06.2014
P912013 | JUNI-JULI-AUGUSTUS 2014 | VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR | AFGIFTEKANTOOR GENT X
www.davidsfonds.be . 3 euro
De Groote Tocht van Annemie Peeters
“Ik wil relevante radio maken” 24
32
40
WELK TYPE SPEURDER BENT U?
“THEE IS HET SUMMUM VAN PUURHEID”
ZOEKEN NAAR HET VERDWENEN PANEEL
Zomerzoektocht in Limburg
Thee-experte Ann Vansteenkiste
Zomercursus over het Lam Gods
cursussen
40
TEKST
Lieselotte De Snijder BEELD
Wouter Van Vooren
Het mysterie van het verdwenen paneel Zomercursus over Van Eyck en het Lam Gods In de nacht van 10 op 11 april 2014 was het exact 80 jaar geleden dat in Gent twee panelen van het Lam Gods verdwenen. Daarom vond die avond een stadswandeling plaats in het spoor van het paneel van De Rechtvaardige Rechters, dat nog steeds vermist is. Wij waren er ook bij, want de wandeling maakt deel uit van de tweedaagse zomercursus van Davidsfonds Academie.
V
ergeet alle complottheorieën. Vergeet wichelroedes, geheime genootschappen, nazi’s die een graf openbraken: het paneel van De Rechtvaardige Rechters blijft hoe dan ook een raadsel. Eén ding is zeker: het paneel ligt vanavond niet op tafel.” Terwijl we een parkeerplaats zoeken in de steegjes rond de Gentse Sint-Baafskathedraal, windt het radiojournaal er geen doekjes om: alle complottheorieën horen thuis in het rijk der fabelen. Toch blijft de diefstal van het paneel een mysterie dat de verbeelding van veel mensen prikkelt. Niet alleen in ons land, maar ook in het buitenland is de belangstelling zo groot dat we gerust over een van de spannendste misdaadverhalen ter wereld mogen spreken. “Als het paneel hier van-
avond tevoorschijn komt, zal het niet lang duren voor CNN en BBC hier staan,” leidt gids Rudy Pieters de wandeling in. Pieters – vroeger journalist, nu communicatiecoach – is gepassioneerd door het onderwerp en schreef in 2004 het boek De wraak van het Lam Gods, waarin hij alle feiten op tafel legde. Ter promotie van het boek stippelde Pieters ook een begeleide wandeling uit, die op zoveel interesse kon rekenen dat ze hem helemaal in beslag nam en hij er uiteindelijk mee stopte. Speciaal voor deze avond én de cursus van Davidsfonds Academie begeleidt hij de wandeling nog een keer. Wij lichten er alvast vier haltes uit die een stukje van het mysterie rond het verdwenen paneel van De aanbidding van het Lam Gods onthullen. 41
cursussen
at
Halte 1: het licht dat uit de kapel scheen
pitt els tra
telstr aat
Ka
Kapit
SintBaafsplein
2
Sint-Baafskathedraal
Lim
3
bu
rgs tra
Bisdomplein
at
4
Lim at
a str rg
bu
Gebroeders Van Eyck 1
Het standbeeld van de gebroeders Van Eyck in de Limburgstraat.
We starten onze wandeling aan het standbeeld van de gebroeders Van Eyck, en daar zijn goede redenen voor, vertelt Pieters. “Als schilders van het Lam Gods zijn Jan en Hubert Van Eyck in zekere zin verantwoordelijk voor het mysterie rond het kunstwerk, dat ze speciaal schilderden voor de SintBaafskathedraal, die hier achter het standbeeld staat. In een van de glasramen achter het beeld zie je een wit lam. Dat is het raam van de Vijdkapel, waar zich meer dan 500 jaar lang het Lam Gods bevond – ook tijdens de diefstal 80 jaar geleden.” Op 10 april 1934 rond 11 uur ’s avonds passeren hier drie dames op weg naar huis. Ter hoogte van de kapel zegt een van hen: “Stop, ik denk dat ik licht heb zien komen uit de kapel.” Ze keren even op hun stappen terug, blijven een paar minuten staan, maar zien niets verdachts en lopen door. “Het zijn de eerste getuigen in de zaak,” zegt Pieters. “Wanneer ze de volgende dag horen wat er gebeurd is, beseffen ze dat het licht in de kapel met
De diefstal van het Lam Gods is een van de spannendste misdaadverhalen ter wereld
de diefstal te maken had. Helaas hebben ze niet de reflex om naar de politie te gaan. En nog veel erger, de politie doet geen navraag bij de buurtbewoners. We zullen zien dat er destijds door de politie veel meer niet is onderzocht dan wel.” Waarom is dat jammer? Pieters legt uit dat de dames nog meer gezien hebben. “Net voor ze aan de kapel kwamen, zien ze aan de Standaard Boekhandel een geparkeerde auto 42
De bisschop van Gent ontvangt in 1934 dertien brieven van D.U.A., die beweert over de gestolen panelen te beschikken. De hoofdverdachte in de zaak: Arsène Goedertier.
staan. Ze kijken zelfs in de auto en naar de nummerplaat, die ze zich de volgende dag nog herinneren. Maar pas een jaar later komen ze toevallig bij de politie terecht en toen waren ze de nummerplaat al vergeten.” Op die manier is een van de weinige belangrijke sporen verloren gegaan – blijkbaar een constante in dit verhaal.
Halte 2: een dief in de nacht Wat verder, in de haakse bocht van de Kapittelstraat, pikt Pieters de draad weer op. “In 1943 duikt een nieuwe getuige op. Cesar Aercus zegt dat hij de daders hier rond 1 uur ’s nachts gezien heeft. Hij heeft negen jaar gewacht om dat op te biechten, omdat hij zelf een dief is en die nacht in de buurt van de kathedraal aan het werk was.” Tijdens de inbraakpoging ziet hij een auto met gedoofde lichten. De chauffeur staat er eerst naast, maar loopt dan weg. Cesar ziet de kans schoon om iets te stelen en verklaart: “Ik keek in zijn auto, met het oog er iets uit te nemen dat mij dienstig kon zijn; ik vond er echter niets in.” Vervolgens ziet hij een man uit de deur van de doopkapel komen – waar we daarnet stonden. Volgens Cesar draagt de tweede man “een voorwerp
dat nogal lang was en dat mij toescheen een plank te zijn.” De man legt het voorwerp in de auto en wil vertrekken. Maar dan gebeurt er iets onverwachts: de auto start niet. Pieters: “Ik heb deze rondleiding meer dan eens voor Nederlanders gedaan en als ik op dit punt ben aanbeland, kunnen ze hun pret niet op. Cesar spreekt de man aan en stelt voor om hulp te gaan halen. Terwijl hij wegwandelt, hoort hij de auto toch vertrekken.” Kortom, de enige echte getuigenis komt van een dief, negen jaar na de feiten. Wat moeten we daarvan geloven? Pittig detail: in een van de twee mannen herkent Cesar de hoofdverdachte in de zaak.
Halte 3: brieven voor de bisschop De volgende stopplaats op onze wandeling is het Bisdomplein achter de kathedraal. “Drie weken na de diefstal ontvangt de bisschop een brief van iemand die beweert over de gestolen panelen te beschikken. Het is de eerste van dertien brieven die ondertekend zijn met de letters D.U.A. In de brief wordt 1 miljoen Belgische frank voor De Rechtvaardige Rechters geëist.” Als bewijs dat hij de panelen bezit, geeft D.U.A. het paneel van
De zomercursus Wilt u het volledige verhaal van het Lam Gods horen? Kom dan naar de tweedaagse cursus van Davidsfonds Academie n.a.v. het Van Eyck-jaar. Prof. Anne Van Grevenstein, die de restauratie van het Lam Gods leidt, komt op donderdag 3 juli in Maaseik alles vertellen over het topstuk en de restauratie. Op zaterdag 5 juli kunt u in Gent de restauratie van dichtbij bewonderen en met Rudy Pieters op zoek gaan naar het vermiste paneel van De Rechtvaardige Rechters (het identieke programma op 4 juli is al uitverkocht). INFO www.davidsfonds.be/zomercursussen
43
cursussen
Arsène Goedertier haalt onder de neus van de bisschop geld af voor een typemachine - en neemt daarmee een groot risico.
Johannes de Doper gratis terug. Daarvoor stuurt hij een bonnetje op van het bagagedepot in het Brusselse Noordstation, waar het paneel inderdaad ook gevonden wordt. In de volgende brief noemt D.U.A. een Antwerpse pastoor bij wie het losgeld voor het tweede paneel overhandigd moet worden. “En dat gebeurt ook,” vertelt Pieters. “Men laat daar een pakje achter, maar er zit slechts 25.000 frank in, aangezien de minister van Justitie niet op de eis wilde ingaan.” Op de afgesproken dag dient zich iemand aan bij de pastoor: een taxichauffeur die van niets weet en het pakje in ontvangst neemt. Hij loopt ermee naar zijn taxi en geeft het aan een passagier, zo meldt de meid van de pastoor die achter het gordijn op de eerste verdieping staat te gluren. De auto maakt rechtsomkeert in het Antwerpse verkeer en wordt niet meer gezien. “Hoe komt het dat daar niemand van de politie was?” Onze gids is niet mals voor de speurders en legt uit dat het onderzoek daarna op een dood spoor komt. Tot ze eind 1934 een verdachte in de schoot geworpen krijgen.
Halte 4: een vooraanstaande verdachte “Op 25 november 1934 verklaart een 57-jarige man op zijn sterfbed dat hij – en hij alleen – weet waar het gestolen paneel van het Lam Gods is. Hij zegt: ‘Het dossier van heel die zaak zult gij vinden in mijn bureel.’ Maar voor hij iets over de bergplaats 44
In de Kapittelstraat duikt de belangrijkste getuige op: een dief.
kan onthullen, geeft hij de geest.” De man is Arsène Goedertier, een vooraanstaande burger uit Wetteren die heel wat connecties met het Gentse bisdom heeft. Pieters: “In zijn huis vindt men inderdaad de kopieën van alle afpersingsbrieven, maar het probleem is dat geen enkel proces-verbaal dat vermeldt. Hij is zeker bij de zaak betrokken, maar er is geen enkel juridisch bewijs dat hij de schrijver is.” Toch kunnen we heel wat feiten achterhalen. We staan intussen op de plek waar
van het bagagedepot van het Sint-Pietersstation vinden, denken ze dat ze het gestolen paneel kunnen gaan ophalen. Niets is minder waar: in ruil voor het biljet krijgen ze de schrijfmachine. Interessant detail: die nemen ze dan maar zelf in gebruik. “Het feit dat Goedertier dat allemaal onder de neus van de bisschop heeft kunnen uitvoeren is voor velen een bewijs dat er betrokkenheid van binnenuit was en dat er meer aan de hand was.” Wat precies? Dat laat Pieters aan onze verbeelding over. ¶
Velen denken dat er bij de diefstal betrokkenheid van binnenuit was zich vroeger de Nationale Bank bevond, op een paar stappen van het beeld van de gebroeders Van Eyck. Een week voor de brieven van D.U.A. aankomen, stapt Goedertier de bank binnen om geld af te halen voor een schrijfmachine die hij twee straten verderop koopt. “Dat is een serieus risico,” verduidelijkt Pieters, “want in die tijd waren er niet veel schrijfmachines. Zelfs de politie had er geen.” Wanneer de speurders na Goedertiers dood in zijn huis een biljet
De restauratie van het Lam Gods In 2012 startte de restauratie van het Lam Gods, die vijf jaar zal duren. Om de beurt worden de panelen meegenomen naar het Museum voor Schone Kunsten, waar u de werkzaamheden achter glas kunt volgen. Intussen blijft het Lam Gods opgesteld in de Sint-Baafskathedraal en toegankelijk voor het publiek.