Delta Water Award Van Meer naar Delta

1

MEER DELTA

2

3

4

INHOUD Voorwoord

7

Introductie 1.1 Inleiding 1.2 De opgave 1.3 Visie Zuidwestelijke Delta 1.4 Aanpak 1.5 Het plan

8 8 9 9 9

De opgave 2.1 Imago 2.2 Historie 2.3 Ecologie / waterkwaliteit 2.4 Recreatie 2.5 Sociaal economisch

10 12 14 16 16

Ambitie: van Meer naar Delta 3.1 Imago 18 3.2 Dynamische delta 22 3.2.1 Getij op Grevelingen en Volkerak 22 3.2.2 Verbinding Grevelingen- Volkerak 24 systeem met de Oosterschelde 26 3.3 Zeewaardige natuur

Fasering 4.1 Inleiding 4.2 Huidige situatie 2010 4.3 Fase 1 2010-2020 4.4 Fase 2 2020-2030 4.5 Fase 3 2030-2040 4.6 2053 4.7 Nieuwe natuur, recreatie en economie

31 31 32 42 52 54 56

5

Samen maken

Epiloog

83

en beheren 5.1 Inventarisatie belanghebbenden 5.2 Vragenlijst belanghebbenden 5.3 Kansen en knelpunten 5.3.1 Ecologie 5.3.2 Recreatie 5.3.3 Veiligheid 5.3.4 Landbouw

70 72 73 73 74 74 74

Financiering 6.1 Inleiding 6.2 Werkzaamheden in projectgebied 6.3 Kosten-Baten Analyse Brouwersdam 6.3.1 Inleiding 6.3.2 Kosten 6.3.3 Kosten-baten analyse 6.4 Financiering

76 76 76 76 77 80 81

Bijlage Bedrijfsprofiel Geraadspleegde literatuur Colofon

87 94 96

6

Voorwoord 7

In Zeeland ligt een heel kapitaal aan ecologische en economische vernieuwing op ons te wachten. De Delta van nu zoals ontstaan uit de defensieve Deltawerken heeft inmiddels een meer dan offensieve ontwikkelkracht voor een hernieuwd landschap van zee en land.

Nergens in ons land is het water zo verweven met een landschap van eilanden, schorren en slikken, sluizen, dijken en bruggen, strand en duin. Deze lagune waarin als het ware kris kras de ‘verbonden’ eilanden ‘drijven’ heeft de kans nòg meer die rand van zee en land tot unieke ervaring te maken. Wij zien de Grevelingen als een ‘minilagune’, waarin de Zeeuwse eilandervaring op ‘loop- en vaarafstand’ te voelen is.

De ecologische stap om via een passage naar de Noordzee de waterkwaliteit te verbeteren geeft de kans het getij zowel als energiebron te gebruiken als bron van nieuwe recreatie in een aanzwellend eilandenrijk in de Grevelingen. Nog meer waterrand, nog meer kansen voor nieuwe functies, van jachthaven tot duiken en vissen en wandelen in een uniek zeelandschap.

Met onze research voor de Delta Water Award hebben wij dit willen exploreren in niet alleen een innovatief beeld, maar ook een verleidelijk perspectief voor Zeeland, waarin deze unieke lagune ons de unieke natuurervaring kan geven van de grens van water en land, zout en zoet: nog meer kansen voor het mooie Zeeuwse licht!

Mariet Schoenmakers 16 oktober 2009

Inleiding 8

Introductie

Zeeland is het land van schorren, slikken en overstromingen. Het is het land van landbouw, recreatie en natuur. Zeeland is ontgonnen, ingepolderd, bedijkt, en van duinen voorzien door zijn inwoners. Zeeuwen beheren het water en brengen het landschap in cultuur. De omgang met het water, Noordzee en rivierarmen, levert de regio veel gewin op. Maar hetzelfde water heeft ook vele slachtoffers geëist. Het water is de rode draad door de hele geschiedenis van Zeeland.

In het kader van de prijsvraag ‘Delta Water Award’ presenteren wij daarom een innovatief plan voor de Zeeuwse Delta; ‘Van Meer naar Delta’. Het plan zal leiden tot een aantrekkelijke delta voor zowel menselijke als dierlijke bewoners en bezoekers. Daarmee moet het internationaal een voorbeeld zijn.

1.2 DE OPGAVE In de provincie Zeeland hebben wij de volgende trends gesignaleerd: 1.

2.

3.

4.

5.

Behoefte aan verbetering van ecologische omstandigheden in het gebied, waaronder verbetering van waterkwaliteit en herstel van oorspronkelijke zilte natuur.

Verslechterende economische omstandigheden door een stagnatie van de groei van het aantal toeristen en recreanten dat naar Zeeland komt.

De wens om Zeeland zijn eigen identiteit terug te geven door versterking van het originele “Delta-karakter” van de provincie.

Toenemende aandacht voor de veiligheid van Zeeland in geval van hoog water. In de toekomst moeten we oplossingen bedenken mèt water in plaats van tegen water.

Duurzaamheid wordt als belangrijk gezien bij vernieuwing van de Zeeuwse Delta.

Bovenstaande punten zijn algemene trends voor de hele Zuidwestelijke Delta. Elke regio kent echter ook zijn eigen specifieke problematiek. Het Volkerak wordt iedere zomer geteisterd door bloei van blauwalgen. Deze giftige algen maken het zoete water onbruikbaar voor agrarisch gebruik. De Oosterschelde wordt sinds het aanleggen van de stormvloedkering geplaagd door zogenaamde ‘zandhonger’, met als gevolg het eroderen van intergetijde gebieden. Daarnaast is de primaire productie dusdanig teruggelopen dat het gebrek aan voedsel (algen) een beperkende factor voor de mosselkweek is. De Westerschelde was tot het begin van de 21ste eeuw een open riool en staat continu onder druk om dieper uitgebaggerd te worden. Het Grevelingenmeer is onvoldoende gemengd waardoor in de zomer grote delen van de onderste waterlaag te kampen krijgen met lage zuurstofgehaltes. Hierdoor sterft op sommige plekken het grotere bodemleven. Verder is er geen uitvoer van materiaal uit het systeem, waardoor organisch materiaal zich in het systeem ophoopt, leidend tot stankoverlast in de zomer. Deze zaken, in combinatie met de afname van de helderheid van het water, maken het meer minder aantrekkelijk voor duikers en zeilers.

Economisch gezien is het deltagebied grotendeels afhankelijk van toerisme, visserij en aquacultuur. Bij een slechte waterkwaliteit lopen inkomsten uit al deze bronnen gevaar. Om de economische pijlers van de Zuidwestelijke Delta te ondersteunen is het dus zaak om het systeem ecologisch gezond te houden.

De unieke combinatie van een kennisinstituut, een gebiedsontwikkelaar, landschapsarchitect en een bouwbedrijf maakt zo’n integrale aanpak ook echt mogelijk.

1.5 HET PLAN: VAN MEER NAAR DELTA De titel van ons plan verwoord goed onze visie op het plangebied, de Grevelingen en Volkerak, en is tweeledig: 1. Transformatie van een merengebied in een deltagebied 2. Meer Delta (dynamiek), een gebied dat altijd in beweging is

‘van Meer naar Delta’ gaat uit van een minimaal effect op de huidige eilanden en een maximaal effect op een klimaatbestendige toekomst.

Een belangrijk onderdeel van het plan is het toelaten van een beperkt getij in de Grevelingen en het Volkerrak Zoommeer ter verbetering van de waterkwaliteit en natuurwaarden.

Verschillende visies en studies in dit gebied hebben hierbij als leidraad gediend.De terugkeer van het getij biedt goede mogelijkheden voor de recreatie in het gebied en er wordt een bewuste keuze gemaakt om de recreatie te spreiden over het gehele plangebied en niet te centreren langs de kust. Deze bewuste keuze voor het toekennen van specifieke functies voor onderdelen in een grootschalig gebieden is uniek in Nederland. Recreanten moeten het water en zijn facetten echt beleven door er langs, in, of op te verblijven. Dorpen rondom het plangebied zullen meer verbonden worden het water door een directe toegang of door het vestigen van dependances aan het water.

Introductie

1.4 AANPAK De Zuidwestelijke Delta bestaat uit afzonderlijke waterlichamen, die allen hun eigen specifieke problemen kennen. Echter, de oplossing voor deze problemen zal een gemeenschappelijk element bevatten: decompartimentering. Alle waterlichamen zullen op bepaalde punten gebaat zijn bij het terugbrengen van verbindingen met elkaar en met de Noordzee, mits dit op doordachte wijze gebeurt. We hebben bewust gekozen om deze visie uit te werken voor een onderdeel van de Zuidwestelijke Delta, het Grevelingenmeer en het Volkerak. In deze regio spelen al verschillende initiatieven op dit gebied, maar de koppeling aan een achterliggende bredere visie ontbreekt nog. In ons plan is bewust gekozen voor een integrale aanpak, waardoor alle belangen en onderdelen afzonderlijk worden bekeken en vervolgens worden verpakt tot een totaal oplossing. Daarnaast willen wij de aanpak in dit specifieke gebied neerzetten als kans voor de geleidelijke terugkeer van delta dynamiek in de Zuidwestelijke Delta.

9

1.3 VISIE (ZUIDWESTELIJKE DELTA) Gebaseerd op bovenstaande problematiek proberen wij met ons plan de Zuidwestelijke Delta op duurzame wijze een impuls te geven op zowel economisch als ecologisch vlak. Daarbij staat het originele Delta-karakter van Zeeland centraal.

We putten hierbij uit de historie van de Zuidwestelijke Delta en proberen hierbij land en water te verbinden, waarbij de Delta Dynamiek weer terug komt in het gebied. We willen ons niet afwenden van het water, maar oog in oog staan met het water. Om de complexe problematiek en vele belangen recht te doen is gekozen voor een geïntegreerde aanpak.

De Opgave 10

De Opgave

2.1 IMAGO De Nederlandse kust bestaat uit drie delen: Het open Waddengebied, de gesloten duinreep: (Hoek van Holland tot Den Helder) en de Zuidwestelijke Delta: (Maasvlakte-Cadzand) De Randstad vlijdt zich tegen het gesloten deel aan en profiteert van de aaneengesloten stranden en de verschillende strandplaatsen die aan het duin/strand liggen. De recreatie vindt het hele jaar door plaats, zowel dag als nacht. Er zijn uitgaansgebieden en goede openbaarvervoersverbindingen met de stadscentra. Daarnaast zijn er vele natuurgebieden aan en in het duin te vinden, in de tweede linie zorgen landgoederenzone, binnenduinrand en Bollenstreek voor een arcadisch recreatiegebied.

De gradiĂŤnt van het landschap en de gelaagdheid van cultuurhistorische elementen zorgt voor een complex en interessant recreatief landschap. Het Waddengebied op haar beurt heeft haar eigen natuurlijk dynamiek, de beperkte toegankelijkheid en bereikbaarheid van de eilanden en het maritieme karakter geeft het gevoel dat je op zee bent, weg van het vaste land. Ieder jaargetijde maakt het eiland interessant, je bent overgeleverd aan de natuur. Het eiland zelf is al een sterk imago omdat ze allen verschillend zijn en een eigen beleving kennen.

De Zuidwestelijke Delta heeft een duaal karakter: enerzijds ben je overgeleverd aan de grillen van de natuur en anderzijds weet je dat het gevecht met de natuur, met het water beslecht is.

De wereld van het water: de zeearmen, de dammen, de slikken en de schorren en de wereld van de eindeloze kleipolders achter de dijken vormen een scherp contrast, zowel in karakter als in gebruik.

Ook het water zelf is getemd en ligt opgesloten tussen dammen en dijken. Terwijl aan de andere kant de golven vrij spel hebben. De Zuidwestelijke Delta bevindt zich niet in een krachtenspel tussen stedelijke polen, ze kent nog niet de stedelijke druk van de Randstad of de Vlaamse Ruit en de twee wereldhavens waar ze tussen geklemd is. Het zijn juist die havens die de delta geĂŻsoleerd hebben en gaandeweg opgesloten hebben. De A4 en de A16 vormen de twee hoofdaders tussen de twee havens. Er zijn te weinig dwarsverbindingen tussen A4 en A16 om goede ontsluitingsmogelijkheden voor Zeeland te genereren. Er zijn geen stedelijke knopen die als poort kunnen fungeren naar het Zeeuwse. Alleen Vlissingen wellicht, maar dan vanuit zee. De delta heeft niet de potentie om een afgelegen natuurgebied te zijn en ook niet om een metropolitane regio te voorzien in het recreatieve gebruik.

Maar wat is dan het imago van, de Grevelingen, Volkerak en de Zuidwestelijke Delta? Voor ons team ligt het karakter in wat hierboven beschreven staat, de harde contrasten tussen gecultiveerd land en natuur, de gelaagdheid van verdedigingswerken tegen water en vijand. Dat imago is ook kwetsbaar omdat het om een goede balans vraagt tussen cultuur en natuur. Wij vinden dat in de laatste dertig jaar dat evenwicht steeds meer is verdwenen. Belangrijk is dat dat evenwicht terugkomt. Dan begrijp je het gevecht met het water, dan kun je bewondering hebben voor het werk van de boeren, dan snap je de verhoudingen tussen natuur en recreatie.

De Opgave

De Nederlandse kust bestaat uit drie delen: Het open Waddengebied, de gesloten duinreep: (Hoek van Holland tot Den Helder) en de Zuidwestelijke Delta: (Maasvlakte-Cadzand)

11

De problemen op ecologisch vlak door compartimentering van de Grevelingen en Volkerak en de terugloop van recreanten door gebrek aan recreatief aanbod laat de verstoring van die goede balans zien. Het meest wezenlijke om dat evenwicht te behouden is te vernieuwen en te integreren, maar ook terug durven draaien. In ons voorstel wordt bijvoorbeeld een nieuwe experimentele vorm van wonen voorgesteld die nauw samenhangt met de nieuwe dynamiek die het tijverschil brengt. De confrontatie is belangrijk. De Brouwersdam is in onze ogen niet meer noodzakelijk een dam, maar een recreatie-eiland voor de kust waar alle grootschalige watersporten en evenementen kunnen plaatsvinden. Deze transformatie is essentieel voor het imago van de Zuidwestelijke Delta. Er zijn sterke trekkers nodig om de economie van Zeeland in het zadel te houden.

12

De Opgave

2.2 HISTORIE Na de stormvloedramp van 1953 werd als onderdeel van de Deltawerken ook besloten tot het afsluiten van de Grevelingen. In 1965 werd in het oosten van de Grevelingen de Grevelingendam gesloten. Hiermee stagneerde de invoer van zoetwater in de Grevelingen.

Ruim vijf jaar later werd in het westen de Brouwersdam voltooid, die de Grevelingen van de Noordzee afsloot. De Grevelingen was nu een afgesloten meer. Er waren geen getijden meer en het water ging langzaam verzoeten. Om de verzoeting te stoppen werd in 1978 een spuisluis in de Brouwersdam aangelegd. Begin jaren tachtig werd tevens een hevelsluis in de Grevelingendam gemaakt. Middels deze sluizen kon een constant hoog zoutgehalte (circa 30 ppt saliniteit/17 g/l chloride) gehandhaafd worden.

Illustratie uit de film De Storm (watersnoodramp 1953)

werd opnieuw gewezen op de kracht van de zee.

Op 1 februari van dat jaar vond de Watersnoodramp plaats, een van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland.

De watersnoodramp van 1953 zorgde uiteindelijk voor het besef dat er nu eindelijk echt wat aan de toestand van de dijken gedaan moest worden: de dijken werden hersteld en opgehoogd en er kwam een Deltacommissie die aan de basis van de afsluiting van de Delta stond.

2009: De delta is afgesloten en veilig, de kust heeft een constante vorm gekregen. De problemen met veiligheid zijn opgelost, maar nieuwe problemen vanuit ecologie en leefbaarheid zijn prominent aanwezig.

Er ontstaan plannen om de afgesloten zeearmen opnieuw met de zee en het getij te verbinden, en met een nieuwe impuls voor deltarecreatie de leefbaarheid te verbeteren.

De Opgave

1953: De Nederlandse bevolking

13

1530: In de Middeleeuwen lag de delta ten prooi aan vele overstromingen en vloeden.

De St. Felixvloed bijvoorbeeld, zorgde ervoor dat eilanden verdwenen en talloze dorpen weggevaagd werden.

Noord-Beveland werd in de jaren na 1530 langzamerhand teruggewonnen: bijna 70 jaar na de ramp werd de eerste polder opnieuw bedijkt.

14

2.3 ECOLOGIE/WATERKWALITEIT De Zuidwestelijke Delta wordt voornamelijk met ‘zilte natuur’ geassocieerd. Naast schorren en slikken bestaat deze ‘zilte natuur’ voor een groot deel uit onderwater leven en is dus niet voor iedereen gemakkelijk zichtbaar. Echter, deze onderwaternatuur is van groot ecologisch en economisch belang.

De Opgave

De samenstelling van onderwatergemeenschappen wordt in grote mate bepaald door het type ondergrond dat beschikbaar is. Een harde ondergrond, zoals een dijkvoet, biedt een leefomgeving voor andere soorten dan een zachte ondergrond. Op een harde ondergrond hechten zich mosselen, oesters, zakpijpen en sponzen en kreeften en krabben kruipen in aanwezige holtes.

De zachte ondergrond is de leefomgeving van kokkels, nonnetjes, platvissen en vele soorten wormen. Andere factoren die een grote invloed op de soortensamenstelling uit oefenen zijn diepte, zoutgehalte en dynamiek (stroming en golven).

In de Grevelingen zijn zowel plekken met een harde als met een zachte ondergrond te vinden.

Daarnaast verschilt de soortensamensstelling vanaf de kant naar de diepere delen van het meer en van west naar oost. Het laatste verschil wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van de spuisluis in de Brouwersdam, die een gradient in zoutgehalte in het meer veroorzaakt en fungeert als doorlaat voor organismen. Dichtbij de sluis komen meer zoutwatersoorten voor dan ver van de sluis.

De ecologische toestand van de Grevelingen is de afgelopen jaren sterk achteruit gegaan. Het doorzicht van het water neemt gestaag af en zuurstofarme en zuurstofloze condities komen in de zomermaanden regelmatig voor. Op de bodem van het meer worden witte bacteriematten aangetroffen, waaronder al het grotere bodemleven is verdwenen. Tot slot lijkt er sprake te zijn van ophoping van organisch materiaal. Het is niet geheel duidelijk wat de sturende factoren achter deze problemen zijn, maar het gebrek aan dynamiek lijkt een grote rol te spelen.

15

De Opgave

16

De Opgave

2.4 RECREATIE Het Grevelingenmeer wordt jaarlijks bezocht door ruim 2 miljoen dagbezoekers. Toerisme in het Grevelingen gebied bestaat voor een groot deel uit strandgangers en watersporters, zoals zeilers, kitesurfers, vissers en duikers. Daarnaast zijn er nog de economische belangen die op het water spelen, zoals teelt van mosselen en oesters en de beroepsvaart. Al deze verschillende belangen gaan niet altijd even soepel samen. Duikers die verstrikt raken in visnetten of kites die landen op het hoofd van wandelaars zijn maar een paar voorbeelden van hoe verschillende belangen elkaar in de weg kunnen zitten.

Zeeland kan met recht het populairste duikgebied van Nederland worden genoemd. Elk jaar komen duikers uit andere delen van Nederland, maar ook uit BelgiĂŤ en Duitsland naar Zeeland om te genieten van het onderwaterleven. Naast de inkomsten die dit duiktoerisme genereert, legt het echter ook een enorme druk op het ecosysteem. Op populaire locaties gaan duikers soms met tientallen tegelijk te water. Ondiepe gebieden worden hierbij betreden en soms wordt veel stof opgewoeld. In de Grevelingen blijft dit stof door het gebrek aan stroming vaak liggen op de organismen die op het onderwaterrif vast zitten. De meeste organismen kunnen hier niet goed tegen. De sportvisserij is in de loop der jaren sterk teruggelopen, mede door overbevissing, maar ook door natuurlijke sterfte doordat vis vanuit zee het meer bijna niet meer binnen kon komen.

Het Grevelingenmeer is een van de fraaiste vaarwateren van Zeeland voor watersporters.

Verspreid over de hele Grevelingen zijn 10 verschillende jachthavens aanwezig met c.a. 3800 vaste ligplaatsen. Verder zijn er aan de Brouwersdam op de Kabbelaarsbank, de Punt van Goeree en aan de Grevelingendam vele surffaciliteiten aanwezig waar wind-en kitesurfers veel gebruik van maken. Voor de watersport zijn regels gesteld die enerzijds de rust in de natuur bewaren en anderzijds in het belang zijn van de meest kwetsbare gebruikersgroepen.

2.5 SOCIAAL ECONOMISCH De recreatie op en rondom de Grevelingen levert vooral in het zomerseizoen en in beperktere mate de andere seizoenen werk op in de toerisme sector. Op de Volkerak is dit aandeel een stuk kleiner, vanwege de omvang van het meer en de aanwezigheid van beroepsvaart. Er is geconstateerd dat de laatste jaren er een stagnatie van de groei van het toerisme is.

Naast de de toerismesector vindt er in de Grevelingen op kleine schaal de kweek van oester plaats. De Japanse oester wordt het meest gekweekt in Zeeland. Deze soort is in de jaren zestig door de oesterboeren geĂŻntroduceerd toen de traditionele Zeeuwse oester te kampen had met een ziekte. Inmiddels heeft de Japanse oester de Zeeuwse oester min of meer verdrongen. Zowel in de productie als in het wild. In de Grevelingen wordt de Zeeuwse oester nog gekweekt en ook nog sporadisch in het wild waargenomen. Mosselkweek vindt momenteel in de Grevelingen niet plaats.

17

De Opgave

Ambitie: van Meer naar Delta 18

Ambitie: van Meer naar Delta

3.1 IMAGO In de toekomst zal de Zuidwestelijke Delta weer een waar voorbeeld zijn voor delta’s in alle delen van de wereld. Een bloeiende economie, een ecologische situatie waar men trots op mag zijn en een veilig woongebied, ook bij hoog water. De Grevelingendelta zal een veilig en schoon gebied zijn, waar de toerist en bewoner de ruimte, schoonheid en natuurlijke dynamiek van de delta ervaart.

In de toekomst loopt het getij vanuit de Grevelingen en de Oosterschelde helemaal door tot en met het Volkerak en het Volkerak Zoommeer. Door een beperkt getij is de waterkwaliteit duurzaam verbeterd. De eenheid Grevelingen, Volkerak en Oosterschelde wordt benut door mosselkwekers, en is een geliefd en uitgebreid duikgebied met een grote rijkdom aan mariene soorten. Het vergrote areaal aan zout intergetijdengebied biedt ruimte voor karakteristieke zilte flora en fauna, zoals lamsoor, zeekraal, zagers en wadpieren. De ontstane schorren vormen een nuttig element in de kustverdediging en herbergen daarnaast een grote rijkdom aan soorten, van planten tot vogels. Veel van de oorspronkelijke natuurwaarden zijn hiermee weer hersteld.

Peilregulering zorgt ervoor dat tijdens stormen de veiligheid in de zeearm gewaarborgd wordt.

Door de enorme schaalvergroting van het natuur- en recreatiegebied en het direct bereikbaar maken van de Noordzee voor de watersport zal er een duurzame toerismegroei plaatsvinden zonder het gebied te veel te belasten. Op een aantal door de getijdenwerking ontstane eilandjes is een unieke vorm van recreatie ontstaan waar mensen in alle rust van het kleinschalige eilandleven kunnen genieten vanuit hun vrijstaande eco-lodge die volledig in het landschap opgaat.

Een nieuwe jachthaven en ankerplekken aan zee bieden de watersporters langs de Noordzee meer keuzemogelijkheden. Zeewaarts van de Brouwersdam is het goed zeezeilen voor beginners, door de luwte die gecreëerd wordt door de aanwezige plaat, terwijl meer ervaren zeezeilers kunnen genieten van lange tochten langs de Noordzee kust. Na realisatie van dit plan kan ervoor gekozen worden om ook het Haringvliet in de toekomst zout te maken. Door het creëren van een directe verbinding langs Goedereede tussen de Grevelingen Delta en het Haringvliet kan de bereikbaarheid van Zeeland voor de watersport nog meer worden vergroot.

De aangelegde A4 en de toegenomen aantrekkelijkheid van het Volkerak als woon- en recreatiegebied zal de hele omgeving een economische impuls geven.

19

Ambitie: van Meer naar Delta

20 pag 38

pag 44

pag 36

De innovatie in ons project is het terugbrengen van het subtiele evenwicht tussen natuur en cultuur in de Zuidwestelijke Delta, in het bijzonder De Grevelingen en het Volkerak. Daarmee wordt het imago van de Zuidwestelijke Delta gezekerd en duurzaam gemaakt. Dit alles over een lange termijn binnen een gefaseerde aanpak. Innovatieve onderdelen binnen dit integrale project zijn onder meer het aanbrengen van meerdere openingen in de Brouwersdam, het versnellen van ecologisch herstel van schorren en slikken door herverdeling van sediment en organisch materiaal, unieke vormen van duurzame natuurrecreatie en het voorkomen van verzilting door peilopzet in een vaart op de scheiding tussen land en water.

21

pag 48

Streefbeeld in het jaar 2040: een dynamische delta in de Grevelingen/Volkerak.

3.2

DYNAMISCHE DELTA

22

Ambitie: van Meer naar Delta

3.2.1 Getij op Grevelingen en Volkerak Om een eerste inschatting te maken van de benodigde afmetingen van de doorlaatsluizen om een getijslag van 1m te realiseren op het Grevelingen is een stromingsmodel gemaakt. In dit model zijn de Grevelingen en Volkerak en het relevante deel van de Noordzee en Oosterschelde in detail gemodelleerd. De waterstandvariatie buiten de Brouwersdam is eerst berekend met een nauwkeurig gekalibreerd getijdenmodel. In eerste instantie is er uitgegaan van twee doorlaatsluizen in de Brouwersdam, Brouwersdam Noord (BN) en Brouwersdam Zuid (BZ).

Deze doorlaatsluizen hebben beiden een afmeting van 230m breed en 7m diep.

Het deel van de Grevelingendam tussen de Philipsdam en Flakkee is weggehaald zodat er een open verbinding tussen Grevelingen en Volkerak is ontstaan.

In het model is nu gerekend voor 1 situatie met springtij. In vervolgonderzoek zullen langere tijdreeksen bekeken worden. De maximale stroomsnelheden zijn bepaald in de punten die zijn gemarkeerd in figuur 3.1. Deze stroomsnelheden treden op bij springtij. Waterstanden in figuur 3.1 zijn uitgedrukt ten opzichte Lowest Astronomical Tide (LAT= NAP-1.81m).

Figuur 3.1: Stromingsmodel met daarin doorlaatsluizen gemarkeerd

Het verloop van de waterstand op de Noordzee, in de Grevelingen en het Volkerak is weergegeven in figuur 3.2. In deze situatie, met een getijslag van 3 meter op de Noordzee, wordt er een maximale waterstandvariatie van 1,50 m in de Grevelingen en 1,50 m in het Volkerak gerealiseerd.

In deze situatie blijken de optredende maximale stroomsnelheden in de doorlaatsluizen aanzienlijk zijn, zoals ook te zien in Tabel 3.1. Dit komt ten goede aan het rendement van de getijdecentrale, die in 1 van de stroomgaten voorzien is.

In de opening tussen Grevelingen en Volkerak treden snelheden van ongeveer 1,3 m/s op.

Tabel 3.1: Waterstandvariatie en maximale stroomsnelheden in de gemarkeerde punten

Er dient een uitgebreidere studie te worden gedaan om de breedte van de doorlaatsluizen te optimaliseren. Daarbij zal een langere periode moeten worden beschouwd.

Te zien in figuur 3.2 is dat er vrijwel altijd een waterstandsverschil bestaat tussen de zeezijde van de doorlaatsluizen en de Grevelingen zijde. Dit waterstands- en fase verschil is de drijvende kracht achter de getijdencentrale. Op basis van de stroomsnelheden in de doorlaatsluizen in de Brouwersdam, waterstandsverschil over het stroomgat en het doorstroomoppervlak van de doorlaatsluizen, is een vermogen berekend van 20MW.

Ambitie: van Meer naar Delta

Figuur 3.2: Waterstandvariatie op de Noordzee en in Grevelingen en Volkerak

23

Wanneer dit een belemmering is voor de pleziervaart kan er gekozen worden om bij springtij door middel van een regelingssysteem de doorgang voor pleziervaart tijdelijk (enkele uren) te stremmen. Dit model geeft aan dat de doorlaatsluizen in de Brouwersdam kleiner kunnen worden gekozen om een getijverschil van 1 meter te realiseren. Tevens kan er voor gekozen worden om tijdens springtij een van de doorlaatsluizen in de Brouwersdam te sluiten, zodat getijdeslag binnen de 1 meter blijft. Ook blijkt dat de optredende stroomsnelheden in Grevelingen en Volkerak, met maxima van 0,38m/s tijdens springtij, relatief laag zijn en er dus geen problemen te verwachten zijn voor de scheepvaart.

24

3.2.2 Verbinding van het Grevelingen-Volkerak systeem met de Oosterschelde Een tweede situatie is bekeken met 2 doorlaatsluizen in de Brouwersdam van 230m breed en 3m diep en 1 doorlaatsluis in de Philipsdam van 300m breed en 7m diep, waardoor Oosterschelde en Volkerak direct met elkaar in verbinding staan.

Ambitie: van Meer naar Delta

De Oosterschelde is niet in het geheel in het model opgenomen, zoals te zien is in figuur 3.3, maar de waterstandvariatie voor de betreffende periode is op de modelrand (Stavenisse) opgelegd. De getijde informatie is afkomstig van de website www.getij.nl van Rijkswaterstaat.

Deze situatie geeft slechts een eerste inschatting; de waterstaatkundige situatie in de Oosterschelde zal ook veranderen door de wateruitwisseling met het Volkerak en Gevelingen. Het hele systeem is complexer dan hier gemodelleerd en dient daarom in een volgend stadium nauwkeuriger in beschouwing te worden genomen. Waterstanden in figuur 3.3 zijn uitgedrukt ten opzichte van LAT =NAP -1.81m. De optredende waterstandvariatie en maximale stroomsnelheden zijn weergegeven in tabel 3.2.

Figuur 3.3: Stromingsmodel met doorlaatsluizen in Brouwersdam en Philipsdam

25

Tabel 3.2: Waterstandvariatie en maximale stroomsnelheden in de gemarkeerde punten

Ambitie: van Meer naar Delta

Figuur 3.4: Waterstandvariatie op de Noordzee, in Grevelingen en Volkerak en Oosterschelde

26

Ambitie: van Meer naar Delta

3.3 ZEEWAARDIGE NATUUR De ecologische toestand van de Grevelingen is gebaat bij het toelaten van getij waardoor meer stroming ontstaat en menging van de waterkolom optreedt. Verschillende scenario’s voor het vergroten van de opening in de Brouwersdam en het toelaten van grotere hoeveelheden water uit de Noordzee zijn doorgerekend in 2008. Hieruit blijkt dat bij een getijslag van 1 meter, rondom een gemiddelde van -20 cm NAP, lage zuurstofgehaltes (< 3 mg/l) nog maar beperkt voorkomen. Dit zou verdere achteruitgang van het bodemleven voorkomen. Echter, of ook herstel van het bodemleven in de gebieden waar het al grotendeels is verdwenen plaats vindt, is onbekend.

In deze visie pleiten wij voor het gecontroleerd openen van de Brouwersdam om minstens een meter getijslag te genereren. Dit zou gepaard kunnen gaan met andere ontwikkelingen zoals een getijdecentrale, of een schutsluis voor (recreatie) scheepvaart. Voor het eerste zijn al vergevorderde plannen. Echter, het zou wenselijk zijn om een aparte opening te realiseren die zorgt dat er voldoende doorstroming van de Grevelingen plaats vindt en die tevens voor vrij verkeer van organismen kan dienen. Niet doorgerekend is het effect van dit zogenaamde maximale getij op de aanwezigheid van organisch materiaal op de bodem. Het is ongewis welke rol dit organisch materiaal speelt bij de matige toestand van het meer en het is tevens niet bekend of de hoeveelheid van dit materiaal af zal nemen indien er een getijslag van 1 meter wordt gerealiseerd. Het lijkt van belang om te inventariseren hoe groot de opening in de Brouwerdam moet zijn om ook de hoeveelheid organisch materiaal weg te spoelen. Het verbindingen van de Grevelingen met zowel het Volkerak als de Oosterschelde zou een oplossing kunnen bieden om uitvoer van materiaal uit de Grevelingen te realiseren, mits het water voldoende hard stroomt. De Oosterschelde kan mogelijkerwijs weer baat hebben bij de input van voedingsstoffen uit andere systemen.

Het toelaten van een meter getijslag zal resulteren in een groot en nieuw areaal aan intergetijde gebieden. Deze gebieden zijn waardevolle en zeldzame natuur in Nederland. Het is opvallend dat bij 1 meter getijslag het areaal aan pionierzone onevenredig groot is in vergelijking tot het areaal aan slik. Het ontbreken van slikkig gebied is voornamelijk te wijten aan de betrekkelijk steile overgang van slik naar subtidaal. Deze situatie lijkt nauwelijks een weerspiegeling van een natuurlijke situatie, maar eerder veroorzaakt door de jarenlange gefixeerde waterstand.

Om deze overgang natuurlijker te maken wordt gesuggereerd om op enkele plaatsen het slik op te spuiten (zie afbeelding rechts). Het slibbige materiaal kan bij wijze van experiment worden gehaald van de gebieden waar het bodemleven in slechte toestand is en waar wellicht grote hoeveelheden slikkig en organisch materiaal op de bodem liggen. Op deze manier wordt gekeken of het gericht uitbaggeren van deze gebieden een impuls kan geven aan het herstel van het bodemleven. Daarnaast wordt gepoogd om een meer natuurlijke gradiënt te creëren in het intergetijde gebied. Dit zou ook een gelijkmatiger voorkomen van de verschillende natuurtypen tot gevolg hebben.

Ambitie: van Meer naar Delta

illustratie opbouw brede getijdestrook

27

De respons van de zoete vegetatie op de eilanden in het meer op een grotere getijslag is niet geheel te voorspellen. De vegetatie in de gebieden die met zout water overspoeld raken zal onvermijdelijk dood gaan en plaats maken voor een vegetatie die beter bestand is tegen invloed van zout water. Het is mogelijk dat de invloed van dit zoute water groter is dan in het huidige kaartbeeld is voorspeld. Onder de eilanden bevinden zich namelijk zoetwaterbellen en het is niet geheel duidelijk of deze bellen in omvang af zullen nemen, of zullen worden samengeperst indien een groter volume zoutwater aanwezig is.

28

29

30

Fasering

Fasering

Fasering

4.2 HUIDIGE SITUATIE 2010

31

4.1 INLEIDING De aanpassingen die zijn voorgesteld om een gedempt getij weer in het gebied toe te laten zullen stapsgewijs worden doorgevoerd. Dit is enerzijds gedaan om het gebied en de bewoners geleidelijk voor te bereiden op de veranderingen die in het gebied zullen worden ingevoerd.

Anderzijds is het, door het project in fasen op te delen, mogelijk om de kosten en baten beter op elkaar af te stemmen en om de financiering te spreiden over een lange periode.

Er zal zoveel mogelijk worden getracht om werk met werk te maken. Een voorbeeld hiervan is het opspuiten van gebaggerd materiaal op de oevers om de vorming van slikken en schorren te stimuleren. Verder zal er voor een periode van 30 jaar veel werkgelegenheid worden gecreĂŤerd waar de hele regio van kan profiteren. De werkzaamheden zullen op een dusdanige manier op elkaar worden afgestemd dat de hinder voor de omgeving beperkt zal blijven en de doorstroming zal worden gegarandeerd gedurende de gehele periode.

Het tijdspan dat gekozen is (van 2010 tot 2040) loopt parallel aan de eerste fase van de plannen die zijn voorgesteld in het nieuwe Deltaplan, waarin een looptijd tot 2050 is voorgesteld.

Onder andere op het gebied van bouwen met de natuur en de grootschalige aanpak van waterkwaliteitsproblematiek in het Volkerak, Volkerak Zoommeer en de Grevelingen sluit ons plan zeer goed aan op dit nieuwe Deltaplan. Doordat wordt ingespeeld op de aanbevelingen in het Deltaplan worden de juridische en financiĂŤle haalbaarheid van dit project sterk vergroot.

32

FASE 1

33 Situatie fase 1 -2010 -2020

4.3 FASE 1 -2010 -2020 In de eerste fase worden voorbereidingen getroffen om het gebied gereed te maken voor het terugbrengen van getij. Het is zeer belangrijk om vanaf het begin goede en duidelijke communicatie naar de omwonenden en belanghebbenden op gang te brengen om maatschappelijk draagvlak te creëren. In deze fase zal ook afstemming met en aanpassing van bestemmingsplannen en andere wet en regelgeving plaatsvinden.

De werkzaamheden in deze fase bestaan uit : • Voorbereiden dijken en bestaande jachthavens • Openen dammen en barrières • Aanleggen ankerplaatsen voor de kust • Aanleggen zeejachthaven • Getijcentrale • Brug Brouwersdam

34

35

DE ZEEJACHTHAVEN BROUWERSDAM De nieuwe zeejachthaven heeft een passantenhaven en een stallinghaven met een capaciteit van ongeveer 500 plekken. Vanzelfsprekend kan op de kade een hotel/restaurant/grand cafĂŠ met een prachtig terras op het zuidwesten komen.

In de fasering kan deze functie een ware trekker voor de hele Zuidwestelijke Delta zijn, waar het in alle jaargetijden goed toeven is. De combinatie met het nieuwe bezoekerscentrum, de getijdecentrale en Port Zelande maakt de Brouwersdam tot een recreatie-eiland pur sang.

36

37

38 DE BREDE GETIJDESTROOK Bij laag water is het heel goed mogelijk dat je zeilboot plots vastloopt op het slik, een goed moment om mossels en andere schelpdieren te zoeken of vogels te spotten. Wellicht zijn er ook zeehonden te ontwaren nu er een open verbinding is met de Noordzee.

Door de verbeterde waterkwaliteit wordt mosselvisserij op meerdere plekken toegestaan.

39

40

41

42

FASE 2

43 Situatie fase 2 -2020 -2030

4.4

fase 2 2020 - 2030

De werkzaamheden in deze fase bestaan uit : • Voorbereiden dijken in Grevelingen en Volkerak op getijdewerking Volkerak • Terugbrengen getij Grevelingen • Introductie van getijdehavens • ‘Ecolodges’ op eilanden in Grevelingen en Volkerak • Herstel natuurlijke gradiënt intergetijde gebied • Brug Grevelingendam • Verbeteren verbindingen met achterliggende dorpen

44

45

DE GETIJDEHAVENS Met het verbreden van de getijdestrook is het goed om plekken open te laten, zodat het water nog steeds de dijk kan raken. Zo ontstaan getijdehavens, kleine passantenhavens die met de wisseling van het tij droogvallen. Het is goed mogelijk dat deze pleisterplaatsen voor zeilers ook gebruikt worden door fietsers, campers en bermtoeristen. De getijdehavens functioneren als dependances voor de meer landinwaarts gelegen dorpen.

Er loopt een directe fietsroute vanaf Zonnemaire, Dreischor en Schuddebeurs naar deze getijdehavens. Op termijn kan ook aan de getijdehavens worden gewoond.

46

47

48 AUTARKISCH WONEN OP DE GREVELINGEN Met de introductie van tij in het Grevelingen/Volkerak willen wij een nieuwe woonvorm introduceren: autarkisch wonen op het water. Om de dynamiek van het water en de natuur ten volle te beleven is het mogelijk om in het hoogseizoen, van juni tot september om sommige nieuwe eilandjes te bewonen. Er wordt een simpele infrastructuur ge誰ntroduceerd: een orthogonaal stelsel van vlonders, waar vakantiewoningen aan kunnen worden gesloten. De woningen zijn autarkisch, dat wil zeggen energieneutraal en zelfvoorzienend.

49

50

51

52

FASE 3

53 Situatie fase 3 2030-2040

4.5

fase 3 2030- 2040

De werkzaamheden in deze fase bestaan uit : • Toelaten getij in Volkerak • Aanbrengen scheiding beroepsvaart en recreatievaart In de toekomst zal de Zuidwestelijke Delta weer een waar voorbeeld zijn voor Delta’s in alle delen van de wereld. Een bloeiende economie, een ecologische situatie waar men trots op mag zijn en een veilig woongebied, ook bij hoog water. De Grevelingen, Volkerak en Oosterschelde zullen een veilig en schoon gebied zijn, waar de toerist de ruimte en natuurlijke dynamiek van de delta ervaart.

In de toekomst loopt het getij helemaal door tot en met het Volkerak. Door een gecontroleerd getij is de waterkwaliteit duurzaam verbeterd. Zowel de Grevelingen als het Volkerak zijn rijk aan mariene soorten en daarmee een gewilde stek voor duikers. Het vergrote areaal aan zout intergetijdengebied biedt ruimte voor karakteristieke Zeeuwse flora en fauna, zoals lamsoor en zeekraal en zagers en wadpieren.

Peilregulering zorgt ervoor dat tijdens stormen de veiligheid in de zeearm gewaarborgd wordt.

Door de enorme schaalvergroting van het recreatiegebied en het direct bereikbaar maken van de Noordzee voor de watersport zal er een duurzame toerismegroei plaatsvinden zonder het gebied te veel te belasten. Een nieuwe jachthaven aan zee biedt de watersporters langs de Noordzee meer keuzemogelijkheden.

54

2053

55

2053 Alle dammen die de delta-armen van de zee scheiden zijn aangepast en opengemaakt. De delta staat in zijn geheel weer onder invloed van het getij en natuurlijke processen. Niet alleen de natuur heeft hier enorm van geprofiteerd, maar ook de economie en lokale bevolking: de omliggende dorpen hebben zich op de schoonheid en kracht van de delta gericht.

4.7

56

Fasering

EEN NIEUWE NATUUR, NIEUWE RECREATIE, NIEUWE ECONOMIE In Hoofdstuk 3 werd verteld hoe nieuwe natuur terug zou komen in de Grevelingen en Volkerak door toestaan van het tij. Het water wordt over de voorgestelde tijdsspanne langzaam levend.

Die nieuwe natuur zorgt voor een attractief gebied waar dingen te beleven zijn en te doen.

Voor zowel natuurliefhebbers als recreanten wordt de Grevelingen/Volkerak een nog spannender gebied. Wij zijn van mening dat de natuurlijke veranderingen een hoop culturele veranderingen in het gebied teweeg gaan brengen. In dit subhoofdstuk komen een aantal profielen aan bod van recreanten en belangstellenden in het gebied. Zij dragen allemaal hun steentje bij aan de nieuwe economie van het gebied, een economie die gebaseerd is op de kracht en schoonheid van de ontmoeting tussen zee en land.

Die economie is een lokale economie, kleinschalig en duurzaam, hetgeen past bij het imago van de Zuidwestelijke Delta. Het stimuleren van de economie is een belangrijk gegeven en ook bittere noodzaak om krimp en migratie te voorkomen. Een mooi voorbeeld is de recent opgeleverde springschans voor kitesurfers. Ook zijn er plannen voor een informatiecentrum op de Brouwersdam. Door de overheden wordt veel gedaan om het gebied attractief te houden.

Er zijn vele studies verricht naar de transformatie van de deltawerken en de vraag is steeds: wat nu te doen met deze reuzen van kunstwerken? De lessen die zijn geleerd van Neeltje Jans, kunnen ook hier op de Brouwersdam en Grevelingendam toegepast worden. Recreatie is een activiteit van mensen, mensen recreëren, brengen hun vrije tijd door, geven geld uit aan de dingen die ze boeien. De regio wordt vitaal door die lokale economie.

Op dit moment wordt door de 3 aangrenzende provincies en Staatsbosbeheer hard gewerkt aan de verbetering van de recreatiemogelijkheden aan het Grevelingen en Volkerak.

Een mooi voorbeeld is de recent opgeleverde springschans voor kitesurfers. Er zijn plannen voor een informatiecentrum op de Brouwersdam. Door de overheden wordt veel gedaan om het gebied attractief te houden. Er zijn vele studies verricht naar de transformatie van de deltawerken en de vraag is steeds: wat nu te doen met deze reuzen van kunstwerken?

Kan het meer hebben dan alleen hun waterstaatkundige taak? De lessen die zijn geleerd van Neeltje Jans, kunnen ook hier op de Brouwersdam en Grevelingendam toegepast worden.

Recreatie is een activiteit van mensen, mensen recreëren, brengen hun vrije tijd door, geven geld uit aan de dingen die ze boeit. Als team recreëren wij allemaal in het Grevelingen/ Volkerak en wij denken dat ons plan om het tij toe te staan in de Grevelingen/Volkerak een goede bijdrage levert aan het aanbod in recreatie. Aan de hand van een aantal recreatieprofielen willen we laten zien wat er over 40 jaar te doen is in het Grevelingen/Volkerak.

57

Fasering

58

Fasering PROFIEL RECREANT 1.

Jan de Vries Nationaliteit: Nederlands Hobby: Zeilen/windsurfen Woonachtig: Rotterdam Affiniteit met gebied: komt ervandaan Leeftijd: 29 Reisduur woon-recreatiebestemming: 1 uur Frequentie bezoek: 1x in de maand Jan heeft altijd gewoond op de Zuid-Hollandse eilanden en kende alle meren in de omgeving Vaak ging hij met zijn valkje het Grevelingenmeer op en legt hij aan bij een van de schiereilandjes, waar hij samen met zijn vrienden een barbecue aanstak. Nu is het anders. Door het kleine getijverschil is het intergetijdegebied breder geworden waardoor de kans op vastlopen groter is. Ook zijn de lokale stromingssnelheden verandert waardoor het soms lastig navigeren is. Het varen is uitdagender geworden nu de Grevelingen geen meer, meer is. sâ&#x20AC;&#x2122; Avonds wil hij voor het donker in de haven van Bruinisse liggen alwaar hij op het terras nog een paar biertjes drinkt. Hij blijft bij zijn ouders overnachten en rijdt de volgende ochtend weer terug naar huis.

59

Fasering

PROFIEL RECREANT 2.

Shin Nzu Nationaliteit: Koreaans Hobby: koken Woonachtig: tijdelijk in Den Haag Affiniteit met het gebied: schelpdieren zoeken in het intergetijdegebied Leeftijd: 45 Reisduur woon-recreatiebetemming: 75 min Frequentie bezoek: 4x per jaar Shin komt altijd naar de Grevelingen in de zomer als het laagtij is, dan zoekt hij naar schelpdiertjes. s’Avonds zet hij zijn oude camper langs de kant van de weg en maakt zijn vangst klaar in een oud pannetje dat hij op een gaspit zet. Daarbij maakt hij soep van de zeekraal die hij gevonden heeft. Hij zet zijn camper op het verlaten recreatieterreintje aan de Grevelingendam, vroeger kon je aan één kant van de dam naar schelpen zoeken, nu heeft ook de Volkerakkant een intergetijdegebied. De beplanting op de Grevelingendam is onder het zilte klimaat en het tijverschil aan het veranderen hetgeen een grillig natuurbeeld oplevert.

60

Fasering PROFIEL RECREANT 3.

Ellen van Heeswijk Nationaliteit: Nederlands Hobby: wandelen en fietsen Woonachtig: Amsterdam Affiniteit met het gebied: lange fietstochten maken langs de Grevelingen Leeftijd: 52 Reisduur woon-recreatiebestemming: 2 uur Frequentie bezoek: 2-4x per jaar Ellen is een natuurliefhebber en gaat er graag opuit, ze houdt van maritieme natuur en zoekt graag naar schelpen: oesters, kokkels, scheermessen. Ze is veel te vinden op de slikken van Flakkee. Voorheen had ze een vakantiewoning op Texel, die ze deelde met haar zus, maar die hebben ze verkocht omdat Texel steeds voller werd. Nu huurt ze in de zomer een autarkische woning op de Hompelvoetplaat, waar ze samen met 20 andere bewoners zorgt voor het dagelijks onderhoud en het schoonhouden van het eiland. Aan het einde van het zomerseizoen moet ze ervoor zorgen dat haar seizoenswoning geborgen wordt, deze wordt dan naar de haven van Dinteloord gebracht. In de winter knapt ze haar woning op.

61

Fasering

PROFIEL RECREANT 4.

Claus Baldus Nationaliteit: Duits Hobby: kitesurfen/surfen Woonachtig: Dusseldorf Affiniteit met het gebied: runt een kiteschool Leeftijd: 36 Reisduur woon-recreatiebestemming: 4 uur Frequentie bezoek: 3 maanden per jaar Claus werkt in de bouw en heeft een eigen klusbedrijf. In de zomer liggen veel bouwwerkzaamheden stil. Vroeger ging hij altijd naar Zeeland op vakantie om te kitesurfen, ook heeft hij meegedaan aan kampioenschappen in het buitenland. Claus houdt van de informele sfeer op de Brouwersdam en heeft inmiddels heel wat sporters leren kennen. In Duitsland heeft hij recent een kitesurfschool opgericht, waarmee hij nu van juni tot en met augustus aan de Brouwersdam zit. Hij heeft voornamelijk Duitse klanten. Claus heeft een camper gekocht van waaruit hij zijn zaken doet.

62

Fasering PROFIEL RECREANT 5.

De familie Veldman Nationaliteit: Nederlands Hobby: op het strand spelen Woonachtig: Ede Affiniteit met het gebied: het strand, Renesse Leeftijd: meneer, mevrouw en twee kinderen: 5 en 2 jaar Reisduur woon-recreatiebestemming: 2,5 uur Frequentie bezoek: 1x per jaar De familie Veldman gaat al jaren naar Zeeland, ze hoeven niet noodzakelijk naar Frankrijk of Spanje op vakantie, die lange reis willen ze hun kinderen niet aandoen. Daarnaast komt mevrouw Veldman uit Zierikzee, dus eenmaal voorbij de Grevelingendam is het voor haar een soort thuiskomen. Het strand van Renesse, waar de familie twee weken achter elkaar zit, is hun favoriete strand. Ze kunnen er vliegeren, vis eten en wandelingen maken door de duinen. Ook gaan ze een dagje naar Vlissingen en Middelburg om te winkelen en een goede pan mosselen te eten. Meestal verblijven ze in park Aquadelta in Bruinisse, waar ze een huisje huren, er is daar veel te doen voor kinderen.

63

Fasering

PROFIEL RECREANT 6.

Marcel van der Weijde Nationaliteit: Nederlands Hobby: feesten Woonachtig: Zoetermeer Affiniteit met het gebied: het strand, Renesse Leeftijd: 26 Reisduur woon-recreatiebestemming: 2 uur Frequentie bezoek: 2x per jaar Marcel is een heus feestbeest hij struint menig party af en gaat op zoek naar bijzondere evenementen. Zo is hij onlangs op een illegale party geweest op een oud defensieterrein.

Samen met zijn vrienden gaat hij dit jaar naar de Brew-Island beachparty, waar grote namen uit de muziekwereld komen. Hij overnacht in het surfersdorp tegenover Renesse. Het feest gaat tot in de late uurtjes door. De volgende ochtend gaat hij naar het strand om uit te slapen.

64

Fasering PROFIEL RECREANT 7.

Lodewijk Noordermeer Nationaliteit: Nederlands Hobby: zeezeilen Woonachtig: Bloemendaal Affiniteit met het gebied: weinig Leeftijd: 54 Reisduur woon-recreatiebestemming: 2,5 uur Frequentie bezoek: meer dan 20x per jaar Lodewijk woont in Bloemendaal, hij heeft zijn bedrijf in huishoudartikelen verkocht en hoeft niet meer te werken. Hij is zijn leven gaan wijden aan zijn grote passie: zeezeilen. De boot had hij reeds, maar kon maar geen plek in een haven aan zee vinden, totdat aan de Brouwersdam een nieuwe zeejachthaven werd gerealiseerd. Dat opende voor hem een nieuw vaarperspectief. Nu kan hij in een dag naar Breskens en Brugge varen. Ook beschikt de haven over een kleinere passantenhaven waaraan een goed Hotel/restaurant ligt. Hij gaat vaak met een club vrienden zeilen en die kunnen niet allemaal overnachten in zijn jacht, dus dit hotel biedt uitkomst.

65

Fasering

PROFIEL RECREANT 8.

Het echtpaar Bruintjes Nationaliteit: Nederlands Hobby: fietsen, weekendtours maken Woonachtig: Zwolle Affiniteit met het gebied: de wind en het water Leeftijd: 63 en 67 Reisduur woon-recreatiebestemming: 2,5 uur Frequentie bezoek: 1x per jaar Het echtpaar Bruintjes gaat graag een weekend weg, beiden zijn gepensioneerd en hebben tijd om leuke dingen te doen. Ze zitten beide op een reisvereniging die kleine trips organiseert met hoogstens 1 overnachting. Vorig jaar zijn ze op cruise geweest op de rivier de Moessel in Duitsland. Dat beviel zo goed dat ze nu op minicruise gaan in eigen land: Zeeland.

Ze vertrekken vanuit Rotterdam en gaan via de Haringvliet naar het Volkerak, waar ze het dorp Bruinisse aan doen, ook stoppen ze kort bij een nieuwe getijdehaven met een informatiecentrum over de slikken van Flakkee. Vervolgens gaat de reis naar Brouwershaven en de Brouwersdam waar een nieuw visrestaurant is geopend. Daarna kiest de boot het ruime sop en vaart richting Neeltje Jans.

66

Fasering PROFIEL RECREANT 9.

Anton Eerbeek Nationaliteit: Nederlands Hobby: vogels kijken, jagen Woonachtig: Oosterhout Affiniteit met het gebied: zilte natuur Leeftijd: 50 Reisduur woon-recreatiebestemming: 75 min Frequentie bezoek: 10x per jaar In de afgelopen decennia heeft Anton de vogelpopulatie op de Grevelingen en het Volkerak behoorlijk zien veranderen. Sinds zijn jeugd kwam hij hier met zijn vader om naar vogels te kijken.

Anton meent dat door de verandering van het tij en het verbreedde intergetijdegebied er veel meer vogels te zien zijn. Met name rond periode van de trek ziet hij veel brand-en rotganzen.

De grote stern, de grutto, de tureluur en de zeldzamere blauwborst. Anton vogelt meestal samen met zijn zoon. Dan gaan ze samen op de fiets en maken ze een rondje Grevelingen.

De nieuwe continue fietsroute over de dijk biedt uitstekende mogelijkheden om hun hobby uit te oefenen. Ze verblijven op een van de vele campings op een boerenerf.

67

Fasering

68 verschil in getijde

69 recreatiemogelijkheden 2040

Samen maken en beheren 70

Samen maken en beheren

5.1 EEN BREDE KENNISKRING: INVENTARISATIE BELANGHEBBENDEN Een integraal plan voor de herinrichting van een hele regio dient breed gedragen te worden.

Een korte vragenlijst is daarom rondgestuurd aan onderstaande partijen en geanalyseerd.

De Stichting “Zicht op de Grevelingen” heeft al veel gedaan op het gebied van bewustwording en het creëren van draagvlak. Middels een serie debatten hebben zij verschillende alternatieven voor het Grevelingenmeer voorgelegd aan de belanghebbenden. Onze vragenlijst borduurt voort op de uiteindelijke resultaten van deze debatten. Als belanghebbenden hebben wij de volgende instanties geselecteerd.

Overheid Rijkswaterstaat, Directie Zeeland Provincie Zeeland/Zuid-Holland Gemeente Schouwen-Duiveland Gemeente Goedereede Gemeente Dirksland Gemeente Middelharnis Waterschap de Zeeuwse Eilanden Waterschap de Hollandse Delta Europese kustvereniging EUCC Natuur- en Groenservice Zuid-Holland (G.Z-H) Bedrijfsleven Visserij Agrarische sector Kamer van Koophandel Rotterdam Kamer van Koophandel Zeeland ProWonEc Energie Vereniging Zeeuwind Deltawind Delta N.V

71

Natuur Staatbosbeheer Natuurmonumenten Historisch Zeeland (terugbrengen delta natuur) Zeeuwse Milieufederatie Het Zeeuws Landschap Natuurmonumenten, regio Z-H en Zeeland St. Het Zuid-Hollands Landschap Stichting Duinbehoud Staatsbosbeheer, directie Zuid Innovatieplatform Kop v Goeree

Samen maken en beheren

Toerisme VVV Jachthavens Vakantieparken Recreatieschap de Grevelingen KNWV RECRON HISWA Vereniging ANWB Nederlandse Onderwatersport Bond (NOB)

5.2

VRAGENLIJST BELANGHEBBENDEN

72

Vragenlijst 1. Hoe staat u tegenover het openen van de Grevelingen naar de Noordzee middels een scheepsvaartsluis?

Samen maken en beheren

2. Hoe staat u tegenover het toelaten van een gedempt getij in de Grevelingen om problemen met water- en bodemkwaliteit op de lossen?

3. Hoe staat u tegenover de ontwikkeling van een eiland voor de kust ten noordwesten van de Brouwersdam op een bestaande zandbank voor de kust van Goeree?

4. Hoe staat u tegenover de aanleg van een getijdencentrale in de Brouwersdam?

Zestien personen stuurden de vragenlijst terug. Van deze zestien zijn zes personen werkzaam in het beheer/beleid, hebben vier personen een raakvlak met watersport (jachthavens), drie personen zijn duikers, twee personen werken bij energiemaatschappijen en van één persoon is het beroep onbekend.

Het toelaten van een groter getij in de Grevelingen wordt al breed gedragen. Dit is zeer waarschijnlijk te wijten aan doeltreffende voorlichting en inspraakmomenten voor omwonenden rondom de ‘Grevelingendebatten’. Het aanleggen van een eiland voor de kust, zoals oorspronkelijk in het plan stond, stuit op nogal wat weerstand. Daarnaast gaven mensen aan dat zij in de vraagstelling misten wat de functie van het eiland zou zijn.

“Ik ben geen voorstander van het uitbreiden van de invloedsfeer van de mens in belangrijke natuurgebieden…” citaat uit vragenlijst

“Of het r zal legg endement van en, waa g ik te b deze centrale z citaat u e etwijfel it vrage nlijst en, maa lf veel gewich ti r alle be etjes he n de schaal lpen…”

“Vers zo u zuursto t water vanuit f en gev arieerd de Noordzee g citaat u e onderw it vrage nlijst aterleve eft voedingsst offen, n…”

73

citaat uit vragenlijst

5.3

KANSEN EN KNELPUNTEN

5.3.1 Ecologie Het grootste gedeelte van het plan, zoals hierboven gepresenteerd, past goed in lopende ontwikkelingen in het gebied. De aansluiting bij eerdere visies zoals Zicht op de Grevelingen (2005), Grevelingen Water en Getij (2008) en Toekomstbeeld Zuidwestelijke delta (2009) is groot. Dit verhoogt de kansen op uiteindelijke realisatie van het plan. De enige uitzondering hierop wordt gevormd door het eiland voor de kust, bedoelt om de delta zeewaarts uit te breiden. Dit onderdeel van het huidige plan blijkt moeilijk haalbaar te zijn. De reden hiervoor is dat de Voordelta, het gebied waarin het eiland zou komen te liggen, is aangewezen als Natura 2000 gebied. Dit betekent dat het gebied onder de Europese vogel en habitat valt.

In deze gebieden mogen geen veranderingen of verstoringen plaats vinden. Het ombouwen van een zandplaat in een bewoonbaar eiland leidt tot wezenlijke veranderingen in habitat.

Deze significante effecten zijn niet eenvoudig te mitigeren en compensatiemaatregelen zouden onevenredig veel moeite en kosten vragen. Al met al betekent dit dat in de huidige situatie de realisatie van een eiland voor de kust in dit gebied niet haalbaar is. Het idee is daarom niet verder meegenomen in de gefaseerde uitwerking van het plan. Ter vervanging wordt de aanleg van enkele boeien ten oosten van de buitengaatse zandplaat voorgesteld. Deze boeien zijn wel geen jachthaven, maar kunnen wel worden benut als rustplaats voor boten, achter de bescherming van de plaat.

De ecologische veranderingen die het toelaten van een beperkte getijslag in het gebied met zich meebrengen zullen gevolgen hebben voor de huidige flora en fauna in het gebied. Vooral in het Volkerak, wat momenteel zoet is, zullen de veranderingen aanvankelijk te merken zijn voordat het nieuwe ecologische evenwicht is ingesteld. Een groot deel van de bestaande vegetatie die in zoetwater gedijt zal langzaamaan plaats gaan maken voor zoutwater minnende vegetatie. Hierdoor is het van belang dat er vooraf goede voorlichting wordt gegeven naar de bewoners van de gebieden over de veranderingen die plaats gaan vinden. De verandering in het landschap zou kunnen zorgen voor een woest en wild natuurlandschap waarin levende en dode planten en bomen elkaar opvolgen en er uiteindelijk een nieuw ecologisch evenwicht ontstaat.

Samen maken en beheren

“Uit onderzoek is gebleken dat de mogelijkheid voor een verbinding naar zee voor de watersporter zo aantrekkelijk is dat hij zijn ligplaats hierop kiest…”

74

Samen maken en beheren

5.3.2 Recreatie Door het Grevelingen en het Volkerak weer met elkaar in verbinding te brengen en door de delta zeewaarts uit te breiden zal de recreatie meer ruimte en mogelijkheden krijgen in het gebied. Doordat het getij nu de ruimte krijgt ervaar je weer de dynamiek van het gebied.

In het Grevelingen en Volkerak zullen vernieuwd eilandjes worden gerealiseerd waarop unieke vormen van ecologische recreatie kunnen plaatsvinden. De onbewoonde eilandjes zoals deze nu bestaan zullen als natuurgebied ongemoeid gelaten worden. Bestaande activiteiten als zeilen, surfen en vissen zullen worden uitgebreid met activiteiten als wadlopen, zeezeilen, zeevissen en natuurrecreatie op slikken en schorren, en in de authentieke “Delta dorpjes” aan de oevers van Grevelingen en Volkerak zal weer de dynamiek van het getij worden ervaren in de getijdenhavens.

Door de aanwezigheid van een zeejachthaven en ankerplekken voor de kust zal de ontbrekende schakel langs de Noordzeekust voor zeezeilers worden ingevuld. Hierdoor zal een aaneengesloten zeilgebied langs de Noordzee ontstaan waardoor het mogelijk wordt voor een grotere groep zeilers om van Nederland naar België en Frankrijk te zeilen en vice versa. Door een goede verbinding te realiseren met het achterland zal toerisme dat hierdoor wordt aangetrokken voor het gehele gebied extra inkomsten kunnen genereren. Er zou zelfs kunnen worden gedacht aan het hosten van nationale en internationale zeezeilevenementen.

Schaalvergroting biedt enerzijds verlichting van de druk op de natuur in het gebied, maar anderzijds trekt het meer toeristen aan. Het is daarom van groot belang om de toename van recreatie in goede banen te leiden om te voorkomen dat het gebied overbelast wordt. Ons plan voorziet hier in door het aanwijzen van verscheidene recreatie zones, waarin specifieke vormen van recreatie ongehinderd plaats kunnen vinden waardoor hinder voor de natuur en omgeving zal worden beperkt.

5.3.3 Veiligheid De veiligheid in het gebied achter de Brouwersdam zal na de ingrepen minimaal gelijkwaardig zijn aan het huidige niveau. De in-en uitstroom van water zal gereguleerd kunnen worden waardoor ervoor kan worden gekozen om bij zeer zwaar weer de “deuren” tijdelijk dicht te doen. Voordat de beperkte getijde slag van minimaal 1m op het Grevelingen en Volkerak zal worden toegelaten zullen de oevers rondom al op de beperkt variërende waterstand zijn aangepast waardoor de veiligheid van het achterland gewaarborgd zal blijven. Naarmate de slikken en schorren zich weer hersteld hebben zal er weer een natuurlijke barrière zijn tegen oever erosie. Deze slikken en schorren zullen als een natuurlijke barrière bijdragen aan de veiligheid van het achterland.

5.3.4 Landbouw Het zout maken van het Volkerak kan gevolgen hebben voor de landbouw in het hele gebied.

Het grootste deel van het zoete water dat wordt gebruikt voor de beregening van landbouwgronden komt uit het Volkerak en het Volkerak zoommeer. Op dit moment is dit lang niet altijd mogelijk door de explosieve groei van blauwalgen. Er dient hoe dan ook een oplossing voor het tekort aan zoetwater te worden gevonden. Hieronder zijn in het kort drie mogelijkheden genoemd die zouden kunnen worden ingezet om te voorzien in de zoetwater behoefte voor de landbouw.

Buiten de hier voorgestelde oplossingen zijn nog twee alternatieven genoemd die kunnen voorzien in de zoetwater behoefte.

Optie: Bergen in de bodem Zoet regenwater dat op het land valt zal nu afstromen naar het (veelal zoute) oppervlakte water en gaat hiermee dus verloren. Zoet water kan worden opgeslagen in een zoetwater lens in de bodem door drainage toe te passen. Vaak zijn er in schorren en kreekruggen al zoetwaterlenzen aanwezig doordat het zoete regenwater blijft drijven op het zoute kwelwater.

Bijkomend voordeel is dat een zoetwater lens in de bodem verzilting van landbouwgrond kan tegengaan doordat het zoete water het zoute water buiten houdt. Het vasthouden van regenwater in de bodem door inzet van drainage en het duurzaam benutten van regenwaterlenzen kan een goede en goedkope manier zijn om de eerste zoetwater behoefte voor de landbouw op te vangen (Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster, 2003).

Optie: Zoetwater aanvoer van elders Momenteel zijn er al plannen om zoetwater vanuit het Hollands diep aan te voeren voor beregening van Goeree-Overflakkee. In combinatie met berging van zoetwater in de bodem kan extra aanvoer van zoet water vanuit het Hollands Diep zorgen voor voldoende water om in de zomer voor beregening te zorgen. Er dient meer onderzoek te worden gedaan in hoeverre deze hier voorgestelde oplossingsrichtingen voldoende zijn om te voorzien in de zoetwater behoefte van het gebied.

Samen maken en beheren

Wanneer te weinig ruimte beschikbaar is om langs de bestaande dijk te bergen is berging op het land in zoetwater basins een mogelijkheid. Hiervoor zullen goede afspraken moeten worden gemaakt met de agrarische sector in de regio’s.

75

Optie: Bergen langs de dijk Een optie die wij voorstellen is het aanleggen van een vaart achter de dijk, waarin zoet water kan worden geborgen. Bijkomend groot voordeel is dat het “opzetten” van zoetwater in een vaart de zoute kwel kan terugdringen en zelfs buitenhouden. Deze vaarten met natuurlijke oevers, die langs de kwelders door het landschap slingeren, kunnen ook voor lokaal transport worden gebruikt. Het ontstaande intergetijdengebied buitendijks zal golven veelal absorberen waardoor de golfoploop en –overslag zal worden beperkt. Er dient te worden bestudeerd of sporadische golfoverslag te verwachten is en of daarbij de zoutconcentratie binnen voor de landbouw acceptabele grenzen blijft.

Financiering 76

Financiering

6.1 INLEIDING De verandering van het merengebied in een deltagebied is een grootschalig project, waarbij grote en kleine ingrepen worden gedaan. In dit hoofdstuk wordt de focus gelegd op een belangrijk onderdeel van ons plan, de transitie van de Brouwersdam. In paragraaf 6.2 wordt een kwalitatieve analyse gegeven over de toekomstige werkzaamheden in het gehele projectgebied. Paragraaf 6.3 gaat dieper in op de ingrepen rondom de Brouwersdam. Financieringsmogelijkheden voor het project worden besproken in paragraaf 6.4.

6.2 WERKZAAMHEDEN IN PROJECTGEBIED De randen van het Grevelingenmeer en het Volkerak zullen moeten worden aangepast aan de (grotere) getijslag die is voorzien in het plan “Grevelingen, van Meer naar Delta”. De volgende aspecten dienen daarbij in ogenschouw te worden genomen.

•

• •

• • • • •

• • • • •

Procedures voor het eventueel onteigenen land en regelingen voor het eventueel verplaatsen van objecten die aan de randen zijn gelegen.

Aanpassen van havenfaciliteiten van bestaande jachthavens.

Ophogen van land aan de randen op plaatsen waar dit niet natuurlijk kan gebeuren.

Installeren van oeverbescherming waar nodig.

Zoetwatervoorziening voor de landbouw creëren.

Kleinschalige ontwikkelingen langs de oevers en op de eilanden Onderhoud tijdens de overgang van zoet naar zout.

Scheiden beroeps en pleziervaart door het plaatsen van boeien waarbinnen de beroepsvaart dient te navigeren.

Aanleg spui- en schutsluizen Brouwersdam Aanleg zeejachthaven Brouwersdam Baggerwerk in vaargeulen Open verbinding maken tussen Grevelingen en Volkerak Bouwen van brug over deze open verbinding

6.3

KOSTEN-BATEN ANALYSE BROUWERSDAM

6.3.1 inleiding Voor grote infrastructuur investeringen dient een brede welvaartseconomische invalshoek te worden gehanteerd. Daarom wordt er gebruik gemaakt van een (maatschappelijke) kostenbatenanalyse (KBA) als evaluatiemethode voor overheidsfinancieringen. In een kostenbatenanlyse kunnen alle effecten van een investeringsproject systematisch worden ingeschat en zo mogelijk voorzien van een financiële waardering. Een integrale afweging kan alleen worden gemaakt op basis van integrale informatie. Veel effecten van grote projecten zijn op een verantwoorde wijze in geld uit te drukken. Effecten die niet in geld kunnen worden uitgedrukt, worden apart vermeld. Deze effecten blijven buiten de rentabiliteitsberekeningen, maar er wordt wel zoveel mogelijk kwantitatieve informatie over gegeven.

In dit rapport is gekozen voor een kosten-baten analyse voor een onderdeel van ons plan. Dit onderdeel is de aanpassing van de Brouwersdam met verschillende civiel-technische werken.

Schutsluis Doorlaatsluis (inclusief getijcentrale) Zeejachthaven

6.3.2 Kosten 1. Schutsluis De schutsluis zal een onderdeel zijn van de zeejachthaven, zodat zeegaande schepen vanuit de schutsluis terecht komen in de luwte van de haven. Aan de Grevelingen zijde bevindt de ingang van de schutsluis zich in de huidige werkhaven. De afmetingen van de schutsluis dienen gebaseerd te zijn op de te verwachten stroom van pleziervaartuigen vanuit de Grevelingen naar de Noordzee en vice versa. De piekbelasting van deze schutsluis zal plaatsvinden in de drukke zomermaanden. In 2008 is er een studie uitgevoerd voor Rijkswaterstaat naar een schutsluis in de Brouwersdam. In deze studie is een ontwerpschip, zeewaardig jacht, gebruikt met de volgende afmetingen:

Afmetingen Lengte schip [m] Breedte schip [m] Diepgang schip [m] Doorvaarthoogte [m]

15 4,5 2,8 20

De sluiskolk dient plaats te hebben voor 4 ontwerpschepen ( Richtlijnen vaarwegen (2005) ), twee breed en twee lang. De lengtes van vergelijkbare sluiskolken, zoals in de Haringvlietdam en Oosterscheldedam liggen rond de 100m. De huidige breedte van de Brouwersdam biedt de mogelijkheid om een sluiskolk lengte van 100m aan te leggen. De breedte van de sluiskolk zal 14 meter zijn. De drempeldiepte van de sluis is gelijk aan de diepgang van het ontwerpschip plus kielspeling. Deze afmetingen maken het mogelijk om een snelle doorvaart te realiseren.

De schutsluis zal drie bestaande wegen kruisen: 1.

2.

3.

N57 Parallelweg Grevelingenlaan (zeezijde van de dam)

Financiering

De kosten die worden beschreven in de volgende paragraaf zijn een 1e inschatting van de kosten, gebaseerd op globale afmetingen en referentieprojecten. Naast de directe bouwkosten zijn er ook nog onderhoudskosten en exploitatiekosten. De periode waarvoor de analyse wordt uitgevoerd is 25 jaar .

77

1.

2.

3.

78

Financiering

Er wordt voorgesteld om 1 vaste brug te bouwen voor het doorgaande verkeer van de N57, waarbij de doorvaarthoogte van 20m gewaarborgd wordt. Er zal gebruik gemaakt worden van roldeuren, die tevens gebruikt kunnen worden als brug voor de parallelweg en de Grevelingenlaan. De gebruikers van het fietspad op de Brouwersdam kunnen gebruiken maken van de brug voor de Grevelingenlaan.

De schutsluis zal gebouwd worden in het droge, in een bouwput. De aanleg zal gefaseerd plaats vinden, om hinder en overlast voor het verkeer te beperken. Ten eerste zal de westelijke helft worden afgegraven en de afgegraven grond zal op een terrein op de Brouwersdam zelf worden opgeslagen. In deze fase zal het verkeer van de N57 niet worden gehinderd. In deze fase wordt ook al een tijdelijke weg aangebracht voor de 2de fase, waarin het gedeelte met de N57 zal worden afgegraven. Nadat de sluiskolk afgebouwd is, zal de bouwput weer worden aangevuld tot de originele staat. De kosten voor de schutsluis in de Brouwersdam inclusief de vaste brug worden geschat op 25 miljoen euro.

2 Doorlaatsluis Voor het toelaten van het gedempte tij op de Grevelingen en het Volkerak zijn spuisluizen benodigd. Deze kunnen uitgerust worden met turbines om stroom op te wekken. Er zal een variant met en zonder turbines worden uitgewerkt. Voor het toelaten van het gedempte getij van 1 meter op de Grevelingen, zullen er spuisluizen worden gebouwd in het noordelijke deel en zuidelijke deel van de Brouwersdam. Op de locatie van de huidige spuisluis zullen de nieuwe doorlaatluizen komen met een breedte van 230m en bij een waterdiepte van 7m.

Ten noorden van Port zelande zullen doorlaatsluizen gebouwd worden met identieke afmetingen. Door het gebruik van deze sluizen ontstaat er een gedempt getijslag van ongeveer 1,15 meter op de Grevelingen en het Volkerak. In de noordelijke spuisluis zullen turbines worden geplaatst om energie op te wekken. De maximale capaciteit van de getijdencentrale zal liggen rond de 20 MW. Er wordt voorgesteld om gebruik te maken van kokers, die in gedeeltes geplaatst kunnen worden. Deze methode is ook toegepast bij de huidige spuisluis. Voor deze constructie zal ook een bouwput toegepast, waarin de kokerelementen worden geplaatst en gekoppeld en vervolgens worde toegedekt tot maaiveldniveau. Een schuifsysteem in de koker zal bediend worden vanuit een bedieningsruimte, die boven deze spuisluis staat. In het noordelijke deel van de Brouwersdam bevinden zich caisson elementen. Deze zullen worden aangepast voor de kokerelementen of indien nodig verwijderd worden.

Indien er besloten wordt om een getijdencentrale te bouwen, zullen kokers met turbines worden uitgerust. De bovenkant van de opening van de kokerelementen zal zich bij laag water net boven het waterniveau bevinden. Deze configuratie voorkomt dat schepen of andere vaartuigen de spuisluis in kunnen varen. Tevens zal er bodembescherming worden aangebracht om erosie door hoge stroomsnelheden te voorkomen. Door de zuidelijke doorlaatsluizen (zonder turbines) kan een vrij verkeer van vissen en andere dieren plaats vinden.

De kosten van de doorlaatsluizen worden als volgt geschat: Doorlaatsluis Noord (inclusief getijdencentrale 20MW)

70 miljoen euro

Doorlaatsluis Zuid (exclusief getijdencentrale)

50 miljoen euro

Klasse 1: Schepen kleiner dan 10m Klasse 2: Schepen tussen 10 en 12m Klasse 3: Schepen groter dan 12m

De keuze is gemaakt om een zeejachthaven te bouwen met 500 ligplaatsen (Marina Seaport IJmuiden heeft 650 ligplaatsen) met een mogelijkheid om met 200 plekken uit te breiden. Er is gekozen voor de locatie nabij de huidige spuisluis. De reden hiervoor is de optimalisatie van de hoeveelheid baggerwerk voor de realisatie van de vaargeul. Voor de locatie bij de spuisluis is die ongeveer een factor 6,5 tot 11 kleiner dan voor de locatie bij de vluchthaven in het noordelijke gedeelte van de Brouwersdam. De kosten voor de realisatie van deze haven zullen dus veel kleiner zijn. Ook de onderhoudskosten zijn waarschijnlijk lager omdat het Brouwershavensche gat al jaren een vrij stabiele geul is. Er zullen golfbrekers gebouwd worden om een rustig klimaat in de haven te creëren. In de haven zullen er afmeervoorzieningen zoals kademuren en steigers worden aangebracht. Daarnaast zullen er op de wal ook diverse voorzieningen worden gebouwd, zoals parkeerterreinen en sanitaire voorzieningen. Een eerste kosteninschatting voor de jachthaven is 20 miljoen euro.

Financiering

• • •

79

3. Zeejachthaven Bij de Brouwersdam bestaat al een luxe jachthaven met veel voorzieningen (Port Zélande), deze haven staat echter niet in open verbinding met de zee. Een jachthaven aan de zeezijde bij de Brouwersdam zal de keten van havens langs de Noordzeekust compleet maken, en zo de toervaart stimuleren. Aan de zeezijde van de Brouwersdam zal een zeejachthaven gebouwd worden die plaats zal bieden aan diverse klassen:

80

6.3.3 kosten-baten analyse De kosten van de ingrepen aan de Brouwersdam zijn in de vorige paragraaf geïnventariseerd.

Een kwantitatieve analyse van de baten van het plan is in deze fase nog lastig om uit te voeren.

Hieronder hebben we de kwalitatieve aspecten van de baten weergegeven

Financiering

Financieel [euro]

Betreft

Baten A. Directe effecten 1. Exploitatie –inkomsten

1. Exploitatie jachthaven 2. Extra horeca inkomsten 3. Gebiedsontwikkeling 4. Watersportbelasting

2. Voordelen toeristen

1.Meer mogelijkheden voor de toerist

B. Indirecte/strategische welvaartseffecten

1.Stimulans werkgelegenheid Zuidwestelijke Delta

C. Milieu

1.Waterkwaliteit verbetering 2.Herstel natuurwaarden

Kosten A. Directe effecten 1. Investering* 2. Onderhoud 3. Exploitatie

165 miljoen 1% /jaar 1%/jaar

Bedragen in netto contante waarde * Investeringskosten in deze tabel zijn de kosten opgeteld van de drie deelprojecten, genoemd in paragraaf 6.3.2.

Totaal kosten zullen hoger uitvallen door baggerwerkzaamheden rondom de Brouwersdam en kleine aanpassingen in het wegennet.

In het huidige belastingstelsel kunnen recreanten kosteloos gebruik maken van allerlei faciliteiten zoals openbare infrastructuur en natuurparken en kunnen vrij varen en rijden op en rond alle (vaar)wegen en meren. In de toekomst kan er gedacht worden aan een systeem, waarbij de gebruiker van het gebied bijdraagt aan het onderhoud van het gebied en zijn voorzieningen door middel van een jaarlijkse toeslag. Een instelling zoals “Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen” zou dit kunnen faciliteren in samenwerking met overheden in het gebied.

Op deze manier kunnen de lasten voor het onderhoud gedragen worden door alle gebruikers van het gebied en wordt niet eenzijdig een bepaalde groep belast zoals het geval is door middel van bijvoorbeeld watersportbelasting. Tevens is de groep gebruikers die “belast” wordt een stuk groter waardoor de bijdrage omlaag kan. Een andere belangrijk punt waardoor er meer baten in de regio kunnen worden gemaakt, is het brede recreatieprofiel. Een breder recreactie-profiel maakt het mogelijk om de regio minder seizoenafhankelijk te maken, bijvoorbeeld door de verhuur van ecolodges door het hele jaar heen.

1.

Legitimiteit Is overheidsingrijpen echt nodig? Bij collectieve goederen zoals dijken, en/of ruimtelijke kwaliteit, is er sprake van marktfalen dan zal de overheid op moeten treden.

2.

Effectiviteit De effectiviteit van een maatregel betreft de bijdrage aan beleidsdoelen, zoals extra economische groei en/of milieuverbetering.

3.

Efficiëntie Hierbij staat de verhouding centraal tussen maatschappelijke kosten en maatschappelijke baten.

Er wordt een breed welvaartsbegrip gehanteerd. Ook kwalitatieve baten zoals veiligheid en natuur zijn nadrukkelijk in de beoordeling betrokken.

Voldoet ons plan aan bovengestelde eisen? Ja, het voldoet aan alle drie de eisen, waardoor het voor overheden mogelijk is om ons het plan te financieren. Er kan een onderscheid gemaakt worden in financiering: 1. Grote infrastructuur projecten (Brouwersdam en Grevelingendam) 2. Randen Grevelingen/Volkerak + kleinschalige veranderingen 3. Eilanden in Grevelingen/Volkerak

Rijksoverheid Gemeenten Staatsbosheer

De provincie Zeeland kan in samenwerking met de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant het proces coördineren. Tevens kan een aanvraag worden in gediend bij het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Nederland heeft de mogelijkheid om in de periode 2007-2013 ruim 830 miljoen euro van de EU te gebruiken voor EFRO-activiteiten. Voorwaarde voor gebruik is dat de subsidie door de Nederlandse overheid of bedrijven moet worden verdubbeld. De Nederlandse overheid heeft aangegeven 178,6 miljoen euro te willen investeren.

De rest zou van private partijen moeten komen. Een ander Europees fonds is het LIFE-Natuur fonds. Het LIFE-Natuur is een van de belangrijkste financieringsbronnen om de lidstaten te helpen bij herstel en beheer van het Natura 2000 netwerk; de Vogelrichtlijn- en Habitatrichtlijngebieden. Tussen 1992en 2006 is door het LIFE-Natuur programma in 25 Lidstaten meer dan 758 miljoen Euro geïnvesteerd.

De nieuwe Deltacommissie heeft in 2008 haar bevindingen openbaar gemaakt. Ons plan sluit goed aan bij de aanbevelingen uit dit rapport en ons plan zou deels gefinancierd kunnen worden vanuit het beschikbare budget voor het nieuwe deltaplan.

Financiering

Zowel gemeenten als de rijksoverheden moeten eerst toetsen of dergelijke projecten voldoen aan de eisen van overheidsbeleid. Algemene eisen die aan overheidsbeleid gesteld kunnen worden, zijn legitimiteit, effectiviteit en efficiëntie.

81

6.4 Financiering Ons plan omvat een gefaseerde gebiedsverandering, welke enkele grote infrastructuur aanpassingen vereist. Deze aanpassingen zullen veranderingen teweeg brengen op het gebied van ecologie, waterkwaliteit en recreatie. Deze aspecten, zoals natuur en leefbaarheid zijn moeilijk in geld uit te drukken. Overheden zullen investeren in dergelijke projecten, omdat deze projecten het openbaar belang dienen. Marktpartijen zijn geïnteresseerd in projecten met een aantrekkelijk economisch rendement en de exploitatie van de zeejachthaven en getijdencentrale zouden aantrekkelijk kunnen zijn voor de markt.

82

Epiloog

Epiloog 83

Epiloog

In dit document hebben wij een visie gepresenteerd die zou kunnen fungeren als toekomstige basis voor ontwikkelingen in de Zuidwestelijke Delta. De leidraad in onze visie is het oplossen van problemen met waterkwaliteit en ecologie door het opheffen van de compartimentering van de delta: van Meer (weer) naar Delta. Zorgvuldig uitvoerde decompartimentering zal leiden tot doorstroming en dynamiek, zoals zo karakteristiek is voor een deltagebied, zonder af te doen aan de huidige eisen voor veiligheid.

Een schoon watersysteem is eveneens essentieel voor de belangrijkste economische inkomstenbronnen in de regio, toerisme en aquacultuur. Daarnaast waarborgt gezond water de kwaliteit van de leefomgeving en biedt het kansen om water en achterland weer beter met elkaar te verbinden.

84

BIJLAGE

85

Referentie BAM Infraconsult 86

Bedrijfsprofiel

STORMVLOEDKERING RAMSPOL De stormvloedkering bij Ramspol is gebouwd om het achterland te beschermen tegen overstroming bij hoog water in het IJsselmeer. De kering bestaat uit 3 opblaasbare, met nylon versterkte rubbere dammen (elk 75m lang, 13m breed en 8,35m hoog) en is de grootste waterkering van dit type die ooit in de wereld is gebouwd. Dit design-construct project, waarvan het ontwerp is gemaakt door BAM Infraconsult (toen Delta Marine Consultants) en de uitvoering door BAM Civiel, heeft in 2005 de prestigieuze Prof. Agemaprijs ontvangen vanwege de innovatieve oplossing.

STORMVLOEDKERING NIEUWE WATERWEG BAM Infraconsult (toen onder de naam Delta Marine Consultants) was betrokken bij alle ontwerpstadia en bij het maken van het onderhoudsplan van dit grote, innovatieve designconstruct project. De stormvloedkering bestaat uit twee sectordeuren welke, wanneer een stormwaarschuwing wordt gegeven, in positie worden gedreven en daarmee het 360m brede en 17 meter diepe toegangskanaal naar de haven van Rotterdam afsluiten.

ORANJESLUIZEN BAM Infraconsult was betrokken bij het detailontwerp en gaf begeleiding ter plekke gedurende de uitvoering van de complete renovatie van de 130 jaar oude Oranjesluizen bij Amsterdam.

XBLOC GOLFBREKERS CALADH MOR BAM Infraconsult (onder de handelsnaam Delta Marine Consultants) is ontwikkelaar en patenthouder van het Xbloc速 golfbreker blok. In 2008 is op het eiland Inish Meain de haven van de visserijhaven Caladh Mor gebouwd; de twee golfbrekers zijn daarbij onder supervisie van BAM Infraconsult bekleed met Xblocs. Dit project heeft de Ierse betonprijs van 2008 gewonnen vanwege het innovatie karakter van de Xbloc oplossing.

87

Bedrijfsprofiel

boven: stormvloedkering Ramspol onder: stormvloedkering nieuwe waterweg

rechts: Xbloc golbrekers caladh mor onder: oranjesluizen

Referntie AM 88

Bedrijfsprofiel

INTEGRALE GEBIEDSONTWIKKELAAR AM is bij uitstek in staat als private samenwerkingspartner inspirerende en duurzame leefomgevingen te bedenken en te ontwikkelen en onderscheidt zich als professionele en gewilde samenwerkingspartner van publieke en private partijen in de ruimtelijke ontwikkeling.

Integrale gebiedsontwikkeling is het centrale thema voor AM. Dit komt voort uit de veranderende opgaven en het wijzigende speelveld in de ruimtelijke ontwikkeling van ons land. De schaalgrootte en de complexiteit van projecten nemen verder toe. De ontwikkeling van multifunctionele gebieden komt in het ruimtelijk beleid meer in het middelpunt te staan; opgaven van nieuwe stedelijkheid, mobiliteit, waterberging en natuurontwikkeling en –behoud zijn steeds meer verweven. Veel projecten hebben een horizon van soms tientallen jaren voor de economische en de sociale versterking van gebieden, knowhow van grondexploitatie, gevoeligheid voor politieke context en complexe besluitvormingsprocedures en structurele kennis van markten en de voorkeuren van consumenten.

Duurzame en kwaliteitsrijke ontwikkeling met optimale waardecreatie vergt een open planproces. Een open planproces waarin een heldere visie wordt geformuleerd op de gewenste kwaliteiten van nieuwe gebieden. Onze visiegerichte procesaanpak is erop gericht alle belanghebbenden hun rol te laten spelen in de gebiedsontwikkeling; niet alleen de ‘professionele’ partijen, maar ook de consument en eindgebruiker. Hierbij benutten wij nieuwe onderzoeksmethoden en een schat aan structureel opgebouwde marktinformatie over woonwensen, leefstijlen en hieraan beantwoordende producten.

89

Bedrijfsprofiel

boven: Vlissingen Scheldekwartier onder: integrale gebiedsontwkkeling Perkpolder

Referentie Lola 90

Bedrijfsprofiel

Lola landscape architects is in 2006 opgericht door Peter Veenstra, Eric-Jan Pleijster en Cees van der Veeken. Lola ontwerpt en onderzoekt aan het landschap op elke schaal, van regionale visie tot inrichtingplan, en hanteert daarbij een conceptuele en positieve benadering.

In de onderzoeken en ontwerpen van Lola spelen nieuwe ruimtelijke fenomenen een belangrijke rol. Lola heeft sinds de oprichting meerdere ontwerpprijzen gewonnen, telt 6 medewerkers en werkt momenteel aan uitvoeringsgerichte opdrachten in onder andere de Grevelingen (Grevelingendam) en Leiden (Naturalispark).

91

Bedrijfsprofiel

boven: ontwerp tuinen van Naturalis onder: ontwerpvoorstel Grevelingendam

Referentie Deltares 92

GREVELINGEN WATER EN GETIJ

Bedrijfsprofiel

In de studie Grevelingen water en getij is door Deltares een ecologische verkenning naar de problematiek in de Grevelingen gedaan. Deltares ontdekte in deze studie dat de witte matten op de bodem van de Grevelingen werden veroorzaakt door een bacterie, die goed gedijt bij lage zuurstofgehaltes. Daarnaast rekende Deltares aan verschillende scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s om de Grevelingen door te spoelen of getij in de Grevelingen terug te brengen. Voor deze scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s werd de hydrodynamica en de menging van zuurstof in de waterkolom bekeken.

LTV NATUURLIJKHEID Deltares voert verschillende onderzoeksstudies uit in de Westerschelde onder de naam Lange Termijn Verkenning. De studies gaan over primaire productie in het estuarium en over verschillende aspecten van natuurlijkheid, zoals de morfologie, en de biologie van slikken, zandplaten en schorren. Aan de hand van benthosmonsters en abiotische informatie wordt bekeken of er onderscheid tussen habitats of natuurdoeltypen gemaakt kan worden in de Westerschelde en of dit een bruikbare methode voor beleid en beheer oplevert.

93

Bedrijfsprofiel

Bijlage 94

Geraadpleegde literatuur

Bijlage

Bouma, S., W. Lengkeek, T.J. Boudewijn, L.G. Turlings, R. Abma & R.L.J. Nieuwkamer, 2008.

Notitie knelpunten autonome ontwikkeling. Onderdeel verkenning Grevelingen.

Bragt, P.H. van, 2006. Biodiversiteit en waarom duiken in de Grevelingen ook leuk is!

Hoeksema, H.J., 2002. Grevelingenmeer; van kwetsbaar naar weerbaar?

Jacobse, J.J., 2005. Zandhonger Oosterschelde. Rode draad uit de workshop van 28 oktober 2005. Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat.

Rijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ Lengkeek, W., S. Bouma & H.W. Waardenburg , 2007. Het effect van zuurstofdeficiëntie op het bodemleven in het Grevelingenmeer. Een blik onder water. Rapport nr. 07-186 Bureau Waardenburg bv.

Nolte, A., T.A. Troost, G.J. de Boer, C. Spiteri & B.K. van Wesenbeeck, 2008.

Verkenning oplossingsrichtingen voor een betere waterkwaliteit en ecologische toestand van het Grevelingenmeer. Deltares.

Turlings, L.G. & R.L.J. Nieuwkamer, 2009. Verkenning Grevelingen water en getij.

Projectteam verkenning Water en Getij. Witteveen en Bos. Verspagen, J.M.H., P. Boers, , H.J. Laanbroek, J. Huisman, 2005. Doorspoelen of opzouten?

Bestrijding van blauwalgen in het Volkerak-Zoommeer. Ministerie van Verkeer en Waterstaat.

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Wijsman, J., 2002. Stratificatie en zuurstofdeficiëntie in het Grevelingenmeer.

Rapport nr. RIKZ/AB/2002.819, RIKZ, Middelburg.

Zicht op de Grevelingen, 2006. Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen.

Groenservice Zuid-Holland.

Zoutkrant, 2003. Draagkracht voor kokkels neemt af: Oosterschelde ecosysteem verandert.

December 2003, nummer 4. Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat. Rijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ Welvaartseconomie en overheidsinvesteringen, C.C. Koopmans, H. Dijkman en A.S. Verrips, mei 2002 Notitie civiele aspecten doorlaatmiddel Brouwersdam, onderdeel verkenning “Grevelingen water en getij” 4 december 2008, Rijkswaterstaat

95

Bijlage

Colofon 96

Team

Ons Multidisciplinaire team BAM/AM/LOLA/Deltares bestaat uit waterbouwers, landschapsarchitecten, ontwikkelaars en ecologen. Deze samenstelling waarborgt een goed gefundeerde gebiedsvisie, met oog voor vernieuwing en gebaseerd op kennis van de ecologie van het systeem. Als we denken aan decompartimentering van de Zuidwestelijke delta en daarmee verbonden risico’s dan heeft Deltares de expertise in huis om mogelijke gevolgen en risico’s in te schatten. Deltares heeft een gedegen achtergrond in studies die alle facetten van een systeem bekijken, zoals hydrodynamica, morfologie, veiligheid en ecologie.

BAM Infraconsult biedt de praktische kennis en innovativiteit om eventueel opgeworpen problemen om te zetten in concrete en daadkrachtige oplossing. Op het gebied van kustverdediging hebben zij meerdere projecten gedaan waar zij nieuwe en dynamische oplossingen bieden voor oude problemen. Om het integrale karakter van het plan vorm te geven en om meerdere functies mee te laten liften op toekomstige veranderingen in waterbeheer is AM vastgoed een voor de hand liggende partner. Zij staan bekend om inspirerende en duurzame leefomgevingen te bedenken en te ontwikkelen. En onderscheiden zich als professionele en gewilde samenwerkingspartner van publieke en private partijen in de ruimtelijke ontwikkeling. Tot slot, is ontwerp en visualisatie van terugkeren tij en kennis over recreatie in de regio ingebracht door LOLA.

Aan deze opgave hebben meegewerkt: Team Delta Water Awards Jan Wagner, Kustwaterbouwkundig ingenieur, BAM Infraconsult Michiel Muilwijk, Kustwaterbouwkundig ingenieur, BAM Infraconsult Martijn Meijer, Kustwaterbouwkundig ingenieur, BAM Infraconsult Bregje van Wesenbeeck, Ecoloog, Deltares Frank Vonk, Landschapsarchitect, AM Concepts Eric-Jan Pleijster, Landschapsarchitect, Lola landscape architects Met dank aan Lodewijk Vormer, Projectleider Zicht op de Grevelingen, provincie Zuid-Holland Mariet Schoenmakers, Directeur AM Concepts Angélique Fokker, Grafisch Ontwerper, AM Concepts Lino de Jong, Marketingmanager AM Zeeland Bas Reedijk, Teamleider, BAM Infraconsult Cees van der Veeken, Landschapsarchitect, Lola landscape architects Peter Veenstra, Landschapsarchitect, Lola landscape architects Ontwerp en Vormgeving Studio Angélique Fokker, Kampen