GRATIS TICKETS VOOR CULTUUR zie p. 5
06.2015
P912013 | JUNI-JULI-AUGUSTUS 2015 | VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR | AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X
www.davidsfonds.be . 3 euro
“Belgisch-Nederlands is gewoon leuk” Ludo Permentier en Rik Schutz over de toekomst van onze taal 24
32
38
MET BILL (4) OP DE MUUR
WATERLOO 1815
KUNST AAN DE KUST
Davidsfonds Zomerzoektocht, ook op kindermaat
Napoleons ondergang, 200 jaar later
Beaufort 2015, veel meer dan beelden
Š Jimmy Kets
boeken
32
TEKST
Lieselotte De Snijder
“Waterloo is een keerpunt in de Europese geschiedenis” Nieuw boek van Luc De Vos over de Slag bij Waterloo De Slag bij Waterloo, waar Napoleon definitief het onderspit delfde, is even gedenkwaardig als de Eerste Wereldoorlog. Dat toont militair historicus Luc De Vos aan in zijn nieuwe boek Waterloo 1815, dat bij Davidsfonds Uitgeverij verschijnt. Op 18 juni 2015 is het namelijk exact 200 jaar geleden dat de beroemdste veldslag uit de geschiedenis plaatsvond.
I
n het midden van de velden, halfweg tussen Brussel en Charleroi, duikt hij ineens op: de Leeuw van Waterloo. En samen met hem toeristen van over de hele wereld. Met z’n allen beklimmen ze de 226 treden tellende steile trap naar het beeld om uit te kijken over het slagveld waar Napoleon in het stof moest bijten. Zo vredig als de akkers er nu bij liggen, zo gruwelijk moet het hier in 1815 zijn geweest, tijdens de slag die werd uitgevochten tussen Franse soldaten en geallieerde troepen van Groot-Brittannië en de Zuidelijke Nederlanden, met de Pruisen als bondgenoot. Kanongebulder, gedonder van paardenhoeven, kruitdampen en geschreeuw: de films in het bezoekerscentrum geven een impressie, maar in het echt moet het een onvoorstelbaar schouwspel geweest zijn. Hoe is het zover kunnen komen?
Het charisma van Napoleon Aan de Slag bij Waterloo gaat een lange geschiedenis vooraf met Napoleon als spil-
Goede communicatie op het slagveld is een luxe die nog maar heel recent is figuur. In het zog van de Franse Revolutie wist hij door zijn militaire inzicht op te klimmen, de macht te grijpen en zichzelf in 1804 tot keizer uit te roepen. In zijn mateloze ambitie wilde hij ook Europa onder Frans gezag brengen. Het spreekt voor zich dat de rest van Europa dat niet zomaar liet gebeuren. Na de veldtocht naar Rusland keerde het tij: Napoleon moest afstand doen van de troon en ging in ballingschap op Elba. Maar lang duurde dat niet. Hij ontsnapte en in een ijltempo rukte hij op naar Parijs, waar hij de macht weer in handen nam en zich klaarmaakte voor een nieuwe confrontatie met de rest van Europa.
“Napoleon wist zijn soldaten heel snel weer achter zich te scharen,” vertelt militair historicus Luc De Vos. “Hoewel het enthousiasme zeker niet algemeen was, want Napoleon stond natuurlijk ook voor dood en ellende. Maar veel soldaten hadden onder hem gediend en wilden niet op hun leider schieten. Bovendien zaten er velen thuis met de helft van hun soldij en wilden ze graag snel weer in dienst treden.” Zo begint Napoleons laatste krachtproef, die de geschiedenis in gaat als de Honderd Dagen. Zijn opmars zou uiteindelijk worden gestuit door de troepen van de Britse bevelhebber Wellington, de Nederlandse Prins van Oranje en de Pruisische generaal Blücher. De Vos: “Wellington was geen echte strateeg, maar zijn talent als bevelhebber openbaarde zich op het tactische niveau. Hij probeerde altijd slag te leveren op een terrein dat hij naar zijn hand had gezet. In Waterloo verkoos hij zich defensief terug te trekken achter een concentrische terreinglooiing.” 33
boeken 5.000 re-enactors in uniform, 1.500 begeleiders, 250 burgers in historische kostuums, 300 paarden en 100 stukken artilleriegeschut spelen van 18 tot 21 juni de Slag bij Waterloo na.
oc k tterst © shu
Die tactiek, in combinatie met de slechte weersomstandigheden, deed Napoleon op 18 juni 1815 de das om.
Orde in de chaos Hoe de veldslag precies verlopen is, kunt u van naaldje tot draadje nalezen in Waterloo 1815. De Slag bij Waterloo is namelijk een van de best gedocumenteerde veldslagen ter wereld. “Er zijn heel veel verslagen van aanvoerders bewaard gebleven,” vertelt De Vos. “En ook heel veel memoires van oudstrijders uit alle rangen. Zo weten we van minuut tot minuut wat er gebeurde en wat de tactiek van de verschillende partijen was. In het boek geven we onder meer inzicht in de strategie, de logistiek en de communicatie op het slagveld. De kaarten die we speciaal voor het boek lieten maken, visualiseren die strategische zetten.” Achteraf gezien is het makkelijk om orde in de chaos te scheppen, maar op het moment zelf moet het een ongelooflijk kluwen zijn geweest. Hoe coördineer je zo’n veldslag? De Vos: “Goede communicatie op het slagveld is een luxe die nog maar heel recent is. Als jonge officier werkte ik zelf nog met de radio, maar die kenden ze toen 34
.com
natuurlijk nog niet. Men baseerde zich op uniformen, maakte signalen met trompetten, trommels en fluitjes, en stuurde koeriers rond. De communicatie tussen het Franse hoofdkwartier in Waterloo en het observatiekorps in Waver was bijvoorbeeld bijna onbestaande. Het duurde vaak zes tot zeven uur voor een boodschap van Napoleon aankwam. Bevelen waren eigenlijk al achterhaald op het ogenblik dat ze geschreven werden.”
Een nieuw tijdperk “Waterloo betekent niet alleen het einde van de Franse almacht,” verduidelijkt De Vos, “maar ook het begin van de Britse eeuw én de eenmaking van Duitsland. Het is een keerpunt in de Europese geschiedenis.” En toch is de Slag bij Waterloo niet alleen om militaire en geopolitieke redenen belangrijk. “Napoleon voerde een heleboel hervormingen door die op het continent bewaard zijn gebleven. Willem I, koning der Nederlanden, was geen reactionaire vorst en borduurde voort op wat Napoleon in gang zette.” Een andere reden waarom de Slag bij Waterloo deel uitmaakt van ons collectief geheugen is de verheerlijking in
de romantiek. “De dramatiek van Waterloo sloot perfect aan bij de romantische tijdgeest, waarin het verleden werd verheerlijkt en een heroïsch aura kreeg. Veel romantische auteurs brachten zelf een bezoek aan Waterloo.” Aan Engelse zijde waren dat bijvoorbeeld Walter Scott en Lord Byron,
Waterloo betekent niet alleen het einde van de Franse almacht, maar ook het begin van de Britse eeuw aan Franse zijde onder andere Stendhal en Victor Hugo, die in Les Misérables een hoofdstuk wijdt aan Waterloo. Tijdens de Napoleontische oorlogen wordt ook de kiem van de industrialisatie gelegd. De Vos: “Europa werd afgeschermd van Engeland en zo gedwongen om zelf initiatieven te nemen. Er werden niet alleen goederen uit Engeland gesmokkeld, maar
© shutterstock.com
© shutterstock.com
Elba, het eiland in de Middellandse Zee waar Napoleon in 1814 in ballingschap ging na zijn troonsafstand en waar hij in februari 1815 wist te ontsnappen.
ook machines waarmee nieuwe producten gemaakt konden worden.” Bepaalde producten kregen zo kansen die ze anders niet hadden gekregen: denk maar aan de bietsuiker die de geblokkeerde rietsuiker moest vervangen. Natuurlijk zorgde ook het ontzaglijke menselijke leed ervoor dat de veldslag vandaag nog altijd nazindert. “In onze gewesten hebben de Napoleontische oorlogen het meeste doden veroorzaakt,” licht De Vos toe. “Onder hen ook vele soldaten, want in beide kampen vochten zo’n 4.000 Belgen. Wat ons verraste tijdens ons onderzoek, is dat er bij de Nederlanders meer Vlaamse soldaten vochten en bij de Fransen meer Waalse. De communautaire kwestie speelde dus toen al een rol.”
Slagveldtoerisme Om de 200ste verjaardag van de Slag bij Waterloo te vieren, wordt hij dit jaar van 18 tot 21 juni opnieuw nagespeeld op het voormalige slagveld: met 5.000 re-enactors in uniform, 1.500 begeleiders, 250 burgers in historische kostuums, 300 paarden en 100 stukken artilleriegeschut. “20 jaar geleden heb ik de re-enactments begeleid, maar dat doe ik nu niet meer,” vertelt De Vos. Hij
werkt wel mee aan de herinrichting van de hoeve van Hougoumont, een cruciaal punt in de strijd. Ook bij het Wellingtonmuseum in Waterloo is hij betrokken. In mei opende er naast het bestaande bezoekerscentrum bij de Leeuw van Waterloo een volledig nieuw complex: het Memoriaal van de Slag bij Waterloo. Het laat de vele toeristen in 4D kennismaken met de historische gebeurtenissen. De stroom slagveldtoeristen kwam trouwens al snel na de slag op gang. De Vos: “Verschillende Engelse soldaten bleven ter plekke, trouwden met lokale schonen en gidsten de vele bezoekers. Voor veel Britten was Waterloo lange tijd een vast onderdeel van hun grand tour door Europa.” Tussen 1823 en 1826 werd de Leeuw van Waterloo opgericht als herdenkingsmonument. De muil van de leeuw werd naar Frankrijk gericht, maar zou later door Franse soldaten in de andere richting gedraaid zijn. Maar dat laatste is een fabeltje, weet De Vos. “Over het monument doen wel meer fabeltjes de ronde. Zo is het bijvoorbeeld helemaal niet gegoten uit kanonnen. Al die mythes en onjuistheden ontkrachten we in ons boek.” ¶
De Leeuw van Waterloo staat in het midden van de velden, halfweg tussen Brussel en Charleroi.
Het boek Waterloo 1815. De val van de adelaar van Luc De Vos, Franky Bostyn en Dave Warnier telt 256 pagina’s en kost 34,50 euro (ISBN 978 90 5908 636 4). U kunt het boek met minimaal 5% korting bestellen via www.davidsfonds.be/uitgeverij.
De reis Wilt u de Honderd Dagen van Napoleon herbeleven? Ga dan van 19 tot en met 26 september mee met de Davidsfonds Cultuurreis onder begeleiding van Emiel Lamberts. U vertrekt in Elba en reist via de Route Napoleon via Parijs en Versailles naar Waterloo. INFO www.davidsfonds.be/cultuurreizen. Inschrijven kan via de website, via cultuurreizen@omniatravel.be of op 016/243.838.
35