Zanele Muholi IS
15.10.2022— 12.2.2023
Zanele Muholi Á sýningunni má sjá yfir hundrað ljós myndir auk videoverka eftir suður-afríska aktívistann og samtímaljósmyndarann Zanele Muholi, sem kýs að nota fornafnið hán, en verk háns gefa innsýn í líf svarts fólks sem tilheyrir hinsegin samfélaginu í Suður-Afríku og víðar. Þá varpa myndir háns ljósi á og leitast við að fræða áhorfendur um það misrétti sem þessir hópar verða fyrir samtímis því að skapa jákvæðar birtingarmyndir fyrir hópa sem er síður fjallað um eða fjallað er um á villandi hátt. Muholi beinir linsunni einnig að sjálfu sér er hán býr til sjálfsmyndir sem takast á við hugmyndir um kynþátt, sögu og sýnileika. Á tíunda áratug síðustu aldar gekk Suður-Afríka í gegnum miklar samfélags legar og pólitískar breytingar. Þá var aðskilnaðarstefnan opinberlega afnumin árið 1994. Um var að ræða samfélagsgerð og stjórnarfar sem réðist af kynþátta bundinni mismunun og minnihlutastjórn hvíta mannsins. Hver sá sem taldist ekki hvítur var markvisst undirokaður af þáverandi stjórn. Aðskilnaðarstefnan hélt þannig til streitu þeirri mismunun sem átti upptök sín í tíð hinna hollensku og bresku nýlenduvelda síðla á 19. öld. Aðskilnaðarstefna stjórnvalda viðhélt einnig misrétti og mismunun á grundvelli kyns og kynverundar. Þrátt fyrir að stjórnarskrá hins suður-afríska lýðveldis, sem tekin var í gildi árið 1996, hafi verið sú fyrsta sinnar tegundar í heiminum til þess að banna mismunun á grundvelli kynhneigðar með lögum er hinsegin samfélagið þar í landi hins vegar enn skotspónn rótgróinna fordóma, haturs glæpa og ofbeldis.
2
15.10.2022—12.2.2023 Somnyama Ngonyama (2012–), er eitt af lykilverkum Muholi og yfirstandandi sería háns, þar sem hán beinir linsunni að sjálfu sér til þess að skoða þá pólitík sem felst í hugmyndum um kynþátt og spurningum um sýnileika. Sjálfsmyndirnar hefur hán tekið um allan heim. Þær eru gerðar með því að nota efni og hluti sem Muholi finnur í umhverfi sínu. Á sumum myndanna lítur hán undan augnaráði áhorfandans. Annars vegar horfir hán beint í mynda vélina, líkt og til þess að spyrja hvaða merkingu það hafi fyrir svartan eintakling að stara á móti. Þegar myndirnar eru sýndar saman stígur áhorfandinn inn í vef augnskota. Muholi eykur andstæður svarts og hvíts í myndunum í seríunni sem verður jafnframt til þess að gera húðlit háns dekkri. Faces and Phases, sem Muholi hóf vinnu við árið 2006, er sería sem telur nú yfir 500 verk. Serían er fjöldaportrett sem hyllir og heldur á lofti nafni þátttakenda sem heimild um líf svartra samk ynhneigðra kvenna, trans fólks og kynsegin einstaklin ga. Þá eru mörg portrettanna í seríunni afrakstur langvinns samstarfs og góðs sambands. Muholi á það þannig til að taka mynd af sama einstaklingnum aftur og aftur yfir lengra tímabil. Faces vísar því til þess sem situr fyrir á ljósmyndinni. Phases táknar hins vegar hið persónulega ferðalag sem þátttakendur eiga að baki, er þau fikra sig áfram á þessari leið og átta sig sífellt betur á eigin kynvitund, skref af skrefi. Á sama tíma bera myndirnar merki um breytingar á lífi og högum þátttaken da, um það að eldast, leita sér frekari menntunar og afla sér reynslu eða jafnvel að ganga í hjónaband. Bilið á milli mynda
gefur svo ýmist til kynna að tiltekinn einstaklingur sé ekki lengur hluti af verkefninu eða að til standi að taka ljósmynd sem muni loks fylla upp í eyðuna. Only Half the Picture (2002–2006) er fyrsta sería háns og fjallar um þolendur haturs glæpa í byggðum Suður-Afríku. Á tímum aðskilnaðarstefnunnar voru stofnaðir sérstakir byggðarkjarnar fyrir fólk sem hafði verið fjarlægt af þeim svæðum sem einungis voru ætluð hvítum. Being (2006–) serían samanstendur af portrettum sem fanga nándina sem ríkir í ástarsambandi á milli tveggja einstak linga, eða augnablik úr hinu daglega lífi. Muholi tekst á við þann misskilning að hinsegin tilvera sé „óafrísk“ en slík ósann indi eru að hluta sprottin af þeirri trú að samkynhneigð hafi fyrst borist til Afríku á nýlendutímanum. Sérhvert par er sýnt í skjóli þess staðar þar sem þau geta verið örugg. Serían vindur þannig ofan af og veitir mótvægi við sjónarhorn hins hvíta feðraveldis, auk þess að hafna stöðluðum og neikvæðum ímyndum gagnk ynhneigð arhyggjunnar sem gegnsýrir og litar viðhorf fólks á öllum sviðum samfélagsins. Sömuleiðis verða til sýnis ljósmynda portrett af trans konum, samkynhneigðum karlmönnum og kynsegin fólks sem mynduð voru á almannavettvangi. Þá er það snar þáttur af myndlistaraktívisma Muholi að ljósmynda svarta hinsegin einstaklinga á almannafæri. Margir staðanna þar sem myndirnar eru teknar eru jafnframt þýðingarmiklir í tengslum við sögu Suður-Afríku, svo sem Constitu tional Hill, þar sem hinn suður-afríski stjórnarskrárréttur hefur setu en hæðin
3
er sögulegur staður með tilliti til vegferðar og framþróunar landsins í átt að lýðræðisstjórn. Samstaða er einnig mikilvægur þráður í verkum Muholi. Þannig eru margir samstarfsaðilar háns jafnframt hluti af samvinnuhópnum Inkanyiso, sem þýðir „ljós“ á súlúsku sem er móðurmál Muholi og eitt af ellefu opinberum tungumálum Suður-Afríku. Yfirlýst markmið Inkanyiso er að „stuðla að fræðslu, búa til og deila þekkingu til margs konar hópa en sér í lagi til þeirra sem eiga undir högg að sækja eða eru sýnd í ófögru ljósi af helstu fjölmiðlum“. Því er slagorð hópsins: „Hinsegin aktívismi = hinsegin miðlun.“ Brave Beauties (2014–) má telja til lykilverka Muholi en þar er sjónum beint að trans konum og kynsegin fólki en serían samanstendur af portrettum af fólki sem skilgreinir kyn sitt utan viðtekinnar tvíhyggju kynjakerfisins. Mörg þeirra taka sömuleiðis virkan þátt í hinsegin fegurðar samkeppnum en slíkar samkeppnir eru vettvangur þar sem þau sem tilheyra samfélagi svarts hinsegin fólks í Suður-Afríku finna kraft sinn til að andæfa ríkjandi gildum á eigin forsendum. Þetta rými gefur þátttakendum því færi á að átta sig á og tjá eigin sjálf og hugmyndir um fegurð utan hins staðlaða ramma gagnkynhneigðar- og kynjatvíhyggjunnar sem og hins hvíta valdakerfis. Líkt og á við um öll verk Muholi fer vinnan við portrettin fram á grundvelli samskipta og samvinnu. Muholi og þátttakendur ákveða tökustað, klæðaburð og líkamsstöðu í sameiningu, með áherslu á að myndirnar séu valdeflandi jafnt fyrir þátttakendur og áhorfendur.
Framhlið: Qiniso, The Sails, Durban, 2019, (hluti úr verkaröðinni Somnyama Ngonyama) Ljósmynd, gelatín silfurprent á pappír © Zanele Muholi
Sýningarstjórar Yasufumi Nakamori yfirsýningarstjóri frá Tate Modern, Harpa Þórsdóttir safnstjóri, Vigdís Rún Jónsdóttir sýningarstjóri hjá Listasafni Íslands Verkefnastjóri sýningar Vigdís Rún Jónsdóttir Sýningarhönnuður Helgi Már Kristinsson Textar Tate Modern Þýðing Hólmar Hólm Markaðsmál Guðrún Jóna Halldórsdóttir Umsjón með fræðslu og viðburðadagskrá Ragnheiður Vignisdóttir Umsjón tæknimála og ljósmyndum Sigurður Gunnarsson
Sýningin er á vegum Tate Modern í samvinnu við Listasafn Íslands, Bildemuseet við Umeå háskóla og Kunstforeningen GL Strand, Kaupmannahöfn.
Uppsetning Helgi Már Kristinsson Magnús Helgason Ísleifur Kristinsson Gylfi Sigurðsson Indriði Ingólfsson
www.listasafn.is