09.2014
P912013 | SEPTEMBER-OKTOBER-NOVEMBER-DECEMBER 2014 | VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR | AFGIFTEKANTOOR GENT X
www.davidsfonds.be . 3 euro
Sonja Kimpen over een leven vol energie
“Van de voedseldriehoek word je moddervet” 24
32
40
KONINKLIJKE CULTUUR
500 JAAR VESALIUS
PSYCHIATRIE, SPIEGEL VOOR DE MAATSCHAPPIJ
Viparrangementen in de vijf provincies
Leven en werk van een groot humanist
De geschiedenis van het psychiatrisch ziekenhuis
cursussen
40
TEKST
Lieselotte De Snijder BEELD
Emilie Bossens
“Psychiatrie is een spiegel voor de maatschappij” Een blik achter de schermen van een psychiatrisch ziekenhuis Gek, debiel of gevaarlijk: de vooroordelen waarmee we mensen met psychische problemen bestempelen, zijn niet min. Die beeldvorming bijsturen is een van de grootste bekommernissen van Stefaan Baeten, directeur van het psychiatrisch centrum Sint-Hiëronymus. Daarom geeft hij voor Davidsfonds Academie een cursus over de evolutie van het psychiatrisch ziekenhuis en nodigde hij ons uit voor een rondleiding achter de schermen.
Z
odra we Sint-Hiëronymus binnenlopen, sneuvelt het eerste vooroordeel: het open gebouw baadt in een lichte en rustige sfeer. Het ziet er niet meteen een gesloten instelling uit. “Veel mensen denken dat dit een donkere en bedrukte plek is, maar wij kiezen voor een moderne uitstraling,” vertelt Stefaan Baeten. “Dat is niet alleen belangrijk voor de bezoekers, maar vooral voor onze patiënten. Daarom zijn we ook constant aan het verbouwen, zodat het centrum voldoet aan alle hedendaagse eisen.”
Stefaan Baeten, algemeen directeur van het psychiatrisch centrum Sint-Hiëronymus in Sint-Niklaas.
De openheid van het gebouw weerspiegelt ook de visie van de directeur op behandeling en herstel. Woorden die vaak in het gesprek vallen, zijn vermaatschappelijking en emancipatie. Het ziekenhuis wil mensen niet alleen beter maken, maar vooral ook weerbaar, zodat ze na hun opname opnieuw kunnen functioneren in de maatschappij. Baeten: “Mensen die hier binnenkomen, moeten zelf het engagement aangaan om beter te worden. Voor hun opname zijn ze door hun psychische problemen een stuk controle over hun leven verloren door een genetische kwetsbaarheid en door stresserende levensgebeurtenissen. Het is niet de bedoeling dat wij alles overnemen. Integendeel: onze patiënten zitten in de driver’s seat. Maar ze kunnen wel een beroep doen
op een heel team van coaches, zoals ik onze zorgverleners graag noem.”
Tijd als medicijn Met die emancipatiebeweging eindigt een lange periode van paternalisme in de zorgverlening – iets dat eigen was aan de maatschappij van vroeger, waar het gezag van de dokter, de leraar en de pastoor allesbepalend was. “De visie op relaties tussen mensen is al langer veranderd,” legt Baeten uit, “maar het heeft even geduurd voor de zorgverlening volgde – en zelfs nu is dat nog niet overal het geval. Je mag natuurlijk niet overhellen naar de andere kant van de balans en mensen in de kou laten staan. Mensen vragen ook om geholpen te worden. Wij kiezen voor een dialoog, zodat hulpverleners en 41
cursussen
patiënten van elkaar leren. Samen zoeken ze naar een oplossing die verder reikt dan de ziekenhuismuren.” Door de individualisering worden mensen steeds meer verantwoordelijk voor hun eigen leven. Tegelijk staan ze in onze veeleisende maatschappij steeds zwaarder onder druk. Samen met het opentrekken van psychiatrie naar geestelijke gezondheidszorg zorgt dat ervoor dat er steeds meer psychische problemen aan de oppervlakte komen. Een op de vier mensen krijgt ooit te kampen met psychische problemen. 1,3 miljoen Belgen zijn in behandeling voor depressie. “Het aantal mensen met psychische klachten neemt inderdaad niet af,” bevestigt Baeten. “Jaarlijks passeren hier zo’n 600 à 700 mensen, maar dat aantal proberen we af te bouwen. De tendens is om meer aan
psychiatrische thuishulp te doen en sneller in te grijpen om zo een ziekenhuisopname te vermijden of te verkorten.” Dat betekent niet dat opnames niet meer nodig zijn. Net omdat de thuissituatie vaak problematisch is en de sociale druk zo hoog, is het goed dat mensen de tijd krijgen om beter te worden. En die tijd mogen ze volop nemen. Baeten: “De factor tijd is ons belangrijkste medicijn. Stilstaan is niet per se achteruitgaan. Soms is stilstaan vooruitgaan.” Dat is ook wat Koen Verbelen vertelt. Hij coördineert de afdeling voor personen met een psychotische kwetsbaarheid. “Een groot deel van onze afdeling is open, maar er is ook een gesloten gedeelte, voor mensen die nog te gevoelig zijn voor externe prikkels. Stapsgewijs, in hun eigen tempo, bewegen ze zich van het gesloten naar het open gedeel-
Net als de rest van het gebouw heerst in de hal een open, lichte en rustige sfeer.
te.” De afdeling heeft drie livings waar de patiënten kunnen vertoeven. De ruimtes zijn modern, licht en gezellig, met kunstwerken van residenten. Daarnaast heeft iedereen zijn eigen kamer, die ook echt privé is. Verbelen wil ons een van de kamers laten zien, maar het duurt even voor hij de juiste sleutel vindt. “Je ziet dat het niet de gewoonte is om de privacy van onze mensen te schenden, maar deze patiënt heeft aangegeven dat we wel eens in zijn kamer mogen komen,” zegt Verbelen, terwijl hij de deur opent.
Een veilige omgeving Wie kan ons beter vertellen hoe het er hier toegaat dan iemand die het zelf meegemaakt heeft? Luc Cornelis werd een aantal keren opgenomen in het ziekenhuis en heeft er geen probleem mee om zijn ervaringen
Een op de vier mensen krijgt ooit te kampen met psychische problemen te delen. “Ook als patiënt kamp je met de vooroordelen over psychiatrie,” vertelt hij. “Door het taboe dat erop rust, probeer je al je problemen zo lang mogelijk weg te duwen. Tot het niet langer kan en de bom barst. En dan komen de schuldgevoelens boven: waarom overkomt mij dit? Wat heb ik misdaan? Pas als je dat kunt loslaten en de situatie kunt aanvaarden zoals ze is, kun je weer vooruit.” Om patiënten daarbij te helpen, doet het ziekenhuis een beroep op ervaringsdeskundigen – mensen die zelf opgenomen zijn geweest. Cornelis is een van die vrijwilligers, die onder andere psycho-educatie geven. Cornelis: “Mensen
42
De centrale traphal in de art-decowoning van Zigzag, een ontmoetingsplek voor mensen met psychosociale problemen.
die hier voor het eerst komen, krijgen van de hulpverleners bijvoorbeeld uitleg hoe een psychose verloopt. Maar die uitleg is vaak heel technisch. Als ervaringsdeskundigen kunnen wij dan vertellen hoe een psychose aanvoelt. Die herkenning brengt veel makkelijker een gesprek op gang.” Het vertrouwen en de steun die mensen in het ziekenhuis bij elkaar vinden, maakt van het ziekenhuis een veilige omgeving. De stap terug in de maatschappij is dan ook niet evident, getuigt Cornelis. “Mensen zijn heel hard voor elkaar. Om niet te hervallen heb ik de banden met bepaalde mensen moeten verbreken. Ze bleven me vereenzelvigen met mijn problemen. Het is een voortdurende oefening om vooruit te kijken – naar wat ik wel kan, wat ik wel wil.” Dat brengt ons bij de confronterende vraag hoe tolerant onze maatschappij omgaat met afwijkend gedrag. “Ik zou niet zeggen dat we minder tolerant zijn dan vroeger, maar zeker ook niet meer,” besluit Baeten wijselijk.
Drempels wegnemen Mensen die uit de psychiatrie komen, moeten heel wat drempels overwinnen om hun
rol in de samenleving weer op te nemen. Ook op dat vlak wil Sint-Hiëronymus hulp bieden. Daarom wandelen we van het ziekenhuis naar Zigzag, een plek waar mensen met psychosociale problemen elkaar kunnen ontmoeten in een alcoholvrije omgeving – vaak gaat dat soort problemen immers gepaard met drank- of alcoholverslaving. Zigzag werd in 2000 opgericht en is sinds 2014 gehuisvest in een prachtige art-decowoning. Terwijl coördinator Ronny Soontjes ons naar een tafeltje in de voormalige living brengt, worden we door iedereen vriendelijk begroet. “Dit centrum staat niet alleen open voor mensen die uit Sint-Hiëronymus komen, we werken samen met verschillende organisaties om mensen met psychosociale problemen uit de hele streek een ontmoetingsplaats te bieden.” De belangrijkste doelstelling van het huis: mensen niet laten vereenzamen en hen helpen om een netwerk uit te bouwen. Soontjes: “Het zijn de cliënten die invullen wat er in dit huis precies gedaan wordt: er staan vrijwilligers achter de toog en samen met de bezoekers organiseren ze uiteenlopende activiteiten. We nodigen ook andere sociocul-
Naar aanleiding van een nieuw centrum in het ziekenhuis werd dit monument opgericht met het gedicht Ik ben niet gek van Frank Pollet erop.
De cursus De cursus Van gesloten gesticht naar open centrum. De geschiedenis van het psychiatrisch ziekenhuis vindt plaats op vrijdag 17 en 24 oktober, en op vrijdag 7 en 14 november 2014 in het Psychiatrisch Centrum Sint-Hiëronymus in Sint-Niklaas. INFO www.davidsfonds.be/academie
43
advertentie
Dordrecht:
Een verrassende Oud-Hollandse stad vol monumenten …slecht 40 km over de grens… Dordrecht, een historische stad met meer dan 1000 monumenten veelal gegroepeerd rond de oude havens in het centrum, vraagt om ontdekt te worden. Het Dordrechts Museum verrast met spraakmakende tentoonstellingen maar ook met haar blijvende collectie oude meesters en moderne kunst. Het museum Huis van Gijn geeft met de prachtige stijlkamers een blik in het leven van voorbije eeuwen. In de maanden september/oktober staan de monumenten in de spotlight. Vanaf Open Monumentendag is een nieuwe route langs de monumenten beschikbaar, die behalve in brochure- vorm ook d.m.v. moderne techniek in de vorm van een multimediale wandeling op de smartphone gevolgd kan worden. Gratis! September is ook de maand van het Bachfestival dat van 19 t/m 28 september in Dordrecht plaatsvindt. Het volledige programma is te vinden op www.bachfestivaldordrecht.nl. Combineer uw bezoek aan de stad met onderdelen van dit bijzondere festival!
Een van de vele binnenplaatsen in Sint-Hiëronymus.
turele organisaties uit om hun evenementen hier te laten plaatsvinden. Onze mensen kunnen dan voor de bediening zorgen. Op die manier hopen we drempels te verlagen.” Zigzag doet ook mee aan de buddywerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg die in heel Vlaanderen te vinden zijn. Dat houdt in dat een vrijwilliger (buddy) en een persoon met psychische moeilijkheden (cliënt) elkaar ontmoeten voor een babbel, een wandeling, een bezoekje aan de bioscoop enz. Op die manier vinden mensen met een psychisch probleem aansluiting met de samenleving en raakt het beeld van de psychiatrie bijgestuurd. Want als de geschiedenis ons één ding leert, dan is het wel dat de behandeling van psychiatrische patiënten niet
Stilstaan is niet per se achteruitgaan. Soms is stilstaan vooruitgaan
De VVV, gevestigd in Intree Dordrecht , helpt u graag op weg met tips of met een compleet dag arrangement: “schuitje varen, theetje drinken” bestaande uit: 3TADSWANDELINGȩȩsȩȩ2ONDVAARTȩINȩDEȩ&LUISTERBOOTȩȩsȩȩ,UNCH Kijk voor een beschrijving op de website www.vvvdordrecht.nl (Zien &Doen => beleven)
Info: VVV / Intree Dordrecht, Spuiboulevard 99, 3311 GN Dordrecht Tel.: +31 78 6322403, Email: info@vvvzhz.nl
44
alleen met feiten maar ook met percepties te maken heeft. Baeten: “In mijn cursus voor het Davidsfonds schets ik de evolutie van de psychiatrie om te laten zien dat bepaalde mythes bewust in stand worden gehouden. Er is wel degelijk veel veranderd sinds de psychiatrie als wetenschap ontstond. Bepaalde maatschappelijke tendensen herken je dan ook in psychiatrische ziekenhuizen. In die zin is de psychiatrie een spiegel voor de maatschappij.” ¶