maart ’13
t n e r t om
Verschijnt vier keer per jaar. | Afgiftekantoor Gent X
nds.be w w.davidsfo w | s d n o sf t David azine van he cultuurmag
Ambacht aan de macht De Nacht van de Geschiedenis looft vakmanschap
p. 20
“Tuinieren kan iedereen!”
Angelo Dorny, onze jongste tuinspecialist p. 32
Van timmerman tot tsaar Peter de Grote in Amsterdam
p. 43
| 3 euro
Kristl Strubbe
“Ik ben heel ambitieus voor Herita”
cursussen
Over feministen, stedelingen en andere voorlopers
De Etrusken, een apart volkje
De Etrusken cremeerden hun doden en bewaarden hun as in prachtig versierde urnen, die begraven werden met de persoonlijke bezittingen van de overledenen, zoals wapens en sieraden.
38
Una storia particulare. Zo wordt de expo over de Etrusken die vanaf 16 maart te zien is in het GalloRomeins Museum in Tongeren aangekondigd. Terecht, want als er één woord is dat veel mensen associëren met de Etrusken dan is het wel mysterie. Toch is verrassend veel bekend over de eerste grote beschaving van Italië. Dat ontdekt u op de cursusdag van Davidsfonds Universiteit Vrije Tijd. Tekst: Lieselotte De Snijder
O
p het eerste gezicht lijkt de erfe-
sieraden en wapens. Je kunt ze de ijzersjeiks
nis van de Etrusken – tussen de
van de prehistorie noemen.”
7de en de 5de eeuw voor Chris-
Het logische gevolg is dat er handel ont-
tus een van de hoogst ontwikkelde volken
staat met andere volkeren en steden, zoals
van de oudheid – verloren te zijn gegaan in
Marseille, Carthago en Athene. “Vooral de
de plooien van de geschiedenis. Behalve een
Grieken vonden het interessant om hun
directe invloed op de Romeinen, die vanaf 80
handelsnetwerk verder uit te bouwen,” ver-
voor Christus definitief over Etrurië heersten,
telt Koen Wylin, professor linguïstiek aan de
hebben de Etrusken geen zichtbare stempel
UGent, die op de cursusdag ook een sessie
gedrukt op latere beschavingen. Wie goed
voor zijn rekening neemt. “In het hele Middel-
zoekt, ontdekt echter dat hun sporen niet
landse Zeegebied zijn trouwens Etruskische
doodlopen in het Romeinse Rijk. Vier feiten
voorwerpen te vinden.” De Etrusken handel-
De tentoonstelling De Etrus-
over dit aparte volkje.
den niet alleen in ijzer, maar ook in wijn, die
ken. Una storia particulare
1
erg in de smaak viel bij de Kelten in Gallië.
loopt van 16 maart tot 25 augus-
De mediterrane scheepvaartroutes kunnen
tus 2013 in het Gallo-Romeins
dus bogen op een lange traditie, waar ook
Museum in Tongeren. Aan de
Oorspronkelijk woonden de Etrusken op
de Etrusken aan bijgedragen hebben.
hand van zo’n 500 objecten
kleine heuveltoppen, maar vanaf de 9de
gende eeuwen ontplooit zich een proces van
2
uit toonaangevende Europese
Naakt, dronken en losbandig. Het beeld dat
beschaving van Italië. Tot de
urbanisatie: er ontstaan ommuurde steden,
de Grieken ophangen van de Etruskische
blikvangers behoren rijke
zoals Vulci, Tarquinia en Cerveteri,” verklaart
vrouw is niet bepaald positief. Correct is het
inboedels van prinsen- en prin-
Bouke van der Meer, professor mediterrane
al evenmin. “Dat is niet verwonderlijk als je
sessengraven: gouden sieraden
archeologie aan de universiteit van Leiden,
weet dat beide volken op gespannen voet
en bronzen wapens, maar ook
die twee lezingen geeft op de cursusdag van
met elkaar leefden,” aldus Van der Meer.
beelden van goden en godin-
Davidsfonds Universiteit Vrije Tijd. “De motor
“De Grieken hebben dan ook een karikatuur
nen en prachtige asurnen.
van dat proces is economisch. Etrurië was
gemaakt van de gelijkwaardige relatie tus-
Meer info vindt u op
rijk aan ertsen en de Etrusken beginnen de
sen Etruskische mannen en vrouwen.” Infor-
www.galloromeinsmuseum.be.
grondstoffen te exploiteren, onder meer voor
matie over die gelijkwaardigheid vinden we
Ze vormden de eerste Italiaanse steden
eeuw voor Christus verlaten ze die om zich te vestigen op plateaus aan de kust. “De vol-
Ze hadden de eerste feministen
De expo
collecties vertelt de expo het verhaal van de eerste grote
39
cursussen
Gouden sierschijf die waarschijnlijk gebruikt werd als broche.
De cursusdag Op zaterdag 23 maart 2013 is Davidsfonds Universiteit Vrije Tijd een hele dag te gast in het Gallo-Romeins Museum. Verschillende experts vertel-
in de rijke Etruskische grafcultuur. Van der
schrift van de Etrusken. Van der Meer: “50
len u dan graag meer over de
Meer: “Wat opvalt bij de grafschilderingen
jaar na de stichting van de Griekse koloniën
boeiende Etruskische geschie-
is dat mannen en vrouwen naast elkaar lig-
zien we de eerste abecedaria en inktpotjes
denis en cultuur. Dit is het
gen en samen eten en drinken, dansen en
opduiken in Etrurië. Aanvankelijk staat daar
programma:
feesten. Uiteraard betekent dat niet dat elke
het volledige Griekse alfabet op, maar gelei-
Etruskische vrouw evenwaardig was en mee
delijk aan voeren de Etrusken een aantal wij-
9.30 – 10 uur: ontvangst met koffie
aan tafel zat of mee op jacht ging. Dat bleef
zigingen door: de b, de d en de o verdwijnen
10 – 11 uur: de Etruskische kunst
voorbehouden aan de middenklasse en de
en de c gaat de k-klank aanduiden.”
en cultuur door prof. L. Bouke
aristocratie.”
van der Meer (Universiteit Leiden)
– veel meer dan over de taal van andere
11 – 12.30 uur: keuzesessie
vooruit waren, blijkt uit het feit dat zelfs
pre-Romeinse volken – hebben we te dan-
đƫƫ !//%!ƫāčƫ$!0ƫ 0.1/'%/ $ƫ
de Romeinen de positie van de Etruskische
ken aan de vele grafinscripties. Toch heeft
vrouw nogal exotisch vonden. “Hun ver-
een interpretatie lang op zich laten wach-
bazing heeft alles te maken met de strikte
ten, aangezien de teksten inhoudelijk niet
het Oude Nabije Oosten door
rolverdeling tussen man en vrouw die ze zelf
diepgaand zijn en de taal niet tot de Indo-
prof. dr. Eric Gubel (VUB, KMKG)
kenden,” legt Wylin uit. Dat de Romeinse
Europese taalfamilie behoort. Ondertus-
đƫƫ !//%!ƫăčƫ !ƫ( 0/0!ƫ (+!%0%& ƫ2 *ƫ
vrouw niet geëmancipeerd was, bevestigt
sen kunnen we alle teksten perfect lezen
de Etruskische beschaving door
ook Van der Meer. “Domiseda lanifica – thuis
en staat het als een paal boven water dat
dr. Patrick Monsieur (UGent)
zittend en wol spinnend – luidde het Ro-
het Etruskisch een belangrijke rol heeft ge-
meinse devies. Vrouwen hoorden met an-
speeld in onze taalontwikkeling. “De Etrus-
door dr. Koen Wylin (UGent) đƫƫ !//%!ƫĂčƫ !ƫ 0.1/'!*ƫ!*ƫ
đƫƫ !//%!ƫąčƫ.+* (!% %*#ƫ ++.ƫ de tentoonstelling o.l.v. gidsen
dere woorden in de keuken en niet aan ta-
kische aanpassingen werden overgenomen
13.30 – 13.45 uur: broodjeslunch
fel.” Geen wonder dat de Etruskische vrouw
door de Romeinen,” verklaart Wylin. “Ons
14 – 15.30 uur
geboekstaafd staat als een feministe avant
alfabet en de corresponderende letter-
keuzesessies (namiddag)
la lettre.
waarde ontlenen we dus grotendeels aan
wereld door prof. dr. L. Bouke
3
de Etrusken.”
van der Meer (Universiteit Leiden)
weg in twee perioden opgesplitst: de periode
4
đƫƫ !//%!ƫāƫ!*ƫĂčƫ% !)ƫ2++.)%
#ƫ
dr. Eric Gubel (VUB, KMKG) đƫƫ !//%!ƫăčƫ +*%/ƫ%*ƫ !ƫ 0.1/'%/ $!ƫ
đƫ !//%!ƫąčƫ% !)ƫ2++.)%
40
Dat we zo veel weten over het Etruskisch
Dat de Etrusken hun tijd hiermee ver
#
Ze legden de basis van ons schrift
De geschiedenis van de Etrusken wordt grof-
Ze bepaalden het uitzicht van de Romeinse tempels
voor en die na 700 voor Christus, toen ze het
“De architectura, hét bouwhandboek van de
15.30 uur: receptie
Griekse alfabet overnamen. Die overname
Romeinen dat in opdracht van keizer Au-
INFO Meer info over deze cursusdag
hangt samen met de stichting van Griekse
gustus werd samengesteld door architect
vindt u op www.davidsfonds.be/uvt.
koloniën in het zuiden van Italië en de bijbe-
Vitruvius en dat tot in de renaissance ge-
horende Griekse invloed op de cultuur en het
bruikt werd, is gebaseerd op de Etruskische
Decoratie waarop te zien is hoe mannen en vrouwen samen muziek maken en dansen.
30
WIN
20 duotickets en 10 duoviptickets voor De Etrusken In samenwerking met het Gallo-
vermelding ‘De Etrusken’ en
Romeins Museum mag Om-
al uw gegevens (naam, adres,
trent 20 duo’s gelukkig maken
lidnummer, e-mail). De win-
met een combiticket voor De
naars krijgen kort na de dead-
Etrusken en de permanente col-
line persoonlijk bericht. Vergeet
lectie. 10 duo’s maken bovendien
niet dat u met uw Davidsfonds
kans op een combiticket voor
Cultuurkaart sowieso van een
een rondleiding door de expo
korting geniet op de toegangs-
plus een receptie achteraf op
prijs van alle tentoonstellingen
tempelbouw.” Van der Meer laat geen twijfel
zondag 7 april 2013. Stuur vóór
in het Gallo-Romeins Museum.
bestaan over de Etruskische inbreng. “De be-
15 maart 2013 een mail naar
INFO Meer info vindt u op
langrijkste tempel in Rome, die op het Capi-
omtrent@davidsfonds.be met
www.galloromeinsmuseum.be.
tool staat en aan Jupiter, Juno en Minerva gewijd is, is oorspronkelijk Etruskisch. De tempel brandde verschillende keren af, maar werd telkens heropgebouwd volgens het originele plan.” De religieuze invloed van de Etrusken ging echter nog verder. Wylin: “Net als hun voorgangers geloofden de Romeinen dat de natuur hen van alles kon vertellen – een geloof dat ze meedroegen tot in de late oudheid.”
Je kunt de Etrusken de ijzersjeiks van de prehistorie noemen De Etrusken waren hier echter fanatieker in: hun religieuze overtuigingen en praktijken waren erg fatalistisch. Van der Meer: “De Etrusken handelden naar de wil van de goden, die op drie manieren vastgesteld werd door een haruspex of ziener. Eén: door de bliksem af te lezen. Twee: door omina of voortekenen te interpreteren, zoals vreemde geboortes. Drie: door ingewanden van dieren te bekijken, vooral de lever van schapen.” Tragisch genoeg hebben de Etrusken op die manier hun eigen ondergang voorspeld, vlak voor het begin van de jaartelling. Gelukkig resten er ons nog genoeg overblijfselen om de boeiende beschaving ook vandaag nog te bewonderen.
De Etrusken bewoonden het gebied tussen Firenze en Rome, d.w.z. het huidige Toscane, Umbrië en het noorden van Lazio, met uitlopers naar de Povlakte en enclaves in Zuid-Italië.