Stedenbouw 730 by Louwers Mediagroep

EDITIE

730

T I J D S C H R I F T VO O R S T E D E N B O U W, ARC H IT E C T U U R E N M O N U M E N T E N I JA AR G A N G 67 I 2 015

Bijzondere details en materiaalkeuze Tops International Arena springen in het oog | De wereld van Loods 5 ook in Amersfoort | ICC Permanent Premises is uniek in zijn soort | Bouw Biotech Training Facility in Leiden bijna klaar

Kapitaal genereren door na-isoleren U wilt uw pand energiezuiniger maken? Voldoen aan de steeds strengere EPC-norm? Kies dan voor slimme thermische na-isolatie. Zonder bouwkundige ingrepen. Zonder ingrijpende overlast. En desgewenst zelfs zonder de (monumentale) muur te raken. Onze vele na-isolatiewanden bieden maximale thermische isolatie, bij een minimale dikte. Ook op lastige plekken: extra hoog, schuin, vochtig â&#x20AC;Ś Na-isoleren met Faay-wanden biedt meer comfort bij een lager energieverbruik. Dat is goed voor u. Goed voor het milieu. En goed voor uw portemonnee! Bel (0347) 37 66 24 of kijk op faay.nl.

onuitputtelijke grondstoffen

brandwerend

snel te monteren

geluidwerend

schroefvast

thermisch isolerend

dubo

Wedstrijdje modern bouwen? Uw tijd gaat nĂş in! Niets ten nadele van een vakkundige metselaar. Ook wij worden blij van een mooi gemetselde muur. Maar wat als je nou snel een gebouw nodig hebt dat minimaal 10 tot wel 50 jaar mee moet gaan? Dan wint modulair bouwen met twee vingers in de neus. Jan Snel bouwde in korte tijd vele kantoorruimten, studentencomplexen en zelfs een complete kliniek inclusief operatiekamers. Alles volledig conform de strengste normen van comfort, veiligheid en duurzaamheid. En dat in een fractie van de tijd van traditionele bouw. Dit wedstrijdje eindigt zonder verrassingen met opdrachtgever en gebruikers als glorieuze winnaars.

Ravel Residence, 800 studentenwoningen in 11 maanden

Meedoen met het Jan Snel-team? Neem contact op. Uw tijd gaat nĂş in.

Hoe vast moet modern vastgoed zijn? Nieuwe perspectieven met modulair bouwen

Bouwen voor vandaag ĂŠn morgen. Hoe doe je dat als je niet weet hoe morgen eruitziet? Of als je verwacht dat morgen er totaal anders uitziet? Er is een toenemende vraag naar flexibele huisvestingsoplossingen. Naar gebouwen die zich wat betreft capaciteit en functionaliteit kunnen voegen naar de actuele vraag, zonder daarbij consessies te doen aan comfort en design. Moderne oplossingen met oog voor duurzaamheid. Door de slimme modulaire bouwmethode geeft De Meeuw antwoord op veel van deze actuele vragen. Flexibele huisvestingsoplossingen, die blijven passen qua volume, functie, comfort en identiteit. www.demeeuw.com/flexibel

EDITIE

730

Voorwoord SEMIPERMANENTE BOUW IS NAUWELIJKS NOG VAN PERMANENTE BOUW TE ONDERSCHEIDEN Semipermanente bouw wordt onder andere in het onderwijs en de zorg al vaak ingezet als alternatief voor traditionele bouw. Maar ook op het gebied van kantoren en woningen stijgt de vraag naar deze vorm van bouwen. Bedrijven verhuizen gemiddeld iedere zeven jaar en zelfs huizenbezitters zijn anno 2015 niet meer honkvast. Dat vraagt om een andere manier van omgaan met je huisvesting. Steeds meer gebouweigenaren worden zich bewust van de voordelen van semipermanent bouwen. Zeker nu de kwaliteit niet meer onder doet voor traditionele bouwvormen, lijken voordelen als milieuvriendelijkheid, efficiency en kostenbesparing opdrachtgevers over de streep te trekken. En dat leidt tot mooie projecten, zoals u zult lezen in deze editie van Stedenbouw magazine. We besteden in dit nummer onder andere aandacht aan Ravel Residence, waarbij in slechts 324 kalenderdagen achthonderd studentenwoningen zijn gebouwd, inclusief een restaurant, studieruimte, eetkamer, bibliotheek en een wasruimte. Of wat denkt u van AmstelHome, dat onderdak biedt aan 520 zelfstandige studentenwoningen en een groot aantal gemeenschappelijke voorzieningen? Of het door de Hogeschool InHolland gebruikte onderwijsgebouw, dat in 2009 integraal van Rotterdam naar Delft is verplaatst, waar het nu in gebruik is bij de Faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek van de TU? Verschillende bouwers tonen u trots hun projecten… Natuurlijk besteden we in dit nummer ook uitgebreid aandacht aan permanente bouw. Want ook in deze categorie zijn de afgelopen maanden weer indrukwekkende projecten gerealiseerd. Neem bijvoorbeeld de nieuwbouw van FIRST in Rotterdam. Architectonisch sluit dit gebouw naadloos aan op zijn omgeving. Zo refereert het gevelbeeld naar het tegenovergelegen Groothandelsgebouw en vormt de transparante plint een perfecte verbinding tussen het gebouw en de stad op straatniveau. In december 2012 ging de eerste paal van het 125 meter hoge kantoorgebouw de grond in. Eind 2015 moet het project worden opgeleverd. Dan is Rotterdam een nieuwe ‘highlight’ in haar skyline rijker. Ook de moeite waard zijn de artikelen over de Tops International Arena in Valkenswaard, dat door verschillende media zelfs al het ‘Mekka van de paardensport’ wordt genoemd. En daar is geen woord aan gelogen. In slechts een paar maanden tijd zijn hier een entreegebouw (Spider), een VIP-gebouw en enkele overkapte tribunes gebouwd. De 512 vaste stallen, drie zandpistes, een graspiste en een elegant Place du Concours waar bezoekers naar hartenlust kunnen shoppen, maken het concoursterrein compleet. Om de bouwstijl te waarborgen en om aan te sluiten bij de uitstraling de evenementen die hier georganiseerd zullen worden, is gekozen voor een hoogwaardig afwerkingsniveau met veel oog voor detail en materiaalkeuze. Verder wordt in deze Stedenbouw aandacht besteed aan de bouw van de Biotech Training Facility in Leiden en de verbouwing van het voormalige Parool-Trouwcomplex aan de Amsterdamse Wibautstraat tot The Student Hotel. Ik wens u weer veel leesplezier.

Lieke van Zuilekom

730

SINDS 1948

Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en monumenten Jaargang 67 | 2015 Verschijnt 8 x per jaar ISSN 0165-3997

UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIECÖORDINATOR

Lieke van Zuilekom – Bousema

REDACTIEMEDEWERKERS

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Jac Buchholz, Martijn van den Bouwhuysen, Henk Geist, Fiona de Heus, Marjolein Meppelink, Sjoerd Meuleman, Richard Stegers, Liliane Verwoolde, "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure, Lieke van Zuilekom – Bousema.

BLADMANAGEMENT

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl

BLADMANAGER

BOUWEN AAN MONUMENTEN

Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

ADVERTENTIES Online aanleveren: www.wetransfer.com E traffic@louwersuitgevers.nl o.v.v. naam en project

ABONNEMENTSPRIJS

€ 81,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

UTILITEITSBOUW VALKENSWAARD Tops International Arena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 DEN HAAG Internationaal Strafhof.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 HEERENVEEN Ausnutria Hyproca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 AMERSFOORT Loods 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 GRAVE Asielzoekerscentrum.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 SITTARD Ligne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 DONGEN Coca-Cola fabriek.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 ARNHEM Building 026. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 AMSTERDAM hotel Amstelkwartier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 AMSTERDM Nieuwendijk 196. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 TILBURG Coolblue. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 HAARLEM Jacobkliniek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 URK Zwembad 't Bun. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze | 6informatie.

THEMA (SEMI) PERMANENTE HUISVESTING & MODULAIR BOUWEN ‘Modulair bouwen is toekomstbestendig bouwen’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 ‘Modules zijn niet te onderscheiden van traditionele bouw’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 ‘Tijdelijke accommodatie voorziet in ieders behoeften’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 ‘De markt vraagt om flexibele, dynamische huisvesting’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Totaaloplossingen in het kader van tijdelijke huisvesting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Duurzaam hergebruik dankzij IFD-bouwsysteem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Prefab scheidingswanden dragen bij aan efficiënte verbouwingsoperatie Ravel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

124

107

150

EDITIE

730

T I J D S C H R I F T VO O R S T E D E N B O U W, ARC H IT E C T U U R E N M O N U M E N T E N I JA AR G A N G 67 I 2 015

THEMA PREFAB FLEXIBEL BOUWEN Bouwen aan toekomstwaarde voor de gebruiker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Bouwproject als industrieel process. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

WONINGBOUW Bijzondere details en materiaalkeuze Tops International Arena springen in het oog | De wereld van Loods 5 ook in Amersfoort | ICC Permanent Premises is uniek in zijn soort | Bouw Biotech Training Facility in Leiden bijna klaar

Coverbeeld | Nieuwendijk 196, Amsterdam Beeld: Architectuurfotografen/ Fedde de Weert

ROTTERDAM FIRST. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 HOOFDDORP Het Ensemble. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 ARNHEM Gelderse Rooslaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 LEIDEN Biotech Training Facility. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 ROTTERDAM Melissantenstraat.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 AMSTERDAM De Boelelaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 AMSTERDAM Parooltoren-Trouwgebouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 AMSTERDAM Smaragd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

BOUWEN AAN MONUMENTEN

Diergaarde Blijdorp verbouwt Azië-continent

ROTTERDAM Diergaarde Blijdorp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 DE PEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 DEN HAAG Panorama Mesdag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 AMSTERDAM Van Gogh Museum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 KAMPEN Van Heutszkazerne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

‘MUSEUM PANORAMA MESDAG KAN ER WEER EEN TIJDJE TEGEN’

IJzersterke toekomst voor twee eeuwen oude kazerne

Coverbeeld | Azië-continent Diergaarde Blijdorp, Rotterdam Beeld: Diergaarde Blijdorp & ODS Geveltechniek

RUBRIEKEN WIE DOET WAT.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

UTILITEITSBOUW Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Sprangers Bouwbedrijf B.V. en RENOLIT Belgium NV

BIJZONDERE DETAILS EN MATERIAALKEUZE

TOPS INTERNATIONAL ARENA

SPRINGEN IN HET OOG In Valkenswaard is enkele weken geleden een bouwproject van internationale prestige opgeleverd: de nieuwbouw voor Stal Tops. Sprangers Bouwbedrijf B.V. startte in september/oktober vorig jaar met de bouw van de ‘Tops International Arena’, dat volgens het design & build principe is uitgevoerd. Stal Tops in Valkenswaard is een internationaal gerenommeerd hippisch bedrijf dat jaarlijks onder meer het Internationale Concours Valkenswaard organiseert. Met oog op de toekomst en de nieuwe richtlijnen voor paardenwelzijn, heeft het bedrijf besloten om – in plaats van tijdelijke bouwwerken – te kiezen voor permanente gebouwen die niet enkel functioneel zijn, maar ook aansluiten bij de uitstraling van het evenement. Om dit te realiseren, zijn er meerdere gebouwen ontworpen, waaronder een entreegebouw (Spider), een VIP-gebouw en enkele overkapte tribunes. Om de bouwstijl te waarborgen en om aan te sluiten bij de uitstraling van het evenement, is gekozen voor een hoogwaardig afwerkingsniveau met veel oog voor detail en materiaalkeuze. “Zo hebben we

onder andere gewerkt met moulon”, vertelt Bart Doomen, bedrijfsleider van Sprangers Bouwbedrijf B.V.. “Deze natuurstenen brokken, afkomstig uit Wales, worden met name gebruikt in de zuidelijke landen maar geven ook de Tops International Arena een bijzondere esthetiek.”

DETAILLERING “Het VIP-gebouw is opgebouwd uit een staalconstructie van zo dun mogelijke profielen en veel glas, om een transparante uitstraling en optimaal uitzicht op de gras- en zandarena te creëren”, vertelt hij. “Daarnaast is het gebouw voorzien van verticaal-schuivende, elektrische ramen, wat nog nooit eerder in Nederlandse gebouwen is toegepast. En ook de RENOLIT Alkorplan Metallics kunststof dakbanen met hun roodkoperen kleur en

roeven, zijn bijzonder. We hebben dan ook veel tijd gestoken in de detaillering van dit gebouw.” Naast de bouwmaterialen is ook de afwerking van een zeer hoog niveau, aldus Doomen. “Binnen wordt onder andere gebrand Cenia Ducal marmer toegepast, dat geïmporteerd is vanuit Spanje. En de micro-geperforeerde plafonds zijn afkomstig uit Italië. Speciaal voor het ontwerp hiervoor is het Italiaanse ontwerpbureau Gruppo C14 uit Milaan gecontracteerd, dat zijn eigen Italiaanse afbouwbedrijven meebracht. Sprangers Bouwbedrijf B.V. heeft het ontwerpproces en het uitvoeringstraject tussen alle partijen gecoördineerd. Tevens hebben wij het contact met alle leveranciers en bouwpartners gevoerd en hebben wij alle installatiewerkzaamheden verzorgd.”

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Projectinfo KUNSTSTOF DAKBEDEKKING MET DE UITSTRALING VAN EEN AUTHENTIEK ROODKOPEREN ROEVENDAK De dakbedekking van de noord- en zuidtribune, het VIPgebouw en het Spider-gebouw van de Tops International Arena in Valkenswaard heeft een bijzondere uitstraling gekregen. Gekozen is voor een steenwol isolatielaag met daaroverheen een 1,5 mm dikke, roodkoperkleurige kunststof dakbedekking met de uitstraling van een authentiek roodkoperen roevendak.

Naast de traditionele HVAC-installaties en de elektrotechniek is een geavanceerd gebouwbeheersysteem ingebouwd dat per iPad aanstuurbaar is en waarmee onder meer de uitgebreide audiovisuele installatie, de klimaatinstallatie en de schuiframen worden bediend.

STAALCONSTRUCTIE Net als het VIP-gebouw bestaat ook het Spidergebouw uit vier bouwlagen. “Dit gebouw biedt naast kantoorruimtes en persruimtes een prachtig uitzicht over het terrein”, vertelt Doomen. “Het gebouw kenmerkt zich door de staalconstructie waarbij een kolommenstructuur met staalkabels ook daadwerkelijk zorgt voor een ‘Spider-aangezicht’.” Naast deze gebouwen is een tweetal permanente tribunes gerealiseerd, waarbij de zuid-tribune plaats biedt aan 2.000 toeschouwers en de noordtribune aan 700 personen. Om het comfort van de bezoekers verder te verbeteren, zijn beide tribunes voorzien van een overkapping. Doomen kijkt terug op een mooi, maar ook intensief bouwproject. “Vanwege de korte doorlooptijd en de hoge afwerkingskwaliteit, hebben we regelmatig ’s avonds en in de weekenden doorgewerkt”, vertelt hij. ›

In totaal heeft Lukasse Dakbedekkingen Goes-Veenendaal B.V. zo’n 4.500 m² dakbedekking aangebracht, vertelt directeur Bram Lukasse. “De halfronde vorm van de daken zorgde hierbij voor de nodige uitdagingen. De tribunedaken zijn vanwege hun vorm en positie rondom de arena duidelijk zichtbaar, wat extra hoge eisen stelde aan de afwerking van de dakbanen en alle dakdetails.” In zijn ontwerp koos de architect specifiek voor roodkoperen dakbedekking, vertelt hij. “In de praktijk bleek dit materiaal echter te kostbaar en te arbeidsintensief om aan te brengen. Daarom is gekozen voor een alternatief, namelijk RENOLIT Alkorplan Metallics kunststof dakbanen, in een roodkoperen kleur met dakroeven, met de structuur van een metalen oppervlak.” Vloeiende overgang De kunststof dakbanen zijn licht van gewicht, duurzaam, flexibel en makkelijk te spannen. Ook over ronde daken, vertelt Adriaan van de Wijgert, area manager Waterproofing bij RENOLIT Belgium NV, fabrikant van flexibele dakbanen. “De dakbanen worden mechanisch bevestigd en vervolgens eenvoudig – door middel van hete lucht – met elkaar verbonden. Met behulp van een gesiliconiseerde rubberrol die de naden aandrukt, wordt een vloeiende overgang gecreëerd, wat zorgt voor een mooi aangezicht. Om het plaatje compleet te maken, is op de naden een profiel voorzien in dezelfde kleur als de dakbedekking, waardoor de uitstraling van de daken nauwelijks nog van roodkoper te onderscheiden is.” Slimmigheidjes De montagewerkzaamheden verliepen volgens beide partijen naar wens. Vanwege het specialistische karakter van de opdracht heeft aannemer Sprangers Bouwbedrijf B.V RENOLIT Belgium NV gevraagd om de bouw regelmatig te bezoeken, om de monteurs te adviseren en de montage van de dakbanen te controleren. “De steile helling waarop de dakbedekking moest worden aangebracht, maakte de montage soms lastig”, vertelt Lukasse. “En ook bijzondere details zoals de verdiept liggende goten, stalen elementen en aansluitingen zorgden voor de nodige uitdagingen. Maar dankzij onze jarenlange ervaring met dit soort dakbedekkingen, een goede voorbereiding, advies, vakmanschap en enkele slimmigheidjes – waaronder speciale rubberen ladders die aan het dak ‘plakten’ – hebben we het project tot een goed en mooi einde weten te brengen.”

nieuwbouwprojecten n renovatieprojecten n leidekken n zink- en koperwerk n valbeveiligingen n dakonderhoud n duurzaam bouwen n zonnepanelen en energiedaken n

Partner voor bouwers en beheerders

In opdracht van bouwbedrijf Sprangers uit Breda hebben wij bij

Stal Tops Valkenswaard dakisolatie, pvc-folie en valbeveiliging aangebracht. Voor dit prestigieuze project is in overleg met de leverancier van de dakbedekking Renolit gekozen voor Renolit Alkor Metallic kunststoffolie. Door de toepassing van deze chique, roodkoperkleurige folie, door ons uiterst vakkundig verwerkt, is het gelukt de nieuwe daken de uitstraling te geven van een authentiek roevendak. Wij zijn trots op het resultaat en wensen Jan Tops veel succes met de uitbreiding van dit prachtige complex!

www.lukasse.nl

Albert Plesmanweg 35 n 4462 GC Goes T (0113) 27 01 01 n F (0113) 23 03 99 n E info@lukasse.nl Kijk voor onze webshop op: www.lukasseverkoop.nl

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Projectinfo DAKBEPLATING VIP- EN JURYGEBOUW De tribunes in het VIP-gebouw en het jurygebouw van Tops International Arena Valkenswaard zijn door De Rooij-Snoeren-Combinatie bv voorzien van verzinkt stalen dakplaten, aluminium boeiboorden en stalen goten. “De warmdakplaten van het type 158R/750 zijn direct op de hoofdstaalconstructie aangebracht”, vertelt projectleider Arend Jan Kant. “De montagewerkzaamheden hiertoe waren behoorlijk uitdagend, onder andere omdat de spanten vrij ver uit elkaar stonden. We hadden hierdoor te maken met grote overspanningen. Bovendien had het dak een gebogen vorm gekregen, wat de montage niet vereenvoudigde. Maar we zijn hier uiteindelijk goed in geslaagd. We zijn enorm trots dat we aan dit prestigieuze project hebben mogen meewerken.” De boeiboorden langs de dakrand zijn vervaardigd uit aluminium met een dikte van 2 mm, vertelt Kant. “Deze boorden zijn gepoedercoat in een donkerbruine kleur, RAL 8025, wat zorgt voor een chique afwerking.” “We hebben twee keer per week met alle partijen aan tafel gezeten, zowel tijdens het ontwerptraject als tijdens de uitvoering, om het project in goede banen te lijden. In de afbouwfase betrof dat zo’n vijftien verschillende partijen van internationale samenstelling. Evenals in de topsport is ook hier alleen een goed resultaat mogelijk als je bereid bent om samen te werken. Dat heeft zich terugvertaald in een top(s) project!” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stal Tops

UITVOERING

De Rooij-Snoeren-Combinatie bv levert en monteert stalen daken gevelbeplating, zowel voor nieuwbouw (woningen, scholen, kantoren en representatieve gebouwen) als voor renovatieprojecten.

FUNDATIES, VLOEREN EN WANDEN TOPS INTERNATIONAL ARENA ZIJN IN HET WERK GESTORT Alle natte beton voor het entreegebouw (Spider), het VIP-gebouw en de overkapte tribunes van de ‘Tops International Arena’ zijn verzorgd door Kempenaars BV - Betonwerken en Gietbouw. “In opdracht van Sprangers Bouwbedrijf B.V. hebben wij de fundaties van de tribunes in het werk gestort”, vertelt Peter Touw, directeur van Kempenaars BV - Betonwerken en Gietbouw. “Tevens hebben wij het natte beton verzorgd voor de fundaties en de vloeren, inclusief de betonwanden van het Spider-gebouw en de kelders met betonskelet van het VIP-gebouw.”

Sprangers Bouwbedrijf B.V.

E-INSTALLATIES Hoppenbrouwers Techniek BV

NATTE BETON Kempenaars BV - Betonwerken en Gietbouw.

De fundaties en vloeren zijn middels een traditionele bekisting gemaakt. De wanden van het Spider-trappenhuis zijn middels traditionele bekisting als ‘schoonwerk’ uitgevoerd, vertelt hij. “Alle overige wanden zijn door middel van een systeemwandbekisting gerealiseerd, die door NOE-Bekistingtechniek b.v. specifiek voor dit werk is geëngineerd.”

BUITENSCHIL JM van Delft & zn

DAKEN Lukasse Dakbedekkingen Goes-Veenendaal B.V., RENOLIT Belgium NV

STAALDAKEN De Rooij-Snoeren-Combinatie bv

GELAMINEERDE SPANTEN EN LIGGERS De Groot Vroomshoop

Met name het VIP-gebouw zorgde voor de nodige uitdagingen, vertelt Touw, vanwege de bewerkelijke niveauverschillen in de vloeren. “Daarnaast was vooral de strakke planning een uitdaging. We zijn in oktober 2014 gestart met onze werkzaamheden en werden in de wintermaanden geconfronteerd met vorst en sneeuw. Maar dankzij een goede samenwerking en nauw overleg met het uitvoeringsteam van Sprangers Bouwbedrijf B.V. hebben we het project binnen de gestelde tijd kunnen opleveren.”

BRANDWERING Heijberg Brandwering

HOUT LOOP- EN VERBINDINGSBRUGGEN Wijma Kampen B.V.

EXTRA PERSONEEL De Haldu Groep

Kempenaars BV - Betonwerken en Gietbouw is specialist op het gebied van betonconstructies. Van eenvoudige betonconstructies, funderingen, betonskeletten en bekistingen tot zeer complexe constructies.

| 11

jmvandelft.nl

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Tekst en Beeld: Lieke van Zuilekom

Sport, entertainment en lifestyle zijn dé speerpunten van Tops International Arena De nieuwe Tops International Arena in Valkenswaard is half augustus feestelijk geopend tijdens de Longines Global Champions Tour van Valkenswaard, de prestigieuze internationale springserie waar ook dit jaar weer honderden internationale ruiters op afkwamen. Een paar weken eerder kreeg de pers al een exclusieve eerste bezichtiging op het terrein. Topruiters Ludger Beerbaum, Maikel van der Vleuten, sjeik Ali Bin Khalid Al Thani, Athina Onassis, Jessica Springsteen en Edwina Tops-Alexander presenteerden samen met eigenaar Jan Tops de immense nieuwbouw in Valkenswaard. De ‘Tops International Arena’ is geheel ontwikkeld naar idee van Olympisch medaillewinnaar Jan Tops, de oprichter en president van de Longines Global Champions Tour. “Sport, entertainment en lifestyle zijn dé speerpunten van Tops International Arena en ik ben trots dat een levenslange visie en inspiratie realiteit is geworden”, vertelt hij. “Dit nieuwe hippisch centrum ademt sport. Of het nu sport

is op het hoogste niveau of voor het trainen van getalenteerde sterren voor de toekomst. Maar het is ook plezier en entertainment, een dagje uit voor de familie en vrienden. Ik hoop dat iedereen naar Valkenswaard komt en hier gaat genieten.” De opening werd aangekondigd als ‘de geboorte van een Mekka voor de springsport en een prachtige bestemming om andere culturele activiteiten en entertainment te beleven’. En daar is geen woord aan gelogen. Een indrukwekkende verhoogde houten loopbrug leidt gasten via het adembenemende Spider-gebouw naar de verschil-

lende VIP-boxen en -lounges, waar men kan genieten van een prachtig uitzicht, het exclusieve interieur, diverse kunstobjecten, sculpturen en luxe catering. De 512 vaste stallen, drie zandpistes, een graspiste, zo’n 3.000 zitplaatsen en een elegant Place du Concours waar bezoekers naar hartenlust kunnen shoppen, maken het concoursterrein in Valkenswaard compleet. Zelfs de doorgaans nuchtere Ludger Beerbaum – mede-eigenaar van Riesenbeck International – is onder de indruk. “Ik moet nog even al deze indrukken verwerken, het is echt enorm”, zo zegt hij. “Jan sprak hier al jaren over, maar ik durfde niet te dromen dat het er echt van zou komen”, geeft Tops’ vrouw en topamazone Edwina Tops-Alexander toe. Wat het huzarenstukje heeft gekost, laat Jan Tops in het midden. “Ik kijk al twintig jaar niet meer naar rekeningen”, geeft hij aan. ❚

| 13

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Tekst en Beeld: Lieke van Zuilekom

‘De VIP-tribune vormt het paradepaardje van Stal Tops’ Stal Tops in Valkenswaard heeft een ware transformatie ondergaan. Onder de naam ‘Tops International Arena’ is een keur aan nieuwe gebouwen gerealiseerd, waaronder een entree- en mediagebouw (Spider), een VIP-gebouw en een aantal overkapte tribunes. Om de bouwstijl te waarborgen en om aan te sluiten bij de uitstraling van de bestaande bouw, is gekozen voor een hoogwaardig afwerkingsniveau met veel oog voor detail en materiaalkeuze. De buitenschil van de nieuwe gebouwen is geproduceerd en gemonteerd door JM van Delft & zn. “In het Spider-gebouw hebben we ongeveer 190 m² RVS kozijnen en deuren geplaatst, voorzien van brandwerend glas”,

14 |

vertelt projectleider Albert Emmers. “Het VIPgebouw is op zijn beurt – inclusief de zijgangen – voorzien van zo’n 1.500 m² Schüco Façade AOC aluminium vliesgevelsystemen. AOC staat hierbij voor Add On Construction. We hebben

het vliesgevelsysteem op een volledig massieve constructie moeten bevestigen, wat een behoorlijke uitdaging was. We hebben hiervoor enkele duizenden schietnagels in de constructie geschoten.”

VALKENSWAARD | Tops International Arena

ELEKTRISCHE SCHUIFRAMEN Na de montage van de vliesgevel, volgden de verticaal-schuivende, elektrische ramen die in eigen beheer door JM van Delft & zn zijn ontwikkeld en geproduceerd. “Zowel aan de grasarena-zijde als aan de zandarena-zijde zijn twintig elektrische ramen gemonteerd”, vertelt Emmers. “De schuiframen zijn voorzien van ruiten met een afmeting van 3,40 m bij 1,70 m en een gewicht van 233 kilo per stuk, die middels een spindelaandrijving worden aangestuurd. De ramen zijn hierdoor bijna geruisloos te openen en sluiten. Speciale beveiligingstechniek voorkomt vingerinklemming.” De schuiframen zijn als een ‘plug and play’ systeem tegen de buitenschil gemonteerd, vertelt hij. “Ze schuiven dan ook voor de vliesgevel langs. Niet alleen in de voorbereidingsfase, maar ook tijdens de montage heeft deze constructie ons heel wat hoofdbrekens bezorgd. Maar het resultaat mag er zijn. De VIP-tribune vormt het paradepaardje van het complex.”

VOOROVER HELLENDE RUITEN In alle hoeken van het Spider-gebouw is een juryhoek ingericht, die de jury zicht biedt op het volledige parcours, het veld en de rest van het terrein. “Elke juryhoek is voorzien van drie voorover hellende ruiten, waarbij de grootste ruit een gewicht heeft van ongeveer 750 kilo. Deze ruiten hellen in een hoek van 15 graden voorover. Dat is best uniek.” In zowel het Spider- als het VIP-gebouw, evenals op de noord- en zuidtribune, zijn stalen brandwerende puien voorzien. “Tevens hebben we hier neutrale, zonwerende beglazing aangebracht”, vertelt Emmers. “Op de tribunes hebben we bovendien, met behulp van de vliesgevelsystemen, windschermen van gelaagd glas geplaatst.”

KORTE DOORLOOPTIJD Emmers kijkt terug op een geslaagd project. “Hoewel de opdracht simpel oogt, waren de verschillende onderdelen zeer complex”, vertelt hij. “Zeker gezien de korte doorlooptijd

waarin alles gerealiseerd moest worden. Maar in samenwerking met Sprangers Bouwbedrijf B.V. hebben we dit project tot een goed einde weten te brengen.” ❚

| 15

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Gelamineerde spanten en liggers De Groot Vroomshoop heeft voor de Tops International Arena gelamineerde spanten geleverd voor de noord- en zuidtribune en gelamineerde liggers voor het VIP-gebouw. Het VIP-gebouw heeft een grondvlak van 17,5 m bij 41,0 m; de tribunes hebben een afmeting van respectievelijk 18,5 m bij 58 m/80 m.

het middengedeelte zijn grote sparingen (maximaal 500 x 1.400 mm) aangebracht voor de luchtbehandeling. De stabiliteit wordt verzorgd door de ingeklemde kolommen en deels door stabiliteitsverbanden. Beide tribunes hebben een spantconstructie die bestaat uit stalen kolommen met houten liggers die taps verlopend zijn. Ook bij deze houtconstructie is er gekozen voor een hart op hart afstand van 7,2 m. De stalen kolommen zijn door de tribune afgeschoord, waardoor er een ingeklemde kolom ontstaat. Aan de kolommen zijn stalen oplegschoenen gelast waarin de liggers zijn gemonteerd. Over de kolommen is bovendaks een stalen ophangconstructie aangebracht die met ingesliste platen in de ligger is bevestigd. De liggers hebben een gebogen vorm met een afmeting van 200 x 1.250/450 mm. Door deze constructie ontstaat er een dakconstructie boven de tribune met een uitkraging van 15 m.

De draagconstructie van het VIP-gebouw bestaat uit stalen ingeklemde kolommen waaraan oplegschoenen zijn gelast, waar de gelamineerde liggers aan zijn gemonteerd. De liggers

bestaan uit drie delen met respectievelijk een overspanning van 4,6 m, 8,4 m en 6 m. De vorm van de liggers is gebogen en naar buiten toe verjongd van 1.200 x 120 naar 500 x 120. In

De stabiliteit wordt in het spant zelf verzorgd door de afgeschoorde staalconstructie in dwarsrichting, door twee windverbanden in het dakvlak. Het geheel is uitgevoerd in inlands lariks en voorzien van een blanke UV-bestendige behandeling van Drywood Coatings. â?&#x161;

| 17

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Tekst en Beeld: Lieke van Zuilekom

Gebouwen Tops International Arena zijn brandwerend afgetimmerd en gecoat Het entreegebouw (Spider), het VIP-gebouw en de overkapte tribunes van de Tops International Arena zijn voorzien van brandwerend timmerwerk en brandwerende coating, waardoor in geval van brand de temperatuurstijging van het onderliggende staal wordt vertraagd. In opdracht van Sprangers Bouwbedrijf B.V. heeft Heijberg Brandwering BV de werkzaamheden hiertoe uitgevoerd. Heijberg Brandwering BV werd begin dit jaar bij het project betrokken, voor de brandwerende afwerking van de tribunes, vertelt directeur Andor Soontiëns. “We hebben hier onder andere de draagconstructie bekleed met Promatect® plaatmateriaal, variërend van 60 tot 120 minuten brandwerendheid. Daarnaast hebben we de ruimtes onder de tribune, die onder andere

18 |

dienstdoen als opslag, brandwerend afgewerkt. Alle plaatmateriaal is netjes door de aannemer uit het zicht weggestuct.”

TIMMERWERK EN COATING In het Spidergebouw, waarvan de eerste twee verdiepingen uit staal zijn opgetrokken, heeft het bedrijf onder andere de vloerliggers

brandwerend afgetimmerd. “De kolommen in de gevelpui, die in het zicht blijven, zijn door ons brandwerend gecoat, in dezelfde RAL-kleur als de kozijnen”, vertelt projectbegeleider Bart Jansen. “De coating betreft een Hensotherm 410 coating, een brandvertragend, milieuvriendelijk coatingsysteem op waterbasis, dat geschikt is voor open en gesloten staalprofielen. De laagdiktes variëren van 30 tot 90 minuten brandwerendheid.” In het VIP-gebouw ten slotte heeft Heijberg Brandwering BV alle staal aan de kopse kanten van de draagconstructie brandwerend afgewerkt. “Al het timmerwerk is uit het zicht wegge-

VALKENSWAARD | Tops International Arena

werkt”, vertelt Jansen. “De delen die in het zicht blijven, zijn afgewerkt met een brandwerende coating, die is afgelakt in dezelfde kleur als de puien.”

BRANDWERENDE AFDICHTINGEN “Om te voorkomen dat een brand zich van de ene naar de andere ruimte kan uitbreiden, hebben we in alle gebouwen brandwerende afdichtingen gemaakt. Hiervoor hebben we een Hensotherm 5KS gebruikt; een brandwerende watergedragen, opschuimende verf. De afdichtingen zijn niet afgewerkt in een specifieke RAL-kleur, maar zijn wit gebleven omdat het grootste deel uit het zicht valt.”

AD HOC Niet de hoeveelheid werk, maar met name de tijdsdruk was een uitdaging in dit project, vertelt Jansen. “Vanwege de korte doorlooptijd van het project liepen de verschillende bouwstromen door elkaar. We hebben onze werkzaamheden veelal ad hoc moeten uitvoeren. Soms waren we fulltime op de bouw aanwezig, maar er zijn ook weken geweest waarin we slechts een paar uurtjes konden werken. Dan is het wel fijn dat het werk zich op korte afstand van ons bedrijf bevindt.” Soontiëns: “Doordat we onze werkzaamheden in eigen beheer hebben uitgevoerd en doordat we beschikken over een eigen werkplaats en opslag, was de

tijdsdruk goed te behappen. Eind juli hebben we onze werkzaamheden opgeleverd.”

OVER HEIJBERG BRANDWERING BV Heijberg Brandwering BV is meer dan veertig jaar geleden opgericht. Het bedrijf heeft vestigingen in Hapert en Rotterdam. Naast de Tops International Arena heeft het bedrijf recent de renovatie van De Studio’s in Amsterdam en het KLG-gebouw in Amsterdam opgeleverd. Op dit moment zet Heijberg Brandwering BV de puntjes op de ‘i’ in het Timmerhuis in Rotterdam, is een pilotproject gestart voor defensie en is het bedrijf werkzaam in verschillende (bewoonde) verzorgingshuizen. ❚

| 19

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage

Projectinfo TOPS INTERNATIONAL ARENA KIEST VOOR TOPKWALITEIT De toegangsbrug naar het Spider-gebouw en de loop- en verbindingsbruggen op de Tops International Arena in Valkenswaard zijn verzorgd door Wijma Kampen B.V.. “In onderaanneming van Sprangers Bouwbedrijf B.V. hebben we een totaalpakket in opdracht gekregen. We zijn onder andere verantwoordelijk voor de productie en leverantie van het hout, het tekenwerk en de constructieve berekeningen, CNC-bewerkingen, prefabricage en montage op locatie”, vertelt Frido Frowijn, verkoper Houtprojecten bij Wijma Kampen B.V.. “Ook hebben we in opdracht van Stal Tops enkele hardhouten huisjes gerealiseerd voor onder andere de manager, de ringmeester en de kassa. “En dat allemaal in slechts een paar maanden tijd.”

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444

In totaal is 50 m³ Azobé constructiehout en 25 m³ Bilinga voor de dekdelen en de traptreden verwerkt, vertelt hij. “Beide zijn zeer harde, duurzame tropische houtsoorten die uit onze eigen bosconcessies en zagerijen in Kameroen komen. Azobé en Bilinga zijn zeer geschikt voor een buitentoepassing zoals in Valkenswaard.”

Zoek naar FSC®producten

www.wijma.com

730104_Wijma Kampen.indd 1

20-08-15 11:43

De Rooij-Snoeren-Com De Rooij-Snoeren-Combinatie B.V. SYSTEEMBOUW - DAK - EN GEVELBEPLATING

Vestiging Udenhout Kreitenmolenstraat 201 5071 ND Udenhout T 013 5117227 algemeen@hoppenbrouwers.nl

20 |

Vestiging Deurne Dr. H. van Doorneweg 44 5753 PM Deurne T 0493 313962 www.hoppenbrouwerstechniek.nl

Forellenweg 3 • 4941 SJ Raamsdonksveer Postbus 291 • 4940 AG Raamsdonksveer Telefoon 0162 520 254 Telefax 0162 517 694 E-mail info@rsc-bv.nl

www.rsc-bv.nl

Dumebo DWS

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Hoppenbrouwers Techniek BV

‘Ontwerp en uitvoering liepen naast elkaar’ Een project als de Tops International Arena in Valkenswaard kom je niet iedere dag tegen. “Het was een uitdaging om in zo’n korte tijd zo’n mooi project neer te zetten”, vertelt Michel van Kollenburg, projectleider bij Hoppenbrouwers Techniek BV. De installateur was verantwoordelijk voor het ontwerp, de engineering en montage van de elektrotechnische installaties in het entreegebouw (Spider), VIP-gebouw en de overkapte tribunes van het complex. Tijdens het project liepen ontwerp en uitvoering naast elkaar, om de doorlooptijd zo kort mogelijk te houden, vertelt Van Kollenburg. “We zijn het project gestart vanuit een basisbestek, dat tijdens de ontwerpen uitvoeringsfase volledig is gewijzigd. Zo werd tijdens het project een andere interieurarchitect aangewezen, die het lichtplan volledig op zijn kop zette. Dit had ook gevolgen voor onze installaties.” Middels het DALI-protocol is alle algemene verlichting geïntegreerd in één centraal beheersysteem, vertelt hij. “Alle verlichting is individueel dimbaar en dus flexibel, wat in een omgeving als dit zeer wenselijk is.” Naast de verlichtingsinstallatie was Hoppenbrouwers Techniek BV verantwoordelijk voor het ontwerp, de engineering en montage van de krachtinstallatie, noodverlichtingsinstallatie en het KNX-gebouwbeheersysteem, waarmee de verlichting en de verticaal-schuivende elektrische ramen bediend worden. “Het systeem is tevens gekoppeld aan het brandmeldsysteem”, vertelt Van Kollenburg. “In geval van brand worden alle ramen tegelijk automatisch gestuurd.” Daarnaast is er een state of de art geluidsinstallatie geïnstalleerd. “Gekozen is voor een B&O-installatie, die zorgt voor een optimale beleving van de paardensport. Zelfs als alle ramen van de VIP- en de Royal VIP-ruimte gesloten zijn, beleef je de paardenhoeven in de arena alsof je ernaast staat.” ❚

| 21

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Voldoende vakmensen op de juiste plek

De nieuwbouw van de Tops International Arena in Valkenswaard is een prestigieus project, dat in relatief korte tijd gerealiseerd moest worden. De Haldu Groep uit Groesbeek, een uitzendbureau gespecialiseerd in personeel voor de bouw, techniek en automotive, zorgde gedurende het gehele project voor voldoende vakmensen op de juiste plek. Piekmomenten en grootschalige projecten: bij bouwbedrijven is vaak behoefte aan extra personeel. De Haldu Groep is dan een gespecialiseerde partner die uitkomst kan bieden. “Gespecialiseerd en flexibel”, benadrukt manager Ewout Visser. “We hebben een zeer uitgebreid bestand met vakmensen in alle disciplines. We zorgen overigens niet alleen voor aanvullend

22 |

personeel, maar voorzien hen ook van het benodigde gereedschap, zodat ze vrijwel meteen aan de slag kunnen.”

FLEXIBEL Daar gaat uiteraard wel een goede voorbereiding aan vooraf, geeft hij aan. “Persoonlijke begeleiding staat bij ons voorop. Daarom

hebben we ook veel mensen op de weg, om waar nodig snel in te spelen op een bepaalde situatie of ondersteuning te bieden. Daarnaast hebben we altijd een uitgebreid overleg vooraf met de opdrachtgever – het begint allemaal met goede communicatie. Het is voor ons de uitdaging de juiste man op de juiste plek te zetten.” Bij de nieuwbouw van de Tops International Arena kreeg de Haldu Groep het verzoek van aannemer Sprangers Bouwbedrijf B.V. om extra mensen te leveren. Het ging daarbij vooral om (beton)timmerlieden, metal stud-monteurs en bouwplaatsopruimers. Hun aantal varieerde

VALKENSWAARD | Tops International Arena

gedurende het project, dat zo’n acht maanden in beslag nam, aldus Visser. “Het ene moment waren er twee of drie van onze mensen actief, dan weer zeven of acht. We kunnen ook op die manier heel flexibel inspelen op de behoefte van de opdrachtgever.”

Visser niet. “Er is een groeiende vraag naar goed personeel voor in de bouw en met name flexibel inzetbaar personeel. Er wordt steeds vaker een beroep op ons gedaan. Momenteel kunnen we

dat nog prima invullen en aansturen vanuit Groesbeek. Maar als we verder groeien en er ontstaat behoefte aan een tweede vestiging, zullen we dat zeker overwegen.” ❚

VEILIG Die opdrachtgever weet dat hij behalve met een flexibele en gespecialiseerde ook met een betrouwbare partner in zee gaat, merkt Visser vervolgens op. “We zijn een gecertificeerd bedrijf, NEN 4400-1 inclusief registratie bij de Stichting Normering Arbeid (SNA) en VCU; dus een klant weet dat bij ons alles klopt en dat betrouwbaarheid en veiligheid bij ons voorop staan, in de samenwerking met onze opdrachtgevers.” En hoewel de Haldu Groep landelijk actief is, bij omvangrijke, maar ook kleine projecten, wordt alles aangestuurd vanuit één plek in Groesbeek. “Dat heeft weer betrekking op het belang dat we aan goede communicatie hechten. Iedereen zit hier bij elkaar, in een grote, open kantoorruimte. Op die manier houden we de lijnen kort.” Of het in de toekomst bij die ene vestiging blijft weet

Van een vaste kern naar flexibel personeel in bouw en techniek?

Hulsbroek 30 6562 JH Groesbeek

T 024 - 397 75 36 F 024 - 397 75 46 I www.haldugroep.nl

| 23

VAN DEN

Beemd B.V.

info@vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl

visie

STALEN LIFTSCHACHTEN

innovatief advies

service compleet

kwaliteit betrouwbaar

engineering ontzorgen

Stal Tops, Valkenswaard

demontages

veiligheid

www.vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl www.vandenbeemd.nl

STALEN LIFTSCHACHTEN

VALKENSWAARD | Tops International Arena

Een fraaie liftschacht met smalle, thermisch verzinkte kokerprofielen In een omgeving waarin visuele aspecten en luxe de boventoon voeren, mag een lift niet ontbreken. In het vier verdiepingen tellende VIP-gebouw brengt een transparante lift de bezoekers van de Tops International Arena naar de gewenste etage. De liftschacht is geleverd en gemonteerd door Van den Beemd. De lift valt in het oog door de stoere, lichtgroene uitstraling. Door de glazen panelen hebben alle bewegingen zichtbaar. “Het is een fraai geheel geworden”, vindt Michael van den Beemd. “Al ging hier wel iets aan vooraf. Om aan alle voorwaarden te voldoen én binnen het budget te blijven, zijn meerdere opties de revue gepasseerd.”

SPIN IN HET WEB Vanwege de afmetingen van de beschikbare zinkbaden is Van den Beemd genoodzaakt de liftschacht in twee delen te produceren. Later worden de delen in de werkplaats weer onzichtbaar samengevoegd en beglaasd. Dan is de schacht klaar om in één geheel - om de splitleveldeling tussen twee betonnen wanden - in het gebouw te worden gehesen. De moulon-stenen bekleding van deze wanden wordt in de afbouwfase tot in de liftschacht aangebracht. “Wij zijn in dit proces de spin in het web”, vertelt Van den Beemd. “We brengen alle eisen en wensen bij elkaar. Omdat bij Stal Tops de wensen enkele keren zijn bijgesteld, hebben we voor dit project meerdere ontwerpen gemaakt.”

BRANDVEILIGHEID Een punt van aandacht bij de liftschacht in het VIP-gebouw is de brandveiligheid. Als deze wordt geregeld door de toepassing van brandwerend glas, zal het glas rondom moeten worden ingeklemd. Maar hier stemt de architect niet mee in. Van den Beemd: “We hebben toen samen met Sprangers Bouwbedrijf B.V. gezocht naar alternatieven. Zo is het idee ontstaan om in het plafond van het gebouw brandwerende gordijnen aan te brengen. Deze zakken in geval van brand naar beneden, zodat de brand zich niet kan uitbreiden naar de woonvertrekken. Met deze oplossing konden we de schacht ontwerpen waar ook de architect blij van werd. Een fraaie schacht met smalle, thermisch verzinkte kokerprofielen.” Bij Van den Beemd gebeuren alle fasen in eigen beheer, waarbij ontwerp en engineering ongeveer even veel tijd vragen als de bouw van de schacht. “De voorbereiding van de schacht voor het VIP-gebouw vroeg ongeveer een maand en datzelfde gold voor de bouw van de schacht. Omdat de bouw van de Tops International Arena nog volop in gang was, hebben we de schacht helemaal verpakt in hout en vervolgens via het dak naar binnen gebracht. Pas toen de ruwbouwfase was afgerond, is het hout verwijderd. Zo kwam de schacht glanzend en onbeschadigd tevoorschijn. ❚

| 25

BOUWPLANNEN? HERCUTON HELPT U OP VOORSPRONG Hercuton is een totaalaanbieder gespecialiseerd in het integraal ontwerpen en bouwen van duurzame bedrijfshuisvesting in prefab beton. Wij zijn een innovatieve full service organisatie die de verantwoording neemt voor het héle bouwtraject. Van locatiekeuze en eerste schets tot en met sleutelklare oplevering en nazorg. Met onze panden helpen wij u blijvend op voorsprong.

Allied Motion, Dordrecht

MTS Euro Products, Maassluis

WWW.HERCUTON.NL

FIBERSHIELD S - Rechthoekig of polygoonvormig brandscherm - Hoekverbindingen mogelijk zonder geleiding - Standaard sluitend opzwaartekracht (stroomloos) - Mogelijk tot EI 120 classificatie en in praktijk tot 227minuten brandwerend volgens Efectis - Ideaal voor afsluitingen met architectonisch belang

® FIRE PROTEC TION

Innovation for your Protection!

www.stoebichfireprotection.nl Stöbich BV Noorddijk 92a

1521 PD Wormerveer Nederland

tel: +31 (0) 75 - 64 60 420 fax: +31 (0) 75 - 64 60 439 e-mail: info@stoebich.nl

Celieplant, Aalsmeer

Gebouwen die alom waardering oogstenâ&#x20AC;Ś SPRANGERS Bouwbedrijf is gespecialiseerd in nieuwbouw, verbouw en renovatie. Realiseert zowel reguliere als innovatieve, utilitaire projecten en woningbouwprojecten. Onze ambitie luidt: het realiseren van een duurzaam en kwalitatief hoogwaardig eindresultaat met een goede prijskwaliteit-verhouding. In de overtuiging dat een goed proces een waarborg is voor een bijzonder eindresultaat, laten we in het proces van totstandkoming niets aan het toeval over. Onze gekwalificeerde medewerkers vervullen hierin een sleutelrol. Zij zijn bekend met the state of the art op het gebied van bouwkunde en techniek. Beschikken over de jongste inzichten in duurzaam bouwen. En leveren topprestaties, op veel plaatsen in Nederland. Resulterend in kwalitatief hoogwaardige gebouwen die alom waardering oogsten. Zelf blijven we nuchter, met beide benen op de steiger, gestaag doorbouwen aan onze reputatie.

Breda Delft Terneuzen Amsterdam www.sprangers.nl

DEN HAAG | Internationaal Strafhof

Tekst: Jan-Kees Verschuure

Beeld: Simon Bosch Photography

Oplevering ICC Permanent Premises

‘Communicatie is meer dan smeerolie in je organisatie’ Hoe combineer je abstracte begrippen als ‘veiligheid’ en ‘transparantie’ in het ontwerp van een internationaal gerechtsgebouw? En hoe integreer je een dergelijk volume in het duinlandschap van Den Haag? Voor projectmanager Bart van Eijk, vanuit Courtys verantwoordelijk voor de realisatie van de ICC Permanent Premises, zijn het nog even dagelijkse vragen. Vlak voor de oplevering in september is alles gericht op finetuning. “De integrale aanpak van dit project heeft rust en vertrouwen gebracht.” Op de locatie van de voormalige Alexanderkazerne, aan de Haagse zijde van de Waalsdorpervlakte, verrees een complex bestaande uit zes vierhoekige volumes, waarvan de middelste en grootste de rechtszalen van het International Criminal Court gaat herbergen. De lagere torens aan weerszijden van deze ‘Court Tower’ doen dienst als huisvesting voor het opsporingsapparaat, de gerechtelijke macht en de ambtelijke diensten van het ICC. Het 56.000 vierkante meter tellende nieuwe gebouwencomplex omvat zo’n

28 |

1.200 werkplekken en drie gestapelde rechtszalen, alsmede een conferentiecentrum, een restaurant, een bibliotheek, wachtruimten, een perscentrum en opslagruimte. Een omvangrijk programma, dat door de architect is vertaald in een ‘abstracte, informele sculptuur in het landschap’.

KLEINE FOOTPRINT Het betoncasco is daartoe bekleed met prefab gevelelementen in wit aluminium, voorzien van onder verschillende hoeken geplaatste glas-

elementen, waardoor de gevel in kleur lijkt te verschieten. De Court Tower is omkleed met een staalconstructie waarin een groengevel is opgenomen, waardoor de binnentuinen en het duinlandschap door lijken te lopen over het gebouw heen. De gevel is al ruim een halfjaar gereed en het gebouw lijkt al in het landschap te zijn opgenomen. Van Eijk: “Wat je vooral ziet nu we de terreininrichting aan het afronden zijn, is dat de kleine footprint van het gebouw wordt waargemaakt. Alle parkeerruimte bevindt zich straks

DEN HAAG | Internationaal Strafhof

‘Dit gebouw weerspiegelt alles wat het Internationaal Strafhof wil uitstralen’

weliswaar op maaiveld en er zijn circa 120 LEDverlichtingsmasten geplaatst op het eigen terrein, maar deze worden met het gebouw maximaal geïntegreerd in het glooiende duinlandschap. Dit gebouw weerspiegelt alles wat het Internationaal Strafhof wil uitstralen.”

EARLY WARNING-SYSTEEM Een belangrijke grondlegger van de integratie van functionele, ontwerptechnische en bouwkundige eisen is de Engelse contractvorm NEC 3, een variant op Engineer & Construct. NEC 3 bevat bijvoorbeeld het zogenoemde early warningsysteem, dat garandeert dat mogelijke problemen door de contractpartijen tijdig worden gemeld en besproken, waardoor extra kosten en vertragingen kunnen worden voorkomen. “Wij hebben over en weer gedurende de twee jaar van de bouw zo’n 160 ‘early warnings’ uitgegeven”, zegt Van Eijk. “Dat lijkt heel wat, maar daar zitten ook verzoeken tussen om als opdrachtgever en uitvoerende partij even om de tafel te gaan zitten om laatste wijzigingen goed te regelen. Uiteraard heeft in deze

fase de integratie van de veiligheidseisen onze hoogste aandacht. Het early warning-systeem schept rust, duidelijkheid en vertrouwen.” Wanneer een dergelijk intensief project met een internationaal gezelschap wordt gerealiseerd, is communicatie uitermate belangrijk, zegt van Eijk. “En communicatie is meer dan smeerolie in je organisatie. Het grootste deel van de faalkosten valt bijvoorbeeld te herleiden tot communicatie-aspecten, en wat dat betreft bewijst het early warning-systeem zich absoluut. Wat mij vooral is opgevallen, is dat professionals uit verschillende taalgebieden hier zo goed en hecht kunnen samenwerken. Het heeft geen enkele belemmering opgeleverd. Belangrijk is denk ik ook dat Courtys (VolkerWesselsondernemingen Visser & Smit Bouw en Boele & van Eesteren; red.) als één leidende bouwpartij optreedt en ook zo wordt gezien; een strakke organisatie heeft ervoor gezorgd dat dit project zonder noemenswaardige problemen kan worden voltooid.” ❚

Het eigen terrein van de ICC Permanent Premises wordt net als het gebouw geïntegreerd in het duinlandschap

Bouwinfo OPDRACHTGEVER International Criminal Court (ICC)

OPDRACHTNEMER Bouwcombinatie Courtys, VolkerWesselsondernemingen Visser & Smit Bouw en Boele & van Eesteren PROJECTMANAGEMENT Brink Groep ARCHITECT schmidt hammer lassen architects (gebouw); SLA (landschap) CONSTRUCTEUR Royal HaskoningDHV INSTALLATIES HIL, combinatie van VolkerWessels-onderneming HOMIJ Technische Installaties en Imtech Nederland CONTRACTVORM Design & Construct en NEC BOUWPERIODE voorjaar 2013 – zomer 2015

| 29

Knap werk

Management Advies Automatisering Bouw Huisvesting Vastgoed Sinds 1972 staat Brink Groep voor grip op kwaliteit, proces en eindresultaat in bouw, huisvesting en vastgoed. Brink Groep vormt het fundament waarop vier bedrijven groeien: innvire, Brink Management / Advies, Kontek en Ibis. Ieder bedrijf heeft een eigen specialisme in management, advies en automatisering. Samen zijn we met ruim 200 professionals. Onze creatieve denkers en denkende doeners gaan gezamenlijk op zoek naar oplossingen waarvoor we partijen, kennis en kunde samenbrengen. We maken vraagstukken beheersbaar voor elke organisatie in de keten. Van boardroom tot bouwplaats.

www.brinkgroep.nl

DEN HAAG | Internationaal Strafhof

Tekst: Lieke van Zuilekom

ICC Permanent Premises is uniek in zijn soort Het Internationaal Strafhof betrekt eind 2015 haar definitieve onderkomen in Den Haag. Het einde van een intensieve periode van ontwerpen, bouwen, inrichten en verhuizen, komt daarmee langzaam in zicht. Brink Groep ondersteunt het project al vanaf 2009 bij alle strategische, tactische en operationele vraagstukken. In nauwe samenwerking met de projectdirecteur van het ICC geeft Brink Groep de dagelijkse invulling aan het projecten kostenmanagement voor het project. “Onze taak startte in 2009, na een internationale tender, met het beoordelen van de uitkomst van de architectenprijsvraag”, vertelt Peter Timmermans, managing partner bij Brink Management/Advies (onderdeel van Brink Groep). “Daarbij hebben we gekeken of de ontwerpen van de geselecteerde ontwerpteams binnen het gestelde budget gerealiseerd konden worden. Toen dit niet het geval bleek, hebben we de geselecteerde ontwerpteams begeleid om, op basis van hun oorspronkelijke concept, tot een aangepast voorstel te komen.”

PROGRAMMA VAN EISEN Na de gunning van het ontwerp aan schmidt hammer lassen architects kon begin 2010 gestart worden met het voorlopig ontwerp, vertelt hij. “In deze fase werd het ontwerpteam begeleid bij de vertaling van het Programma van Eisen. Hierbij

werden we geconfronteerd met een aantal unieke elementen, waaronder de logistiek in het gebouw. In het ICC vestigen straks niet alleen de rechtsprekende macht, maar ook de aanklagende macht en de verdediging, wat invloed heeft op de routing en zichtlijnen in het gebouw. Daarnaast worden hoge eisen gesteld aan de ‘bomblast’ beveiliging van het gebouw, gebaseerd op inzichten van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Het gebouw moet een bepaalde druk van een bom aankunnen, wat enorme eisen stelt aan de gevel.”

SAMENWERKING Gekozen is om het project aan te besteden op basis van het definitieve ontwerp. Onder verantwoordelijkheid van de aannemer heeft vervolgens de engineering plaatsgevonden. Brink Groep heeft de internationale tender begeleid, vertelt Timmermans. “Als contractvorm hebben we gekozen voor een NEC3 Engineering & Construct target contract, dat

gericht is op samenwerking in de gehele bouwketen, vanaf het allereerste begin. Partijen zoeken samen naar optimalisaties in het project en risico’s worden samen beheerst.” Tijdens de uitvoeringsfase is ook een WKO-opslag op afstand gerealiseerd, waarvan de gehele realisatie en exploitatie is uitbesteed aan Eneco. “Daarnaast zijn we gevraagd om het transition management te verzorgen. Hiervoor moeten we niet alleen als sluitstuk de verhuizing regelen, maar bovenal zeker stellen dat de organisatie, haar eigen systemen en het gebouw feilloos samenwerken, zodat de organisatie in januari 2016 operationeel is in haar nieuwe onderkomen.” Met de oplevering in zicht kijkt Timmermans terug op een mooi project. “Het is een uitdaging om steeds besluitvorming te verwezenlijken in een stuurgroep die feitelijk 123 landen vertegenwoordigt. Bovenal is dat zeer uniek en boeiend.” ❚

Achter de kruising van de Oude Waalsdorperweg en de Van Alkemadelaan voegt zich een 'abstracte, informele sculptuur in het landschap'

| 31

fra infra infra in ouw bouw bouw

uw partner voor bouw en infra etwerk zetwerk

ten projecten pr Overschieseweg 32 | 3044EE Rotterdam | 010-2083788 | info@aldowa.nl | www.aldowa.nl

DEN HAAG | Internationaal Strafhof

Projectinfo 18.000 BINNEN- EN BUITENKADERS SIEREN GEVEL ICC PERMANENT PREMISES Voor de gevel van ICC Permanent Premises heeft gevelbekledingspecialist Aldowa ruim 18.000 binnen- en buitenkaders in 3D geëngineerd en geproduceerd. “In een tijdsbestek van achttien weken hebben wij tweehonderd kaders per dag geproduceerd in onze productiehal in Rotterdam”, vertelt commercieel manager Alwin Versluis. “Deze kaders zijn als een dambord op de gevel gemonteerd, wat zorgt voor een bijzonder aangezicht.” De opdracht betrof 18.000 complex samengestelde, gelaste, strak afgewerkte en gepoedercoate aluminium kaders, vertelt Versluis, die door Aldowa tevens zijn voorzien van de benodigde raamrubbers, ankers, blindplaten en afdichtingen. “In totaal hebben we zo’n zestig verschillende typen kaders gemaakt, met een generale afmeting van 1.250 bij 1.250 millimeter. De buitenkaders, die naar drie zijden toe knikken, hebben een opbouw gekregen van 120 millimeter. De binnenkaders hebben een opbouw van 250 millimeter, omdat hierin ook de vensterbank is verwerkt.”

ril hebben voorzien die de lijn van het kozijn volgt. Eén en ander sluit hierdoor mooi op elkaar aan.”

Aldowa heeft daarnaast een groot aantal rilplaten geleverd, vertelt Versluis. “Deze platen betreffen blindplaten aan de binnenzijde van het gebouw, waarin wij een speciale

Om het logistieke proces te versnellen, is een binnenmuur tussen twee hallen verwijderd, vertelt Versluis. “Daarnaast hebben we een aantal rolkarren geproduceerd, om de kaders

Logistiek proces De grootste uitdaging in dit project vormde de korte doorlooptijd, vertelt hij. “In een tempo van zo’n 1.000 kaders per week, hebben we in achttien weken tijd zo’n 140 ton aluminium verwerkt. Om dit mogelijk te maken, hebben we samen met het personeel een lean planning gemaakt. We hebben onze processen continu geoptimaliseerd, om de deadline te kunnen halen.”

sneller van het pons- en zetproces naar de lastafels en afwerkplekken te kunnen vervoeren. Deze rolkarren hebben we bovendien gebruikt voor het transport naar Dijkman coating in ’s-Heerenberg, waar de kaders gerubberd en gecoat zijn. Van daaruit zijn de kaders vervoerd naar Oskomera in Deurne, die de montage verzorgde. De rolkarren werden hier – met de gesorteerde dagproductie – direct aan de montagelijn gereden.” Hoge afwerking Alle kaders zijn voorzien van een hoogglans RAL 9010 coating, wat hoge eisen stelde aan de afwerking, vertelt Versluis. “Immers vallen alle discrepanties direct op. Hoogglans wit is een hele eerlijke kleur. Het productieproces en de afwerking hebben dan ook op het hoogste niveau plaatsgevonden.”

‘GEBOUW EN OMGEVING WORDEN ÉÉN DANKZIJ INTEGRALE LANDSCHAPSINRICHTING’ In het ontwerp, de engineering en de realisatie van het eigen terrein van de ICC Permanent Premises vormt Van Kessel Sport & Cultuurtechniek een combinatie met KWS Infra Rotterdam en Gebr. van Kessel Wegenbouw. De opdracht is zeer veelzijdig en voldoet aan de hoogste eisen, vertelt projectleider Lourens Rink. “Wij zorgen er met onze partners voor dat gebouw en omgeving één worden.” De werkzaamheden van Van Kessel Sport & Cultuurtechniek omvatten een breed pakket, van de aanleg van riolering, keerwanden en het constructieve staal- en betonwerk op het 73.000 m² grote terrein tot de complete dakbedekking, groengevels en tuinen op en om de gebouwen. Daarnaast zijn duinen waterpartijen aangelegd. Integratie van gebouw en omgeving is leidend in het ontwerp. Rink vertelt graag over de uitzonderlijke aspecten van de gebouwafwerking en terreininrichting. “De centrale Court Tower is bekleed met een groengevel, waardoor de binnentuinen en het duinlandschap als het ware doorlopen over het gebouw heen. In de gevelconstructie zijn plantenbakken aangebracht tot op een hoogte van 45 meter, onderhevig aan de invloed van de Noordzee. Daarvoor is een speciaal beregeningssysteem ontwikkeld, dat gemonitord wordt met behulp van sensoren. De parkeerfaciliteiten zijn weggewerkt in duinen voorzien van beplanting. Wij hebben tevens een 5.500 m² grote ‘spiegelvijver’ gerealiseerd, voorzien van kraakhelder water. En de in samenwerking met de architect ontworpen, speciale afwerking van de betonnen keermuren heeft deze getransformeerd tot een op zichzelf staand kunstobject. De landschapsinrichting is van een dusdanig hoog kwaliteitsniveau dat het gebouwencomplex opgaat in het landschap.”

LED-VERLICHTING IS GEÏNTEGREERD IN DE PLAFONDLAMELLEN Voor ICC wordt de installatiemethode DLS van HOMIJ toegepast. Bij ICC is deze uitgevoerd als DLS-IL; Integrated LED. Hierbij is de LED-verlichting opgenomen in aluminium plafondlamellen. Traditionele TL-armaturen behoren hiermee tot het verleden. Vanaf nu vormen verlichtingsarmatuur en plafond één geheel. Bekijk de film over DLS-IL bij ICC op www.homij.nl/icc

| 33

Ons DNA in elk gebouw www.homij.nl

INTERNATIONAL CRIMINAL COURT - DEN HAAG

HEERENVEEN | Ausnutria Hyproca

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Ausnutria Hyproca

Nieuwbouw Ausnutria Hyproca loopt op schema In april 2013 maakte Ausnutria Hyproca haar plannen voor de bouw van een nieuwe babyvoedingsfabriek in Heerenveen bekend; een jaar later al gingen de eerste heipalen de grond in. De toenemende vraag naar baby- en kindervoeding wereldwijd en een groeiende marktpositie blijken de belangrijkste reden voor de uitbreiding.

'Ons nieuwe gebouw wordt dé blikvanger van het industrieterrein'

“Ausnutria Hyproca biedt een geïntegreerde productieketen, vanaf het ophalen van de melk tot het maken en verpakken van de babyvoeding”, vertelt Koert Liekelema, verantwoordelijk voor Strategie en Investeringen. “Op drie plekken in het land vindt hiertoe een stuk processing plaats; van de melkverwerking in Ommen en het drogen van het geformuleerd product in Kampen tot het mengen en verpakken van het eindproduct in Leeuwarden. Met onze groeiende marktpositie, zouden al deze locaties moeten worden uitgebreid. Echter zijn de mogelijkheden hiertoe beperkt. Daarom is gekozen voor nieuwbouw. Door alle processen samen te voegen onder één dak, verwachten we een grote efficiencyslag en kwaliteitsverbetering te kunnen maken.”

BLIKVANGER Voor de nieuwbouw heeft Ausnutria Hyproca circa 14 hectare grond aangekocht op Internationaal Bedrijvenpark Friesland, pal naast de A7. “Ons nieuwe gebouw wordt dé blikvanger van het industrieterrein”, vertelt Liekelema. “Als je vanuit de richting van Drachten het industrieterrein nadert, zie je de zuivelfabrieken van A-ware Food Group, Fonterra en onze fabriek straks prachtig in één lijn liggen. Kom je vanuit de richting van Joure, dan springt ons 35 meter hoge, volledig geautomatiseerde warehouse direct in het oog.” De fabriek wordt in fasen gerealiseerd, vertelt hij. “Fase 1 omvat de bouw van de mengerij, de verpakkingsafdeling en het hoogbouwmagazijn.

De ruwbouw hiervan loopt goed op schema. In het najaar starten we met de installatie van alle mechanische- en procesinstallaties. Ondertussen vindt ook de installatie van alle automatisering plaats. In het tweede kwartaal van 2016 hopen we deze werkzaamheden te kunnen afronden, zodat we in de zomer kunnen proefdraaien en valideren.” Hier gaat behoorlijk wat tijd in zitten, verwacht hij. “We moeten immers zeker zijn dat alle producten goed samengesteld worden, zodat we de samenstelling van onze producten kunnen garanderen.” Naar verwachting is de nieuwe fabriek in het najaar van 2016 operationeel. “Dan moet ook fase 2 van het project gereed zijn”, vertelt Liekelema. ›

| 35

zwart HEERENVEEN | Ausnutria Hyproca

375U

Projectinfo

368C

DUURZAME, BETROUWBARE EN ENERGIEBESPARENDE DAKBEDEKKING Het dak (ca. 25.000 m²) van de nieuwe zuivelfabriek van Ausnutria Hyproca in Heerenveen wordt CMYK voorzien van kunststof dakbedekking. Kooy Insulation B.V. uit Hoogezand is actief betrokken geweest bij de voorbereiding en uitwerking van de werkwijze, waardoor een soepel bouwproces mogelijk is. Daarnaast verzorgt het bedrijf de levering en verwerking van de dakfolie.

in een reflecterende witte kleur, die uitblinkt in duurzaamheid, betrouwbaarheid en energiebesparende eigenschappen.” De folie wordt vervaardigd uit een milieuvriendelijke zuiver homogene thermoplastische polyolefine (TPO) en is gewapend met een Ht-polyester, vertelt hij. “Als gevolg van deze samenstelling kan een zeer lange en vrijwel onderhoudsvrije levensduur worden verwacht van wel veertig jaar. Na demontage kan het product worden gerecycled. De witte, reflecterende kleur zorgt ervoor dat het pand niet teveel opwarmt. Hierdoor kan flink bespaard worden op het koelvermogen.”

“Het is altijd een uitdaging om een product te vinden dat perfect aansluit bij de wensen van de opdrachtgever”, vertelt Jaap Wagenaar, vestigingsmanager bij Kooy Insulation te

Hoogezand. “Maar in samenwerking met Roma Isolatiesysteembouw en Van Wijnen Gorredijk zijn we hier goed in geslaagd. Het dak wordt voorzien van een EPROTOP® kunststof dakfolie

Kooy Insulation is net voor de bouwvak gestart met de verwerking van de dakfolie. In november moet het gebouw wind- en waterdicht zijn. “De producten worden door onze eigen medewerkers verwerkt”, vertelt Wagenaar. “Dit zorgt voor veel vertrouwen bij onze opdrachtgevers, omdat wij zo onze kwaliteit kunnen borgen.”

CMYK ENSCHEDE - HOOGEZAND - NIEUWEGEIN

368C

thermische isolatie | brandveiligheid kunststofdaken | technische isolatie

375U zwart

CONO Kaasmakers, Westbeemster - 2014

Sustainable solutions for protection, comfort and energy | Since 1919 Kooy Insulation B.V.

36 |

Parkweg 155 NL - 7545 MV Enschede - Internet: kooyisolatie.nl - E-mail: info@kooyisolatie.nl - Tel. +31 (0)53 - 484 12 00

HEERENVEEN | Ausnutria Hyproca

'Door alle processen samen te voegen onder één dak, verwachten we een grote efficiencyslag en kwaliteitsverbetering te kunnen maken'

“Deze fase omvat de bouw van een kantooromgeving en een centraal laboratorium waarin we alle productanalyses in eigen huis kunnen uitvoeren, in samenwerking met de autoriteiten.” Fase 3 ten slotte betreft de bouw van een hal voor het nat mengen en drogen van melk en melkingrediënten. “Deze activiteiten vinden nu nog plaats op onze locatie in Kampen. Zodra hier een uitbreidingsvraag is, zullen we de plannen hiervoor verder uitwerken.”

van babyvoeding, hebben we geen ervaring met nieuwbouw op deze schaal”, vertelt Liekelema. “De investering die we hiervoor doen, loopt in de tientallen miljoenen. De nieuwbouw betreft dan ook een behoorlijke uitdaging. Gelukkig hebben we in Van Wijnen Noord BV een uitstekende partner gevonden. De aannemer heeft ruime ervaring in planmatig bouwen. Onze expertises vullen elkaar goed aan.”

SAMENWERKING

Ausnutria Hyproca is internationaal actief als producent van zuivelingrediënten en baby- en kindervoeding. Van private label productie tot de verkoop van eigen merken. De zuivelonderneming produceert en verkoopt flesvoeding,

De nieuwbouw wordt gerealiseerd door Van Wijnen Noord BV. “Hoewel we ruime ervaring hebben in de toepassing van alle milieu-, omgevings- en productie-eisen rondom het maken

OVER AUSNUTRIA HYPROCA

op basis van zowel geitenmelk als biologische koemelk, onder de merknamen Kabrita en Neolac. Daarnaast biedt het merk Kabrita ook andere geitenmelkproducten, zoals geitenyoghurt en geitenmelk. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Ausnutria Hyproca

ARCHITECT Alynia Architecten Harlingen BV

UITVOERING Van Wijnen Noord BV

LAADDOCKS Stertil BV

| 37

SUPERIEURE

OPLOSSINGEN VOOR

LADEN EN LOSSEN

Stertil Dockproducts biedt haar klanten wereldwijd op maat gemaakte, technologisch geavanceerde

kwaliteitsoplossingen

voor

bay

dock

equipment.

Die

superieure oplossingen worden bedacht, ontwikkeld en gerealiseerd door een team gespecialiseerde vakmensen met een unieke expertise. Dankzij haar ‘quality people’, haar complete eigen productie en haar internationale organisatie is Stertil toonaangevend in de wereld op het gebied van docklevellers, dockshelters en alles wat bij loading equipment thuishoort.

SUPERIOR SOLUTIONS BY QUALITY PEOPLE S T E RT I L B . V. , P. O . B O X 2 3 , 9 2 8 8 Z G K O O T S T E RT I L L E , ( T H E N E T H E R L A N D S ) , W W W. S T E RT I L . C O M , S T E RT I L D O C K P R O D U C T S @ S T E RT I L E - M A I L I N F O @ S T E RT I L . N L ,

HEERENVEEN | Ausnutria Hyproca

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeld: Stertil BV

Laaddocks maken optimale distributie Ausnutria Hyproca mogelijk De bouw van de babyvoedingsfabriek van Ausnutria Hyproca op het Internationaal Bedrijvenpark Friesland in Heerenveen is in volle gang. Op 9 juni vierden de zuivelonderneming en bouwbedrijf Van Wijnen het bereiken van het hoogste punt van de fabriek. Een belangrijke mijlpaal richting de oplevering van de eerste fase van de bouw, die onder andere een mengerij, de verpakkingsafdeling, het hoogbouwmagazijn en zeventien laaddocks omvat. BESCHERMING TEGEN STOF, INSECTEN EN WEERSINVLOEDEN Een opblaasbaar dockshelter minimaliseert de opening tussen de vrachtwagens en het gebouw, waardoor de kans op ongevallen of schade aanzienlijk afneemt. “Het dockshelter beschermt bovendien tegen stof, insecten en weersinvloeden”, vertelt Poortman. “Het binnendringen van kou of warmte wordt beperkt, waardoor niet onnodig energie verloren gaat.” In het shelter zijn POWERFLEX© achtergordijnen geplaatst, die ervoor zorgen dat de open trailerscharnieren ook nog eens worden afgedicht. ❚

In april/mei zijn de eerste dockproducten geleverd, waaronder de dock levellers, opblaasbare dock shelters en overheaddeuren. Producent en leverancier Stertil BV is al in een vroeg stadium door de opdrachtgever bij het project betrokken, vertelt accountmanager Gerke Poortman. “Ausnutria Hyproca vroeg om specifieke dockproducten, waarmee het laad- en losproces geoptimaliseerd kon worden. Hier hebben wij onder andere op ingespeeld met speciaal geproduceerde T-vormige overheaddeuren. Deze deuren dichten beter af, ook tijdens het laad- en losproces. Bovendien is de betonconstructie zo vele malen sterker dan bij soortgelijke oplossingen.”

HOGE CAPACITEIT “Gekozen is bovendien voor een uitschuifbare dock leveller met een capaciteit van acht ton”, gaat Poortman verder. “De dock levellers zijn door ons voorzien van een extra, verlengde lipopleg voor het laden en lossen van koeltrailers en uitgerust met koelvloeren. De verlengde lipopleg overbrugt het hoogteverschil tussen de verdiept liggende laadvloer van de container of vrachtauto en het laadperron. Dit in combinatie met de hoge capaciteit (acht ton), een redelijk unieke vraag van de opdrachtgever, die wij verder hebben uitgeëngineerd.” Voor de dockbumpers is gekozen voor zogenaamde PE-bumpers, vertelt hij. “Dit zijn speciale, uiterst robuuste perronbumpers met een verzinkte stalen achterplaat, met daarin dempingsstroken en een polyethyleen frontplaat die ook de bevestigingsbouten afschermt. Deze bumpers zijn niet alleen zeer sterk, maar ook onderhoudsvrij. Ausnutria Hyproca heeft hier dus geen omkijken meer naar.”

| 39

AMERSFOORT | Loods 5

DE WERELD VAN

LOODS 5 OOK IN AMERSFOORT Tekst: Henk Geist

Beeld: Buro Duck

Aan de rand van de Amersfoortse nieuwbouwwijk Vathorst en op een steenworp afstand van de A1 is halverwege mei de nieuwe, derde vestiging van Loods 5 geopend. De nieuwbouw is door Buro Duck ontworpen als een podium voor de designartikelen die in deze woon- en lifestyle winkel worden verkocht. Voor architect Hendrik Lensink van Buro Duck was daarbij een belangrijk uitgangspunt dat de klanten onmiskenbaar het gevoel moeten krijgen dat ze zich in de wereld van Loods 5 bevinden. “De eerste vestiging van Loods 5 zit in de oude Bruynzeelfabriek in Zaandam. Dat zijn hallen uit de jaren dertig van de vorige eeuw, met een typische, herkenbare industriële architectuur. Baksteen, beton en stalen kozijnen. Wij kregen de opdracht mee om in de nieuwbouw dezelfde sfeer als in Zaandam op te roepen, maar dat wilden wij doen zonder een jaren dertig gebouw na te maken. Het moest wel een gebouw worden in de architectuur van deze tijd, met een knipoog naar de jaren dertig.”

ROBUUSTE UITSTRALING Buro Duck heeft een gebouw ontworpen met een robuuste en industriële uitstraling en monumentale horizontale raampartijen. “Wij wilden geen standaard gebouw, een stalen doosje, maar een gebouw met een exclusieve gevel die bestaat uit cementgebonden Eternit beplating met een warme, beige tint. Wij vonden het belangrijk om in ons ontwerp uit te gaan van de hele maat van de Eternit platen. We wilden die niet verzagen, maar de eigenschappen van het product gebruiken. Het hele gebouw is op deze plaatmaat uitgelegd, de ritmiek van de gevel komt daaruit voort. De naden van de platen corresponderen dan ook

met de hoogte en breedte van de ramen, waarvan de stalen kozijnen een sterke horizontale geleding kennen.” De wereld van Loods 5 is ook in het interieur en de logistiek terug te herkennen. Lensink: “Je ervaart binnen het gebouw de hoogte en het licht dankzij de grote raampartijen. De twee verdiepingen, elk 9.000 m² groot en gevuld met interieurartikelen, meubels en accessoires, kennen een logische en prettige routing. De route voert de bezoekers niet alleen langs de deelnemende ondernemers en thema’s binnen het Loods 5 concept, maar biedt ook uitzicht op de omgeving. En omgekeerd valt van buiten ook waar te nemen wat er in het gebouw gebeurt.”

HELLINGBAAN De twee verdiepingen zijn met elkaar verbonden door een rollende hellingbaan. Boven bevindt zich het restaurant, beneden zijn de kassa’s. Buro Duck heeft de twee verdiepingen opgetild, waardoor er op het maaiveld onder het gebouw kan worden geparkeerd. Daar heeft ook de uitgifte van goederen plaats. Het parkeerterrein is omgeven door een dijklichaam, dat de auto’s aan het zicht onttrekt. Het project is in bouwteamverband met bouwbedrijf Aan de Stegge Twello gerealiseerd. Lensink: “Dat is een bedrijf waarmee wij vaker in bouwteamverband optrekken. Aan de Stegge kennen we goed, daar hebben we een goede afstemming mee. Dat, en de enthousiaste betrokkenheid van de opdrachtgever, zie je terug in het eindproduct. Het soepele bouwproces heeft er bij Loods 5 aan bijgedragen dat het gebouw een maand eerder kon worden opgeleverd.” ❚

40 |

AMERSFOORT | Loods 5

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Loods 5, Zaandam ONTWERP Buro Duck, Deventer

UITVOERING

Projectinfo AANGENAAM KLIMAAT IN LOODS 5 Menig vrouw is Lomans Amersfoort dankbaar voor het aangename klimaat dat nu heerst bij Loods 5 in Amersfoort. De installateur is hierbij het uitzicht voor de man niet vergeten. Want alle geïnstalleerde techniek is duidelijk zichtbaar aan het plafond.

Aan de Stegge, Twello

CONSTRUCTEUR JVZ Raadgevend Ingenieursburo, Deventer GEVELBEKLEDING VM Geveltechniek, Lichtenvoorde

Naast de luchtbehandelingsinstallatie aan het plafond was Lomans Amersfoort in dit project ook verantwoordelijk voor de sanitaire-, brandbestrijdings- en verwarmingsinstallatie. De winkelzones op de eerste en tweede verdieping worden verwarmd door middel van 34 stuks Nivolairs. Door de grote oppervlakte van het gebouw is er ruim twee kilometer aan cv-leiding gemonteerd, waarop een verwarmingsvermogen van ongeveer 650 kilowatt is aangesloten.

INSTALLATIES Lomans, Amersfoort BOUWPERIODE April 2014 – mei 2015

Op het dak van het gebouw zijn drie luchtbehandelingskasten opgenomen, met een totale ventilatiecapaciteit van ongeveer 24.000 m³/h. Aan deze installatie is een kanalenstelsel gemonteerd met een lengte van circa 1.700 meter. En deze laatste is duidelijk te zien aan het plafond!

| 41

AMERSFOORT | Loods 5

n mo ls die gezie e v e g n e k Wij ma

gen worde

Projectinfo GEVELBEPLATING LOODS 5 De gevelbekleding van project Loods 5 is door VM Geveltechniek bewerkt en gemonteerd. In totaal heeft het bedrijf 4.800 m² aan Eternit gevelbeplating geëngineerd, geleverd en gemonteerd. In het eigen zaagcentrum zijn de Eternit gevelpanelen op maat gezaagd, waarna ze op het werk gemonteerd zijn middels een verlijmd gevelsysteem. In het Zaagcentrum zijn de ongekantrechte platen teruggezaagd naar de basismaat van de Eternit gevelplaten, namelijk 2,5 bij 1,22 meter. Op het project zijn de Eternit Tectiva en Eternit Pictura gevelpanelen toegepast. VM Geveltechniek heeft het volledig logistieke plan voor de gevelmontage 'selfsupporting' en middels hefsteigers uitgevoerd en daarmee de aannemer ontzorgd tijdens het bouwproces. Dat bleek ook bij Loods 5 van het grootste belang, aangezien de start van de montage door winterse temperaturen vertraging opliep. Maar mede dankzij de goede samenwerking met de leverancier en aannemer kon er op tijd opgeleverd worden.

Geveltechniek VM Geveltechniek B.V. Koningslinde 28 7130 AE Lichtenvoorde Tel.: 0544-372504 www.VMgeveltechniek.nl info@VMgeveltechniek.nl

Zaag- en freescentrum Waalderweg 26 7263 RW Mariënvelde

nieuwBouwPRoJeCT in AMeRSFooRT

loods 5

Metalen opbouwsysteeM prefab systeeM

DuurzaaM recyclebaar

Specialisten in dak en gevelbeplating

Hardeman | van Harten B.V. gaat de daken wandbeplating leveren en monteren bij Loods 5 te Amersfoort. Het betreft de nieuwbouw van een groot winkelpand bestaande uit 18.000 m² winkeloppervlakte. Het dak bestaat uit ca.9.000 m2 stalen dakplaten type 135/930. Gevel en plafond, totaal ca. 5.800 m2 wordt uitgevoerd in sandwichpanelen van 80 mm dikte.

Lage Veldweg 10, 6741 JL Lunteren T 0318 46 1551 F 0318 46 2116 E info@hardeman-vanharten.nl S www.hardeman-vanharten.nl

42 |

Dé duurzame installateur op het gebied van elektrotechniek, werktuigbouw en intelligente systemen

GRAVE | Asielzoekerscentrum

Tekst: Scripturum, Marjoleine Meppelink Beeld: Groosman

Renoveren met behoud van historische elementen Op de voormalige Generaal de Bonskazerne in Grave wordt momenteel hard gewerkt aan de bouw van een duurzaam Asielzoekerscentrum. Opdrachtgever COA heeft Klaassen Bouwmaatschappij gevraagd de oude legerkazerne grondig te renoveren en daarbij zeven nieuwe wooncomplexen en een poortwachtersgebouw te realiseren. Ook is Klaassen Bouwmaatschappij verantwoordelijk voor de inrichting van het terrein, waaronder een grote fietsenstalling, speelveldjes en bankjes, alsmede voor de aanleg van verlichting en wegen.

De renovatie van het oude stafgebouw, dat stamt uit de jaren ’30, had nogal wat voeten in de aarde. Enerzijds omdat het gebouw als rijksmonument is aangemerkt. Hierdoor moesten diverse historische elementen, ook bij de nieuwe herbestemming als groepsaccommodatie, behouden worden. Anderzijds bracht de renovatie van het gebouw de nodige veiligheidstechnische maatregelen met zich mee. “Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het pand namelijk tijdelijk bezet door de Duitsers en is er flink gevochten”, vertelt Martijn van Knijff, projectleider bij Klaassen Bouwmaatschappij. “Dit betekende voor ons dat we onder meer met explosieveilig materiaal moesten graven. Ook

is veelvuldig gewerkt met een metaaldetector. Hiermee hebben we diverse voorwerpen kunnen traceren, waaronder handgranaten, kogels en oude helmen.”

ASBEST Door de aanwezigheid van grote hoeveelheden asbest in het oude gebouw liep de renovatie bovendien de nodige vertraging op. “Steeds als we bezig waren een stukje van het gebouw open te breken, kwamen we weer asbest tegen en moest iedereen het gebouw verlaten. Dit kost helaas enorm veel tijd, maar is wel noodzakelijk om een gezond werkklimaat te creëren.” ›

| 43

GRAVE | Asielzoekerscentrum

Projectinfo HOGE BOUWSNELHEID DOOR TUNNELBOUW SYSTEEM De ruwbouw van de zeven woonblokken en het poortwachtersgebouw van het AZC in Grave wordt verzorgd door Casco Bouw Nederland. Gekozen is om de woonblokken te realiseren met een tunnelbouw systeem, waarbij de middenkernen worden ingevuld met prefab. Het poortwachtersgebouw wordt middels een prefab skelet opgebouwd. Jan Hokse, directeur van Casco Bouw Nederland, vertelt: “Het grote voordeel van tunnelbouw is dat zowel de betonwanden als de vloeren in één sessie worden gestort. Omdat de beuken die je realiseert direct stempelvrij zijn, zorgt dit niet alleen voor een hele hoge bouwsnelheid maar ook voor zeer korte bewerkingstijden.” Als onderdeel van het tunnelproces houdt Casco Bouw Nederland zich ook bezig met het tekenen, leveren en aanbrengen van de wapening, alsmede de leverantie van beton, bekistingen en kranen. “Hierbij is een goede voorbereiding het halve werk. Door vooraf intensief na te denken over elke handeling binnen je bouwproces, valt er veel winst te halen in de bouwtijd.”

Casco Bouw Nederland b.v. Hanzeweg 18 8061 RC Hasselt (Ov) Postbus 72 8060 AB Hasselt (Ov) Telefoon 038 477 47 90 Fax 038 477 47 91 www.cascobouwnederland.nl E-mail: info@cascobouwnederland.nl

Of het nu gaat om een woonhuis, een utiliteitsgebouw, een bedrijfspand of gebiedsontwikkeling… bouwen is het waarmaken van een ambitie, het realiseren van een droom. Maar bouwen is ook een complex proces. Alle stappen daarin - ontwikkelen, ontwerpen, bouwen, exploiteren, onderhouden - bepalen uiteindelijk sámen het succes van een bouwproject. Bouwen is daarom méér, de KlaassenGroep biedt u die meerbouwwaarde.

www.klaassen.com

44 |

GRAVE | Asielzoekerscentrum

MULTIFUNCTIONELE WOONGEBOUWEN Naast het bestaande stafgebouw lag een groot open terrein dat in het verleden door Defensie werd ingezet als sportveld en stormbaan. Op deze plek worden nu, in een verspringend patroon, zeven nieuwe woongebouwen neergezet met in totaal 76 appartementen. Deze woongebouwen zijn opgebouwd uit twee en drie lagen en zien er aan de buitenkant ongeveer hetzelfde uit. De indeling van de gebouwen is echter wisselend en afgestemd op verschillende gezinssituaties. “Daarnaast zijn de gebouwen zo ingedeeld dat, mocht de functie van het asielzoekerscentrum in de toekomst ooit vervallen, er ook een andere woon- of zorgbestemming aan kan worden gegeven.”

TUNNELBOUW SYSTEEM Qua bouwconstructie is bij de zeven woongebouwen gekozen voor een tunnelbouw systeem. “Dit systeem is niet alleen op financieel vlak een interessante optie, maar biedt tevens de mogelijkheid in zeer hoog tempo te bouwen. Belangrijk is uiteraard wel dat het ontwerp zich hiervoor leent, wat bij dit project zeker het geval is.”

hellende dakvlak van het poortwachtersgebouw steenstrips toegepast die overeenkomen met de gevelstenen van het gebouw. Dit geeft het gebouw een unieke uitstraling.” ❚

POORTWACHTERSGEBOUW Aan het begin van het terrein wordt een poortwachtersgebouw geplaatst, voorzien van een slagboom en uitgebreide beveiligingsapparatuur. Ook beschikt het gebouw straks over een ontvangstruimte voor bezoekers. “Om de veiligheid en het overzicht op het terrein te bewaren, moet iedere bezoeker zich dus eerst melden bij de balie.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers)

ONTWERP Omdat het poortwachtersgebouw het eerste aanspreekpunt voor bezoekers is (en daarmee dient als ‘eyecatcher’) is getracht aan de buitenzijde een bijzonder element toe te voegen. “Om eenheid te creëren worden daarom op het

Groosman

UITVOERING Klaassen Bouwmaatschappij

BOUWPERIODE maart 2015 – mei 2016

| 45

SITTARD | Ligne

Teskt: Jac Buchholz Beeld: Gemeente Sittard

Ligne voegt kwaliteit toe aan Sittardse binnenstad

‘Geen criticasters, maar hoorbaar luid applaus’

De bouw van Ligne, een multifunctionele gebiedsontwikkeling in de binnenstad van Sittard, is onderdeel van het masterplan Zitterd Revisited waarmee behoud en versterking van een vitaal en krachtig centrum van Sittard worden nagestreefd. Wethouder Ruud Guyt van de gemeente Sittard-Geleen, jarenlang betrokken bij de ontwikkeling is – nu het hoogste punt is bereikt – tevreden over hoe de uitvoering verloopt en het eindresultaat stukje bij beetje zichtbaar wordt. Het masterplan Zitterd Revisited is in 1999 ontwikkeld door architect en voormalig Rijksbouwmeester Jo Coenen. Op de locatie waar nu Ligne verrijst en waar vroeger onder andere een garage, supermarkt, bedrijven en woningen stonden, wordt een mix van functies samengebracht. Wethouder Ruud Guyt vertelt hoe de plannen in de afgelopen jaren steeds

46 |

SITTARD | Ligne

meer vorm kregen. “Ik werd in 2006 wethouder en vanaf dat moment is er nadrukkelijk aan het definitieve plan gewerkt. Ik ben dus altijd nauw bij die planvorming betrokken.” Daarbij, zegt hij, kwam Zuyd Hogeschool nadrukkelijk in beeld. De hbo-instelling is op verschillende locaties in de stad gevestigd en wilde dat graag centraliseren. “Waarom dan niet in het centrum, zo hebben we hen voorgelegd. Daar werden ze gaandeweg steeds enthousiaster over.”

MULTIFUNCTIONELE INVULLING De volgende conclusie was volgens Guyt dat er moest worden ingezet op een multifunctionele invulling van de locatie om op die manier de centrumfunctie te versterken. Al snel werd besloten om de Bibliotheek er onder te brengen, mede vanwege de link met het onderwijs. Daarna volgden het Filmhuis en het Museum van De Domijnen en ruimte voor retail. In Ligne is 12.500 m² beschikbaar voor onderwijs, 12.000 m² voor retail en 5.000 m² voor de culturele functies. Verder is er 3.000 m² beschikbaar voor zorgwoningen van zorgaanbieder Daelzicht en zijn er zeven luxe appartementen voorzien. “In zijn kern wordt het project gerealiseerd zoals oorspronkelijk voorzien. Alleen zijn er door de dynamiek van de economie wel enkele bijstellingen geweest. Zo was er bijvoorbeeld in eerste instantie 19.000 m² retail voorzien.” Eén van de aandachtspunten, aldus Guyt, was dat het gebouw qua indeling een duurzaam karakter moest krijgen. “Er is dus rekening gehouden met het feit dat in de toekomst de ene functie wellicht minder ruimte nodig heeft en een andere juist meer. Het complex is veranderbaar.”

KWALITEIT EN ZORGVULDIGHEID In november 2013 is met de bouw begonnen, na een voorbereidingstraject waar de wethouder met grote tevredenheid op terug kijkt. ›

Projectinfo MONTAGE MET MEERDERE PLOEGEN Alle aluminium ramen, deuren en vliesgevels, inclusief de ramen voor Ligne worden geleverd en gemonteerd door Alhako Aluminiumindustrie. Met de productie is inmiddels begonnen, in week 37 starten de werkzaamheden op de bouw, vertelt projectleider Paul Reinders. “We doen beide bouwdelen. Naar tekening van de architect passen we bij het zuidblok een specifieke profielserie toe: Schüco AWS 65 WF. Bij het noordblok komt een profiel uit de standaardcollectie: Schüco AWS 70.” Hij noemt het een omvangrijk werk, maar niet uitzonderlijk. “We zijn wel vaker actief bij grote projecten, eventueel verdeeld over meerdere bouwblokken, maar niet dagelijks. Hier doen we de montage in samenwerking met een montagebedrijf. Als we aan de slag gaan, zijn we dus sowieso met twee ploegen aan het werk en dat kunnen er gedurende de uitvoering ook drie of vier worden.” Logistiek gezien voorziet Reinders geen problemen. De bouwplaats is goed bereikbaar en er is voldoende ruimte. “We hebben bovendien goede afspraken gemaakt en er is een strakke planning opgesteld. Normaal gesproken moeten we dan ook naar verwachting voor het eind van het jaar kunnen opleveren.”

CIRKEL IS ROND Met een breed pakket aan diensten de klant kunnen ontzorgen, dat is één van de kwaliteiten van Linisol, vertelt directeur-eigenaar Marco Deuzings. Hij legt uit hoe dat bij Ligne in Sittard tot uiting kwam. “We zijn onder andere benaderd om de Nettorama-winkel, die eerst op die locatie stond, te slopen en daarbij asbestsanering uit te voeren. Dat was in september en oktober 2013. Een korte periode, voor een omvangrijk project.” Ondanks de ligging in de binnenstad hoefden er tijdens de sloop en sanering geen aanvullende maatregelen te worden genomen, aldus Deuzings. “We hebben de gebruikelijke protocollen gevolgd, dat was hier voldoende.” In het vervolgtraject is Linisol ingeschakeld om in de nieuwbouw brandwerende isolatie aan te brengen. “Dat is ook één van de disciplines waarmee we de klant van dienst kunnen zijn; we zijn al zo’n 30 jaar expert op het gebied van warmte/koude, akoestische, brandwerende en bouwkundige isolaties. Op dat vlak spelen we bij Ligne ook een rol. Dat deden we dus eerst met de sloop van een oud gebouw en nu met het isoleren van de nieuwbouw. Zo is de cirkel rond.”

| 47

Samen kleuren we vorm en functie Thibor is gespecialiseerd in het projectmatig aanbrengen van stoffering in utiliteitsbouwwerken, gezondheidszorg, scholen en overheidsinstellingen. We staan voor een uitgebreid en hoogwaardig assortiment, voor vakmanschap ĂŠn voor een uitstekende service. We tonen u met plezier de laatste trends in onze showroom en bespreken graag alle mogelijkheden, neem gerust contact op of neem vast een kijkje op onze website. Thibor B.V. Zuidhoven 3 / 6042 PB Roermond 0475-32 66 41 / info@thibor.nl / www.thibor.nl

SITTARD | Ligne

Projectinfo ‘LIGNE: VANWEGE DE OMVANG ZEKER EEN BIJZONDER PROJECT’ Het zijn werkzaamheden die we regelmatig uitvoeren, maar zelden bij een project van deze omvang, vertelt directeur Jos Herpers van projectinrichter Thibor over het werk waarvoor het Roermondse bedrijf is ingeschakeld bij de bouw van Ligne in Sittard.

“Daarin waren onder meer kwaliteit en zorgvuldigheid leidend. Hier is veel tijd en energie in gestoken. Met resultaat. Er was uiteindelijk slechts één belanghebbende die een bezwaar heeft ingediend, maar ook daar zijn we in goed overleg uitgekomen. Ik denk dat je niet snel in Nederland een project van deze omvang tegenkomt waarbij een gang naar de Raad van State kan worden vermeden. Dat is hier wel gelukt en dat heeft heel wat tijdwinst opgeleverd. We hebben dus snel en ongestoord aan de bouw kunnen beginnen.” Op zo’n moment, merkt Guyt op, zijn er altijd criticasters, mensen die het project of een aspect ervan niet aanspreekt en die daar dan uiting aan geven. Maar die kritiek bleef uit, constateerde Guyt tot zijn genoegen. “Er klonk juist, zeg maar, ‘hoorbaar luid applaus’. Zelfs mensen die zich exclusief richten op het bewaken van het historische karakter van het centrum zijn tevreden. Iedereen is het er over eens dat de Sittardse binnenstad met Ligne een flinke kwaliteitsimpuls krijgt.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVERS

Met de vestiging van Zuyd Hogeschool, Daelzicht, winkels, woningen, museum en filmhuis Het Domein en BiblioNova wordt Ligne het nieuwe kloppende hart op het gebied van educatie, zorg, cultuur en commercie in Sittard. Omvang Thibor is voor dit project ingeschakeld voor het aanbrengen van de ondervloeren en gietvloeren met isolatie, in combinatie met vloerbedekking van rubber, textiel en kunststof. Voor Thibor zijn dit alledaagse werkzaamheden, zegt Jos Herpers. “Wat het project onder meer bijzonder maakt, is de omvang. Het gaat om naar schatting tussen de 30.000 en 35.000 m2 vloeroppervlakte. Dat is fors, maar we kunnen het aan. We beschikken over gekwalificeerde mensen met veel kennis en ervaring.” Bijzonder noemt hij het gegeven dat de onder- en bovenvloer door één partij worden aangebracht. “Die keuze is gemaakt om discussies onder leveranciers te voorkomen. Wij geven samen met onze leveranciers een garantie van tien jaar op het geheel.” Op schema Een project van een dergelijke omvang is een logistieke en planningstechnische uitdaging. Bij Ligne zorgen een goede voorbereiding en regelmatig overleg met diverse partijen voor een goede uitvoering, aldus Jos Herpers. “We doen alles in nauw overleg met de partijen op het werk en met onze leveranciers, in dit geval Unipro, Desso, Nora Flooring en Tarkett. Ter plekke kunnen wij altijd nog inspelen op wijzigingen. We werken met vaste partners en hechten waarde aan goede communicatie. Zo zorgt Thibor voor een soepel verloop van de werkzaamheden. Ook bij Ligne, waar we qua planning goed op schema liggen.” Thibor is al meer dan zestig jaar specialist op het gebied van projectinrichting voor uiteenlopende sectoren, waaronder de zorg, het onderwijs, bedrijven en overheden. De wensen van de klant worden daarbij gekoppeld aan de eigen inzichten van de locatie. “Thibor levert maatwerk”, aldus Jos Herpers. “Wij hebben alle kennis en kunde in huis om dat op een juiste manier in te vullen, tot tevredenheid van onze klanten.”

Zuyd Hogeschool (onderwijs), Bouwontwikkeling Jongen (gebouwen, commerciële ruimte, woningen, parkeergarage), Gemeente Sittard-Geleen (openbare ruimte, cultuur)

SUPERVISOR Geert Coenen, Coenen Sättele Architecten, Maastricht

ONTWIKKELAAR Bouwontwikkeling Jongen

ARCHITECTEN Jeanne Dekkers Architectuur (noordblok), Jonathan Penne Architecten i.s.m. Rapp+Rapp (zuidblok), Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten (openbare ruimte)

AANNEMER Aannemersbedrijven Jongen

W- EN E-INSTALLATIES Voor het gebouw Ligne Noord realiseert Unica Installatietechniek de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties in opdracht van Jongen Bouwontwikkeling. Het gebouw herbergt diverse gebruikers en functies waaronder de Zuyd Hogeschool, commerciële ruimten, een museum, een filmhuis en zeven luxe appartementen. Bij Unica staat, als één van de grootste allround technisch dienstverleners van Nederland, duurzaamheid hoog in het vaandel. De door Unica gerealiseerde installaties dragen hier ruimschoots aan bij. Het dak van het gebouw wordt voorzien van 260 pv-panalen en een zonneboiler tbv de keuken van Zuyd Hogeschool. Daarnaast worden watervrije urinoirs geplaatst en toiletten met een doorspoelbegrenzer.

INSTALLATIES Homij, Het Groene Net, Unica

BOUWPERIODE November 2013 – april 2016 (gebouwen) – juli 2017 (openbare ruimte)

BOUWSOM € 115.000.000,-

Er worden HR-luchtbehandelingskasten toegepast die geen naverwarmers meer nodig hebben om de ventilatielucht bij te verwarmen. Tevens wordt de verlichting grotendeels in LED uitgevoerd, wat een aanzienlijke besparing oplevert in het elektricteitsverbruik. Vervolgens worden de installaties van Unica aangesloten op het groene net, wat het duurzaamheidsplaatje compleet maakt.

| 49

Asbestsanering

Brandwerende isolaties Utiliteit isolaties Industriële isolaties Brandcompartimentering en advies Steigerbouw / Verhuur

      

  





Mauritsstraat 11 . 6361 AV Nuth . Tel. 045 - 524 50 39

www.linisolgroup.eu DECOMO, uw gevel in beton … Architectonisch beton staat garant voor een creatieve en duurzame oplossing voor uw gevel in prefab elementen, toegepast in zowel residentiële bouwprojecten, utiliteitsgebouwen als kantoorgebouwen. Met meer dan 35 jaar ervaring, is DECOMO de specialist inzake de productie van dit kwalitatief en uiterst hoogwaardig betonproduct op maat, dat tevens constructief kan worden aangewend. Wij bieden reeds vanaf de ontwerpfase van uw bouwproject een professioneel advies met aandacht voor een maximale integratie van functies in één prefab concept. Ontdek de voordelen van onze aanpak bij de uitvoering van uw DECOMO gevel in beton.

DECOMO, your facade in concrete ... Architectural precast concrete provides a creative and durable solution for your facade, greatly utilised in residential building projects, infrastructure schemes, as well as commercial buildings. Drawing from more than 35 years of experience, DECOMO is the expert in producing bespoke concrete products of the highest quality that can be also used for structural load-bearing as well as non-structural solutions. We offer professional advice from the earliest conceptual design of your building project, looking to maximise the opportunities for coordination/integration within the overall building. Discover the advantages of our approach when planning your DECOMO facade in concrete.

www.decomo.be DEC0696-Decomo-adv-197x130.indd 1

1/07/15 10:45

SITTARD | Ligne

Projectinfo UITVOERIGE VOORBEREIDING Alle W-, E- en sprinklerinstallaties in het zuidblok van Ligne vallen onder de verantwoordelijkheid van HOMIJ, vertelt projectmanager Frank Vossen. Vanwege de nodige planwijzigingen is de planning volgens hem één van de grootste uitdagingen van dit project. “Daarnaast vroeg het feit dat we het merendeel van de installaties in de vloeren moesten verwerken – alleen in de gangen was er ruimte in de plafonds – eveneens het nodige denkwerk. Onder meer voor de sprinklerinstallatie hebben we veel tijd gestoken in het zoeken naar een goede oplossing.” Daardoor, zegt Vossen, was er sprake van een uitvoerige voorbereiding; een voorbereiding die langer duurde dan de uitvoering in beslag zal nemen. “Niet gebruikelijk, maar we kunnen gelukkig terugvallen op onze brede kennis en ervaring.” Vossen legt vervolgens uit dat Ligne wordt aangesloten op Het Groene Net, dat SittardGeleen en enkele omliggende gemeenten van duurzame

UNICA BOUWT MEE AAN

GEZONDE GEBOUWEN

warmte (restwarmte van Chemelot en biomassa) gaat voorzien. “Dat project krijgt steeds meer vorm en Ligne zal één van de eerste gebouwen zijn die er op wordt aangesloten. Ook voor Het Groene Net zijn we actief, leggen we de leidingen, in opdracht van de gemeente.”

VIJF GEBOUWEN VAN VERSCHILLENDE GROOTTE EN POSITIE Een divers en omvangrijk programma van winkels, bibliotheek, zorgwoningen en kantoren wordt gebouwd langs het historische centrum van Sittard. Om aansluiting met de kleinere korrel van de binnenstad te vinden, is het volume in vijf gebouwen van verschillende grootte en positie onderverdeeld. Deze gebouwen, duidelijk in één keer gebouwd, verschillen in hoogte en gevelindeling, kleur en materiaal. Maar er blijven ook duidelijke overeenkomsten. Ranke kolommen en balken van architectonisch beton komen naast metselwerk en aluminium in alle gevels voor. De gevel was van meet af aan bedacht als zelfdragende gevel. De overeenkomsten van maat en materiaal nodigde uit tot prefabricage van de betonnen elementen. De keuze van lichte binnendozen als binnenblad maakte echter de afdracht van windlasten lastig. Volledige prefacage van samengestelde elementen van metselwerk en beton maakte afsteunen op het skelet wel mogelijk. Ook logistiek en planningstechnisch had deze oplossing voordelen. Doordat de verschillende gevelmaterialen pas laat in de kist samengevoegd werden, bleef er een grote mate van afwerkings- en samenstellingsvrijheid. Door slim te combineren, werd efficiënte seriematigheid en het beeld van een stevige en coherente doorstapeling bereikt.

Onze kracht? Wij ‘ontzorgen’ onze opdrachtgevers met innovatieve en duurzame oplossingen, optimale communicatietoepassingen en een comfortabel en vooral ook veilig werken woonklimaat. Zo maken we samen de toekomst. Unica Installatietechniek Venlo T (077) 467 70 00

Er zijn twee baksteenmengsels in combinatie met twee betonkleuren gebruikt voor de vijf gebouwen. Er is gekozen voor een licht uitgewassen beton om de gevarieerde granulometrie van de twee betonsoorten zichtbaar te maken en de strakke contouren van de vele balken en kolommen tot uiting te laten komen.

www.unica.nl

| 51

DONGEN | Coca-Cola fabriek

Grootste hijskraan van Nederland staat bij Coca-Cola fabriek Op het fabrieksterrein van Coca-Cola in Dongen staat sinds kort een gigantische hijskraan. Met een gele schacht van 35 meter hoog en een rood-witte giek van 81 meter torent de hijskraan – de grootste van Nederland - hoog boven de fabriek uit, waardoor hij in de wijde omgeving zichtbaar is. De kraan wordt ingezet voor een enorme operatie, waarbij een gedeelte van de fabriek wordt voorzien van een nieuw dak.

fabriek van de toekomst, waarbij we hoogwaardige technologie inzetten om een aangenaam en veilig werkklimaat voor onze medewerkers te creëren”, vertelt Rein de Jong, Director Supply Chain Operations van Coca-Cola Enterprises. “Met dit bijzondere bouwproject geven we ook invulling aan onze missie om het energieverbruik en de CO2-uitstoot van productielijnen te beperken. Zo worden super isolerende dakdelen geplaatst die 33 procent beter isoleren dan de huidige norm. Ook plaatsen we drie warmtewiel verwarmings- en ventilatiesystemen die tachtig procent warmteterugwinning mogelijk maken. De tl-verlichting maakt plaats voor energiezuinige sensorgestuurde LED-verlichting. Op de bouwplaats rijden uitsluitend elektrische heftrucks, zodat geen sprake is van CO2-uitstoot. Hiermee is dit bouwproject een voorbeeld op het gebied van duurzaam bouwen en heeft het ook een positieve uitstraling voor de regio.”

OMVANGRIJKE OPERATIE

Het nieuwe dak zal bestaan uit stalen portieken met twintig meter overspanning voor alle zes de fabriekshallen. Met de stalen constructie die voor het nieuwe dak is ontworpen, kan de fabriek in Dongen nog minstens vijftig jaar vooruit.

PRODUCTIE LOOPT DOOR Het nieuwe dak wordt bovenop de zes oude boogdaken – met een oppervlakte van 9.000 m² – geplaatst. Tussen het te slopen en het nieuwe dak wordt een extra schil – een ‘crashdeck’ – geplaatst, waar de sloopwerkzaamheden kunnen plaatsvinden. Ondertussen kan de

52 |

productie in de fabriek ongehinderd doorgang vinden; er rijden zo’n tweehonderd trucks af en aan om 2.700 ton puin en bouwmaterialen te vervoeren. Coca-Cola is het eerste bedrijf ter wereld dat deze innovatieve sloopstrategie toepast. Naar verwachting is het bouwproject in juni 2016 voltooid. ASK Romein is hoofdaannemer van het omvangrijke bouwproject.

DUURZAAM PROJECT “We bouwen in Dongen voortdurend aan de

Tijdens de bouwoperatie zullen drie van de zes fabriekshallen gelijktijdig in de steigers staan. Om dit te realiseren, hebben de grootste steigerbouwers in de Benelux hun krachten gebundeld: Altrad, Hertel en Degraform. Onder het te slopen dak zal het crashdeck als ‘tweede dak’ bescherming bieden tegen vallende stukken. Het slooppuin wordt boven het crashdeck in zeer kleine stukjes weggeknipt en vindt via een glijbaan zijn weg naar big bags van maximaal 500 kilo. De computergestuurde hijskraan voert het bouwafval over het crashdeck af naar de trucks, die het bouwafval onmiddellijk afvoeren. Voor het bouwverkeer is een routeplan ontwikkeld om de extra verkeersstromen snel en veilig te laten verlopen. In het midden van de fabriekshallen, in hal 4, is een patio gebouwd waarop de enorme torenkraan is geplaatst. Tijdens de bouw zijn projecties te zien van live beelden die bovenop de hijskraan van de werkzaamheden worden gemaakt. ❚

DONGEN | Coca-Cola fabriek

Projectinfo ‘VERNIEUWDE DAKEN MET HOOGWAARDIG HEMELWATERAFVOERSYSTEEM’ De boogdaken van de Coca Cola productiehallen in Dongen waren dringend aan vernieuwing toe. Het vervangen van deze daken is een tijdrovende en ingrijpende klus, die wordt uitgevoerd door Installatiebedrijf A. van der Sluis uit Barendrecht. Om het project in goede banen te leiden, is tijdens de voorbereidingsfase een strakke planning opgesteld. Deze planning houdt onder meer in dat er in principe alleen in de weekenden wordt gewerkt, aangezien doordeweeks de productie in de hallen gecontinueerd moet worden. De zes productiehallen zijn qua afmeting identiek (75 bij 20 meter) en worden dan ook voorzien van dezelfde daken. Onder het bestaande dak wordt een steiger gebouwd waarop een tijdelijke vloer wordt geplaatst. Op deze vloer komt niet alleen een brandwerende folie, maar ook een EPS isolatielaag en EPDM dakbedekking. “Dit stofvrije en waterdichte ‘tweede dak’ plaatsen wij dus onder het bestaande dak en wordt ook wel het crashdeck genoemd”, aldus Van der Sluis, eigenaar van Installatiebedrijf A. van der Sluis. Over het bestaande dak wordt door hoofdaannemer ASK Romein een stalen dakconstructie gebouwd welke wordt voorzien van nieuwe dakbeplating en dakbedekking. “Het oude dak wordt gesloopt, evenals het crashdeck, en onder het nieuwe dak monteren wij vervolgens een kwalitatief hoogwaardig Geberit Pluvia hemelwaterafvoersysteem.” Dit onderdruksysteem zorgt ervoor dat het water, dankzij de kleine buisdiameters, met een hogere stroomsnelheid kan worden afgevoerd. “Ter illustratie: een standaard hemelwaterafvoersysteem wordt doorgaans op 300 liter per seconde per hectare berekend. Echter, om meer zekerheid in te bouwen, wilde de opdrachtgever liever op 500 liter per seconde per hectare gaan zitten.” Ook heeft Installatiebedrijf A. van der Sluis een zogenoemd noodsysteem geïnstalleerd. Dit noodsysteem, dat een normtechnisch vereiste is bij calamiteiten van allerlei aard, wordt ingezet als een soort back-up en dient om de veiligheid van het dak te garanderen.

Loodgieters- en installatiebedrijf

A. van der Sluis BV info@avandersluis.nl

0139166 - kopie.indd 1

11-8-2015 11:03:06

| 53

ARNHEM | Building 026

Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeld: Colliers International

Waarde toevoegen aan ‘meest centrale plek van Arnhem’ Eind 2013 verhuisde de stadsbibliotheek van Arnhem naar nieuwbouwlocatie Rozet, waardoor ruimte ontstond om het pand aan de Koningstraat anders te bestemmen. Vastgoedspecialist Colliers International stelde als opdrachtgever een integraal ontwerpteam samen om tot een flexibel transformatieconcept te komen, dat recht doet aan de scharnierfunctie tussen de historische binnenstad en de wederopbouwarchitectuur aan de overzijde van de Broerenstraat. “Wij geven deze locatie onder de naam Building 026 nieuwe betekenis voor Arnhem”, zegt ontwikkelaar Bregje Nagtzaam. Op vraag van de Zwitserse gebouweigenaar deden Colliers International, V8 Architects en lokale makelaars een functieonderzoek naar de meest kansrijke scenario’s voor de transformatie van het voormalige bibliotheekgebouw, dat een gevel bezit van meer dan honderd meter, langs de voor het winkelgebied belangrijke Koningstraat. Deze ‘open businesscase’ mondde uit in een flexibele invulling met kantoren en een commerciële plint; de kelder wordt aangewend als fietsenstalling en als uitbreiding van de bestaande ondergrondse parkeergarage. Het casco van de voormalige bibliotheek, een jarenzeventigpand met een strakke modernistische gevel, is volledig gestript. “De transformatie bestaat uit twee belangrijke ingrepen: het creëren van ruimtelijke overmaat in het gebouw en het aanbrengen van een nieuwe gevel”, vertelt architect Michiel Raaphorst.

54 |

ARNHEM | Building 026

“De overmaat wordt gecreëerd door het verwijderen van twee entresolvloeren, het opschonen van de vloeren en het toevoegen van een nieuwe vloer; verder is de materialisering van het gebouw onderdeel van de transformatie. Wij hebben bijvoorbeeld een voorname entree voorzien, die wordt bekleed met marmer afkomstig uit de oorspronkelijke gevel.”

VASTGOEDWAARDE De genoemde ingrepen moeten ertoe leiden dat het dit najaar op te leveren gebouw meervoudig bruikbaar is en indien gewenst eenvoudig functiewijzigingen kunnen worden toegepast. Nagtzaam: “Wij willen de huurders zoveel mogelijk speelruimte geven op het gebied van de invulling. Building 026 is bovendien geen klassieke renovatie maar een echte locatie-ontwikkeling. Het gebouw ligt op de meest

Verticale ribbels in het gevelglas hebben een ornamentele functie.

De entree is bekleed met marmer uit de oorspronkelijke gevel.

centrale plek in Arnhem, tegenover het gemeentehuis en de Eusebiuskerk en naast Café Dudok – de huiskamer van de stad. Steeds meer bedrijven, ook in Arnhem, willen terug naar de stad – misschien met iets minder meters, maar wel op een centrale, goed bereikbare plek waar je ook gemakkelijk een kop koffie of een broodje kunt halen. De gebouweigenaar is ervan overtuigd dat het vloeroppervlak dat door de verwijdering van vloeren verloren gaat, weer wordt terugverdiend in vastgoedwaarde.”

INTEGRALE AANPAK “De snelheid waarmee deze ontwikkeling tot uitvoering is gekomen, is vrij uitzonderlijk voor een transformatie van deze omvang; iedereen in de omgeving is blij dat de bibliotheeklocatie weer gaat bruisen”, vervolgt Colliers-projectmanager Richard Schipper. “Het concept klopt, mede door het transformatieontwerp en dat is alleen mogelijk dankzij de integrale aanpak, waarbij precies die ingrepen worden gedaan die echt noodzakelijk zijn.” Raaphorst knikt bevestigend. “Alle betrokkenen gaan hier voor kwaliteit. Het oorspronkelijke pand was streng en gesloten; wij maken er een flexibel, open en uitnodigend gebouw van, wat bewerkstelligt dat het gebouw zijn scharnierpositie in Arnhem ook echt benut.”

In het gebouw is ruimtelijke overmaat gecreëerd.

‘ZACHT GLAS’ Building 026 ligt immers op een architectonische breuklijn in de stad, tussen het historische winkelgebied en de naoorlogse bestuurlijke gebouwen in het zuidelijk deel van het centrum. Het gerealiseerde gevelontwerp speelt in op die scharnierfunctie: de gevel ‘bemiddelt tussen de menselijke maat van de binnenstad en de grootschalige blokkenstructuur van het naoorlogse weefsel’, aldus de architect. “De nieuwe gevel bestaat voornamelijk uit glas, geplaatst binnen rechthoekige kaders; die verwijzen naar de kozijnmaten van de historische panden uit de binnenstad. Naar de wederopbouwblokken toe vergroten wij de glasoppervlakken juist.” Daarmee was het gevelontwerp nog niet vervolmaakt; de architect wist zijn opdrachtgevers te overtuigen van extra ‘onderscheidend vermogen’. “In het gevelglas op de bovenste verdiepingen is een verticale ribbel aangebracht als ornament. De ribbels in de glasplaten benadrukken het verticale ritme en maken het gebouw tastbaar en herkenbaar; ook het hergebruik van het gevelmarmer vergt een extra investering. Maar iedereen die straks van dit gebouw gebruikmaakt, gaat het verhaal van de herkomst van de stenen doorver-

tellen, en dat heeft grote waarde. Wij proberen hier voor inwoners, gebruikers en bezoekers een gebouw met een verhaal én betekenis te creëren.” Nagtzaam: “Building 026 staat zowel voor het huisnummer en het netnummer van Arnhem, maar je zou het evengoed kunnen omschrijven als ‘Bouwen aan Arnhem’. De gebruiker voelt straks de aandacht en energie die in dit project zijn gestoken. Wij gaan voor het beste gebouw.” ❚

Bouwinfo OPDRACHT PROJECTMANAGEMENT DIRECTIEVOERING ARCHITECT CONSTRUCTIE INSTALLATIE-ADVIES UITVOERING GEVELBOUWER BOUWPERIODE

PROGRAMMA

Colliers International Colliers International db-M V8 Architects ABT ABT Van Wijnen Alkondor november 2014 – derde kwartaal 2015 winkels 3.015 m² VVO; kantoren 7.225 m² VVO

| 55

AMSTERDAM | hotel Amstelkwartier

Tekst: Henk Geist Beeld: architectenbureau Paul de Ruiter

VIER-STERREN-PLUS HOTEL GAAT VOOR LEED PLATINUM

Unieke gevel maakt hotel Amstelkwartier extreem duurzaam De groenten die het restaurant van het nieuwe hotel Amstelkwartier gaat gebruiken, zijn afkomstig uit een kas op de bovenste verdieping van het gebouw. Het is een voorbeeld van hoe extreem duurzaam het vier-sterren-plus hotel in Amsterdam wordt. Amstelkwartier moet het eerste LEED Platinum gecertificeerde hotel in Europa worden, mede dankzij een unieke gevel die reageert op het buitenklimaat. Het hotel met driehonderd kamers maakt deel uit van een nieuw dynamisch woonwerkgebied vlakbij het Amstelstation dat nu volop in ontwikkeling is. Het is ontworpen door architectenbureau Paul de Ruiter in samenwerking met Mulderblauw architecten. Paul de Ruiter is verkozen vanwege zijn expertise op het gebied van innovatieve en duurzame architectuur. Dat heeft voor hotel Amstelkwartier geresulteerd in een unieke buitenschil, een levende gevel, die reageert op het buitenklimaat en op de gebruiker van een kamer. “Een dergelijke gevel, die we samen met Arup hebben ontwikkeld, zie je nog nergens in de wereld”, stelt Paul de Ruiter. De zwarte stalen gevelelementen bestaan uit verdiepingshoge glazen puien, die de hotelgast een riant uitzicht bieden over de stad en een dicht geveldeel. Vanuit dit dichte deel kunnen de panelen geleidelijk voor het raam schuiven, afhankelijk van het buitenklimaat en de aanwezigheid van de hotelgast. De Ruiter: “Zo kan oververhitting worden voorkomen, maar ook warmteverlies. Hierdoor levert de bouwkundige schil het grootste deel van de energiebesparing. Het gevelbeeld is dynamisch en verandert continu onder invloed van de hotelgast, het weer en het tijdstip van de dag.”

SLIMME GEVEL De hotelgast kan de gevelpanelen vanuit de kamer bedienen en bij afwezigheid neemt het gebouwbeheersysteem de bediening over. De luiken zijn rondom voorzien van borstels, waardoor er een licht geventileerde spouw ontstaat tussen het glas en de luiken. Het sluiten van de luiken zorgt voor een aanzienlijke verhoging van de isolatiewaarde van de totale gevel. Indien er behoefte is aan de zonnewarmte openen de luiken zich en kan de zon de hotelkamer verwarmen. Bij behoefte aan koeling sluiten de luiken zich om verlies van koele lucht via het glas te beperken en de temperatuur constant te

56 |

houden in de kamer. De gevel zorgt op deze manier voor een besparing van 65% op de warmtevoorziening, 90% op koeling en 50% op ventilatie zonder dat de hotelgast aan comfort inlevert.

DUURZAME MAATREGELEN Deze besparingen spelen een belangrijke rol in het bereiken van een LEED Platinum certificaat, net als andere toegepaste duurzame maatregelen om de impact op de omgeving te minimaliseren.

De groenten die het restaurant gaat gebruiken, zijn afkomstig uit een kas op de bovenste verdieping van het gebouw.

AMSTERDAM | hotel Amstelkwartier

Amstelkwartier moet het eerste LEED Platinum gecertificeerde hotel in Europa worden, mede dankzij een unieke gevel die reageert op het buitenklimaat.

Zo worden in het hotel de energie-, water-, afval- en CO2-kringlopen gesloten. Door optimaal te recyclen, gaat het verbruik aanzienlijk omlaag. Het enorme waterverbruik wordt bijvoorbeeld teruggebracht door

onder meer grijswater te gebruiken voor de toiletspoeling. Een ander voorbeeld is het materiaalgebruik voor de bouw van het hotel. Het sloopbeton van de toren Overhoeks in Amsterdam is verwerkt in het beton

voor het hotel. De Ruiter: “Het resultaat is een hotel dat voldoet aan alle wensen van de kosmopolitische hotelgast van de 21e eeuw: alle luxe en comfort, maar zonder dat dit ten koste gaat van de planeet.” ❚

Bouwinfo

Alle kwaliteit in huis...

OPDRACHTGEVER UITVOERING ONTWERP

ADVIES

BOUWPERIODE

Amstelside BV, Amsterdam J.P. van Eesteren, Amsterdam Architectenbureau Paul de Ruiter, Amsterdam en Mulderblauw Architecten, Zoeterwoude Van Rossum BV (constructie), Arup (installaties en bouwfysica), B & R Adviseurs voor Duurzaamheid 2013-2015

Projectinfo is al sinds 1979 één van de toonaangevende bedrijven op het gebied van kitten en afdichten in de branche. • Vloerafwerkingen • Kitten • Advisering • Pursystemen • Afplaksystemen

is uw vertrouwde partner voor werkzaamheden op het gebied van gevelonderhoud- en reiniging. • Metselwerk, voegwerk • Glas polijsten en bewassing • Betonreparatie • Anti-graffiti systemen en • Reiniging Anti-kauwgum coating • Hydrofobering • Advisering • Aluminiumreiniging en -onderhoud Valkenierstraat 38, 2984 AZ Ridderkerk Tel.: 0180 - 48 68 66 • Mail: info@coenen.nl • www.coenen.nl

LUCHT- EN DAMPDICHT In opdracht van J.P. van Eesteren is Coenen BV verantwoordelijk voor het kitten, PUR-schuimen en aanbrengen van butylband bij het eerste LEED Platinum gecertificeerde hotel van Europa, het Amstelkwartier in Amsterdam. Met de door Coenen geselecteerde materialen worden de gevels van het hotel lucht- en dampdicht gemaakt. De kitafdichtingen worden onder meer aangebracht tussen de betonnen prefabelementen, bij de dilatatievoegen en bij de stelkozijnen. Er kunnen enkel materialen worden toegepast die voldoen aan de LEED 2009 certificering. Om aan de hoogst haalbare LEED-normering te voldoen, zijn in een uitgebreid voortraject alle toe te passen materialen en producten getoetst en gekeurd door een LEED Assessor. Daarbij is onder meer gekeken naar hoe de materialen worden gemaakt en welke stoffen daarbij zijn toegepast. De LEED-normering is niet alleen van toepassing bij het aanbrengen van de materialen. Mocht het gebouw ooit worden gesloopt, dan moeten de materialen ook weer op een verantwoorde manier kunnen worden verwijderd en verwerkt.

| 57

AMSTERDM | Nieuwendijk 196

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Architectuurfotografen/Fedde de Weert

‘Nieuwbouw Nieuwendijk 196 past in historisch straatbeeld’ Eén van de grootste retail herontwikkelingen van Nederland van de laatste decennia. Zo wordt het project Nieuwendijk 196 in Amsterdam regelmatig genoemd. Het project is gestart vanwege het groeiende aantal retailers dat naar de Nieuwendijk komt. Na de grondige herontwikkeling voorziet de locatie in aantrekkelijke, grote winkelunits, verspreid over drie nieuwbouwlagen. Het project wordt in delen uitgevoerd en opgeleverd. Eind mei is de nieuwe winkel van ZARA geopend voor publiek. De opening van JD Sports volgt later dit jaar. Bouwcombinatie Dura Vermeer - De Nijs heeft het voormalige gerechtshofpand aan de Nieuwendijk gesloopt en opnieuw opgebouwd. “De oudbouw was ‘economisch overleden’”, schetst Martin de Waal, bedrijfsleider van de bouwcombinatie. “De kantoorfunctie die het pand de laatste jaren had, bleek op deze locatie niet opnieuw verhuurbaar. En ook herbestemming

58 |

de voorzijde van het pand zijn hoge stalen puien en grote geprefabriceerde betonbogen voorzien, die zorgen voor een unieke uitstraling, passend bij het historische straatbeeld.” Naast de bouwkundige voorzieningen heeft Bouwcombinatie Dura Vermeer - De Nijs ook alle transportinstallaties geleverd, waaronder liften, roltrappen en de nieuwe stalen trappenhuizen.

bleek niet haalbaar, vanwege de te geringe verdiepingshoogtes. Sloop was de enige optie.”

UITVOERING IN FASES

Alleen de begane grond, vloer en zijgevels van het pand zijn hierbij behouden gebleven, vertelt hij. “Binnen dit kader hebben we de nieuwbouw uitgevoerd. We hebben een compleet nieuwe staalconstructie gemaakt op de bestaande fundering. Aan

De grootste uitdaging betrof de logistiek op de locatie, aldus De Waal. “De winkelstraat is zeven dagen per week open en de omliggende horeca zorgt voor drukte in de avonduren. Alle logistieke bewegingen moesten dan ook strak gepland worden. De sloop van de oudbouw en de opbouw

AMSTERDM | Nieuwendijk 196

van de nieuwe constructie zijn in fases uitgevoerd, om mogelijke verzakkingen door belendingen te voorkomen.” Hij vergelijkt het met een rij boeken. “Wanneer je één boek uit de boekenkast pakt, is het altijd maar afwachten of de andere boeken in de rij blijven staan. Ditzelfde geldt voor een rij gebouwen. Door tijdelijk te steunen en vervolgens over te pakken, hebben we potentiële problemen op de Nieuwendijk kunnen tackelen.”

BREEAM ‘VERY GOOD’ Het ontwerp van Rijnboutt Architecten was gebaseerd op de BREEAM-kwalificatie ‘Good’. “Tijdens de uitvoering zijn we er echter in geslaagd deze kwalificatie te upgraden naar ‘Very Good’”, vertelt De Waal. “Naar verluidt is de Nieuwendijk 196 het eerste herbestemde kantoorcomplex met een dergelijke kwalificatie, die mede te danken is aan de gecontroleerde afvalstromen en het beheerste energieverbruik op de bouw.” Gezien het bestaande pand en de locatie was het scheiden van afval nagenoeg onmogelijk, vertelt hij. “Dit werd later op de werf van de afvalverwerker goedgemaakt, wat veel punten opleverde. Daarnaast lag tijdens de uitvoering de nadruk op omgang met de buurt en het juist administreren van verbruik van energie en materialen.”

Nieuwendijk 196 was het eerste project dat M.J. de Nijs en Zonen en Dura Vermeer Bouw Midden West in een bouwcombinatie hebben uitgevoerd. “Inmiddels staan er drie nieuwe projecten voor ons op rol”, vertelt De Waal. “Je kunt dan ook spreken van een succesvolle samenwerking.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING

Bouwinvest en Top Vastgoed Rijnboutt Architecten Bouwcombinatie Dura Vermeer De Nijs

Samen aandacht voor Ambacht Bouwcombinatie Dura Vermeer – De Nijs v.o.f.

Nieuwendijk-Damrak Amsterdam

www.duravermeer.nl | www.denijs.nl

| 59

TILBURG | Coolblue

Tekst: Liliane Verwoolde Beeld: Prologis

Integratie van bouw en inrichting

Een distributiecentrum voor

‘on time delivery’

Het dak en de eerste verdieping zijn voorzien van royale glaspartijen.

Binnen de sterk groeiende e-commerce business mag Coolblue zich rekenen tot de grotere jongens. Door alle producten fysiek op voorraad te hebben en de logistiek in eigen hand te houden, kan het bedrijf uiterst klantgericht werken. Om haar beloftes – variërend van ‘Vandaag nog’ tot ‘Ook zondagbezorging’ – waar te maken, ontwikkelt Prologis voor Coolblue een nieuw distributiecentrum in Tilburg. De locatie van het distributiecentrum op bedrijvenpark Vossenberg West II in Tilburg moet niet alleen voorzien in de huidige behoefte van Coolblue, maar ook anticiperen op de ambitieuze groeiplannen van de onderneming. De kavel van 13,2 ha van Prologis in Tilburg, met groeimogelijkheden tot 100.000 m² logistiek vastgoed, kan uitstekend in deze behoefte voorzien. Tijdens de ontwerpen uitvoeringsfase werken ontwikkelaar Prologis, architect Johan de Vries en aannemer Cordeel Nederland nauw samen met Coolblue.

BUNDELING VAN EXPERTISES Dankzij de samenwerking met de Project- en Logistiek Managers van Coolblue – waarbij alle expertises worden gebundeld – ontstaat een optimaal, kostenefficiënt en duurzaam ontwerp, gevolgd door een vlot bouwproces. De inbouw van de huurderspecifieke inrichting wordt grotendeels geïntegreerd in de bouwplanning, waardoor het DC van zo’n 25.000 m² binnen acht maanden klaar is voor gebruik.

EFFICIËNT ONTWERP “Een dynamische onderneming als Coolblue vraagt om een uitgekiend ontwerp dat efficiënt en flexibel ingedeeld kan worden”, vertelt Arthur van Kooij, VP Project Management van Prologis Benelux. “Coolblue beschikt nu over de maximale opslagcapaciteit, waarbij zij de compartimenten ook nog vrij kan inrichten. Het bedrijf heeft niet gekozen voor één specifieke opslagconfiguratie, maar voor een slimme combinatie van tussenvloeren, sorters, blokstapeling, pallet- en

60 |

legbordstellingen. Op de mezzanine heeft zij een service-area ingericht voor onder meer de afhandeling van retouren. Juist door deze onderscheidende aanpak kan Coolblue haar positie als ‘koploper in on time delivery’ vasthouden.”

TILBURG | Coolblue

Projectinfo

DUURZAAMHEID Ook duurzaamheid speelt een toonaangevende rol bij het ontwerp van het DC. Energiebesparing moet de operationele kosten voor Coolblue beperken. Dit wordt onderstreept door het certificaat BREEAM ‘Very Good’. Om die reden is LED-verlichting toegepast met een dynamisch dimsysteem. De lichtbronnen stemmen automatisch af op de activiteiten in het warehouse. De verwarming van warehouse en kantoor is geregeld door HR+ installaties. De kantoren zijn voorzien van een warmtepompsysteem in combinatie met vloerverwarming. Het dak van het DC is voorzien van een groot aantal lichtstraten voor natuurlijke daglichttoetreding. Dit draagt niet alleen bij aan de energiebesparing, maar ook aan een aangename werkomgeving.

HYBRIDE VLOER Opvallend is de vloer in het warehouse, die ondanks zijn grote oppervlakte volledig voegloos is uitgevoerd. “Het is een hybride-betonvloer”, vertelt Van Kooij. “De vloer heeft een traditionele wapening, gecombineerd met staalvezels. Hierdoor ontstaat een duurzame vloer van hoge kwaliteit, zonder enige oneffenheid. Plezierig voor het equipment dat hier af en aan rijdt. Al weer een staaltje dat aantoont dat het ontwerp van het gebouw perfect is afgestemd op het intensieve gebruik van een online retailer.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP AANNEMER INSTALLATIES BOUWPERIODE

STAAL ALS BASIS VAN EEN STERK VERHAAL Een distributiecentrum van 20.000 m². Ondanks dit flinke oppervlak, is de staalconstructie zodanig geoptimaliseerd dat Hanse Staalbouw een slanke constructie heeft kunnen realiseren. Er zijn daardoor relatief weinig tussenkolommen in de hal toegepast, wat veel bewegingsvrijheid geeft in de hallen. Hanse Staalbouw heeft zowel de engineering als uitvoering in opdracht, wat resulteert in snelle schakeling bij aanvullingen en onvoorziene wijzigingen. Met als gevolg dat ook de montage van de staalconstructie, kanaalplaatvloeren en stalen voorzieningen voor de zonnepanelen voorspoedig is verlopen. De combinatie van de diverse disciplines vraagt flexibiliteit en een gedegen samenwerking met alle partijen. Hiermee komt de kwaliteit en kracht van Hanse Staalbouw naar boven. Wim de Jonge, directeur van Hanse Staalbouw, geeft aan dat daarbij de inzet en het vakmanschap van de medewerkers van groot belang is. Er wordt bij Hanse Staalbouw dan ook veel waarde gehecht aan de ontwikkeling en scholing van de werknemers.

Prologis, Amsterdam Johan de Vries Architect, Willemstad Cordeel Nederland, Zwijndrecht Barth Installatietechniek, ’s-Gravendeel september 2014 – mei 2015

De basis van ieder sterk verhaal is staal! 0111 641 333 • www.hansestaalbouw.nl

hanse + staal een sterk verhaal | 61

HAARLEM | Jacobkliniek

Tekst: Scripturum, Marjoleine Meppelink Beeld: Klous + Brandjes Architecten

‘Uitdagend revalideren in de Jacobkliniek’ Wie regelmatig over de Schipholweg in Haarlem-Oost rijdt, kan het niet zijn ontgaan. De vernieuwde Jacobkliniek is sinds juni dit jaar een feit. De revalidatiekliniek biedt haar cliënten een scala aan mogelijkheden om het revalidatieproces te versnellen. Klous + Brandjes Architecten uit Haarlem heeft met haar ontwerp een inventieve combinatie gecreëerd tussen luxe en functionaliteit, waarbij oriëntatie in het gebouw bijzonder gemakkelijk is gemaakt. Met (dag)licht, akoestiek en natuurlijke materialen wordt ingespeeld op de specifieke behoeften en zintuiglijke waarneming van de eindgebruiker.

De zorgkliniek, bestaande uit vijf lagen, beschikt over negentig eenpersoonskamers en een riante vier meter hoge revalidatieruimte van tweehonderd vierkante meter. Naast een grote lounge en individuele behandelcabines huisvest het pand ook een luxueus restaurant dat haar klanten biologische maaltijden aanbiedt.

ZINTUIGLIJKE WAARNEMING “Vanuit Cean Consulting lag er een goed gedocumenteerd en beeldend Programma van Eisen, dat inspirerende aanwijzingen gaf voor het eindgebruik van het gebouw”, aldus architect Cees Brandjes van Klous + Brandjes Architecten. “Ons bureau onderscheidt zich doordat wij bij onze ontwerpen de nadruk leggen op de zintuiglijke waarneming van de eindgebruiker. Wij doen dit door zo min mogelijk modieuze ambities te hebben en ons zoveel mogelijk af te vragen hoe wij het best kunnen inspelen op zintuiglijke belevingen. Dit komt tot uiting in een scala aan aspecten.”

AKOESTIEK EN VERLICHTING Gekozen is om materialen voor te schrijven die de akoestiek van het gebouw ten goede komen. “Wij hebben bijvoorbeeld een houten top akoestiek scheidingswand van Bruynzeel geplaatst tussen de gang en cliëntkamers. In deze wand zijn tevens kasten weggewerkt waar cliëntgebonden materialen in kunnen worden opgeborgen. Ook hebben wij een bijzondere oplossing bedacht voor de verlichting. Door de gangen te voorzien van een bouwkundige koof met een lange lijnverlichting wordt niet alleen de oriëntatie voor cliënten gemakkelijker gemaakt, maar wordt ook voorkomen dat mensen last hebben van hinderlijke lichteffecten.”

REVALIDATIECARRIÈRE Wat verder bijzonder is aan het ontwerp is dat cliënten van de zorgkliniek een ‘revalidatiecarrière’ doormaken. “Cliënten die slecht ter been of bedlegerig zijn, beginnen op de hoogste verdieping. Naarmate zij mobieler worden, gaan zij steeds een verdieping lager met als doel de kliniek, zelfstandig en mobiel, te verlaten.” Om dit proces te bevorderen, is tussen de begane grond en de eerste verdieping een revalidatietrap gemaakt die verschillende hellingshoeken kent. Deze trap wordt ingezet door therapeuten en dient als stimulering om grenzen te verleggen.

BUITENRUIMTEN Tevens beschikt elke verdieping over een eigen buitenruimte. Deze buitenruimten zijn met Solarlux glaspanelen af te schermen. Hierdoor kunnen de terrassen, ook in de winter, worden gebruikt als serre. In het gebouw zitten bovendien twee patio’s die architectonisch zijn opgenomen in de

62 |

HAARLEM | Jacobkliniek

Projectinfo metselwerkconstructies. De één dient als beschut terras bij het restaurant en de ander als ‘oefenpatio’. Hierin zijn verschillende bestratingsmaterialen toegepast om cliënten te leren wennen aan stroefheden.

GEBIEDSONTWIKKELING De zorgkliniek is een onderdeel van gebiedsontwikkeling ‘De Entree’. Deze ontwikkeling staat onder inspirerende supervisie van Jos van Eldonk. “Dit ontwerp is een prachtige start voor de vervolgprojecten”, aldus Brandjes. ❚

Bouwinfo

TRANSPARANT BEWERKTE BINNENKOZIJNEN ZORGEN VOOR SFEER De houten binnenkozijnen in zorghotel St. Jacob – deels van mahoniehout en deels van oregon pine – zijn geleverd door timmerbedrijf De Waal. De structuur en de kleur van de kozijnen die in het zicht zijn gebleven, zorgen voor een warme, natuurlijke sfeer. “De uitdaging zat niet in het leveren van de binnenkozijnen, maar in de bewerking ervan”, vertelt Maarten Honcoop, bedrijfsleider van timmerbedrijf De Waal. De kleurloze, transparante bewerking van de binnenkozijnen stelt timmerbedrijf De Waal voor een bijzondere uitdaging. Zij is hierdoor aangewezen op hout van hoge kwaliteit. Honcoop: “Het hout mocht geen afwijkingen vertonen en moest goed schoon zijn. We hebben hiervoor een speciale partij hout geselecteerd.” Om de deurstijlen – in geval van beschadiging door bedden of karren – gemakkelijk te kunnen vervangen, zijn alle deurstijlen voorzien van losse voorzetstijlen.

OPDRACHTGEVER Ontwikkelcombinatie 023 (Ymere)

ONTWERP Klous + Brandjes Architecten bna

ADVIES INSTALLATIES Nieman raadgevende ingenieurs

ADVIES CONSTRUCTIES Pieters Bouwtechniek

Volledig computergestuurd Honcoop: “In de regel worden de kozijnen voor nieuwbouwprojecten snel en perfect gerealiseerd. De werkvoorbereiders hoeven enkel de gegevens in te voeren in de computer. Het proces dat volgt – van schaven en verlijmen tot profileren en spuiten – gebeurt in ons volledig computergestuurde machinepark. Renovatieprojecten zijn een stuk uitdagender. Hier vind je vaak nog geen twee kozijnen die hetzelfde zijn. Dat vraagt meer inventiviteit van onze werkvoorbereiders. Verder kijken ze niet alleen naar het kozijnenplaatje, maar ook nog naar de slimste manier om het project uit te voeren.”

UITVOERING Waal (Vlaardingen)

BOUWKOSTEN ca. € 8.200.000,- ex. BTW

BOUWPERIODE november 2013 - maart 2015

Snel en flexibel Met het enorme high tech machinepark lijkt De Waal alleen nog afgestemd op grootschalige projecten. Maar dat blijkt een misvatting. “Vroeger was het lastig om er tijdens een groot project ‘even’ en paar kozijntjes tussendoor te draaien. Maar juist met de nieuwe machines kunnen we snel en flexibel afstemmen op uiteenlopende omstandigheden en verschillende aantallen.”

RENOVATIE: VAN INMETEN TOT MONTAGE EN AFLAKKEN IN 1 HAND

TIMMERWERK VAN DE BOVENSTE PLANK

NIEUWBOUW

De Waal is een speciaal bedrijf. Iedere klant zal dat zeggen. Betrokken tot in onze diepste vezels. Sterk in werkvoorbereiding en voorzien van een high tech machinepark. De bijzondere combinatie van grootschalige werken met behoud van ambachtelijk denken en doen, bezorgt ons lovende kritieken. Aannemers, architecten, woningbouwcorporaties en bewoners ervaren dagelijks de voordelen van een timmerbedrijf waar kwaliteit en klantgerichtheid de boventoon voeren. Proberen?

GELUIDSISOLATIE CONCEPT I,II EN III

TIMMERBEDRIJF

HAALT MÉÉR UIT HOUT

Veensesteeg 13 4264 KG Veen

T (0416) 69 28 70 E info@dewaal-veen.nl

WWW.DEWAAL-VEEN.NL | 63

URK | Zwembad 't Bun

Tekst: Liliane Verwoolde Beeld: Aannemingsbedrijf Draisma

INSTALLATEUR IN DE ROL VAN HOOFDAANNEMER

‘BIJ ZWEMBADEN SPELEN DE INSTALLATIES EEN CRUCIALE ROL’ Voor de verbouwing en nieuwbouw van zwembad ’t Bun op Urk zet hollander techniek de bouwketen op zijn kop. De installateur treedt op als hoofdaannemer en neemt hiermee alle verantwoordelijkheden op het gebied van bouwkunde, technologie, duurzaamheid en kostenbeheersing op zich.

64 |

URK | Zwembad 't Bun

De renovatie en nieuwbouw van zwembad ’t Bun is grootschalig. Het omvat de bouw van een nieuw wedstrijdbad met beweegbare bodem, de verbouwing van het instructiebad tot doelgroepenbad, uitbreiding van entree, horecafaciliteiten, ontmoetingsruimte en kleedkamers en een speeltuin. Publiekstrekker is de glijbaan met een lengte van 80 m en een hoogte van 11 m. Achter de schermen worden de technische installaties vernieuwd. Met deze moderne faciliteiten en een uitbreiding van zo’n 40% is ’t Bun begin 2016 weer klaar voor haar sterk groeiende bezoekersaantallen.

TAAKVERDELING De rolverdeling bij de renovatie en verbouw van het zwembad is alles behalve traditioneel. Niet de bouwkundig aannemer treedt op als hoofdaannemer, maar installateur hollander techniek. Er zijn meerdere redenen voor deze beslissing. “Allereerst is het de aard van het project”, vertelt Herman Kolkman, afdelingshoofd werktuigbouwkundige installaties van hollander techniek. “Bij de renovatie van zwembaden spelen de technische eisen een cruciale rol. Denk maar aan elektrotechniek, werktuigbouw en zwembadtechnologie. Hierdoor waren we – samen met Aannemingsbedrijf Draisma – al vanaf de adviesfase bij het project betrokken. En dan is er nog een derde reden. Het is een uitgekiend project om de overstap naar BIM te maken. Met BIM krijgt de klant al in een vroeg stadium een goed beeld van het eindresultaat.”

Grenzen verleggen

De renovatie en nieuwbouw van zwembad ’t Bun is grootschalig. ‘We zijn nu al een groot voorstander van BIM’

MODERNE, ENERGIEBESPARENDE INSTALLATIES En inderdaad, het technische deel beslaat op de begroting een even groot deel als het bouwkundige deel. “Er wordt een groot beroep gedaan op onze technische expertise”, vertelt Kolkman. “Zo beschikt het zwembad straks over een ‘AOS-installatie’ oftewel ‘Anti-OxidatieSysteem’, dat het gebonden chloor verwijdert. Het chloor voor het zwembad gaat ’t Bun zelf maken in een zoutelektrolyse-installatie, waarmee het transport van chloor tot het verleden behoort. En dan zijn er nog diverse energiebesparende installaties. Met name de riothermie-installatie bezorgt ’t Bun straks een forse besparing op de verwarmingskosten.”

BUDGETBEWAKING Nieuw voor hollander techniek is de bewaking van het budget. Als hoofdaannemer moet zij erop toezien dat het zwembad wordt gerenoveerd binnen de gestelde financiële kaders. Ook voor de bouwkundige aannemer is dat wennen. “We hebben het Design & Construct traject samen met hollander techniek uitgevoerd”, vertelt Jeroen Rutten, adjunct directeur van Aannemersbedrijf Draisma. “De verantwoordelijkheid voor de budgetbewaking lag nu bij de installateur. Dat was wennen, want normaliter ligt dat bij ons. Maar we hebben elkaar hier prima in gevonden.”

door ontwikkeling van levendige oplossingen in de zwembadbranche

BIM Ook nieuw is het ontwerpen in BIM. Alle bouwkundige informatie wordt vooraf uitgewerkt in een 3D-model. Kolkman: “Deze innovatieve tekensoftware betekent meteen een nieuwe manier van samenwerken. Alle betrokken partijen zien wat er gebeurt. Dit komt planning, besluitvorming en onderlinge communicatie ten goede. Ook als het gebouw straks is opgeleverd, kunnen storingen gemakkelijker worden gelokaliseerd. Het is ons eerste project met BIM, maar we zijn er nu al een groot voorstander van.” ❚

Met onze kennis op het gebied van o.a. elektrotechniek, werktuigbouwkundige installaties, zwembadtechnieken, beveiliging en IT helpen wij u verder in (her)ontwikkeling van nieuw- en bestaande bouw. Onze flexibele constructies met geïntegreerde en intelligente systemen staan ten dienste van comfort, communicatie, veiligheid en duurzaamheid. | verlegt grenzen

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP & ADVIES

HOOFDAANNEMER BOUWKUNDIGE UITVOERING INSTALLATIETECHNIEK AANNEEMSOM BOUWPERIODE:

Gemeente Urk hollander techniek, Aannemingsbedrijf Draisma en Architectenbureau Willem de Groot hollander techniek Aannemingsbedrijf Draisma hollander techniek € 4,6 miljoen 2014 - 2015

| 65

Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeld: De Meeuw

‘Modulair bouwen is toekomstbestendig bouwen’ De huisvestingsbehoefte van gebouweigenaren verandert steeds sneller, waardoor gebouwen of gebouwdelen vaker aangepast moeten worden dan in het verleden. Is het dan raadzaam iedere pakweg tien jaar te kiezen voor traditionele nieuwbouw of renovatie? ‘Kies liever voor maximale aanpasbaarheid en herinzet, dan bouw je daadwerkelijk toekomstbestendig’, zegt De Meeuw. “Met modulaire bouw blijven gebouwen passend qua volume, functie, comfort en identiteit, zonder concessies te doen aan kwaliteit en uitstraling”, aldus marketingmanager Dennis Bol.

Semipermanente bouw wordt onder andere in het onderwijs en de zorg al vaak ingezet als alternatief voor traditionele bouw. Maar ook op het gebied van kantoren en woningen stijgt de vraag naar deze vorm van bouwen. De deelmarkten van tijdelijke en permanente huisvesting groeien daarbij naar elkaar toe, en het begrip ‘tijdelijk’ wordt volgens De Meeuw steeds relatiever. “De huidige markt vraagt om flexibele huisvestingsoplossingen; alle sectoren zijn op zoek naar een modulaire vorm van bouwen in verband met kortere lifecycles, kortere bouwtijden, duurzaamheid en een andere financieringsbehoefte. Wanneer een gebouwdeel iedere tien jaar gerenoveerd of uitgebreid dient te worden, vervagen de begrippen tijdelijk en permanent.” Niet alleen door de genoemde verkorting van de product life cycle van gebouwen, maar ook door het innovatieve karakter van de modulaire bouw zoals De Meeuw

66 |

die toepast, aldus Bol. “Wij realiseren onze projecten op onze eigen productielocatie onder geconditioneerde omstandigheden en met vaste partners. Daardoor kunnen we weersonafhankelijk bouwen in een zeer beheerst proces en zijn we veel korter aanwezig op de bouwplaats, met minder transportbewegingen, minder overlast en sneller resultaat. Er is geen enkele reden om niet te kiezen voor modulaire bouw, op welk niveau dan ook; er is geen verschil in kwaliteit met traditionele bouw. Die slag hebben wij als producenten al gemaakt, en opdrachtgevers raken er meer en meer van overtuigd.”

VERPLAATST SCHOOLGEBOUW Enkele voorbeelden uit de praktijk: De Meeuw verplaatste in 2009 een door de Hogeschool InHolland gebruikt onderwijsgebouw integraal van Rotterdam naar Delft, waar het nu in gebruik

is bij de Faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek van de TU. Bol: “Het pand is ooit gebouwd als kantoorgebouw in Eindhoven, is in de tussentijd volledig gerenoveerd en heeft nu dus al een derde leven.” Van nog recentere datum is het Hyperion Lyceum in Amsterdam-Noord, dat volledig is gerealiseerd door De Meeuw. “De modulaire bouwmethode maakt het mogelijk als school eenvoudig in fases te groeien. Met deze innovatieve bouwmethode krijgt de opdrachtgever

ook de financiering gemakkelijker voor elkaar; deze is namelijk met het gebouw op te schalen.” Het zijn voorbeelden die bewijzen dat de veelbesproken LEGOlisering van de bouw, geïntroduceerd door de Delftse hoogleraar Hennes de Ridder, bij De Meeuw al jarenlang de praktijk is. De modulair bouwer uit Oirschot hanteert binnen deze visie de slogan ‘Alles verandert... dus waarom zouden we bouwen voor de eeuwigheid’, en wil

ook de architect graag overtuigen. “De genoemde voorbeelden betreffen architectonisch aantrekkelijke gebouwen met een eigen identiteit; atria en transparante gevels zijn in de modulaire bouw geen uitzondering. En mochten er nog twijfels zijn over de mogelijkheden: hoe vroeger wij in het proces betrokken zijn, hoe beter het eindresultaat. Maar dat de huidige situatie in het vastgoed vraagt om flexibiliteit en innovatieve oplossingen staat buiten kijf.” ❚

| 67

‘Modules zijn niet te onderscheiden van traditionele bouw’

UvA, Amsterdam.

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Jan Snel BV

Flexibel bouwen heeft de toekomst. Daarvan is Harry van Zandwijk, directeur/mede-eigenaar van modulaire bouwer Jan Snel BV, overtuigd. “Flexibel bouwen is milieuvriendelijk, kostenbesparend en bovendien efficiënt en flexibel. De kwaliteit doet niet onder voor traditionele bouwvormen. Zeker nu de termijn van tijdelijke bouw onlangs is verruimd naar tien jaar voor bouwwerken buiten het bestemmingsplan en vijftien jaar voor bouwwerken binnen het bestemmingsplan, winnen deze argumenten steeds meer terrein. Dat zien we terug in onze aanvragen.”

Jan Snel BV is gespecialiseerd in modulaire bouwsystemen. Het bedrijf vertaalt de wensen van de opdrachtgevers naar praktische oplossingen. De medewerkers ontwerpen, bouwen, transporteren en plaatsen units in verschillende lengtes, breedtes en hoogtes, voor korte of langere tijd. Of het nu gaat om een kantoorgebouw, een complete scholengemeenschap of huisvesting.

PERMANENTE MODULES

Damen Shipyards, Gorinchem.

68 |

Flexibel bouwen is bij Jan Snel BV vaak vaster dan het lijkt, vertelt Van Zandwijk. “De kwaliteit is goed, daardoor blijven onze units vaak veel langer in gebruik dan gepland. Sinds enkele jaren verhuren en verkopen we zelfs permanente modules! Hiermee lopen we vooruit op de conservatieve bouw, waarin meer en meer conceptueel gebouwd wordt.” De permanente modules van Jan Snel BV zijn volgens Van Zandwijk niet te onderscheiden van de gebouwen die door traditionele bouwbedrijven gerealiseerd worden. “De voordelen zijn echter legio. Een belangrijk verschil tussen traditionele en flexibele bouw is dat alle elementen verplaatst, aangepast of hergebruikt kunnen worden. Doordat de units in onze fabriek gebouwd worden, zijn faalkosten niet aan de orde. De bouw

vindt schoon en droog plaats, waardoor we een hoge kwaliteit kunnen garanderen. Bovendien zijn we in staat just-in-time te leveren, zonder meerwerkkosten.” Dat laatste heeft Jan Snel BV onder andere bewezen bij de bouw van Ravel Residence in Amsterdam. “In opdracht van RAVAM CV en in samenwerking met Student Experience bouwden we achthonderd studentenwoningen, in slechts 324 kalenderdagen”, blikt Van Zandwijk trots terug. “Naast de studentenwoningen – inclusief badkamers en keukens – bestaat het gebouw uit een restaurant, studieruimte, eetkamer, bibliotheek en een wasruimte. Het studentencomplex blijft minimaal twaalf jaar staan en beslaat totaal ca. 28.000 m² op vijf bouwlagen.” Begin dit jaar opende Ravel Residence – tot op heden de grootste opdracht voor Jan Snel BV – haar deuren. Hiermee kwam een eind aan een intensieve bouwperiode. Maar tijd om achterover te leunen, kregen de bouwers niet. “In augustus hebben we de opvolger van Ravel Residence mogen opleveren: AmstelHome, dat onderdak biedt aan 520 zelfstandige studentenwoningen en een groot aantal gemeenschappelijke voorzieningen zoals studieruimten, horeca en een grote binnentuin.” De units voor AmstelHome zijn allemaal in de fabriek in Montfort gebouwd, vertelt hij. “Er waren ruim 550 transporten nodig om alle units en aanvullend materieel naar de hoofdstad te vervoeren.”

INNOVEREN IN DE BREEDTE “Ons werkveld is groot”, vertelt Van Zandwijk. “We gaan dwars tegen de trend van specialisatie in. We innoveren in de breedte. We hebben ons nooit beperkt tot één segment, maar zijn actief in verschillende sectoren. Dat is ook onze kracht. Naast studentenhuisvesting ontwerpen, bouwen en transporteren we op dit moment diverse woonoplossingen voor asielzoekers in Nederland en Duitsland. Daarnaast zijn we bezig met een modulair opleidingscentrum voor de jeugd van Ajax. In september/oktober starten we met modulaire starters- en rijtjeswoningen in vier gemeentes in Nederland.” Nieuw in het assortiment van Jan Snel BV zijn de blast resistant (ontploffingsvrije) modules en shelters, voor de petrochemische industrie, evenals de aardbevingsbestendige schoolmodules waarmee het bedrijf onlangs een eerste project in Groningen heeft uitgevoerd. “In opdracht van de NAM hebben we een tijdelijke voorziening voor kinderen van 0 tot 13 jaar gebouwd in gemeente Loppersum, waar regelmatig aardbevingen voorkomen. De tijdelijke kindvoorziening, met een totale oppervlakte

Ravel Residence, Amsterdam.

van 3.465 m² bestaat uit gestandaardiseerde modules van 6 x 3 meter welke voorzien zijn van betonnen vloeren. De modules zijn gebouwd conform de NPR-richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen. We hebben de voorziening binnen 8,5 week gebouwd, vanaf de start van het grondwerk tot en met de oplevering.” ❚

| 69

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Algeco

‘Tijdelijke accommodatie voorziet in ieders behoeften’ Bent u aan het verbouwen en bent u op zoek naar tijdelijke ruimte? Hebt u een extra accommodatie nodig voor een evenement of festival? Heeft uw school behoefte aan extra leslokalen? Of wilt u een tijdelijke keet huren voor op de bouwplaats? “ Voor iedere huisvestingsvraag bieden wij een passende oplossing”, vertelt Erik Schrevers, Supply Chain Manager Northern Europe bij Algeco, bouwer, verhuurder en verkoper van modulaire units. “Van festivalorganisatoren, die de units slechts enkele dagen nodig hebben, tot bedrijven en scholen die ze soms jarenlang blijven gebruiken.”

Werken en leren in een tijdelijk onderkomen, zonder in te boeten aan comfort en veiligheid. Steeds meer mensen ontdekken de voordelen van de modulaire units van Algeco, merkt Schrevers. “Onze markt groeit snel. Dat komt mede doordat we, naast onze huisvestingsoplossingen, een totaalservice aan onze klanten

70 |

aanbieden; onze 360° Service.” Klanten willen anno 2015 vooral ontzorgd worden, vertelt hij. “Dit is een direct gevolg van de economische crisis, waarbij veel bedrijven hebben moeten inkrimpen en waardoor zij niet altijd meer de mensen in huis hebben om vraagstukken rondom huisvesting op te pakken.”

Algeco begeleidt haar klanten van advies tot planning en levering, vertelt hij. “Zo kunnen Algeco modules kant-en-klaar aangeleverd worden, inclusief meubilair, Algeco Data (internet via datapunten), inverters, watercoolers, akoestische panelen, et cetera. Zo kan de klant er direct in en kan hij meteen aan de slag. Doordat alle units

Personaliseer uw units en versterk uw imago.

GEPERSONALISEERDE UNIT Wie wil, kan zijn unit laten personaliseren in bijvoorbeeld zijn bedrijfskleuren of met een slagzin. “Algeco Deco maakt het mogelijk om de buitenzijde van de unit te voorzien van een folie op maat, vergelijkbaar met het carwrappen van een auto. De mogelijkheden hiertoe zijn legio en de keet wordt zo een echte communicatiedrager”, vertelt Schrevers.

CONSTANTE INNOVATIES Algeco zit niet stil, als het gaat om innovaties en ontwikkelingen. “Voor de industrie hebben we recent drying lockers ontwikkeld. Dit zijn ventilerende en verwarmde kasten waarin bijvoorbeeld bouwlieden of mensen die actief zijn in de (petro-) chemie, hun natte werkkleding kunnen drogen”, vertelt Schrevers. “Dit idee komt uit Frankrijk, na een vraag van de vakbonden.” In Nederland is inmiddels een eerste unit met dergelijke lockers geplaatst. De komende maanden wordt het concept verder uitgerold. Voor meer informatie, www.algeco.nl ❚

modulair zijn opgebouwd, kunnen ze eenvoudig gedemonteerd en opnieuw ingericht worden, voor een volgende klant.” Hierbij verwijst Schrevers niet alleen naar het interieur, maar ook naar de installaties. “De techniek ontwikkelt zich vandaag de dag razendsnel. Algeco volgt die evolutie op de voet en past ze toe waar ze kan.”

COMBINATIES Het verhuuraanbod van Algeco is gebaseerd op standaardkwaliteiten en -afmetingen, vertelt Schrevers. “We hebben meer dan 8.000 units in ons assortiment in de Benelux. Deze modules kunnen oneindig geschakeld worden, waardoor we alle gewenste combinaties kunnen maken. Zo hebben we recentelijk – in slechts vier weken tijd – 118 units ingericht en geleverd voor basisschool De Singel in Schiedam. Daarnaast realiseerden we in slechts vijf werkdagen negen gebouwen,

met een totale oppervlakte van 306 m², voor een internationale vliegshow in Friesland.”

RENDEMENT Waar in de unitbouw containers voornamelijk worden ingericht met elektrische verwarmingsinstallaties, hebben afnemers bij Algeco de mogelijkheid om een invertersysteem te installeren. “Hiermee kan een veel hoger rendement worden behaald en kan flink bespaard worden op de energiekosten”, vertelt Schrevers. Een tweede punt waarop Algeco zich volgens hem onderscheidt, is haar brandvertragende unit. “Deze module voldoet aan de brandprestatiecriteria REI(w) 60, wat zich onder andere vertaalt in een unieke draagconstructie die instorten vertraagd. De effecten na 60 minuten op de draagkracht, vlamdichtheid en isolatie (warmtetransmissie) zijn minimaal, terwijl de bescherming tegen brand maximaal is.”

De warme luchtstroom van de drying lockers wordt van beneden naar boven gezogen en droogt natte werkkleding in enkele uren.

| 71

Van een tijdelijke accommodatie voor uw werknemers op de werf tot een tijdelijk klaslokaal, kleedruimte, opslag, sanitair, kantoor, enz… tot een gebouw op een evenement. Welke behoefte u ook heeft, Algeco zorgt ervoor dat u over extra ruimte kunt beschikken. Wij zijn uw aanspreekpunt, van advies en ontwerp, tot sleutelklare oplossing én zelfs verder. Zo richten we bijvoorbeeld uw gebouw in met meubilair, airco, internet via datapunten, brandveiligheids accessoires of personaliseren we uw unit aan de buitenzijde in uw bedrijfskleuren, enz… We ontzorgen u via onze 360° Service! Op zoek naar tijdelijke huisvesting en meer info over onze 360° Service? Contacteer ons!

FLEXIBEL BOUWEN. Functioneel, esthetisch en efficiënt

O NT WERP • R EALIS ATI E • OND ER H OU D

FLEXIBELE O PLO SSIN G EN , C O MPLE TE DI ENSTVERLENI NG

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: BUKO Huisvesting

‘De markt vraagt om flexibele, dynamische huisvesting’ De vraag naar semipermanente huisvesting groeit. Bedrijven verhuizen gemiddeld iedere zeven jaar en ook huizenbezitters zijn anno 2015 niet meer honkvast. “De flexibiliteit en dynamiek van vandaag vragen om een andere manier van omgaan met je huisvesting”, aldus Lex Meuldijk van BUKO Huisvesting. “Met de concepten die wij in huis hebben, van supertijdelijk tot ultrapermanent, bieden wij een prachtig pallet voor onder andere bedrijven, instellingen, onderwijs en woningcorporaties.” “Wij kunnen klanten heel breed bedienen”, vertelt Meuldijk. “Of het nu gaat om semipermanente huisvesting of traditionele nieuwbouw, de klant zit met één partij aan tafel. Hierbij treden we niet alleen op als bouwer, maar vooral ook als adviseur en dienstverlener. Dat zie je terug in alles wat we doen. Wij hebben een brede klantfocus. Niet alleen in woord, maar ook in daad. We zeggen wat we denken en we doen wat we

zeggen. Dat is geen kreet op papier, maar de mentaliteit van ons bedrijf. Dat spreekt aan.”

DESIGN & BUILD De expertise van BUKO komt onder andere tot uiting in Design & Build trajecten, waarbij zowel (een deel van) het ontwerp als de realisatie van het object aan één marktpartij wordt overgelaten. “We schuiven graag in een vroeg stadium

Project: Brede School De Verwondering te Lent. Ontwerp: Bulkens Architecten

74 |

van een project bij de opdrachtgever en architect aan tafel, zodat we optimaal kunnen inspelen op de klantvraag. Door deze aanpak kunnen we projecten realiseren die uitblinken in esthetiek en functionaliteit maar ook in efficiency en kostenbeheersing”, vertelt Angela Lindenberg, engineer bij BUKO Huisvesting. “Een goed voorbeeld van zo’n traject is Brede School De Verwondering in Lent, dat in korte tijd is ontworpen en gerealiseerd, in samenwerking met Conexus, HEVO en Bulkens Architecten.” Het gebouw is gerealiseerd in systeembouw, vertelt ze. “Het gebouw is niet alleen flexibel in de toepassing, maar ook flexibel uit te breiden. De structuur is zodanig opgezet dat het eenvoudig is om in de toekomst extra ruimte toe te voegen of weg te halen. Ook wijzigingen in de indeling zijn snel

Project: Uitbreiding van de Buiksloterhamschool te Amsterdam

te realiseren, zonder onnodige overlast. Dit is wat wij noemen permanent passend bouwen.” Het permanent passend bouwen is opgezet uit de gedachte van spaarzaam bouwen en wordt gekenmerkt door zuinig te zijn met energie, materialen en arbeid (onderhoud). Het gebouw is voorzien van onderhoudsarme kozijnen en duurzame vloeren. De ventilatie is afgestemd op de eisen van Frisse Scholen klasse B en wordt per groepsruimte CO2-gestuurd. De gemiddelde GPR-score bedraagt 8,3.

TOEKOMSTBESTENDIG BOUWEN “Vandaag de dag is niets meer permanent”, aldus Lindenberg. “Niet alleen bestemmingen, maar ook wensen en eisen veranderen continu. Dat schept mogelijkheden. Zo kan met tijdelijke huisvesting of met de tijdelijke invulling van een gebied de toekomst van dat gebied

worden gestimuleerd. Onze semipermanente huisvesting groeit hierin mee.” Meuldijk: “Dat is onder andere gebleken bij de uitbreiding van de Buiksloterhamschool in Amsterdam. De semipermanente school die we hier enkele jaren geleden hebben gebouwd, is recent door ons voorzien van een forse uitbreiding. Hiervoor hebben we bestaande units aangepast en opgewaardeerd, onder andere qua esthetica en isolatiewaarde. Een perfect voorbeeld van circulair bouwen.”

lijke huisvesting gerealiseerd”, vertelt Meuldijk. “Nu de eigenaresse de grond heeft gekocht van de gemeente, hebben we de huisvestingbehoefte opnieuw in kaart gebracht. Omdat nieuwbouw niet haalbaar bleek, was de optie de bestaande huisvesting op te waarderen naar permanente huisvesting een goed alternatief. Het gebouw wordt onder andere voorzien van aanvullende isolatie en de gevel krijgt een nieuwe look & feel, waarmee de huisvesting weer jarenlang

'Bedrijven verhuizen gemiddeld iedere zeven jaar en ook huizenbezitters zijn anno 2015 niet meer honkvast' Een tweede voorbeeld van circulair bouwen betreft een kinderdagverblijf in Leidsche Rijn. “Ook hier hebben we enkele jaren geleden tijde-

vooruit kan. Op deze manier is flexibiliteit voor toekomstige veranderingen gegarandeerd en een spaarzame oplossing gerealiseerd.” ❚

| 75

Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeld: Wagenbouw Bouwsystemen

Totaaloplossingen in het kader van tijdelijke huisvesting

De conjunctuurgevoelige huisvestingsmarkt vraagt om flexibele aanbieders, die op elk onderdeel en op elk niveau een passende oplossing kunnen bieden. Wagenbouw Bouwsystemen uit Sliedrecht voorziet al decennia in tijdelijke huisvesting, en kan het bouwproces indien gewenst van ontwerp tot en met exploitatie volledig in handen nemen. “Herinzet is de sleutel tot duurzame bouw met een goede prijs-kwaliteitverhouding”, vertelt Sales, PR en Marketing Manager John Ouburg.

Tijdelijke huisvesting betreft lang niet meer alleen de bekende, kant-en-klare standaardunits; het gaat tegenwoordig om volledig afgewerkte modulaire bouw – indien gewenst turn-key op te leveren. Wagenbouw spreekt in dit kader liever van ‘semipermanente bouw’. “Alle onderdelen van het bouwproces kunnen daarbij door ons worden uitgevoerd, van ontwerp-, engineeringsen vergunningstrajecten tot en met transport, aanleg van betonvloeren, plaatsing, installatie en interieurinrichting. Altijd op basis van korte lijnen en een menselijke benadering, met oog voor de realiteit. Huisvestingsvraagstukken kunnen voor de klant uitdagend zijn op het gebied van vergunningen, en wij proberen in dit kader het maximale mogelijk te maken op basis van functie, gebruiksperiode en budget. Wij bedienen de markt nog steeds met standaardunits, maar zien steeds meer maatwerkprojecten in het kader van semipermanente bouw op ons af komen.”

REFERENTIES Indien gewenst zijn semipermanente bouwdelen van Wagenbouw elders herbruikbaar, “perfect

76 |

passend bij een conjunctuurgevoelige markt.” En op architectonisch gebied zijn de mogelijkheden legio, vervolgt Ouburg. “Ik noem bijvoorbeeld het kantoorgebouw voor opslagbedrijf Vopak in Rotterdam-Europoort – een door ons gerealiseerd gebouw met een eigen uitstraling: de ronde vorm van de entree verwijst naar een opslagtank.” Een andere referentie betreft de uit tweehonderd modules opgebouwde bedrijfshuisvesting voor ruimtevaart organisatie Esa Estec in Noordwijk. “Onderzoek wijst uit dat dit het best geïsoleerde gebouw is op de bedrijfssite. Verder is tijdelijke huisvesting een ideale oplossing voor eigenaren die wachten op definitieve ontwikkeling van hun grond of voor kleinschalige woningprojecten in het kader van zorg. Ons aanbod is zowel flexibel, duurzaam als

financieel aantrekkelijk, zonder de bouwsnelheid te vergeten. Kwaliteit gaat daarbij voor kwantiteit.

Wij handelen niet in vierkante meters, maar in de oplossing van huisvestingsvraagstukken.” ❚

Postbus 72 3360 AB Sliedrecht 0184 41 17 66 info@wagenbouw.nl

TIJDELIJKE HUISVESTING: ZORG | KANTOOR | ONDERWIJS | BOUWPLAATS

WWW.WAGENBOUW.NL

| 77

Duurzaam hergebruik dankzij IFD-bouwsysteem Zo goed als nieuw, of beter dan nieuw? Vanwege de noodzakelijke snelheid en het beperkte budget bleek de beste oplossing voor huisvesting van het gemeentehuis in Middelharnis en de International School Utrecht nieuwbouw, maar dan wel met inzet van duurzaam hergebruikte bouwcomponenten. De Groot Vroomshoop Bouwsystemen realiseerde beide voorbeelden van circulair bouwen, oftewel: ‘cradle to cradle’. Hoe werkt het en wat is het resultaat? ZIEKENHUIS WORDT DUURZAAM GEMEENTEHUIS De specialiteit van De Groot Vroomshoop (DGV) Bouwsystemen is het eigen IFD-bouwsysteem: Industrieel, Flexibel en Demontabel. Dat IFD-bouw snel gaat volgens betrouwbare planning, schoon is en weinig overlast op de bouwplaats geeft, is bekend. Bijzonder is dat het gemeentehuis in Middelharnis met een BVO van 3.030 m2 in slechts 13 weken is gebouwd, met behulp van 94% hergebruikt materiaal. Daarmee is het al duurzaam bij ingebruikname. De elementen komen van de interim huisvesting van het Jeroen Bosch Ziekenhuis te ‘s-Hertogenbosch.

VOORRAAD HERGEBRUIK DGV Bouwsystemen levert turn-key gebouwen op en garandeert bij nieuwbouw – van nieuwe bouwcomponenten – een restwaarde. De materialen worden na demontage van semipermanente huisvesting opgeslagen en 100% hergebruikt. Dat is goed voor het milieu en het budget; hergebruikte componenten zijn aanzienlijk goedkoper dan nieuwe. Daarbij komt dat IFD-bouw op zichzelf al een voordelige methode is.

IFD-BOUWSYSTEEM

FLEXIBEL IN BOUWMOGELIJKHEDEN EN GEBRUIK

In hoofdlijnen is het gemeentehuis Middelharnis opgebouwd uit hergebruikte prefab betonvloeren,

IFD-huisvesting is altijd demontabel en de inrichting flexibel; wanden zijn verplaatsbaar. De kracht

Gemeentehuis Middelharnis Fotograaf: Norbert van Onna.

78 |

geplaatst op een fundatie op heipalen in combinatie met fundatiebalken, een hoofddraagstructuur van stalen kolommen, liggers en windverbanden, niet-dragende HSB-gevelelementen en prefab HSBdakelementen. Deze gebouwonderdelen zijn als afzonderlijke componenten just-in-time aangeleverd op de bouwlocatie en daar geassembleerd tot een volwaardig (nieuw) gebouw.

van DGV Bouwsystemen zit in een combinatie van prefabricage, standaard maatvoering en knooppunten waarmee tot vier lagen hoog kan worden gebouwd. Waar kolommen niet gewenst zijn worden gelamineerde liggers toegepast, waardoor grote vrije overspanningen ontstaan en dubbele verdiepingshoogten eenvoudig realiseerbaar zijn. Er is volop ruimte voor specifieke gebruikerswensen voor inrichtingen, afwerkingen en installaties. Ook componenten van technische installaties worden geprefabriceerd, bijvoorbeeld de mechanische afzuiging, kabelgoten en waterinstallatie. In Middelharnis is bijvoorbeeld gekozen voor installaties boven het verlaagde plafond en niet in de (gevel)wand. De geprefabriceerde onderdelen zijn aan de bovenliggende vloer gehesen en geassembleerd, wat bijdraagt aan de optimale flexibiliteit van het gebouw.

Gemeentehuis Middelharnis Fotograaf: Norbert van Onna.

OVERZICHT DUURZAAM HERGEBRUIKTE COMPONENTEN MIDDELHARNIS Gemeentehuis Middelharnis bestaat voor 94% uit hergebruikt materiaal en is bewezen duurzaam. Elementen komen uit de voorraad duurzaam her te gebruiken componenten. Slechts het tekort is nieuw geproduceerd: • Vloeren: 206 vloerelementen, waarvan 177 hergebruikt (86%) • Gevelelementen: 212 gevelelementen (100%) • Dakelementen: totaal 100 dakelementen, waarvan 98 hergebruikt (98%)

INTERNATIONAL SCHOOL UTRECHT René van der Horst, directeur van Maar! Bouwmanagement in Hilversum deed het complete bouwmanagement van de International School Utrecht, inclusief coördinatie gebruikersinrichting. Hij vertelt: “Hergebruik was geen eis. Bij de aanbesteding bleek DGV Bouwsystemen het goedkoopst, maar toch boven budget. Binnen twee weken hebben we in overleg het ontwerp aangepast en gekozen voor duurzaam hergebruikt materiaal om de prijs te drukken. Begin december 2014 startte de bouw en tien weken later namen we het tweelaagse schoolgebouw, met een BVO van 2.037 m², al in gebruik op basis van vier jaar huur. Mijn eerste samenwerking met DGV Bouwsystemen is prima bevallen. Alle procesafspraken zijn nagekomen, zonder hobbels in de planning en zonder meerwerk. Het eindresultaat is perfect! Het maximaal haalbare. Zelfs ons idee om een boom in het midden van de aula te plaatsen, is gelukt. De vraag was of dat kon. Er is niet geheid en de vloer moest het gewicht wel houden. De boom symboliseert de groei van de school. Over vier jaar groeit hij uit het dak en verhuist de school naar een permanent gebouw.” De gebouwcomponenten krijgen daarna weer een nieuwe bestemming. ❚

International School Utrecht

Fotograaf: Shody Careman.

| 79

Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeld: FAAY

Prefab scheidingswanden dragen bij aan efficiënte verbouwingsoperatie Ravel In een voormalig kantoorpand van de gemeente aan de Ravellaan in Utrecht-West is een grote verbouwingsoperatie aan de gang. Jongerenhuisvester Socius Wonen realiseert er onder de naam ‘De Ravel’ 180 onzelfstandige kamers. Tijdens de realisatie van de studentenkamers wordt veel tijdwinst geboekt met de prefab op maat gezaagde scheidingswanden van FAAY, vertelt directeur Monique de Vos-Faay. De Ravel is gebouwd in 1970. Het kantoorpand kent een groot laagbouwdeel met algemene ruimten en een negen verdiepingen tellende torenflat. Deze wordt tussen april en september verbouwd tot woontoren met twin-

tig kamers per verdieping, die in oppervlakte variëren van 19 tot 27 m². Per verdieping delen de bewoners voorzieningen als douche, toilet, woonkamer en keuken. Op de begane grond van De Ravel wordt de voormalige kantine

De torenflat aan de Ravellaan wordt met behulp van een ingenieuze logistiek voorzien van bouwmateriaal voor de woonunits

80 |

getransformeerd tot café-restaurant. Tevens is er een extra ruimte waar mogelijkheid is voor sociale activiteiten. De buitenruimte wordt ingericht met meer groen – zowel voor bewoners als buurt.

INNOVATIEVE AANPAK “De Ravel is op alle fronten een erg leuk, sociaal project”, vertelt De Vos. “De innovatieve aanpak van de verhuurder is erop gebaseerd dat toekomstige bewoners sterk betrokken worden. Zo kunnen zij door middel van crowdfunding mee-investeren in dit project, krijgen zij twee maanden huurkorting wanneer de huur twee jaar vooruit wordt betaald en kunnen zij meehelpen tijdens de verbouwing.” Door 48 uur te klussen onder professionele begeleiding van bouwbedrijf Plegt-Vos, krijgen bewoners tien procent huurkorting gedurende de contractperiode. “Ook wij stellen er prijs op de eindgebruikers van onze projecten direct te benaderen. Wij hebben in samenspraak met Plegt-Vos en Socius Wonen bijvoorbeeld een speciale flyer laten maken met tips voor de wandafwerking en inrichting.” Voor het scheiden van de woonunits is gebruikgemaakt van scheidingswand VP70 van FAAY (ruim 6.000 m²). Deze wand heeft een zeer hoge spijker- en schroefvastheid en een hoge stijfheid en is daardoor stapelbaar tot een hoogte van 4.500 millimeter, aldus De Vos. “De wand bestaat uit een massieve kern van vlasscheven – restmateriaal van de vlasproductie en dus zeer milieuvriendelijk, met aan weerszijden een gipskartonplaat. Iedere afwerking is mogelijk. Verder beschikt de VP70 over een goede geluidsisolatie en een brandwerendheid tot 45 minuten.” Voor de openbare ruimten werd de akoestische isolatiewand IW90 gebruikt, voorzien van een ankerloze spouw die kan worden opgevuld met minerale wol.

Op dit gebied valt in de toekomst nog meer winst te boeken: als FAAY in het ontwerpproces al wordt betrokken, zegt De Vos. “De samenwerking van projectpartijen is in onze ogen meer dan een simpele optelsom.”

De eerste drie verdiepingen van De Ravel zijn op 15 juli opgeleverd; het totale project is naar verwachting op 1 september 2015 klaar, zodat studenten bij aanvang van het schooljaar terecht kunnen in hun nieuwe woning. ❚

Transformatie De Ravel van kantoor naar bewoning

‘De samenwerking tussen projectpartijen is in onze ogen meer dan een simpele optelsom’

ZAAGVERLIES BEPERKT Alle wanden zijn door FAAY in Vianen geproduceerd en vóór de bouwvak op maat aangeleverd ter montage. “Voor De Ravel werden de wanden op een klantspecifieke breedtemaat geproduceerd: 608 millimeter. Berekeningen met behulp van BIM hebben aangetoond dat het werken met deze breedtemaat in dit project het zaagverlies maximaal beperkt. Dat scheelt enorm in arbeidstijd en materiaalkosten. Ook het afval op de bouwplaats is aanzienlijk verminderd.” De Ravel betreft sowieso een hechte samenwerking tussen partijen, vervolgt Vos. “Logistiek is hier de crux en dat is super geregeld. Plegt-Vos heeft een speciaal hulpmiddel ontwikkeld voor het verticale transport (kooi + rollenbaansysteem + heflift) om de aanvoer van materiaal efficiënt te laten verlopen. Dat was met name van belang omdat wij soms kamerspecifiek maatwerk hebben verricht.”

De FAAY-wanden worden per pakket aangeleverd op de locatie van de toekomstige woonunit

| 81

Bouwen aan toekomstwaarde voor de gebruiker

82 |

Tekst: Marcel van Rijnbach Beeld: VBI

Projectontwikkelaars, architecten, aannemers en toeleveranciers schakelen steeds meer over op geprefabriceerde bouwsystemen met flexibele constructies, die onafhankelijk zijn van de functie(s) in een gebouw. Leverancier van kanaalplaatvloeren VBI draagt al jarenlang bij aan de toekomstwaarde van gebouwen.

Er ligt een grote bouwopgave in het binnenstedelijk gebied van Nederland. Dankzij de aantrekkende economie worden gebouwrenovaties – transformaties en vervangende nieuwbouw – volop opgepakt. Belangrijk hierbij is om niet in de valkuilen te trappen van vroeger: functiespecifiek bouwen met vaste draagstructuren, die in het werk zijn gemaakt.

Directeur Eduard van der Meer van VBI uit Huissen oogt opgeruimd. Hij merkt op dat de bouwsector en opdrachtgevers het licht hebben gezien dat er op een andere manier ge(ver)bouwd moet worden. Vanwege omstandigheden zoals hoge faalkosten, complexe logistiek en snel veranderend gebouwgebruik wordt Industrieel, Flexibel en Demontabel (IFD) steeds meer omarmd. “Veel woningen utiliteitsbouw wordt volgens deze methodiek aangevlogen. Betrokken partijen zien dat gebouwen met toekomstwaarde het meeste rendement opleveren. Dat houdt in: maximale waarde leveren voor (toekomstige) gebruikers: een aangenaam binnenklimaat, een flexibele draagconstructie, grote vrije overspanningen voor een indeling-op-maat en gevelvullingen en installatietechnieken die makkelijk aanpasbaar zijn”, zegt Van der Meer.

DETAILENGINEERING IN ONTWERPFASE VBI werkt al sinds enkele jaren samen met vaste aannemers en toeleveranciers om flexibele en functievrije gebouwen te realiseren. Zo zijn kantoren in een efficiënt bouwproces en met prefab-onderdelen omgebouwd tot studentencomplexen en is in samenwerking met BAM een draagstructuur bedacht voor enkele meerlaagse gebouwen in Amsterdam, die aangepast kunnen worden voor bijvoorbeeld de zorg. “Dit betekent in de praktijk grotere overspanningen, geen dragende binnenwanden, hoge(re) plafonds en installatietechniek uit het constructieve beton houden, zodat die makkelijk te wijzigen is. Eén en ander houdt in dat de opdrachtgever, architect en hoofdaannemer al in een vroeg stadium moeten nadenken over een toekomstgerichte draagstructuur. Het is niet meer van deze tijd om op het allerlaatste moment voor oplevering nog ergens een sparing te maken. De detailengineering vindt al in de ontwerpfase plaats, in nauwe samenwerking met onderaannemers en toeleveranciers”.

ANDERE AANPAK AANNEMER VBI is zo’n toeleverancier die in samenwerking met andere bedrijven betonvloer-, prefab balkon- en gevelconcepten ontwikkelt om nog betere woon- en werkomgevingen te creëren: een flexibele plattegrond, maximale indeelbaarheid, een hoog comfort qua akoestiek en klimaat en last but not least: een snel bouwproces dat voor weinig overlast zorgt. Het klantgericht denken vereist een totaal andere aanpak van de aannemer, die gewend was om vanuit de bouwtechniek te redeneren. Van der Meer: “Dat betekent vroegtijdig engineeren van technische oplossingen die voldoen aan de wensen van de klant. Dat kun je alleen met vaste teams met spelers waarop je kunt bouwen en die weten hoe jij werkt. De praktijk leert dat dit praktisch en financieel positief doorwerkt voor alle partijen.”

MEERWAARDE KLANT De meerwaarde voor de klant wordt in de ogen van Van der Meer op de meest economische en praktische wijze behaald door een geprefabriceerde flexibele draagstructuur. “Met prefab reduceer je de uitvoeringskosten aanzienlijk en met een flexibele draagstructuur bereik je een hogere klantwaarde en dus gebouwwaarde. De keuzevrijheid met een flexibele draagstructuur levert tevreden gebruikers op. Dit merken we onder andere in Delft bij het project Wonen boven de Hoven. In de utiliteitsbouw en woningbouw wordt al veel in prefab gebouwd maar de appartementenbouw wordt in Nederland nog maar voor een klein deel prefab uitgevoerd. We zien echter wel een kentering. We hebben aan een aantal van dergelijke projecten gewerkt en de ketenpartners zijn erg enthousiast.” ❚

VBI draagt bij aan de toekomstwaarde van het nieuwe stadskantoor in Utrecht (foto VBI)

In hoogbouw appartementen wordt nog steeds relatief weinig geprefabt (foto VBI)

Eduard van der Meer 'Prefab flexibel bouwen werkt financieel en praktisch voordelig voor alle partijen'

| 83

Tekst: Patricia van der Beek Beeld: CascoTotaal

Bouwproject als industrieel proces

84 |

Recreatieparken, woningcorporaties, studentenhuisvesters en ontwikkelaars: voor partijen als deze is semipermanent wonen een actueel en uitdagend thema. Demontabel bouwen is voor hen dé manier om flexibel in te spelen op de woon- of verblijfsbehoeften van hun klant. En daarin leggen zij de lat hoog.

om dit succesvolle concept ook toe te passen op complete woningen. Een verzoek van vakantiepark Roompot om betonnen, demontabele strandwoningen te vervaardigen bracht de ontwikkeling van 3D-Betoncasco in een stroomversnelling.”

Zo moet hun semipermanente woonproduct snel en tegen minimale kosten gerealiseerd worden, maar ook aan hoge kwaliteitseisen én specifieke wensen voldoen. En ondanks het tijdelijke karakter wensen veel opdrachtgevers een permanente uitstraling. CascoTotaal beantwoordt deze vraag met ‘3D-Betoncasco’, een vernieuwende bouwmethode waarbij complete prefab betonnen

BETONNEN LEGOBLOKKEN

woonmodules in de fabriek worden vervaardigd en in maximaal vijf dagen ter plaatse worden gemonteerd. “Deze manier van bouwen is voor ons niet helemaal nieuw”, vertelt directeur Leon de Kok van CascoTotaal. “We produceren al zes jaar geprefabriceerde badkamers in nauwe samenwerking met lokale tegelzetters. Ingegeven door de marktontwikkelingen ontstond het idee

De Kok licht het principe van 3D-Betoncasco toe: “We verdelen de te realiseren woning of ruimte in modules, betonnen ‘legoblokken’ die eenvoudig te koppelen en ontkoppelen zijn. Deze modules vervaardigen we uit een mal. De aannemer, die eindverantwoordelijk is voor het bouwproject, bouwt de modules in onze

fabriek af en monteert ze op locatie. Uniek aan dit bouwconcept is onze industriële benadering. De modules worden voor negentig procent in de fabriek, onder geconditioneerde omstandigheden vervaardigd. Dit is letterlijk lopendebandwerk, dat continu doorgaat. Verletdagen kennen we niet!” Naast de aanzienlijk kortere bouwtijd, hoge kwaliteit en minimale faalkosten biedt 3D-Betoncasco nog andere voordelen. Zo komen de vloeren vloer-

balk niet nodig. Bovendien is de milieubelasting laag en kunnen de woningen energieneutraal opgeleverd worden.

MAATWERK EN MULTI-TOEPASBAAR De modules zijn kant-en-klaar, maar ook maatwerk en het resultaat van een uitgebreid voorbereidingstraject. Hierin brengt CascoTotaal de wensen van de opdrachtgever in kaart en vertaalt deze naar een functioneel ontwerp in BIM. Voor het esthetisch ontwerp werkt CascoTotaal samen met architecten.

'Het semipermanente woonproduct moet snel en tegen minimale kosten gerealiseerd worden, maar ook aan hoge kwaliteitseisen én specifieke wensen voldoen' bedekkingsgereed en de wanden behangklaar uit de mal. Kabels en leidingen zijn geïntegreerd en door de zelfdragende modules is een funderings-

“De opdrachtgever bepaalt dus zelf de maatvoering, indeling, afwerking en installaties”, benadrukt De Kok. “Die flexibiliteit maakt de modules toepasbaar

Z-module: de oplossing voor zorg aan huis

in vele segmenten. Zo gaan we tientallen demontabele woningen bouwen voor twee woningcorporaties en met onze Z-modules, complete prefab zorgunits die gekoppeld worden aan bestaande bouw, bieden we een praktische oplossing voor zorg aan huis. Ook werkten we al basismodules uit voor onder meer hotels, studentenwoningen en aanbouwen. De mogelijkheden zijn legio.” ❚

| 85

WONINGBOUW Tekst: Patricia van der Beek Beeld: MAB Development

NIEUWE ‘HIGHLIGHT’ IN ROTTERDAMSE SKYLINE ‘De eerste indruk is de beste.’ Dit gezegde is ongetwijfeld van toepassing op nieuwbouwproject FIRST Rotterdam, tegenover het nieuwe Centraal Station in Rotterdam. Met dit 125 meter hoge kantoorgebouw krijgt de Maasstad een nieuw hoogteaccent, dat de entree naar de binnenstad markeert. FIRST Rotterdam maakt onderdeel uit van de herontwikkeling van het Weenapoint en is een project van ontwikkelingscombinatie FIRST Rotterdam cv, bestaande uit Maarsen Groep en MAB Development “De samenwerking met Maarsen Groep ontstond toen wij de locatie in het vizier kregen voor huisvesting van Robeco”, vertelt Projectdirecteur Mischa Molsbergen van MAB Development. “Maarsen Groep is de eigenaar van de locatie, waar onder meer ook

86 |

het monumentale koepelgebouw en het voormalige Bouwcentrum staan. Samen met de Architekten Cie werkte Maarsen Groep destijds al plannen uit voor het gebied. Wij stapten in dat traject in.”

ONDERBOUW EN TOREN FIRST Rotterdam bestaat uit een rechthoekige onderbouw van 35 meter hoog, met daarbovenop een toren die tot 125 meter reikt. Op de

begane grond komen de entrees, de lobbyruimte voor Robeco en publieke voorzieningen als winkels en een restaurant. De kantoorruimte in de onderbouw is geheel bestemd voor Robeco. De kantoortoren is opgebouwd uit twee onderling verbonden schijven die ten opzichte van elkaar iets verschoven zijn. De topverdiepingen van de toren worden verhuurd aan advocatenkantoor NautaDutilh. Onder het gebouw bevindt zich een tweelaagse parkeergarage.

ROTTERDAM | FIRST

VERBINDING MET DE STAD Architectonisch past FIRST Rotterdam naadloos in zijn omgeving. Zo refereert het gevelbeeld naar het tegenovergelegen Groothandelsgebouw. De gevels zijn bekleed met natuursteen, composiet-beton en veel glas. Kenmerkend zijn de hoge, verticale vensters die verdiept tussen de smalle natuurstenen ribben liggen. De transparante plint, die met een serre aan de bestaande bebouwing gekoppeld wordt, vormt de verbinding tussen het gebouw en de stad op straatniveau. Enkele verdiepingen daarboven bevinden zich zogenoemde ‘urban windows’: hoge, iets schuin gepositioneerde raampartijen met daarachter vides, waarmee het gebouw zich aan de stad presenteert. Molsbergen: “Bijzonder is de sculpturale wand van beeldhouwer Henry Moore, die in één van de gevels verwerkt is. Deze wand was onderdeel van het Bouwcenter, dat in 2012 gesloopt werd.”

BREEAM EXCELLENT FIRST Rotterdam voldoet aan de eisen voor BREEAM ‘Excellent’. Aspecten die aan dit duurzaamheidslabel bijdragen, zijn de oriëntatie van het gebouw, de ligging nabij het station, hoogwaardige materialen en goede daken gevel isolatie. Verder worden diverse duurzame installaties toegepast, zoals aanwezigheidsdetectie, daglichtregeling, LED-verlichting, energiezuinige luchtbehandeling en een WKO-installatie in combinatie met een warmtepomp, condensors en stadsverwarming. “Bij BREEAM gaat het ook

om het gebruikscomfort van het gebouw”, voegt Molsbergen toe. “Door de flexibele, open opzet met grote vloervelden en open werkstructuren is het plezierig werken in de kantoorruimten. Het indrukwekkende atrium in de onderbouw laat veel daglicht binnen en zorgt voor een aangename, lichte en ruimtelijke beleving.”

ten, bestaande uit een binnenspouwblad, isolatie en een buitenblad voorzien van beton en natuursteen. De elementen worden inclusief aluminium en beglazing gemonteerd. Nog iets lager in het gebouw is de afbouw in volle gang en worden onder meer de binnenwanden, tegels, sprinklers, plafonds en toiletgroepen al aangebracht.”

ZETTINGEN OPVANGEN

OP DE MINUUT NAUWKEURIG

De ontwikkelingscombinatie gunde de uitvoering van FIRST Rotterdam in oktober 2012 aan Bouwcombinatie FIRST cv, bestaande uit Boele & Van Eesteren B.V. en Bouwbedrijf Wessels Zeist B.V.. In december 2012 ging de eerste paal de grond in. De fundering, kelder en begane grondvloer zijn in het werk gestort. De rest van het gebouw wordt grotendeels in prefab uitgevoerd. Molsbergen: “We hebben te maken met een zwaar gebouw dat verschillende zettingen in de bodem veroorzaakt. Om die zettingen op te vangen, zijn de kolommen voorzien van vijzels. Hiermee houdt de bouwcombinatie het gebouw tijdens de uitvoering op het juiste niveau.”

Door zo veel mogelijk onderdelen te prefabriceren, houdt de bouwcombinatie de bouwtijd op locatie onder controle. Het just-in-time aanleveren van de prefab onderdelen vergt de nodige coördinatie. Molsbergen: “Omdat we op de bouwlocatie nauwelijks opslagruimte hebben, vinden alle leveringen op afroep plaats vanuit vier hubs in de stad. Elke levering wordt op de minuut nauwkeurig gepland en op de bouwplaats meteen verwerkt. Dat werkt goed, je ziet het gebouw met de dag groeien. Met nog een half jaar te gaan neemt FIRST Rotterdam steeds meer zijn plekje in binnen de Rotterdamse skyline.” ❚

ALS EEN TREIN Met een bouwtempo van zo’n anderhalve verdieping per week wordt de toren opgetrokken. “We gaan momenteel letterlijk en figuurlijk als een trein”, aldus Molsbergen. “Met de ruwbouw naderen we het hoogste punt. Enkele bouwlagen daaronder maken we de gevels wind- en waterdicht. Hiervoor gebruiken we kant-en-klare gevelelemen-

Bouwinfo OPDRACHTGEVER/ONTWIKKELAAR FIRST Rotterdam cv, Rotterdam (MAB Development en Maarsen Groep)

EINDGEBRUIKERS Robeco, Rotterdam en NautaDutilh N.V., Rotterdam

ARCHITECT de Architekten Cie. b.v., Amsterdam

HOOFDAANNEMER bouwcombinatie FIRST cv, Rotterdam (Boele & Van Eesteren BV en Bouwbedrijf Wessels Zeist B.V.)

BOUWDIRECTIE OAG B.V., Rotterdam/DVP B.V. , Den Haag

CONSTRUCTEUR Corsmit Raadgevend Ingenieurs B.V., Rotterdam

BOUWFYSICA Peutz, Zoetermeer

INSTALLATIEADVISEUR DW, Bodegraven

BREEAM-NL-EXPERT Peutz, Zoetermeer

INSTALLATIES Installatie Combinatie FIRST, Rotterdam (Klimaatservice Holland BV en Van den Pol Elektrotechniek)

BOUWPERIODE eind 2012 – eind 2015

BOUWKOSTEN ca. 80 miljoen euro

| 87

ROTTERDAM | FIRST

Tekst: Patricia van der Beek Beeld: Delta Development

BRONSKLEURIGE KOZIJNEN ZORGEN VOOR EEN FRAAI GEHEEL Beeldbepalend voor kantoorgebouw FIRST zijn de vele langgerekte raampartijen. Zij bezorgen het pand zijn rijzige en transparante uitstraling. Verder springen de aluminium vliesgevels met houten deklijsten op de begane grond en eerste verdieping in het oog, evenals de schuin in de gevel geplaatste aluminium urban windows.

88 |

ROTTERDAM | FIRST

AKS Bouw plaatst de aluminium kozijnen in de geprefabriceerde betonelementen in de betonfabriek. De aluminium vliesgevels in de plint, urban windows en de kern van het gebouw worden in het werk gemonteerd.

een speciaal profiel ontwikkeld op basis van het Alcoa RT72 systeem. Dit profiel is geschikt voor meerdere types buitenbeglazing in verschillende diktes.

“Het is een enorme klus”, geeft Wil Frijns, projectleider van AKS Bouw toe. “Maar we zijn vertrouwd met projecten van dit formaat, al biedt FIRST wel de nodige technische uitdagingen. Denk hierbij maar aan de vliesgevels in de plint, die aan de binnenzijde zijn bekleed met hout, de houten afdekkap aan de buitenzijde en de enorme tripleglas ruiten in de plint en urban windows, die gedeeltelijk zijn gezeefdrukt. Ook het gecompliceerde aluminium zetwerk rondom de urban windows en de 31e verdieping met zijn schijnpuien – de open gaten in de gevel met een op een kozijn lijkende zetwerkconstructie – hebben extra aandacht gevraagd.”

Een andere uitdaging zit in de hoogte van het gebouw. Om uitvoeringstechnische redenen kunnen enkele aluminium kozijnen niet in de betonfabriek worden gemonteerd en moet er op hoogte worden gewerkt. Frijns: “Verticaal transport en werken op grote hoogte vormen hoe dan ook een extra uitdaging. Maar tot op heden gaat alles naar wens. Voor het transport van de bouwelementen maken we gebruik van de bouwkranen die al op het werk aanwezig zijn. Daarnaast werken we vanaf hoogwerkers en hefsteigers. Op die momenten is het goed om te merken dat de samenwerking met de bouwcombinatie plezierig verloopt en dat open wordt gecommuniceerd. Het werk is nu nog in volle gang. Maar in de gedeeltes die af zijn, is al te zien dat de combinatie van de prefabelementen met de bronskleurige aluminium kozijnen bijzonder fraai uitpakt.” ❚

Verder heeft de architect gekozen voor vaste buitenbeglazing zonder draaiende delen, waardoor aan de binnenzijde geen profielen te zien zijn. Voor de aluminium kozijnen heeft AKS Bouw

WERKEN OP HOOGTE

AKS Bouw BV Uw partner voor duurzaam bouwen en innovatieve oplossingen in de aluminium gevelbouw. Aluminium prefabgevelementen en aluminium vliesgevels voor First Rotterdam

730103_AKS Bouw.indd 1

19-08-15 14:15

| 89

Deuren bv Nijverheidsstraat 1 7482 GZ Haaksbergen Tel: +31 53 57 357 35 www.reinaerdt.nl info@reinaerdt.nl

FIRST Rotterdam #729 contour.indd 1

6-7-2015 11:38:49

ROTTERDAM | FIRST

Tekst: Patricia van der Beek Beeld: Reinaerdt Deuren

Rookwerende deuren volgens nieuwste Europese norm Op hoogbouwprojecten als FIRST zijn extreme eisen van toepassing. Zeker wat branden rookwering betreft. Voor de rookwerende binnendeuren in dit prestigieuze kantoorgebouw geldt de nieuwste Europese norm, die pas vanaf 2019 in Nederland verplicht is.

geconstrueerd dat ze vormvast zijn, ook bij extreem hoge temperaturen. Ze hebben een symmetrische opbouw en bestaan uit materialen die weinig krimpen of uitzetten onder invloed van warmte.” Omdat er sprake is van hoogbouw, waarbij vluchten niet altijd mogelijk is binnen de normatieve uitgangspunten, zijn er ook hogere eisen gesteld aan verschillende brandwerende deuren. Met name voor de deuren en kozijnen op de vluchtroutes is gekozen voor 90 minuten brandwerendheid. Bij deze situaties komen enkele en dubbele deuren voor.

EFFICIËNT De montage van de deuren volgt de ruwbouw op drie verdiepingen afstand. REINÆRDT heeft net als de andere partijen te maken met een korte bouwtijd en strakke planning. “Omdat we meedraaien in de lean planning, weten we weken van tevoren wanneer we welke deuren moeten leveren”, aldus Verdaasdonk. “Die leveringen gebeuren op afroep en op de bouwlocatie krijgen we een half uur om te lossen. De druk ligt hoog, maar tegelijkertijd hebben we veel duidelijkheid. Door de goede voorbereiding weten we precies wat er in de uitvoering van ons verwacht wordt. Dat werkt efficiënt en zeer prettig.” ❚ Die Europese norm is de EN 1634-3, een norm die veel zwaardere eisen stelt dan nu het geval is in Nederland. REINÆRDT Deuren is de enige deurenfabrikant in Nederland die deuren levert die nu al aan deze eisen voldoen. Commercieel manager Frank Verdaasdonk: “Wij hebben eigen productielocaties in Haaksbergen en het Duitse Saterland. Daar produceren we – naast de standaard deurensets – gecompliceerde brand-, rook- en inbraakwerende deuren. Indien gewenst met kozijnen en hangen sluitwerk. Een groot deel van onze deuren exporteren we naar Duitsland, waar al jaren deursets worden toegepast die conform EN 1634-3 getest zijn.”

SEPARAAT GETEST In Nederland is de rookwerendheid van een deurkozijnelement nu nog gekoppeld aan het brandwerende resultaat. In het Bouwbesluit is vastgelegd dat de rookwerendheid geacht wordt anderhalf keer de brandwerendheid te zijn. Verdaasdonk: “In de EN 1634-3 worden branden rookwerendheid als aparte grootheden beschouwd die separaat getest moeten worden. De testen voor rookwerendheid worden uitgevoerd in overdrukkasten, waarbij gekeken wordt hoeveel lucht de deuren doorlaten

bij respectievelijk 20 en 200 graden Celsius. Het grootste deel van onze deuren is inmiddels separaat getest op brandwerendheid 1634-1 en rookwerendheid volgens de EN 1634-3.”

DEUR-KOZIJNELEMENTEN Voor de rook- en brandwerende deuren in kantoorgebouw FIRST stelde REINÆRDT geprefabriceerde deur-kozijnelementen voor. “Wat branden rookwerendheid betreft, zijn deuren en kozijnen afhankelijk van elkaar”, licht Verdaasdonk toe. “Je moet ze als eenheid zien en toepassen, om het gewenste resultaat te behalen. We monteren de nastelkozijnen achteraf in de wanden, waarin sparingen zijn aangebracht door de aannemer. Die montage kan in één keer plaatsvinden. Op dit project is gekozen voor montage in twee keer, omdat dit qua bouwlogistiek beter uitkwam.”

800 HOUTEN DEUREN REINÆRDT produceert, levert en monteert alle 800 houten binnendeuren in kantoorgebouw FIRST. Verdaasdonk: “Daar waar de compartimentering erom vraagt, bijvoorbeeld in de trappenhuizen die op de vluchtroutes liggen, passen we de rookwerende deuren toe. Deze deuren zijn zodanig

| 91

HOOFDDORP | Het Ensemble

Tekst en Beeld: Jerry Helmers

‘EEN VOLLEDIGE WOONCARRIÈRE OP ÉÉN LOCATIE’ Als het lukt om in een nieuwbouwproject alles te hebben verkocht, ruim vóórdat de bouw daadwerkelijk is afgerond, dan móet er iets bijzonders aan de hand zijn…. We zijn op bezoek in Hoofddorp waar Het Ensemble in de steigers staat. In september 2014 is hier gestart met de bouw van 65 wooneenheden (16 eengezinswoningen, 49 appartementen) en vier commerciële units. “Een schijnbaar heterogene doelgroep voelt zich oprecht homogeen”, zegt John Moors, mededirecteur bij het in Lisse gevestigde bouwbedrijf Horsman & Co. “Je kunt dus sociale cohesie creëren tussen verschillende typen bewoners.” “Nagenoeg de totale bandbreedte van woonvormen vind je terug”, vervolgt hij. Door de diversiteit aan woningtypen – van eengezinswoning tot penthouse – heeft Het Ensemble voor elke leeftijd en voor elke levensfase iets te bieden. Startend in één van de 22 stadsappartementen en doorgroeiend naar één van de eengezinswo-

ningen of een luxe appartement. Kortom, Het Ensemble biedt de mogelijkheid van een volledige wooncarrière op één locatie!”

SUCCESFACTOR “Juist daar zit de succesfactor. Toch was het allemaal niet zo eenvoudig in het begin. Want,

de consument weet steeds beter wat hij of zij wil en is deskundiger. Ook is er ten opzichte van tien, vijftien jaar geleden bij mensen véél meer commitment ontstaan om er in de eigen woonomgeving iets van te willen maken en daar invloed op uit te oefenen. Dat maakt planvorming niet altijd eenvoudiger maar wel boeiender. De locatie was echter wel al tien jaar geleden op basis van de toen geldende uitgangspunten aangekocht. Waar vind je dan het goede antwoord?”

UNIQUE SELLING POINT “De gemeente Haarlemmermeer heeft ons daarbij geïnspireerd. Zij attendeerde ons op een project in Haarlem, waar men er in was geslaagd om huurappartementen en eengezinswoningen letterlijk met elkaar te verbinden middels een gemeenschappelijke binnenruimte. Zou zoiets, maar dan in de koop, ook in Hoofddorp mogelijk zijn?” Dat bleek in eerste instantie niet het geval. “We hadden een openbaar toegankelijke binnenruimte ontworpen tussen de eerste verdieping van de eengezinswoningen en de appartementen waarop de entrees van de eengezinswoningen en een aantal ‘balkons’ van de appartementen waren gesitueerd. Dit bleek echter niet het gewenste Unique Selling Point te zijn. Vooral het openbaar karakter van het gebied maakte dat er bij geïnteresseerden een gevoel van gebrek aan privacy ontstond.” Uitzicht op het centrum van Hoofddorp

92 |

HOOFDDORP | Het Ensemble

Het Ensemble in aanbouw aan de rand van het centrum van Hoofddorp.

ALLES VOOR ELKAAR “Het oorspronkelijke plan is daarom, in samenspraak met de kopers van het eerste uur, aangepast. De grootste aanpassing betrof daarbij het aanpassen van de binnenruimte op de eerste verdieping. Daarmee lieten we zien dat we ons credo ‘Alles voor elkaar’ daadwerkelijk in de praktijk brengen. Door deze interactie werden de bewoners onze belangrijkste ambassadeurs.” Het bleek een gouden greep. In Het Ensemble zullen vanaf volgend jaar namelijk jonge starters, alleenstaande en startende senioren en jonge echtparen mét en zonder kinderen met elkaar samenwonen. Het is weliswaar één complex maar omdat er is gekozen voor een gevarieerd gevelbeeld, door afwisselende dakvormen en kleurgebruik, sluit het goed aan bij de schaalgrote van de wijk. “Dit deel van Hoofddorp betreft een overgangszone; het ligt precies op de rand van het centrum en de aangrenzende woonwijken. Misschien is het wel een combinatie van dorpse aspecten en het stedelijke karakter, waaraan je je niet kunt onttrekken in deze groeikern in Haarlemmermeer.”

SOCIALE VERBONDENHEID “We hebben de sociale verbondenheid al ervaren,” zegt John. “Zo is er in juni de eerste vergadering geweest van de Vereniging van Eigenaren waarbij de leden van het bestuur en

commissies moesten worden gekozen. Bij de kopers van Het Ensemble was alles binnen een half uur geregeld. De mensen hadden al buiten de formele structuren om contact met elkaar gehad en hun grote gemene deler gevonden.

John Moors: ‘Waar vind je het goede antwoord?’

Dat maakt het project uniek; verbondenheid met elkaar is immers de basis om prettig te kunnen wonen en daarmee wordt dus feitelijk ook de eigen (vastgoed)waarde blijvend gegarandeerd.” ❚

Diversiteit in de look and feel van de gevel.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP CONSTRUCTEUR ADVIES UITVOERING BOUWKOSTEN BOUWPERIODE

Horsman & Co Vastgoed bv KVDK Architecten Constructiebureau Bogaards Wolf + Dikken/ZRi Horsman & Co Lisse bv € 7.150.000,september 2014 – december 2015

| 93

ONDERHOUD & RENOVATIE WONINGBOUW; NIEUW- & VERBOUW UTILITEITSBOUW; NIEUW- & VERBOUW ADVIES & ONTWIKKELING

ALLES VOOR ELKAAR 2e Poellaan 12 – 2161 CJ Lisse Tel. 0252 - 41 31 55 – info@horsman.nl

www.horsman.nl

HOOFDDORP | Het Ensemble

Het Ensemble, een mooie klus voor Locas Locas verzorgt in opdracht van Horsman & Co de installatie van riool, water, gas én sanitair van 47 appartementen en 16 ééngezinswoningen. Locas is uw vooruitstrevende partner als het gaat om installatie- en elektrotechniek voor woningbouw, kantoren, hotels en bedrijfspanden. Uiteraard kunt u uitgaan van een perfecte werkvoorbereiding, tekenwerk in het Revit/BIM model en werkafstemming voor, tijdens en na de bouw. Wij verzekeren onze opdrachtgevers en eindgebruikers van een comfortabel woon- en werkklimaat.

Projectinfo INSTALLATIES VRAGEN OM GRONDIGE VOORBEREIDING Om te zorgen dat bij Het Ensemble in Hoofddorp de elektrotechnische installaties in elk type woning en volgens de eventuele specifieke wensen van individuele bewoners worden opgeleverd, is een grondige voorbereiding noodzakelijk. “De installaties worden in het werk gemaakt met gestort beton, dus het is belangrijk dat alles van tevoren goed op papier staat”, legt André van der Reijden van ElectroTechnisch Bureau Jan van der Reijden uit. “Ons bedrijf ontwikkelde het plan voor de elektra en houdt de werkvoorbereiding ook in eigen beheer.” Als bewoners later nog wijzigingen hebben, dan gaat Van der Reijden daar zo flexibel mogelijk mee om. “We doen dit werk – ook grote woningbouwprojecten – al 56 jaar, maar gezien de vorm van het gebouw en de bijzonderheden in de installaties, zoals de intercom, het aanbrengen van de noodvoorzieningen en de voorzieningen voor de energiebedrijven, vonden we het een leuke uitdaging om dit project aan te gaan.”

MOOIE KLUS

www.locastechniek.nl

In opdracht van Horsman & Co verzorgt Locas Installatietechniek het loodgieterswerk voor Het Ensemble in Hoofddorp. De werkzaamheden bestaan uit de installatie van water en gas, de binnenriolering, het sanitair en de hemelwaterafvoer. Daarnaast wordt het zinkwerk gemaakt en aangebracht voor de goten en deklijsten. “Het werk aan de 47 appartementen en zestien ééngezinswoningen loopt voorspoedig. Locas heeft al eerder projecten voor Horsman & Co uitgevoerd. Al vele jaren werken wij succesvol samen met aannemers en ketenpartners in Noord- en ZuidHolland. Wij streven altijd naar een perfecte werkvoorbereiding, tekenwerk in Revit/ BIM en werkafstemming voor, tijdens en na de bouw”, aldus Ronald Kortekaas (projectleider Locas).

 Jan van der Reijden is al meer dan 50 jaar een vertrouwd adres in Lisse voor al uw electronische apparatuur. Op het huidige adres is ook de winkel gevestigd. In deze winkel vindt u een ruime sortering van alle gerenomeerde merken.



Het installatiebureau van Jan van der Reijden ontwerpt en maakt electro-technische installaties voor nieuwbouw, verbouw en renovatie. Het gaat hierbij om: • lichtinstallaties; • krachtinstallaties; • intercominstallaties; • aardingsinstallaties; • beveiligingsinstallaties.

Kanaalstraat 155 Lisse 0252 - 414100

www.janvanderreijden.nl

Richard Groeneveld (directie Locas): “Installatie, onderhoud, ontwerp en advies zijn de belangrijkste activiteiten van ons bedrijf. Wij hebben expertise in huis op het gebied van W-installaties en E-installaties. We krijgen steeds meer aanvragen voor de combinatie van installatietechniek en elektrotechniek en willen onze opdrachtgevers zoveel mogelijk ontzorgen!”

GRONDWERKZAAMHEDEN Voor nieuwbouwproject Het Ensemble in Hoofddorp voert J. den Breejen Groep alle grondwerkzaamheden uit. “Tijdens de voorfase hebben wij de grond afgegraven voor de bouw van de woningen, het appartementencomplex en de te bestraten delen”, aldus Alexander Pecht, uitvoerder bij J. den Breejen Groep. Ook heeft het bedrijf de kruipruimtes uitgegraven, bouwwegen aangelegd en rioleringswerkzaamheden uitgevoerd. “Het leuke aan dit project is dat wij, qua grondwerkzaamheden, verantwoordelijk zijn voor het hele plaatje. Omdat we de grond zowel bouwrijp als woonrijp mogen maken, borduur je eigenlijk voort op je eigen werkzaamheden in de voorfase.” De relatie tussen J. den Breejen Groep en de bouwer van het project, Horsman & Co, gaat al vele jaren terug. “Door een goede communicatie en wederzijds vertrouwen voelt onze samenwerking echt als een co-makership. Onze opdrachtgever kan er van op aan dat, hoe groot de uitdaging in een project ook is, wij onze beloften zullen waarmaken.”

| 95

ARNHEM | Gelderse Rooslaan

Tekst: Fiona van Gemert-de Heus (Zutphens Persbureau) Beeld: Schuttebouw

Naoorlogse portiekflats gaan sprongen vooruit Ze werden opgebouwd uit puin uit de Tweede Wereldoorlog en toen ze in 1951 werden opgeleverd, waren het geliefde woningen bij gezinnen. Maar door een lage huurprijs en achterstallig onderhoud werden de zestien portiekflats in de Arnhemse wijk MalburgenWest langzaamaan complexen met een hoge doorstroom. Tijd voor een grondige renovatie dus, vond Volkshuisvesting Arnhem. De in totaal 372 woningen worden geüpgraded naar energielabel A en kunnen na de renovatie weer minstens 25 jaar geëxploiteerd worden.

De zestien flats bevatten elk vier bouwlagen met drie verschillende type woningen. Twee van de portiekflats hebben een winkelplint. Het zijn de laatste complexen die nog een hoog niveau renovatie nodig hebben, om de komende jaren nog geëxploiteerd te kunnen worden. Hiervoor heeft de woningcorporatie provinciale subsidie ontvangen. De grootste klus wordt het aanbrengen van centrale verwarming. Deze vervangt de gaskachel die nu nog in alle woonkamers staat. Andere leefruimten zijn nog altijd verstoken van voorzieningen. “De uitdaging is om de snelheid van twintig woningen per week te realiseren, waarbij er per dag vier woningen starten. De moeilijkheidsgraad is dat vier bewoners boven elkaar thuis moeten zijn om de afvoerleiding van de nieuw aan te brengen cv-installatie door alle woningen aan te brengen”, vertelt Sjouke Bosgra, hoofd productie bij Schutte bouw & ontwikkeling. Met de toepassing van lean, BIM en ketenintegratie probeert Schutte om samen met opdrachtgevers en co-makers de integrale kosten zo laag mogelijk te houden. Behalve centrale verwarming krijgen de flats ook mechanische ventilatie, nieuwe kozijnen en zowel dak-, vloer- als gevel- en plafondisolatie in de trappenhuizen. Dat laatste is niet alleen bedoeld voor de warmte, maar ook voor het beperken van geluidshinder, door de enorme nagalmtijd. Tevens worden de flats voorzien van zonnepanelen, zodoende wordt energielabel A verkregen.

96 |

ARNHEM | Gelderse Rooslaan

Projectinfo DUNWANDIG LEIDINGWERK VRAAGT OM SPECIALISTEN Het vervangen van de gaskachels door centrale verwarming in de appartementen aan de Gelderse Rooslaan in Arnhem is een omvangrijke operatie, te meer omdat alle bewoners boven elkaar op dezelfde dag thuis moeten zijn.

ONDERZOEK ONDER BEWONERS “Volkshuisvesting Arnhem heeft onderzoek gedaan naar de wensen van de bewoners, met betrekking tot de woning, de flat als totaal en de omgeving. Daarbij spelen thema’s zoals comfort, veiligheid, kwaliteit en huurhoogte een rol. Ook moest gekeken worden naar achterstallig onderhoud, mogelijke energetische verbeteringen en mogelijke subsidies”, vertelt Bosgra. “Om de subsidie van de provincie binnen te halen, moesten de woningen minimaal twee labelsprongen maken (naar label A).

GEEN HUURVERHOGING Achterstallig onderhoud moest aangepakt worden, maar zonder huurverhoging voor de bewoners. Bovendien moesten de huren binnen de huursubsidiegrens blijven. Bosgra: “Om de investeringen te rechtvaardigen, moest het werk gerealiseerd worden op een manier dat de flats minimaal weer 20 tot 25 jaar kunnen functioneren op een niveau dat past in het huidige en toekomstige tijdsbeeld.” Uiteindelijk is voor Woonconnect gekozen, een programma waarin verschillende scenario’s binnen de aangegeven kaders tegen elkaar afgewogen kunnen worden. Elke dag gaan nu circa tachtig mensen aan de slag: twee ploegen brengen wekelijks in twintig woningen centrale verwarming en mechanische ventilatie aan, twee ploegen doen wekelijks de kozijnen in 24 woningen, twee ploegen isoleren de trappenhuizen, vier ploegen voorzien de trappen van natuursteen, pakken het dak aan en plaatsen zonnepanelen en twee ploegen voorzien alle complexen aan de buitenkant van een nieuwe kleur. “Hierdoor zijn wij binnen zes maanden klaar. De uitstraling (zowel buiten als in de trappenhuizen) en het comfort van de appartementen zijn dan verbeterd.” ❚

Bouwinfo

Op deze dag kunnen de installateurs het rookgaskanaal aanpakken. De volgende dag worden de cv-ketel, radiatoren en het leidingwerk aangebracht en vervolgens is nog een dag nodig voor de mechanische ventilatie met CO2-afzuiging. Bert van der Horst van Van der Sluis Technische Bedrijven verwacht in september klaar te zijn: “Het project is ingrijpend qua tempo. We hebben daarom alles in de werkplaats geprefabriceerd en alle koppelingen, beugels en pluggen in een doosje gepakketteerd per woning. Omdat er geen nieuwe cementvloeren werden gestort, konden we geen kunststof slangen gebruiken. Gelukkig beschikken wij als totaalinstallateur over een afdeling die helemaal gespecialiseerd is in renovatiewerk en kunnen onze monteurs ook het dunwandige leidingwerk verwerken.”

‘HOUT HEEFT EEN LANGERE LEVENSDUUR’ De kunststof kozijnen van de 372 woningen aan de Gelderse Rooslaan worden vervangen door hout. “De kozijnen voldeden niet meer aan de eisen qua isolatiewaarde en tochtdichting. Nu wil de opdrachtgever deze kozijnen vervangen door hout. Doordat wij ze afgelakt en beglaasd in de gevel zetten, hoeft er geen schilder meer langs te komen.” Gerrit van Genderen, bedrijfsleider van timmerbedrijf De Waal BV te Veen, ziet het regelmatig gebeuren dat kunststof vervangen wordt door hout. “Houten kozijnen hebben een langere levensduur. Ze hebben wel onderhoud nodig, maar ook kunststof kozijnen moet je elk jaar grondig reinigen. Doe je dat niet, dan verweren ze en gaan ze niet lang mee.” De Waal is gespecialiseerd in kozijnen, ramen en deuren. “Wij renoveren elke werkdag minimaal een woning.” Mahonie De woningen in de Gelderse Rooslaan worden voorzien van mahoniehouten kozijnen met HR++ beglazing. “Wij werken veel met mahonie omdat het hout mooi glad van structuur is, dat werkt prettig. Het is van een vrij constante kwaliteit en met aflakken ziet het er net weer mooier uit.” Om de isolatiewaarde en tochtdichting te kunnen garanderen, heeft De Waal op eigen initiatief steekproefsgewijs ultrasone metingen laten uitvoeren. “Dat is goed verlopen; we hebben geen lekkages in de metingen gehad”, aldus Van Genderen.

OPDRACHTGEVER Volkshuisvesting Arnhem

ADVIES Schutte bouw & ontwikkeling i.s.m. Peter van de Kerkhof Onderhoud & Renovatie

UITVOERING Schutte bouw & ontwikkeling

INSTALLATIES Klein Poelhuis Bedrijven locatie Hengelo & Van der Sluis Genemuiden

BOUWKOSTEN € 9.700.000 excl. btw

BOUWPERIODE half maart 2015 – 1 december 2015 (het lijkt er nu op dat het totale werk al begin oktober afgerond kan zijn).

25 kozijnen per dag De kozijnen die De Waal plaatst, worden in de eigen fabriek gemaakt, afgelakt en voorzien van glas. Aan het begin van het jaar beloofde De Waal dat de eerste tien flats voor 1 juli, en voor de btw-regeling wijzigde, klaar zouden zijn en het bedrijf kon de planning van circa 25 kozijnen per dag tot nu toe volhouden. Voor de bouwvak waren de kozijnen van twaalf van de zestien flats al gereed. “We hebben met dubbele ploegen, twee kranen en twee hoogwerkers gewerkt. Om in de flow te komen, hebben we in het begin wel een paar overuren gemaakt, maar sindsdien loopt het werk voorspoedig.” Naar verwachting zijn eind oktober alle 2.200 tot 2.300 kozijnen geplaatst. “Daarna is er, tot half november, nog een klein beetje nawerk, want de schilder hoeft na ons alleen maar de laatste stukjes op de gevels bij te werken.”

| 97

RENOVATIE: VAN INMETEN TOT MONTAGE EN AFLAKKEN IN 1 HAND NIEUWBOUW GELUIDSISOLATIE CONCEPT I,II EN III

TIMMERWERK VAN DE BOVENSTE PLANK De Waal is een speciaal bedrijf. Iedere klant zal dat zeggen. Betrokken tot in onze diepste vezels. Sterk in werkvoorbereiding en voorzien van een high tech machinepark. De bijzondere combinatie van grootschalige werken met behoud van ambachtelijk denken en doen, bezorgt ons lovende kritieken. Aannemers, architecten, woningbouwcorporaties en bewoners ervaren dagelijks de voordelen van een timmerbedrijf waar kwaliteit en klantgerichtheid de boventoon voeren. Proberen?

WWW.DEWAAL-VEEN.NL

TIMMERBEDRIJF

HAALT MÉÉR UIT HOUT

Veensesteeg 13 4264 KG Veen

T (0416) 69 28 70 E info@dewaal-veen.nl

ARNHEM | Gelderse Rooslaan

Projectinfo VERSTOPPINGEN EN LEKKAGES GELDERSE ROOSLAAN VERLEDEN TIJD Weijers Platte Daken is onlangs gestart met de renovatie van acht portiekflats aan de Gelderse Rooslaan in Arnhem. De 192 woningen zijn opgewaardeerd naar energielabel A. Weijers Platte Daken is door Schutte bouw & ontwikkeling benaderd voor het na-isoleren van de daken en ze te voorzien van een nieuwe duurzame dakbedekking.

De opdrachtgever, Volkshuisvesting Arnhem, had tevens de wens om de inpandige HWA-leidingen te laten vervallen. Wil Weijers vertelt: “Schutte bouw & ontwikkeling kwam met dit verzoek naar ons. Voor ons was het een mooie uitdaging om advies te geven over een passende oplossing binnen het gestelde budget.” Weijers Platte Daken heeft vervolgens een gedetailleerd voorstel gepresenteerd waarbij de HWA-leidingen naar de buitengevel verplaatst werden. “Een aardige opgave”, aldus Wil Weijers. Er is uitvoerig nagedacht over het aanbrengen van nieuwe sparingen in het bestaande betondek. Het aanbrengen van de HWA-leidingen en het daarmee gepaarde risico van wateroverlast dienden tot een minimum te worden beperkt, aangezien de woningen tijdens de renovatie bewoond bleven.

Van der Sluis.pdf

26-02-15

12:09

De werkzaamheden zijn naar tevredenheid van de opdrachtgever afgerond. “Met onze partners hebben we ervoor gezorgd dat bewoners in de toekomst geen last meer hebben van verstoppingen, lekkages en condensvorming tijdens koude jaargetijden.”

EEN BUNDELING VAN TECHNIEK Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden T: 038 - 344 65 55 E: info@vd-sluis.nl W: www.vd-sluis.nl

CONSTRUCTIES METAALSLUIS

Utiliteitsbouw Constructies Naadloze productie

AGRARISCH LANDBOUWSLUIS

Mechanisatie Landbouwshop Veehouderijtechniek

INSTALLATIE TECHNIEK

Sanitair en riolering Gas, lucht en verwarming Elektrotechniek Lood- en zinkwerken

| 99

PLAATSNAAM LEIDEN | Biotech| Projectnaam Training Facility

Tekst: Irene Theunissen Beeld: BAM Bouw en Techniek

Bouw Biotech Training Facility in Leiden bijna klaar In het Bio Science Park in Leiden wordt momenteel de laatste hand gelegd aan de bouw van de Biotech Training Facility. Dit moet één van ’s werelds tóp trainingscentra op het gebied van life sciences worden. Eind 2015 wordt het ultramoderne pand in gebruik genomen. Het heeft een totaaloppervlak van 2.400 m² en biedt plaats aan zestig mensen. Vanaf eind dit jaar kunnen studenten en nieuwe medewerkers van bedrijven in de biofarmaceutische industrie zich hier voorbereiden op hun toekomstige werk in deze specialistische bedrijfstak. “In dit nieuwe trainingscentrum kunnen zij leren hoe ze medicijnen moeten produceren. Dit gebeurt onder de strikte procedures van GMP (Good Manufacturing Practice), zodat het productieproces ook voldoet aan alle veiligheidsen kwaliteitseisen”, vertelt Jan-Hein Reefhuis, projectleider bij BAM Bouw en Techniek. “In dit onderwijsprogramma hebben cleanrooms een belangrijke functie. In deze bacterievrije ruimten worden demonstraties gegeven van apparatuur, faciliteiten en processen. De eerste verdieping van het drielaags gebouw bestaat dan ook voor het grootste deel uit cleanrooms die via een sluizensysteem te bereiken zijn. Omdat het om een leersituatie gaat en er slechts een beperkt aantal mensen in een dergelijke ruimte past, is een omloopgang gerealiseerd. Van daaruit zijn demonstraties en instructies goed te zien. Boven de cleanroomfaciliteiten is een beloopbaar plafond aangebracht dat nodig is voor servicedoeleinden.”

100 |

Op de begane grond bevinden zich een entree met pantry, laboratoria, trainingsruimten en kantoren. De bovenste etage bevat de technische laag met state-of-the-art installaties voor warmte-opwekking, koeling, waterbereiding en luchtbehandeling. Reefhuis: “Omdat de lucht in elke cleanroom veertig keer per uur gezuiverd dient te worden en het water extreem zuiver moet zijn, zijn optimale luchtbehandeling en waterzuivering absolute vereisten.” Verder is de afstemming tussen cleanrooms en installaties essentieel. Volgens Reefhuis is het prettig voor de klant als dit in één hand aanbesteed kan worden aan dezelfde partij. “Daarom ben ik blij dat Interflow, een in cleanrooms gespecialiseerd bedrijf, onderdeel is van de BAM.”

DOELMATIGE UITSTRALING Eén van de uitgangspunten voor de bouw was dat het pand een sobere en doelmatige uitstraling zou krijgen. Daarom heeft het gebouw een compact volume met een eenduidige hoofdvorm en een ronding aan de voorzijde gekregen. De tweedeling in gebruiksfuncties en techniek is in het exterieur eveneens duidelijk zichtbaar door de functionele scheiding in de vormge-

ving van de gevel. Volgens Reefhuis is dit een ander uitgangspunt in het stedenbouwkundig plan. “Van buiten moet je kunnen zien wat er binnen gebeurt. Daarom bevat het onderste gedeelte veel ramen en is daar gebruikgemaakt van vliesgevel. Het techniekdeel heeft een meer gesloten uitstraling en beschikt over een industriële stalen gevel. De geleding van de gevels is overal verticaal uitgevoerd.”

FLEXIBEL Niet alleen de vormgeving, maar ook het kleuren overige materiaalgebruik dragen bij aan die doelmatige en rustige uitstraling. Overal zijn wit- en grijstinten toegepast. En door makkelijk demonteerbare panelen van high pressure laminate (HPL) als wandbekleding in de cleanrooms te gebruiken, ontstaat een hoge mate van flexibiliteit. Dergelijke panelen zijn bovendien onderhoudsvriendelijk en dragen bij aan de duurzaamheid van het gebouw. De Biotech Training Facility is een initiatief van de Stichting Leiden Bio Science Park, die het park hiermee verder op de kaart zet. Zowel binnen als buiten Nederland. ❚

LEIDEN | Biotech Training Facility

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP CONSTRUCTIEF BOUWFYSISCH INSTALLATIETECHNISCH ADVIES UITVOERING INSTALLATIES BOUWKOSTEN BOUWPERIODE VALIDATIE

Design & Build projectpartner en BIM specialist

Stichting Leiden Bio Science Park Foundation Ector Hoogstad Architecten SmitWesterman Niemann Valstar Simonis BAM Bouw en Techniek BAM Bouw en Techniek ca. 5,5 mio feb 2015 – sep 2015 sep 2015 – dec 2015

Projectinfo VOLLEDIG IN BIM ONTWORPEN De constructie van de Biotech Training Facility Leiden valt onder de verantwoordelijkheid van ingenieursbureau SmitWesterman uit Gouda. “Wij hebben de hele constructie ontworpen, berekend, getekend en de uitvoering ervan begeleid”, zegt Bert Offringa, projectleider en raadgevend ingenieur bij SmitWesterman. “De constructie betreft een staalconstructie met kanaalplaatvloeren en bij de ronde vorm aan de voorzijde waarin kanaalplaten niet passen, zijn enkele vloerdelen in het werk gestort.”

info@smitwesterman.nl / www.smitwesterman.nl

730077_smit Westerman.indd 1

Het bijzondere is dat het gebouw een laboratorium bevat, waardoor er veel kanalen, leidingen en techniek in verwerkt zijn. Dit vereist veel afstemming met het constructieve ontwerp. De staalconstructie heeft geïntegreerde liggers en dus vlakke vloeren. Er is gebruikgemaakt van met gewapend beton gevulde stalen kolommen ten behoeve van de brandwerendheid. Offringa: “Het project is volledig integraal in BIM ontworpen. Gezamenlijk met alle betrokken partijen is in één model gewerkt en is het gebouw van te voren virtueel gebouwd. Hierdoor is de montage van het gebouw vlekkeloos verlopen. SmitWesterman loopt daarin voorop. Wij modelleren al jaren ons werk in 3D en zijn gespecialiseerd in het samenwerken bij BIM-processen in ontwerpen bouwteams.”

11-08-15 11:18

| 101

ROTTERDAM | Melissantenstraat

Tekst: Fiona van Gemert-de Heus, Zutphens Persbureau Beeld: A3 Architecten

‘De Melissantenstraat is een stedenbouwkundig monument’ Flats in Pendrecht, Rotterdam-Zuid, voldoen niet meer aan de eisen van deze tijd. Eigenaar Woonstad wil echter niet tornen aan Nederlands bekendste voorbeeld van stempelverkaveling van architect/stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese uit de wederopbouw en heeft besloten de flats grondig te renoveren. A3 Architecten uit de havenstad heeft een oplossing gevonden om meer ruimte te creëren in de flats en de woningen energetisch, technisch en qua comfort zodanig te verbeteren, dat ze weer dertig jaar vooruit kunnen. 6,3m

De bedoeling is dat eerst twee flats in de Melissantstraat en later wellicht ook twee in de Middelharnisstraat op dezelfde wijze gerenoveerd worden. De eerste flat met oorspronkelijk zestig woningen (dit worden er 57) is al een heel eind gevorderd en in november start de volgende fase, namelijk de flat die gespiegeld tegenover de eerste staat. 9,2m

VERGROOTGLAS “Qua stedenbouw is dit een wereldberoemd stukje stad”, benadrukt architect Arno van Wezel van A3 Architecten. “Stedenbouwkundig is het een monument. Ook architectonisch zijn de blokken van hoge kwaliteit. De voorstellen zijn door de welstand met het vergrootglas bekeken. De stempelverkaveling kom je meer tegen in de vijftiger jaren. Het is vaak een ensemble van vier tot zes blokken die gespiegeld worden herhaald.” type A

type A - bestaande toestand

Projectleider Jurgen Reichard van A3 Architecten roemt de gedetailleerde overgangen tussen de straat en de woningen met subtiel ontworpen elementen. “Maar qua indeling en grootte voldoen ze niet aan deze tijd. Er is bijvoorbeeld geen plek voor vriezers, wasmachines en drogers. Als je deze blokken wilt behouden voor de komende dertig tot veertig jaar, dan moet je aardig wat ingrepen doen. Wij hebben functioneel naar de plattegronden gekeken en het blok eigenlijk in tweeën geknipt.” Op de begane grond zijn van drie woningen twee woningen gemaakt, zodat er vierkamerappartementen ontstaan. Elk van deze woningen heeft een eigen entree gekregen, met een trapje en veranda aan de straat.

MEER RUIMTE Het trappenhuis leidt naar de driekamerappartementen op de etages, die ook meer ruimte hebben gekregen. Een deel van deze woningen beschikte

102 |

ROTTERDAM | Melissantenstraat

over een volledig inpandig balkon. Deze ruimte is nu ten behoeve van een ruimere badkamer en een opstelplaats voor de wasmachine bij de woning getrokken en in plaats van het inpandige balkon krijgt elk appartement een balkon aan de buitenkant. De hekwerken van deze ruime balkons zijn qua beeld gelijk aan de bestaande hekwerken van gebogen staal uit de jaren vijftig van de overige appartementen. Om een kolommenstructuur te voorkomen, zocht de architect een andere oplossing. “De balkons zijn met een staalconstructie opgehangen aan de bestaande betonconstructie. De bestaande gevelbalken zouden hierbij te veel doorbuigen. Daarom hebben we in het midden van elke schuifpui een kolommetje geplaatst”, legt Van Wezel uit. In de woningen worden tevens geheel nieuwe inbouwpakketten (keuken/ toilet/badkamer) gemaakt. Door de zwevende dekvloeren en het isoleren van de wanden zijn de woningen geluidstechnisch ook meteen verbeterd. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Woonstad ONTWERP A3 Architecten ADVISEUR CONSTRUCTIES IMd raadgevend ingenieurs Rotterdam ADVISEUR INSTALLATIES Quanten engineering ADVISEUR BOUWFYSICA: GM adviseurs Dordrecht ADVISEUR BOUWKOSTEN IOB bouwkostenadvies Dordrecht UITVOERING Slokker bouwgroep Breda BOUWKOSTEN (1 BLOK) € 2.800.000,BOUWPERIODE december 2014 – oktober 2015

Sloopwerkzaamheden Milieutechniek Diamantboren en -zagen Sloopmaterialen Pascalstraat 24, Dordrecht T 078 – 6178469 F 078 – 6178368 E info@gebr-st-nicolaas.nl I gebr-st-nicolaas.nl

..1965

Projectinfo ‘ASBEST IN STANDLEIDINGEN IS IN TWEEDE FASE GEEN VERRASSING MEER’ De eerste van de twee flats aan de Melissantstraat in Rotterdam, met in totaal zestig woningen, is geheel gestript. Alle binnenwanden, gevels, ramen, vloeren en de plafonds zijn door Gebr. St. Nicolaas uit Dordrecht verwijderd, totdat er vier muren overbleven. De werkzaamheden zijn vroeg in het voorjaar begonnen, vertelt Marcel Sint Nicolaas. “We werkten per laag, zodat meteen na ons de volgende werkzaamheden konden starten.” Op onverwachte plekken, met name in de standleidingen op de bovenste etage, werd tijdens de werkzaamheden meer asbest gevonden dan verwacht. Dit zorgde voor meerwerk. “Maar die angels zijn er nu uit, dus als we in oktober met fase II beginnen, de duplicaatflat aan de overkant, dan weten we al waar het zit. We verwachten dan dus weer iets sneller te kunnen slopen.”

Meer dan 45 jaar ‘Slopen met verstand’

Gebr. St. Nicolaas heeft zelf specialisten in huis om het asbest volledig volgens de laatste eisen te kunnen saneren.

| 103

AMSTERDAM | De Boelelaan

Tekst: Scripturum, Marjoleine Meppelink Beeld: Van der Leij Bouwbedrijven

Modern en

energiezuinig

renoveren

Na een grondige renovatie van de eerste galerijflat aan De Boelelaan in Amsterdam-Zuid is nu ook de tweede flat van het complex aan de beurt. Het gebouw, bestaande uit 154 woningen en diverse commerciële bedrijfsruimtes, wordt door Van der Leij Bouwbedrijven in een nieuw jasje gestoken. De renovatie heeft als doel de woningen niet alleen moderner, maar ook energiezuiniger te maken. De werkzaamheden die worden uitgevoerd tijdens de renovatie zijn zeer divers. Om het flatgebouw een frisse uitstraling te geven, wordt de buitenschil gereinigd, gestraald en waar nodig geschilderd. “In combinatie met het vervangen van de galerij- en balkonhekken, die onder een speelse hoek worden geplaatst, wordt een mooi en uniek

104 |

effect gecreëerd”, vertelt Darius Dienaar, projectleider bij Van der Leij Bouwbedrijven.

BINNENWERKZAAMHEDEN Ook aan de binnenzijde van het pand worden de nodige werkzaamheden verricht. De appartementen zelf worden compleet gestript, waarbij de

binnenwanden gedeeltelijk worden weggehaald en opnieuw opgetrokken. Alle 154 woningen krijgen bovendien een nieuwe keuken, badkamer en toilet.

‘OPTOPWONINGEN’ Maar wat echt in het oog springt zijn de tien luxe ‘optopwoningen’ op de bovenste verdieping. “Deze woningen krijgen een prachtige dakopbouw die niet alleen zorgt voor een luxueuze uitstraling, maar ook voor een groter woonoppervlak.” Het gebouw wordt verder voorzien van nieuwe liften en ook de entrees krijgen een opknapbeurt. Daarnaast wordt er een daktuin gerealiseerd, welke is voorzien van diverse grote terrassen.

AMSTERDAM | De Boelelaan

GEVELBEELD Ook de gevel van het pand zal niet onopgemerkt blijven. Naast de nieuwe gekleurde en verlijmde gevelplaat worden ook de liftschachten in een modern jasje gehesen. “Deze uitgebouwde liftschachten zitten als het ware tegen het gebouw ‘geplakt’ en worden, tijdens de renovatie van het pand, gereinigd en in een moderne antracietgrijze kleur geschilderd. In combinatie met de rest van het gebouw zullen de liftschachten er zeker uitspringen.”

ENERGIESPRONG De renovatiewerkzaamheden in het gebouw zorgen tevens voor een grote energiesprong. Alle woningen krijgen namelijk individuele CV-ketels, daar waar het gebouw voorheen over een collectieve CV-ketel beschikte. De luchtspouwen worden volgeblazen met hoogwaardige isolatievlokken van het fabricaat Knauf Supafil. Hiernaast maken de bestaande sandwichpanelen plaats voor geïsoleerde varianten en worden er geïsoleerde binnenwanden geplaatst. “Deze combinatie van aanpassingen zorgt ervoor dat het energielabel verbetert van F naar B.”

‘NUL-OP-DE-METER’ De energiesprong die gepaard gaat met de renovatie van het complex aan De Boelelaan sluit goed aan bij de visie van Bouwbedrijf Van der Leij. “Als specialist in onderhoud en renovatie vinden wij het belangrijk om energiezuinig te bouwen. Wij investeren dan ook graag in innovatieve oplossingen op het gebied van energiezuinig wonen. Door te participeren in ‘nul-op-de-meter’ woningbouwprojecten combineren wij energiebesparende maatregelen met energieopwekking. Wij vinden dit een prachtig initiatief. De uitkomst hiervan is niet alleen maatschappelijk verantwoord, maar komt ook ten goede aan de portemonnee van de individuele bewoner. Een mooie combinatie!” ❚

Projectinfo INSTALLATIEWERKZAAMHEDEN Bij de renovatie van de 154 appartementen aan de Boelelaan in Amsterdam-Zuid verzorgt Van der Sluis Technische Bedrijven alle installatietechnische werkzaamheden. Door de collectieve CV-ketels te vervangen door individuele CV-ketels wordt het energielabel verbeterd. De appartementen worden voorzien van luxe keukens met inbouwapparatuur en sanitair met wandclosetten, douchewanden en thermostatische kranen. Ook worden in de badkamers decorradiatoren geplaatst. Bert van der Horst, projectleider Renovatie en Onderhoud bij Van der Sluis Technische bedrijven, vertelt: “Alle woningen krijgen nieuwe elektrabedradingen en nieuw schakelmateriaal, alsmede nieuwe groepenkasten en PTT/CAI-aansluitingen. Tevens krijgen bewoners een videofoon. De inbouwapparatuur, zoals de droger en de oven, worden voorzien van aparte groepen. Ook vervangen wij alle oude gietijzeren rioleringen door nieuwe rioleringen en krijgt iedere woning een individueel geregeld ventilatiesysteem. Om de woningen verder te verfraaien, worden alle leidingen van de centrale verwarming, alsook de gas- en waterleidingen, netjes weggewerkt in de vloer en wanden.”

154 WONINGEN IN TWAALF WEKEN TOT HET CASCO LEEG GESLOOPT De 154 woningen aan de Boelelaan moesten, voordat de bouw kon starten, eerst tot aan het casco worden leeg gesloopt. Omdat de woningen aan het eind van het jaar al weer verhuurd worden, moest dit in een hoog tempo gebeuren. Amovatiebedrijf Aalsmeer lukte dit in twaalf weken tijd. “Je kunt niet zo snel slopen als afvoeren, dus het logistieke verhaal van de sloop is het belangrijkste”, vertelt Jacco Vijfhuizen van Amovatiebedrijf Aalsmeer, één van de grootste bedrijven in Nederland op het gebied van asbestsaneringen en betonboringen. “We puzzelen uit wat de productie is, welk afval dit oplevert en daar maken we vervolgens een draaiplan van. Na ongeveer een week weet je precies hoe de afvoersystemen lopen en dan kun je het tempo nog iets opschalen.” Omdat er tijdens de sloop extra asbest werd aangetroffen, waren extra werkzaamheden vereist. Om toch het hoge tempo te kunnen vasthouden, zette het bedrijf extra mensen in. Ook op zaterdagen en in de avonduren. “Wij zitten aan het begin van elk project en we kunnen niet verzaken, want dan ligt de trein stil.” De woningen waren na drie maanden klaar, de laatste werkzaamheden bevinden zich in de circa drieduizend vierkante meter commerciële ruimte. Dit is eind september gereed.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Vesteda

ONTWERP Hans van Heeswijk architecten ADVIES Cauberg Huygens

INSTALLATIES Van der Leij Bouwprojecten B.V.

UITVOERING Van der Leij Bouwprojecten B.V.

BOUWKOSTEN € 12 miljoen

BOUWPERIODE april 2015 – april 2016

| 105

AMSTERDAM | Parooltoren-Trouwgebouw

Tekst: Jan-Kees Verschuure

Beeld: Boelens de Gruyter, Studio De Nooyer

Tussen de beide gebouwen wordt een nieuwe entree gerealiseerd

Parooltoren-Trouwgebouw duurzaam getransformeerd tot vestiging

The Student Hotel

Deze zomer worden de eerste hotelkamers opgeleverd in het voormalige complex van Parool en Trouw aan de Amsterdamse Wibautstraat. De gebouwen worden onderling verbonden en herontwikkeld tot de tweede Amsterdamse vestiging van The Student Hotel, met uiteindelijk 573 kamers. Daarnaast wordt zo’n 4.000 m² in de plint gebruikt voor commerciële functies. “Wij zijn er trots op dat dit markante stadsgezicht op een duurzame wijze behouden blijft voor Amsterdam”, vertelt Joëlle Lokhorst van ontwikkelaar Boelens de Gruyter. Boelens de Gruyter kocht het in 1969 door Van den Broek en Bakema ontworpen complex van woningcorporatie Stadgenoot en verkocht het aan eindbelegger Perella Weinberg; in de tussentijd fungeerde Boelens de Gruyter als risicodragend ontwikkelaar. The Student Hotel, dat in Amsterdam-West al een vestiging uitbaat, wordt eindgebruiker.

Met de transformatie van de Parooldriehoek komt de herontwikkeling van de Wibautstraat tot ‘kennislaan’ in een stroomversnelling. Aan de zijde van het Weesperplein is inmiddels de Amstelcampus van de Hogeschool van Amsterdam gereed en het ooit als rangeerterrein gebruikte zuidelijk deel van de Wibautstraat, eind vorige eeuw nog een belangrijke invalsweg, ›

| 107

“Je hebt even nodig om op elkaar ingespeeld te raken” Vanaf 2016 zal er in de Parooltoren en het Trouwgebouw aan de Wibautstraat in Amsterdam een studentencomplex worden gevestigd met 573 studentenwoningen. Momenteel wordt hard gewerkt aan de transformatie van het complex, onder andere door de Hemink Groep B.V. gevestigd in Borne. De Hemink Groep is een nationaal opererend schilders-, onderhouds- en afbouwbedrijf in de breedste zin van het woord dat drie bedrijfsonderdelen telt: nieuwbouw/afbouw, onderhoud en totaalonderhoud voor de utiliteits- en woningbouw. Onze missie is het voorspelbaar en beheersbaar onderhouden en renoveren van vastgoed, met als doel vastgoed te verduurzamen. Hemink onderscheidt zich door het nakomen van afspraken en het leveren van kwaliteit met een hoge mate van ﬂexibiliteit. Directeur Bert Voortman legt uit dat het bedrijf voor de bouwvak van 2014 werd benaderd door Heijmans. “Heijmans was op zoek naar een allround partner. Dan zit je bij ons goed. In september 2014 hebben we de plannen verder uitgewerkt en daarna zijn we aan de slag gegaan.” De werkzaamheden omvatten onder meer het stucen van de HSB-wanden, het aanbrengen van glasweefsel (circa 40.000 m2), sauswerk, schilderwerk en het vervangen van beglazing. Inmiddels zijn de werkzaamheden aan de Parooltoren afgerond en wordt nog gewerkt aan het Trouw-gebouw. Naar verwachting wordt dit project eind 2015 opgeleverd. Bert geeft aan dat het voor de Hemink Groep gebruikelijke werkzaamheden zijn, echter is elk project weer speciﬁek op zijn eigen manier. De Hemink Groep is dagelijks betrokken bij projecten die bestaan uit een combinatie van meerdere disciplines en van grote omvang. “Totaalpakketten doen we het liefst, dat is ons op het lijf geschreven.” Bij de start van een dergelijk project moeten alle partijen even op elkaar ingespeeld raken. Dit gaat vaak snel, aangezien we gebruik maken van een daily stand. Tijdens deze daily stand wordt kort met elkaar gesproken over de planning, wat gaat goed en wat kan beter. Op deze manier is er een continue focus op wat je doet en wat er beter kan om steeds meer waarde toe te voegen voor de opdrachtgever. Naast de Hemink Groep is ook Brandex actief werkzaam in het complex. Zij brengen brandwerende bekleding, doorvoeren en brandwerende coating aan. Tot slot merkt Bert op dat hij zeer te spreken is over het resultaat. “Binnen is gekozen voor een industriële look waarin sporen uit het verleden zijn verwerkt, een combinatie van strak modern met oud. De gekozen kleurencombinaties pakken prima uit en geven het interieur een fraaie uitstraling.”

AMSTERDAM | Parooltoren-Trouwgebouw

De tweede Amsterdamse vestiging van The Student Hotel krijgt 573 kamers

wordt met de herontwikkeling van de voormalige redactielokalen van de Volkskrant (inmiddels Volks hotel) en de geclusterde gebouwen van Parool en Trouw ook steeds meer een grootstedelijke bestemming. “Het is voor ons belangrijk het ParoolTrouwcomplex zo goed mogelijk te behouden en te betrekken bij de omliggende wijken”, aldus Lokhorst. “In overleg met de gemeente is gezorgd voor een levendig voorplein en een commerciële plint, waarin onder meer een vestiging van restaurant Baut zal terugkomen. Ook wordt gesproken met verschillende partijen over het opnieuw openen van een club in het complex.”

TROUWGEBOUW OPGEHOOGD De bouwovereenkomst met Heijmans, dat de uitvoering in september 2014 startte, betreft een Design & Build-contract, waarbij de gevel van de 13 verdiepingen hoge Parooltoren ‘behouden blijft, de binnenzijde wordt gesaneerd, gesloopt en opnieuw wordt ingedeeld met hotelkamers inclusief inrichting’. Het totale bruto vloerop-

pervlak van het complex wordt uitgebreid van 25.700 m² naar 28.800 m². “Het lagere Trouwgebouw krijgt een nieuwe gevel en de bovenste verdieping is opgebouwd met twee nieuwe verdiepingen, afgewerkt in cortenstaal, een materiaal dat natuurlijk verroest en daarmee aansluit bij de ‘brutalistische’ architectuur van deze panden. Tussen beide gebouwen wordt een nieuwe entree gerealiseerd, zodat het complex als één geheel gaat functioneren. Wij hechten daarbij grote waarde aan duurzaam bouwen: de belangrijkste contouren van dit belangrijke stadsgezicht blijven intact.” Het nieuwe hotel wordt door Heijmans compleet afgewerkt en naar verwachting deze zomer opgeleverd. De totaaloplevering wordt in het eerste kwartaal van 2016 verwacht, inclusief ondersteunende faciliteiten zoals restaurants, fitness- en studieruimten. “Er werkt op dit moment zo’n 200 man op de bouwlocatie, om mogelijk te maken dat het eerste deel van het hotel – met 312 kamers – voor aanvang van het komende studiejaar kan worden geopend”, besluit Lokhorst. ❚

Bouwinfo OPDRACHT Boelens de Gruyter (ontwikkelaar); The Student Hotel (eindgebruiker); Perella Weinberg (eindbelegger/mede-investeerder)

ONTWERP Penta Architecten (transformatie-ontwerp)

UITVOERING Heijmans

OVERIG Bectro (installaties); BBA (toezicht bouwkundig); Hiensch (toezicht installatietechnisch); Modus (meubels); Van Rossum (constructie)

AANNEEMSOM € 28 miljoen (totale investering € 60 miljoen)

OPLEVERING eerste 312 kamers half augustus 2015; totaaloplevering eerste kwartaal 2016

| 109

AMSTERDAM | Smaragd

Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeld: M3H

ONDERSCHEIDEND WOONGEBOUW SMARAGD DRAAGT BIJ AAN OPWAARDERING AMSTERDAM-OOST

Poort van de Indische Buurt

De 19de-eeuwse wijken rondom het Amsterdamse centrum veranderen in hoog tempo van karakter. De vernieuwing van Amsterdam-Oost springt daarbij in het oog. Het zuidwestelijk deel van de Indische Buurt krijgt met de realisatie van woongebouw de Smaragd een passend sluitstuk, vertelt projectleider Ronald Visser van Coen Hagedoorn Bouw, dat de Smaragd in bouwteam realiseert. In juli werd het hoogste punt bereikt.

De Smaragd is een ‘sloopnieuwbouwproject’ van De Alliantie en telt straks 101 woningen (52 koop en 49 huur), alsmede 635 m² bedrijfsruimte op de begane grond en eerste verdieping. In dit bouwdeel zullen een restaurant en een architectenbureau worden gevestigd. Het complex heeft haar entrees aan de Insulindeweg, Riouwstraat en Tweede Atjehstraat en is volledig onderkelderd, ten behoeve van een parkeergarage voor kopers, alsmede de woningbergingen. Hoofd-

110 |

ontwerper is Marc Reniers van het Amsterdamse bureau M3H. Coen Hagedoorn Bouw werkte het ontwerp verder uit met bouwteampartners De Alliantie, M3H en constructeur Adams.

AMSTERDAMSE SCHOOL De Smaragd verwijst met zijn speciaal geselecteerde mix van overwegend gele bakstenen en overstekken naar de bouwstijl van De Amsterdamse School. ‘De sculpturaliteit van

het gebouw wordt versterkt door de verhoogde kop aan het spoor met een groot overstek en door de afgeronde hoeken’, aldus het architectenbureau. De Smaragd is een alzijdig gebouw met een besloten binnenhof. De gebouwhoogte verspringt van acht lagen op de kop aan de Celebesstraat, via vijf lagen in het middendeel langs de Insulindeweg naar zes lagen op de hoek met de Riouwstraat. Hierdoor wordt een link gelegd met bestaande bouwblokken

AMSTERDAM | Smaragd

en krijgt de Smaragd een poortfunctie voor de Indische Buurt. “Vanwege de variatie in bouwhoogte realiseren wij dit woongebouw sinds juni 2014 in drie verticale bouwstromen”, vertelt Visser. “Het in-het-werk gestorte casco is volledig gereed, alle hoofddaken zijn gedicht en gedekt en wij zijn nu bezig met de afbouw, de beglazing en het metselwerk. Naar verwachting kunnen wij in december de eerste huurwoningen opleveren.”

geen probleem. Uitdagender is het binnenstedelijke karakter van de bouwlocatie. “Een groot deel van de gevel grenst aan de straat en het gebouw is naast de toegang tot het Muiderpoortstation, een tram- en een bushalte gelegen. Ook bevinden zich hotels en een moskee in de directe nabijheid.

Een onbelemmerde, veilige doorgang voor het publiek moet iedere bouwdag worden gegarandeerd. Gelukkig staan wij daarover in goed overleg met de gemeente en hebben wij op het binnenterrein ruimte voor opslag. Begin 2016 staat de Smaragd te schitteren als nieuw herkenningspunt in de Indische Buurt.” ❚

AANDACHT VOOR DETAIL Aan de detailafwerking is – geheel in de traditie van De Amsterdamse School – bijzondere aandacht besteed, vervolgt Visser. “Wij hebben Timmerfabriek Amersfoort ingeschakeld voor het houten kozijnwerk, waarin een grote variatie bestaat. De aluminium kozijnen van de entreepui zijn in brons geanodiseerd, zodat deze goed aansluiten bij de gevelstenen. De architect heeft tevens voor hem kenmerkende, in prefab beton ingebouwde brievenbussen in het ontwerp opgenomen.” De grote variatie in maatvoering, materialisatie en woningtypen is voor Visser en zijn mensen

Wie kan mij volledig ontzorgen als het gaat om de installatietechniek in mijn woningen?

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP CONSTRUCTIE UITVOERING BOUWKOSTEN BOUWPERIODE

De Alliantie Ontwikkeling, Huizen M3H Architecten, Amsterdam Adams Bouwadviesbureau, Druten Coen Hagedoorn Bouw, Huizen € 14 miljoen juni 2014 – eerste kwartaal 2016

Projectinfo WERKTUIGKUNDIG INSTALLATIES

Breman Harderwijk is een veelzijdige en ervaren installatiespecialist werkzaam in seriematige woningbouw. Of het nu gaat om verwarmingsinstallaties, ventilatie of loodgieterswerken: Breman Harderwijk is uw installateur voor advies en uitvoering hiervan. U zult merken dat we bij Breman altijd een stapje harder lopen. Het verschil zit ‘m in kleine dingen, die groots aanvoelen. Benieuwd hoe dat werkt? Neem vrijblijvend contact op.

breman.nl Breman Harderwijk

T 0341 41 48 44 E harderwijk@breman.nl

Breman Harderwijk is verantwoordelijk voor de uitvoering van alle werktuigkundige installaties van het 101 woningen tellende appartementencomplex de Smaragd in Amsterdam, te weten: ventilatie van de appartementen, verwarmingsinstallaties, sanitair, riolering, droge blusleidingen, brandwerende voorzieningen en de ventilatie van de gehele parkeerkelder onder het complex. Al in een vroeg stadium werd Breman Harderwijk betrokken bij de ontwerpfase van dit project. Juist in deze fase is er intensief gekeken naar de mogelijkheden om zo efficiënt mogelijk de leidingen kanaalloop te bepalen, zodat dit in de uitvoering tot besparing kon leiden in samenhang met de andere technische disciplines. “Breman Harderwijk werkt altijd met geprefabriceerde installatiedelen”, vertelt algemeen directeur Arnold Verwoerdt. De prefab werkzaamheden worden volledig uitgevoerd in de prefabfabriek in Harderwijk. “Dit zorgt ervoor dat we tijdens de montagewerkzaamheden met een minimaal aantal medewerkers op de bouwplaats aanwezig kunnen zijn, terwijl een goede kwaliteit is gegarandeerd.”

| 111

Diergaarde Blijdorp verbouwt Azië-continent ‘MUSEUM PANORAMA MESDAG KAN ER WEER EEN TIJDJE TEGEN’

IJzersterke toekomst voor twee eeuwen oude kazerne

VOORWOORD ONDER DE GROND Het Van Gogh Museum in Amsterdam heeft een nieuw entreegebouw gekregen. Daarmee verdwijnt het vertrouwde beeld van rijen wachtende bezoekers op het trottoir van en de trappen aan de Paulus Potterstraat. De nieuwe entree ligt namelijk aan de andere kant van het museumgebouw en grenst aan het Museumplein. Het nieuwe entreegebouw brengt de bezoekers naar een ondergronds plein van waaruit ze verder het gebouw in worden geleid. Het is een oplossing die eerder werd toegepast bij andere in de afgelopen jaren verbouwde musea. Voor buurman Rijksmuseum bedacht architectenbureau Cruz y Ortiz een verdiept liggend binnenplein dat is ontstaan doordat de twee binnenhoven werden opengebroken en samengevoegd. En het Haagse Mauritshuis ging vanwege de recente uitbreiding helemaal ondergronds, met een soortgelijk plein als het Van Gogh Museum. Het ontwerp voor de uitbreiding van het Mauritshuis was afkomstig van architect Hans van Heeswijk; hij is eveneens betrokken bij het Van Gogh Museum. Hij werkte het schetsontwerp van Kisho Kurokawa Architect and Associates verder uit (Kisho Kurowaka ontwierp in de jaren negentig al de tentoonstellingsvleugel, een eerdere uitbreiding van het door Gerrit Rietveld ontworpen hoofdgebouw). Zoâ&#x20AC;&#x2122;n binnenplein is niet alleen uitstekend geschikt om de bezoekersstroom beter te verwerken, tevens kunnen er allerlei functies worden ondergebracht (garderobe, horeca, winkel) en kan de ruimte voor bijeenkomsten worden gebruikt. Het binnenplein van het Van Gogh Museum is daar helemaal op toegerust. In deze Bouwen aan Monumenten verder aandacht voor Diergaarde Blijdorp. Dat is niet de eerste keer. In de Rotterdamse dierentuin worden al jaren gefaseerd gebouwen opgeknapt en gerestaureerd. Vaak is daarbij het oorspronkelijk ontwerp van Sybolt van Ravensteijn uitganspunt of richtinggevend, al worden de moderne eisen niet uit het oog verloren. Recent vonden er weer bouwwerkzaamheden plaats en daarbij was min of meer sprake van een herbestemming. Dat de voormalige theeschenkerij werd getransformeerd naar eigentijds restaurant ligt nog in de lijn der verwachting. Het vroegere verblijf van de giraffen heeft echter een andere bestemming gekregen, daar zijn nu de leeuwen te vinden. En dat vraagt toch om de nodige aanpassingen. Leeuwen hebben nu eenmaal een ander karakter dan giraffen. Op zich een bijzondere herbestemming, maar aan de andere kant is iedere herbestemming in de monumentenbranche bijzonder. Telkens weer wordt met veel creativiteit en zorgvuldigheid nagedacht over hoe een uniek monument dat zijn functie heeft verloren, toch kan worden behouden. Het complex aan de Paardenmarkt in Delft, waarover ook een artikel in deze editie, is hier eveneens een goed voorbeeld van. En zo zijn er nog talloze andere te noemen. We blijven ze in Bouwen aan Monumenten voor u beschrijven.

Jac Buchholz

ROTTERDAM | Diergaarde Blijdorp

Tekst: Patricia van der Beek Beeld: Diergaarde Blijdorp & ODS Geveltechniek

Diergaarde Blijdorp verbouwt Azië-continent:

MONUMENTAAL

GIRAFFENHUIS

WORDT MODERN LEEUWENVERBLIJF Van lange nekken naar lange manen: het voormalige giraffengebouw van Diergaarde Blijdorp is getransformeerd tot een ruim en modern leeuwenverblijf. De naastgelegen en architectonisch identieke theeschenkerij ‘De Lotusserre’ kreeg een nieuwe bestemming als restaurant ‘De Poort van Azië’. “Voor de aanleiding van deze renovatie moeten we terug naar 2007”, vertelt René Reusen, die namens het projectbureau van Diergaarde Blijdorp het voortraject begeleidde. “Ter gelegenheid van ons 150-jarig bestaan kregen we destijds van de gemeente Rotterdam subsidie voor het renoveren van de Rivièrahal. Toen dit om budgettaire redenen lastig realiseerbaar bleek, gingen we op zoek naar een vergelijkbare

bestemming voor het subsidiebedrag. Dit leidde tot een drietal renovatieprojecten: de dikhuidenvleugel in de Rivièrahal, het leeuwenverblijf en restaurant in het Aziëcontinent en ten slotte het oude roofdierengebouw. Elk project kreeg een derde deel van de subsidie. Omdat het leeuwenverblijf en restaurant uit twee gebouwen bestaan, is één gebouw volledig met zelf verworven middelen gerenoveerd.”

Het buitenperk van de leeuwen, met op de achtergrond het binnenverblijf en de publieksruimte.

Foto boven: Het 70 m2 tellende binnenverblijf is zo veel mogelijk ingericht als natuurlijk biotoop. Foto onder: De restaurantintallaties zijn verwerkt in het nieuw gerealiseerde, esthetishe balkon.

Het dikhuidenverblijf is in september 2013 opgeleverd, het leeuwenverblijf en restaurant zijn afgelopen juni officieel geopend. Na de zomer van 2015 starten de werkzaamheden aan het roofdierengebouw.

MEERDERE GEBRUIKERS “Van alle projecten die we tot nu toe in Diergaarde Blijdorp uitvoerden, waren het leeuwenverblijf en restaurant het meest complex”, vertelt ontwerpleider Nedim Mehmedbegović van installatieadviesbureau Deerns. Hij maakte vanaf de beginfase deel uit van het ontwerpteam, samen met de opdrachtgever, architect, constructeur en een speciale werkgroep die meedacht op het gebied van dierenwelzijn. “Bij het leeuwenverblijf moesten we bijvoorbeeld goed voor ogen houden

114 BOUWEN AAN MONUMENTEN

ROTTERDAM | Diergaarde Blijdorp

wie de gebruikers van het gebouw zijn”, voegt projectleider Paul Möhle van Deerns toe. “We moesten een prettig leefklimaat creëren voor de leeuwen, maar tegelijkertijd ook een attractieve omgeving voor de bezoekers. En een veilige, praktische werksituatie voor de verzorgers en technische dienst.” Reusen vult aan: “Die uitgangspunten zijn vertaald naar

en de colonnade. Sinds 1940 vormen deze onderdelen een architectonisch ensemble, naar het ontwerp van architect Sybold van Ravesteijn. “De modern-romantische architectuur van dit rijksmonument is zo veel mogelijk in ere hersteld”, aldus Reusen. “Zo zijn de oorspronkelijke stalen kozijnen weer teruggebracht in het gevelbeeld en voorzien van veiligheidsglas. Ook het

'De modern-romantische architectuur is zo veel mogelijk in ere hersteld' een aangenaam binnenverblijf, een ruim buitenverblijf en een veilig en eenvoudig te onderhouden nachtverblijf met onder andere constructief geïntegreerde ventilatie en hogedruk-, bronwater- en drinkwaterleidingen.”

oorspronkelijke windscherm en de bijbehorende banken zijn teruggebracht. De kenmerkende ‘krul’ prijkt weer op de wanden en de ornamenten – beelden van dieren die her en der in het dierenpark stonden – zijn weer aan het ensemble toegevoegd.”

IN ERE HERSTELD

Verder is de constructie verzwaard, om aan de huidige eisen te voldoen, en er zijn twee nieuwe bijgebouwen gerealiseerd. Het bijgebouw aan de achterzijde van

Onder de renovatie vielen niet alleen het voormalige giraffenhuis en de theeschenkerij, maar ook het tussenliggende terras

het leeuwenverblijf doet dienst als het nachtverblijf; het bijgebouw achter het restaurant biedt ruimte aan een opslagruimte, de spoelkeuken, koelcellen en een verkleedruimte.

MODERNE INSTALLATIES Terwijl de oorspronkelijke architectuur zo veel mogelijk behouden werd, ondergingen de gebouwen op installatiegebied een flinke moderniseringsslag. Zo zijn de leeuwenverblijven voorzien van vloerverwarming, luchtafzuiging en natuurlijke en mechanische ventilatie. Het restaurant, waar vroeger alleen radiatoren hingen, kreeg vloerverwarming, nieuwe radiatoren, luchtkoeling, ventilatie met WTW en akoestische plafonds. “We moesten de installaties verwerken in ruimten die daar niet op ingericht waren”, zegt Mehmedbegović. “Bovendien moesten de installaties uit het zicht van het publiek blijven en makkelijk bereikbaar zijn voor de technische dienst. In het leeuwenverblijf verwerkten we de ventilatie, de watertoevoer en de waterafvoer in de rotspartijen. ›

Het terras en het restaurant van het gerenoveerde ensemble.

BOUWEN AAN MONUMENTEN 115

CAE NEDERLAND BV A DV I S E UR S VO O R BO U W T EC H N I EK

...brengt ideeën tot leven

Deerns brengt al sinds 1928 ideeën tot leven voor technische infrastructuren van gebouwen, infrastructurele voorzieningen en stedelijke en industriële gebieden. Ideeën die rekening houden met de strengere regelgeving als het gaat om hygiëne en veiligheid en met de zorgen rondom klimaatverandering en CO2-uitstoot. Ideeën die bovendien een antwoord bieden op onze snel veranderende wereld. Onze activiteiten kunnen een compleet project omvatten: van concept tot implementatie en nazorg. Maar we hebben ook specialistische kennis in huis over specifieke deeltrajecten. Naast het ontwerpen van technische installaties bieden we oplossingen voor de deeltrajecten bouwfysica, energie, communicatienetwerken, asset management, transport & logistiek en beveiliging.

0192_DEERNS_Advertentie 197x130_V03.indd 1

www.deerns.nl

03/08/15 17:35

ROTTERDAM | Diergaarde Blijdorp

Projectinfo VEILIG, ESTHETISCH EN MET RESPECT VOOR HET MONUMENT Als vaste constructeur van Diergaarde Blijdorp was CAE Nederland van planvorming tot oplevering betrokken bij de renovatie van het voormalige giraffenverblijf en de theeschenkerij. “We werken al twintig jaar voor Diergaarde Blijdorp”, vertelt Raadgevend Ingenieur Hans Ketel van CAE Nederland. “We droegen bij aan projecten als het Oceanium en het nieuwe giraffenhuis.” Directeur Petra van Hennik: “De uitdaging bij dergelijke projecten is dat je de veiligheid van mens en dier moet waarborgen, zonder dat dit storend is. Bij de renovatie van het voormalige giraffenverblijf en de theeschenkerij moesten we tevens rekening houden met de monumentale status van de gebouwen. In een zeer prettige samenwerking met de opdrachtgever, architect en installatieadviseur gaven we hier invulling aan.”

De luchtinblaas bij het glazen raam is weggewerkt in het decor. In het restaurant zijn de installaties verwerkt in het nieuw gerealiseerde en fraai afgewerkte balkon, een slimme en esthetische oplossing waarmee de capaciteit van het restaurant ook nog eens vergroot is. De installaties zijn eenvoudig te bereiken door het demonteren van de lichtarmaturen of ‘dummy’

'We moesten goed voor ogen houden wie de gebruikers van het gebouw zijn' luchtroosters.” Het leeuwendeel van de installaties in het restaurant wordt aangestuurd vanuit één bedieningspaneel.

INTEGRALE AANPAK Medio 2014 gingen de renovatiewerkzaamheden van start. Door de vele betrokken partijen was dit vooral een kwestie van afstemmen. Möhle: “Doordat de techniek geïntegreerd is in de bouwkundige delen en het interieur, kwamen in de laatste maanden alle disciplines samen. Er waren veel partijen tegelijkertijd aan het werk.” Mehmedbegović voegt toe: “Binnen het ontwerpteam pakten we alle disciplines integraal aan. Met de partijen die direct door Diergaarde Blijdorp werden ingekocht, ›

Onderzoek en advies CAE Nederland onderzocht de constructie van de twee monumentale gebouwen en bracht op basis daarvan een schadebeoordeling en hersteladvies uit. “Hierbij hielden we de bestaande constructie en maatvoering zoveel mogelijk intact”, aldus Ketel. “We adviseerden om lokaal stalen platen te voorzien en extra palen onder de keldervloer aan te brengen. De betonkolommen in het restaurant, waaraan een nieuw inpandig balkon verankerd is, zijn voorzien van stalen kolommen. Het balkon, dat op slechts vier punten is opgehangen en een overstek van zes meter heeft, is zo licht mogelijk geconstrueerd om de bestaande constructie minimaal te belasten en trillingshinder te voorkomen.” Oersterk en elegant Van Hennik: “Een belangrijk aandachtspunt bij het leeuwenverblijf was de stootbelasting en daarmee de dikte van het gelaagde glas tussen de dieren en het publiek. Tegelijkertijd moesten we een esthetische gevel construeren met slanke kozijnstijlen. Hiertoe plaatsten we de doorlopende stalen stijlen niet verticaal, maar horizontaal en dichter op elkaar. De stijlen zijn met zware verbindingen aan de kolommen verankerd.” CAE Nederland stelde de staalprofielen zelf samen, in samenwerking met ODS. Deze profielen zijn aan de achterzijde extra dik. “De bezoekers zien daar dus niets van”, zegt Ketel. “Zij kunnen van heel dichtbij en in alle veiligheid genieten van de leeuwen en hun fraaie, nieuwe onderkomen.”

INSPELEN OP THEMA Bij Diergaarde Blijdorp is alles erop gericht de bezoekers een bijzondere beleving te bieden. Dat komt tot in de details terug. Zoals in het nieuwe leeuwenverblijf, vertelt directeur Mark Legierse van Stucadoorsbedrijf L&L. “Wij hebben daar de wanden en vloeren gedaan, die een rotsachtige uitstraling moesten krijgen, uiteraard met een bijbehorende vormgeving.” “We hebben de vloeren voorzien van gespoten betonmortel, deels op van te voren aangebrachte verhogingen, die we een jungle-achtige uitstraling hebben gegeven. Tegen de wanden zijn stalen frames met netten erover geplaatst, die we vervolgens met betonmortel ook de uitstraling van rotsen hebben gegeven.” Dit decoratieve stucwerk is uitgegroeid tot een specialisme, aldus Legierse. “We doen het tegenwoordig bijna wekelijks. Zo zijn we bijvoorbeeld al zeven jaar actief bij de Efteling, hebben we onlangs in Dierentuin Emmen een nieuw restaurant van binnen en buiten gestukadoord om het zo een oude uitstraling te geven en we zijn ook al eens ingeschakeld door het Duitse Phantasialand. Ons werk is enerzijds functioneel, anderzijds spelen we in op een thema. Zo dragen we bij aan een bepaalde beleving.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN 117

Stadhuis,Vlaardingen

www.monument.be

Wij bouwen monumentaal Goedleven BV is een restauratie, renovatie en nieuwbouw aannemer en onderdeel van een monumentale en familiale groep ondernemingen, gestart door metselaar Alberic Vandekerckhove in 1885. Deling van ervaring en kennis maakt de bedrijven van de groep uniek!

Bouwonderneming

G OEDLEVEN BV

Fort â&#x20AC;&#x2DC;t Hemeltje, Houten

Koninginnegracht 19 2514 AB Den Haag T +31 70 89 15 466 F +31 70 89 10 467 contact@goedleven.net www.goedlevenbv.nl

Alles is mogelijk in glazuursteen!

St. Jorisstraat 54 5954 AP Beesel Nederland Tel: +31 (0) 77 474 01 00 Fax: +31 (0) 77 474 57 92 Email: verkoop@stjoris.nl

www.stjoris.nl

ROTTERDAM | Diergaarde Blijdorp

zoals de keukenleverancier en interieurbouwer, gingen we apart aan tafel. Met elkaar hebben we twee mooie, prettige en goed functionerende gebouwen gerealiseerd.” Reusen besluit: “Het gerenoveerde ensemble is een mooi plekje geworden, waarin modern en monumentaal perfect samengaan.” ❚

Projectinfo GESPECIALISEERD IN BUIGWERKZAAMHEDEN Het buigen en walsen van profielen, dát is de speciaisatie van RAHE Buigwerken. Het bedrijf werkt steevast met geavanceerde apparatuur en vanuit de binnen het bedrijf opgebouwde kennis en ervaring. “Voor dit werk is geen specifieke opleiding; het is vakmanschap dat je leert in de praktijk”, merkt eigenaar Raoul Henderickx op. “We doen dit buigwerk voor uiteenlopende sectoren, van de gevelbouw tot de spoorwegen.” Die buigwerkzaamheden verrichtte het bedrijf ook voor het nieuwe leeuwenverblijf van Diergaarde Blijdorp. Henderickx: “We hebben de profielen van de ramen en deuren gebogen, conform de aangeleverde instructies. Er was hier sprake van zware profielen, onder meer in verband met de veiligheid. Net zoals bij andere projecten zoeken we van te voren zorgvuldig uit hoe we te werk zullen gaan. Elk profiel is anders en er zijn veel verschillende merken. Vaak maken we zelf speciale walsrollen.” Ook het buigen van de profielen voor het leeuwenverblijf vroeg om een zorgvuldige voorbereiding, zegt hij. “We weten wat we doen, maar het is altijd even spannend. Ook nu is het echter goed gegaan en we hebben ons werk inmiddels afgerond.”

VERSCHILLENDE SPECIALISATIES BIJ ELKAAR Samen met het voormalige giraffenverblijf onderging de nabij gelegen voormalige theeschenkerij van Diergaarde Blijdorp een transformatie. Het gebouw kreeg het karakter van een eigentijds restaurant, geheel in de sfeer van het thema ‘Poort naar Azië’. Schipper & Bemanning was medeverantwoordelijk voor de inrichting van het restaurant, vertelt directeur Hans Schipper. “Ontwerper Hans Kuijten heeft ons benaderd om de uitvoering en coördinatie te verzorgen. Voor zo’n project breng je namelijk diverse disciplines bij elkaar.”

Bouwinfo BOUWPROGRAMMA transformatie theeschenkerij en giraffenverblijf naar restaurant en leeuwenverblijf met binnenverblijf (75 m²), nachtverblijven (70 m²) en buitenperk (1.400 m²).

OPDRACHTGEVER Diergaarde Blijdorp, Rotterdam

ONTWERP

De specifieke sfeer in het restaurant wordt volgens Schipper op verschillende manieren gecreëerd. “Er ligt bijvoorbeeld een vinyl vloer met een specifieke print in. Verder zijn er twee zes meter hoge kolommen geplaatst, voorzien van losse houtpanelen van verschillende houtsoorten en afwerkingswijzen. De buffetten hebben een afwerking van bamboefineer gekregen en er hangen oosterse kroonluchters met glas-in-loodeffecten.” Schipper geeft aan dat er eveneens naar allerlei praktische zaken is gekeken. “Je moet bijvoorbeeld rekening houden met de horecaregelgeving en letten op een goede routing voor personeel en gasten. Achter de kolommen hebben we werkbare horecaruimte gerealiseerd. Het meubilair is niet alleen praktisch, maar draagt ook bij aan de sfeer. Het is dus een totaalpakket op maat.”

Siebold Nijenhuis Architect, Rotterdam; Kees Rouw, Dordrecht; Broekbakema, Rotterdam

CONSTRUCTIE CAE Nederland, Barendrecht

UITVOERING Bouwonderneming Goedleven BV, Den Haag

INSTALLATIEADVIES Deerns Rijswijk

INSTALLATIES Unica installatietechniek, Hoevelaken

BOUWPERIODE medio 2014 – medio 2015

HET ZOEKEN VAN DE JUISTE RECEPTUUR Bij het transformeren van het vroegere giraffenverblijf naar leeuwenverblijf werden onder meer ook de op diverse plaatsen aangebrachte geglazuurde tegels in de oude staat hersteld. Producent van die tegels is St. Joris Keramische Industrie BV uit het Limburgse Beesel. Het ging om vier type speciaal vervaardigde vormtegels, vertelt salesmanager Bas van de Venne. Bij het vinden van de juiste kleuren kon geput worden uit de brede ervaring die bij het in 1923 opgerichte bedrijf aanwezig is. “Het vinden van de juiste kleur voor de tegel gebeurt in ons laboratorium. Daar werken vakmensen met vaak een lange staat van dienst. Zij weten welke grondstoffen nodig zijn voor een bepaalde kleur, maar er zijn toch altijd een aantal proeven nodig voordat de exacte kleur gevonden is.” Hij legt uit dat vroeger bijvoorbeeld andere grondstoffen dan tegenwoordig kunnen zijn gebruikt. “Het is bij een renovatie of restauratie dus altijd even zoeken naar de juiste receptuur. Niet alleen wat kleur betreft, maar ook qua glansgraad en helderheid.” Het persen van de tegels is eveneens met zorg gebeurd, zegt hij, met de oorspronkelijke tegels als uitgangspunt voor de mallen. “Een heel mooi project waarbij we hebben laten zien waartoe St. Joris in staat is. Fase 2 hebben we in het begin van 2015 geproduceerd. Hopelijk wordt er binnenkort een start gemaakt met de volgende fase.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN 119

GROEP

Postbus 168 2170 AD Sassenheim

T 0252 - 21 27 31 F 0252 - 52 72 82 E info@votis.nl I www.votis.nl

730042_Votis Groep.indd 1

26-08-15 09:29

PASSIE VOOR METAAL!

Metaal Techniek Morée, uw partner in de bewerking van: • RVS • Aluminium • Staal

Rahe Buigwerken Hogeweg 10 4561 RA Hulst

Tel. 0031-114-313025 info@rahebuigwerken.com

www.rahebuigwerken.com

De Hoogjens 47 4254 XV Sleeuwijk T (0183) 304776 F (0183) 304819 E info@mtm-moree.nl I www.mtm-moree.nl

adv. 10-14.indd 1

24/10/14 14:14

ROTTERDAM | Diergaarde Blijdorp

Projectinfo RIJKSMONUMENT TERUG NAAR ZIJN OORSPRONKELIJKE ONTWERP

BIJZONDERE TRANSFORMATIE De voormalige theeschenkerij en het vroegere giraffenverblijf in Diergaarde Blijdorp hebben een transformatie ondergaan. Een bijzondere transformatie, vindt Kees Havekes, directeur van de Votis Groep. Zijn bedrijf leverde een bijdrage aan het renoveren van beide gebouwen zodat ze voldoen aan de huidige eisen en verwachtingen. “We hebben er onder meer gietvloeren aangebracht, evenals betonemaille en natuursteen. We hebben het stucen schilderwerk verzorgd en akoestisch spuitwerk en een polyurea-coating aangebracht. Laatstgenoemde is een verwarmd toegepaste verf met een scheuroverbruggende capaciteit van 300%, dat lijkt op een soort plastic. Een breed pakket inderdaad, maar dat doen we wel vaker, daarin schuilt een deel van onze kracht: de klant zo breed mogelijk van dienst zijn.” Het project is inmiddels afgerond, aldus Havekes. De werkzaamheden leverden geen problemen op, maar een aanpassing in het bouwproces zorgde voor vertraging, geeft hij aan. “Dit werk doen we regelmatig, dat is niet lastig. We beschikken over veel ervaring en onze vakmensen beheersen alle technieken, die staan garant voor kwaliteit en een goede uitvoering. Vanwege de aanpassing zijn we langere dagen gaan draaien om de oorspronkelijke deadline te halen, maar die is op den duur wat bijgesteld. Uiteindelijk hebben we het heel fraai kunnen opleveren.”

SLUIZEN

Zowel het leeuwenverblijf als het restaurant zijn Rijksmonumenten die compleet gerenoveerd en aangepast zijn aan de moderne tijd. De monumenten zijn oorspronkelijk ontworpen als giraffengebouw en als theeschenkerij en vormen elkaars spiegelbeeld. Ze zijn verbonden door een tussenliggend terras met colonnade en zijn in 1940 ontworpen door de markante architect Sybold van Ravesteyn. De renovatie is een ontwerp van architectencombinatie Broekbakema, Kees Rouw en Siebold Nijenhuis Architect. De gevelpartner van ODS bij dit project was JM van Delft. Wat het project zo bijzonder maakt, zijn onder andere de ranke stalen puien met grote overspanningen. Deze rankheid geeft het gebouw zijn karakter en mocht bij deze renovatie niet veranderen. Dit terwijl de gevel wel aan enkele forse eisen moest voldoen. Zo moest de gevel die de leeuwen en de bezoekers van elkaar scheidt de hoge stootbelasting kunnen weerstaan van een rennende leeuw op snelheid. Ook zijn er gevels met een overspanning van bijna 7 m, terwijl het aanzicht van de Janisol Arte profielen maar 40 mm bedraagt. Vrijdag 26 juni is het nieuwe leeuwenverblijf in Diergaarde Blijdorp officieel geopend. De bekendste leeuw van Nederland, Paul de Leeuw, mocht de leeuwen loslaten in hun nieuwe onderkomen in het bijzijn van burgemeester Aboutaleb.

Met een no-nonsense aanpak, vakmanschap en een modern machinepark is Metaal Techniek Moree werkzaam voor uiteenlopende opdrachtgevers. Eén van die opdrachtgevers is Diergaarde Blijdorp, vertelt Anton Moree. “Alweer zo’n vijftien jaar. We voeren ieder jaar wel een aantal projecten voor de dierentuin uit. Hiervoor worden we tegenwoordig rechtstreeks door Diergaarde Blijdorp ingeschakeld.” Zo ook bij het ombouwen van het voormalige giraffenverblijf naar een verblijf voor de leeuwen, maakt hij duidelijk. Het bedrijf leverde het hekwerk en de kooien voor zowel binnen als buiten. En deed meer dan dat. “We hebben ook als mede-ontwikkelaar gefungeerd, samen met architectenbureau Broekbakema. Eén van de uitdagingen betrof de hydraulische aangestuurde sluizen binnen. Daar was niet veel ruimte voor, dus die hebben we tegen het plafond bevestigd; ze klappen uit wanneer nodig. De mechaniek is uiteraard ook een aspect waar veel tijd in is gaan zitten. Het moet eenvoudig bedienbaar zijn en tevens goed beveiligd. Met onze uitgebreide ervaring weten we altijd op een passende manier invulling te geven aan de wensen van de opdrachtgever.”

| 121

DE PEN

ARNO BOON, DIRECTEUR BOEI

ING, ZOEK HET IN HERBESTEMMING! Is Nederland, als het over vastgoed gaat, vol? Is ons land af? Het was de laatste jaren – tijdens de economische crisis – meer dan eens een discussiepunt. Er staan miljoenen vierkante meters bedrijfsruimte leeg en er is sprake van leegstand in nieuw gebouwde woningcomplexen. Waarom dan maar rücksichtslos blijven doorbouwen? Het zal niet de laatste keer zijn dat die vraag wordt gesteld, zeker nu de economie aantrekt en de bouwsector langzaam uit een diep dal lijkt te kruipen. Gaan we – na zeven jaren van crisis – weer verder met de wederopbouw die feitelijk ergens in 1940 is begonnen en decennium na decennium doorging, tot het in 2008 stagneerde? Volgens rapporten van bijvoorbeeld het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) biedt veel bestaande voorraad te weinig gelegenheid tot herbestemming, zijn die gebouwen feitelijk nutteloos en lijkt sloop vaak de beste oplossing. Moeilijk te herbestemmen… Ik zou zeggen: welkom in de bouwontwikkeling anno 2015. Herbestemmen, in de monumentenbranche weten we niet beter. Lastig of niet, voor ons is het een uitdaging, telkens weer. Slopen is geen optie als het om monumenten gaat. Herbestemmen is een echt vak geworden. Wie een bestaand pand een nieuwe functie wil geven, is net zo goed bezig met projectontwikkeling. Durf die uitdaging aan te gaan, vakbroeders en -zusters! Ik kwam tot bovenstaande overpeinzing toen ik een tijd geleden las dat de ING Bank op zoek is naar een ander hoofdkantoor. In eerste instantie werd geopperd om dat onder te brengen in een bestaand gebouw, een paar weken later volgde het bericht dat nieuwbouw toch ook een serieuze overweging was. Ik begrijp dat voor een deel wel. Vaak spelen prestige en uitstraling een grote rol en een nieuw gebouw dat volledig naar de wensen van een directie is uitgevoerd, heeft veel meer elan. Denkt men… Daarnaast willen architecten, wanneer ze de kans krijgen, iets iconisch creëren. En dat betekent voor velen van hen iets nieuws ontwerpen en niet aan de slag gaan met een gebouw dat door een

voorganger is gerealiseerd. Maar dat is toch juist óók uitdagend: ons land kent inmiddels heel wat voorbeelden van monumenten die met behoud van hun authenticiteit een nieuwe functie en bijzondere uitstraling hebben gekregen. Als BOEi doen we het keer op keer. Dus ING, geef het goede voorbeeld en zoek het in herbestemming. In mijn ogen zijn jullie wat internetbankieren betreft de meest klantvriendelijke bank in Nederland. Ik bankier al ruim 30 jaar met veel plezier bij die Leeuw die je, ook voor het zakelijk bankieren, tenminste nog op de hoek van de straat vindt. Laat nu eens zien dat jullie ook goed door hebben waar het om gaat met het vastgoed. De wereld is aan het veranderen, duurzaamheid krijgt steeds meer aandacht. Toon ons dat jullie geen ‘hit-and-run-club’ zijn die om de vijftien jaar een nieuw hoofdkantoor laat bouwen, maar dat jullie oog hebben voor de ontwikkelingen om je heen. Want laten we ons wel realiseren dat wat er in de vastgoed en bouwbranche gebeurt, bijzonder is. Het brood van de bakker, het vlees van de slager, het nieuws van vandaag… morgen is het droog, bedorven of oud. Maar met vastgoed laat je iets na aan volgende generaties, aan onze kinderen en kleinkinderen. Met herbestemmen geven we gebouwen door en zo houden we ze niet alleen in stand – best duurzaam – maar geven we ook verhalen door. Vastgoed is dus niet alleen maar nieuwbouw, vastgoed is net zo goed transformatie en herbestemming. Graag geef ik de Pen door aan Flip van de Burgt, Vakgroep Restauratie. ❚

BOUWEN AAN MONUMENTEN 123

DEN HAAG | Panorama Mesdag

Tekst: Irene Theunissen Beeld: Burgy Bouwbedrijf

‘MUSEUM PANORAMA MESDAG KAN ER WEER EEN TIJDJE TEGEN’

Het gebouw waarin Panorama Mesdag gehuisvest is, is kortgeleden volledig gerenoveerd. En dat was nodig, want dit panorama trekt als één van de grootste attracties van Den Haag jaarlijks ongeveer 140.000 bezoekers. Voor hen moet het uit 1881 daterende pand veilig toegankelijk zijn, én blijven. Het museum herbergt het enorme schilderij van Mesdag met daarop de afbeelding van het Scheveningse strand en omgeving in 1881, bezien vanaf het hoogste punt, het Seinpostduin. Het 114,5 meter lange en 14,5 meter hoge doek is in panoramavorm geschilderd, zodanig dat het lijkt alsof je als toeschouwer bovenop het duin staat. Kunstschilder Hendrik Willem Mesdag heeft het met hulp van een aantal collega-schilders in vier maanden tijd gemaakt. Het panorama werd gerealiseerd in een daarvoor speciaal ontworpen zestienhoekig rotondegebouw aan de Zeestraat 65, achter het voormalige woonhuis van Mesdag. Later werd het museum nog uitgebreid met een galerij met drie tentoonstellingszalen voor maritieme schilderijen. Deze galerij vormde tegelijk de enige toegang tot het rotondegebouw. Maar de tand des tijds knaagt ook aan cultureel erfgoed. Het oude woonhuis met de bezoekersentree begon te verzakken, de schilderijen hadden te lijden onder het slechte binnenklimaat en het museum kon de vele bezoekers per jaar niet meer aan. Er moest iets gebeuren om dit unieke monument veilig te stellen. De redding bleek nabij toen het naastgelegen kantoorpand op nummer 55 aangekocht kon worden. Hierdoor werden de noodzakelijke renovatie en uitbreiding mogelijk.

RENOVATIE EN UITBREIDING Opdrachtgever Panorama Mesdag B.V., Braaksma & Roos Architectenbureau en BURGY Bouwbedrijf hebben het werk in bouwteam in drie jaar tijd gezamenlijk fasegewijs voltooid. Merijn Stuifzand, werkvoorbereider bij het bouwbedrijf: “Op de begane grond,

124 BOUWEN AAN MONUMENTEN

DEN HAAG | Panorama Mesdag

op de plek van de vroegere binnenplaats, kwam een nieuwe zaal voor wisselende tentoonstellingen. Nummer 55 kreeg een nieuwe voorgevel, balie, betonvloeren, een andere looproute waardoor de in- en uitgaande bezoekersstromen gescheiden werden en een museumcafé en -winkel. Op de eerste verdieping werd een atrium van elf bij vijf meter gerealiseerd dat het oude en nieuwe pand met elkaar verbindt. Daar werd eveneens ruimte voor kantoren gecreëerd, evenals op de hoger gelegen verdiepingen van het voormalige woonhuis.”

KLIMAATNEUTRAAL Volgens Stuifzand was één van de belangrijkste aanpassingen het creëren van een klimaatneutrale omgeving voor de schilderijen. “Daarvoor hebben we het gebouw geïsoleerd en een nieuwe luchtbehandelingskast op het dak geplaatst. Die zorgt voor een optimale klimaatbeheersing in het hele gebouw, met uitzondering van de rotonde. In de zalen en aan de voor- en achterzijde van alle schilderijen is de temperatuur nu gelijkmatig verdeeld.” Daarnaast zorgen drie nieuwe glaskappen op het dak voor extra zonlicht in het museum.

UITDAGING

Lean&Duurzaam

Tijdens de uitvoering waren er twee factoren die het werk tot een echte uitdaging maakten: de krappe binnenstedelijke ligging en het feit dat het museum open moest blijven. Maar BURGY, een bedrijf dat zijn sporen in de monumentenrestauratie ruimschoots verdiend heeft, trof passende maatregelen. Stuifzand: “We hebben de routing voor bezoekers diverse malen omgelegd via een tijdelijke entree en een speciale wandelgoot, zodat wij gewoon konden doorwerken. En door het just-in-time principe toe te passen, konden we de beperkte ruimte die we hadden, optimaal benutten. Met dank aan de naastgelegen ambassades van Canada en Italië! Via de tuin van de Canadezen en het dak van de Italianen hebben we zelfs materiaal mogen aanvoeren, zoals de elf meter lange stalen leggers voor het atrium. Met paspoortcontroles en al.” ❚

Projectinfo FLEXIBILITEIT VEREIST OP UNIEKE LOCATIE Alle elektrotechnische installaties in het gerenoveerde Panorama Mesdag vallen onder de verantwoordelijkheid van Van den Pol Elektrotechniek. “Onze opdracht betrof de vernieuwing van de bestaande voorzieningen, inclusief de aanleg van databekabeling, een brandmeldinstallatie en inbraakbeveiliging”, zegt projectleider René Ruitenburg. “De werkzaamheden zijn in 2009 gestart. Flexibiliteit was het sleutelwoord. Via tijdelijke routes bleef het panorama toegankelijk voor bezoekers.”

vandenpol.com

Historische gebouwen zijn vertrouwd terrein voor Van den Pol. “Denk bijvoorbeeld aan De Hallen in Amsterdam en Het Arsenaal te Woerden. Ook Panorama Mesdag is een unieke locatie, met specifieke kenmerken.” Deels was sprake van restauratie. “Alles is zoveel mogelijk in originele staat teruggebracht, gebruikmakend van de nieuwste techniek. Het was een intensief traject waarbij we zorgvuldig te werk zijn gegaan, in nauwe samenspraak met de opdrachtgever.” Momenteel legt Van den Pol een nieuw telefoniesysteem aan. “Ook nemen wij het onderhoud voor onze rekening. We blijven dus actief op deze bijzondere plek.”

BOUWEN AAN MONUMENTEN 125

AMSTERDAM | Van Gogh Museum

‘Amsterdam verstevigt profiel van Museumstad’

VAN GOGH MUSEUM WERKT AAN OPEN EN EFFICIËNTE NIEUWE ENTREE Tekst: Jerry Helmers

Beeld: Aïda Jellinghaus, Jan-Kees Steenman e.a.

We zijn op bezoek in Amsterdam, aan het Museumplein waar het Van Gogh Museum werkt aan ‘De Nieuwe Entree’. Geen sinecure, want ‘De Nieuwe Entree’ moet uiteindelijk wel de nieuwe basis zijn voor een nieuwe toekomst. Of beter gezegd: een efficiëntere toekomst. Jorden Hagenbeek, Programmamanager Nieuwe Entree, Manon Costa, Projectleider Nieuwe Entree en John van der Spek van Bouwbedrijf van der Spek uit Pijnacker, vertellen over deze bijzondere uitdaging in de hoofdstad. De reden voor het ontwikkelen en bouwen van een nieuwe ingang was feitelijk niet eens zo heel ingewikkeld. “Met de oude entree kunnen we het groeiende aantal bezoekers geen optimale entree en service bieden. Het gebouw is ooit gemaakt voor ongeveer 400.000 bezoekers per jaar”, zegt Costa. “Maar het aantal bezoekers nam toe, tot nu 1,5 miljoen. De capaciteit in het entreegebied moest omhoog, mede omdat er maar een maximum aantal gasten in het museum zelf is toegestaan. De tijd die de bezoeker in het entreegebied doorbrengt ten behoeve van garderobe, toiletbezoek en dergelijke, wil je immers zo kort mogelijk maken.” Toch was de te verwachten groei van het Van Gogh Museum niet de

126 BOUWEN AAN MONUMENTEN

enige reden voor deze enorme ingreep. Hagenbeek: “De entree bevindt zich nu in de Paulus Potterstraat; die wordt verhuisd naar de andere kant, aan het Museumplein. Het sluit aan bij de inrichting van het plein van de afgelopen jaren. Iedereen weet dat het Rijksmuseum compleet vernieuwd is en dat ook dáár de ingang op het Museumplein is gesitueerd, net zoals het Stedelijk Museum na de verbouwing. Daarnaast heeft het Van Gogh Museum behoefte aan meer ruimte om sponsors en gasten ook op een meer commerciële basis te kunnen ontvangen. Die ruimte is in het Nieuwe Entreegebouw, dat wordt gebouwd op de plaats van de voormalige vijver.”

Costa voegt hier nog aan toe dat tegelijkertijd naar een efficiencyslag werd gezocht voor wat betreft de ideale loopstromen. “De bereikbaarheid van de ruimte waar we tijdelijke tentoonstellingen hebben, wilden we verbeteren; die wordt nu beter bereikbaar voor bezoekers. Met de nieuwe entree, aan de zijde van het Museumplein, is die context verbeterd en vinden bezoekers makkelijk hun weg naar de vaste collectie in het Rietveldgebouw maar ook naar de tijdelijke tentoonstellingsruimte in onze Kurokawavleugel.” Over ‘De Nieuwe Entree’ is vanzelfsprekend intens nagedacht. “Het ontwerp is van de Japanse architect Kurokawa, die ook de tentoonstellingsvleugel heeft ontworpen, voor de uitwerking is een Nederlandse architect geselecteerd: Hans van Heeswijk. De keuze in de afwerkingen, de stijl van de trappen en de verlichting, dragen stuk voor stuk bij aan een grote, open en vriendelijke gastvrije omgeving. Deze entree helpt om mensen beter binnen te laten komen. Nu

AMSTERDAM | Van Gogh Museum

Nieuwe Entree, Museumplein

ook de online kaartverkoop in de museumwereld ‘gemeengoed’ is geworden, kunnen we de bezoekers, die al kaartjes van te voren hebben gekocht, beter bedienen.”

PLANNING Volgens John van der Spek, directeur/ eigenaar van Bouwbedrijf van der Spek, kan een dergelijk bouwproject niet zonder een extreem strakke planning. “Die is terug te berekenen tot op de minuut”, zegt hij. “Daar voel je als bouwbedrijf dus een grote verantwoordelijkheid. We realiseren ons bovendien goed dat het Van Gogh Museum ook maatschappelijk in the picture is; er zijn veel ogen op gericht. Dat betekent dat wij hoge eisen stellen aan de samenwerkingspartners. Of het nu om de W- of E-installateur gaat; we stellen hoge eisen aan de kwaliteit, de mate van flexibiliteit en natuurlijk de deskundigheid.” Dat het bouwbedrijf van Van der Spek de opdracht van 'De Nieuwe Entree' verwierf, is volgens hem ook aan diezelfde expertise te wijten. “Al vanaf dag één, als we het Programma van Eisen of het bestek zien, dan halen we de onmogelijkheden eruit. We zijn extreem kritisch. Soms zijn er zaken die technisch niet mogelijk zijn. Ja, dán komen we met alternatieven. Maar het gaat verder: de corebusiness van het museum betreft de bezoekers; die mogen op geen enkele wijze last hebben van ons werk. Datzelfde geldt

Nieuwe Entree in vogelvlucht

voor het door kunnen functioneren van de dagelijkse leveranciers van het museum. Het is dus niet alleen een bouwklus, ik zou ook zeggen dat er hier sprake is van een gecompliceerd en uitdagend logistiek vraagstuk in de binnenstad van Amsterdam.” Bouwbedrijf van der Spek is die uitdaging dan ook niet uit de weg gegaan. “In de loop der jaren hebben we al heel wat ervaring opgebouwd bij een variëteit aan projecten waar niet alleen de planning essentieel was, maar waar ook sprake was van grote maatschappelijke zichtbaarheid.” Van der Spek denkt daarbij aan de renovatie van de foyers

en natuurstenen balkons in theater Carré, de renovatie van de methadonverstrekking van de GGD en van de Hortus Botanicus, waar de palmenkas werd gerenoveerd, er nieuwbouw kwam op de overtuin en waar de vlinderkas werd gerestaureerd. “Verder noem ik in dat kader het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, de GGZ Delfland, veel verzorgings- en verpleeghuizen alsook NH Hotels in Rotterdam. Stuk-voor-stuk projecten waarbij de opdrachtgever haar ‘ding’ moet kunnen blijven doen. Ik zeg wel eens dat ons werk op één staat, maar de opdrachtgever daar nog boven staat. Het gaat om haar belang.” ›

BOUWEN AAN MONUMENTEN 127

Ook bij de nieuwbouw van het Van Gogh museum in Amsterdam wordt door Dekker Natuursteen aangetoond dat in het oog springende gebouwen met natuursteen beter tot hun recht komen. Wij feliciteren opdrachtgever, aannemer en architect met dit schitterende project.

www.dekkernatuursteen.nl

BIJ KONINKLIJKE BESCHIKKING HOFLEVERANCIER

Sinds 1896

• Sterkstroominstallaties • Telematica • Beveiliging • Meet- & regeltecniek • Service & onderhoud

Breedveld & Schröder BV Postbus 60121 1320 AC Almere 036 535 07 56 info@breed.nl breed.nl

AMSTERDAM | Van Gogh Museum

Projectinfo Bouwbedrijf van der Spek heeft in de afgelopen tien jaar overigens wel veel zien veranderen in de bouw van dergelijke grote projecten. “Zo willen opdrachtgevers meer dan vroeger, stap-voor-stap, op de hoogte worden gehouden. De belangen zijn namelijk groter geworden omdat er gemiddeld genomen veel meer partijen bij zijn betrokken.” Over de samenwerking met het Van Gogh Museum is Van der Spek echter zéér tevreden. “We merken bij vergaderingen dat men altijd goed is ingelezen, men kent de dossiers; dat is fijn werken en vergroot tevens het onderlinge vertrouwen.” Naar verwachting wordt het werk opgeleverd in de zomer van 2015. De drie zijn ervan overtuigd dat Amsterdam, als Museumstad, in de profilering versterkt zal worden. “We durven zelfs te stellen dat Amsterdam nu écht een wereldattractie is geworden”, zo besluit het drietal. “Het is het sluitstuk van de ontwikkeling van de grootste Nederlandse museale attractie. In en om het Museumplein klopt alles. Ontwerp en bouw zijn de basis geworden van een nieuwe X-factor voor de hoofdstad. Het zal een positieve uitwerking hebben op de PR. Beleving is geen containerbegrip meer. Daar is 'De Nieuwe Entree' het bewijs van.” ❚

UITDAGENDE OMGEVING De installaties voor de energie, data, het wifi-bezoekersnet, de verlichting, brandmelding, inbraakbeveiliging en toegangscontrole voor de nieuwbouw van het Van Gogh Museum zijn verzorgd door elektrotechnisch aannemer Breedveld & Schröder. Commercieel directeur Ben Monster noemt het een bijzondere klus in een uitdagende omgeving. “Het is een transparant gebouw met veel rondingen en met veel glas. Voor ons was dan ook een uitdaging om alle installaties uit het zicht te plaatsen.” Dat is gelukt, merkt hij op, met inventieve oplossingen. Zo zijn onder meer de kolommen van de draagconstructie gebruikt. Ook van de LED-verlichting werd de bekabeling op een vernuftige manier weggewerkt. De verlichting was, op een andere manier, eveneens een uitdaging, aldus Monster. “Het ondergrondse entreeplein heeft meerdere functies. Het is de plek met winkel, balie en garderobe van waaruit de bezoekers verder het museum ingaan, maar er kunnen ook feesten en andere activiteiten worden gehouden. We hebben er dus theaterverlichting aangebracht en een lichtmengcomputer. Door allerlei kleuren te mengen, is het mogelijk verschillende sferen te creëren.” Monster prijst tot slot de fraaie vormgeving van de nieuwe entree. “Het heeft een hoge afwerkingskwaliteit en is uitnodigend. De bezoeker voelt er zich meteen welkom.”

GESCHONDEN AANGEZICHT HERSTELD De gevel, zeg maar het aangezicht van het Van Gogh Museum aan de zijde van het museumplein heeft in de loop der jaren de nodige schade opgelopen. Die schade is nu vakkundig hersteld, vertelt directeur Edo Loenen van Dekker Natuursteen. “We hebben de gevel daar geheel ontmanteld en negentig nieuwe platen natuursteen aangebracht.” Het gaat daarbij volgens hem om een Canadese granietsoort, Deer Brown, met een specifieke vormgeving met rondingen. “We hebben tevens het verankeringssysteem vervangen, zodat de kans op schade aan de gevel aanmerkelijk kleiner is geworden. Daarna hebben we alle platen aangebracht, nieuw en oud door elkaar, en de gevel gereinigd. Het voordeel was dat we de natuursteen destijds ook aan het bestaande gebouw hadden aangebracht, en dat we tevens de engineering voor onze rekening hadden genomen. Alle informatie over de vormgeving was dus beschikbaar. De specifieke rondingen zijn handmatig lastig aan te brengen, maar dankzij goede CNC-machines hebben we het werk probleemloos kunnen uitvoeren.” Het Deer Brown werd eveneens toegepast in de vloerbanden van het nieuwe entreegebouw, geeft Loenen aan. In het interieur, waaronder de vensterbanken, is Belgisch hardsteen verwerkt. Buiten bij de aansluiting met het oude hoofdgebouw zijn nog enkele keermuren hersteld.

Manon Costa en Jorden Hagenbeek, resp. projectleider en programmamanager van het ambitieuze project aan het Museumplein

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP

Nieuwe Entree, de hal

ADVIES UITVOERING INSTALLATIES INVESTERINGSKOSTEN BOUWPERIODE

Van Gogh Museum in samenwerking met Rijksvastgoedbedrijf Kisho Kurokawa Architect and Associates (bureau ontwerper tentoonstellingsvleugel 1999) en Hans van Heeswijk Architecten Deerns Installatie adviseurs Bouwbedrijf Van Der Spek BV en Octatube P.G. Kuipers & zonen BV (W) en Breedveld & Schröder (E) € 19 miljoen april 2014 – zomer 2015

BOUWEN AAN MONUMENTEN 129

KAMPEN | Van Heutszkazerne

Tekst: Fiona van Gemert-de Heus, Zutphens Persbureau Beeld: Mateboer

IJZERSTERKE TOEKOMST voor twee eeuwen oude kazerne

Aan de IJssel in Kampen staat al bijna twee eeuwen de Van Heutszkazerne. Het gebouw werd al jaren niet meer gebruikt, sinds de laatste gebruiker, de kunstacademie, er in 2004 uit vertrok. Door slecht onderhoud en leegstand raakte het pand in verval. Gelukkig is inmiddels een nieuwe bestemming voor de kazerne gevonden. Aan het eind van dit jaar zijn zowel de binnen- als de buitenkant grondig gerenoveerd. Om verdere aftakeling te voorkomen, besloot eigenaar deltaWonen om in ieder geval de schil te laten opknappen. In 2010 verdween de kazerne voor een jaar achter steigers met doek en toen het na heel veel werkzaamheden weer tevoorschijn kwam, hoorde projectleider Gerard Harderwijk van Mateboer Bouw B.V. van passanten dat ze er helemaal niets aan konden zien. “En dat is het mooiste compliment dat je bij een restauratie kunt krijgen”, vindt hij. Desalniettemin was het dak opgeknapt, was het metselwerk hersteld, waren maar liefst

130 BOUWEN AAN MONUMENTEN

vijftig koppen van dragende balken verstevigd met glasvezel en was de monumentale beglazing voorzien van dubbel glas. Inmiddels heeft deltaWonen gebruikers voor bijna de hele kazerne gevonden en kon Mateboer ook de binnenkant restaureren. Als het in december wordt opgeleverd, kunnen de toekomstige gebruikers, de bibliotheek, het gemeentearchief, RTV IJsselmond en het kantoor van deltaWonen, hun intrek nemen in het complex. Een deel van het gebouw wordt

toegevoegd aan het naastgelegen café, dat daarmee kan uitbreiden naar achteren en een terras kan maken op de binnenplaats aan de achterzijde. Hier stond voorheen een manage, die inmiddels grotendeels gesloopt is en plaats gemaakt heeft voor een betonnen bunker waar straks het gemeentearchief in wordt gehuisvest. De monumentale gevel is wél blijven staan. Om te voorkomen dat deze omvalt, is hij tijdelijk gestut, totdat hij geïntegreerd kan worden in het nieuwe archief.

229 PALEN De langdurige en vele werkzaamheden hebben de nieuwsgierigheid gewekt van de Kampenaren. Zeker in de nabije omgeving zijn de werkzaamheden niet ongemerkt gebleven. “In de constructie is niet bezuinigd”, aldus Harderwijk.

KAMPEN | Van Heutszkazerne

Bouwinfo OPDRACHTGEVER deltaWonen

DIRECTIE MA Management

ONTWERP

I’M Architecten

CONSTRUCTEUR Alferink en van Schieveen

UITVOERING/ HOOFDAANNEMER

Mateboer Bouw BV INSTALLATIES HulstFlier Installateurs Elburg BV BOUWKOSTEN € 6.900.000,BOUWPERIODE mei 2014 – december 2015

'In de constructie troffen we onder andere boktor, huiszwam en 35 broedparen van de gierzwaluw aan' “De staat was heel slecht. We kwamen boktor, huiszwam en 35 broedparen van de gierzwaluw tegen.” Er zijn in het gebouw 229 palen geheid en er is veel staal naar binnen gebracht om met name de toekomstige bibliotheek te dragen. Onder andere voor de nieuwe liften moest geheid worden, maar vanwege het aangetroffen puin in de bodem is uiteindelijk besloten om één van de liften iets te verplaatsen ten opzichte van de tekening. Overal is het bladderende stucwerk verwijderd, maar het metselwerk verdwijnt grotendeels weer achter voorzetwanden. Op een aantal plekken blijft het wel in het zicht. Ontdekte muurschilderingen zijn beschermd met een vliesbehang dat ook achter voorzetwanden verdwijnt. De plafonds en het installatiewerk blijven deels zichtbaar. Waar dat gewenst is, komen plafondeilanden voor onder meer geluidsdemping.

VAN G NAAR B Door maatregelen als dubbele beglazing – in de originele ramen – en het isoleren van dak, vloeren en gevels, het gebruik van aanwezigheidsdetectie, LED-verlichting en compressiekoelmachines zal het gasverbruik jaarlijks verminderen met 54,7 procent (tot 64.225 kubieke meter) en de CO2-uitstoot jaarlijks met 33,5 procent. Hierdoor wordt het energielabel van de kazer geüpgraded van G naar B. Als het cultuurcluster in het voorjaar van 2016 geopend wordt, zullen er naar verwachting 250.000 bezoekers per jaar komen. De werkzaamheden van het totale complex zijn dan nog niet afgerond. Het oude en vervallen schoolgebouw achter de Van Heutszkazerne staat nog op de nominatie om gesloopt te worden. ❚

BOUWEN AAN MONUMENTEN 131

WIE DOET WAT

Aannemers

Aluminium ramen, deuren en gevels

BOUW – RESTAURATIEBEDRIJF VAN DE BURGT EN STROOIJ Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T......................................... +31 (0)33 4450100 F......................................... +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

INTAL BV De Veken 103, 1716 KG OPMEER T........................................+31 (0) 226 341 525 E info@intal.nl W www.intal.nl

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T.......................................+31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Architecten

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T......................................... +31 (0)71 5322405 E bouwbedrijf@burgy.nl W www.burgy.nl

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

VIANEN BOUWADVIES De Pinckart 54, 5674 CC NUENEN T............................................+31 (0) 263 11 62 E info@vianenbouwadvies.nl W www.vianenbouwadvies.nl

Dilatatievoegen

Beton BETONMONTEUR BV Ondernemingsweg 107, 1422 DZ UITHOORN T..........................................+31 (0)20 6402401 E info@betonmonteur.nl W www.betonmonteur.nl

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W www.bouwbedrijfvanschaik.nl

BUDOBOUW Katwolderweg 8a, 8041 AD ZWOLLE T......................................... +31 (0)38 7200810 E info@budobouw.nl W www.budobouw.nl

Gevelreiniging

Betonrestauratie

KONINKLIJKE WOUDENBERG Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T..........................................+31 (0)183 606600 F..........................................+31 (0)183 602667 E info@koninklijkewoudenberg.nl

BETONMONTEUR BV Ondernemingsweg 107, 1422 DZ UITHOORN T..........................................+31 (0)20 6402401 E info@betonmonteur.nl W www.betonmonteur.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T..........................................+31 (0)78 6104110 M.........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Bladgoud

W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureau

groot gunneweg

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

132

BOUWEN AAN MONUMENTEN

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

GEVELMEESTERS GEVELREINIGING, GRAFFITIVERWIJDERING & VOCHTBESCHERMING Leuvert 8, 5437 AG BEERS T..........................................+31 (0)485 312327 E info@gevelmeesters.nl W www.gevelmeesters.nl

WIE DOET WAT

Houthandel

Smederijen

Timmerfabrieken

v.d. Veldt timmertechnieken

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!”

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

VAN DER VELDT TIMMERTECHNIEKEN SMEDERIJ BOSMAN Industrieweg 11, 7102 DX WINTERSWIJK T..........................................+31 (0)6 20427728 E info@smederij-bosman.nl

W www.smederij-bosman.nl

Patrijzenlaan 21, 2104 BM HEEMSTEDE T..........................................+31 (0)23 5283225 F......................................... +31 (0)23 5295507 E contact@timmertechnieken.nl W www.timmertechnieken.nl

Leidekkers

Verfproducten

SMEDERIJ FRITS KRAMER LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV

Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP

Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN

T........................................ +31 (0)182 501340

T......................................... +31 (0)316 524050

F........................................ +31 (0)182 503094

F......................................... +31 (0)316 526950

E frits@fritskramer.nl

E info@vanwelyleidekkers.nl

W www.fritskramer.nl

W www.vanwelyleidekkers.nl

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Verzekeringen VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103 loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714

DONATUS VERZEKERINGEN

E info@smederijoldenhave.nl

Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN

W www.smederijoldenhave.nl

Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN

Staalconstructies

Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103 5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat

Postadres

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk

Postbus 14 Telefoon 14 oper-, zinkwerken Postbus 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlood- en en zinkwerken 073 - 513 49 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon Lei bedekkingen Telefax WALTER VERHOEVEN BV Koper-, looden zinkwerken Koper-, looden zinkwerken Lei bedekkingen 073 - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 073 511 Loodgieters werken Telefax Leibedekkingen bedekkingen& LEIDEKKERSBEDRIJF LOODGIETERSInternet Lei 073 - 511 76 73 Loodgieters werken 073 - 511 76 73 www.walterverhoeven.nl Telefoon

E info@donatus.nl

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

Loodgieters werken 103, 5253www.walterverhoeven.nl InternetNIEUWKUIJK Nieuwkuijksestraat AE E-mail Loodgieters werken www.walterverhoeven.nl Internet

BENTSTAAL BV

info@walterverhoeven.nl info@walterverhoeven.nl Postbus 14, 5253 ZG NIEUWKUIJK E-mail

Industrieweg 8, 3401 MA IJSSELSTEIN

T......................................... +31 (0)73 5130049

T........................................ +31 (0)30-6881600

E-mail

E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

Montage

T .........................................+31 (0)73 5221700 F .........................................+31 (0)73 5221717

W www.donatus.nl

Vochtwering

F........................................ +31 (0)30-6888816 E info@bentstaal.nl W www.bentstaal.nl

Stukadoors KOSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN B.V. BUDOBOUW Katwolderweg 8a, 8041 AD ZWOLLE T......................................... +31 (0)38 7200810

STUKADOORSBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN

Overveld 15, 3848 BT HARDERWIJK T..........................................+31 (0)341 467090

E info@budobouw.nl

T......................................... +31 (0)343-551426

E info@koster-afdichtingssystemen.nl

W www.budobouw.nl

F......................................... +31 (0)343-551686

W www.koster-afdichtingssystemen.nl

BOUWEN AAN MONUMENTEN

133

Bouwen met elkaar Respect voor ruimte is de basis voor onze visie en ons vakmanschap. Omdat we trots zijn op wat we maken, blikken we tevreden terug en kijken we verwachtingsvol vooruit. Samen maken we het verschil tussen goed en beter.

Poeldijk 1, 3621 CZ Breukelen | 0346 - 26 23 44. www.bouwbedrijfvanschaik.nl | info@ bouwbedrijfvanschaik.nl

OPL E VE

R IN

AZ OM

ER 2 015

Kingsize opportunities Voor verhuurinformatie kunt u contact opnemen met:

Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars

Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Telefoon +31 26 355 21 00 bedrijfsmakelaars@s-t.nl www.stmakelaars.nl

Benk Vastgoed Telefoon +31 611 368 303 info@benkvastgoed.nl www.benkvastgoed.nl

Kingsize offices & stores

www.building026.nl

Koningstraat 26-37 Arnhem

Op de foto: “In het park van Huize Middenburg staan eeuwenoude kastanjes, eiken en beuken. Er zijn vijvers en aan de achterkant stroomt de Vliet. Het huis zelf staat hoger; dat geeft een statige, imposante aanblik.” “Mijn vader is gepensioneerd aannemer, met een voorliefde voor oude gebouwen. Hij wordt al lyrisch bij het zien van een authentieke steen of tegel. Na twee boerderijen in oude staat te hebben hersteld, kocht hij dit huis en restaureerde het. De groene luiken waren totaal verwaarloosd. Alle houtjes zijn stuk voor stuk door zijn handen gegaan. Het koetshuis, waarin ik zelf woon, hebben we samen verbouwd.” “Het eerste huis - Oud Middenburg - stamt uit 1659; het werd aangelegd door een schepen uit Delft. Huize Middenburg zoals we het nu kennen werd in 1917 grondig gerestaureerd. Aan het gebouw en het park is sindsdien nooit meer iets veranderd. Het gebouw vertoont een mix aan stijlen, wat het extra mooi maakt. Ik vind het een prachtig huis op een prachtige plek.” J.E. Vink, medebeheerder (46) Huize Middenburg

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig. Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.