ISTC-code; vanaf 1 juli krijgt iedere nieuwe titel automatisch een ISTC toegekend.

Om de catalogus op orde te krijgen en te verbeteren is een intensieve samenwerking aangegaan door het Centraal Boekhuis (CB) en het Vlaamse Meta4Books (onderdeel van Boek.be, het samenwerkingsverband van de Vlaamse boekenbranche). Het CB koppelt zijn eigen titelinformatie aan die van Meta4books en die van de Koninklijke Bibliotheek (KB) waardoor er in totaal veel meer titelinformatie beschikbaar komt. Tijdens dat proces wordt de informatie gecorrigeerd en gestandaardiseerd. Tussen uitgevers is in een eerder stadium overeenstemming bereikt over welke titelinformatie tot de basiscatalogus moet worden gerekend. Die basisinformatie over een titel moet voor de hele branche beschikbaar te zijn en dient dus door de uitgevers goed te worden bijgehouden en aangeleverd. Tot die basisinformatie behoren o.a. alle bibliograﬁsche en logistieke gegevens die nodig zijn om een boek te kunnen bestellen, aangevuld met gegevens over bijvoorbeeld de cover, de ﬂaptekst, eventuele toegekende prijzen of nominaties, en bepaalde trefwoorden of codes. Verdere aanvullende gegevens, zoals recensies of citaten, maken geen onderdeel uit van de basiscatalogus en dienen individueel door boekverkoper of uitgever (ook een auteur die zijn eigen boeken uitgeeft is uitgever) te worden gedaan. De ambitie is er om voor de zomer van 2012 de (basis)titelcatalogus klaar te hebben.

RECHTEN De VvL en de GAU (waaronder de Literaire Uitgeversgroep, LUG, en de Werkgroep Kinderboekenuitgevers, WKU) hebben vorig jaar de e-boekenlicentie opgenomen in het Modelcontact oorspronkelijk literair werk. Momenteel worden gesprekken gevoerd over aanpassing van het Modelcontract literaire vertalingen en het Modelcontract kinderboeken. Meer informatie over de Modelcontracten is te vinden op de website www.vvl.nu of via het bureau van de VvL of het NUV. Effectieve bestrijding van illegale e-boeken is in het belang van uitgevers, boekverkopers en auteurs De GAU en het CB stimuleren uitgevers om zoveel mogelijk titels als e-boek beschikbaar te stellen. Hoe groter het legale aanbod, hoe minder er illegaal gedownload zal worden, zo is de verwachting. Sinds april 2010 maakt de GAU gebruik van de diensten van Stichting Brein om piraterij op eboeken te bestrijden. GAU-leden en haar auteurs die signaleren dat er illegale versies van hun e-boektitels op het internet staan, kunnen dit via de GAU of hun eigen uitgeverij melden bij Stichting Brein. Brein zorgt ervoor dat de illegale versies zo snel mogelijk van internet gehaald worden. Brein heeft inmiddels ruime ervaring opgedaan op het gebied van de bestrijding van piraterij. De stichting werkt al jaren samen met de video-, games- en muziekindustrie en werkt nauw samen met buitenlandse zusterorganisaties. Door een effectieve handhaving van auteursrechten blijft het hopelijk mogelijk om uit creativiteit inkomsten te genereren. Schrijvers en uitgevers moeten immers hun beroep kunnen blijven uitoefenen!

TECHNISCHE INFRASTRUCTUUR VAN HET PLATFORM Het CB heeft een planning opgesteld waarin alle functionaliteiten van het platform een plek hebben gekregen. Uitgevers en boekverkopers bespreken gezamenlijk welke functionaliteiten prioriteit hebben. De afgelopen periode zijn onder meer koppelingen gemaakt met nieuwe aanbieders op de Nederlandse markt, zoals Apple en Kobo. Ook het online lezen – via de ‘cloud’ – is technisch mogelijk gemaakt. Dit betekent dat de e-boeken via het platform zowel als download als via ‘online lezen’ kunnen worden aangeboden (ofwel streaming, ofwel via de cloud). Op termijn zal aan deze functionaliteiten ook toegevoegd worden dat date-boeken voor lezers tijdelijk beschikbaar zijn. Oftewel: men kan een boek lenen voor een dag, een week of een maand.

Paula Vrolijk-de Vries is secretaris bij de Groep Algemene uitgevers, de branchevereniging voor literaire, kinderboeken en non-ﬁctie uitgevers, onderdeel van het Nederlands Uitgeversverbond.

EEN INTERNATIONALE CODE VOOR E-BOEKEN De ISTC, de International Standard Text Code – ook wel ‘super-ISBN’ genoemd – zorgt er voor dat alle

HET BROODFONDS PIETER HILHORST

Jos van der Lans, die net als ik zzp’er is, vroeg of we niet daadwerkelijk een fonds moesten oprichten. Ik deed op Twitter een oproep en binnen een dag hadden we al dertig mensen die zich bij ons wilden aansluiten. Binnen een paar dagen hadden we ruim zeventig geïnteresseerden. Binnen een week kwamen dertig mensen bijeen. Het broodfonds heeft een snaar geraakt. Dat is ook niet zo verwonderlijk. De meeste freelancers zijn niet echt krekels. Ze weten best dat het win-

“Freelancers zijn krekels. Ze denken liever niet aan de winter. Hun pensioen is vaak karig en ze hebben meestal niks geregeld als ze door ziekte niet kunnen werken.” Zo begon ik een driekwart jaar geleden mijn column voor de Volkskrant (12-07-2011) over het Broodfonds. Een Broodfonds is een coöperatie van minimaal 20 en maximaal 50 zelfstandigen. Ze vormen elkaars verzekering voor het geval ze door ziekte niet meer kunnen werken. Door die column ontstak een ware broodfonds-storm. Mijn vriend

ringen. Wij hebben tegen elkaar gezegd: wij zijn een broodfonds van grote mensen, niet van kleine lettertjes. We gaan ervan uit dat we in staat zijn om problemen op te lossen als ze zich aandienen. We hebben de regels daarom tot een minimum weten te beperken. Door de publiciteit is er nu een heuse broodfondsbeweging aan het ontstaan. Er zijn initiatieven voor broodfondsen in o.a. Rotterdam, Groningen en Nijmegen. Het zou mooi zijn als ook schrijvers en vertalers een eigen fonds oprichten. In ons broodfonds zitten ook al schrijvers en vertalers. Het bijzondere is ook dat de broodfondsleden een speciale band met elkaar krijgen. Onlangs heeft Ivo Victoria, die bij ons in het broodfonds zit, een nieuwe roman uitgebracht: Gelukkig zijn we machteloos. Hij is nu zelfs genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Alle broodfondsleden zijn trots. Ik maak ook met liefde reclame voor hem zoals in dit stukje. Lees dat boek! Want hoe meer succes hij heeft, hoe beter dat is voor zijn gezondheid en dus voor mijn portemonnee. Met een broodfonds krijg je dus meer dan een praktische oplossing voor een vervelend probleem. Je krijgt er bijzondere bondgenoten bij. Met een broodfonds wordt het ook wel eens winter, maar je hebt wel veel minder last van de kou.

ter wordt en dat ze niks hebben geregeld voor het geval ze ziek worden. Dat is niet omdat ze het niet willen, maar omdat het ondoenlijk duur is om een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Bovendien zijn die verzekeringen vaak beroerd. In geval van ziekte betalen ze niet of veel minder uit dan verwacht. De voordelen van het broodfonds zijn daarentegen zonneklaar. Het broodfonds is betaalbaar, kent geen kleine lettertjes met uitsluitingsgronden en je hoeft geen doktersverklaring te overleggen in geval van ziekte. Het systeem is gebaseerd op onderling vertrouwen en sociale controle. Wie zich aansluit bij een broodfonds spaart elke maand een vast bedrag. Bij een ziekte-uitkering van € 1500,- is dat € 67,50. Daarnaast betaalt iedereen € 10,00 administratiekosten. Als iemand ziek is, mag de beheerder van ieders spaarrekening geld overmaken aan de zieke. De uitkering is dus eigenlijk een veelvoudige gift. Giften zijn belastingvrij en dus hoeft de ontvanger er geen belasting over te betalen. Het is ook ontroerend om in geval van ziekte niet één bedrag op de rekening te zien, maar twintig tot vijftig giften van alle deelnemers. Je weet dus ook wie je besteelt als je de boel belazert. Solidariteit is hier kleinschalig en heeft een menselijk gezicht. Het broodfonds keert maximaal twee jaar geld uit. Het idee is dat als je langer dan twee jaar ziek blijft, de kans klein is dat het bedrijf nog kan worden voortgezet. Voor de verzekering op de lange termijn blijft dus een aov-verzekering nodig. Maar die kan dan veel goedkoper worden omdat er pas na twee jaar ziekte een beroep op hoeft te worden gedaan. Inmiddels is op 1 januari ons broodfonds van start gegaan. We zijn begonnen met 42 mensen en er staat nog een aantal op de wachtlijst. De oprichting van ons broodfonds is niet ongemerkt gebleven. Er zijn ook kritische geluiden. Voor RTL Z mocht ik in debat met Telegraaf-columnist Jerry Helmers. Hij kon zich niet voorstellen dat mensen hier geen misbruik van zouden maken. Hij zag alleen het mogelijke bedrog, niet de mogelijke winst. En wij hebben bij die eerste bijeenkomst natuurlijk ook de fantasie de vrije loop gelaten. Zet dertig slimme en creatieve mensen bij elkaar en ze bedenken de zwartste scenario’s. Wat nu als iemand een auto-ongeluk krijgt, niet meer kan werken en na een paar jaar schadevergoeding krijgt van de schuldigen. Moet hij dan de ontvangen giften terugstorten? Voor je het weet ben je bezig om net zoveel voorwaarden te formuleren als klassieke arbeidsongeschiktheidsverzeke-

Pieter Hilhorst (Voorburg, 1966) heeft politieke wetenschappen gestudeerd. Hij schrijft een wekelijkse column voor de Volkskrant waarin hij vaak de logica van de overheid en de politiek ontrafelt. Daarnaast schrijft hij theaterteksten en essays. Voor Llink presenteerde hij elke maandag het radioprogramma Oba Live. Voor de IKON maakte hij de televisieprogramma’s ‘Voor je Kiezen’ met interviews met alle lijsttrekkers voor de Tweede Kamerverkiezing (2002 en 2003) en Pioniers (2004) over mensen met baanbrekende ideeën. Hij schreef verschillende boeken, waaronder ‘De Wraak van de Publieke Zaak’ (De Balie 2001). Zijn toneelstuk ‘Hetze’ (2002) over een aanslag op een populistische politicus ging vijf dagen voor de moord op Pim Fortuyn in première. Van 2010 tot 2012 was Pieter Hilhorst ombudsman in het gelijknamige tv-programma van de VARA.

SCHRIJVER MEETS VERTALER

MAARTEN ’T HART MA ARTJE DUIN

‘Ik zou blij zijn, heer ‘t Hart, als ik tijdens mijn verblijf in Nederland u in Warmond ontmoeten kon, misschien had u een uurtje voor uw Hongaarse vertaler, vereerder en dweper. Ik hoop zeer dat er een mogelijkheid van een ontmoeting met u bestaat. In afwachting van uw willig antwoord, Szondi Béla

buitengewoon over te spreken. Later ontmoette ik Ingrid Wikén Bonde in Stockholm. Ze bleek tweetalig en sprak een prachtig Nederlands. Ik heb haar nog eens opgezocht met mijn vrouw, we gingen zeilen langs die eilandjes voor de Zweedse kust.’ ‘Maar dat is uitzonderlijk. Hoe zou het nou met de Bulgaarse vertaling zijn? denk ik wel eens, of met de Koreaanse? Wat zouden ze hebben gedaan met die en die eigenaardige dingetjes? De kroongetuigen is in het Koreaans vertaald. Toen ik het boek toegestuurd kreeg, heb ik heel lang moeten puzzelen voor ik erachter kwam welke taal het was. Je krijgt ook geen brieven uit Korea. Uit Polen kreeg ik brieven van jongedames die dachten dat Een vlucht regenwulpen helemaal autobiograﬁsch was. Ze zagen er brood in om zo naar Nederland te kunnen verhuizen. Vaak stuurden ze een foto mee. Dan schreven ze dat ze twintig waren, maar op de foto zag je iemand die eruit zag als veertig. Ze waren ook altijd heel geschikt om op een boerderij te komen werken. Toen het boek in het Bulgaars vertaald was, werden de vrouwen op die foto’s nog veel armelijker: slechte gebitten, echt heel beroerd. Een meisje had een foto opgestuurd met een varken op de achtergrond. Dat varken zag er prachtig uit, maar zij zelf niet.’ ‘Dat soort brieven beantwoord ik niet. Maar het geeft wel een idee van waar je boeken terechtkomen. Ik zou graag eens aan een Koreaan vragen wat die van de Koreaanse vertaling vindt. Maar ja, wanneer ontmoet je een Koreaan?’

De Weense foto toonde een opmerkelijk kleine man met een wit overhemd dat over een dikke buik heen puilde.’ ‘Vertalers zijn gemankeerde schrijvers, dat is mijn stellige indruk. Ze denken dat ze het zelf beter hadden gekund. En het zijn pietlutten. Dat moet ook wel. Ze lezen woord voor woord wat er staat. Soms krijg je op je kop: “dat is een duistere passage”. Een aantal keer heb ik die passages in de volgende editie veranderd. Dan zijn ze tevreden.’ ‘Met de meeste vertalers heb je geen contact, dat is het merkwaardigste van alles. De Italiaan, de Deen, de Tsjech: ze vertalen gewoon en je krijgt ineens het boek toegestuurd. Het lijkt mij dat er toch altijd vragen zijn. Als de schrijver een psalmregel citeert, moet je toch weten uit welke psalm die komt. Tegenwoordig komen de meeste antwoorden natuurlijk via Google tevoorschijn.’ ‘Anderen vragen je de oren van het hoofd. Mijn Engelse vertaler komt uit een deftig milieu. Die zat met zijn handen in het haar over al mijn arbeidersuitdrukkingen. Nu heeft hij een aantal mensen om zich heen verzameld die zelf uit dat milieu komen. Mijn Duitse vertaalster wist niet wat ze met een uitdrukking aan moest als “die kan op een drafje door het lampenglas”. Zo noemden we iemand die erg mager was. Iets heel eigenaardigs heeft ze ervan gemaakt, want er bestaat geen Duits equivalent van.’ ‘Je bent totaal afhankelijk van je vertalers. Hoe beter de vertaling, hoe beter het boek ontvangen wordt. Tegelijk heb je meestal geen ﬂauw idee hoe je het werk moet beoordelen. Toen ik mijn Zweedse vertaalster nog niet kende, heb ik een aantal Zweedse kennissen gevraagd om de vertaling van De Aansprekers te lezen. Die waren daar allemaal

(In Dienstreizen van een Thuisblijver, verschenen bij de Arbeiderspers in 2011, schrijft Maarten ’t Hart over zijn auteursreizen, een opdringerige Duitse uitgeefster en de wonderlijke Hongaarse vertaler Béla Szondi)

OLIVER BOELEN, EEN VERGETEN MECENAS PETER SMIT

‘Hoe het gegaan is? Ik heb in mijn jeugd veel Multatuli gelezen en later enkele stukjes over Multatuli geschreven. Toen was er, al weer heel wat jaren geleden, een man, Olivier Boelen, zoon van een rijke wijnhandelaar, die een uitgeverijtje had en die geweldig veel geld op kon maken. Het is een idee van hem geweest, of van Hans Sleutelaar, om een fotoboek te maken over het leven van Multatuli, met bijschriften: De Raadselachtige Multatuli. Geld was geen probleem. Anders was ik er, denk ik, nooit aan begonnen.’ W.F. Hermans

scripten tienduizenden guldens aan voorschotten was betaald. Wie was deze Boelen? Olivier Boelen (1940-1977) maakte een vertaling van Ascese, van de Griekse schrijver Nikos Kazantzakis. In dit boek, dat in 1973 bij De Bezige Bij verscheen, vertelt Kazantzakis over de marxistischboeddhistische filosofie achter zijn literaire werk, waaronder de roman Report to Greco, beroemd geworden door de verfilming onder de naam Zorba de Griek. Geen makkelijk werk om te vertalen, maar helemaal een prestatie voor wie zich realiseert waar Olivier Boelen de jaren voorafgaand aan dit werk doorbracht. In Nederland bleef die periode lange tijd schimmig. Olivier Boelen trad voor het eerst naar buiten toen hij in 1965 samen met Simon Vinkenoog de manifestatie ‘Dichters in Carré’ organiseerde. Het werd een legendarische avond, waarbij in een volledig uitverkocht Carré (2.000 bezoekers) de top van de Nederlandse poëziewereld aan lange tafels op het podium zat en om beurten even opstond om een gedicht voor te dragen. De avond werd op televisie uitgezonden, betekende voor Jules Deelder een doorbraak en maakte van Johnny van Doorn het gesprek van de week omdat hij na het gedicht Komtocheensklaarklootzak door een woedende mevrouw met een bos narcissen om de oren was geslagen. Olivier Boelen presenteerde een deel van de avond, maar

Toen Hermans dit in een interview vertelde was Olivier Boelen al weer heel wat jaren dood. Boelen werd geboren in 1940 en overleed in 1977. Kort daarvoor was zijn uitgeverij, Uitgeverij Boelen B.V., failliet gegaan. De boeken die Boelen b.v. heeft uitgegeven, naast eerder genoemd fotoboek o.a. Proza van Jules Deelder, Het Gevecht van Armando en De geest moet waaien van Johnny van Doorn, werden door De Bezige Bij overgenomen. De boeken die door Uitgeverij Boelen in een schitterende prospectus van zilverfoliedruk (drukkosten 7,50 per ex.) waren aangekondigd, waaronder In het badhuis van Gerrit Komrij en Jongensleed van Jan Cremer, zouden uiteindelijk geen van alle verschijnen. En dat terwijl voor elk van de manu-

ILLUSTRATIES: FLORIS TILANUS

publicatie van zijn vertaling van Ascese, een ﬂinke erfenis kreeg en besloot om het geld in moderne literatuur te steken.

trok verder geen speciale aandacht. Dat deed hij ook niet toen hij optredens van het Living Theatre in Nederland organiseerde en de leiding op zich nam van het Sigma Theater. Tussen het organiseren door trok Boelen op zijn motor door NoordAfrika en India. In Nederland gingen geruchten dat hij goud smokkelde voor de Zwitsers, bevriend was met Bob Dylan en de drugsdealer was van de Rolling Stones. Veel geloof werd daar verder niet aan gehecht, men was door Jan Cremer gewend geraakt aan dit soort opschepperij. (‘Ja, en toen zei Bob tegen me: Jan, weet jij een woord dat op ‘friend’ rijmt en ik verstond het niet goed, dus zei ik ‘wind’ en zo kwam hij dus aan dat refrein van ‘the answer my friend, is blowing in the wind’ etc. etc.) Olivier Boelen werd uitgever toen hij, kort na

Uitgeverij Boelen deed ﬂink wat stof opwaaien, al bleef dat overwegend beperkt tot boekhandelskringen. De Bezige Bij keek met een schuin oog naar de Bij-auteurs, die de een na de ander een vet contract bij Boelen tekenden. Boekhandelaren stoorden zich aan de peperdure prospectussen en Bodega Keyzer keek verbijsterd naar de tot ongekende hoogten oplopende drankrekening. Maar bij het lezerspubliek sloegen de uitgaven niet aan. Na een paar jaar was het geld op en werd het bordje Uitgeverij Boelen B.V. weer van de gevel van het pand aan de Anna van den Vondelstraat gehaald.

staat, samen met twee Indiase muzikanten die deel uitmaakten van de Bauls of Bengal. De originele foto werd in het voorjaar van 1971 gepubliceerd in het tijdschrift Aloha, en was vanuit de Verenigde Staten naar Nederland gestuurd door Olivier Boelen. Schrijver Tom Willems vraagt zich vervolgens af wie Boelen was en hoe hij aan die foto kwam. Daar is niet eenvoudig antwoord op te geven. Laten we het erop houden dat Olivier Boelen een raadselachtig iemand was. Hij had smaak en hield niet van opscheppen, dus was hij geen goede uitgever.

Tien jaar later was Olivier Boelen vrijwel vergeten. Daar kwam buiten Nederland verandering in toen journalist Robert Greenﬁeld in 2006 zijn boek Exile on Main Street, a year in hell with the Rolling Stones publiceerde. Het boek is een reportage van het dagelijks leven in de Zuid-Franse Villa Nellcôte in de zomer van 1971, toen de Rolling Stones er hun dubbelelpee Exile on Main Street opnamen. In het boek wordt Olivier Boelen prominent genoemd en omschreven als een van degenen die voor sfeer (lees: de dagelijkse aanvoer van drank en drugs) zorgden. In 2011 verscheen het boek Dylan in Nederland van Tom Willems. Die beschrijft de achtergrond van een hoesfoto waarop Bob Dylan

Peter Smit schreef ‘Ulysses’ en is redacteur van VvL.nu

DE COLUMN VAN NOORT (3)

STA JE HIER NOU NOG? SELMA NOORT

een sigaretje had gerookt, ook wel kofﬁe. De koek wuifde ze weg. “Nee, kind, doe me een lol.” Ik waagde mijn vraag. Ze bekeek me van top tot teen en er viel duidelijk van haar gezicht af te lezen dat ze vond dat ik er weinig van had gemaakt. Volstrekt doordrongen van mijn gebrek aan ﬂair nam ik toevlucht tot de eigenschap die me nog vaak diensten heeft bewezen: mijn vermogen te blijven hangen als een pitbull, al word ik geschopt en geslagen. Dus ik bleef bij haar staan. Net zolang tot ze zei: “Meid, wordt toch gewoon schooljuffrouw.” “Ik wil schrijven,” zei ik stug. “Dat willen ze allemaal.” “Ik denk dat ik het kan.” “Dat denken ze allemaal.” … “Sta je hier nou nog?” … “Weet je wat? Ik geef je mijn adres, hierzo (op een papiertje uit haar sigarettenpakje). Als je een boek hebt geschreven stuur je het maar naar me op.” “Ja mevrouw.” “En maak een kopie. Als ’t kwijtraakt in de post heb je anders niks meer.” Ik ging naar huis en schreef in zeven avonden mijn eerste boek op mijn vaders oranje plastic typemachientje. Twee dagen later belde Miep Diekmann op. “Gefeliciteerd meid, je bent een schrijfster,” zei ze. Miep Diekmann werd in januari 87 jaar. Zij was medeoprichter van de Werkgroep Jeugdboeken van de VvL en heeft vurig gepleit voor een staatsprijs voor kinderen jeugdliteratuur (nu de Theo Thijssenprijs). Is er nog ruimte voor een schitterend erelid in de gelederen van de VvL?

k ontmoette de grande dame van de kinderliteratuur, Miep Diekmann, toen ik achttien jaar was, enkele weken voor ik eindexamen deed aan de Haanstra Kweekschool in Leiden. Mijn laatste stage liep ik op een school in Oegstgeest, en omdat zij dat jaar werd bekroond met de Kinderboekenprijs (later werd dit de Gouden Griffel) voor haar boek Wiele wiele stap, werd Miep Diekmann door het schoolhoofd uitgenodigd om voor de ouders een lezing te geven. Of ik, de stagiaire, ook wilde komen, ’t zou zeker leerzaam voor me zijn. Van het vooruitzicht na het avondeten opnieuw door de kou van Leiderdorp naar Oegstgeest te moeten fietsen werd ik niet vrolijk , maar het was altijd mijn droom geweest kinderboeken te schrijven en dit was mijn kans van een schrijfster horen hoe je zoiets kon aanpakken. Dus ik stemde toe en kreeg, zoals dit stagiaires ten deel valt, de verzorging van koffie en koek toebedeeld. Ik schrok wel toen de schrijfster ten tonele verscheen, sigaretten rokend bij de voordeur van de school. Haar hese stem klonk rauw en gevaarlijk, vond ik. En na enig gluren door het raampje naast de voordeur, vond ik dat ze er zo ook uitzag. Excentriek, en als iemand tegen wie je beter geen onnozele dingen kon zeggen. Ik had nooit iemand als zij gezien. Haar haren waren zeer pittig geknipt in een bijna punkachtig kapsel, haar nagels waren in verschillende kleuren gelakt, ze droeg een suède indianenjas, rinkelende sieraden en feestelijke makeup. Niet bepaald het type tante uit de provincie. Mijn voornemen haar te vragen hoe je verder moest als je thuis een schrift vol had geschreven, verdampte dan ook bij deze aanblik. De koffie redde me want zij wilde, nadat ze nog

VAN KWAAD TOT ERGER 18

INDIVIDUEEL OF COLLECTIEF LEENRECHT KEES HOLIERHOEK

ker stelt, is of exploitaties (te verstaan als alle vormen waarin een werk door anderen openbaar en te gelde gemaakt wordt) individueel of collectief geregeld dienen te worden. De verkoop van boeken is duidelijk een exploitatie die individueel geregeld is en voor wat literaire uitgaven betreft: op basis van een modelcontract. De uitleen van boeken daarentegen is een collectief geregelde exploitatie, omdat het daarbij gaat om meer dan 100 miljoen uitleningen van heel veel boeken per jaar. In de Auteurswet zijn eind 1995/begin 1996 bepalingen van kracht geworden die vrij diep en dwingend ingrijpen in de manier waarop rondom die uitleen van boeken de tariefhoogte bepaald moet worden, de betaling door bibliotheken van leenvergoedingen en de wijze van verdeling onder rechthebbenden (makers, uitgevers en andere producenten, alsook naburigrechthebbenden).

et auteursrecht is een zo interessante uitvinding gebleken dat in de wereld van de exploitanten iedereen het wil hebben, maar er tegelijk liever niet voor wil betalen â&#x20AC;&#x201C; of in elk geval zo weinig mogelijk. Het auteursrecht dat bedoeld was om langs juridische weg de maatschappelijke positie van schrijvers te verbeteren, is vooral ook een middel van uitgevers en andere producenten geworden om door het verbod op namaak een uniek product op de markt te kunnen zetten waaraan iets te verdienen valt. De bescherming die de wetgever aan de auteur van een werk toebedacht, valt al gauw via het exploitatiecontract (dus de uitgeefovereenkomst of het televisiedramacontract) in handen van de uitgever of producent die met die troef een proďŹ jtelijk businessplan probeert op te bouwen. Het product dat hij op de markt brengt, vormt dankzij de auteursrechtelijke bescherming een klein monopolie.

Een actuele vraag is of de uitleen van e-books onder een individueel contract zou dienen te vallen, ook al gebeurt die uitleen via een openbare bibliotheek, of dat een aanpassing van de Auteurswet gewenst is waardoor in beginsel hetzelfde leenrechtregime op de uitleen van e-books van toepassing wordt verklaard als thans op het uitlenen van papieren boeken van toepassing is, of niet. Dat gaat dus tegelijkertijd om het gezicht van de toekomstige bibliotheek. Dat is juist voor auteurs geen onbelangrijke zaak. Het schijnt dat de NMa met dwarsliggen dreigt als uitgevers collectief met het nieuwe platform voor boekenuitleen afspraken zouden willen maken. Elke uitgever moet dat apart doen, en dan wel met alle inkopende bibliotheken gezamenlijk, schijnt het. Feit is dat de Nederlandse openbare bibliothe-

De blauwe plek in dit geheel wordt jammer genoeg nog al te vaak door de schrijver gedragen. Zijn kwetsbaarheid ligt in het contract. Exploitatiecontracten zijn wezenlijk terug te brengen tot een beperkt aantal basismodellen. En dan bedoel ik individuele contracten, individuele contracten naar het voorbeeld van groepsgewijs overeengekomen modelcontracten, contracten in de sfeer van het collectief beheer van auteursrechten, zeg maar collectieve contracten, en tot slot dwingende wettelijke voorschriften zoals wettelijk vastgelegde aanspraken op een billijke vergoeding. De vraag die zich tegenwoordig vaak en steeds va-

groep E-books te besluiten: ‘Als we e-boeken kunnen uitlenen en een leenvergoeding betalen, is dat ook voor de uitgeverijen goed.’

ken voor alles een eenvoudige oplossing hadden: breng de uitleen van e-books onder het wettelijke leenrechtregime door een minieme wijziging van de Auteurswet. Dat zou betekenen dat tegelijk ook voor het vaststellen van de tarieven een procedure voorhanden is, en wel binnen de in de Auteurswet genoemde Stichting Onderhandelingen Leenvergoedingen, afgekort StOL. Om met Hans van Velzen (directeur Bibliotheek Amsterdam) van de Stuur-

De staatssecretaris van Cultuur heeft gemeld blij te zijn met het akkoord tussen uitgevers en bibliotheken, maar kondigde tegelijk aan alsnog een collectieve oplossing te zullen gaan onderzoeken.

EEN CALAMITEIT DIE FINANCIËLE PROBLEMEN VEROORZAAKT? Het Sociaal Fonds Letterkundigen kan schrijvers en vertalers hulp bieden. De Toelichting op de Algemene Bepalingen en het Aanvraagformulier zijn te downloaden via www.vsenv.nl onder Diensten/Financiële Hulp. Eventueel is de informatie ook via het VSenV-bureau verkrijgbaar.

VERTAALSLAG 2012

DE VRIJHEID EN DE ONVRIJHEID VAN DE VERTALER MARTINE WOUDT

nen met een bespiegeling over ‘vrij vertalen’. Om te laten zien dat het een neiging is die niemand vreemd is, vertelden ze over het zinnetje ‘Wish you were here’ uit het gelijknamige nummer van Pink Floyd, dat dit jaar bij ‘Nederland vertaalt’ een van de teksten van de vertaalwedstrijd was. Van de 237 inzenders had een ruime meerderheid een andere vertaling gekozen dan het voor de hand liggende ‘Was jij maar hier’. Dat de vrijheid van de vertaler door erven ingeperkt kan worden, illustreerden Henkes en Bindervoet met het voorbeeld van ‘Here comes the sun’ van de Beatles, dat zij ‘met respect voor de muzikale en tekstuele intentie’ vertaald hadden met ‘Daar komt de sneeuw’. De vertaalde Beatlesliedjes moesten ter controle zo letterlijk mogelijk worden terugvertaald, en ‘Daar komt de sneeuw’ was een vrijheid die bij de erven van George Harrison niet door de beugel kon. Het moest veranderd worden in ‘Daar komt de zon’, maar naar het gevoel van Henkes en Bindervoet ontbrak daar net

p maandagavond 5 maart 2012 vond in De Balie te Amsterdam de vierde Vertaalslag plaats, georganiseerd door de Werkgroep Literair Vertalers van de VvL in samenwerking met de SLAA (Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam) en mede mogelijk gemaakt door een subsidie van Lira. Het onderwerp was ditmaal de vrijheid en onvrijheid van de vertaler: wie kijken er allemaal mee over de schouder van de vertaler? Hoe vrij is een vertaler eigenlijk om 'te vertalen wat er staat'? Voor een volledig uitverkochte zaal werd dit van diverse kanten belicht door Henkes en Bindervoet, Martine Bijl, Bettine Vriesekoop, Mark Leenhouts en Nicolette Hoekmeijer (in samenwerking met Rob van der Veer en Roswitha Pennewip). De presentatie was net als vorig jaar in handen van Jasper Henderson. De eerste sprekers, Henkes en Bindervoet, begon-

FOTO'S: HANNIE VAN HERK

NICOLETTE HOEKMEIJER

dát aan wat een goede vertaling tot een goede vertaling maakt: de inspiratie die erdoorheen waait. Waar het uiteindelijk om gaat, zeiden ze, is dat de sfeer van een tekst behouden blijft. Als de vertaling sterk afwijkt van het origineel, wil dat niet per deﬁnitie zeggen dat die vertaling te vrij is.

DE VERTAALENGEL De Vertaalengel wordt jaarlijks uitgereikt aan een persoon - een niet-vertaler - of een instantie die zich verdienstelijk heeft gemaakt voor het vertaalvak, bijvoorbeeld door op te komen voor de belangen van vertalers, door de aandacht voor het vertalen te bevorderen of door een bijdrage te leveren aan de verbetering van de kwaliteit van het vertalen. De Vertaalduivel is nog symbolischer dan de engel en kan worden toegekend aan een persoon of een instantie die in de gelegenheid is iets positiefs te doen voor de positie van vertalers of voor het aanzien van het vertalersvak, maar dat tot nu toe niet heeft gedaan. De wisseltrofees zijn gemaakt door de Franse beeldhouwer Patrick Chetboun en worden uitgereikt bij de Vertaalslag.

Hierna werd Martine Bijl geïnterviewd door Jasper Henderson over haar vertalingen van musicals. Bij het vertalen van liedjes heb je te maken met het keurslijf van rijm, ritme en zingbaarheid (een hoge harde noot kan bijvoorbeeld niet op een gesloten klank eindigen), maar binnen die beperkingen moet je ook vrijheden nemen om een mooie tekst te krijgen. Als voorbeeld gaf Martine ‘It’s a circle of life’ in The Lion King, waar ze ‘Alles ademt en leeft’ van heeft gemaakt. Een musicalvertaler heeft in wezen twee opdrachtgevers die tevredengesteld moeten worden: het Nederlandse productiebureau en het buitenlandse productiebureau dat een musical als eerste

MARI AFOLDY EN DORA KAROLYI

nieuws controleert, omdat slecht nieuws onrust brengt en hun ‘hemelse mandaat’ om te regeren in gevaar brengt. Zelf mocht ze schrijven wat ze wilde, maar dat was dus op basis van mogelijk gecensureerde informatie. Het internet is in China zwaar gecensureerd, maar buitenlandse journalisten gebruiken een internetverbinding die de Great Firewall omzeilt. En inmiddels zijn er wel veranderingen gaande. Zo heeft China nu zijn eigen varianten van Twitter en Facebook, onder de verzamelnaam Weibo, waar de censuur moeilijker vat op kan krijgen. Er zijn al tweehonderd miljoen gebruikers en dat baart de overheid behoorlijke zorgen. De regering heeft opgeroepen tot strengere controle van blogs en Weiboberichten, met verwijzing naar de rol van de nieuwe media bij de Arabische Lente. Als discussies volgens de autoriteiten echt uit de hand

heeft uitgebracht. Er moet altijd een zo letterlijk mogelijke ‘back-translation’ worden gemaakt, die door het buitenlandse productiebureau wordt gecontroleerd. Martine Bijl probeert ook altijd contact te hebben met de schrijver van de liedjes. Bij de musical Tarzan was dat Phil Collins. Zijn teksten waren nogal slordig, waardoor Martine zich (ook in opdracht van het Nederlandse productiebureau) bij de vertaling ﬂink wat vrijheden had gepermitteerd. Dat werd haar bij de ‘back-translation’ niet in dank afgenomen, maar het werd uiteindelijk wel geaccepteerd. Bettine Vriesekoop, die van 2006 tot 2009 correspondente van NRC-Handelsblad in China was, sprak vervolgens een column uit over censuur in dat land. Ze vertelde dat de overheid het meeste

vertaler Rob van der Veer en één van gerenommeerd Harlequinvertaler Roswitha Pennewip – om te bezien welke vrijheden of onvrijheden er bij het vertalen van damespulp spelen. Na meer algemeen op de vrijheid van de vertaler te zijn ingegaan, kwam Nicolette terug op de Harlequinreeks, waarbij ze de indruk zei te hebben dat literaire aspecten en stijlmiddelen minder belangrijk zijn dan de plot en de narratieve lijn. Rob van der Veer las vervolgens een stuk van zijn eigen tekstgetrouwe vertaling voor, wat aanleiding gaf tot veel hilariteit. Vergelijking met de vertaling van Roswitha Pennewip leerde ons dat Roswitha de dingen meer terugbrengt tot de essentie en zich veel vrijheden permitteert: ze kort in, laat weg, verfraait, comprimeert, strijkt glad en versluiert. Haar taalgebruik is daarbij beduidend minder expliciet. Zij doet dit omdat het de regels zijn die de Harlequinvertaler krijgt opgelegd: de tekst moet romantisch en bondig zijn. En hoewel dat de vertaler beperkt, geeft het ook vrijheid.

dreigen te lopen, wordt het plaatselijke telecomnetwerk platgegooid. Maar verbieden en onmogelijk maken van de nieuwe media is geen optie, omdat de middenklasse waar de Partij op drijft dat niet zal accepteren: voor veel mensen zijn die nieuwe media namelijk ook een bron van inkomsten. Controle op ‘het verspreiden van leugens en laster’ wordt in opdracht van de Partij en de staat gedaan door grote internet- en mediabedrijven, maar ook door studenten die hiervoor betaald krijgen. Degenen die ‘gesnapt’ worden krijgen bezoek van de Veiligheidspolitie en als ze daarna doorgaan komen ze op een zwarte lijst terecht. Maar als het aantal gebruikers van Weibo groeit, zal controle steeds lastiger worden. Ook kwam sinoloog en vertaler uit het Chinees Mark Leenhouts over vertalen en censuur in China aan het woord. Er wordt in China van oudsher veel vertaald. In de loop van de twintigste eeuw is de hele westerse canon er in vertaling verschenen, waarzonder de moderne Chinese literatuur ondenkbaar zou zijn. Vertalen staat in China in hoog aanzien: de naam van de vertaler staat dan ook steevast op de omslag. De censuur die wordt toegepast is vooral gericht op politiek, religie en seks. Literaire fictie wordt niet vaak verboden, maar er wordt wel in geschrapt. In Komt een vrouw bij de dokter van Kluun zijn bijvoorbeeld de seksscènes gesneuveld of afgezwakt. Dat er terzelfder tijd een Chinese roman uitkwam met wel veel seks erin, laat zien dat censuur mensenwerk is. Er is weliswaar een officieel staatsorgaan dat over pers en publicaties gaat, maar hun richtlijnen zijn vrij vaag (kernwoord is tegenwoordig ‘de harmonieuze samenleving’, waaraan kunst moet bijdragen). Uitgevers vallen rechtstreeks onder dat staatsorgaan, waardoor veel van de censuur door redacteuren moet worden uitgevoerd. Vertalers zelf plegen ook al een soort voorcensuur of overleggen daarover met hun redacteur. De boekenbeurs in Peking vorig jaar bracht het onderwerp in het nieuws. Het liet vooral zien dat er een flink verschil is tussen mensen die principieel op censuur tegen zijn en mensen die met de praktijk moeten zien te dealen.

Hierna werd overgegaan tot de uitreiking van de Vertaalengel en de Vertaalduivel. Scheidend voorzitter van de Werkgroep Literair Vertalers Martine Vosmaer hield een inleidend praatje en bedankte de jury, bestaande uit Mariolein Sabarte Belacortu en Marijke Emeis. Laatstgenoemde las het juryrapport voor. De Vertaalengel ging dit jaar op voordracht van Mari Alföldy naar de Hongaarse Dóra Károlyi, die zich zeer inspant voor de promotie van de Hongaarse literatuur in de wereld. Zij was speciaal voor de prijsuitreiking naar Nederland gekomen en nam de prijs (een foto van het beeld) persoonlijk in ontvangst. De Vertaalduivel ging op voordracht van Jeanne Holierhoek naar Het juiste woord, een onder vertalers populair papieren naslagwerk dat sinds 1988 niet meer is herzien en waarvan geen digitale versie bestaat. De redactie van Het juiste woord was niet in de gelegenheid om naar Amsterdam te komen, maar aanvaardde de prijs wel en had een aanvaardingsspeech naar de jury gestuurd, die door Marijke Emeis werd voorgelezen. Martine Woudt vertaalt uit het Frans en is voorzitter van de Werkgroep Literair Vertalers van de VvL

Als laatste spreker presenteerde Nicolette Hoekmeijer twee vertalingen van een passage uit de Harlequinreeks – één van gerenommeerd literair

MAARTJE WORTEL. FOTO: MICHIEL VAN NIEUWKERK

INTERVIEW MET MAARTJE WORTEL ANDREA KLUITMANN

Maartje Wortel (1982) debuteerde in 2009 met de verhalenbundel ‘Dit is jouw huis’, waarvoor ze de Anton Wachterprijs kreeg. In september afgelopen jaar verscheen haar eerste roman ‘Half mens’. In het café waar we hebben afgesproken leest ze de NRC. Ze staat er in, in de rubriek schrijversestafette. Elke dag van de boekenweek kiezen schrijvers een collega aan wie ze een boek geven. Maartje kreeg een boek van Arnon Grunberg. groepje gestudeerd. Wat is er van de anderen geworden? Veel mensen zijn schrijver geworden, Els Moors bijvoorbeeld, en Annemieke Gerrist en Dirk Vis, die zit bij het literaire tijdschrift De Gids. Volgens mij is iedereen wel doorgegaan met schrijven, maar er zijn er ook die niet willen publiceren en als kok werken ofzo.

Welk boek heeft Grunberg jou gegeven? Rebellie van Joseph Roth. Het is prachtig: heel erg mooie stijl, heel helder. Ik wil meteen alles van Joseph Roth lezen. Ik kende niets van hem, en ik was heel verrast. Als ik zo naar die titels kijk en hoe die boeken eruit zien, dan verwacht ik iets … stofﬁgs. En dat is het helemaal niet. Het is tijdloos en raakt voor mijn gevoel de kern van het menselijk bestaan.

Daar ging het ook een beetje over tijdens een avond over literatuursubsidies, waar jij ook was. Toen zei iemand dat er met of zonder subsidies toch wel geschreven zou worden, dan werkte je maar in de spoelkeuken. Dat klinkt heel daadkrachtig, maar mijn eigen ervaring is dat er na een dag rotwerk geen enkele gedachte-energie meer over is en er niets meer uit je komt. Ja, dat is ergens wel waar, maar ik heb ook allerlei soorten baantjes gehad en dat heeft me juist gestimuleerd omdat het zo hersendodend was dat ik extra hard ging werken. Dat baantje wilde ik niet

Aan wie ga jij een boek geven? En wat wordt het? Ik geef een boek aan Marjolijn Februari, Nu de slapende honden van Ronelda S. Kamfer, een jonge Zuid-Afrikaanse dichteres, vertaald door Alfred Schaffer. Heel mooi, heel rauw. Ze komt ook naar Nederland, vanaf half april tot eind juni zit ze in het schrijvershuis aan het Spui; ze treedt ook op bij de SLAA en in het Zuid-Afrikahuis. Je hebt de opleiding Beeld en Taal aan de Gerrit Rietveldacademie gevolgd en daar in een heel klein

len. Neem nou Gerbrand Bakker, die heeft zowat de belangrijkste prijs van de wereld gewonnen, de IMPAC, maar volgens mij verandert dat niet zoveel. Natuurlijk wel op het moment dat je zo’n prijs krijgt, je voelt je vast een uurtje ofzo heerlijk en je blijft het wel met je meedragen. Als je je weer eens verongelijkt voelt denk je: maar ik heb wel die prijs gewonnen, ze hebben het wel gezien. Maar het is zo weer weg, toch? Net als geluk, geluk is ook zo weg.

vijf dagen in de week doen. En om daaraan te ontsnappen, ging ik ook ‘s avonds nog schrijven. Het is je gelukt, je bent schrijfster geworden. Word je ‘s ochtends blij wakker? Ja, maar kijk, dat is net als in het dorp waar mijn ouders wonen. Dan stond er een interview met me in de krant, en dan zeggen ze automatisch “Oh, het zal wel goed met je gaan”. Nee, dat zeggen ze niet eens, ze zeggen: “Het gaat goed met je.” Terwijl dat daarmee echt niets te maken heeft, misschien gaat het wel helemaal niet goed met me. Natuurlijk is het ﬁjn dat ik schrijf en daarmee geld kan verdienen.

Daar heb je het over in je boek, over geluk. Een van je hoofdﬁguren, Michael Poloni, zegt: “Ik heb laatst gelezen dat het in feite niets uitmaakt of je de loterij wint, of dat je been eraf moet. Na drie weken ben je ongeacht de omstandigheden die op je pad komen terug op je oude geluksniveau.” Ja, ik geloof ook dat iedereen een soort constant geluksniveau heeft. Misschien niet als je in een oorlogsgebied leeft, dat kan ik niet weten, maar in principe wennen de meeste dingen gewoon. Er is een soort kern, een (on)geluksniveau dat niet verandert, no matter what; dat vind ik ook wel mooi.

Gaat het slecht met je? Nee, maar schrijven is natuurlijk wel oorlog voeren tegen en met jezelf. Je maakt jezelf iedere dag opnieuw kapot, ik tenminste. Het is constant jezelf opbouwen en vernietigen, opbouwen en vernietigen. Het is nooit af en het is nooit goed en er staat voor mijn gevoel nooit een stabiele constructie. Dan kijk je er achteraf naar en dan denk je: oh, het staat scheef. En dan breek je het weer helemaal af en ga je opnieuw beginnen. Steeds weer opnieuw.

Dan maakt het eigenlijk niet uit wat je doet? Dat is ergens wel een bevrijdend idee, want dan kun je je dus heel vrij voelen als je aan het schrijven bent, of wat dan ook aan het doen bent. Het maakt uiteindelijk niets uit. Voor de buitenwereld maakt het wel uit. Net als hoe je eruit ziet, dat maakt voor jezelf ook helemaal niks uit, je ziet jezelf toch niet, dat is ook voor de buitenwereld. Zo is het ook met succes. Voor de buitenwereld is dat belangrijk. Maar ook maar voor even, dus uiteindelijk niet.

Maar als het wel lukt, of voorlopig lukt, maakt je dat niet blij? Ik vind blij zo’n … Nou, blij is misschien een stom woord … Nee, ik vind blij een heel goed woord, maar of ik blij ben, dat weet ik niet. Mensen denken dat ik heel blij ben omdat ik altijd lach. Maar dat ben je niet? Nee. Ik lach vaak uit ongemak. En als je niet lacht, dan is het ook zo … funest, dan lijkt het alsof je jezelf zo serieus neemt. Al heeft dat in veel gevallen helemaal niets met lachen te maken natuurlijk. Maar jezelf al te serieus nemen, dat moet je volgens mij niet doen. Hoewel ik mensen ook benijd die bijvoorbeeld een boek hebben geschreven en dan zeggen dat het echt goed is. Dan wou ik dat ík zoiets kon zeggen, dat lijkt me ook wel heel mooi.

Het is misschien toch ook niet helemaal waar, wat je doet bepaalt bijvoorbeeld wel welke mensen je om je heen hebt. En als je de hele dag tussen de PVV’ers doosjes zou moeten vouwen, dan doet dat iets met je. Jawel, het is ook te kort door de bocht om het zo te zeggen, maar het kan je wel helpen om zo te denken, dan kun je werk maken dat je ook echt wilt maken. Terwijl dat ondertussen ook nooit helemaal gebeurt, je blijft natuurlijk denken aan wat een ander vindt.

Maar kan iemand dat wel zeggen van zijn eigen werk, zit je daar niet veel te veel op en in? Ja, maar dat is toch ergens wel prettig dat ze dat kunnen, want ze zijn er zelf in ieder geval heel blij mee. Dan heb je rust gevonden in mijn ogen.

Het huidige kabinet vindt bijvoorbeeld dat jij een ondernemer moet zijn, wat vind je daarvan? Ik ben wel ondernemer, maar misschien niet op een slimme manier. Als ik bijvoorbeeld iets schrijf voor een literair tijdschrift, dan wil ik daar eigenlijk geen geld voor omdat ik het zó belangrijk vind dat

Stel je breekt gigantisch door, ook in het buitenland, zou dat veel veranderen? Ik denk het niet, ik denk dat je altijd blijft twijfe-

gens een voorleesavond en daar ben je daar weer met zes auteurs en dan drink je bier.

ze er zijn, en dat ik er in sta. Natuurlijk moet je voor jezelf zorgen, maar ik erger me er ook aan hoe dat tegenwoordig gaat, dat iedereen zichzelf als merk verkoopt, dat vind ik zo’n onzin. Het gaat niet meer om het werk, maar meer om ‘die kan goed praten’ of ‘die ziet er leuk uit’. Dat is een verarming van de samenleving.

Je zit bij De Bezige Bij. Heb je het gevoel dat de oude garde jullie jonge schrijvers ziet? Bij uitgeeffeesten merk je soms wel de hiërarchie. Er gaat vaak wel meer aandacht uit naar de oudere garde. Als jonkie is het soms wat moeilijker om serieus genomen te worden. Bij De Bezige Bij zitten veel verschillende auteurs, je hebt de oudere schrijvers zoals bijvoorbeeld Campert, Siebelink, Mutsaerts en A.F.T. van der Heijden, Kees van Kooten en Jan Cremer. Maar je hebt ook Ramsey Nasr, Philip Huff en Marjolijn van Heemstra. Marie Kessels zit er ook, die vind ik heel goed. En Sanneke van Hassel en Elke Geurts. Het is heel divers. Dat maakt het soms moeilijk, maar ook leuk en leerzaam.

Dus voor jou geen tv-shows en Wie is de Mol? De Mol vind ik nou toevallig echt ontzettend leuk, dat is het enige speelprogramma waaraan ik mee zou doen … En als het in DWDD of een ander programma over mijn boek zou gaan, dan zou ik dat ook wel doen. Maar niet als ik het over, weet ik veel, Artis moet hebben. Dan sta ik voor lul. Terwijl ik nog dacht dat je misschien iets met dieren hebt: Half mens wordt bevolkt door onder andere mieren, schimmels en poetsvissen. Ja, dieren zijn natuurlijk te gek. Maar ik weet niets van ze. Die dierenfeitjes zitten er in omdat het boek ook heel erg gaat over wat vaststaat en wat het lot is. Hoe voelt Michael Poloni zich, en wat ziet de buitenwereld. Binnen en buiten. Wat is de waarheid? Daar gaan ook mijn verhalen over. Ik lees net Luigi Pirandello Iemand, niemand en honderdduizend. De vrouw van een man zegt tegen hem dat hij een scheve neus heeft, terwijl hij dat zelf nooit vond en hij wordt helemaal gek, weet niet meer wie hij zelf is. Mensen zien je totaal anders dan je jezelf ziet. Je wordt gedeﬁnieerd door de anderen.

Kun je collega’s om hulp vragen, ze iets laten lezen? Ja, Philip en ik, we laten elkaar alles lezen. En Franca Treur vraag ik soms om iets te lezen of Sanneke van Hassel wanneer het om korte verhalen gaat. Verwacht je iets van je lezers? Ja. En ik besef wel dat dat gevaarlijk is, want je moet eigenlijk nooit iets verwachten: van lezers niet en van het leven niet, en van je vrienden niet en van sowieso niemand niet, maar toch denk ik wel dat ik iets verwacht van lezers. Dat merk ik aan de manier waarop ik een verhaal opbouw. Als ik niet iets zou verwachten, zou ik mijn lezers niet serieus nemen. Ik verwacht wel dat ze actief lezen. Als je dat niet doet, dan vind je er ook niks aan, aan mijn verhalen, gok ik.

En misschien sinds Facebook ook door de manier waarop jij wilt dat anderen je zien. Je verhalenbundel heb je geschreven in een atelier waar geen internet was. Stoort internet je? Ja, dat stoort me heel erg. Ik heb dus geen Facebook of Twitter, maar ik kijk wel veel naar blogs van schrijvers en naar recensies. Ik heb nu geen geld om dat atelier te huren, en het gaat zo ook wel, maar ik werk beter zonder al die aﬂeiding.

Je bent gedebuteerd met korte verhalen; in een ander interview las ik dat je na deze roman weer verhalen gaat schrijven. Dat is nu al niet meer waar. Ik schrijf nog steeds verhalen, hoor, omdat ik dat graag doe, maar mijn nieuwe boek is wel weer een roman. Maar ik weet nog niet zeker of die wel uitkomt.

En waarom kijk je op internet als het er is? Onrust. Niet op een vergelijkende of jaloerse manier, maar uit nieuwsgierigheid. Als ik alles in de gaten kan houden, houd ik graag alles in de gaten. En het is ook wel goed om op de hoogte te zijn als je elkaar tegen komt, het zijn mijn collega’s.

Waarom zou hij niet uitkomen? Ik ben er onzeker over, daarom ben ik er nu ook even mee gestopt, ik twijfel er heel erg over, echt heel heel erg. Terwijl het werken eraan juist ontzettend goed ging, erg organisch, maar nu het er een keer is, ben ik opeens heel onzeker. Dat hoort ook gewoon bij het schrijfproces, dus ik geef het nu even de tijd.

Komen jullie elkaar vaak tegen? Ja, Amsterdam is zo klein, er is iedere week wel er-

Maar als ik die fantasiewereld een poosje niet heb opgezocht dan word ik daar chagrijnig van. Schrijven helpt me om de wereld te duiden en het een beetje rustig te houden in mijn hoofd.

Ga je naar het boekenbal? Ja, ik ga ook iets doen op de wc daar, met vrienden van de Rietveld. Trek je een jurk aan? Ja, maar het is wel een beetje een rare jurk, geen galajurk. Die heb ik ook niet, trouwens. En ik doe er gympen onder.

Word je anders te raar? Nou, niet dat ik rare dingen ga doen, maar ik word wel angstig. Heb je last van angsten? Ja, ik heb best gauw angst. Maar ik had bijvoorbeeld geen angst toen ik een week alleen was in het kader van een Kamer in het verleden [een initiatief van de VPRO, 15 schrijvers woonden een week zonder contact met de buitenwereld op een woonboot op het Lauwersmeer en brachten hierover verslag uit, AK]. Dat heeft weer met een ander te maken; je angst gaat pas leven als je hem kunt delen. Je kunt je angst heel erg voeden door erover te praten.

Je hoeveelste boekenbal is het? Het derde, maar ik weet niet of ik volgend jaar weer ga. Al schijnen vrijwel alle schrijvers dat te zeggen. Waarom? Het is ieder keer hetzelfde, en dat hele gedoe over wie er wel mag en wie niet vind ik irritant en het slaat ook nergens op. Het lijkt wel een soort wedstrijd. En dan eentje waarin de besten niet winnen. Er zijn bepaalde BN’ers, zoals Rutger Castricum bijvoorbeeld, die meteen een kaart krijgen. En andere, serieuze auteurs die belangrijk zijn voor het vak, mogen dan weer niet. Hier zie je weer een verschuiving van de goede schrijvers die plaats moeten maken voor populaire ﬁguren. En daar werkt de CPNB aan mee; een vervlakking, wat mij betreft.

Ik vond het wel opvallend dat je zei dat die week in je eentje makkelijker was dan de boekpresentatie waarin je toevallig belandde toen je meteen na je week door de VPRO werd geïnterviewd. Ja, klopt, na zo’n week op zo’n eiland zie je hoe onrustig de wereld is. Ken je dat verhaaltje van David Foster Wallace? Er zwemmen twee jonge visjes in de zee, komt een oude vis aanzwemmen en die zegt: “Goedemorgen jongens, lekker water, hè?” En dan zwemmen de jonge visjes verder en zegt de één tegen de ander: “Wat is water?”

Is schrijven een noodzaak voor je, moet je het doen? Ja. Ik heb nu bijvoorbeeld twee weken niet goed geschreven, en alleen maar opdrachten gedaan, en dan ben ik chagrijnig en ook heel moe. Dus schrijven geeft je energie? Ja. Hoewel het door die strijd waar ik het eerder over had ook wel uitput, maar het geeft me uiteindelijk energie. Ik merk het aan mijn humeur en ik word denk ik zo moe omdat je alles met je mee blijft dragen, terwijl als je schrijft – niet dat ik autobiograﬁsch schrijf – toch veel gedachten kwijt kunt raken. Wat voor opdrachten doe je? Lezingen bijvoorbeeld, en dat vind ik ook leuk om te doen; het is weer eens wat anders. In het begin vond ik voorlezen niet zo ﬁjn, omdat ik dacht dat mensen zelf moeten lezen, hun eigen verbeelding moeten gebruiken. Maar nu vind ik het wel heel prettig omdat ik erachter ben gekomen dat sommige mensen het ritme van mijn taal te opdringerig vinden, terwijl als ze me horen voorlezen – ik ben best sloom en traag en monotoon – ze zeggen dat ze het nog een keer gaan lezen en dan schijnt het heel anders te zijn.

HIJ ZEI ZIJ ZEI

de mensen whist spelen. (…) Misschien als het nog eens herdrukt wordt, dat ik het weer terugverander, haha! Bovendien, een foutloos boek is nog iets heel anders dan een goed boek, natuurlijk.” Thomas Rosenboom in ‘Schrijven Magazine’ – januari 2012 “Poëzie is precies het tegenovergestelde van hoe de wereld op dit moment in elkaar zit, een wereld van datingsites en Facebook waarop alles om proﬁelen draait. Je kunt geen proﬁel opstellen van iets waardoor je geraakt wilt worden. Een goed gedicht overvalt je, zoals verliefdheid dat doet.” Willem Jan Otten in de VPRO Gids – 21-27-1-2012

CITATEN UIT DE BOEKENWERELD Samengesteld door René Appel.

“Dat gevoel als je weer de stad in rijdt, met de trein – want dichters hebben namelijk geen rijbewijs – dat je hart weer openspringt: dit is mijn stad!” Voormalig Amsterdams stadsdichter F. Starik op de site Centrum.Amsterdam.nl – 26-1-2012

“La cognizione del dolore: verkenning van het verdriet, besef van de smart, inzicht in de pijn, anatomie van het kleed? Leerschool van het lijden moest het worden. Al blijf ik eeuwig twijfelen, dat heb ik goed gekozen. Denk ik.” Vertaler Frans Denissen in de Volkskrant – 18-112011

“Ik begrijp niet dat sommige schrijvers beweren dat ieder boek autobiograﬁsch is. Zo is het niet. Je personages en hun verhaal worden een deel van je leven, maar dat is niet autobiograﬁsch.” Mensje van Keulen in NRC Handelsblad – 10-2-2012

“Als ik schrijf ben ik compromisloos, maar in het dagelijks leven ben ik alleen maar bezig met het bezweren van conﬂicten. Dat is vaak onbevredigend. Het is heel lastig om mensen tevreden te stellen, veel ingewikkelder dan het schrijven van een boek.” Arnon Grunberg in Vrij Nederland – 26-11-2012

“Eigenlijk zou je je hele oeuvre moeten schrijven zonder het te publiceren, dat zou het mooiste zijn.” Maarten ’t Hart in het tv-programma Benali boekt – 4-3-2012

“Dat schrijven is een romantische doem, een eeuwig gevecht tegen de faalangst. (…) Iedere auteur die niet toegeeft dat hij schrijft om niet anoniem te passeren, is een leugenaar. Je wilt nu eenmaal sporen nalaten met je boeken. Het is een strijd tegen het onvermijdelijke vonnis der nutteloosheid.” L.H. Wiener in De Morgen – 7-12-2012

“Het lijkt wel of het als vrouw goed is voor je carrière om niet over gezinnen te schrijven, terwijl het voor een man juist heel knap is om afﬁniteit te hebben met vrouwen en kinderen in een huiskamer.” Renate Dorrestein in Boek – maart/april 2012 “Ik vermoed dat het logisch is dat romans steeds minder autobiograﬁsch worden naarmate je er meer gaat schrijven. Vaak gaat een debuutroman over hoe de schrijver is opgegroeid en wat hij tot dan toe om zich heen heeft gezien in zijn leven. Zoals ik altijd zeg: na die eerste roman moet je het zelf gaan bedenken.” Robert Vuijsje in Passionate Magazine – maart/ april 2012

“Ik ga er heel ver in om de kleinste feiten boven water te krijgen, maar mijn wereld stort niet in als een lezer mij op een onvolkomenheid wijst. In Publieke werken wordt zo rond 1888 door een aantal academische mensen gebridged. Ik had het beeld van een deftig spel, waarmee ik een soort standsverschil kon opvoeren. Nou, ik denk dat ik wel tachtig brieven heb gekregen met de strekking: “Beste meneer Rosenboom, bridge werd pas uitgevonden in 1925 door de miljonair Vanderbilt aan boord van een oceaanstomer.” Nee, daar baal ik helemaal niet van. Ik heb het nog tot de vijftiende druk in stand kunnen houden, toen ben ik maar overstag gegaan op aandringen van mijn uitgever. Nu staat er dat

·· ·

· · · ·· ·

· · · · · · · ·· · · · · · ·· · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · ·· · · · · · · ·· ·· · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · ·

E EN RE HET DS E- B O E K E N WO L K DON K E E T TERL A N D N AS O D FO N V U U R ONK E V L E K E E D N C O E E T B DON O N DS U U R K E N H E WO L K E N B OVN V E RG E T E N M , I -T U N E S F D O O E EE H E T B R N K E N H E T V N B OV E N L B O E K E NO L K ONKER ERL AND E S D E VO K E R E W O L K E E K E N W O N DS E N L E T T E T E N M EC E N AS EEN V O B D N N O F G D T T E R L A N M EC E N A S E N V E R E K E N , I -T U N E H E T B RO O D E T V U U R E L N E V E- B O WO L K D E VO N K E N H WO L K E N B O E E N V E RG E T E E K E N , I -T U S N E K E O B E- B O DS NKERE TERL AND N O S D O BO EK A F U N ES N D E T O R S C E E U O E L R U N M N B V U E N T T B RO , IHE HET E TE B OV N T G N E E N R E K E H E E K K V L O N B N EEE D E VO O N K E R E W O L A N D N W O L K D E VO N K AS E N K E E C R D O E E B M TT DO T V U U R E N B OV E N L E E N V E RG E T E N E N , I -T U N E S B RO O D FO N D S V U U R E K T K T L E E N HE E- B O E WO LK N K E N H O L K E N B OV E RL A N D C EN AS O E O T V W T E N E E D L EE BO EK O V E N E RG E T E N M E N E S KERE W RL AND N DS N O O F D D O U E V O , I -T EEN H E T B R E N H E T V U U R N B OV E N L E T T E T E N M E C E N A O E K E N WO L K B E G N AS E VO N K N K E R E W O L K E D EKEN E N V E R E- B O E K E N , I D E O B S D S DO BO E TUNE T E R L A N N M EC E N A S T U N E S O D FO N E T V U U R T E O L R B N T E E E H N, I B OV NH GET K HET BR - B O E K E N WO L K EN VER AS VO N K E E R E W O L K E N D E E E D DS E VO N L AN EKE ONK C EN D R O E D E B T M T S N E R D E L S E T V U U L K E N B OV E N V E RG E T E K E N , I -T U N E E T B RO O D FO N E T V U U R N E E O H EN H E- B O K K ERE W LE T TERL A N D EN AS L N EN BO O O K V L W E O N E D W C K E E BO E B O V E N V E RG E T E N M U N E S NKERE RL AND O N DS R O F D D O E O T T ,I EEN H E T B R E N H E T V U U B OV E N L E T E T E N M E C E D O E K E N WO L K B E N K RG EKEN D E VO N N K E R E WO L K EN D EEN VE C EN AS ES O B O E K E NO N D S B E A DO , I -T U N E T B RO O D F E T V U U R E T T E R L T E N M E C E N A S E T B RO O D F O L N E V H H BO E NH RG E OLK VO N K E K E R E W O L K E N N D E E N V E O E K E N W O L K D E VO N K E N H E E D R B A N DS DON DON KE E E T T E R L N , I -T U N E S O N DS R L F U D N U R E O V U V O T HE EN L EKE T VU T BR N BO V E E O E O H H B K B L N E O N E E K W VER E VO N K N K E R E W O L K N K E R E E N M EC E N A S B O E K E N WO L D S N D E E DO E E R L A N D EC E N A S V E RG E T E N , I -T U N E S O D FO N E T V U U R T O T R E B L T N E H E- B O E K E N WO L K N K E N HWO L K E N B OV E N V E RG E T E N M, I -T U N E S O V E D EE HE B O E K D FO N D S OEKEN OLK NKERE ERL AND B O E D O W S T O DE H E T B R E N H E T V U U R N B OV E N L E T E T E N M E C E N A E S BO E K E N N DS E K N O G K F N U R L D T O E UUR NV N, IRO O E WO DE V V E E B R E T K E T E E K E H O N H D B N EDO T E R L A N EC E N A S VO N K E R E W O L K E N UR WO L K T E N E E D L K N E E M S V BO DON KE T TERL AN D D FO N D U U R K E N B O E E N V E RG E T E N , I -T U N E S O O R B HET H E T V E N B O V E N L E RG E T E N M B O E K E NN WO L K N AND E E K N S A D E VO N K E R E W O L K N D EEN VE BO E K E O N DS M EC E N N E S E- B O E O A S L D F A R U D E T N T O E KEN, I E T B RO E N H E T V U U R N B OV E N L E T E RG E T E N M EC K E N , I -T U N E S H K E- B O E E N WO L K EEN V N AS N WO L S E VO N K N K E R E W O L K E A N D D D DO BO EK TERL M EC E N E S T D FO N D V U U R N E DS E L T N N E O E G F U V R D T T E O E I O V EEN K E N H R E WO L K E N B A N D EKEN, K E T B RO N K E R E W O L O H B E L E L DO WO N E T T E R N M EC E N A S DON K R E L U K N LE T TE N E U E E V O V V B T O O E E B B T H V E RG E E N , I -T U N E S D E VO N K E N E R E WO L K E N E N V E RG E T E OLKEN N E E E DON K ERL AN D E- B O E- B O E K E N WO L K RL A N D N AS R S U A U T N K T V E E E E BO BO N M EC T U N E S E N H E T K E N B O V E N L E RG E T E N M E C T U N E S K N O V I L V , DE EEN EKEN, I K E T B RO O E K E N D FO N D S E R E WO R L A N D O H K B N E O D L L E T T E N M EC E N A S T B RO O H E T V U U R VO N K K E N WOS N E E E D O V B O E B T DO V E RG E E N , I -T U N E S B RO O D FO N D V U U R O N K E N E R E WO L K E N N E E K K T HET DON E- B O E E N H E O L K E N B OV RL A N D N AS K E K L T N T O O E V L W E E N W N D EE B O E K E D FO N D S NKERE RL AND N B O V E E RG E T E N M E C N E S O D O E TU UR EEN V EN LE T T M EC E N H E T B RO HET VU EKEN , I -