Installatie & Bouw 04 2016 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 4

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WW W. I N S TAL L AT I E ENB OUW.B E

NUMMER 4 2016

AUGUSTUS - SEPTEMBER

Project in de kijker: Scholencampus Panhoven Peer

Vraaggestuurde ventilatie in kantoren. Een goede investering? Daglichtregeling in scholen

25 25 YEARS YEARS

BIM LIVE met Stabicad Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools. Onze software bewijst zich in de praktijk. Zo ook hier: principeschema, 3D-design, berekening, werktekening en materiaalrapportage. Stabicad helpt u op het platform van uw keuze: Revit en CAD. In combinatie met de grafische artikelÂ informatie van MEPcontent staat Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten. Ontdek het op www.stabiplan.be/bimlive

Leading in MEP design

Gold Partner

Hybride condensatie- en warmtepomptechniek

Remeha Tzerra Hybrid Split De combinatie van de geavanceerde warmtepomptechnologie met de meest buitengewone en compacte condensatie gaswandketel. De ideale hybride module voor kleine tot middelgrote gezinswoningen.

Remeha Hybrid Duurzame warmte duo’s

Remeha Calora Tower Hybrid Een condenserende gasvloerketel met een hybride boilermodule en een lucht/water buitenunit. De hybride regeling werkt op basis van de energiekost, en zal steeds een zo zuinig mogelijke werking garanderen.

Remeha Hera Hybrid Dit hybride systeem combineert de condenserende stookolievloerketel Remeha Hera Condens met een hybride boilervat en buitenunit. Deze hybride ketel is uitgerust met de nieuwste stookolietechnologie.

De hernieuwbare verwarming van de toekomst

De hybride werking zorgt ervoor dat het systeem automatisch en zeer snel in alle omstandigheden kiest voor de meest efficiënte en economische energiebron. Dankzij de hybride systemen bespaart u op uw energiefactuur voor verwarming en sanitair warmwaterproductie. Dit duurzame duo stoot eveneens tot 20% minder CO2 uit waardoor de Remeha hybride systemen bijdragen aan een groene toekomst.

Remeha nv • Koralenhoeve 10 • 2160 Wommelgem • T +32 (0)3 230.71.06 E info@remeha.be

remeha.be

Digitale toegang en betrouwbare deurbeveiliging U heeft de controle met EasyFlex Box + Pro

! W U E NI

Met de nieuwe ENiQ EasyFlex Box kunnen deuren in enkele minuten digitaal beveiligd worden en is het mogelijk om zonder het gebruik van software toegangsrechten te geven! Als er meer gebruikers nodig zijn dan is dat ook geen probleem.

VOORDELEN ■

■

Het pakket bevat alles wat nodig is om de cilinder zelf te installeren: 1 ENiQ Pro cilinder, 1 Mastercard, 5 managementkaarten, 5 tags, gereedschap en een duidelijke handleiding.

■

Hoogste bescherming tegen inbraak (SKG***) Eenvoudig programmeren en wissen van sleutels (tags) zonder software Eenvoudige installatie – geen boren, geen kabels

HOBERG NV SA Avenue Edison 27 1300 Wavre Tel. +32-10-23.22.20 Fax. +32-10-23.22.39

www.hoberg.be

we domore for security

UITGAVE

Voorwoord

4 Licht en lucht

Na de heisa rond de Turteltaks dreigt er binnenkort opnieuw een discussie over het prijskaartje van onze energievoorziening. Zowat één derde van de gasmeters in ons land moet worden omgevormd als gevolg van de uitfasering van laagcalorisch gas uit Nederland. Die aanpassing kost 700 miljoen en treft 1 miljoen Vlaamse gezinnen. In het regeerakkoord van 2014 van de regering-Michel is sprake van een nationaal fonds dat voorziet in de financiering van de ombouw, maar daar is op dit moment nog geen spoor van. De tijd begint wel te dringen… Een van de grootste problemen daarbij is dat er geen inventaris bestaat over de aanwezigheid van de toestellen in Belgische woningen. Vanaf 1978 moeten ketels normaal uitgerust zijn voor hoog- en laagcalorisch aardgas, maar het gaat hier ook kookfornuizen, badgeisers en kachels. Patrick O, CEO van Viessmann, stelde enkele nummers geleden voor om die inventaris te laten opmaken door de installateurs, die dagelijks talloze huizen bezoeken. Dat lijkt er vooralsnog niet van te komen. In dit nummer gaat het echter niet over geld uitgeven, maar over geld besparen. We brengen twee onderzoeken van de KU Leuven over de bijdrage van automatisatie tot een lager energieverbruik. Zo onderzochten wetenschappers aan de hand van een aantal monitoringcases hoeveel energie scholen kunnen besparen door te investeren in lichtregelsystemen. In de daaruit voortvloeiende publicatie ‘Licht in scholen: van beginner tot expert’ proberen ze gebouwenbeheerders, architecten en ontwerpers te ondersteunen bij de uitbouw van een lichtplan voor scholen. Onderzoeker Ruben Delvaeye vertelt in Installatie & Bouw over zijn conclusies. Het tweede onderzoek zet vraaggestuurde ventilatie centraal. De technologie raakt stilaan ingeburgerd, bijvoorbeeld in de residentiële sector, maar er blijven toch vragen over de effectiviteit op grotere schaal. Daarom startten enkele KU Leuven-onderzoekers een tijd geleden het TETRA-project VraagVent op, waarin ze ventilatie met vraagsturing bestuderen in settings zoals een landschapskantoor en een schoolgebouw. Vraagsturing duikt ook in steeds meer projecten op. Daar zetten we er enkele van op een rij. Ventilatie maakt trouwens deel uit van een veel groter vraagstuk: hoe zorgen we voor een gezond binnenklimaat? Dat was het onderwerp van Indoor Air 2016, een congres met wereldfaam over binnenluchtkwaliteit, deze zomer georganiseerd in Gent. Daar ging het niet alleen over ventilatie, maar ook over lage-emissiematerialen. Binnenluchtkwaliteit staat hoog op de agenda van de Vlaamse overheid, met onderzoeksprojecten zoals Renovair en een studie over de binnenlucht in sociale woningbouwprojecten. Daarom zetten we het in Installatie en Bouw ook in de kijker. Veel leesplezier!

Jeroen Schreurs

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift & website over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 4 • nummer 4 • 2016 Verschijnt 6 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

H.B.J.M. Louwers Domein De Herten Hertsbergsestraat 4, B-8020 Oostkamp Postbus 85, B-3900 Overpelt T +32 50 36 81 70 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

EINDREDACTIE

Rik Neven, Jeroen Schreurs

REDACTIETEAM

Michel van den Bosch, Tim Janssens, Kevin Moens, Wouter Polspoel, Jeroen Schreurs

BLADMANAGERS

Freddy Fierens E f.fierens@louwersmediagroep.be Mathieu Noppe E m.noppe@louwersmediagroep.be

ADVERTENTIES

www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project E traffic@louwersmediagroep.be Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 50 36 81 70

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Eva Huyghebaert Sandra Reijnders

INHOUD

ABONNEMENTSPRIJS

Project in de kijker: bpost-sorteercentrum in Brussel

Abonnementsprijs België: € 54,00 per jaar excl. BTW Buiten België: € 90,00 per jaar excl. BTW KBC Neerpelt: 731-0251429-77 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & bouw Informatie over abonnementen: T +32 50 36 81 70

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

Gasgestookte luchtverwarmers voor bpost 6.600 meter kabelladders en 2.500 meter kabelgoten De Pen: “Vraaggestuurde ventilatie voor verdere energiebesparing”

80 8 11 13 14

THEMA VRAAGGESTUURD VENTILEREN

Energiezuinig ventileren en verwarmen hand in hand

16 18 21 22

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

Ventilatiesysteem D valt op door stille werking

Congres Indoor Air 2016 focust op een gezond binnenklimaat

Verse lucht voor kantoorgebouwen

Project in de kijker: Klimatisatie voor elektronicabedrijf RDS

Project in de kijker: Scholencampus Panhoven in Peer

VORMGEVING/ART DIRECTION

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

T +32 50 36 81 70 E studio@louwersmediagroep.be

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Vraagsturing in tertiaire gebouwen: een goede investering? ‘Beproefd en compleet’ ventilatiesysteem in woning Debandt Vraaggestuurde ventilatie voor Roeselaarse school

Aangenaam binnenklimaat voor leerlingen scholencampus

Twee soorten toegangscontroles voor scholencomplex

Panhoven krijgt duurzame ketels

Bouw AZ Sint-Maarten 2.0 perfect op schema

Extra zekerheid bij sanitair voor ziekenhuis

Nieuw ziekenhuis in Mechelen met duurzame en flexibele technieken

Klimatisatiebedrijf overtuigt met professionele aanpak

BIMMEN, revolutie of hype?

Moderne klimatisatie voor Waregemse school

Inhoud

104

THEMA VERWARMING

UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WWW. INSTA L L ATIE E NB OU W. B E

NUMMER 4 2016

AUGUSTUS - SEPTEMBER

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE

Daglichtregeling in scholen 2016098 I&B BE 04.indd 1

Coverbeeld: van Renson

56 59 60

Mijngebouw Waterschei krijgt moderne invulling met oog voor historisch karakter Condenserende vloerketels op gas verwarmen gerestaureerd mijngebouw in Waterschei Sectornieuws Hydraulische software voor afstelling satellietunits in Knokke-Heist BEO-veld, twee warmtepompen en betonkernactivering voor WZC Hollebeek Professionals testen nieuwe haakse slijpmachine Scholencomplex in Ravels doet T-O-M omschakelen naar Revit Zachter water in woonzorgcentrum Oostheem

62 64 68 73 74 78 80 82

THEMA VERLICHTING Licht in scholen: een combinatie van comfort en energiezuinigheid Nieuwe leddownlights voor variabele, geaccentueerde ruimteverlichting Ledverlichting vindt zijn weg binnen diverse sectoren

86 91 93

Vlotter onderhoudsattesten opstellen Luxe-satellietunits voor luxe-appartementen in Leuven Verwarmingstechnici kunnen voortaan op cursus in Lokeren

94 96 99

THEMA SANITAIR

Project in de kijker: Scholencampus Panhoven Peer

Vraaggestuurde ventilatie in kantoren. Een goede investering?

All-in-one toestellen nu ook beloond via EPB Opleidingsdag overtuigt installateurs van gasabsorptiewarmtepomp “Consument beter informeren over klimaatdoelstellingen”

Drie nieuwe producten voor sanitairspecialist

101

Meer en meer kabelophangsystemen voor HVAC-installaties Intelligente elektronica voor de private badkamer Vetafscheiders: laat je adviseren Wie Doet Wat

103 104 105 109

25-08-16 17:12

BRUSSEL | Postsorteercentrum

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Jeroen Schreurs, VK Architects and Engineers

PROJECT IN DE KIJKER:

BPOST-SORTEERCENTRUM IN BRUSSEL In Neder-over-Heembeek, op de vroegere Carcokesite aan het zeekanaal Brussel-Schelde, verrijst het nieuwe sorteercentum van bpost. Het Industrieel MailCentrum Brussel X wordt met 60.000 vierkante meter het grootste van het land. Dat is ook op vlak van technieken een grote uitdaging.

8 | INSTALLATIE & BOUW

“KENNEN DE WENSEN VAN BPOST” Installateur Lenaerts verzorgde de technieken van het gebouw. Het bedrijf is verantwoordelijk voor alle HVAC, sanitair ,elektriciteit en data, zowel voor de brievenhallen als voor de pakket-sorteerhal, inclusief de kantoren aan de voorzijde. Het is niet het eerste postsorteercentrum voor het installatiebedrijf uit Houthalen.

BRUSSEL | Postsorteercentrum

Ludo Janssens: “Het tempo ligt razend hoog. De verlichting moest al branden, zelfs voor al het beton op de grond lag.”

Wat houden die wensen dan concreet in? “Wij kennen perfect de toekomstige inrichting, de locaties van de machines en ook de vermogens ervan. Zo weten we ook zeker dat we met onze voorzieningen - twee hoogspanningscabines van 3000 kVA – aan die vermogens kunnen voldoen,” zegt Janssens. “Ook de kabelladders zoals ze nu liggen, zijn ingesteld op bpost. Daar vragen ze bijvoorbeeld ook daalladders voor elke machine."

FREECOOLING EN ROOFTOPS Op vlak van HVAC staan er in de pakketsorteerhal gasgestookte luchtverwarmers. Er wordt verse lucht binnengeblazen en aan extractie gedaan om ‘s nachts freecooling te bekomen. Aan de andere zijde van het complex installeerde Lenaerts rooftops die verwarmen en koelen met geïntegreerde machines. De kantoren werken met een ventilatie D-systeem, gecombineerd met een stuk VAV. “Aan het ontwerp van het kantoor proberen we echter nog wat aan te passen om het energetischer en efficiënter te maken,” vult Janssens aan. ›

Projectinfo

Licht in functie van de activiteit (©VK Architects and engineers): In Neder-over-Heembeek, op de vroegere Carcokesite aan het zeekanaal Brussel-Schelde, verrijst het nieuwe sorteercentum van bpost.

om ‘s nachts freecooling te bekomen'

VEKO Lightsystems bestudeerde hoe de ledverlichting voor het nieuwe postsorteercentrum er best uit zou zien. “Het is een gebouw met veel verschillende hoogtes en niveaus,” zegt Steve Van Stappen, directeur van VEKO Lightsystems. “Afhankelijk van de toepassingen hebben we daarom verschillende lenstechnieken toegepast en de juiste toestellen geselecteerd. Zo zorgen we in de hogere gebouwdelen voor een lagere ugr-waarde dan in de lagere delen om zo de verblinding van het licht te minimaliseren. Bpost wenste ook de lichtinstallatie makkelijk te kunnen sturen in functie van de activiteitsgraad, waarbij tot 500 lux kan worden geschakeld.” Het modulerende lichtlijnsysteem van VEKO is trouwens erg flexibel: als de gebruiker de gebouwen herinricht, kan die ook de verlichting makkelijk aan de nieuwe opstelling aanpassen.

Ludo Janssens, bedrijfsleider van Lenaerts: “Dit is het vijfde project voor bpost dat we uitvoeren, ook bij de vorige projecten in Gent, Antwerpen, Luik en Charleroi installeerden wij de technieken. Omdat die projecten succesvol waren, heeft Katoen Natie, de bouwheer en investeerder, ons hier ook gevraagd. Het grote voordeel is natuurlijk dat wij weten wat bpost juist wenst.”

Al 40 jaar ontwikkelt, produceert en monteert VEKO Lightsystems de meest duurzame en energiezuinige lijnverlichting van Europa. “Samen met onze klanten werken wij een verlichtingsplan uit, stellen testmontages op en volgen het project op tot aan het volledig opleveren van de verlichtingsinstallatie. Dat is de kracht van VEKO,” zegt Van Stappen tot besluit. www.veko.be

'In de pakketsorteerhal staan gasgestookte luchtverwarmers. Er wordt verse lucht binnengeblazen en aan extractie gedaan

INSTALLATIE & BOUW | 9

BRUSSEL | Postsorteercentrum

De meeste onderdelen van het complex bestaan uit een staalconstructie, maar de grootste hal wordt in beton vervaardigd.

Flexibiliteit was een belangrijk aandachtspunt voor dit werk. Zo kan de gebruiker snel aanpassingen uitvoeren. Janssens: “bpost vraagt op vlak van verlichting voor de pakkethal bijvoorbeeld 300 lux, maar we kunnen snel bijpluggen als een bepaalde zone om 500 lux vraagt. Een noodaggregaat zorgt ervoor dat de verlichting gedeeltelijk blijft werken bij stroomuitval. In het postsorteercentrum zelf komen trouwens roostertussenvloeren. We moeten dus een installatie maken voor de boven- en de onderverdieping.”

BETON EN TIJDSDRUK De meeste onderdelen van het complex bestaan uit een staalconstructie, maar de grootste hal wordt in beton vervaardigd zodat het dak als parking kan dienen. Dat is wel minder makkelijk voor de installateur. Janssens: “Beton is natuurlijk vast en solide, zodat je minder vrijheid hebt. Je moet de kolommen en de uitsparingen volgen en bent veel meer gebonden aan de opstelling van het gebouw.” Een andere uitdaging is de tijdsdruk. Lenaerts werkt in Brussel al sinds half mei, en moet eind 2016 opleveren. Daarvoor gaat het bedrijf voorbij aan het bouwverlof. “Dan werken we gewoon door,” zegt Janssens. “Het moet, want het tempo ligt razend hoog. De verlichting moest al branden, zelfs voor al het beton op de grond lag, en eigenlijk moeten we in juli al aan de kantoorinstallaties beginnen. Maar het is en blijft een erg mooi project.” ❚

Framaz NV is een dynamische en familiale KMO met een solide reputatie in de professionele verlichtingsmarkt. Reeds 38 jaar verdelen wij kwalitatieve verlichtingsproducten voor de industriële, openbare en utilitaire sectoren.

Projectinfo

“Tijd is rijp voor leds” Framaz uit Aartselaar zorgde voor de buitenverlichting bij het Industrieel Mail Centrum Brussel X. Initieel maakte het bedrijf een lichtstudie met ontladingslampen, maar door de ongelooflijke evolutie van ledverlichting deed het bedrijf een nieuw voorstel. Dat vergt, dankzij leds, met min of meer dezelfde opstelling een beduidend lager installatievermogen. Wim Melis, verkoopsleider bij Framaz: “De tijd is nu volledig rijp om met leds te werken. De investeringskost is iets hoger, maar de TCO, de total cost of ownership, ligt beduidend lager. Daar was onze klant ook echt van overtuigd.”

framaz - Oudestraat 10, 2630 Aartselaar - 03/870.96.90 - www.framaz.be - info@framaz.be Glamox

Luxo

Fael

10 | INSTALLATIE & BOUW

Luce

HALLA

LAMP

Boluce

Lystra

Uitstekende prijs-kwaliteitsverhouding Dit industrieel mailcentrum is niet het eerste voor Framaz. Het bedrijf heeft voor Lenaerts nv ook al aan de vorige projecten van bpost meegewerkt. “Wij voeren een aantal professionele lichtmerken in de België in, zoals Glamox, Fael Luce en Halla. We brengen zelf ook enkele toestellen op de markt onder de naam Framaz. Voor functionele buitenverlichting kiezen we echter snel voor Fael Luce. De prijs-kwaliteitsverhouding van dat merk is uitstekend. Het heeft ook veel verschillende optieken waar we mee kunnen werken.”

BRUSSEL | Postsorteercentrum

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: MARK

GASGESTOOKTE LUCHTVERWARMERS VOOR BPOST MARK is al meer dan 70 jaar een specialist op gebied van industriële verwarmingsen ventilatietechniek. Ook bij het nieuwe postsorteercentrum van bpost waren ze van de partij. De installateur van het bpost-project op de oude Carcoke-site in Neder-over-Heembeek, Lenaerts, vroeg aan MARK om een ontwerp te maken voor de verwarming van de verschillende ruimtes van het postsorteercentrum, exclusief het kantoor.

Peter Holterhues, general manager bij het bedrijf. “Het resultaat van dat voorstel: gasgestookte luchtverwarmers, gecombineerd met destratificatieventilatoren die autonoom werkend de warme lucht die van nature wil opstijgen weer terug naar beneden drukt, richting de werkvloer. Op die manier wordt de temperatuur homogeen door de ruimte verdeeld.”

“LANGE EN VRUCHTBARE SAMENWERKING” MARK werkt al meer dan 25 jaar samen met Lenaerts. In de loop van die jaren hebben ze samen al zo’n 150 projecten afgewerkt, zoals net nog het nieuwe gebouw van MOBIS in Beringen. “Als Lenaerts industriële verwarming nodig heeft, komen ze vaak bij ons terecht,” zegt Holterhues. “Wij maken dan de warmteverliesberekeningen voor Lenaerts. Ze sturen ons bijvoorbeeld complete autoCAD-tekeningen op en zeggen summier wat de bedoeling is, wij maken een ontwerp en bieden eventueel alternatieven aan. Op die manier werken we al lang goed samen.”

Peter Holterhues: “We produceren ook alles in eigen huis, met twee productie-eenheden in Veendam en Ierland.”

EIGEN HUIS

Een andere realisatie van MARK.

Onze producten zijn een voorbeeld van robuustheid en betrouwbaarheid,” zegt Holterhues. “We produceren ook alles in eigen huis, met twee productie-eenheden in Veendam en Ierland. Van daaruit leveren we aan Europa en andere delen van de wereld. Enkele mooie voorbeeldprojecten in België zijn de gebouwen van Katoennatie in Antwerpen en Gent, Vario Food in Lommel en WDP in Boortmeerbeek, Grimbergen en Kortenberg. Ook de aftersalesservice wordt gewaarborgd door een eigen team van servicetechniekers.” ❚

'Het postsorteercentrum maakt gebruikt van gasgestookte luchtverwarmers, gecombineerd met destratificatieventilatoren'

INSTALLATIE & BOUW | 11

Leading in Climate Technology

De voordelen van Mark: • Mark heeft een zeer breed standaard gamma én is gespecialiseerd in maatwerk • Mark produceert alles al 70 jaar in eigen huis • Mark beschikt over zeer ervaren sales-engineers • Mark geeft gratis advies • Mark maakt een gratis warmteverliesberekening van uw gebouw én geeft temperatuurgarantie • Mark beschikt over een eigen servicedienst voor indienststellingen, onderhoud en reparaties

Mark Climate Technology is sinds 1945 uw partner voor luchtverwarming, stralingsverwarming, ventilatieen recirculatieapparatuur, luchtbehandeling, warmteterugwinning en buigmachines.

Energielaan 12 2950 Kapellen T: 03-6669254 E: info@markbelgium.be

C L I M AT E T E C H N O LO G Y FEELS

BETTER, WORKS

BETTER.

W W W. M A R K B E L G I U M . B E

CABLE SUPPORT SYSTEMS

Vergokan is een internationaal actieve specialist op gebied van kabeldraagsystemen. Ons productgamma bestaat uit kabelgoten, kabelladders, draadgoten, montagesystemen en vloergootsystemen. Wij gaan graag samen op zoek naar de beste oplossing voor uw kabelbeheer. Kijk voor meer informatie op www.vergokan.com of bel 055 31 83 35.

Tunnels

Kantoren

Gezondheidszorg

Geef uw kabelbeheer de beste draagkracht Partnerships | Flexibiliteit | Kwaliteit

Volg ons ook op Facebook: www.facebook.com/vergokan

BRUSSEL | Postsorteercentrum

Vergokan koos voor de HDKLIE kabelladders van 80 mm hoog.

Tekst en beeld: Jeroen Schreurs

6.600 METER KABELLADDERS EN 2.500 METER KABELGOTEN Specialist in kabeldraagsystemen Vergokan ondersteunt installateur Lenaerts bij het postsorteercentrum in Brussel. Dat deed het bedrijf ook al bij de vorige bpost-projecten in Antwerpen, Gent, Charleroi en Luik. “Al is dit wel het grootste project van allemaal,” zegt Luc Van Lint, senior sales manager bij Vergokan. Het grote industriële complex aan de oever van het zeekanaal Brussel-Schelde, waar het sorteercentrum van bpost zich binnenkort vestigt, krijgt zo’n 6.600 meter kabelladders en 2.500 meter kabelgoten. Net zoals bij de vorige bpostprojecten zal het centrum gevuld zijn met grote machines die enorme vermogens opslorpen. Daar zijn dus ook specifieke kabeldraagsystemen voor nodig. “Die selecteren we in functie van de info die we krijgen van de installateur,” zegt Van Lint. “De studie van de kabelgoten en kabelladders vond al plaats bij het eerste postsorteercentrum. Toen bespraken we alle parameters, zoals de ladder- en goottypes, de overspanningen, steunafstanden en de nodige kabelgewichten. Die studie wordt hier gekopieerd, maar op grotere schaal.” Hier koos Vergokan voor de HDKLIE kabelladders van 80 mm hoog. Dat zijn industriële kabelladders die thermisch verzinkt zijn, waardoor ze beter bestand zijn tegen corrosie. Die passen technisch en commercieel het best bij deze toepassing. “Op sommige plaatsen is die natuurlijk overgedimensioneerd, want de hele ruimte wordt vanuit twee hoogspanningscabines gevoed. Van daaruit vertrekken heel veel kabels, die stapsgewijs naar de machines aftakken. Maar het voordeel van één standaardisatie is groot”, zegt Van Lint. Voor het kantoor-

'De studie van de vorige sorteercentra wordt hier gekopieerd, maar op grotere schaal.' (Luc Van Lint) gebouw naast het postsorteercentrum leverde Vergokan ook kabelgoten boven de valse plafonds, draadgoten en vloergootsystemen.

WOORD HOUDEN De tijdsdruk bij het bpost-project is erg groot. Het is één van de redenen waarom Lenaerts voor Vergokan koos. Van Lint: “We leverden de eerste deellevering van 2.200 meter kabelladders bijvoorbeeld op één week, terwijl we 600 meter op voorraad hadden. Terwijl we die meteen naar de werf konden brengen, hebben we de resterende 1.600 meter meteen bijgemaakt. De werking op de werf kwam dus niet in de problemen. Samen met onze technische bijstand en service maakt dat Vergokan een leverancier is die z’n woord houdt en waarop men kan rekenen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 13

De Pen

“Vraaggestuurde ventilatie voor verdere energiebesparing”

14 | INSTALLATIE & BOUW

De Pen

Tegen 2020 worden, dankzij strengere regels, BEN- (Bijna-energieneutraal, red.) gebouwen de norm. De verwarmingsvraag van gebouwen daalde de afgelopen jaren al drastisch, verdere energiebesparing moet komen van efficiëntere installaties in gebouwen. Een voorbeeld: het elektrisch energieverbruik van ventilatie. Hilde Breesch en Maarten Sourbron van de K.U. Leuven leggen in De Pen uit hoe vraaggestuurde ventilatie daarbij kan helpen.

Studies uit Scandinavië en Noord-Amerika wijzen uit dat vraaggestuurde ventilatie – waarbij de luchtdebieten geregeld worden op basis van een meting van de binnenluchtkwaliteit en/of het thermisch comfort – het energieverbruik sterk kunnen verminderen in vergelijking met systemen met een constant luchtdebiet. Het ventilatiedebiet is variabel en het grootste deel van de werkingsuren draait de installatie op een ventilatiedebiet dat tot meer dan de helft lager kan zijn dan het ontwerpdebiet. Vraaggestuurde ventilatie is vooral interessant in lokalen met een variërende bezetting. Uit een enquête afgenomen bij de Vlaamse ventilatiesector blijkt dat vraagsturing wel frequent toegepast wordt in vergaderzalen en polyvalente ruimtes, maar toepassing in andere lokalen met groot besparingspotentieel, zoals landschapskantoren en klaslokalen, komt veel minder voor. Dat heeft verschillende oorzaken. Zo bestaat er grote onduidelijkheid over de werkelijke energiebesparing waardoor bouwheren de meerinvestering niet maken. Er rijzen ook vragen over de binnenluchtkwaliteit, de efficiëntie van de ventilatie in de ruimte bij lage ventilatiedebieten, de impact van het type sensor en de plaats van de sensor De werking en regeling zijn complexer bij een systeem met variabel dan bij een systeem met constant debiet. Bovendien ontbreken aangepaste ontwerpmethodes van de installatie en haar componenten op deellastwerking. Binnen KU Leuven bundelden we de kennis en expertise van de onderzoeksgroepen Duurzaam Bouwen (Technologiecluster Bouw van het Departement Bouwkunde) en Simulatie van Thermische Systemen (Afdeling Toegepaste Mechanica en Energieconversie van het Departement Werktuigkunde). Met steun van VLAIO en Vlaamse ingenieursbureaus, producenten, verdelers en installateurs van ventilatiecomponenten startten we een toegepast onderzoeksproject om een antwoord te zoeken op deze vragen. Daarvoor hebben we in de testleslokalen op de Technologiecampus in Gent, in een klaslokaal in Brugge en in een landschapskantoor in Dilbeek metingen en simulaties uitgevoerd. Zowel vraaggestuurde mechanische extractieventilatie als mechanische balansventilatie kwamen aan bod. De resultaten van die metingen tonen aan dat vraaggestuurde ventilatie in staat is een goede binnenluchtkwaliteit te garanderen in alle omstandigheden. De ventilatie-efficiëntie in de ruimte wordt niet beïnvloed door de gereduceerde debieten en het energiebesparingspotentieel wordt bevestigd. In vergelijking met een systeem met een constant ventilatiedebiet zorgt vraagsturing in deze cases voor een reductie van minstens 25%, zowel op het elektriciteitsverbruik als op de warmteverliezen van ventilatie in de winter. Simulaties tonen aan dat die besparing in ventilatorenergie nog significant kan toenemen bij een betere regeling van de ventilator. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 15

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: KU Leuven

VRAAGSTURING IN TERTIAIRE GEBOUWEN:

EEN GOEDE INVESTERING? ONDERZOEKSPROJECT ‘VRAAGVENT’ BRENGT RENDEMENT EN WERKING VAN VRAAGGESTUURDE VENTILATIE BIJ GROTERE PROJECTEN IN KAART. ruimtes op scholen en vergaderzalen in kantoren, maar er blijven toch vragen over de effectiviteit. Wordt elk deel van de ruimte nog wel voldoende doorspoeld met verse lucht als het debiet verlaagt? Studiebureaus en fabrikanten zijn al overtuigd, maar missen duidelijke ontwerprichtlijnen. Bouwheren hebben nood aan concrete cijfers om over de brug te komen.

WISSELENDE BEZETTINGEN Daarom startten KU Leuven-onderzoekers bijna twee jaar geleden het TETRA-project VraagVent op, waarin ze ventilatie met vraagsturing bestuderen. Ze namen onder andere een landschapskantoor van Boydens Engineering in Dilbeek en een klaslokaal van de Technologiecampus Gent onder de loep. “De resultaten van die cases zijn nadien op grote schaal toe te passen,” zegt Hilde Breesch, docent Bouwfysica en Installaties en projectleider van VraagVent. “Daarbij hebben die typologieën erg wisselende bezettingen, wat het potentieel voor vraagsturing er groot maakt.” Een van de casestudies vond plaats in het gebouw van de Technologiecampus in Gent. “Daar kunnen we alles langdurig monitoren en hebben we invloed op veel parameters,” zegt Bart Merema.

Vraaggestuurde ventilatie is interessant voor gebouwen met een hoge en variërende bezetting, toch krijgt de technologie maar aarzelend voet aan de grond. Dat ligt voor een deel aan het gebrek aan concrete cijfers, iets waar onderzoekers van de KU Leuven aan werken in het onderzoek ‘VraagVent’. Ventileren is noodzakelijk voor een gezond binnenklimaat en daardoor ook terecht verplicht in de energieprestatieregelgeving. Tegelijk verbruikt ventilatie energie voor het transport van de lucht, maar ook voor de conditionering van de verse lucht. Als een ventilatiesysteem voortdurend op maximaal debiet werkt, is er ruimte voor besparing door vraaggestuurde systemen die het luchtdebiet aanpassen aan de noodzaak aan verse lucht, bijvoorbeeld door het CO2-niveau in het oog te houden. Vraagsturing duikt nu al op, bijvoorbeeld in polyvalente

16 | INSTALLATIE & BOUW

'Vraagsturing duikt nu al op, bijvoorbeeld in polyvalente ruimtes op scholen, maar er blijven vragen over de effectiviteit'

LANDSCHAPSKANTOOR In het landschapskantoor van Boydens Engineering, een ruimte van 200 m², plaatsten de onderzoekers CO2-sensoren op verschillende bureaus. Het doel: meten of de vraagsturing goed werkt en of ook bij lage debieten de doorspoeling van de ruimte – de ventilatie-efficiëntie – gegarandeerd blijft. Breesch: “Klimt de CO2-waarde boven 700 ppm, gaat het debiet dan werkelijk omhoog? En dat voor de hele ruimte? Ons onderzoek wijst uit van wel.” “Het is wel zo dat het landschapskantoor ontworpen is voor een toekomstige uitbreiding,” voegt Bart Merema, projectmedewerker bouwfysische aspecten, toe. “Het minimaal ventilatiedebiet was er 550 kubieke meter per uur voor op dit moment maximaal tien medewerkers. Dat is vrij hoog. Bij een bezetting van twintig personen zal de ventilatie intensiever moeten werken. Nu merk je dat een minimaal debiet bijna altijd voldoende was voor een goede binnenluchtkwaliteit. Alleen in extreme gevallen was een hoger debiet nodig.”

“Het toestel draaide in Gent 20 procent van de tijd op minimaal debiet – wat een besparing oplevert van 55% op de ventilatoren. De besparing is dus reëel,” zegt Merema.

BESPARING IS REËEL De meetcampagne bewees dat de ventilatie-efficiëntie op peil blijft bij verlaagde debieten, maar door de lage bezettingsgraad was het moeilijk om te bevestigen of vraagsturing de ideale oplossing is. Ook de impact op het energieverbruik was niet duidelijk vast te stellen omdat de opgemeten ventilatiezone deel uitmaakte van het systeem voor het hele gebouw. Dat kon wel in de tweede case: een klaslokaal van de Technologiecampus van de KU Leuven in Gent. “Daar hadden we veel vrijheid,” zegt Merema. “We konden alles langdurig monitoren en hadden veel parameters om mee te spelen, zoals de luchtdebieten, de controle over de luchtgroepen en het aantal sensoren. Je zag ook meteen het effect van het debiet op je energieverbruik.” De resultaten van deze tweede case waren bemoedigend. Bij overschrijding van het CO2-setpoint steeg het debiet meteen. Er waren bij verlaagde debieten ook geen zones met een tekort aan verse lucht. De werking en ventilatieefficiëntie waren dus op peil. Ook het energieverbruik daalde sterk. “Het toestel draaide 20 procent van de tijd op minimaal debiet – wat een besparing oplevert van 55% op de ventila-

In het landschapskantoor van Boydens Engineering in Dilbeek plaatsten de onderzoekers CO2-sensoren op verschillende bureaus.

toren – en de rest van tijd bijna op een verhoogd debiet. De besparing is dus reëel, ook op vlak van verwarmingskosten,” zegt Merema. “In ons klaslokaal is de bezettingsvariatie dan nog erg groot. Trek je dat door naar bijvoorbeeld een kleuterschool, waar de bezetting in het begin van het jaar onzeker, maar wel constant is, dan wordt vraagsturing nog interessanter,” vervolgt Breesch. “Op basis van CO2-metingen zie we dat we daar de hele dag door op een veel lager debiet dan het vooraf ingestelde ontwerpdebiet kunnen ventileren.”

MINIMUMDEBIET BLIJFT MOEILIJK TE BEPALEN Merema moet nog een uitgewerkte kosten-batenanalyse maken, maar de bedrijven die VraagVent ondersteunen zijn alvast enthousiast. “De resultaten liggen in de lijn van de verwachtingen, en het is erg belangrijk voor die bedrijven om concrete data te krijgen die hun claim ondersteunen, zegt Merema. “Al blijft het minimumdebiet van een installatie op voorhand wel moeilijk te bepalen, omdat je nooit weet in welke mate een ruimte in de toekomst gebruikt gaat worden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

Tekst en beeld: Duco

‘BEPROEFD EN COMPLEET’

VENTILATIESYSTEEM IN WONING DEBANDT Hoe zorg je er als fabrikant van ventilatiesystemen voor dat bewoners te allen tijde verzekerd zijn van een optimale luchtkwaliteit in hun woning en tegelijk geen geluidshinder ondervinden van een natuurlijk ventilatiesysteem? Familie Debandt legde de vraag voor aan ventilatiespecialist Duco die een totaalconcept van Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatievoorstelde voor hun nieuwbouwwoning in Veurne.

Het strakke en karaktervolle onderkomen van de familie Debandt, naar een ontwerp van architecte Janis Filieux, luidt niet enkel op architecturaal vlak een nieuw tijdperk in. Ook qua duurzaamheid is het een typevoorbeeld van hoe een toekomstgericht pand er dient uit te zien, met een zonneboiler, een hoogwaardig ventilatiesysteem en dikke isolatiepakketten.

SPECIFIEKE EISEN VOOR VENTILATIESYSTEEM “Wie op zoek is naar meerwaarde in een woning, weet dat niets kan tippen aan het natuurlijke karakter,” opent bouwheer Debandt. “Het architectenbureau tekende daarom de bouwplannen vanuit die gedachtegang. En zelfs bij de bepaling van het ventilatiesysteem hielden we dezelfde lijn aan, ook al zijn we bij de keuze voor de meest optimale oplossing niet over één nacht ijs gegaan.” Zo stelden de bewoners in de ontwerpfase een aantal specifieke eisen waaraan het ventilatiesysteem diende te voldoen. Door de hoge luchtdichtheid van de woning gold een gezond, comfortabel én energiezuinig binnenklimaat als belangrijkste vereiste, en dat met prominente aandacht voor een optimaal akoestisch comfort. Daarnaast sprak Debandt de uitdrukkelijke wens uit om vervuilde en/of vochtige lucht in de verschillende ‘vochtige’ ruimtes afzonderlijk af te voeren.

UITGEBREIDE ZOEKTOCHT Voor een objectieve bepaling deed de bouwheer heel wat beurzen aan om elk type ventilatiesysteem in al zijn facetten te bestuderen. “Nergens vond ik een systeem dat volledig aan mijn verwachtingen voldeed tot ik in 2014 Batibouw bezocht,” vervolgt Debandt. “Daar maakte ik kennis met het DucoTronic Plus System, een Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem. Dat is niet enkel gebruiksvriendelijk op het vlak van bediening, plaatsing en onderhoud, Ook de bijna geruisloze werking en de mogelijkheid om lucht lokaal af te voeren in maximaal zeven ruimtes vormden twee bijkomende troeven. Het aantrekkelijke kostenplaatje maakte het verhaal compleet.”

AANZIENLIJKE ENERGIEBESPARING

Centraal in het DucoTronic Plus System staat de DucoBox Focus, een compacte en duurzame afvoerventilator die een bijzonder stille en energiezuinige luchtafvoer garandeert.

18 | INSTALLATIE & BOUW

Centraal in het DucoTronic Plus System staat de DucoBox Focus, een compacte en duurzame afvoerventilator die een bijzonder stille en energiezuinige luchtafvoer garandeert, waar en wanneer nodig én in de juiste hoeveelheid. “De geïntegreerde CO2- en Vocht Regelkleppen openen en sluiten automatisch in functie van de ventilatiebehoefte,” aldus de bouwheer. “Zo wordt er bijvoorbeeld tijdens piekmomenten bij het douchen een signaal doorgestuurd naar de DucoBox Focus waardoor die zal optoeren en vochtige lucht afvoeren. De afvoerbox voorkomt dus onnodige luchtafzuiging, wat dan ook resulteert in een aanzienlijke besparing op de maandelijkse energiekosten.”

Slimme én gezonde ventilatie met het DucoTronic Plus System

DUCO at HOME

DE LAAGSTE REDUCTIEFACTOR IN DE MARKT !

Installatie en Bouw_197x130mm.indd 1

18/07/16 08:21

'Door de hoge luchtdichtheid van de

woning gold een gezond, comfortabel én energiezuinig binnenklimaat als belangrijkste vereiste' ‘uit huis’-modus is een extra functie die Debandt naar waarde weet te schatten, want zelfs bij langdurige afwezigheid wordt er op een minimaal niveau geventileerd.

CO2-GESTUURDE TOEVOERROOSTERS MET INTERNE WARMTESTRIP

“Wie op zoek is naar meerwaarde in een woning, weet dat niets kan tippen aan het natuurlijke karakter,” opent bouwheer Debandt.

Daarnaast implementeerde Duco esthetische afvoerventielen en een Bedieningsschakelaar (230 V). Op die manier kunnen de bewoners maximaal vijftien minuten de ventilatie zelf in de gewenste stand aansturen. Daarna keert de DucoBox Focus naar de automatische stand terug. De

Voor de toevoer van verse lucht in de woonkamer werd er in nauw overleg tussen de bewoners en Duco gekozen voor het een elektronisch gestuurd rooster, de ClimaTop 60. “Dat is een extra investering, maar er staat ook heel wat tegenover,” stelt Debandt. “Per ruimte kan de juiste hoeveelheid verse lucht op basis van CO2-metingen exact worden bepaald. Dankzij die metingen opent of sluit het rooster automatisch verder en wordt de afvoer hierop afgestemd, zodat de afvoerventilator niet meer elektriciteit verbruikt dan nodig. En door de interne warmtestrip die voorzien is om de buitenlucht voor te verwarmen, is het binnenshuis steeds aangenaam vertoeven.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 19

GRADA VAV EASY INSTALL

MET LASER GELASTE NAAD GRADA VAV EASY INSTALL instellen op de werf zonder toebehoren ALUMINIUM DRUKOPNEMER bereik van 0,8m/s tot 10m/s

•

SNELLE LEVERING !

•

VOLLEDIG GAMMA VAV OPLOSSINGEN

•

DUBBELWANDIGE UITVOERINGEN MOGELIJK

•

ALLE COMMUNICATIE OPTIES BESCHIKBAAR (MODBUS, KNX, LON, ... )

GRADA INTERNATIONAL N.V. - Toekomstlaan 18 - 9160 Lokeren - Belgium T: +32 (0)9 340 40 40 - E. info@grada.be - www.grada.com

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Grada

VRAAGGESTUURDE VENTILATIE VOOR ROESELAARSE SCHOOL Ventilatie wordt steeds belangrijker in kantoren en op scholen. Grada, een Belgische speler op de internationale ventilatiemarkt, heeft zijn gamma VAV-kleppen uitgebouwd om aan die groeiende vraag te voldoen. Een mooi voorbeeld daarvan: de nieuwbouw van het Vrij Technisch Instituut in Roeselare. hier de roosters en de VAV-regelaars die het luchtdebiet sturen. De VAV’s zijn gekoppeld aan het GBS dat op basis van de uitlezing van CO2-sensoren het pulsie- en extractiedebiet zal regelen. In Roeselare werden ook de nieuwe kanaalregisterkleppen van Grada gebruikt.

LUCHTDICHT EN EENVOUDIG TE INSTALLEREN Wat zijn de voordelen van de producten van Grada? Ten eerste de eenvoud van installatie. De actuatoren zijn voorzien van een ingebouwde display waardoor de installateur op de werf zelf de instellingen op het toestel kan inregelen, zonder gebruik te maken van externe apparatuur. “Alles is trouwens afgestemd met ons huidig gamma ventilatieroosters die geschikt zijn voor variabele debieten,” vult Stubbe aan. “Ook uniek aan onze VAV: ze zijn volledig luchtdicht en voldoen aan luchtdichtheidsklasse C dankzij een lasergelaste naad. Daarnaast is onze debietregeling nauwkeuriger dan 5 procent, waardoor afwijkingen op de afgeregelde volumes zijn zeer klein zijn. Dat bespaart, samen met die uitmuntende luchtdichtheid, veel energie.” ❚ De werken aan het VTI in Roeselare zijn deze zomer gestart.

Het gamma van ronde, rechthoekige en geluidsdempende VAV-kleppen met bijbehorende Grada-actuatoren is uitermate geschikt voor toepassingen binnen vraaggestuurde ventilatieprojecten. Dat zegt Jeff Stubbe, productmanager bij Grada. “Ze voldoen aan alle eisen waaraan zulke producten moeten voldoen: eenvoudig te installeren, luchtdicht en snel leverbaar. Zeker dat laatste is een niet te onderschatten troef. Grada produceert lokaal, en kan daarmee snel inspelen op vragen van klanten. Er staat altijd expertise klaar.”

“SCHOLEN UITERMATE GESCHIKT” Een van de eerste projecten waarin die expertise benut zal worden is het VTI in Roeselare, een school van 1.400 leerlingen. De nieuwbouw ‘Blok E’, waaraan de werken deze zomer zijn gestart, bevat klaslokalen, ruimtes voor leraren en refters. “Die zijn zeker geschikt voor vraaggestuurde ventilatie, vanwege de variabele bezetting doorheen de dag,” zegt Stubbe. Grada levert

'De nieuwbouw, ‘Blok E’, is erg geschikt voor vraaggestuurde ventilatie.'

De VAV’s zijn gekoppeld aan het GBS dat op basis van de uitlezing van CO2-sensoren het pulsie- en extractiedebiet zal regelen.

INSTALLATIE & BOUW | 21

Tekst en beeld: Renson

VENTILATIESYSTEEM E+ COMBINEERT VENTILATIE-UNIT MET WARMTEPOMP IN BEN-WONING SINAAI

ENERGIEZUINIG VENTILEREN EN VERWARMEN HAND IN HAND De Renson E+ndura integreert vraaggestuurde ventilatie en verwarming in één toestel. Een lucht-waterwarmtepomp recupereert de afgezogen ventilatielucht voor de bereiding van sanitair warm water en ruimteverwarming. In Sinaai leverde dat een BEN-woning op met zowel ventilatie als verwarming individueel geregeld per kamer. Yves De Landsheer: “Dit systeem is absoluut interessant voor nieuwbouw-gezinswoningen.”

22 | INSTALLATIE & BOUW

“E+ is een vraaggestuurd ventilatiesysteem dat verse lucht in droge ruimtes binnentrekt via raamroosters en vervuilde binnenlucht in de vochtige ruimtes afvoert,” zegt Pieter Inion, product manager bij Renson. “Vraaggestuurd ventileren beperkt het ventilatiedebiet in functie van de behoeften en het leefpatroon van de bewoners, waardoor minder energie verloren gaat. Je ventileert dus enkel waar en wanneer dat nodig is.” Christine Veys, de bouwheer van het project: “Wij wilden sowieso een lage-energiewoning bouwen, zo kwamen we bij het E+-systeem van Renson terecht. Dat de ventilatie-unit in dit geval gecombineerd wordt met een warmtepomp, maakt dat we bovendien ook individueel per ruimte kunnen verwarmen.” Hans Van Goethem, de installateur: “Deze BENwoning wordt volledig verwarmd met vloerverwarming. Daarom kozen we voor elke ruimte een aparte kring om, naast het ventilatieniveau, ook de temperatuur per kamer te kunnen regelen.”

'De E+ndura van Renson is het hart van het E+-systeem' 1,5 vierkante meter geïnstalleerd worden. Zowel met één als met twee of meer temperatuurzones is dat trouwens ook mogelijk in combinatie met de Renson Rehymo, een vooraf ingeregelde module om de ventilatie-unit plaatsbesparend te kunnen koppelen aan de verwarmingsketel.” Yves De Landsheer, ventilatiespecialist bij Yvick Ventilatie: “Het is ook mogelijk om alle stuurkleppen op een collector

aan te sluiten om van daar met slechts één leiding naar de E+ndura te moeten.”

TOT -43 E-PEILPUNTEN DANKZIJ SMARTZONE Dankzij de Smartzone-technologie waarmee ook de E+ndura uitgerust is, wordt er precies daar – meer – geventileerd waar de bewoners zich bevinden, zelfs in de slaapkamers. Het levert niet alleen een gezond binnenklimaat en een energiezuinige ventilatie op, maar ook een winst tot 43 E-peilpunten. “Onder andere dankzij deze installatie wonen wij nu in een huis dat ook na 2020 nog perfect voldoet aan alle opgelegde normen op het vlak van energie,” aldus Christine Veys. ❚

Hans Van Goethem: “De Endura beantwoordt als eerste aan de nodige warmtebehoefte. Voldoet dit niet, dan gaat de aangesloten ketel bijverwarmen.”

VENTILATIE EN HERNIEUWBARE ENERGIE HAND IN HAND De E+ndura van Renson is het hart van het E+-systeem. Die ventilatie-unit brengt dankzij de ingebouwde warmtepomp de warmte uit de mengluchtstroom op een hoger, bruikbaar temperatuurniveau voor ruimteverwarming. Daarnaast kan die duurzaam opgewekte energie ook dienen om het sanitair warm water in het geïntegreerde boilervat van 300 liter op te warmen. Pieter Inion: “Het project in Sinaai bewijst dat het dankzij die warmterecuperatie best mogelijk is om een goed geïsoleerde en luchtdicht gebouwde woning zo goed als autonoom te verwarmen. Toch wordt de E+ndura steeds in hybride opgesteld met een externe laagvermogen-verwarmingsketel op gas of stookolie. Is de vraag voor warmte op een bepaald moment hoger dan het beschikbare duurzame verwarmingsvermogen van de E+ndura, of ligt het actuele rendement van de unit te laag, dan wordt die verwarmingsketel aangesproken. Daardoor is er altijd voldoende warmtecapaciteit voorhanden tegen de meest voordelige energieprijs.” Hans Van Goethem: “De Endura beantwoordt als eerste aan de nodige warmtebehoefte. Voldoet dit niet, dan gaat de aangesloten ketel bijverwarmen.”

COMPACT SYSTEEM VOOR NIEUWBOUW EN GRONDIGE RENOVATIES Pieter Inion: “Wanneer sprake is van slechts één gemeenschappelijke temperatuurregeling voor de hele woning, kan het hele systeem op amper In de BEN-woning in Sinaai stemt het E+-ventilatiesysteem zowel het ventilatie- als verwarmingsniveau op maat van de bewoners af.

INSTALLATIE & BOUW | 23

Ventilatiesysteem D

Ventilatie is meer dan wat luchtkanalen en een unit. Bij de productontwikkeling stellen we altijd de beleving van de eindklant centraal.

24 | INSTALLATIE & BOUW

Ventilatiesysteem D

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Vasco, studio PSG, Architect Raf Segers

VENTILATIESYSTEEM D VALT OP DOOR STILLE WERKING

Verwarmingsspecialist Vasco richt zich sinds enkele jaren ook op de ventilatiemarkt. Dat doet het bedrijf met een volledig zelf ontwikkeld ventilatiepakket. Voordelen die in het oog springen: een vlotte installatie en een erg laag geluidsniveau. Vasco ontwikkelde zijn hele ventilatiesysteem zelf, als één concept. Zo zijn alle onderdelen met elkaar gelinkt en garandeert het bedrijf een makkelijke en foutloze installatie en inbedrijfsstelling, iets wat ook de kracht van Vasco’s product is. Het bedrijf wil installateurs immers makkelijk in de ventilatiesector laten stappen. Productmanager Ventilation Patrick Van Beeck: “We begeleiden onze professionele partners, de groothandelaars en de installateurs, van a tot z. De meeste installateurs met wie wij werken, komen immers uit de verwarmingsbranche en moeten de business leren op school of van fabrikanten. Voor klanten die niet veel tijd en geld willen investeren in lange opleidingen, maar die snel op die markt aanwezig willen zijn, is die tweede optie ideaal. In specifieke dagsessies krijgen ze concrete informatie over ons product. Waar moeten ze rekening mee houden bij de plaatsing van de kanalen en de koppeling ervan? Wat is er belangrijk bij de luchtaanvoer en -afvoer? Hoe moeten ze een systeem opstarten en inregelen? Dergelijke vragen komen aan bod.”

ventilatiesysteem installeren en opstarten,” zegt Van Beeck. “Ook het tekenprogramma is geen universeel product dat we hebben aangekocht, maar is specifiek voor ons eigen systeem ontwikkeld.”

LAAG GELUIDSNIVEAU

“Dat moeten we officieel aantonen in een rapport, zodat we in de EPBD-databank terechtkomen. Daar vind je alle gegevens van ventilatie-units die in België worden toegepast. Als je geloofwaardig wil overkomen bij de EPB-verslaggever, moet het gebruikte ventilatiesysteem daar ook te vinden zijn,” zegt Van Beeck.

Ook na die opleiding blijft Vasco de geschikte partner om installateurs en groothandelaars te begeleiden. “We maken niet alleen een offerte die ze hun klanten kunnen bezorgen, we stellen ook een verlegplan op in combinatie met de opleidingen en werfassistentie die we geven. Zo kunnen installateurs snel en correct ons In België richt Vasco zich op het ventilatiesysteem D met warmterecuperatie.

Naast die makkelijke installatie en inbedrijfsstelling, is ook het lage geluidsniveau – een heikel thema bij veel andere systemen – een sterk punt van het Vascosysteem. “Dat is echt een bewuste keuze. Ventilatie is meer dan wat luchtkanalen en een unit. Bij de productontwikkeling stellen we altijd de beleving van de eindklant centraal. En die wil een stille ventilatie.”

sor in de badkamer mogelijk, waardoor de lucht snel wordt afgevoerd wanneer gebruikers douchen. Vraagsturing op basis van CO2-sensoren is eveneens een mogelijkheid. “De gebruiker moet dan zelf niets doen, het systeem beslist zelf welk ventilatiedebiet gepast is,” zegt Van Beeck. “Dat is comfortabeler voor de gebruiker én het zorgt voor een lager verbruik. Je ventileert immers nooit te veel.” ❚ Vasco ontwikkelde zijn hele ventilatiesysteem zelf, als één concept. Zo zijn alle onderdelen met elkaar gelinkt.

EPB De EBP-regelgeving is een ander belangrijk aandachtspunt. Er zijn een aantal parameters die aanleiding geven tot een verhoogde EPB-reductie, zoals de automatische regeling van de ventilatoren. Slechts enkele fabrikanten, onder wie Vasco, hebben die automatische regeling. Dat kan 1 tot 2 punten schelen bij een berekening.

VOORDELEN VAN WARMTERECUPERATIE In België richt Vasco zich op het ventilatiesysteem D met warmterecuperatie. “Dat leunt het best aan bij de manier van bouwen in België en wat er op het vlak van EPB-waardes wordt gevraagd,” zegt Van Beeck. “Warmterecuperatie biedt volgens ons ook meer voordelen dan bijvoorbeeld vraagsturing, zoals meer gebruiksgemak, geen directe verbinding met de buitenlucht en een lage geluidsoverlast. Het warmteverlies, dus de energieverspilling, is ook erg laag dankzij die recuperatie. Het automatische regelsysteem zorgt voor de exact benodigde ventilatiehoeveelheid.”

VRAAGSTURING Optioneel kan aan het D-systeem van Vasco ook vraagsturing toegevoegd worden. Zo is een vochtsen-

INSTALLATIE & BOUW | 25

Congres binnenklimaat

De Gentse binnenstad was begin juli het toneel van een grote wetenschappelijke conferentie over binnenluchtkwaliteit. Tekst en beeld: Renson

CONGRES INDOOR AIR 2016 FOCUST OP EEN GEZOND BINNENKLIMAAT De Gentse binnenstad was begin juli het toneel van een grote wetenschappelijke conferentie over binnenluchtkwaliteit. Bijna 1.000 deelnemers vanuit alle uithoeken van de wereld verzamelden in Gent voor Indoor Air 2016. Indoor Air 2016 is de 14de editie van het internationale congres. De organisatie ervan lag deze keer in de handen van de UGent, met de hulp van VITO. “Wat er voor mij als onderwerp uitsprong deze editie: de luchtkwaliteit in duurzame en energie-efficiëntie gebouwen en de link met ventilatie en lage-emissiematerialen,” zegt Marianne Stranger, onderzoekster en projectcoördinator bij VITO. Zij organiseerde de conferentie samen met Jelle Laverge, professor Bouwfysica en Installaties aan de UGent. “Energie-efficiënt bouwen is zeker niet nefast voor de luchtkwaliteit, maar er is nood aan een betere strategie, waarbij men rekening houdt met materialen die weinig polluenten uitstoten en met een goed gedimensioneerd, geïnstalleerd en onderhouden ventilatiesysteem. Nu worden er op dat vlak nog te veel fouten gemaakt.”

26 | INSTALLATIE & BOUW

De Gentse binnenstad was begin juli het toneel van een grote wetenschappelijke conferentie over binnenluchtkwaliteit.

Congres binnenklimaat

“Het effect van een slecht verluchte binnenruimte is niet te Bijna 1.200 wetenschappers verzamelden begin juli in Gent.

onderschatten.” (Marianne Stranger)

LINK TUSSEN CO2 EN ABSENTEÏSME

Ventilatie is een belangrijke energieverbruiker. Dat ontwerpers het verbruik willen beperken, is logisch. Dat moet echter in balans liggen met een goed binnenklimaat. “Meestal bekijkt men ventilatie enkel uit die eerste hoek,” zegt Stranger. “Terwijl het effect van een slecht verluchte binnenruimte niet te onderschatten is. Studies in scholen tonen aan dat er een belangrijke link is tussen absenteïsme en het CO2-gehalte in klaslokalen. Absenteïsme neemt significant af naarmate de CO2-waarde zakt. De meeste lokalen zijn tegenwoordig mechanisch geventileerd, dan is het natuurlijk belangrijk dat de luchttoevoer optimaal is.”

van Milieu, en er vloeien ook verschillende onderzoeksprojecten uit voort, zoals Renovair en binnenkort een studie over de binnenluchtkwaliteit in sociale woningprojecten. Het werk begint echter pas, want het publiek is nog bijlange niet genoeg op de hoogte van de noodzaak van een gezond binnenklimaat.” ❚

LAGE EMISSIES Een ander belangrijk thema op het congres: lage-emissiematerialen. In sommige landen staat men al heel ver op dat vlak. Zo zijn alle bouwmaterialen op de Duitse markt verplicht lage-emissiematerialen. In Finland maakt binnenluchtkwaliteit integraal deel uit van de bouwcode, met lageemissiematerialen als belangrijk onderdeel. Stranger: “In België groeit de aandacht nu ook. Er zijn acties, bijvoorbeeld om de emissies van vloerbekleding te verminderen. De Vlaamse overheid wil ook meer communiceren naar bouwprofessionelen om hen bewust te maken van de problematiek.”

BELANGRIJK VOOR VLAAMSE OVERHEID Die Vlaamse overheid maakt trouwens doelbewust werk van binnenluchtkwaliteit. Dat zei Karen Van Campenhout, diensthoofd Milieu en Gezondheid bij de Vlaamse overheid, op een van de sessies op het congres. “Dat is zelfs een belangrijk punt in de beleidsnota van de Vlaamse minister

INSTALLATIE & BOUW | 27

Binnenluchtkwaliteit

VERSE LUCHT VOOR KANTOORGEBOUWEN Tekst en beeld: Trox

De kwaliteit van de omgevingslucht wordt steeds belangrijker bij het ontwerp van kantoorgebouwen. Het doel van elke specialist is daarbij om een zo goed mogelijke omgeving met de best mogelijke werkomstandigheden en de best mogelijke ruimtelucht te creëren op een zo duurzaam mogelijke manier. In de afgelopen decennia heeft TROX veel ervaring in kantoorgebouwen opgedaan en werkt het samen met de beste ingenieurs en architecten om ventilatiestrategieën te ontwikkelen die aan specifieke relevante criteria voor elk gebouw voldoen. TROX werkte mee aan de renovatiewerken van de kantoren van het Résidence Palace.

28 | INSTALLATIE & BOUW

Binnenluchtkwaliteit

De meeste kantoorgebouwen in België kampen met een ongezond binnenklimaat door een tekort aan verse lucht, te hoge temperaturen en een slechte luchtvochtigheid. Onderzoekers in Berkeley, Californië, toonden aan dat, naast psychologische factoren, een gezondere ruimtelucht een positief effect heeft op de prestaties. Maar ook de motivatie, het welzijn en het ziekteverzuim correleren voor een groot deel met de tevredenheid van de werknemers. Daarom besliste de Vlaamse Overheid om in te grijpen. Op 25 maart 2016 publiceerde ze een aanpassing van de basiseisen inzake luchtkwaliteit op arbeidsplaatsen. De werkgever moet ervoor zorgen dat de werknemers in de werklokalen over voldoende verse lucht beschikken, rekening houdend met hun werkmethoden en de geleverde lichamelijke inspanningen. Daarvoor moet de werkgever de nodige technische of organisatorische maatregelen nemen opdat de CO2-concentratie lager is dan 800 ppm en nooit hoger is dan 1200 ppm.

IDA3 OF IDA1 De oorspronkelijke EPB-regelgeving is de sturende kracht achter de ontwerpdebieten voor ventilatie in nieuwbouwprojecten. Tot nog toe lieten die regels toe om de laagste binnenklimaatklasse IDA3 te kiezen. Veel ontwerpers kozen hiervoor omdat die klasse het gebouw goedkoper maakt. Jammer genoeg zorgt dit nog steeds voor 30% klagende werknemers. De nieuwe strenge eisen die de overheid nu oplegt, mikken op de allerhoogste klasse IDA1, met maximaal 15% ontevreden werknemers. Met de nieuwe eisen zal er in het ontwerp van een nieuw gebouw en bij de renovatie van bestaande gebouwen moeten gestreefd worden naar hogere binnenklimaatklassen door de inzet van de juiste ventilatiestrategie.

FACTOREN BIJ DE SELECTIE VAN EEN VENTILATIESYSTEEM

begint met structurele voorwaarden, zoals architectuur, locatie en oriëntatie en de grootte van de ruimtes. Daarnaast spelen ook andere factoren, zoals bezetting, het gebruik en de uitrusting van kantoren een belangrijke rol. En tot slot verschilt het ventilatiesysteem voor een nieuw gebouw of voor een renovatie. Bij bestaande gebouwen geniet men uiteraard niet van dezelfde planningsvrijheid als bij nieuwbouw.

TROX REFERENTIEPROJECTEN Het brede spectrum van ventilatiesystemen, eenheden en componenten biedt de mogelijkheid aan TROX om een op maat gemaakte oplossing voor verschillende omstandigheden en voor elk kantoorgebouw te bieden. Het grote aantal bewezen oplossingen en de uitgebreide expertise die TROX-ingenieurs hebben opgebouwd door de jaren heen, maken van het bedrijf een betrouwbare partner. Zo ook bij de renovatiewerken aan de kantoren van het Résidence Palace, de zetel van de Europese Raad en van de Raad van de Europese Unie. Bij het opstellen van de plannen werd snel het belang van een energiezuinige en performante HVAC-installatie duidelijk. De akoestiek van de verschillende ruimtes was een belangrijk aspect en werd verzorgd door een combinatie van TROX ronde geluidsdempers en geluiddemperscoulissen voor de demping van ventilatoren stromingsgeluid. De Premium-toren in Brussel biedt ruimte aan 30.000 m² kantoren. Voor de toe- en afvoer van installaties met een constante luchthoeveelheid werden regelaars geïnstalleerd die een economische oplossing voor de regeling bieden. De installateurs van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Evere deden eveneens een beroep op TROX. Om de gebruikers persoonlijk comfort en ideale werkomstandigheden te garanderen, leverde het bedrijf verschillende roosters en debietregelaars.

De meeste kantoorgebouwen in België kampen met een ongezond binnenklimaat.

Onderzoekers in Berkeley, Californië, toonden aan dat, naast psychologische factoren, een gezondere ruimtelucht een positief effect heeft op de prestaties.

Het is evident dat elk project zijn specifieke eisen heeft. Of het nu gaat om duurzaamheid, performantie, functionaliteit of perfecte ruimtekwaliteit, TROX is een partner voor elke eis of alle gecombineerde eisen. ❚

De ventilatiestrategie voor een kantoorgebouw is afhankelijk van veel factoren. Het

Of het nu gaat om duurzaamheid, performantie, functionaliteit of perfecte ruimtekwaliteit, TROX is een partner voor elke eis of alle gecombineerde eisen.

INSTALLATIE & BOUW | 29

Perfecte luchtstroom betekent perfecte productiestroom

Picture property of TROX GmbH

Kantoorpersoneel besteedt ten minste 80% van de tijd in gesloten ruimtes, wat neerkomt op 80.000 uur in een leven. Daarom is het belangrijk dat de meest optimale werkomstandigheden en een gezond comfortabel binnenklimaat worden gecreeĂŤrd. Men hoeft geen wetenschappelijke studies te raadplegen om de relatie tussen het klimaat in een kantoor en de prestaties van de werknemers te ontdekken. Daarbij gaat het zowel om fysieke factoren (temperatuur, vochtigheid,...) als mentale factoren (stress, omgeving,...). Naast prestatiegerichtheid zijn ook andere factoren als duurzaamheid, performantie en functionaliteit belangrijke eisen, waarvoor TROX een perfecte partner is. Voor meer informatie kan u terecht op onze website www.trox.be of mailen naar info@trox.be.

Advertentie TROX_kantoorruimtes.indd 1

7/11/2016 11:43:08 AM

Endura® Ventilatie en verwarming hand in hand Vraaggestuurd ventileren, verwarmen en sanitair warm water gecombineerd in 1 toestel Sensoren meten 24/24 de binnenluchtkwaliteit per ruimte

Geïntegreerd boilervat van 300 l Compact systeem

Tot -43 E-peilpunten met Systeem E+® SmartZone Hernieuwbare energie via warmtepomptechnologie

Energieclassificatie

www.renson.be

installatie_en_bouw_197x130_0716_NL.indd 1

Hét domotica alternatief!       

14/07/16 11:39

Eltako Wireless

Draadloos Zonder batterijen Zowel drukknoppen als sensoren Betaalbaar Makkelijk te installeren Betrouwbaar Flexibel

www.eltako.com/vl

SERELEC NV • Gasmeterlaan 207 • 9000 Gent 09/ 223.24.29. info@serelec-nv.be

HARELBEKE

| RDS Electronics

PROJECT IN DE KIJKER:

KLIMATISATIE VOOR

ELEKTRONICABEDRIJF RDS RDS Electronics is een modern elektronicabedrijf, actief in verschillende sectoren zoals landbouw, industrie, transport en de bouwsector. De onderneming verhuisde vorig jaar naar Harelbeke, en deed voor de klimatisatie een beroep op installateur FreHo Technics. RENDEMENT, COMFORT EN MILIEU Door de oriëntatie en indeling waren er verschillende eisen voor de voor- en achterkant van het gebouw. Daarom kozen RSD, Freho en distributeur Frigro voor verschillende lucht-luchtwarmtepompen die al dan niet elektronisch te koppelen zijn. Die bieden de voordelen van verschillende autonome systemen maar zijn – op wens van de klant – verder te

“ONDERBOUWDE KEUZE” Frederiek Hoet werkt al jaren met Panasonic. “Je kan als installatiebedrijf geen specialist zijn in alle merken. Panasonic is voor ons een onderbouwde keuze. Een internationaal geprezen merk met sterke en degelijke producten in de klimatisatie, hier in België sterk verankerd en ondersteund. Daarop kan je rekenen.” In de showroom zorgt een zichtbaar opgesteld kanaalmodel voor een industriële toets aan de inrichting.

32 | INSTALLATIE & BOUW

HARELBEKE

| RDS Electronics

'In de showroom zorgt een zichtbaar opgesteld kanaalmodel voor een industriële toets aan de inrichting'

Bij RDS Electronics komen de producten uit het ‘Pac i Elite’-gamma van Panasonic. RDS Electronics is een modern elektronicabedrijf, actief in verschillende sectoren zoals landbouw, industrie, transport en de bouwsector.

integreren. Steven Willaert, vertegenwoordiger bij Frigro: “Wij zijn al decennia invoerder van Panasonic en proberen vanuit onze kennis en ervaring samen met het installatiebedrijf de juiste keuzes te maken. De airco- en warmtepomp-oplossingen van Panasonic staan op zoveel vlakken boven die van de concurrentie en staan garant voor het comfort van de gebruiker. De warmtepompen zorgen voor het gewenste binnenklimaat met een uitzonderlijk rendement. De bediening gebeurt heel innovatief via eenvoudige interfaces, maar kan ook

via een gebouwenbeheersysteem, smartphone of de cloud.” Panasonic onderscheidt zich met zijn toestellen door het design, geboden comfort en prestaties. “Neem bijvoorbeeld de nieuwe wandmodellen,” zegt Willaert. “Een nieuwe luchtgeleider optimaliseert de inblaas. Detectie van aanwezigheid en analyse van activiteitsgraad en lichtinval dragen bij tot verregaande energiebesparing. Deze toestellen met uiterst attractief design hebben zelfs een ‘on board’-luchtreiniger. Panasonic biedt een hoog kwaliteitsniveau met uitgebreide garantievoorwaarden, gedragen door een sterk netwerk van geschoolde installateurs en ondersteund vanuit Frigro.”

PARTNER VAN DE INSTALLATEUR” Frigro is een West-Vlaamse groothandel, actief in koeltechniek en klimatisatie. Het familiebedrijf telt momenteel een veertigtal medewerkers en heeft onder meer een uitgebouwde technische dienst die instaat voor calculatie en ondersteuning. Het bedrijf beschikt ook over ruime voorraden en jaren ervaring met Panasonic. Installateur Frederiek Hoet: “Als installateur is het erg interessant om met Frigro te werken. Ze ondersteunen van ontwerp tot realisatie. Je kan bij hen terecht met een plan voor een gedocumenteerde technisch gefundeerde offerte, maar ook voor een opstart of verdere ondersteuning.”

Steven Willaert: “De airco- en warmtepomp-oplossingen van Panasonic staan op zoveel vlakken boven die van de concurrentie.”

PAC I ELITE Bij RDS Electronics komen de producten uit het ‘Pac i Elite’-gamma van Panasonic. De toestellen bieden vermogens en comfort ontwikkeld op maat van winkels en kantoorgebouwen. Ze beschikken over hoge COP’s en verwarmingscapaciteit bij lagere buitentemperaturen en verwarmen zelfs bij -20°C. “Ook op esthetisch vlak kon door het brede gamma perfect beantwoord worden hoge eisen van de bouwheer,” zegt Willaert. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 33

PANHOVEN | Scholencampus

Een van de grootste projecten van het Scholen van Morgen-programma is Scholencampus Panhoven in Peer, een ontwerp van Bekkering Adams architecten. Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Daria Scagliola @ Scagliola/Brakkee Fotografie

PROJECT IN DE KIJKER:

SCHOLENCAMPUS PANHOVEN IN PEER Een van de grootste projecten van het Scholen van Morgen-programma is Scholencampus Panhoven in Peer, een ontwerp van Bekkering Adams architecten. De campus omvat een lagere en middelbare school, een internaat en een sporthal die zo goed als gelijktijdig werden opgetrokken. De campus is met zijn nieuwbouwoppervlakte van 18.500 m² het derde grootste project binnen Scholen van Morgen. De verschillende gebouwen vertonen een duidelijke samenhang door de grijze natuursteen voor de plinten en lichtgekleurde baksteen voor de bovenbouw. Als centraal punt tussen de verschillende volumes ligt een groen middengebied dat overdag functioneert als speelruimte voor de scholen en na schooltijd openbaar

34 | INSTALLATIE & BOUW

toegankelijk is als park voor de inwoners van Peer. Die inwoners kunnen trouwens ook gebruik maken van de multifunctionele sporthal.

EISENPROGRAMMA Voor de vier gebouwen - de kleuter - en basisschool “De Magneet” (3550 m²), de middelbare school “Agnetendal” (8835 m²), het internaat (2116 m²) en het sportcentrum (3600 m²) inclusief technische

ruimte (500 m²) ontwierp studiebureau Ingenium de technieken. Joost Verstraete, projectmanager bij Ingenium: “Wij voeren een aantal schoolprojecten voor Scholen van Morgen uit. Daarbij liggen al een heel aantal randvoorwaarden vast in het algemeen eisenprogramma voor die scholen. Kort door de bocht legt dat programma een aantal comfortvoorwaarden vast waar je niet van af mag wijken. Hoe dat wordt ingevuld is uiteraard de keuze van de ontwerper, in overleg met de architect.”

SYSTEEM D Die architect besteedde veel aandacht aan een zo goed mogelijke integratie van technieken. Zichtbaar

PANHOVEN | Scholencampus

De campus omvat een lagere en middelbare school, een internaat en een sporthal die zo goed als gelijktijdig werden opgetrokken.

De verschillende gebouwen vertonen een duidelijke samenhang door de grijze natuursteen voor de plinten en lichtgekleurde baksteen voor de bovenbouw.

'De campus is met zijn nieuwbouwoppervlakte van 18.500m² het derde grootste project binnen Scholen van Morgen.' waar het kan, verborgen waar nodig. Op vlak van ventilatie kregen de lagere en middelbare school een D-systeem. “Die investeringskost ligt wat hoger dan het oorspronkelijk geplande C+-systeem, maar het is eenvoudiger te onderhouden. Dat is belangrijk, want de aannemer heeft een jarenlange onderhoudsplicht binnen Scholen van Morgen,” zegt Verstraete. Die wijziging kwam er in samenspraak met de aannemer en met installateur Imtech. “Zo’n systeem D geeft naar onze mening ook een betere warmteterugwinning,” zegt Dirk Vanstraelen, directeur bij Imtech. “Het internaat kreeg wel een C-systeem,” zegt Verstraeten. “Voor de sporthal werkten we daarnaast een ventilatiesysteem uit waarmee we ook verwarming realiseren.”

“UITZONDERLIJK” Installatiebedrijf Gielen was verantwoordelijk voor de volledige elektrische installatie, van de hoogspanningscabine tot verlichting en branddetectie. Luc Rombouts, projectleider bij Gielen:“We zorgden voor de camerabewaking, binnen en buiten, en een toegangscontrole met een badgesysteem. Het domein wordt immers van ’s morgens tot ’s avonds gebruikt. We installeerden ook een inbraaksysteem in de vier gebouwen en een oproepsysteem met drukknop en akoestische module in de toiletten voor mindervaliden. Verder: noodverlichting, VOIP om vanop mobiele toestellen of pc-schermen de technieken te bedienen en een wifinetwerk voor zowel leerlingen als docenten. In de sporthal plaatsten we ook een muziekinstallatie. Die wordt immers ook gebruikt voor allerlei festiviteiten van de gemeente.

COMPLEXITEIT De samenwerking tussen de verschillende partners verliep erg goed. Dat was nodig, door de erg krappe timing. Dirk Vanstraelen: “ De vier gebouwen werden ongeveer gelijktijdig opgetrokken, we moesten dus ook overal gelijktijdig beginnen. De complexiteit van dit project was niet de techniek, maar het projectmanagement en de coördinatie.” ❚

Projectinfo

“Groene campus voor kinderen” De Scholencampus behelst een secundaire school, basisschool, sportcomplex en internaat. Het project is vormgegeven als een landschappelijk ensemble, waarbij de sportvelden, speelpleinen en openbaar park integraal onderdeel uitmaken van de campus. Die is gelegen in de directe nabijheid van het centrum van Peer. Monica Adams van Bekkering-Adams Architecten: “De groene ruimte in het hart van het gebied is publiek en na schooluren vrij toegankelijk. Rondom dit groene hart zijn de gebouwen gegroepeerd. Door een duidelijke zonering van de gebouwen is meervoudig gebruik mogelijk en is de campus zowel overdag als ‘s avonds te gebruiken. De volumes zijn uitgewerkt als een sculpturaal ensemble, waarbinnen elk gebouw een eigen identiteit en karakteristiek silhouet heeft. Een doorlopende brede pergola, tevens een overdekte speelplaats, verbindt de gebouwen en schermt de schoolterreinen af van het park. Hierdoor ontstaat er een schakering van gebouwen, overdekte speelpleinen, patio’s, sport- en spelruimtes als een divers speel- en leerlandschap: een groene campus voor kinderen.”

INSTALLATIE & BOUW | 35

Klimatiseren met DencoHappel-plafondcassettes: voor een optimaal comfort, ongeacht de omstandigheden

De HyCassette-Geko® met cirkelvormige SWIRL®-luchtuitblaas, zorgt voor een perfecte wervelstroom. Hiermee wordt een gelijkmatige luchtverdeling op alle niveaus gerealiseerd. Door het gebruik van kunststof componenten is deze cassette volledig reinigbaar en inzetbaar voor hygiënetoepassingen. Deze units zijn voorzien van energiezuinige GreenTech EC-motoren en worden geleverd met intelligente MATRIX 3500-regeling. Bovendien geniet u van zuivere lucht in alle rust dankzij de geluidsarme werking. Plafondcassettes DencoHappel: voor koelen, verwarmen, ventileren en filteren in alle mogelijke omstandigheden.

www.dencohappel.be

DencoHappel Belgium N.V. Dobbelenbergstraat 7 · 1130 Brussel marketing.be@dencohappel.com Tel +32 2 240 61 61

Smart access means Dorma and Kaba joining forces

Dorma en Kaba zijn nu dorma+kaba. Met meer dan 150 jaar ervaring staan we in voor veiligheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid. Wij bieden producten, oplossingen en services voor een beveiligde toegang tot gebouwen en ruimten, nu vanuit één centraal punt. Uw vertrouwen is onze belangrijkste drijfveer. T. +32 (0)50 45 15 70 www.dormakaba.be

INSTALLATIE_BOUW_197x130_0816_NL.indd 1

9/08/2016 12:01:11

PANHOVEN | Scholencampus

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: DencoHappel

AANGENAAM BINNENKLIMAAT VOOR LEERLINGEN SCHOLENCAMPUS Het scholencomplex Panhoven kreeg natuurlijk ook een uitgebreide klimatisatie. De luchtgroepen van DencoHappel leveren hiervoor een aanzienlijke bijdrage. DencoHappel leverde luchtgroepen voor de vier gebouwen in Peer: de grote sporthal, de lagere en middelbare school en het internaat. De allergrootse luchtgroep van het project met warmtewiel voor buitenopstelling – type 220.220 met een totaal luchtdebiet van 38.500 m³/h – staat gemonteerd op het dak van de nieuwbouw van het basisonderwijs. “Voor de secundaire school werden er vier grote buitenluchtgroepen geleverd. Voor de sporthal gaat het om één luchtgroep voor buitenopstelling, twee platkasten en één naverwarmingsbatterij, zegt Diane De Vroe, marketing manager bij DencoHappel.

ELEKTRISCHE BORDEN EN DEMPERS Alle buitengroepen – die de klaslokalen en de sporthallen (in het gebouw van de lagere school is een kleinere sporthal geïntegreerd) ventileren – zijn voorzien van overstekende hellende daken en verse lucht- en afblaasluchtkappen. De binnenbeplating, die rechtstreeks in aanraking komt met de onverwarmde buitenlucht, bestaat uit inox. De in de afblaas-

De sporthal van de nieuwe scholencampus Panhoven Peer.

lucht aanwezige energie wordt door het warmtewiel met enthalpierotor gerecupereerd, zowel warmte als vocht. Het temperatuurrendement bedraagt 77%, het vochtrendement 65%. In de luchtgroepen is voldoende lege ruimte voorzien voor het inbouwen van de pompen en regelkranen van de verwarmingsbatterijen. De Vroe: “Sommige groepen kregen daarnaast elektrische borden in de luchtgroepen. Om de VLAREM-norm te respecteren zijn er ook dempers ingebouwd.” Deze mooie realisatie kwam tot stand dankzij onze jarenlange goede samenwerking met ingenieurskantoor Ingenium uit Brugge en installateur Imtech Projects (in dit geval de vestiging te Alken). ❚

“De groepen zijn voorzien van een elektrostatische laklaag, zowel de buitenbeplating, de regenkappen als het dak”.

INSTALLATIE & BOUW | 37

PANHOVEN | Scholencampus

TWEE SOORTEN TOEGANGSCONTROLES VOOR SCHOLENCOMPLEX De firma dorma+kaba stond in voor de toegangscontrolesystemen op de campus. Door met verschillende zones te werken, garandeert het bedrijf veiligheid en gebruiksvriendelijkheid. Dorma+kaba ontstond uit een fusie van het Duitse Dorma, gespecialiseerd in automatische deuren en deurtechniek, en het Zwitserse Kaba, gespecialiseerd in beveiliging en toegangscontrole. Barend Klop, productmanager voor de Benelux inzake elektronische identificatie en vóór de fusie actief bij Kaba: “Wij hadden in vorige projecten reeds samengewerkt met installatiebedrijf Gielen en geraakten zo ook bij de scholencampus betrokken. Gielen voorzag in dit project de hardware, dorma+kaba leverde de software en was uiteraard ook verantwoordelijk voor de inbedrijfstelling ervan. Op de campus plaatsten we twee soorten toegangscontroles: bekabeld, met kaartlezers, en niet-bekabeld, het zogenaamde Card-Linksysteem. De combinatie van die twee systemen is de toekomst, in geen enkel project plaatsen wij nog het één of het ander.”

Op de campus plaatsten we twee soorten toegangscontroles: bekabeld, met kaartlezers, en niet-bekabeld, het zogenaamde Card-Linksysteem.

MAATWERK Het systeem garandeert niet enkel veiligheid, maar is ook zeer gebruiksvriendelijk. “Onder meer door het feit dat we werken met verschillende zones,” gaat Klop voort. “Zo ziet de persoon die verantwoordelijk is voor het komen en gaan in het sportcentrum op zijn scherm enkel de deuren van dat sportcentrum en de daaraan gelinkte profielen en niet die van bijvoorbeeld het internaat. Dat maakt dat de complexiteit in dit project niet afhankelijk was van het aantal deuren, maar wel van de wensen van de verschillende gebruikers. Zo heeft de verantwoordelijke van het sportcentrum bijvoorbeeld andere wensen dan de verantwoordelijke van de middelbare school. We konden dus werken op maat van elke zoneverantwoordelijke.”

GEEN DERDE PARTIJ

Het systeem garandeert niet enkel veiligheid, maar is ook zeer gebruiksvriendelijk.

38 | INSTALLATIE & BOUW

“De langetermijnrelatie met de klant is één van onze speerpunten. De scholencampus mag dan ook rekenen op regelmatige software updates en onbeperkte ondersteuning van onze kant. Omdat we nu met dorma+kaba nog meer expertise en een nog breder productgamma hebben, zijn wij immers producent van alle onderdelen van het toegangscontrolesysteem en komt er dus geen derde partij aan te pas. Daardoor treden conflicten, zoals bijvoorbeeld bij vluchtwegen waarvan de eisen strijdig zijn met de toegangsbeveiliging van de deuren, haast niet meer op,” besluit Barend Klop. ❚

Zo eenvoudig is het met de circulatiepompen van KSB De KSB-circulatiepompen zijn het slimme alternatief op de markt. Omdat ze speciaal zijn ontwikkeld voor en afgestemd op de plaats van gebruik. In commerciële gebouwen spelen de Calio circulatoren de hoofdrol met hun energiebesparende werking en talrijke functies via geïntegreerde interfaces. De ideale keuze dus voor elke vorm van instelling. Voor eengezinswoningen is er Calio S, de betrouwbare circulatiepomp die voldoet aan alle eisen voor een snelle en degelijke installatie. De instelling is simpel, de installatie is simpel, zo eenvoudig is het. KSB Belgium · Zoning Industriel Sud · 1301 Bierges/Wavre · www.ksbbelgium.be

Onze technologie. Uw succes. Pompen Afsluiters Service n

PANHOVEN | Scholencampus

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Viessmann

De Vitocrossal 200 is een lagetemperatuurinstallatie die later eventueel op een warmtepomp kan worden aangesloten.

PANHOVEN KRIJGT DUURZAME KETELS ONDERHOUDSVERPLICHTING DOET INSTALLATEUR VOOR BEDRIJFSZEKERE PRODUCTEN KIEZEN Aannemers die scholen bouwen in het Scholen-van-Morgenprogramma, hebben ook na de realisatie van het project een dertigjarige onderhoudsplicht. Ze doen er dus goed aan om bij de keuze van installatietechnieken voor duurzame producten te kiezen. Voor de scholencampus Panhoven in Peer viel de keuze daarom op de verwarmingsketels van Viessmann.

40 | INSTALLATIE & BOUW

PANHOVEN | Scholencampus

De installateur krijgt de garantie dat de onderdelen van Viessmann in de toekomst ter beschikking zullen blijven.

De internationale fabrikant van verwarmingssystemen werd bij het project betrokken door installateur Imtech. Daar zochten ze naar verwarmingsketels die voldoen aan de moderne normen en goed scoren op duurzaamheid. Concreter koos Imtech voor een ketel die condensatietechniek op een doordachte wijze toepast. “En dat werd de Vitocrossal 200,” zegt Eric Kenis, vertegenwoordiger bij Viessmann, “een lagetemperatuurinstallatie die later eventueel op een warmtepomp kan worden aangesloten. We hebben acht dezelfde ketels geleverd, verspreid over de vier stookplaatsen van de vier gebouwen. Twee ketels per stookplaats dus, in functie van de bedrijfszekerheid. Mocht er iets gebeuren met de ene, kan de andere altijd inspringen.”

ZELFREINIGENDE VERBRANDINGSKAMER De keuze voor de Vitocrossal kwam er om verschillende redenen. Het grootste voordeel: de zelfreinigende verbrandingskamer die bestaat uit Inox-Crossalverwarmingsoppervlakken. Dat inox is bestand tegen zowel de zuren van het condenswater als het centraleverwarmingswater dat op termijn een base wordt. De ketel heeft ook een grote waterinhoud en is hydraulisch heel makkelijk te integreren. “De ketels die we aanboden, hebben ook een heel lage waterweerstand zodat de ketel geen ketelpomp en evenwichtsfles nodig heeft, in tegenstelling tot andere toestellen,” zegt Kenis. “Zo’n pomp is vaak redelijk zwaar en verbruikt veel energie, iets wat wij dus vermijden. Zeker in functie van het dertigjarig onderhoud een grote opsteker. Een evenwichtsfles verhoogt de retourtemperatuur wat nadelig is voor het rendement van een

'De waterweerstand is zo laag dat de ketels geen ketelpomp of evenwichtsfles nodig hebben.' condensatieketel, ook hier alweer een voordeel op dertig jaar.” Nog een sterk punt van de Vitocrossal: de stille werking. “De stookplaatsen zijn geïntegreerd in de gebouwen en mogen dus niet hoorbaar zijn in de aanpalende klassen en aula’s,” verduidelijkt Kenis. “We hebben matrix-branders op de ketels voorzien. Die zijn erg geluidsarm en storen de lessen niet.”

IN FUNCTIE VAN HET ONDERHOUD De onderhoudskosten waren de belangrijkste factor bij de keuze voor Viessmann. Naast de productkenmerken zorgt Viessmann ook als bedrijf voor een verlaging van die kosten. Kenis: “De toestellen worden minstens 1.200 uur per jaar gebruikt. Op termijn zal je dus wel een onderdeel moeten vervangen. De installateur krijgt daarom de garantie dat de onderdelen van Viessmann in de toekomst ter beschikking zullen blijven. Je kan dus op Viessmann rekenen op langere termijn, wat cruciaal is voor de bedrijfszekerheid. We blijven zelf ook intensief technische ondersteuning bieden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 41

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Tekst: Tim Janssens Beeld: MBG

BOUW AZ SINT-MAARTEN 2.0 PERFECT OP SCHEMA De realisatie van de gloednieuwe campus van AZ Sint-Maarten in Mechelen is volop aan de gang. Wij informeerden naar een stand van zaken bij bouwheer, architect en aannemer. “De werken liggen perfect op schema, mede doordat we BIM toepassen en de uitvoeringsplannen op het vlak van stabiliteit, architectuur, afwerking en technieken geïntegreerd hebben in één allesomvattend 3D-model,” aldus technisch directeur Jan Claesen. Drie campussen worden één, zo zou je dit prestigieuze zorgproject in één bondige zin kunnen samenvatten. Waar de diensten en medische disciplines van AZ Sint-Maarten momenteel nog verspreid zijn over drie verschillende locaties – twee in de Mechelse binnenstad en één in Duffel – zullen ze vanaf 2018 gecentraliseerd zijn onder één dak. Dat zal de efficiëntie van de zorgvoorziening sterk ten goede komen. “Multidisciplinaire,

patiëntgerichte zorg is onze prioriteit en gold bij de aanbesteding der werken dan ook als het belangrijkste aandachtspunt,” vertelt Jan Claesen. “We geloven sterk in het concept van de ‘healing environment’, waarbij de omgeving in belangrijke mate bijdraagt tot het herstel van de patiënten. Dat uitte zich in enkele concrete directieven: individueel sanitair, een riante lichtinval, doordacht kleurgebruik en uitzicht op natuurlijk groen.”

Het nieuwe AZ Sint-Maarten vanuit de lucht. De ruwbouwwerkzaamheden zijn inmiddels zo goed als klaar.

42 | INSTALLATIE & BOUW

LOGISCHE INDELING Het nieuwe ziekenhuis zal plaats bieden aan 654 ziekenhuisbedden en 96 plaatsen in het dagziekenhuis. Patiënten kunnen er niet enkel terecht voor observatie en behandeling, maar ook voor specialistische medisch-technische diensten (radiotherapie, MRI …). Bovendien zal het geheel ook een ruime polikliniek en een revalidatiecentrum omvatten. Al deze eenheden worden logisch gegroepeerd rond de publieke zorgboulevard en de zogeheten ‘ruggengraat’. Het ontwerp van het geheel was in handen van VK Studio. Dankzij 46 specifieke werkgroepen binnen het personeelsbestand van het ziekenhuis, kregen de architecten veel input over het functi-

MECHELEN | AZ Sint Maarten

De esthetiek van het geheel kreeg de nodige aandacht, wat onder meer zal resulteren in een unieke façade.

onele aspect, onder andere over loopafstanden. Ook de esthetiek kreeg de nodige aandacht, wat onder meer zal resulteren in een unieke façade. “De buitenschil van het gebouw fungeert met zijn opvallend witte kleur tegelijk als sierelement,” vertelt projectarchitect Tom De Backer. “Ook de zonwering, bestaande uit gebogen aluminium lamellen die zich quasi over de volledige breedte van het volume uitstrekken, draagt bij tot de architecturale beleving.”

MINDER FAALKOSTEN DANKZIJ BIM Om het overzicht te bewaren en de werken optimaal te stroomlijnen, hanteren bouwheer, architect en aannemer de BIM-methodologie. De meerwaarde is duidelijk, al was het toch even zoeken in het begin, geeft Jan Claesen aan: “We hebben het project opgestart in 2008. Toen was er van BIM op de Vlaamse en Belgische markt nog amper sprake. Daardoor zaten er initieel nog wel wat hiaten in het model. De aannemer heeft dat in samenwerking met de architect bijgestuurd, zodat we nu als bouwheer in functie van de latere exploitatie een mooi overzicht hebben van de ruwbouw.” Ook VK Studio en MBG merken dat de BIM-methodologie haar vruchten afwerpt. “De meerwaarde

De structuur van het gebouw bestaat quasi volledig uit prefab sandwichpanelen met betonnen binnenschil, isolatie en een architectonische betonnen buitenschil, aangevuld met trapkernen in stortbeton en prefab kolommen, balken en welfsels.

van BIM is tweeërlei: enerzijds kan je er zeer veel informatie uit afleiden die je op een plan niet altijd waarneemt, anderzijds kan je clashes tussen verschillende elementen van het gebouw a priori vermijden en hoef je op de werf bijgevolg veel

minder problemen op te lossen. Stabiliteit, architectuur, afwerking en technieken komen samen in één allesomvattend model. Zeker in omvangrijke projecten als deze kan je zo heel wat faalkosten vermijden,” besluit Kurt Van Den Plas. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 43

Ingenieursbureau voor bouw en techniek ● sanitaire en brandbestrijdingsinstallaties ● verwarming, verluchting en klimatisatie ● elektrotechnische uitrusting ● transportsystemen ● bijzondere medische technieken

met rationeel gebruik van energie, water en grondstoffen in het kader van ecologisch en duurzaam bouwen Voor alle vacatures, contacteer: Edwin SEGERS Ing. Bouwkunde en Elektromechanica Ilse CROMHEEKE Lic.Wetenschappen

Sportstraat 42 - 44 - 2160 WOMMELGEM - e-mail: info@botec.be - www.botec.be tel: 03 354 36 18 - fax: 03 354 41 92

Geberit verdeler in kunststof

Modulair. Het gebruik van verdelers maakt een eenvoudige plaatsing van drinkwater- en verwarmingsinstallaties mogelijk. De Geberit verdeler in kunststof wordt modulair samengesteld. Met slechts 3 verschillende onderdelen kunnen verdelers zonder gereedschap worden gebouwd. → www.geberit.be

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Tekst: Tim Janssens Beeld: Geberit

EXTRA ZEKERHEID BIJ SANITAIR

VOOR ZIEKENHUIS Voor Geberit is het ziekenhuisproject in Mechelen één van de grootste uit de recente geschiedenis, met bijna 80 kilometer toevoerleiding, 17 kilometer afvoerleiding, en zo’n 1.100 wc-elementen. Het bedrijf zorgde er ook voor het Pluvia-systeem voor regenwaterafvoer.

“Dit zet de flexibiliteit van de productie toch wel in de verf, ook al speelde de grootte van het project hierbij een belangrijke rol,” zegt Geukens.

VERANTWOORDELIJK VOOR STEVIGHEID Ook opvallend: de wc-elementen zijn uitgerust met geïntegreerde massieve houten bevestigingsplaten waarop je makkelijk armsteunen kan bevestigen.

Geberit was intensief betrokken bij het ontwerp van de sanitaire installatie. “Het legionelladecreet uit 2007, met de best beschikbare technieken die daaruit zijn voorgekomen, zijn voornamelijk op de leest van Duitse normen geschoeid,” zegt Danny Geukens van Geberit. “Wij kennen die weten regelgeving heel goed, ook omdat wij zeer veel in de zorgsector actief zijn. We overlopen dan ook altijd het hele ontwerp met Vliegen nv, de installateur. Zijn de diameters optimaal berekend, zijn de afstanden niet te ver, dat soort zaken.”

Daar koos het ziekenhuis expliciet voor, zodat de verantwoordelijkheid voor de stevigheid van het geheel maar bij twee partners zit: de installateur die het sanitair plaatst en de fabrikant. Geukens: “Wij zijn dus niet enkel voor de bevestiging verantwoordelijk, maar ook voor de draagkracht van onze installaties. Dat geeft de bouwheer extra zekerheid.”

ONTWERP VEREENVOUDIGEN

Naast de grootte van het project, zijn er nog wat zaken die opvallen. De toevoerleidingen van de toiletten – die met hemelwater werken – kregen bijvoorbeeld een witte kleur, in plaats van zwart, om het verschil met drinkwaterleidingen tijdens de montage duidelijk te maken voor de installateur.

De architect van AZ Sint-Maarten vroeg ook aan Geberit om een volledige oplossing uit te werken voor de regenwaterafvoer. “Dankzij de mogelijkheden van ons Pluvia-systeem hebben we daarbij zelfs het aantal afvoerpunten sterk kunnen verminderen en de dakhelling kunnen vereenvoudigen ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp,” zegt Geukens. ❚

De wc-elementen zijn uitgerust met geïntegreerde massieve houten bevestigingsplaten.

De toevoerleidingen van de toiletten – die met hemelwater werken – kregen een witte kleur.

ANDERE KLEUR

Danny Geukens van Geberit

INSTALLATIE & BOUW | 45

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Tekst en beeld: Botec

NIEUW ZIEKENHUIS IN MECHELEN MET DUURZAME EN FLEXIBELE TECHNIEKEN Het ontwerp van een nieuwbouw is een complex geheel, gegroeid uit het programma van de bouwheer, de visie van de architect, de beschikbare mogelijkheden en creativiteit voor stabiliteit-oplossingen en integratie van de technieken. Na de besprekingen worden er principes vastgelegd. Die worden omgezet in schetsen, die op hun beurt uitgroeien tot tekeningen. Daar vloeien tenslotte 3D-tekeningen uit, gebruikmakend van BIM (Building Information Modeling of Bouwwerk Informatie Model). Uiteindelijk worden die 3D-uitvoeringstekeningen omgezet in de realiteit. Welkom in de boeiende wereld van het bouwproces waarbij het team INGENIUM-BOTEC het ontwerp en de opvolging verzorgen voor alle technische installaties van het nieuwe AZ Sint-Maarten.

KWALITEIT VAN DE UITVOERINGSPLANNEN In de studiefase zorgde INGENIUM voor een ontwerp met alle beschikbare hedendaagse technieken, waarbij het studiebureau de energievriendelijke concepten maximaal integreerde in het gebouw. Dat ontwerp werd vastgelegd in een REVIT 3D-model met integratie van BIM. BOTEC voert de werfopvolging uit. Hun jarenlange ervaring in de ziekenhuiswereld is een toegevoegde waarde in het huidige stadium van de realisatie. In die fase valt het belang en het voordeel van kwaliteitsuitvoeringsplannen op, omdat al maar meer arbeiders de Nederlandse taal niet machtig zijn en dus de universele taal van de tekening vertalen in hun uitvoering. Naast de directe werfcontrole staat BOTEC ook in voor werfcommunicatie, opvolging werkvoorbereiding en controle van de opleveringsvoorwaarden.

DIGITALE OPVOLGING

3D-uitvoeringstekeningen worden omgezet in de realiteit.

46 | INSTALLATIE & BOUW

Om de zes verschillende werfvergaderingen, de technische fiches, de uitvoeringsplannen en alle communicatie efficiĂŤnt te kunnen beheren, kozen de partners voor een volledig digitale opvolging. Via tablets noteren ze de opmerkingen ter plaatse op de gecoĂśrdineerde REVIT 3-D plannen van de aannemer. Die opmerkingen gaan dan automatisch naar alle belanghebben-

MECHELEN | AZ Sint Maarten

3D-uitvoeringstekeningen worden omgezet in de realiteit.

Sint-Maarten is één van de eerste bouwprojecten in België die de 3-D BIM-filosofie in de praktijk doortrekt.

"Welkom in de boeiende wereld van het bouwproces." den. Sint-Maarten is één van de eerste bouwprojecten in België die de 3-D BIM-filosofie in de praktijk doortrekt naar de uitvoering. En dat met als enige doel: winst in efficiëntie en performantie in ontwerp, uitvoering en exploitatie.

CONCEPTUELE ZIEL In de technische vergaderingen nemen de verschillende specialisten per techniek snel beslissingen. Bij de besprekingen worden in het ontwerp toegepaste

technieken ook opnieuw afgetoetst en geëvalueerd. We leven immers in een wereld in beweging. Zo is in uitvoering gekozen voor 100 % ledverlichting, gezien de evolutie in performantie en prijs. BOTEC, dat de front-office in het werfgebeuren verzorgt, krijgt voor specifieke thema’s ook ondersteuning van de back-office van INGENIUM, waardoor de conceptuele ziel gewaarborgd blijft. INGENIUM en BOTEC werken constructief en dynamisch samen en vullen elkaar aan in dit mooie project. Dat is ook de verdienste van de bouwheer met een duidelijke visie: het openen van een kwalitatief hoogstaand en “lean” ziekenhuis in 2018 en dat binnen het vooropgestelde budget. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 47

Ventilatie, een kinderspel met Swegon Solutions ! • Luchtbehandelingskasten • Koelbalken • Ejecto-convectoren • Comfort modules • Roosters • Koelmachines • Warmtepompen • VAV’s • Regeling • Geluidsdempers • Woonhuisventilatie

Swegon begeleidt u in uw kleine of grote projecten met een uitgebreid productaanbod en oplossingen op maat.

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Swegon

KLIMATISATIEBEDRIJF OVERTUIGT MET PROFESSIONELE AANPAK Het nieuwe ziekenhuis AZ Sint-Maarten in Mechelen is één van de grootste bouwprojecten van het land. Swegon, producent en leverancier van HVAC-oplossingen, is trots om er deel van te mogen uitmaken. Daarvoor moest het wel eerst de bouwheer én het studiebureau overtuigen, want onbekend maakt onbemind. Swegon ontwikkelt en produceert luchtgroepen, warmtepompen, klimaatbalken en roosters in zijn acht fabrieken in Zweden, Finland, Italië en België. Het bedrijf levert HVAC-oplossingen aan de professionele installateur en focust in de eerste plaats op het niet-residentiële gamma, zoals kantoren, openbare gebouwen, winkels en ziekenhuizen. Swegon is ondertussen een gevestigde waarde op de Belgische markt voor luchtgroepen met regeling, warmtepompen en klimaatbalken. De laatste twee jaar is Swegon België, het sales team Vlaanderen in het bijzonder, enorm gegroeid. Met de komst van Arn Winand wil Swegon de Belgische markt ook kennis laten maken met het innoverend roostergamma van het bedrijf. “Daarom is AZ Sint-Maarten – waar we weldra 5.000 à 6.000 roosters zullen leveren voor bijna alle ruimtes buiten de patiëntenkamers en operatiekwartieren – een belangrijk referentieproject voor ons,” zegt Edward Viville, Business Unit Manager Vlaanderen. “Het roostergamma van Swegon mist nog de brede naamsbekendheid op de Belgische markt, ondanks de al bewezen kwaliteit en verkoopsvolumes in onze Scandinavische thuisbasis. Het Mechelse ziekenhuisproject is dan ook een belangrijke stap voorwaarts in de verdere uitbouw van Swegon als roosterleverancier in de Benelux.”

MEE NAAR ZWEEDS TESTLABORATORIUM Het vergde veel overtuigingskracht van Swegon om dit project binnen te halen. “Het studiebureau, BOTEC, was vertrouwd met andere producten en merken. Daarom stonden zij eerder sceptisch tegenover ons,” herinnert Arn Winand zich. “Uiteindelijk hebben ze voor Swegon gekozen omwille › van onze technische ondersteuning en ons kwalitatief materiaal.

Het roostergamma van Swegon mist nog de brede naamsbekendheid op de Belgische markt, ondanks de al bewezen kwaliteit en verkoopsvolumes in onze Scandinavische thuisbasis.

'Het Mechelse ziekenhuisproject is een belangrijke stap voorwaarts in de verdere uitbouw van Swegon als roosterleverancier'

INSTALLATIE & BOUW | 49

MECHELEN | AZ Sint Maarten

“We deden simulaties met verschillende inblaastemperaturen, in verwarming en in koeling,” vervolgt Viville. “We voerden rooktesten uit om het uitblaaspatroon en coandă-effect van de wervel- en nozzleroosters te bekijken. Al die meetgegevens bundelden we in een rapport waarmee we ons dossier konden staven en dat aantoonde dat we de gevraagde prestaties konden garanderen. Op dat vlak waren de ingenieurs van BOTEC erg veeleisend. Zij maken hun huiswerk natuurlijk ook grondig en hebben hoge verwachtingen, zowel op vlak van design als naar werking. Maar de resultaten waren zo goed dat ook zij onder de indruk waren.”

VOORTDUREND IN VRAAG STELLEN Om dat te bewijzen, hebben we hen zelfs uitgenodigd in onze fabriek en testlaboratorium in Zweden. Daar hebben we simulaties en metingen uitgevoerd van de meest kritische ruimtes in het ziekenhuis, zoals de recoveryruimtes waar patiënten na hun operatie terechtkomen. Het is erg belangrijk dat de patiënt daar op geen enkele manier hinder mag ondervinden van de ventilatie. De luchtsnelheid in de comfortzone moet bijvoorbeeld lager liggen dan 0,2 meter per seconde en de temperatuursverschillen mogen niet meer zijn

dan 1 tot 1,5K. Als de roosters in deze zeer kritische ruimtes optimaal zullen functioneren, dan zullen ze ook goed functioneren in alle andere ruimtes.”

ONDER DE INDRUK In het testlaboratorium van de Swegon-fabriek in Zweden werden de temperaturen, de luchtsnelheden en de akoestiek op verschillende hoogtes, voor het verplegend personeel én ter hoogte van het bed van de patiënt, in de kamer gemeten.

Het nieuwe ziekenhuis AZ Sint-Maarten in Mechelen is één van de grootste bouwprojecten van het land.

50 | INSTALLATIE & BOUW

Om alle partijen te overtuigen, hielp het ook dat werknemers van het installatiebedrijf, een THV tussen Cofely Axima (Engie) en Cegelec, al wel met Swegon hadden samengewerkt. “Zij kennen ons al van vorige projecten, waar we altijd erg goed samenwerkten en hielpen ons om de andere partners te overtuigen,” zegt Edward Viville. “Maar het belangrijkste punt blijft toch onze professionaliteit. Swegon bestaat al sinds de jaren 60 en stelt zichzelf voortdurend in vraag om nog beter te worden. Dat moet ook, om het verschil te blijven maken met onze concurrenten." ❚

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Tekst en beeld: HEVAG

BIMMEN, REVOLUTIE OF HYPE?

Het hoofdkantoor van iTheses.

Eind jaren tachtig overtuigden we onze klanten om de tekentafel naar de zolder te verhuizen. Een grote impact. Heel wat tekenaars hadden dan ook moeite om na tientallen jaren achter een grote tekenplank een computer te gaan bedienen. Zo’n evolutie komt er nu opnieuw aan, met BIM. Ergens begin jaren 2000 startte de evolutie van 2D naar 3D. Dat moest het bouwproces inzichtelijker maken en het tekenen in 2D van diverse plannen en snedes op de computer was eigenlijk niets meer dan een ‘geautomatiseerde tekenplank’. Slechts enkele jaren later zien we intelligente applicaties in de bouwwereld verschijnen, gebaseerd op relationele databanken. Die worden aangekondigd als de toekomst, met onbeperkte mogelijkheden. Als we het toen nog niet over BIM hadden, dan werd hier alvast de basis gelegd voor de tools waarmee we vandaag ‘BIMMEN’.

‘BIMMEN’ IS EEN NOODZAAK Het is een vaststelling dat in de realisatie van een bouwwerk heel veel tijd, geld en materiaal verloren gaat door slechte coördinatie, fouten in productie en andere problemen. Over hoeveel procent dat gaat, laten we in het midden. Feit is dat het om gigantische bedragen gaat. Is werken met een BIM dan de oplossing? Het antwoord is ja, maar dan wel in de correcte betekenis van het woord. Te vaak wordt het inzetten van een software die toelaat om een Bouw Informatie Model te creëren gezien als ‘BIMMEN’ en

wordt het misbruikt voor commerciële doeleinden. Het oogt goed, verkoopt goed en geeft het idee helemaal mee te zijn. Niets is minder waar. Het creëren van een BIM heeft geen enkele zin als de informatie niet wordt gedeeld.

‘BIMMEN’ VANDAAG. Op veel seminaries heeft i-Theses vaak gefocust op softwaretools om de informatie die beschikbaar is in een BIM te delen. Vaak werden ook onze pionier-klanten uitgenodigd om hun ervaringen te delen. Meerdere malen kwam het project AZ Sint-Maarten aan bod. Van dichtbij hebben ›

INSTALLATIE & BOUW | 51

KENNISCENTRUM VOOR BIM i-THESES - UW PARTNER VOOR REKEN- EN TEKENSOFTWARE

CAD

AUTODESK GOLD PARTNER Specialist bij uitstek voor rekenen tekensoftware voor Bouw, Infrastructuur, Geospatial en Mechanica

BIM

BIM KNOWLEDGE CENTER Elk onderdeel van het BIM (Building Information Modeling) proces wordt ondersteund

CONSULT van basisopleiding tot ondersteuning bij opstart van concrete projecten en outsourcing, probleemoplossing op maat

DEVELOPMENT Ontwikkeling van eigen applicaties voor Architectuur, Infrastructure, Topograﬁe, Environment, Prefabindustrie, ...

HELPDESK / SUPPORT Permanente helpdesk met team van hoogopgeleide Application Consultants. ISO 9001:2008 certiﬁcatie

AUTHORIZED TRAINING CENTER Hooggediplomeerde docenten, gloednieuwe opleidingslokalen, beperkt tot 10 personen, persoonlijke aanpak, cross-tech technology

Contacteer ons i-Theses bvba Moortelstraat 27 9160 Lokeren Belgium +32 (0)9 331 77 00 +32 (0)9 331 77 09 info@i-theses.com www.i-theses.com

MECHELEN | AZ Sint Maarten

Door het inzetten van BIM, inclusief infrastructurele voorzieningen, kan een volledige simulatie van een gebouw en zijn omgeving virtueel worden gerealiseerd.

'Om BIM-projecten

onze plank aan de kant te schuiven hebben we er maar enkele jaren over gedaan om tot volledige 3D BIM-modellen te komen. Technologie evolueert met een ongeziene snelheid. Als we op één of andere manier willen overleven zullen we met z’n allen moeten volgen.

succesvol te maken, moet er bereidheid zijn om meer te investeren in het voortraject.' we dit project kunnen volgen omdat alle betrokken partijen, van architect tot uitvoering en alle disciplines ertussen, op één of andere manier een relatie met i-Theses hebben en we hen ook ondersteunden. Om BIM-projecten succesvol te maken, moet er bereidheid zijn om meer te investeren in het voortraject, alle info te delen en samen te werken als een bouwteam. ‘Build before it’s real’ is een slogan die ooit door Autodesk® werd gelanceerd. Door het inzetten van BIM, inclusief infrastructurele voorzieningen, kan een volledige simulatie van een gebouw en zijn omgeving virtueel worden gerealiseerd. Probleemsituaties zijn vooraf te detecteren en planning en coördinatie kunnen op basis hiervan worden opgemaakt. Een giganti-

3D BIM-modellen zijn de toekomst.

sche tijdwinst en besparing in uitvoering. Intussen is het bewijs geleverd dat er voor alle partijen een win-win kan gerealiseerd worden.

‘BIMMEN’ DOE JE NIET ZOMAAR… Daar waar we er tientallen jaren over deden om

Er is een ander aspect dat wij als i-Theses ook zien evolueren. De technologie aanschaffen is niet meer de eigenlijke kost, die is best betaalbaar. Zeker als we dat vergelijken met pakweg 25 jaar geleden. Het inrichten van de software-applicaties, ervaren over hoe men een BIM kan inzetten in bepaalde toepassingen en begrijpen hoe zo’n model best opgezet wordt in functie van het verdere gebruik, zijn vele malen arbeidsintensiever. Dat vereist een goede begeleiding door een ervaren gespecialiseerde partner. Al te vaak zien we bureaus die BIM willen inzetten en euforisch gestart zijn stranden door een slechte begeleiding. Meer dan eens hebben we dergelijke trajecten terug op de rails gezet. Door onze multidisciplinaire focus en kennis zijn we als i-Theses in staat om u degelijk te begeleiden. Wij kunnen successen voorleggen bij zowel architecten, ingenieurs stabiliteit en technieken, aannemers als overheden. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 53

WAREGEM | O.L.V-Hemelvaartinstituut

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Climacon, Licence to Build

Het auditorium van het nieuwe hoofdgebouw.

MODERNE KLIMATISATIE VOOR WAREGEMSE SCHOOL Vanaf 1 september 2016 is naar school gaan wat aangenamer voor de leerlingen en leerkrachten van het Onze-Lieve-VrouwHemelvaartinstituut in Waregem. De bestaande gebouwen, die helemaal verouderd waren, hebben plaats geruimd voor enkele nieuwe ruimtes. Die zijn gebouwd als antwoord op moderne noden, ook op het vlak van klimatisatie en ventilatie.

54 | INSTALLATIE & BOUW

WAREGEM | O.L.V-Hemelvaartinstituut

'De nieuwbouw van 4.000 vierkante meter wordt passief en duurzaam.'

Projectinfo

“Een passieve school” Licence to Build was het architectenbureau achter de twee nieuwe gebouwen van het Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartinstituut. Via een ontwerpwedstrijd onder supervisie van de Vlaamse Bouwmeester haalde het bureau uit Lennik het van een rist van andere gegadigden. Licence to Build koos voor een ontwerp met een gebogen, golvende gevel. Die zorgt voor dynamiek en trekt het gesloten binnengebied open.

Het hoofdgebouw van de school is passief.

De nieuwbouw van 4.000 vierkante meter wordt passief en duurzaam, en zal daardoor de energiefactuur met 75 procent naar omlaag halen. Licence to Build architects & engineering stond in voor het ontwerp dat negen klaslokalen, drie computerklassen, een auditorium met 250 zitjes, een binnenzaal, vergaderlokalen, kantoren voor de directeurs en een nieuw sanitair blok inhield.

Het hoofdgebouw van de school is passief. “Bijzonder, want binnen het hele SvM-programma – meer dan 160 scholen – zijn er maar vijf passief,” zegt Jos Leyssens, zaakvoerder van Licence to Build. “Wij bouwen er twee van, met naast het instituut in Waregem ook een passieve school in Oudenaarde. De kostprijs van zo’n passieve school ligt iets hoger dan bij een klassieke school. Passiefbouw vraagt natuurlijk een hogere investering in techniek, zoals volledig gestuurde systemen, bijvoorbeeld voor ventilatie en een beter geïsoleerde bouwschil. Wij kozen ook voor een getrapte gevel met overkragende verdiepingen, zodat een natuurlijke zonnewering ontstaat.

STERKE MERKEN De geplaatste ventilatiegroepen en de koelmachines komen van Climacon uit Lokeren. De groepen zijn van het merk LMF, werken met warmterecuperatie en hebben koelen verwarmingsbatterijen om de aula’s te klimatiseren. De koelmachines zijn van het merk Climaveneta uit Italië.

Het nieuwe schoolgebouw en de nieuwe refter vallen op door de strakke architectuur, die contrasteert met de rood-bruine of grijze gevels in de omgeving. Ze liggen tegenover elkaar, aan weerszijden van de straat Keukeldam in het centrum van Waregem.

“Installateur Multiclima koos voor de merken LMF en Climaveneta voor hun diverse mogelijkheden en hun reputatie,” zegt Olivier Van Hoey van Climacon. “Climaveneta is de grootste speler in Europa op het vlak van chillers en warmtepompen. Met een vermogensreeks van koelmachines en warmtepompen vanaf 2kW tot en met 4 MW is er ook altijd een ruime keuze om tot de ideale oplossing te komen voor een bepaald project. Dat geldt ook voor de luchtgroepenreeks van LMF, die loopt van 500m³/h tot en met 100000 m³/h.” ❚

“Technisch complex” Multiclima-Ferlin was de installateur van dienst. Het bedrijf uit Ruddervoorde stond in voor alle technieken, behalve het gedeelte elektriciteit. “We zorgden dus voor sanitair, luchtbehandeling, ventilatie, koeling en verwarming. Ook de implementatie van het GBS hebben we zelf uitgevoerd,” zegt Filip Logghe van Multiclima-Ferlin. “Het was een technisch complex, maar wel erg leuk project. Alle toestellen maken gebruik van warmterecuperatie en het is de eerste keer dat we een gasabsorptiewarmtepomp plaatsen. Die zorgt voor het warm water voor de verwarming, samen met een aantal CV-ketels.” De luchtdichtheid was een belangrijk aandachtspunt bij het project, aangezien het over passiefbouw gaat. “Het schoolgebouw is passief. Alle doorgangen voor ventilatie en leidingen moesten volledig luchtdicht afgesloten worden. Dat hebben we grondig geïnspecteerd met een blowerdoortest,” aldus Logghe.

INSTALLATIE & BOUW | 55

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Stiebel Eltron

ALL-IN-ONE TOESTELLEN NU OOK BELOOND VIA EPB In Duitsland zijn all-in-onetoestellen voor ventilatie, verwarming, warm water en koeling erg populair. Ondanks de voordelen hinkt België door enkele specifieke drempels wat achterop. Eén daarvan, de toevoeging aan de EPB-databank, heeft Stiebel Eltron onlangs weggewerkt voor zijn LWZ-gamma. Sinds eind april vinden EPB-verslaggevers het LWZ-gamma terug in de EPBD-databank.

Dat LWZ-gamma bestaat uit vijf toestellen: de 304 en 404 SOL, de 504 met invertertechnologie, en de 304 en 404 Trend die niet aan te sluiten zijn op thermische zonnepanelen. Ze combineren een lucht-waterwarmtepomp, ventilatiesysteem D en boilervat in één behuizing. Het gamma onderscheidt zich door de warmtewisselaar van het ventilatiesysteem, die de warmte van de afgevoerde lucht als aanvoer voor de warmtepomp gebruikt. Dat doet de COP met 20 procent stijgen bij een buitentemperatuur van 2 °C en met 50 procent bij -7 °C. De SPF stijgt met zo’n 17 procent.

EERST KIJKEN NAAR TECHNISCH SYSTEEM Een toestel als de 504 is erg populair in Duitsland, maar vindt bij ons moeilijk de weg naar de markt. “Bij Duitse woningen kijkt men eerst naar het technisch systeem dat toegepast zal worden en bouwt men daarrond,” zegt Jens Dewaele, productmanager bij Stiebel Eltron. “Dan is een all-in-onetoestel natuurlijk optimaal. In België komt die beslissing pas later in het proces aan bod. Dan is het te laat om nog aan een allesomvattende oplossing te denken.”

EPB Een ander nadeel aan de LWZ-toestellen: ze stonden niet in de EPBD-databank voor ventilatiegroepen stonden. Dat euvel is sinds eind april van de baan. Nu vinden EPB-verslaggevers de nodige gegevens makkelijker terug. “Daarvoor waren we aangewezen op de goodwill van verslaggevers die extra moeite wilden doen om de juiste gegevens in te vullen. Nu is dat geen probleem meer,” zegt Dewaele. “Onze toestellen worden getest in een labo in Stuttgart dat niet op de lijst stond van goedgekeurde onafhankelijke testlaboratoria, daarom stonden we niet op de lijst. Ondertussen is dat wel het geval. Stiebel Eltron heeft trouwens een handig document voor ventilatieverslaggevers om het opgenomen vermogen van de ventilatoren van de LWZ-toestellen makkelijk te meten, iets wat voor de STS Ventilatie noodzakelijk is.

RESTENERGIE VOOR HOGER RENDEMENT Toch blijft de EPB-regelgeving voor hinder zorgen. “Een warmtepomp en een ventilatietoestel in één behuizing kom je niet veel tegen,” zegt Sara Dekesel, marketing communication coordinator bij Stiebel Eltron. “Die twee versterken elkaar. De restenergie van de warmtepomp wordt gebruikt bij de ventilatie en andersom. Maar het hogere rendement dat daaruit voortvloeit, kunnen we nog altijd niet laten gelden in een EPB-aangifte. Om dat te erkennen, is er een aanpassing nodig aan EPB.”

“Een warmtepomp en een ventilatietoestel in één behuizing kom je niet veel tegen” (Sara Dekesel)

56 | INSTALLATIE & BOUW

Het LWZ-gamma onderscheidt zich door de warmtewisselaar van het ventilatiesysteem, die de warmte van de afgevoerde lucht als aanvoer voor de warmtepomp gebruikt.

RECIRCULEREN Een ander nadeel tegenover de Duitse markt: de vereiste ventilatiedebieten liggen in Duitsland lager dan in België. De toestellen uit het LWZ-gamma hebben dan ook maar een maximumdebiet van 309 m³/h, te weinig voor regulier gebruik in Belgische woningen met een oppervlakte groter dan 150 m². Maar daar bestaat een oplossing voor die het geheel nog voordeliger maakt. Dewaele: “Met een recirculatie-ventilator kan je het lagere toevoerdebiet van verse buitenlucht compenseren door mechanisch hergebruik van aanwezige lucht uit droge ruimtes. Met een zuinige EC/DC-ventilator bespaar je zo op stroomverbruik, want de ventilatie-unit moet voor minder debiet zorgen. Daarbij vermijd je binnenkomende koude lucht in de winter en warme lucht in de zomer, wat ook op vlak van verwarming en koeling een slok op de borrel scheelt. Daarnaast dalen de installatiekosten en haalt het ventilatiesysteem een hoger rendement. Deze toepassing heeft trouwens geen invloed op het E-peil en is makkelijk in te voeren in de EPB-software.”

ENKELE VOORDELEN Het LWZ-gamma heeft nog wat andere voordelen. Zo daalt het E-peil mogelijk met 42 punten in vergelijking met een verwarmingsketel in combinatie met een systeem C. Wie een Canadese put toepast of de m-factor uitrekent, kan nog meer besparen. Het watervat kan 235 liter bevatten, maar zorgt voor 320 liter mengwater aan 40 °C. Daarnaast is het een lucht-waterwarmtepomp die binnen te plaatsen is. Omdat alles in één toestel zit vervat, besparen gebruikers zo tot 50 procent van de ruimte. ❚

Warmtepompboiler WWK electronic (SOL)

Warm water, geruisloos en efﬁciënt.

› Werking

op buitenof binnenlucht

› Tot 65 °C in zuivere

warmtepompwerking

› Onderhoudsvrije NIEUW WWK 301 electronic SOL: combinatie met tweede warmtebron mogelijk

gelijkspanningsanode

› Compatibel

met KNX en PV-systeem

www.stiebel-eltron.be

INSTALLATIE & BOUW | 57

Lucht – Water Gasabsorptiewarmtepomp voor verwarming en sanitair warm water

Uw vakmanschap, nieuwe technologie! is de oplossing voor de particuliere woning zowel in nieuwbouw als bij renovatie! • Rendementen tot 169% • Watertemperatuur tot 65°C – warm water productie voor verwarming en sanitair • Geschikt voor hoge en lage temperatuur afgiftesystemen • Eenvoudig en snel de oude verwarmingsketel vervangen volgens de gekende methode • Attest koeltechnieken niet vereist

Meer info op www.k18.be Uitbreidingstraat 54 • B - 2600 Antwerpen T +32 3 218 77 50 • F +32 3 281 87 50 E info@coolingways.be • W www.coolingways.be

16870213_indulek.indd 1

05-04-16 09:13

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: CoolingWays

OPLEIDINGSDAG OVERTUIGT INSTALLATEURS VAN GASABSORPTIEWARMTEPOMP CoolingWays nodigde eind juni enkele installatie-professionals uit voor de eerste opleiding over de nieuwe ROBUR K18, een lucht-water-gasabsorptiewarmtepomp voor de residentiële sector. Ze konden intensief aan de slag met het nieuwe toestel en kregen uitleg over het Eco Ambassadeurprogramma van CoolingWays. Vijf installatiebedrijven waren aanwezig op de try-out. Kleinschalig dus, maar wel erg grondig. “En onze bezoekers waren heel enthousiast,” zegt Cathy Engels, productspecialist bij CoolingWays. “De deelnemende installateurs zijn specialisten in de plaatsing en vervanging van verwarmingsketels, onze producten sluiten daar mooi bij aan. Het is voor hen erg interessant omdat ze geen koeltechnisch-attest nodig hebben om zo’n warmtepomp te plaatsen en het een product is dat nieuwe mogelijkheden biedt in de voor hen gekende gasmarkt.”

“AFGIFTESYSTEEM BEHOUDEN” In de voormiddag besprak Engels de voordelen van gas en werd de techniek van de ROBUR K18 in detail uitgelegd: wat kan het toestel, hoe

Cathy Engels: “Met deze 18 kW-gasabsorptiewarmtepomp hebben we een uniek product voor de particuliere markt.”

wordt het aangesloten en hoe verloopt de inregeling. Engels: “Met deze 18 kW-gasabsorptiewarmtepomp hebben we een uniek product voor de particuliere markt. Vaak is een elektrische warmtepomp daar moeilijk door de combinatie van de lage vertrektemperaturen en een bestaand afgiftesysteem, zoals radiatoren. De ROBUR K18 haalt daarentegen 65 °C. Je kan dus je verwarmingsketel vervangen door zo’n gaswarmtepomp en je afgiftesysteem gewoon behouden. Je kan er ook sanitair warm water mee produceren. Gas is gewoon ook ecologischer en economischer tegenover elektriciteit. Om 1 kW elektriciteit te produceren moet je er 2,5 kW primaire energie in steken. Bij gas is die verhouding 1 op 1. De prijs van een kWh elektriciteit ligt drie keer hoger dan die voor gas. Onze ROBUR K18 haalt dan ook nog eens een rendement tot 169 %.”

STILLE WERKING Na de middag mochten de bezoekers ook sleutelen aan het nieuwe toestel. Ze waren aangenaam verrast door het lage geluidsniveau. De reden daarvoor: er zit geen compressor in de K18. “Het enige wat je hoort is de luchtverplaatsing langs de ventilator. Een laag geluidsniveau dus, wat belangrijk is voor de particuliere markt,” duidt Engels. “Verder hebben we ook ons Eco Ambassadeurprogramma voorgesteld. Een installateur die hiervoor bij ons een opleiding heeft gevolgd, krijgt heel wat bijkomende commerciële en technische voordelen zoals bijkomende garantie, technische ondersteuning en exclusieve leads. De website www.k18.be heeft nu ook een professioneel gedeelte waar de Eco Ambassadeurs kunnen inloggen en informatie kunnen vinden of garantieregistraties doen,” sluit Engels af. ❚

Cathy Engels: “Je kan je verwarmingsketel vervangen door zo’n gaswarmtepomp en je afgiftesysteem gewoon behouden.”

Op 22 september en 25 oktober organiseert CoolingWays opleidingen voor geïnteresseerde installateurs. Meer informatie daarover vind je op www.k18.be.

INSTALLATIE & BOUW | 59

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Remeha, Pixabay

“CONSUMENT BETER INFORMEREN OVER KLIMAATDOELSTELLINGEN” Maar één op twee Belgen wil echt zijn steentje bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelstellingen, de helft van onze landgenoten heeft er geen vertrouwen in dat ons land ze effectief bereikt. Dat blijkt uit een onderzoek van iVox bij 1000 Belgen in opdracht van verwarmingsfabrikant Remeha. Geen hoopgevende cijfers, maar de oplossing ligt bij sensibilisering. Dat zegt Christophe Leroy, general manager bij Remeha. De opwarming van de aarde beperken, is ongetwijfeld één van de belangrijkste uitdagingen van onze tijd. Voor de EU betekent dat in 2030 40% minder CO2-uitstoot tegenover 1990 en in 2050 80 tot 95% minder. Om die doelstellingen te bereiken, is er voor iedereen een rol weggelegd: overheid, fabrikant, installateur en consument. Die laatste moet dan wel beter geïnformeerd worden. Christophe Leroy: “Je ziet in de enquête bijvoorbeeld dat particulieren ‘recycleren’ als hun voornaamste bijdrage zien. Dat is uiteraard erg belangrijk voor het milieu, maar helpt niet bij het bereiken van de klimaatdoelstellingen, die gaan over energiebesparing en CO2-reductie. Iedereen is zich er voorts wel bewust van dat ze zorgvuldig moeten omgaan met energie, maar ondertussen weet één op twee Belgen niet waarmee ze zich verwarmen. Het is belangrijk dat mensen even stilstaan bij hun verwarmingssysteem en de invloed ervan.” Hoe kunnen fabrikanten, die weinig in aanraking komen met de consument, helpen bij die sensibilisering? Leroy: “Zij moeten enerzijds goede producten ontwikkelen. Niet één specifiek type, maar een Christophe Leroy: “Het is belangrijk dat mensen stilstaan bij de invloed van hun verwarmingssysteem.”

60 | INSTALLATIE & BOUW

heel assortiment van energiebesparende producten voor verschillende situaties. Anderzijds moeten ze via hun eigen communicatiekanalen op dezelfde nagel blijven kloppen bij installatiebedrijven, overheden en media. Want één van de risico’s in de communicatie vandaag is dat alles snel als zwart-wit wordt voorgesteld. Neem nu zonnepanelen. Dat is een goede oplossing, maar wie geen geschikt dak heeft, zoekt niet meer naar andere oplossingen. Of er zijn mensen die niet meer aan een condensatieketel denken terwijl er situaties zijn waarbij ze de vervanging van een oude ketel door een condenserende op vier tot acht jaar kunnen terugverdienen. Er zijn dus veel verschillende oplossingen waar consumenten geen rekening mee houden. Het is een en-enverhaal.” De overheid sensibiliseert ook, maar kan evengoed verplichtingen opleggen. Moet dat, bijvoorbeeld bij huurwoningen? Leroy: “Ik denk het wel. Onze regelgeving richt zich sterk op nieuwbouw. Een verhuurder heeft zelf geen belang bij energie-efficiëntie van de woning. De overheid zou een minimum moeten opleggen op vlak van die energie-efficiëntie. Sociaal gezien is dat volgens mij een makkelijk aanvaarde ingreep, zeker omdat degenen die huren vaak sociaal zwakker zijn, maar wel de rekening gepresenteerd krijgen.

Leroy: “Het huidige Belgische woningpark is goed voor ongeveer 30% van het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen.”

“De overheid zou een minimum moeten opleggen op vlak van die energie-efficiëntie. Sociaal gezien is dat volgens mij een makkelijk aanvaarde ingreep.” (Christophe Leroy)

“MAKKELIJK EEN KWART VAN VERBRUIK BESPAREN” De grootste motivatie voor de Belgen om energiebesparende aanpassingen uit te voeren aan hun woning: de daling van hun energiefactuur. Leroy: “Dat is waar sensibilisering over moet gaan, want we hebben de consument nodig als we het woningpark willen aanpakken. Het huidige Belgische woningpark is goed voor ongeveer 30% van het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen. Meer dan de helft daarvan is voor verwarming of koeling van de woning. Vermits 70% van de gebouwen in 2050 vandaag reeds zijn gebouwd, is het noodzakelijk ook voor bestaande woningen maatregelen te nemen inzake energieverbruik en CO2-uitstoot. Indien mogelijk kan dit met hernieuwbare energie-oplossingen, zo niet ligt er een groot potentieel in de vervanging van oude, inefficiënte verwarmingssystemen door nieuwe, hoog-efficiënte toestellen zoals condensatieketels. Daarmee bereiken we ongeveer 10% van ons objectief in CO2-besparing en besparen we makkelijk een kwart van het energieverbruik voor verwarming in deze woningen.” ❚

“Alles wordt snel zwart-wit voorgesteld. Neem nu zonnepanelen. Dat is een goede oplossing, maar wie geen geschikt dak heeft, zoekt niet meer naar andere oplossingen.”

INSTALLATIE & BOUW | 61

WATERSCHEI | Mijngebouw

Tekst: Kevin Moens Beeld: ELD

MIJNGEBOUW WATERSCHEI KRIJGT MODERNE INVULLING MET OOG VOOR HISTORISCH KARAKTER

In september 1987 sloten de deuren van het hoofdgebouw van de mijn in Waterschei definitief. Zes jaar later, in 1993, kreeg het stukje geschiedenis het predicaat monument opgekleefd met de nodige bijhorende beschermingsvoorwaarden. Ook op technisch vlak. Anno 2016 is het tijd voor een doorgedreven restauratie die enerzijds de aanpak van de volledige gevel van het gebouw en enkele delen van het interieur omvat. Nog tot november restaureert de THV SATIJNplus/ELD MIJNSITE WATERSCHEI het pand in opdracht van Autonoom Gemeentebedrijf Genk. SATIJNplus is verantwoordelijk voor de restauratie en het architecturaal ontwerp, ELD partnership staat in voor de studie stabiliteit, de technische installaties en de algemene projectleiding.

In het kader van de verdere ontwikkeling van de mijnsite als Thorpark zal het gebouw fungeren als centrale spil en dienstverlenende hub voor de omliggende gebouwen zoals Incubathor, Energyville en T2-campus. Eens gerestaureerd zal het mijngebouw bureaus en ontvangst- en vergaderruimtes huisvesten, aangevuld met een groot

auditorium met circa 300 zitjes, diverse horecazaken en andere dienstverlenende functies waaronder een kinderdagverblijf.

ZICHTBARE STRUCTUUR De uitdaging bestaat in het creëren van een moderne invulling die voldoet aan de noden en verwachtingen van de nieuwe gebruikers, en dat binnen de beperkingen van het historische karakter van het gebouw. Door de bescherming als monument mag het ontwerpteam verschillende elementen niet verwijderen of aanpassen. “Zo mogen we omwille van bouwfysische redenen geen bijkomende isolatie aanbrengen aan de buitengevels,” vertelt Geert De Clerck van ELD partnership uit Antwerpen. “Daardoor kunnen we de energiebehoefte, zowel naar verwarming als naar koeling, niet optimaliseren. Om toch te beantwoorden aan de moderne comforteisen zijn daarom substantiële uitrustingen qua ventilatie, verwarming en koeling noodzakelijk. Toch streefden we naar de maximale toepassing van energievriendelijke technieken, zoals een PV-installatie op het dak, ledlampen waar mogelijk, regenwater voor de spoeling van de toiletten en een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie.” Vanuit architecturaal oogpunt vroeg de dienst Erfgoed ook dat de karakteristieke structuur van het gebouw – de betonstructuur met kolommen en vloervelden opgedeeld in vakken door moederen kinderbalken – zichtbaar bleef. De Clerck: “Op de onderste twee verdiepingen koos SATIJNplus ervoor om de oorspronkelijke sobere afwerking aan te houden, op de twee bovenste verdiepingen gaan we in bepaalde zones voor een hoogwaardige afwerking. De technieken moeten zich door hun zichtbaarheid hieraan aanpassen.”

Alle technieken blijven in het zicht.

62 | INSTALLATIE & BOUW

WATERSCHEI | Mijngebouw

“Alle technieken blijven in het zicht.” (Geert De Clerck) bijzonder hoog,” aldus Borzee. “Logisch, want een groot deel van de technieken moeten we in het zicht plaatsen. Daarenboven moeten bepaalde onderdelen zoals roosters, luchtkanalen of jets een vooropgestelde RAL-kleur hebben die overeenkomt met de historische kleuren. Overleg met de architecten en studiebureaus is daarbij onontbeerlijk.“

SAMENWERKEN TROEF Nog tot november restaureren en herbestemmen de THV SATIJNplus/ELD MIJNSITE WATERSCHEI het pand in opdracht van Autonoom Gemeentebedrijf Genk.

ARBEIDSINTENSIEF MAATWERK Een bijzondere context dus, waardoor een extreme aandacht voor plaatsing en detaillering van de technische installaties noodzakelijk is. Imtech Belgium uit Alken nam de installatie van het HVAC-gedeelte voor zijn rekening. “Een bijzonder grote en complexe installatie,” weet Michel Borzee, projectleider bij Imtech. “Zo staan op ons to-dolijstje onder meer twee ketels van Riello van 1.250 kilowatt, zeven luchtgroepen van TROX X cube, ventilatieroosters en VAV-dozen van Halton.”

Door het historisch karakter van het gebouw lijken sommige cijfers aan de hoge kant. Borzee: “We zitten met een verwarmingsvermogen van 2.500 kilowatt en twee koelgroepen van 620 kilowatt.” Behoorlijke vermogens, maar noodzakelijk volgens Borzee, want het is dan ook een groot gebouw. “Zo moeten we Radson-radiatoren van 10 kilowatt plaatsen. Dat zijn forse toestellen met een gewicht van 200 kilogram.” Kortom, een zeer arbeidsintensief project waarbij heel wat maatwerk komt kijken. “De gevraagde afwerkingsgraad ligt

Een goede samenwerking tussen alle partijen is voor dergelijk project essentieel. Borzee: “Zo hebben we in samenspraak met ELD partnership bepaald om voor luchtgroepen met warmtewielen te gaan. Op die manier bekom je immers de grootste warmterecuperatierendementen.” Als installateur wil je logischerwijze een mooi geplaatste installatie afleveren, maar het mijngebouw in Waterschei staat schots en scheef. Wat doe je dan: volg je de lijnen van het gebouw, of ga je voort op je waterpas? “In geval van twijfel legden we altijd ons oor te luister bij de architecten. Zo hebben we samen dit huzarenstukje weten te klaren,” besluit Borzee. ❚

“Vanuit architecturaal oogpunt vroeg de dienst Erfgoed ook dat de karakteristieke structuur van het gebouw zichtbaar blijft.”

INSTALLATIE & BOUW | 63

WATERSCHEI | Mijngebouw

Tekst: Kevin Moens Beeld: Riello, Imtech

CONDENSERENDE VLOERKETELS OP GAS VERWARMEN GERESTAUREERD MIJNGEBOUW IN WATERSCHEI Riello leverde voor de restauratie van het mijngebouw in Waterschei twee condenserende vloerketels op gas type Tau N. De stalen drietreksketels laten een rendement van meer dan 107% optekenen. “De keuze viel op de Tau N omdat er in Waterschei sprake is van verschillende kringen en een variabel debiet. Dan moet je een systeem hebben dat een antwoord kan bieden op dergelijke vraag,” stelt Steve De Schuyteneer, technisch adviseur collectief, industrie en OEM bij Riello.

64 | INSTALLATIE & BOUW

WATERSCHEI | Mijngebouw

Met een vermogen van 1250 kW en een inhoud van bijna 2.000 liter gaat het om uit de kluiten gewassen ketels.

centrale verwarmingsinstallatie. De branders krijgen daardoor de tijd om te moduleren waardoor ze lang en op nauwkeurige temperaturen blijven draaien, met zeer weinig start/stops.”

THERMISCHE STRATIFICATIE

De keuze viel op de Tau N omdat er in Waterschei sprake is van verschillende kringen en een variabel debiet.

“Door de grote waterinhoud van de ketels kan het systeem heel traag en inert werken.” Specifiek gaat het om ketels uit roestvrij titaanstaal (AISI 1316Ti) met een vermogen van 1250 kilowatt en een inhoud van 1825 liter. “Door de grote waterinhoud van de ketels kan het systeem heel traag en inert werken,” legt De Schuyteneer uit. “De ketels zijn bovendien geïntegreerd in de

De oppervlakken die in contact komen met de verbrandingsproducten, zijn vervaardigd uit roestvrij staal en de ketels kunnen werken met lage glijdende temperatuur en gasvormige brandstof. De ketel werd ontworpen volgens het principe van de thermische stratificatie. In het bovenste deel van het ketellichaam bevindt zich het water aan hoge temperatuur, terwijl in het onderste deel – waar de condensatie gebeurt – een grote hoeveelheid koud water achterblijft om de condensatie te garanderen. De ketel werd zodanig ontworpen dat thermische uitzettingen beperkt blijven. De aandacht ging daarbij vooral naar de thermische isolatie van het ketellichaam, de panelen en de deur. Die zijn geïsoleerd met keramische vezel en minerale wol met hoge densiteit. De ketel is uitgerust met toezichtsflenzen en onderaan de ketel bevindt er zich een flens zodat je de ketel intern preventief kan reinigen. “Voorts is de ketel via de klassieke keteldeur reinigbaar,” aldus De Schuyteneer.

UIT DE KLUITEN GEWASSEN KETELS Met een vermogen van 1250 kW en een inhoud van bijna 2.000 liter gaat het om uit de klui-

ten gewassen ketels. “Een factor waar zowel de ontwerpers als de installateurs rekening mee dienen te houden in de stookplaats. De ketels zijn 1 meter breed, 3,10 meter lang en 2,15 meter hoog,” specifieert De Schuyteneer. Het ketelbord en de sturing van de brander zijn van de fabrikant Siemens. De Schuyteneer: “Zo kunnen we onze opstelling naadloos in het gebouwbeheersysteem integreren. Vraagt het systeem een temperatuur van 30 graden? Dan zullen onze ketels moduleren op een laag vermogen met dus een hoog rendement als resultaat.” ❚

Projectinfo

Handig voor renovatieprojecten” Bij een renovatie van een oud gebouw, waar alles zoveel mogelijk het oude moet blijven, is een correcte regenwaterafvoer niet vanzelfsprekend. De architect koos daarom voor het Pluvia-systeem van Geberit. “Zo’n onderdruksysteem is erg handig voor renovatieprojecten zoals het deze, dankzij de relatief kleine diameters en het feit dat je geen helling nodig hebt,” zegt Danny Geukens van Geberit. “De architect wou de bestaande afvoerpunten behouden maar het water op een andere locatie verzamelen, wij moesten dus een oplossing zoeken om het water tot daar te brengen, en dat is met Geberit Pluvia.”

INSTALLATIE & BOUW | 65

. Giving future.

Riello heeft het antwoord op al uw vragen. Of het nu gaat om de installatie van branders voor privéwoningen of voor in de industrie, van de eenvoudigste tot de meest ingewikkelde toepassing: Riello heeft altijd een oplossing.

De MEEST COMPLETE brandercatalogus : • • • • • • •

van 16 kW tot 8 MW in standaarduitvoering stookolie, gas (aardgas, vloeibaar gas), combi emissieklasses II en III (EN) klassieke verbranding en Premix (tot 1 MW) mechanisch & elektronisch brandermanagement frequentiegestuurde brandermotoren O2 – brandermanagement

Riello N.V. - Waverstraat 15 - 9310 Moorsel - www.riello.be - +32 53 769 030

. Giving future.

Riello biedt u een uitgebreid gamma ketels met middelgroot en groot vermogen aan. Roestvrij staal : TAU UNIT, TAU N PREMIX, TAU N • • • • • • • • •

Vloerketel met vuurhaard uit titanium-gestabiliseerd inox met zeer grote waterinhoud Vermogen van 35 tot 1450 kW Geen onderste temperatuurbegrenzing Geen onderste debietbegrenzing (0-300%) Twee retouraansluitingen ter bevordering van de stratificatie (dankzij de grote waterinhoud) Het unieke concept van de warmtewisselaar zorgt voor een snelle temperatuurstijging ondanks de grote waterinhoud Beschikbaar in Unit-versie (met brander en weersafhankelijke regeling) : 35 à 210 kW Beschikbaar in TAU N Premix-versie (met premix gasbrander) : 150 à 1000 kW Beschikbaar in TAU N-versie (zonder brander) : 150 à 1450 kW

Aluminium : Alu Pro Power • • • • • • • • • •

Vloerketel met vuurhaard uit aluminium-silicium met kleine waterinhoud Vermogen van 115 tot 600 kW Cascadesysteem met onafhankelijke thermische elementen van 15 à 75 kW Gewaarborgde werking ingevolge cascadesysteem Groot modulatieveld tot 40:1 Cascade tot 8 ketels mogelijk voor een maximumvermogen van 4,8 MW Geen onderste temperatuurbegrenzing op retour Geen minimumdebietvereisten Weersafhankelijke regeling standaard geleverd Demonteerbaar voor gemakkelijke installatie in moeilijk toegankelijke stookplaatsen

Riello N.V. - Waverstraat 15 - 9310 Moorsel - www.riello.be - +32 53 769 030

Sectornieuws Gratis opleiding: ‘Ubbink WTW & AIR EXCELLENT luchtverdeelsysteem’ Heel wat ventilatie-installateurs werken vandaag met de toestellen van Ubbink. Om hen te ondersteunen geeft Ubbink op 14/09 of 16/11 de gratis opleiding ‘Ubbink WTW & AIR EXCELLENT luchtverdeelsysteem’.

De windturbines zullen in de loop van 2017 operationeel zijn. Op dat moment zullen ze genoeg hernieuwbare stroom produceren voor bijna 40.000 gezinnen. De haven is een complexe omgeving om windturbines te bouwen. In tegenstelling tot andere locaties in Vlaanderen zijn er nauwelijks of geen problemen met hinder voor omwonenden. De twee belangrijkste elementen waarmee wel rekening moet worden gehouden, zijn veiligheid en de aanwezigheid van belangrijke natuurwaarden in de haven. De locaties werden dan ook zo gekozen dat er geen impact is op seveso-activiteiten, pijpleidingen en dergelijk. De windturbines zijn daarenboven ook uitgerust met de meest moderne veiligheidssystemen. In het kader van dit project wordt een langlopend monitoringsproject opgezet in samenwerking met onder andere het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek om de impact van de windturbines op de vliegbewegingen van vogels in het havengebied te onderzoeken. Aansluitend op dit project zullen een aantal bijkomende windturbines waarvoor de vergunningen reeds verkregen werden, gerealiseerd worden. Bron: Engineeringnet.be

De opleiding is gefocust op ventilatie-installateurs die het Ubbink-ventilatiesysteem willen ontdekken met theorie én praktijk. Ook volgende onderwerpen komen aan bod: • Hoe zit het met STS ventilatie? • Hoe bereken ik een ventilatieproject? • Hoe pak ik de concrete demontage van een Ubiflux-toestel aan? • Wat is er nodig om service en onderhoud op hoogstaand niveau te bieden? • Welke tips en tricks dien ik als installateur onder de knie hebben? Tot slot wordt ook een tip van de sluier gelicht over het ‘Ubbink Certified Installer’-programma: wat zijn de voorwaarden en welke exclusieve voordelen krijgen installateurs die de cursussen gevolgd en examens afgelegd hebben? De opleiding ‘Ubbink WTW & AIR EXCELLENT luchtverdeelsysteem’ is gratis voor ventilatie-installateurs en vindt plaats op 14 september of 16 november 2016 van 9 tot 16 uur in de Ubbink Experience Academy - Jan Samijnstraat 9 - 9050 Gentbrugge.

Wat u zeker moet weten: • De opleiding is erkend: het is mogelijk een tussenkomst van de loonkosten te vragen via FVB Constructiv. • Iedere deelnemer krijgt gratis een universele luchtverdeelkast ter waarde van 240 euro cadeau. • Ubbink zorgt voor middaghapjes en een drankje.

Startschot gegeven voor het grootste windenergieproject in Vlaanderen Eind juni werd, in aanwezigheid van Vlaams minister-president Bourgeois, in het Antwerpse stadhuis het startschot gegeven voor het grootste windenergieproject onshore in Vlaanderen. Vleemo bouwt op de rechteroever in de Antwerpse haven 19 windturbines van de 3 MW-klasse. Het gaat om een investering van 110 miljoen euro. De keuze voor de windturbines is gevallen op Enercon. De bankfinanciering gebeurt door Belfius.

68 | INSTALLATIE & BOUW

Kantoor van Esylux Belgium wordt Competence Center De kantoren van Esylux Belgium zijn sinds maart 2011 gevestigd in Denderhoutem. De ruime, moderne ruimtes waren van meet af aan uitgerust met de automatisatietechnieken van het eigen merk. Met de uitbreiding van het innovatieve gamma verlichtingsproducten drong de noodzaak zich op om ook dit portfolio te implementeren in de bureauruimtes. Het is bovendien de bedoeling om de fascinatie van Human Centric Lighting en de andere mogelijkheden van intelligente lichtregeling te demonstreren aan professionele installateurs, studiebureaus en architecten die op zoek zijn naar producten en oplossingen met toegevoegde waarde. Esylux gelooft sterk in de synergie tussen automatisatie en verlichting, wat de kern zal vormen voor alle toekomstgerichte installaties en bouwprojecten. Esylux ontwikkelt, produceert en verkoopt sinds ruim 40 jaar producten voor meer energie-efficiëntie, comfort en veiligheid in gebouwen, waarbij het zwaartepunt ligt op sensorgebaseerde, vraaggestuurde automatisering en kwaliteitsverlichting. Het doel is de verbetering van de levenskwaliteit van de

Sectornieuws mens met behulp van intelligente en gebruikersvriendelijke oplossingen, die voldoen aan de meest complexe eisen, maar toch altijd gemakkelijk kunnen worden gerealiseerd. Esylux, met hoofdkantoor in de omgeving van Hamburg, vertrouwt op bijna 50 jaar marktervaring, een hoge mate van servicegerichtheid en de keuze voor een Duitse locatie voor wat betreft onderzoek in het eigen lichtlaboratorium, ontwikkeling en productie.

Hz) en een maximale opvoerhoogte van 125 meter. De toegestane temperatuur van het verpompte medium bedraagt tussen -20 °C en +120 °C. De nieuwe motorpompgroepen worden standaard aangedreven door tweepolige IP3 motoren van 15 tot 45 kW.

Met de oprichting van een Competence Center wil Esylux zich onderscheiden op het vlak van service, opleiding en toekomstvisie en dit voor een breed cliënteel dat ondersteuning en advies wil voor zijn projecten. Het is de bedoeling om op regelmatige basis of, op vraag van adviseurs, vakmensen en medewerkers uit de gespecialiseerde installatiemarkt, een Academy te organiseren in de eigen vergaderruimte waarbij de toepassingen kunnen worden gedemonstreerd.

De pompen zijn uiterst robuust en betrouwbaar dankzij de door het medium gesmeerde glijlagers van wolfraamcarbide, de gegoten pompvoet en de torsiebestendige pompmantel met gekapselde O-ringen. De corrosiebestendige hydraulische componenten van roestvast staal vullen die kwaliteiten verder aan. Verschillende materiaalvarianten en flensaansluitmogelijkheden bieden de gebruiker maximale flexibiliteit bij de montage en het gebruik. De nieuwe Movitec 125-pompen zijn gemakkelijk te onderhouden en zijn zeer duurzaam dankzij de genormeerde (EN 12756) en eenvoudig te vervangen cartridge-afdichtingen.

Dat en alle innovatieve oplossingen die dit jaar werden gelanceerd, kan men vanaf oktober 2016 bekijken, bewonderen en testen in het Competence Center van Esylux.

Als optie kunnen de pompen uitgerust worden met een frequentieomvormer en efficiënte aandrijvingen om de efficiëntie van het systeem te verhogen en het debiet aan te passen aan de reële behoeften.

KSB lanceert nieuwe hogedrukpomp: Movitec 125

Warmtenet Roeselare breidt uit

In juni 2016 lanceerde de Duitse pompfabrikant KSB de Movitec 125-pompen ter aanvulling van zijn serie hogedrukpompen. Het gaat om meertraps-centrifugaalpompen bestemd voor het transport van vloeistoffen zoals water, koelmiddelen, condensaat en minerale oliën. De pompen kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden in industriële circulatie- en brandbestrijdingssystemen, koelcircuits, wasinstallaties of drukverhogingstoepassingen. De fabrikanten van de nieuwe motorpompgroep hebben aandacht besteed aan het verhoogd hydraulisch rendementsniveau. Dat bedraagt meer dan 80 % bij een maximale waaierdiameter. Het gamma staat in voor een maximaal debiet van 192 m3 per uur (bij 60

Met een grootschalige uitbreiding van het warmtenet (van 9 naar 19 km), wenst warmteproducent en warmtenetbeheerder MIROM zijn warmte-activiteiten in Roeselare sterk te verhogen. Het Roeselaarse warmtenet breidt uit met drie vertakkingen: richting Sint-Idesbald, richting KMO-zone in de Oostnieuwkerksesteenweg en door het centrum richting Ronde Kom en site Schiervelde. De uitbreiding vermindert de jaarlijkse uitstoot van CO² in de stad met 5.800 ton en zorgt voor een bijkomende besparing van jaarlijks 2,6 miljoen liter stookolie. Tegen eind 2017 zullen minimum 15 extra organisaties hun gebouwen kunnen verwarmen via het warmtenet. Ingenium ontwerpt, in opdracht van MIROM, de uitbreiding van het warmtenet in het centrum van Roeselare. Ingenium verzorgt het integrale traject: van eerste klantcontact en klantcontract, van technisch ontwerp tot begeleiding tot realisatie, van vergunningen tot ondersteuning bij subsidie-aanvraag. Ingenium verzorgt een autonome projectuitwerking, waarbij MIROM maximaal ontzorgd wordt. Het totale projectbudget wordt geraamd op 4 miljoen euro. Bron: Ingenium

Zwaluw FireProtect® Passieve Brandwerende Oplossingen Compleet assortiment: kitten, PU-schuimen, coating, brandmanchetten en brandhulzen Vergroot brandveiligheid van gebouwen Getest en gecertificeerd volgens EN 1366-3 en EN 1366-4!

www.denbraven.com

Better results through Knowledge

INSTALLATIE & BOUW | 69

Sectornieuws Stabiplan breidt uit naar Duitsland Stabiplan heeft een nieuwe vestiging geopend in Duitsland. Als officiële verdeler van Stabicad, 3D-designsoftware voor de MEP engineer, speelt Stabiplan een essentiële rol in het (teken-)werk van veel installateurs. Met de uitbreiding naar Duitsland dient Stabiplan alle DACH landen (Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland). Ook voor deze landen is Stabicad uitgerust met lokale standaarden. Gijs Willem Sloof, algemeen directeur van Stabiplan: “De start van onze Duitse vestiging markeert een belangrijke stap in onze Europese uitbreiding. Wat betreft MEP is Duitsland één van de leidende Europese landen. Door middel van deze nieuwe vestiging kunnen wij onze Duitse klanten optimaal van dienst zijn. Wij verwachten dat de BIM-adoptie in Duitsland aanzienlijk zal toenemen de komende jaren. Onze software-oplossingen zijn de beste manier om gebruik te maken van de kracht van Autodeskplatformen voor MEP.” Bovendien heeft de Duitse overheid aangegeven BIM leidend te willen maken binnen de gebouwinstallatiesector, zoals aangekondigd in het BIMstappenplan dat door het kabinet werd aangenomen. Vanaf 2020 eist de Duitse overheid van bedrijven samen te werken door middel van een 3D-model. Tot die tijd wordt BIM gefaseerd ingevoerd.

Aandrijvingen voor renovatie bestaande installaties Belimo biedt een universeel aandrijvingsassortiment aan, speciaal voor de renovatie van bestaande waterzijdige installaties. Werkt de regelafsluiter nog prima, maar is de aandrijving kapot? Weet u niet van welk fabricaat de regelafsluiter is? Met de unieke universele adapters kunnen de Belimo Retrofit aandrijvingen snel en eenvoudig op de reeds geïnstalleerde regelafsluiters van verschillende fabricaten worden gemonteerd. Met de parametreerbare Retrofit aandrijvingen heeft u alles voorhanden, wat u voor de motorisering van verschillende type regelafsluiters nodig heeft. U hoeft niet meer te zoeken naar copyright Inge Jurt een geschikte adapter voor de montage. De Belimo Retrofit klepaandrijvingen beschikken over een universeel inzetbare klephals- en spindeladapter, passend op armaturen van de meest uiteenlopende fabricaten en series in de wereld. Een inbussleutel (bijgeleverd) is genoeg voor alle montage- en instelwerkzaamheden.

Wereldmarkt voor VRF/VRV-systemen groeit door De wereldwijde markt voor VRF/VRV-systemen zal tussen 2016 en 2022 naar verwachting een samengestelde jaarlijkse groei (CAGR) van 11,4 procent laten zien. Daarmee zou de totale waarde van deze markt in 2022 uitkomen op ruim 21 miljard euro. Dit alles volgens een nieuw rapport dat is gepubliceerd door MarketsandMarkets.

Naast uitgebreide geïntegreerde ontwerpsoftware biedt Stabiplan grafische en technische producten artikelinformatie aan op MEPcontent.eu. Die website zorgt voor up-to-date handelsinformatie en andere relevante data van fabrikanten. Het platform is de belangrijkste bron voor BIM-content voor MEP in huidige bestandsvormen (inclusief DWG en RVT). Op MEPcontent.eu staan al meer dan 500.000 producten van meer dan 250 internationale fabrikanten. De producten zijn gemaakt in nauwe samenwerking met fabrikanten die ook voor de Duitse sector toonaangevend zijn, zoals ACO Haustechnik, Alpha innotec, BDR Thermea, Bosch Thermotechnik, Flamco, Geberit, Grundfos, Mitsubishi, OBO Bettermann, Oventrop, Radson, Spelsberg, Sphinx, TROX, Vaillant en Viega.

70 | INSTALLATIE & BOUW

Factoren die de wereldmarkt voor VRF/VRV-systemen stimuleren zijn onder andere de toenemende vraag naar energie-efficiënte apparatuur met gebruik van laag-GWP koudemiddelen, groeiende bouwactiviteiten en de toename aan regelgeving rond energie en milieu. De belangrijkste factor die de markt doet aantrekken is volgens de onderzoekers echter de groeiende behoefte om gebouwen efficiënt te conditioneren volgens de individuele behoeften in ruimten. VRF/VRV-systemen kennen de mogelijkheid om meerdere zones te conditioneren in een gebouw en daarbij aan verschillende wensen voor verwarming en koeling te voldoen. Het commerciële segment, variërend van kleine winkels en cafés tot grote kantoorgebouwen en openbare ruimten, zal in de genoemde groeiperiode het grootste deel van de VRF/VRV-markt beslaan. Binnen de productgroep zullen met name de warmtepompsystemen naar verwachting de hoogste groei zien tijdens de prognoseperiode. VRF/VRV-warmtepompsystemen bieden een energie-efficiënt alternatief ten opzichte van traditionele systemen. Bron: Vakblad warmtepompen.nl

Sectornieuws Grootste investering in de Rittal bedrijfsgeschiedenis Het managementteam en de ondernemingsraad van Rittal in Duitsland hebben een belangenovereenkomst afgesloten. Het bedrijf plant de geleidelijke sluiting van vier fabrieken tegen 2018, terwijl er twee worden uitgebreid en één compleet nieuwe productievestiging wordt gebouwd in Haiger (Duitsland). Gedurende de volgende twee jaar zal het familiebedrijf 250 miljoen euro investeren in de regio om de productie te herstructureren. Die zal leiden tot de geleidelijke sluiting van de fabrieken in Burbach, Wissenbach, Rennerod en Herborn tegen 2018. Tegelijk wordt in Haiger ‘s werelds modernste productiesite voor compacte behuizingen gebouwd. De fabrieken in Rittershausen en Hof worden verder uitgebreid en vormen een productienetwerk met Haiger. Gebaseerd op de huidige economische omstandigheden, verwacht het bedrijf de meerderheid van de medewerkers een job te kunnen bieden op één van de nieuwe sites in de regio. De toekomstige Rittal-sites zullen goed zijn voor zo’n 570 nieuwe jobs. “Zoals de plannen er nu uitzien, verwachten we dat het aantal werknemers dat we geen vaste job zullen kunnen bieden in de drie resterende fabrieken, ergens tussen 0 en 100 zal liggen. Dat is het equivalent van nog geen 2% van Rittal’s werknemersbestand in Duitsland,” zegt Friedhelm Loh, eigenaar en CEO van Rittal. De noodzakelijke aanpassingen zullen op een sociaal aanvaardbare manier gebeuren, bijvoorbeeld door normale medewerkersfluctuatie en pensionering van oudere medewerkers. Markus Betz, voorzitter van de ondernemingsraad van Rittal: “Het programma is een uitdaging én een opportuniteit voor alle medewerkers, die zullen werken in een hoog technologische productieomgeving, waar digitalisatie een onlosmakelijk deel wordt van hun werkdag.” Tegen 2018 zal in Haiger ’s werelds meest moderne en state-of-the-art productiesite voor compacte behuizingen worden gebouwd en zal de productie van roestvrij staal en plaatstaal op de nieuwe machines starten. De eerste compacte behuizingen werden 55 jaar geleden geproduceerd in Rittershausen en werden toen beschouwd als de ultieme innovatie. Dit succesverhaal krijgt nu een vervolg in Haiger - met Industry 4.0 structuren als basis voor hoog efficiënte productie-, logistieke en communicatieprocessen.

‘Warmtepompomzet bereikt absoluut record’ De Europese warmtepompindustrie voltooide zijn meest succesvolle jaar ooit. De warmtepompomzet bereikte een absoluut record van 880 000 eenheden in 2015, concludeerden de Algemene Vergadering van EHPA (European Heat Pump Association) en het jaarlijkse Forum dat in mei van dit jaar in Parijs gehouden werd. “De Europese warmtepompmarkt groeit voortdurend ondanks de historisch lage prijzen van fossiele brandstoffen,” vertelt Martin Forsén, de huidige president van de EHPA. “We zien een positieve ontwikkeling op een aantal belangrijke markten die ons voor de komende jaren optimistisch stemt. Ik benadruk dat het koolstofvrij maken van het Europese energiesysteem een uitdaging is die, als we succesvol willen zijn, de volledige inzet van de mogelijkheden van warmtepompen nodig heeft.” Bron: Vakbladwarmtepompen.nl

INSTALLATIE & BOUW | 71

HYDRONIC DESIGN

HYDRONIC

HVAC OPTIMALISATIE DOOR UNIEKE SYSTEEMSOFTWARE • ONTWERP een functionele installatie in een intuïtieve ‘drag & drop’ interface m.b.v. principeschema’s en grondplannen • BEREKEN debieten, leidingdiameters, hydraulische schakelingen, pompfiches, inregelrapporten en meetstaten • ANALYSEER je ontwerp a.h.v. een systeemcontrole • SIMULEER seizoensrendementen en installatievermogen op lange termijn

care.caleffi.nl

Caleffi_hydronicdesign_197x130.indd 2

13/05/16 14:56

Your reliable partner

Flamco T-plus maakt aftakken nog gemakkelijker Nieuw!

Trigger voor het gemakkelijk afslaan op moeilijk bereikbare plekken.

Installatie Veilig, snel en betrouwbaar

De Flamco T-plus is onovertroffen voor het maken van een aftakking in een bestaande installatie. De installatie kan gewoon in bedrijf blijven. Dit voorkomt dus kostbare bedrijfsonderbrekingen. De installatie hoeft niet afgetapt, opnieuw gevuld en volledig ontlucht te worden. • Aftakken terwijl systeem in bedrijf blijft. • Optimale afdichting op de leiding. • Besparing van montagetijd en –kosten.

www.ﬂamcogroup.com

KNOKKE | Project Duinenwater

Voor de appartementen kozen de ontwerpers voor een centrale stookplaats met satellietunits. © Triple Living Tekst: Jeroen Schreurs Foto's: Rafaël Vermeiren Photography, Triple Living

HYDRAULISCHE SOFTWARE

VOOR AFSTELLING SATELLIETUNITS IN KNOKKE-HEIST Project Duinenwater in Knokke is een groen woonpark vlakbij de zee. Levensgenieters vinden er rijwoningen, villa’s, appartementen en een zorghotel in een groen domein met een centraal marktplein. Voor de appartementen kozen de ontwerpers voor een centrale stookplaats met satellietunits. Om een zo hoog mogelijk rendement te halen, schakelden ze ook de Caleffi Hydronic Design Software in. Caleffi werd bij het project betrokken via installateur CT-O uit Oostkamp en groothandel Sax, dat met een uitgebouwde projectdienst het ontwerp mee vorm gaf. Bij de plaatsing van satellietunits is dat ook nodig, want het plannen, berekenen en uittekenen van de installatie is van cruciaal belang. Patrick Hagen, productmanager bij Caleffi: “Je zit met leidingdiameters, pompen die juist gedimensioneerd moeten worden, inregeling en dergelijke. Als je in het wilde weg begint te installeren, moet je nadien brandjes blussen. Je besteedt er in het begin dus meer tijd aan, maar dat verdien je nadien dubbel en dik terug.”

als we de correcte gegevens hebben, de opvoerhoogtes van de installatie berekenen. In de toekomst zullen we daarnaast rendementen van installaties kunnen verbeteren.”

CARE De software van Caleffi zit ook vervat in het CAREprogramma van de fabrikant. Naast Hydronic Care, waarmee Caleffi de hydraulische componentselectie optimaliseert, zit daar ook een Commissioningen Field care-programma bij.

“RENDEMENTEN VERBETEREN” Sax maakte gebruik van de Caleffi Hydronic Design Software om uitgediepte berekeningen te maken. “Die berekeningen maakte men vroeger ook al,” zegt Hagen, “maar dat ging dan enkel over het bepalen van de correcte leidingdiameters. Met deze software kunnen we ook inschatten en controleren of de installatie met de gekozen inregelventielen gebalanceerd is. We kunnen nu ook,

“Met onze software kunnen we inschatten en controleren of de installatie met de gekozen inregelventielen gebalanceerd is,” zegt Patrick Hagen van Caleffi. © Rafaël Vermeiren Photography

Hagen: “Met die eerste ondersteuning bieden we finetuning aan van een reeds opgemaakt schema. Daar maakt Caleffi de juiste afstelling van de voorinstellingen en maakt er ook een rapport van. Met Field Care willen we installaties verbeteren die geplaatst zijn zonder voorafgaande hulp. Zo proberen we de eventuele fouten op te sporen en de installatie op een correcte manier te laten functioneren. Met onze hydraulische software kunnen we dus in veel fases van een project een meerwaarde bieden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 73

KIEL, ANTWERPEN | wzc Hollebeek

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Aircoplus

BEO-VELD, TWEE WARMTEPOMPEN EN BETONKERNACTIVERING VOOR WZC HOLLEBEEK Om de vergrijzing in de regio nog beter op te vangen, startte de GZA Woonzorggroep in het najaar van 2014 met de bouw van een nieuw woonzorgcentrum op het Kiel. WZC Hollebeek zal naast 120 woongelegenheden en een dagverzorgingscentrum ook een gebouw met 60 assistentiewoningen bevatten. Het ontwerp, van de hand van Xaveer De Geyter Architects, heeft een opvallende gebogen vorm en is met een BEO-veld en betonkernactivering een technisch hoogstandje. WZC Hollebeek omvat naast 120 woongelegenheden ook een gebouw met 60 assistentiewoningen.

74 | INSTALLATIE & BOUW

KIEL, ANTWERPEN | wzc Hollebeek

Voor de installatie van alle HVAC-techniek, met uitzondering van het BEO-veld, is Aircoplus verantwoordelijk. Het bedrijf uit Haaltert voorziet de koeling, verwarming en ventilatie in de twee gebouwen. In het woonzorgcentrum installeert Aircoplus twee warmtepompen, één op hoge en één op lage temperatuur, met het BEO-veld als energiebron. Daarmee scoort het project natuurlijk goed op EPB-vlak. De lagetemperatuurswarmtepomp is aangesloten op de betonkernactivering. “De COP’s en rendementen van die warmtepompen zijn erg hoog,” zegt Koen Peeters, projectleider bij Aircoplus. “Dat komt onder meer omdat de debieten aan de belastingzijde van de warmtepompen variabel zijn.” Met een BEO-veld en betonkernactivering (foto) is WZC Hollebeek een technisch hoogstandje.

BIJKOMENDE WARMTEWISSELAARS De ventilatie van het woonzorgcentrum volgt alle normen uit het nieuwe kwaliteitskader voor ventilatie. Maar Aircoplus koos voor bijkomende warmtewisselaars als extra buffer. Wat de assistentiewoningen betreft, zijn de verwarmingsen koelbatterijen van de ventilatiegroepen aangesloten op de warmtepompen van het woonzorgcentrum. Op vlak van verwarming wordt er gebruik gemaakt van individuele ketels en radiatoren per flat.

VOLLEDIG OPERATIONEEL BEGIN 2017

Voor de installatie van alle HVAC-techniek, met uitzondering van het BEO-veld, is Aircoplus verantwoordelijk.

Een centrale verwarmingsketel op aardgas zorgt voornamelijk voor het sanitair warm water. “Daar hebben we natuurlijk hogere temperaturen nodig voor legionellabestrijding,” zegt Peeters. Op dit moment zijn alle toestellen geleverd en zijn alle leidingen in de gebouwen zelf klaar. Aircoplus start nu aan de inrichting van de technische lokalen. In januari 2017 moet de installatie volledig operationeel zijn. ❚

Projectinfo

Groene site bepaalt vorm De site van WZC Hollebeek – een stukje van een oude kloostertuin in het voorts dichtbebouwde Kiel in Antwerpen – was een belangrijk startpunt voor Xaveer De Geyter Architects. Het bureau werd aangesteld om het ambitieuze programma van bouwheer GZA Woonzorggroep in te vullen zonder het groene karakter van de site teniet te doen. “Dat heeft invloed gehad op de boomerangvorm van het WZC,” zegt Willem Van Besien, projectarchitect bij XDGA. “Die zorgt ervoor dat er geen ‘achterkanten’ of ‘groene reststukjes’ zijn en het hele gebouw in contact blijft staan met de groene omgeving. Het gebouw met serviceflats grenst aan het groene gebied, maar maakt ook deel uit van een bouwblok. Met zijn gelijkaardige vorm sluit het mooi aan bij het WZC.” De architecten kregen als opdracht om de bewoners zoveel mogelijk naar de gemeenschappelijke leefruimtes te trekken. “Daarom liggen de kamers niet aan lange gangen, maar geven ze rechtstreeks uit op de leefruimtes. Die zijn relatief groot tegenover de individuele kamers, en liggen trouwens allemaal aan de kant met het panoramisch uitzicht over de groene tuin,” zegt Van Besien. Techniek en architectuur Een BEO-veld en betonkernactivering geven het gebouw een constante temperatuur. “Dankzij die technieken konden we ook de normaal verplichte zonnewering achterwege laten, de binnenruimtes blijven toch koel genoeg. Zo zie je dat technische zaken ook een belangrijke invloed hebben op de architectuur,” sluit Van Besien af.

Gebogen vormen De aannemer van project WZC Hollebeek op het Kiel is ArtesRoegiers. Het bedrijf is onlangs gestart met de zachte binnenafwerking en moet het project tegen de lente van 2017 opleveren. “De uitdaging bij dit project? De architecturale eisen die Xaveer De Geyter Architects stelt,” zegt Erik Denis, directeur bij ArtesRoegiers. “Er worden veel verschillende materialen gebruikt en de detaillering is erg minutieus en tot in de puntjes uitgewerkt. De maatvoering is erg belangrijk en de gebogen vorm van de twee gebouwen maakt dat het moeilijk is om referentiepunten te vinden. Om je een idee te geven: een landmeter loopt voortdurend rond op de werf om juiste afstanden te definiëren.” Die gebogen vormen maken van WZC Hollebeek wel een uniek project. De serviceflats in boomerang-vorm en het woonzorgcentrum in een ‘gebogen’ L zorgen voor een zo groot mogelijk interactie met de omgeving en het groene uitzicht.

Om de vergrijzing in de regio nog beter op te vangen, startte de GZA Woonzorggroep in het najaar van 2014 met de bouw van een nieuw woonzorgcentrum op het Kiel.

Welke sterktes van Artes-Roegiers komen in dit project naar voor? “Onze gedreven voorbereiding. We hebben enorm hard gewerkt om dit project te mogen uitvoeren,” zegt Denis. “Ook onze positieve werkhouding en de competentie van onze medewerkers zijn echte troeven.”

INSTALLATIE & BOUW | 75

ONZE OPLOSSINGEN Brandwerende afdichtingen Brandwerende omkastingen

ZEKERHEID IN BRANDVEILIGHEID

rei advBrandwerend schilderen Algemene afdichtingen Advies en attestering

UW PROJECT VOLLEDIG DIGITAAL DANKZIJ DE HILTI DOCUMENTATION MANAGER

WIE ZIJN WE? REI International zorgt voor een gerust gemoed en financiële veiligheid door ervoor te zorgen dat alle kleine lettertjes in uw brandpolis perfect zijn nagekomen zodat u niet botst op een JA MAAR van de verzekering, mocht er brand ontstaan in uw bedrijf. Wij zorgen dat de wet minutieus gevolgd wordt op vlak van brandwerende afdichtingen, omkastingen en schilderwerken. Wij zorgen voor het correcte advies en voor heldere, wettelijk waterdichte attesten. Op die manier beveiligt u uw gebouw, uw personeel en uw financiële situatie. En kan u een vermindering van uw brandverzekering afdwingen. Zaakvoerder ing. Louis Van Rompaey is als vroegere brandweercommandant en 2 jaar studie als fire engineer uiteraard goed geplaatst om u te adviseren op vlak van brandafdichtingen en compartimentering.

Bedrijfstraat 21 3500 Hasselt België

+32 (0) 11 49 01 68

ilse@rei-international.be www.rei-international.be

www.rei-international.be REI-3luik-A4.indd 1

22/08/2016 7:04:20

Conform NBN-EN 308

VENTILATIE

Maximale warmterecuperatie (systeem D) Slimme CO2-reductie

Behaal een perfect ventilatierapport

Laag geluidsniveau Eﬃciënte aanvoer van verse lucht Eenvoudige installatie EPB = OK!

NIEUW COMMERCIEEL

Installeer een Lossnay ventilatiesysteem met NBN-EN 308 certificaat.

RESIDENTIEEL

Het Lossnay principe: 100% energie-efficiënt U zoekt een ventilatiesysteem D om een optimaal E-peil te behalen? In de Lossnay serie vindt u verschillende types die getest en goedgekeurd zijn volgens de NBN-EN 308 norm. Ze zijn geschikt voor residentiële en commerciële toepassingen van 200 tot 1000 kubiek. Zo behaalt u probleemloos al uw punten op het EPB-rapport. Overtuig uzelf op www.lossnay.be

climacon CLI-5690-adv LMF&Climaveneta-240816.indd 1

24/08/16 11:53

Productinformatie

Tekst en beeld: Bosch

PROFESSIONALS TESTEN NIEUWE HAAKSE SLIJPMACHINE In het kader van de testactie van Bosch â&#x20AC;&#x2DC;1000 Tools 1000 Testersâ&#x20AC;&#x2122;, werden de vakmannen Erwin Hermans van Hermans bvba en Ronny Theunis van Gielen NV geselecteerd om gedurende enkele weken de haakse slijpmachine GWS 10,8-76 V-EC van Bosch Professional uit te testen op de werkvloer. Erwin Hermans was zo tevreden dat hij het toestel een eindscore van 9/10 gaf. Met zijn schijf van 76 millimeter en een maximale snijdiepte van 16 millimeter is de nieuwe haakse slijpmachine ideaal om kabelgoten, draadeinden, aanslagstrips voor tegels en tegelvoegen, buizen, holle profielen, holle bakstenen en zelfs parket door te snijden. Dankzij de EC-motor en een

gewicht van slechts 900 gram ligt het toestel niet enkel goed in de hand, maar is het ook zeer krachtig. Samen met de speciaal voor doorslijpklussen geoptimaliseerde bouwvorm is de GWS 10,8-76 V-EC Professional overal inzetbaar, ook op krappe en moeilijk toegankelijke plekken.

De haakse slijpmachine ideaal is om fijne en kleine werkzaamheden mee uit te voeren.

78 | INSTALLATIE & BOUW

GEBRUIKSVRIENDELIJK EN KRACHTIGE EC-MOTOR In tegenstelling tot gewone haakse slijpmachines is de schijf niet horizontaal, maar verticaal aangebracht. Door dat ergonomische voordeel kan hij zeer eenvoudig en gecontroleerd worden geleid en kan hij ander gereedschap zoals de handzaag vervangen. De krachtige, borstelloze EC-motor levert een hoog vermogen, maakt de compacte, lichte constructie mogelijk en zorgt voor een hoge bewerkingssnelheid. Daarnaast hoort er bij de uitrusting van de GWS 10,8-76 V-EC Professional een beschermkap, die eenvoudig en comfortabel zonder gebruik van gereedschap kan worden ingesteld. Als de vakman de haakse slijpmachine uitschakelt, stopt de schijf in minder dan een seconde.

Productinformatie

'De kracht, het gewicht en de compactheid zijn volgens de testers de grootste voordelen van de slijpmachine.'

Om andere Bosch-accessoires, zoals een metaal-, een multimateriaal- en een diamantdoorslijpschijf, snel en comfortabel te kunnen wisselen, beschikt de GWS 10,8-76 V-EC Professional over een nieuwe blokkering. Die werkt van de uitgaande as en zorgt ervoor dat de vakman dit niet meer permanent hoeft in te drukken, maar de accessoires alleen even moet losmaken en daarna weer vastzetten.

KLEIN EN HANDIG VOOR FIJNE WERKZAAMHEDEN Erwin Hermans van Hermans bvba gebruikte de

In tegenstelling tot gewone haakse slijpmachines is de schijf niet horizontaal, maar verticaal angebracht.

10,8 volt haakse slijpmachine om steen en metaal te slijpen. Hij was het meest onder de indruk van de kracht van het toestel: “Zelfs staal kon ik ermee slijpen!” Zelf stelt hij voor om ook een uitvoering van 18 Volt te maken. Ronny Theunis van Gielen NV gebruikte het toestel en vond voornamelijk het

gewicht en de compactheid het grootste voordeel. Voor de werken die ze uitvoeren bij Gielen NV zou een grotere slijpschijf wel handiger zijn geweest. Beide vakmannen konden besluiten dat de 10,8 Volt haakse slijpmachine ideaal is om fijne en kleine werkzaamheden mee uit te voeren. ❚

De krachtige, borstelloze EC-motor levert een hoog vermogen, maakt de compacte, lichte constructie mogelijk en zorgt voor een hoge bewerkingssnelheid.

INSTALLATIE & BOUW | 79

RAVELS | Gemeentelijke basisschool Ravels

Tekst en beeld: Stabiplan

Scholencomplex in Ravels doet T-O-M omschakelen naar Revit

“MET STABICAD FOR REVIT DICHTEN WE DE KLOOF TUSSEN ONTWERP EN UITVOERING” Tom Smets, projectleider met ruim 20 jaar ervaring, richtte begin vorig jaar T-O-M op, een projectmanagementkantoor dat instaat voor studie, ontwerp, uitvoering en het management van technische installaties. Het nieuwe scholencomplex in Ravels is één van de projecten waar ze bij T-O-M momenteel aan werken. Een interessante uitdaging, gezien dit het eerste project is dat ze volledig in Revit – en meer in het bijzonder met Stabicad for Revit – ontwerpen. Maar de voordelen zijn legio.

Tom Smets, zaakvoerder van T-O-M

Het gaat het jonge bedrijf voor de wind. T-O-M vertaalt de wensen van de bouwheer als geen ander naar een duurzaam ontwerp conform de huidige regelgevingen. Gevolg daarvan is een vlotte integratie van alle speciale technieken in het bouwproces. Tom Smets, zaakvoerder T-O-M: “Momenteel hebben we achttien projecten lopen bij zowel architecten en bouwheren als bij algemene aannemers. Dankzij enkele partners kunnen we het werk vlot aan, maar een uitbreiding van het personeel dringt zich wel op.” Het project te Ravels is een grootschalige nieuwbouw van vijfduizend vierkante meter, waar zowel de kleuterschool, de lagere school als de sporthal in vervat zitten. Het masterplan is ontworpen door architectenbureau Peeters, Van Gils & Verdonck. T-O-M behartigt alle technieken van ontwerp tot en met de oplevering. Het bedrijf maakt naast de studie ook de ontwerpen, berekeningen en uitvoeringsplannen op. Voor

dit project investeerde het jonge bedrijf in de aankoop van Stabicad for Revit. Tom Smets: “Met Stabicad for Revit dichten we de kloof tussen ontwerp en uitvoering. We willen een niveau bereiken waarbij de installateur op basis van onze gedetailleerde ontwerpen onmiddellijk aan de slag kan, zonder dat hij zelf opnieuw moet gaan tekenen. De ontwerpplannen dienen als effectieve uitvoeringsplannen. Dankzij Stabicad for Revit is dat perfect mogelijk. Zo besparen we niet alleen tijd en geld, we voorkomen ook dubbel werk.” Een tweede reden om de stap naar Revit te maken lag bij de klanten van T-O-M. Tom Smets: “De meeste algemene aannemers vragen nog niet om volledig volgens de BIM-methodiek te werken, maar wel om een IFC-model af te leveren. Met Stabicad for Revit kunnen wij ons MEPontwerp als een neutraal IFC-bestand opslaan, wat de uitwisseling van bouwinformatie tussen de verschillende bouwpartners mogelijk maakt en de samenwerking en coördinatie ten goede komt.”

INDUSTRIËLE UITSTRALING Voor het scholencomplex van Ravels is gekozen om zo min mogelijk met verlaagde plafonds te werken. De technieken moeten daarom geïntegreerd worden in een smalle gangzone. Verder wil de bouwheer een industriële uitstraling creëren door onder meer de luchtkanalen in het zicht te hangen. Tom Smets: “Voor de luchtkanalen moeten we niet alleen rekening houden met de esthetische maar ook met de akoestische vereisten van de

“Met Stabicad for Revit dichten we de kloof tussen ontwerp en uitvoering.” (Tom Smets)

80 | INSTALLATIE & BOUW

RAVELS | Gemeentelijke basisschool Ravels

Het project te Ravels is een grootschalige nieuwbouw van vijfduizend vierkante meter, waar zowel de kleuterschool, de lagere school als de sporthal in vervat zitten. (Bron render: Architectenbureau PEETERS, VAN GILS & VERDONCK)

architect. Het is evident dat voor die luchtkanalen lagere geluidslimieten gelden. Dankzij de luchtkanaal- en geluidsberekeningen, die vervat zitten in Stabicad for Revit, kunnen we vanuit het ontwerp onmiddellijk aan de slag. De dynamische en inzichtelijke weergaven zorgen ervoor

dat de andere technieken ook snel en gemakkelijk in te passen zijn in de beperkte ruimte. Bovendien is het eenvoudig om aan clashdetectie te doen. We tekenen zo specifiek mogelijk uit met de juiste afmetingen. Met de online grafische bibliotheek MEPcontent verrijken we de elemen-

Tom Smets: “Je kan er niet aan voorbij: 3D-ontwerpen is voor ons als technici onmisbaar.” (Foto: Ben Van Houten, ontwerper bij T-O-M)

ten nog verder met merken handelsinformatie alsook met gedetailleerde weergaves.”

DUURZAAM SCHOOLGEBOUW Door een slimme keuze van technieken slaagt T-O-M er in om aan de richtlijn van E-peil E60 te voldoen. De kleuterschool krijgt een combinatie van vloerverwarming en een condenserende ketel; de lagere school radiatoren met lage temperatuurverwarming. Het hele complex wordt voorzien van een type D-ventilatie met een aparte luchtgroep per gebouw. Tom Smets: “Met Stabicad for Revit kunnen we perfect volgens de norm tekenen en berekenen. We hebben eerst alles een diameter 100 gegeven, zo konden we snel trajecten tekenen, roosters koppelen en debieten toekennen. Door nadien de maximum luchtsnelheid per diameter toe te voegen, wordt de installatie volledig door de software berekend. Er wordt zelfs aangegeven waar de problemen zijn in het ontwerp. Je kan er niet aan voorbij: 3D-ontwerpen is voor ons als technici onmisbaar. Het zorgt voor een correcte opbouw en telling van de installatie. Bovendien genereert het van bij het begin juiste meetstaten en ramingsprijzen. Door de vele voordelen hebben we nog geen enkele seconde spijt gehad van onze investering. Integendeel. Wij zijn klaar voor de toekomst.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 81

MORTSEL

| WZC Oostheem

Tekst: Michel Van den Bosch Beeld: Turbozen Architecten bvba

ZACHTER WATER IN

WOONZORGCENTRUM OOSTHEEM In een woonzorgcentrum wordt veel water verbruikt. In de keuken staan bijvoorbeeld heel wat horecatoestellen die bescherming nodig hebben tegen kalkhoudend water, zelfs op plaatsen waar het leidingwater van nature al zacht is. Ook in de sanitaire ruimtes is een ontharding aanbevolen om natuurlijke kalksteenvorming te voorkomen en zo de levensduur van de sanitaire toestellen te verlengen. BWT leverde en plaatste daarom bij WZC Oostheem in Mortsel de nodige ontharders voor sanitair water, met een diepere ontharding voor de keuken.

82 | INSTALLATIE & BOUW

Overal waar water komt, kan zich kalkaanslag vormen door de aanwezige calcium- en magnesiumionen. Zij maken het water hard. Dit leidt tot kalkafzetting in de leidingen en sanitaire installaties. Deze problemen kunnen voor de eigenaar van het gebouw hoge kosten tot gevolg hebben. Daarom wordt steeds vaker gekozen voor de plaatsing van waterontharders. Studiebureau BM Engineering stelde voor WZC Oostheem bepaalde eisen op omtrent de waterontharding. Zo is voor het standaard sanitair warm water een ontharding tot 10 Franse

MORTSEL

| WZC Oostheem

Oostheem in Mortsel.

BWT leverde en plaatste in het WZC de nodige ontharders voor sanitair water, met een diepere ontharding voor de keuken.

'Voor het standaard sanitair warm water was een ontharding tot 10 Franse graden nodig.'

graden nodig. Om in de keuken bepaalde toestellen, zoals bijvoorbeeld steamers, te beschermen was een diepere ontharding tot 4 Franse graden aangewezen. Bij de uitvoering werd uiteindelijk ook beslist om het sanitair koud water te ontharden tot de wettelijke limietwaarde van 15 Franse graden. â&#x20AC;&#x153;In eerste instantie werd de klassieke tegenspoelfilter BWT type RFM100 geplaatst om vuildeeltjes zoals roest en zand tegen te houden â&#x20AC;ş

INSTALLATIE & BOUW | 83

Zuinige ontharders met laag drukverlies en automatische harsontsmetting De RONDOMAT DUO S houdt rekening met het feit dat er in het dagelijks sanitair waterverbruik korte piekmomenten voorkomen evenals langere perioden waarin de nood aan onthard water min of meer constant is. Het toestel bestaat uit twee verschillende onthardingskolommen; de grotere ‚basic load‘ kolom doet het continue werk, de kleinere ‚peak load‘ kolom neemt over bij piekverbruiken (daardoor is er geen verhoogd drukverlies), en tijdens hygiëne-spoeling en regeneratie van de grote kolom. Dankzij „smart metering“ is het zoutverbruik altijd exact, ongeacht de voordruk. De bediening van de RONDOMAT DUO S is eenvoudig en gebeurt met een aanraakscherm, dat toelaat om o.a. het actuele debiet en het verbruiksprofiel van de laatste 24 uur te controleren.

www.bwt.be

MORTSEL

| WZC Oostheem

Projectinfo

Lauwerysen-Driesen, installatie sanitair, pompen en brandbestrijding Lauwerysen-Driesen nv uit Merksplas verzorgde in WZC Oostheem de plaatsing van het sanitair, de pompinstallaties en de brandbestrijding. “Dat ging om de volledige sanitair installatie, gaande van Henco-waterleidingen, Geberit-afvoerleidingen en alle sanitaire toestellen als MPI-gelcoat-lavabo’s, douchekranen en kranen van Ideal Standard en de toiletten,” zegt Gert Pelkmans van Lauwerysen-Driesen. “De voorzieningen voor mindervaliden zijn van het merk Hewi.” De pompinstallaties zorgen voor de afvoer van vuilwater, maar er zijn ook pompen voor de drukverhoging van de brandbestrijding. Alle pompinstallaties zijn van de Nederlandse fabrikant Duijvelaar. Voor de brandbestrijding werden zowel leidingen als een buitenhydrant voorzien. De geplaatste brandhaspels zijn van Sicli. Voor de werknemers van Lauwerysen-Driesen is een project als WZC Oostheem een kolfje naar hun hand. “In totaal zijn er 110 kamers en ook in de gemeenschappelijke delen en de grootkeuken hebben we zaken geïnstalleerd. Het is dus wel een aanzienlijk project, maar voor ons ook weer niet zo uitzonderlijk. We zijn projecten van deze omvang gewend.”

aan de inkom van het stadswater. Daarna werd een zuinige duplex onthardingsinstallatie (9125CC-ALCYO) geplaatst met watertellers en drie resthardheidsventielen voor sanitair koud water, sanitair warm water en water voor de keuken,” zegt Hugo Verbist, sales engineer van BWT.

ZUINIG EN VOLUMEGESTUURD De wateronthardingssystemen van BWT zijn gebaseerd op het klassieke ionenuitwisselingssysteem. Een belangrijke meerwaarde die deze toestellen bieden zijn onder meer de zuinigheid. Zo werd er gekozen voor een volumegestuurde duplex-opstelling. Daarnaast worden de kosten van het reinigen, wassen en schoonmaakmiddelen voor de helft teruggebracht. Tot slot wordt Ook de levensduur van de sanitaire installatie verlengd.

LEGIONELLABESMETTING VOORKOMEN “Optioneel kan de klant ook kiezen voor de detectie van een lege zoutbak en voor automatische harsontsmetting ter voorkoming van legio-

nellavorming in de harsen, een belangrijke must in de wereld van WZC’s. Een foutmeldingssignaal naar een gebouwbeheersysteem is standaard, daarnaast zijn de ingelezen watertellerpulsen beschikbaar.”

ONDERHOUD De indienstname door de BWT-serviceploeg is steeds inbegrepen. Om een goede blijvende werking te garanderen, is het aangeraden om regelmatig de hardheid te controleren en twee maal per jaar het zoutvat te reinigen. “Ook dat kunnen onze serviceploegen doen. Het is mogelijk om een onderhoudscontract af te sluiten,” zegt Verbist.

BETROUWBARE TECHNOLOGIE BWT, marktleider in Europa, produceert en levert deze technologie vaak. Het gebruik is vrij verspreid, van WZC’s over ziekenhuizen, scholen, appartementsgebouwen en kantoren tot industrie. Installateur Lauwereysen-Driesen uit Merksplas heeft dit materiaal gekozen wegens het jarenlange vertrouwen en de betrouwbaarheid van de BWT-producten. ❚

BM Engineering, speciale technieken BM Engineering stond als studiebureau in voor de speciale technieken. Projectingenieur Tine Paret geeft uitleg: “De HVAC omvat de verwarming in een centrale stookplaats in de kelder en radiatoren in de verschillende ruimtes als eindelementen. Het ventilatiesysteem is een centraal systeem D, voorzien van luchtgroepen met warmterecuperatie. Het gaat om een bovendakse opstelling. De koeling gebeurt met een warmtepomp lucht-lucht. Ook hier wordt met een bovendakse opstelling gewerkt in combinatie met binnentoestellen in de dagzalen, restaurants, administratieve ruimtes en serverruimtes.” Het sanitair bestaat uit de verdeling van koud en warm water. “Sanitair warm water wordt geproduceerd in een warmwaterboiler. Er is een circulatieleiding voorzien in functie van de legionellaproblematiek. Daarnaast is er nog een aparte brandleiding,” zegt Tine Paret. De elektriciteit bestaat uit een verdeling van sterkstroom (stopcontacten, schakelaars en verlichting) en zwakstroom (data, telefonie, branddetectie, toegangscontrole, oproepsysteem en TVdistributie). Er zijn meerdere liften aanwezig: personenliften en een goederenlift.

INSTALLATIE & BOUW | 85

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: WTCB, Zumtobel

In één van de klaslokalen hing na een tijdje een post-it op de sensor. De gebruikers vonden dat de verlichting te fel terugdimde.

LICHT IN SCHOLEN:

EEN COMBINATIE VAN COMFORT EN ENERGIEZUINIGHEID KU Leuven Technologiecampus Gent, Pixii vzw en WTCB brachten onlangs de publicatie ‘Licht in scholen: van beginner tot expert’ uit, waarmee ze gebouwbeheerders, architecten en ontwerpers willen ondersteunen bij de uitwerking van een lichtplan voor scholen. Visueel comfort verzekeren is immers één van de belangrijkste aandachtspunten bij zo’n ontwerp. Keuze voor efficiënte verlichtingstoestellen en integratie van lichtregelsystemen kunnen de installatie bovendien energiezuiniger maken.

86 | INSTALLATIE & BOUW

De publicatie kwam er naar aanleiding van een onderzoeksproject rond daglichtregeling van KU Leuven Technologiecampus Gent en kadert bovendien in het traject ‘Groen Licht Vlaanderen 2020’. Aan de hand van een aantal monitoringcases onderzochten wetenschappers hoeveel energie scholen kunnen besparen door te investeren in

“Als een daglichtregelsysteem rendabel is in een schoolgebouw, dan

Ruben Delvaeye: “We kozen specifiek voor secundaire scholen om een realistisch beeld te krijgen van het besparingspotentieel van daglichtregeling.” (Foto: Heilig-Hart & College Halle)

allicht ook bij andere bestemmingen, zoals kantoorgebouwen.” (Ruben Delvaeye) lichtregelsystemen. De conclusies van het onderzoek werden gebundeld en moeten gebouwbeheerders, architecten en ontwerpers informeren en inspireren. Toch als het van Ruben Delvaeye afhangt, één van de projectuitvoerders, nu verbonden aan het WTCB. “Met dit document willen we die doelgroep een handleiding aanbieden die de verschillende facetten van licht en verlichting beschrijft. We proberen om er zoveel mogelijk geïnteresseerden mee te bereiken, bijvoorbeeld via de bedrijven uit de gebruikersgroep en via verschillende nieuwsbrieven. Naast een overzicht van de technologische ontwikkelingen en ontwerprichtlijnen komen in de publicatie ook de resultaten van het onderzoek naar daglichtregelsystemen uitgebreid aan bod.”

SECUNDAIRE SCHOLEN ALS IDEALE TEST In dat onderzoek lag de focus specifiek op secundaire scholen. De onderzoeksgroepen ‘Laboratorium voor Lichttechnologie’ en ‘Duurzaam Bouwen’ van KU Leuven Technologiecampus Gent hebben daarvoor een jaar lang tien klaslokalen gemonitord in Halle, Zwevegem, Gijzegem, Zonhoven, Ronse en Haacht en ook enkele lokalen van de Technologiecampus zelf. Delvaeye: “We kozen specifiek voor secundaire scholen om een realistisch beeld te krijgen van het besparingspotentieel van daglichtregeling. Het aantal gebruiksuren van secundaire scholen ligt immers behoorlijk laag: schoolgebouwen staan tijdens vakantieperiodes vaak leeg en ook wanneer scholen open zijn, is het aantal gebruiksuren redelijk beperkt. In de gemonitorde klassen bedroeg de aanwezigheidsduur maximaal zo’n 900 uur per jaar. Bovendien brandt het licht niet altijd tijdens het gebruik, in de gemonitorde klassen maar 600 uur per jaar.”

“Daarbij: in de zomer, wanneer daglicht normaal ten volle benut kan worden, staan de scholen leeg. Als een daglichtregelsysteem daar rendabel is, is dat allicht ook het geval voor andere bestemmingen, zoals kantoorgebouwen.” De onderzoekers opteerden voor dit onderzoek voor dimbare systemen in plaats van schakelende. Die variëren de lichtoutput voortdurend en hebben dan ook een hoger energiebesparingspotentieel. In combinatie met ledverlichting is de hogere kost van dimbaarheid bovendien beperkt, aangezien ledverlichting zich perfect leent tot dimming.

AFSTELLING EN MONITORING Uit de resultaten van het onderzoek bleek dat de energiebesparing in de verschillende klaslokalen sterk uiteen liep. Een belangrijke vaststelling was dan ook dat het verlichtingssysteem zelf slechts één van de vier factoren was die leidden tot de reële energiebesparing. “Een tweede parameter: het gebouw en de omgeving,” zegt Delvaeye. ›

INSTALLATIE & BOUW | 87

“Concreet gaat het dan over de oriëntatie, grootte en hoogte van de ramen, de beschaduwing door omliggende gebouwen en planten en – een heel belangrijke factor – de zonwering. Een goed daglichtontwerp brengt veel daglicht binnen en verspreidt het evenwichtig over de ruimte, maar houdt ook rekening met het thermisch comfort en met verblinding.”

“FOCUS OP MONITORING NEEMT TOE” De derde parameter: de afstelling van de regelsystemen. Delvaeye: “Ook al voerde de fabrikant van de regelsystemen die uit, in vele gevallen was ze niet optimaal, of zelfs niet goed. Zo’n verkeerde afstelling kwam bij ons aan de oppervlakte omdat we monitorden en opvolgden, maar in een normale situatie gebeurt dat nog al te vaak niet. Zolang er dan geen klachten komen, blijft het systeem inefficiënt werken. De focus op gebouwbeheersystemen en monitoring is de laatste jaren wel in grote mate toegenomen. Het zou zonde zijn dat installaties die erg performant kunnen werken in de praktijk ondermaats presteren, simpelweg door een slechte afstelling.”

ACTIEVE EN PASSIEVE GEBRUIKERS

Een belangrijke vaststelling: het verlichtingssysteem zelf was slechts één van de vier factoren die leidden tot de reële energiebesparing. (Foto: Vrije Middenschool Zonhoven)

Ook het profiel van de gebruiker zelf is een belangrijke parameter. Actieve gebruikers zullen het kunstlicht gebruiken in functie van het daglicht en de verlichting pas aanschakelen als het nodig is. Een passieve gebruiker houdt daar geen rekening mee. “De gebruikers inlichten en sensibiliseren is natuurlijk cruciaal,” zegt Delvaeye. “Dat leidt niet alleen tot aanvaarding van deze vernieuwende systemen, maar zorgt ook voor een correct gebruik en voor melding van problemen wanneer die zich zouden voordoen. Anders zoekt de gebruiker zelf naar een – veelal minder duurzame – oplossing. Zo hing er in één van de klaslokalen na een tijdje een post-it op de sensor omdat de gebruikers vonden dat de verlichting te fel terugdimde." Delvaeye ziet een duidelijke trend naar meer automatische systemen, zoals afwezigheidsdetectie. Dat is positief, want het neemt de variabiliteit van de gebruiker weg. “Anderzijds moet de gebruiker de systemen wel nog manueel kunnen bijregelen,” zegt hij. “Gebruikers die voelen dat ze geen vat hebben op het systeem, zijn minder tevreden. En als ze alleen al maar wéten dat ze zelf aanpassingen kunnen doen, heeft dat een positieve invloed op hun comfortgevoel.”

Case 'KU Leuven Technologiecampus Gent' (© Zumtobel): KU Leuven Technologiecampus Gent.

88 | INSTALLATIE & BOUW

De publicatie ‘Licht in scholen’ vindt u ook online op deze website: www.wtcb.be/go/publicatiesverlichting. ❚

The flexible solution

Energie besparen met B.E.G.

B.E.G., opgericht in Lindlar (Duitsland) in 1975 is aanvankelijk begonnen met de productie van noodverlichting. In 1986 werden de activiteiten uitgebreid met de ontwikkeling en productie van bewegings- en aanwezigheidsmelders onder de merknaam LUXOMAT ®. Gezien de hoge kwaliteitsnorm, de innovatieve techniek en de uitstekende prijs-kwaliteitsverhouding is B.E.G. uitgegroeid tot een internationale onderneming met een uitstekende reputatie.

 Bewegings- en aanwezigheidsmelders

B.E.G. beschikt tevens over een breed gamma aan KNX-producten, diverse actoren, systeemcomponenten, gateways en IP-interfaces, alsook schemerschakelaars, tijdschakelklokken en LED-stralers.

 Schemerschakelaars

Zo bieden wij voor elke toepassing individuele en flexibele oplossingen op het gebied van energiebesparing, dit voor zowel nieuwe als bestaande gebouwen.

 Halogeen- en LED stralers  KNX  SMARTHOME  Tijdschakelklokken ISO 14001

M EMB ER

B.E.G. Belgium bvba • Cleydaellaan 12 • 2630 Aartselaar • 03/887 8100 • luxomat@beg-belgium.be • www.beg-luxomat.be

SAVE THE DATE 6 oktober 2016 OPENING COMPETENCE CENTER ESYLUX BELGIUM – DENDERHOUTEM

WIJ ZIEN ALLES! alles in Het ooG HoUDen DanKZiJ inDiViDUeel instelBaar DetectieBereiK Met een reikwijdte van 20 m en een onderkruipbeveiliging van 360° is de RCi perfect uitgerust om uw veiligheid te garanderen. Binnen of buiten, aan plafond of muur, in binnen- en buitenhoeken, ... overal is deze bewegingsmelder inzetbaar! Bovendien beschikt hij over 2 apart instelbare detectiezones (2 x 115°) waardoor hij zich aan elke specifieke situatie kan aanpassen. Zien wat moet gezien worden: niet meer, niet minder !

rc 230i, wit

rc 230i, zwart

ook beschikbaar in bruin en aluminiumkleur

performance for simplicity ESYLUX Belgium nv | info@esylux.be | www.esylux.be

P_AD_RC_BE_nl_Installatie_en_Bow_Sep16_160706.indd 1

06.07.16 11:23

GASCOMPONENTEN DAAR WAAR WARMTE BEGINT

GASCOMPONENTEN VOOR AL UW TOEPASSINGEN Groot gamma topmerken Heating

Heat process

Gas engines

Gas Detection

Offerte binnen 24 uur en snelle levering

Uitstekende kwaliteit en technisch advies

Engineering van gasstraten

Milieuvriendelijk en veilig

W W W. G A S C O M P O N E N T E N . B E T E L + 3 2 ( 0 ) 16 3 5 9 4 9 4 - I N F O @ G A S C O M P O N E N T E N . B E

ADV_NED.indd 1

25/02/16 16:35

Tekst: Esylux Beeld: ESYLUX GmbH

NIEUWE LEDDOWNLIGHTS VOOR VARIABELE, GEACCENTUEERDE RUIMTEVERLICHTING Om planners van interieurverlichting meer speelruimte te bieden heeft ESYLUX een uitgebreid programma nieuwe leddownlights ontwikkeld. Die zijn bij uitstek geschikt om interieurverlichting een speciaal karakter te geven. VEELZIJDIGHEID DOOR STRALINGSHOEKEN EN DRAAIBARE ARMATUURKOP Aangezien verschillende bouwstijlen andere mogelijkheden voor vormgeving bieden, ontwikkelde ESYLUX zijn nieuwe leddownlights STINA en ALICIA in uitvoeringen met verschillende stralingshoeken. Bij STINA zijn hoeken van 25, 38 of 60 graden beschikbaar, bij ALICIA hoeken van 15, 24 of 36 graden. "Daardoor zijn afwisselende kegelvormige lichteffecten mogelijk," aldus Gunter De Laeter, managing director van Esylux Belgium. "Maar ook een combinatie van verschillende hoeken in dezelfde ruimte kan, dankzij het gelijkvormige design en de hoge kleurconsistentie van de lampen." De ALICIA downlights hebben bovendien een armatuurkop die tot 25 graden kan worden gedraaid. Ze zijn daarom ideaal voor spot- en effectverlichting, bijvoorbeeld om kleine gebieden te verlichten. Beide series hebben een zeer lage UGR-verblindingswaarde: lager dan of gelijk aan 16.

TALRIJKE VARIANTEN VOOR VERSCHILLENDE BEDRIJFSTECHNIEKEN ESYLUX vulde ook de bestaande serie ELSA, die tot nu toe uitsluitend uit cirkelvormige armaturen bestond, aan met varianten met vierkante behuizingen. Zowel de ELSA-armaturen als de beide nieuwe series STINA en ALICIA kregen voorgemonteerde klemmen voor plafondinbouw en bevinden zich in witte, gepoedercoate behuizingen van spuitgietaluminium. Bij STINA zijn ook zwarte uitvoeringen mogelijk. De downlights worden met een bijpassend voorschakelapparaat en voorgeconfectioneerde stekkers geleverd, ofwel voor eenvoudige 230V-schakelOm planners van interieurverlichting meer speelruimte te bieden heeft ESYLUX een uitgebreid programma nieuwe leddownlights ontwikkeld.

ESYLUX vulde ook de bestaande serie ELSA aan met varianten met vierkante behuizingen.

'Downlighters zijn bij uitstek geschikt om interieurverlichting een speciaal karakter te geven' modus of voor digitaal lichtmanagement met DALI. Bij ALICIA en ELSA zijn ook varianten voor 1-10-volt-dimmen verkrijgbaar. Wat de kleurtemperatuur betreft, kunnen klanten bij alle series kiezen tussen 3000 en 4000 Kelvin. ESYLUX integreert binnenkort – zoals bij de andere nieuwe verlichtingsoplossingen – de voor de planning relevante gegevens van de nieuwe downlights in de plug-ins voor DIALux en Relux. Zo kunnen gebruikers ze downloaden van de website van de fabrikant. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 91

Al 40 jaar de meest duurzame en energiezuinige lijnverlichting van Europa Al 40 jaar ontwikkelt, produceert en monteert Veko Lightsystems de meest duurzame en energiezuinige lijnverlichting van Europa. Hiermee leveren wij, bij nieuwbouw én renovatie op een unieke manier een belangrijke bijdrage aan het behalen van een BREEAM-NL certificaat. • ordergerichte productie

Solid Solutions. Smart Lighting.

• geen opslagruimte nodig • bewezen lange levensduur aluminium profielen • minimaal gebruik verpakkingsmateriaal • hergebruik verpakkingsmateriaal • tijdsbesparing door eenvoudige montage • minimale CO2 uitstoot

Wilt u weten welke besparing voor uw bedrijf haalbaar is? Bel +32 3 827 21 96 of ga naar www.veko.be

VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA, GULKENRODESTRAAT 7, UNIT 10, B-2160 WOMMELGEM

Tekst: Michel Van den Bosch Beeld: VEKO

LEDVERLICHTING VINDT ZIJN WEG BINNEN DIVERSE SECTOREN Veko Lightsystems ziet het aandeel ledverlichting enorm toenemen. Iets wat tien jaar geleden nog niet bestond, is nu goed voor meer dan 80% van de omzet. Veko Lightsystems stelt zich dan ook als doel om de eindklanten te informeren en te sensibiliseren over verantwoord energiegebruik. De diverse doelgroepen springen een voor een op de trein van de ledverlichting.

De ledarmaturen zijn een energiezuiniger alternatief voor TL in magazijnen

Sportclubs moeten het vaak met beperktere budgetten stellen. De besparing die led oplevert is dan ook meer dan welkom.

Toen led pas op de markt kwam, leek de toekomst ervan twijfelachtig. “De kwaliteit van die ledtubes liet vaak te wensen over”, zegt Steve Van Stappen, directeur van VEKO Lightsystems. “Wij bieden nu ledarmaturen aan waarop we vijf jaar volledige garantie geven. Dat doet bedrijven toch vaak inzien dat dit van een andere orde is. We tonen hiermee aan dat we echt wel achter ons product staan.”

veel minder warmteontwikkeling is en omdat de armaturen geen problemen hebben met temperaturen tot -30 °C. Een ledlamp springt onmiddellijk aan, waardoor met automatisering kan gewerkt worden. In het pre-ledtijdperk liet men de verlichting branden omdat het te lang duurde voor ze voldoende was opgewarmd. De besparing in deze sector was dus enorm. Daarna volgde de logistieke wereld en de sporthallen. Nu begint stilaan de markt van de doehet-zelfzaken de voordelen van led te ontdekken.”

KENTERING IN VERSCHILLENDE DOELGROEPEN “De eerste sector die we overstag zagen gaan, was die van de koelen vriescellen. Niet alleen omdat led een flinke besparing oplevert, maar ook omdat er

'Door de garantie die we geven tonen we aan dat we achter ons product staan'

ALUMINIUM ARMATUREN Veko Lightsystems innoveert continu binnen de niche van de industriële verlichting. Een mooi voorbeeld: bij de oprichting, veertig jaar geleden, was het een van de eerste bedrijven die met een aluminium lichtlijn werkte. “Je kon eenvoudig een kabelgootje toevoegen. In staal is dat veel moelijker.” Nu, met de opkomst van ledverlichting, blijkt aluminium ook nog eens veel interessanter te zijn voor de warmtehuishouding van de toestellen. “Dat zorgt ervoor dat de toestellen een veel langere levensduur hebben,” besluit Steve Van Stappen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 93

Onderhoudsattesten

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Testo

VLOTTER ONDERHOUDSATTESTEN OPSTELLEN De herfst komt eraan, en dus trekt het stookseizoen stilaan weer op gang. Dat betekent ook opnieuw controles van ketels en branders. Sinds twee jaar heeft Testo daar een digitale oplossing voor: InstaCerT. Die applicatie helpt de installateur om de opmaak van de attesten en keuringen te vergemakkelijken, en dat voor Vlaanderen, Brussel en Wallonië.

Digitalisatie van verbrandings – en reinigingsattesten stond al even op de agenda van vakverenigingen toen Testo er in samenwerking met een softwarepartner werk van maakte. Dat het moeilijk was om zo’n programma uit de grond te stampen, komt door de strenge eisen van de verschillende gewesten. “Die hebben natuurlijk hun eigen eisen en verzoeken, en willen dat het attest dat wij voorzien aan alle regels voldoet.

Testo heeft sinds twee jaar een digitale oplossing voor controles van ketels en branders:.

94 | INSTALLATIE & BOUW

Onderhoudsattesten

Door veel met hen aan tafel te zitten en samen naar oplossingen te zoeken, konden we twee jaar geleden dan toch een toepassing op de markt brengen, gedragen door elke gewest: InstaCerT.” zegt Van Nieuwenhove.

ters hij voor de controle nog moet invullen. Die kan hij stap voor stap doorlopen. “Die worden trouwens op voorhand bepaald door de postcode van de klant,” geeft Van Nieuwenhove mee. “Staat de installatie in Gent, dan krijgt de installateur vanzelf alleen de nodige stappen te zien voor een Vlaams attest. InstaCerT neemt zelfs de lay-out van het benodigde attest over, zo ziet het er vertrouwd uit voor de installateur en krijgt het gewest ook uniforme documenten.”

POSTCODE Hoe werkt de applicatie juist? Van Nieuwenhove: “Via een website logt een installatiebedrijf op de toepassing in. Daar staan alle klanten van de installateur, inclusief de ketelgegevens van die klant. Bij een nieuwe keuring heeft die zo meteen de nodige gegevens voor het attest.” Daarna verzendt elke installateur vanuit de toepassing de klanten voor die dag naar zijn tablet. Op het tabletscherm krijgt hij dan te zien welke invulvelden en parame-

GRENSWAARDEN De applicatie is via bluetooth verbonden met een Testo-meter, die de resultaten van de controle

De applicatie is via bluetooth verbonden met een Testo-meter, die de resultaten van de controle onmiddellijk inleest.

“De installateur blijft de eindverantwoordelijke over de goedkeuring van de ketel.” (Koen Van Nieuwenhove) onmiddellijk inleest. De velden zijn echter niet aan te passen en komen rechtstreeks van de meter. Zo zijn de attesten waarheidsgetrouw. “Een voordeel voor de installateur: naast de invulvelden ziet hij ook de overschreden grenswaarden in het rood staan. Zo weet hij meteen of een ketel voldoet en moet hij al die waardes niet meer uit het hoofd leren. Hij moet zelf op het einde nog wel aanduiden of hij de ketel goed en veilig vindt. Dat blijft de verantwoordelijk van de installateur, die keuze kan de software niet voor hem maken,” zegt Van Nieuwenhove. ❚

Professionele meettechniek voor de verwarmingsen klimaatexpert erfst-

H Testo

van geldig 6 1.12.1 3 6 01.09.1

www.testo.be/herfstactie

testo NV • Industrielaan 19 • 1740 Ternat • Tel. 02/582 03 61 • info@testo.be

pub september.indd 1

8/24/2016 1:31:26 PM INSTALLATIE & BOUW | 95

LEUVEN | project Vaartstraat

Tekst en beeld: Jeroen Schreurs

LUXE-SATELLIETUNITS VOOR LUXE-APPARTEMENTEN IN LEUVEN De Vaartkom van Leuven ontwikkelt in sneltempo. In de buurt verrijzen dan ook tal van nieuwe projecten, van sociale woningbouw tot luxe-appartementen. In één van die projecten, in de Vaartstraat, koos installateur Heating Center voor de satellietunits van Giacomini. Heating Center en Giacomini werken voor een aantal projecten samen, maar dit – met acht luxe-appartementen – is één van de grootste. “De bouwheer koos hier voor een centrale stookplaats in combinatie met satellietunits en vloerverwarming,” zegt Wim Gijbels, projectverantwoordelijke bij Giacomini. Normaal combineren we die twee niet zo vaak, door de combinatie van hoge temperatuur op de combi-lus – die nodig is voor de aanmaak van sanitair warm water – en de lage temperatuur voor de verwarming binnenin de

'De bouwheer koos hier voor een centrale stookplaats in combinatie met satellietunits en vloerverwarming.' appartementen. De studies wezen echter uit dat het hier wel geschikt was.” Die studies werden voor een deel door de studiedienst van Giacomini zelf uitgevoerd. “Onze dienst oriënteerde zich vroeger enkel op vloerverwarming, maar richt zich nu ook meer en meer op satellietunits, aangezien Giacomini meer en meer op die productgroep steunt.” zegt Gijbels. “We zijn zelfs enkele keren mee op de werf geweest om enkele praktische zaken te helpen verduidelijken.”

OOK VELDMATERIAAL EN ENERGIEMETING

Voor dit project koos Heating Center voor de topreeks van Giacomini op het vlak van satellietunits.

96 | INSTALLATIE & BOUW

Het Vaartstraatproject is een totaalproject voor Giacomini. Naast de vloerverwarming en satellietunits levert het bedrijf ook veldmateriaal zoals kogelkranen en collectoren. Energiemeting hoort ook bij dat pakket, zodat de gebruikers of de syndicus het verbruik centraal kunnen monitoren. “Die monitoring willen we zelf ook graag opvolgen,” zegt Gijbels. “Die data zijn voor ons heel belangrijk om onze producten te verfijnen. We hebben onze satellietunits trouwens uitvoerig getest, ook hier in België aan de hogeschool PXL in Hasselt, onder meer om te zien of ze een hoge SWW-vraag aankonden.”

De units uit de gebruikte reeks zijn trouwens rechtstreeks op de vloerverwarming aan te sluiten.

WARMTEWISSELAAR Voor dit project koos Heating Center voor de topreeks van Giacomini op het vlak van satellietunits. Die reeks is uniek door zijn volledig elektronische werking. De toekomstige bewoners zullen alles kunnen instellen op hun kamerthermostaat. De units uit die reeks zijn trouwens rechtstreeks op de vloerverwarming aan te sluiten, en de warmtewisselaar voor sanitair warm water – bijna 70 kW – is veel groter dan in andere satellietunits. “Daardoor kan het sanitair debiet de hoogte in, maar zorg je ook voor een lage retourtemperatuur,” weet Gijbels. “Wat natuurlijk belangrijk is bij condenserende ketels en gunstig voor leidingdimensionering door de hoge delta t’s.” ❚

Vanderhoydoncks Elektrotechnieken nv heeft een jarenlange ervaring als installateur en bordenbouwer met de volgende specialiteiten: • MS-cabines • elektrische installaties in het algemeen • data en telefonie • branddetectie - inbraak – CCTV • toegangscontrole • depannage 24/24u Industrieterrein Kolmen 1108 • BE 3570 Alken • T. 0032 11 59 02 00 • F. 0032 11 59 27 04 info@vdhs.be • www.vdhs.be

Opleiding

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Cedicol

VERWARMINGSTECHNICI KUNNEN VOORTAAN OP CURSUS IN LOKEREN Cedicol, marktleider in opleidingen voor ketel/brander- en reservoirtechnici, zowel voor stookolie als voor gas, opent deze maand een nieuw trainingscenter in Lokeren. Het is na Brussel en Bergen al het derde Cedicol-opleidingscentrum. Cedicol, opgericht in 1961, is het referentiecentrum voor verwarmingssystemen met vloeibare brandstoffen en gas. Het centrum, erkend door het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van het Vlaams Gewest, bundelt de meest recente technische en wetenschappelijk kennis inzake het rationeel gebruik van energie en de daaraan verbonden technieken en informeert de professionelen. Cedicol is ook de gesprekspartner van de overheden bij het opstellen van normen en reglementeringen rond verwarmen met olie en gas.

DERTIGTAL DOCENTEN Cedicol biedt dus eigenlijk een gemeenschappelijk platform aan alle spelers uit de branche van de verwarmingssystemen op stookolie of gas. Dat zijn bijvoorbeeld hogescholen en universiteiten, opleidingscentra, erkende â&#x20AC;ş keuringsorganismen, laboâ&#x20AC;&#x2122;s, studiebureaus, maar ook onderhouds- en

Cedicol opent deze maand een nieuw trainingscenter in Lokeren (foto: Sint-Laurentiuskerk in Lokeren)

In het trainingscenter maken een dertigtal docenten de brug tussen theorie en praktijk.

INSTALLATIE & BOUW | 99

Opleiding

De praktijklessen worden ondersteund door een brede waaier aan toestellen.

'Cedicol biedt dus een gemeenschappelijk platform aan alle spelers uit de branche van de verwarmingssystemen op stookolie of gas.' installatiebedrijven en fabrikanten van stookketels, branders, convectoren, reservoirs en schoorstenen. Dit jaar ging de samenwerking tussen Cedicol en het Provinciaal Centrum voor Volwassenenonderwijs Scheldeland – campus Lokeren (‘Waas en Durme’) van start. Die school heeft een goede infrastructuur, zoals ketels voor vloeibare en gasvormige brandstoffen, olie- en gasbranders van verschillende technologieën en een heel representatief staal van stookoliereservoirs. Het maakte dat Cedicol er een derde trainingscenter inrichtte, na Brussel en Bergen het eerste in Vlaanderen. Kurt Van Campenhout, technical director bij Cedicol: “Het opleidingscentrum in Lokeren stelt Cedicol en zijn fabrikanten in staat nog meer verwarmingstechnici te bereiken en hun kennis te versterken. Door de centrale ligging in Vlaanderen zouden ze de weg naar onze opleidingen nu nog makkelijker moeten kunnen vinden.” In het trainingscenter maken een dertigtal docenten uit de belangrijkste firma’s en specialisten met professionele praktijkervaring de brug tussen theorie en praktijk, met behulp van een brede waaier aan toestellen. De cursist krijgt een syllabus met daarin de meest recente kennis inzake verwar-

100 | INSTALLATIE & BOUW

mingssystemen met stookolie en gas, zowel inzake technieken van verbranding en opslag als van de regelingen. Je kan er kiezen voor een erkende opleiding, zoals bijvoorbeeld die tot technicusverwarmingsaudit, verwarmingsinstallateur en EPB-verwarmingsadviseur of een opleiding op maat, op aanvraag uiteraard.

DUIZEND CURSISTEN PER JAAR Cedicol levert certificaten van bekwaamheid af, in het Nederlands en het Frans. Met zo’n duizend cursisten per jaar zijn zij marktleider in dit domein. Met de recente erkenning voor de certificering van technici ‘grondige diagnose type I’ en ‘type II’ in het Waals Gewest is het Cedicol-trainingscenter nu één van de weinige opleidingscentra die erkend zijn in de drie gewesten voor alle trainingen van technici voor verwarmingstoestellen.

DUURZAME ENERGIE Het volgende doel van Cedicol is de opleidingen uit te breiden naar duurzame energie. De centra van Brussel en Bergen hebben daarvoor al de nodige installaties. In Brussel is dat een buffervat gevoed door een condensatieketel, thermische zonnecollectoren en een warmtepomp, in Bergen bevat de infrastructuur onder meer biomassaketels, pelletbranders en warmtepompen. Dat maakt het mogelijk om op relatief korte termijn een opleiding te ontwikkelen en ter beschikking te stellen van ‘technici in hernieuwbare energie’. Op www.cedicol.be vind je de opleidingskalender met alle datums van de cursussen. De site bevat een online registratiemodule die alle opleidingen toont. Als er geen beschikbare plaatsen meer zijn voor een opleiding, kan je je op een wachtlijst plaatsen en wordt je gecontacteerd als er iets vrijkomt. Hou er rekening mee dat al je erkenningen vervallen na vijf jaar en je ze best vanaf één jaar voor de vervaldatum kunt vernieuwen. ❚

Tekst: Rik Neven Beeld: Delabie

DRIE NIEUWE PRODUCTEN VOOR SANITAIRSPECIALISTEN Sanitairspecialist Delabie stelde tijdens een bedrijfsbezoek in het Franse Friville een aantal nieuwe producten voor die in de 2016 op de markt komen of kwamen: een kantelbare spiegel, een wastafelmengkraan en een inbouwurinoir.

De securitherm EP Biosafe wastafelmengkraan

SECURITHERM EP BIOSAFE WASTAFELMENGKRAAN De kantelbare spiegel van Delabie

Delabie breidt zijn gamma accessoires uit met een kantelbare spiegel. Door middel van een lange hendel kan een rolstoelgebruiker die spiegel kantelen. Het product heeft een strak design, is gemakkelijk te hanteren en is vervaardigd uit veiligheidsglas waardoor er bij breuk geen scherven kunnen vrijkomen. De spiegel wordt gemakkelijk gemonteerd met een kliksysteem en beschikt over een anti-diefstalmechanisme. Beschikbaar sinds februari 2016.

Een kraan zonder uitloop, specifiek ontworpen voor de zorgsector om bacterievorming tegen te gaan. Dankzij een beperkt watervolume in de kraan en een gladde binnenkant, gecombineerd met de geïntegreerde BIOSAFE kraanuitgang, krijgen bacteriën geen kans in deze kraan. Thermische spoeling om onder andere legionella tegen te gaan is makkelijk, zonder de kraan te moeten demonteren. Beschikbaar sinds zomer 2016

TEMPOMATIC 4 URINOIR INBOUW

De Tempomatic 4

Deze elektronische urinoirkraan is gemakkelijk te installeren dankzij een waterdichte en flexibele inbouwdoos. De elektronica is ingewerkt in de afdekplaat en dus gemakkelijk bereikbaar voor onderhoud en reparaties. De Tempomatic spoelt automatische na het vertrek van elke gebruiker. Verkrijgbaar vanaf eind 2016. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 101

precies zoals u het nodig heeft c: 100 m: 65 y: 0 k: 0

TEMPOFLUX

ZELFSLUITENDE URINOIRSPOELER VOOR OPBOUW

Soepele bediening. Zorgeloos design Zelfsluiting ingesteld op 3 sec, regelbaar tussen 3 en 7 sec. (patent). Debiet ingesteld op 0,15 l/sec aanpasbaar tot 0,3 l/sec. Innoverend systeem met stopkraan en debietregeling geĂŻntegreerd in de rozet (patent).

Wat wij met de modulaire oplossingen van Big Foot Systems voor deze klanten deden, kunnen we beslist ook voor u. Bel ons.

Conform de norm NF EN 12541.

LINUM EUROPE NV HVAC

COOL

Vijverhoek 53 8520 Kuurne T: 056 35 92 94 F: 056 35 88 47 info@linum.eu www.linum.eu

16.054

e Vraag d e ervic HVAC S 6 1 gids 20

Meer informatie op delabiebenelux.com

Tekst en beeld: Linum

MEER EN MEER KABELOPHANGSYSTEMEN VOOR

HVAC-INSTALLATIES

In alle bouwprojecten is het ophangen van leidingen en technische componenten zoals luchtkanalen, kabelgoten, armaturen en plafonds een arbeidsintensieve en tijdrovende onderneming. Binnen het domein van elektriciteit worden kabelgoten daarom vaak met kabelophangsystemen bevestigd. Voor statische HVAC- en technische installaties maakt men nu ook steeds vaker gebruik van dergelijke suspensietechnieken. Zip-Clip is een innovatieve ontwikkelaar van diverse kabelophangsystemen, geschikt voor vele installatie- en bouwdoeleinden en steeds met als kenmerken: snelheid, veiligheid en eenvoud van gebruik. De kabelophangingen, verkrijgbaar in verschillende formaten, vervangen draadstangen waardoor zagen en vijlen overbodig wordt. Dat vermindert aanzienlijk de installatietijd en de arbeidskost. Bovendien vermindert met kabelophangingen het gewicht van een totale constructie. Zip-clip ophangingen hebben een exclusief ZIPLOCK-sluitblokje, vervaardigd uit een hoogwaardige zinklegering. De met olie geïmpregneerde en gesinterde metalen wig is ontwikkeld om de beste sluiting te garanderen en de roestvrijstalen veer zorgt er voor dat deze wig perfect functioneert. In combinatie met de gegalvaniseerde kabel met hoge treksterkte zorgen de Zip-Clip kabelophangsystemen voor een hoge graad van kwaliteit en veiligheid in al uw bouwprojecten. Op vraag is er ook een roestvaststalen kabel (AISI 316) verkrijgbaar. Zip-Clip voordelen: - Verminderde arbeidskosten dankzij snellere installatie - Gemakkelijk te hanteren, vervoeren en eenvoudig te versnijden met een snijtang - Flexibele, veilige en milieuvriendelijke all-round oplossing voor bouwen installatietechniek

Applicaties - HVAC : luchtkanalen – ventilatorconvectoren – gas- en waterleidingen airconditioning - CONSTRUCTIE : koelcelbouw – plafondophanging – montagebalken gordingen - ELECTRICITEIT : kabelgoten – armaturen - rails - WINKELINRICHTING, e.a. Voor de distributie in de Benelux, Duitsland en Frankrijk doet ZIP-CLIP beroep op Linum Europe. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 103

Productinformatie

De karakteristieke, afgeronde rand van de HANSALIGNA geeft een harmonisch verschijningsbeeld weer uit zacht vloeiende binnenvormen en geometrische buitenvormen. Met de menghendel aan de zijkant kan de watertemperatuur vooraf worden ingesteld.

INTELLIGENTE ELEKTRONICA VOOR DE PRIVATE BADKAMER

CONTACTLOOS BEDIENBARE WASTAFELMENGKRANEN Tekst en beeld: Hansa

Nadat elektronische mengkranen een gevestigde waarde zijn geworden in publieke ruimtes, doen ze nu steeds meer hun intrede in de private badkamer. Hansa is met zijn contactloze wastafelmengkranen een ware trendsetter. Water- en energiebesparing, hygiëne, design en veiligheid overtuigen eindgebruikers van de slimme mengkranen, zoals HANSALOFT, HANSALIGNA en HANSASTELA uit het HANSA|LIVING-segment. Uitgerust met een innovatieve techniek garanderen de contactloos bedienbare wastafelmengkranen van HANSA een hygiënisch, comfortabel gebruik en een spaarzame omgang met water. Dat wordt mogelijk gemaakt door de elektronische bediening met infraroodsensor die op een betrouwbare manier de handpositie van de gebruiker herkent en is daarbij onafhankelijk van factoren zoals waterdruppels, lichtreflectie of spiegelende oppervlakken. Dat garandeert een snelle, intuïtieve watertoevoer. Bovendien verbruiken HANSALOFT, HANSALIGNA en HANSASTELA slechts zes liter water per minuut en stopt de waterstroom automatisch na gebruik. Daardoor stroomt het water enkel als het echt nodig is. Een ander voordeel van de elektronische mengkranen is de hygiëne. Voor de bediening is geen direct contact nodig. Zo worden enerzijds geen bacteriën overgedragen en blijven anderzijds

104 | INSTALLATIE & BOUW

de glanzende chroomvlakken van de mengkranen langer zuiver waardoor ze minder vaak moeten worden gereinigd.

HOOGWAARDIGE MATERIALEN, GEZOND DRINKWATER Voor optimale bescherming van de drinkwaterkwaliteit gebruikt HANSA uitsluitend hoogwaardig, duurzaam materiaal: het lichaam van de mengkranen van HANSALOFT, HANSALIGNA en HANSASTELA bestaan uit de ontzinkingsarme en corrosiebestendige messinglegering MS 63. Alle oppervlakken die in contact komen met drinkwater binnen de mengkraan zijn nikkelvrij.

WERKT ZOWEL OP NETVOEDING ALS OP BATTERIJEN HANSALOFT, HANSALIGNA en HANSASTELA overtuigen niet alleen door hun verfijnde techniek, maar ook door hun inbouwflexibiliteit. Voor

Met zijn strak design biedt HANSASTELA badkamers met de meest uiteenlopende inrichting een stijlvolle flair. Het licht naar voren hellende lichaam van de mengkraan zorgt voor een dynamische uitstraling.

de stroomtoevoer zorgt ofwel een courante batterij van 6 volt of netvoeding. Dat betekent maximale vrijheid bij de planning. ❚

Vetafscheiders

Tekst en beeld: Aquafix

VETAFSCHEIDERS:

LAAT JE ADVISEREN Gestold vet uit afvalwater kan zich in het riool afzetten. Dat vermindert de afvoercapaciteit van de leidingen en kan zelfs tot verstopping leiden. Zomaar oliën en vetten door het afvoerputje laten verdwijnen, is dus ongewenst. Vandaar moet elk bedrijf met een professionele keuken een kwalitatief hoogwaardige vetafscheider met slibvangput plaatsen, iets waar Aquafix zich al ruim twintig jaar mee bezighoudt. Bedrijven die voedingsmiddelen bereiden of dieren slachten zijn verplicht het vethoudend afvalwater eerst door een vetafscheider en slibvangput (conform NEN-EN 1825-1 en 2) te leiden alvorens in het riool te lozen. Aquafix ontwikkelt en produceert daarvoor vetafscheiders die voorzien zijn van de verplichte Prestatieverklaring en CE-markering.

'Elk bedrijf met een professionele keuken moet een kwalitatief hoogwaardige vetafscheider met slibvangput plaatsen'

Gestold vet uit afvalwater kan zich in het riool afzetten. Dat vermindert de afvoercapaciteit van de leidingen en kan zelfs tot verstopping leiden.

DE JUISTE KEUZE MAKEN Dien je een vetafscheider te plaatsen, dan is het belangrijk om te weten waar die juist moet staan. Kies je voor een boven- of voor een ondergrondse vetafscheider? En bij een keuze voor die eerste: heb je daar dan wel genoeg ruimte voor, of dient de vetafscheider Een vetafscheider in beton van Aquafix op maat gefabriceerd te worden? Heb je voorkeur voor een ondergrondse: wie gaat die voor je plaatsen en hoe gaat ze dan geleegd worden? Kies je een te kleine vetafscheider, dan moet die regelmatiger geledigd worden en komt er alsnog te veel vet in het rioolwater terecht. “Wees dus slim, behandel de vetafscheider niet stiefmoederlijk en laat je goed voorlichten door een bedrijf met expertise op dit gebied,” zegt Chris Beeren van Aquafix. “We adviseren je eveneens graag op het gebied van RVS keukengoten, vloerputten en pompsystemen voor in de kelder gelegen toiletunits. Mocht een standaardsysteem niet passen, dan is een product op maat wellicht van toepassing.” ❚

Vetafscheiders kan je boven- en ondergronds plaatsen.

INSTALLATIE & BOUW | 105

COLLECTIEVE SYSTEMEN IN OVERDRUK

PP/Galv a CLV

PP enke lw CLV an

dig

Alumini um CLV

Gemeenschappelijke rookgasafvoer en luchttoevoer voor meerdere ventilator-gestuurde toestellen voorzien van een terugslagklep. Ubbink nv Jan Samijnstraat 9, 9050 Gentbrugge | Tel: 09 237 11 00 | www.ubbink.be

member of

„ECHTE PROFESSIONAL S EISEN K WALITEIT: HANSABLUEBOX.“ Ontdek het nieuwe universele inbouwsysteem van HANSA . www.hansa-belgium.be

AZ_BLUEBOX_197x130_Belgien_RZ.indd 1

17.03.16 16:13

“Als mijn klanten op energie willen besparen dan kies ik voor MAGNA3”

BESTE-IN-ZIJN-KLASSE EFFICIËNTIE WAAR HET HET MEEST NODIG IS Energie-efficiëntie is de naam van de uitdaging waar uw grootste en meest energie-zuigende klanten voor staan. Met de MAGNA3 bent u in staat hen dit aan te bieden en zelfs meer dan dat. MAGNA3 is één van de meest efficiënte pompen in zijn klasse - en vaak de beste all-round circulator genoemd. Ontdek meer over MAGNA3 hier: www.grundfos.be Ontdek meer over WIN&EARN: be.grundfos.com/grundfos-for-installers/win-and-earn

VERZAMEL PUNTEN BIJ ELKE AANKOOP EN WIN GEWELDIGE PRIJZEN

RISICOBEPERKING IS VAN ESSENTIEEL BELANG WAARBORG BRANDVEILIGHEID EN MINIMALISEER RISICO’S OP HET ONBEHEERST UITBREIDEN VAN BRAND

KIES VOOR COLT BRANDVEILIGHEID ROOKBEHEERSING EN ROOK- EN WARMTEAFVOER COLT BRANDBEVEILIGINGSSYSTEMEN GARANDEREN: • • • • •

Veilige ontvluchting van aanwezige personen Efficiënte inzet van de brandweer Bescherming van omgeving en milieu Materiële schadebeperking van gebouw en goederen Toepasbaarheid in alle gebouwtypes

360°

Brandventilatie 360°

Klimaattechniek Klimaattechniek Industrie Utiliteit

360°

360° 360°

360°

360° 360° 360°

360°

360° 360°

Zonwering

360°

Buitenluchtroosters

360°

Service en onderhoud

360° 360°

Tel. 015 28 60 80 info @ be.coltgroup.com www.coltinfo.be

WIE DOET WAT VANAF € 595 PER JAAR WETEN UW KLANTEN OOK WAT U DOET! ‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kan deelnemen met uw bedrijfslogo met naamsvermelding.

Bel of mail voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw met Mathieu Noppe: T +32 50 36 81 70 - E m.noppe@louwersmediagroep.be

WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE HET MEEST COMPLETE OVERZICHT VOOR GERENOMMEERDE TOELEVERANCIERS VOOR INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be?

Neem dan voor meer informatie contact op met Kevin Desender: k.desender@louwersmediagroep.be

SCHRIJF U NU IN VOOR ONZE ONLINE NIEUWSBRIEF!

ALGEMENE DIENSTVERLENING

BEVEILIGING

ELEKTRICITEIT

SECURITY SOLUTIONS

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 71 341 71 11 F +31 71 341 41 92 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

MUYSHONDT SECURITY SOLUTIONS Lodderstaat 20 2880 BORNEM T +32 3 889 22 55 F +32 3 889 11 50 E info@muyshondt.be W www.muyshondt.be

E. VANWINGEN NV OBO BETTERMANN SA Bist 14 2630 AARTSELAAR T +32 3 870 74 00 F +32 3 887 40 00

Durmakker 27 9940 EVERGEM T +32 9 253 08 00 T +32 9 253 40 82 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office België Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 2 523 01 70 F +32 2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

BEDRIJFSWAGENINRICHTING

TEEK

BIMSOFTWAREENCONSULTANCY

VERGOKAN NV

LEGRAND GROUP NV STABIPLAN BVBA Duboisstraat 39 2060 Antwerpen T +32 3 289 01 01 F +32 3 297 04 04 E info@stabiplan.be W www.stabiplan.com/nl-be

Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM

Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T +32 55 31 83 35 F +32 55 31 43 88 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

T +32 2 719 17 11 F +32 2 719 17 00

FEDERATIES

E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

BRANDERS & KETELS VENTIBEL VZW

G TEEK Boswegel 35 9190 STEKENE T +32 497 51 99 27 E info@g-teekbe W www.g-teek.be

RITTAL NV Stokkelaar 8

VAILLANT NV

9160 LOKEREN

Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T +32 2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

T +32 9 353 91 11

Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M +32 478 56 21 23 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

GEREEDSCHAPPEN

F +32 9 355 68 62 E info@rittal.be W www.rittal.be

SORTIMO BVBA Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE T +32 2 355 03 70 F +32 2 355 03 71 E info@sortimo.be W www.sortimo.be

SORTIMO WEST Gentseweg 749 8793 SINT-ELOOIS-VYVE

SORTIMO CENTRUM

Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE

SORTIMO OOST

Industrieweg 49/7 3980 TESSENDERLO

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV REMEHA NV

EURO-DIESEL SA

Koralenhoeve 10 2160 WOMMELGEM T +32 3 230 71 06 F +32 3 354 54 30 E info@remeha.be W www.remeha.be

Rue de l’Avenir, 61

DOMOTICA

4460 GRACE-HOLLONGE T +32 4 247 79 00 F +32 4 246 20 20

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 76 579 41 90 F +31 76 579 41 99 E Info@flir.com W www.flir.com

E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

INSTALLATIEMATERIAAL

INRICHTING VAN BERDIJFSVOERTUIGEN

SCHLEIFENBAUER BV VTC BVBA Patrick Wagnonlaan 7 7700 MOESKROEN T +32 56 55 49 66 F +32 56 34 86 62 E info@vtc.be W www.vtc.be

110 |

NIKO

Graafsebaan 68

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T +32 3 760 14 70 F +32 3 777 71 20 E sales@niko.be W www.niko.eu

5242 JN ROSMALEN T +31 73 523 02 56 F +31 73 521 23 83 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

COMAP NV/SA Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T +32 2 371 01 61 F +32 2 378 23 39 E marketing@comap.be W www.comap.be

LENAERTS NV

BEGETUBE NV Kontichsesteenweg 53/55

EL SYSTEMS

2630 AARTSELAAR

Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T +32 11 81 92 92 F +32 11 81 92 93 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

T +32 3 870 71 40 F +32 3 877 55 75 E info@begetube.com W www.begetube.com

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 11 60 92 10 F +32 11 52 54 47 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC Desselgemsesteenweg 39 8540 DEERLIJK T +32 56 61 31 13 F +32 56 61 72 42 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

INSTALLATIETECHNIEK HVAC/R COFELY AXIMA NV

NATHAN IMPORT/EXPORT Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T +32 2 721 15 70

SURKIJN BVBA Holeikstraat 12 3545 HALEN T +32 13 44 14 05 F +32 13 44 43 29 E surkijn.bvba@telenet.be

Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T +32 2 533 23 11 F +32 2 538 86 85 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

LINUM EUROPE NV Vijverhoek 53, 8520 KUURNE T +32 56 35 92 94

F +32 2 725 35 53

F +32 56 35 88 47

E info@nathan.be

E info@linum.eu

W www.nathan.be

W www.linum.eu

ISOLATIEMANTELS LENAERTS NV

VIEGA Planet I business park Tollaan 101 c

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 11 60 92 10 F +32 11 52 54 47 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

FUTURE CLIMA BVBA Essenlaan 9 3600 GENK T +32 89 38 40 38 F +32 89 38 20 38 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

1932 Sint-Stevens-Woluwe

9070 DESTELBERGEN

T +32 2 551 55 10

T +32 9 335 76 02

F +32 2 503 14 33

F +32 9 335 76 03

E info@viega.be W www.viega.be

INSTALLATEURS ELEKTRICITEIT

ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

ETI VAN DEN VEN Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T +32 3 235 16 24 F +32 3 235 09 11 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

INSTALLATEURS HVAC

NAESSENS HVAC Desselgemsesteenweg 39 8540 DEERLIJK T +32 56 61 31 13 F +32 56 61 72 42 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

2850 BOOM

E info@ehm.be W www.ehm.be

W www.isolatiemantels.be

KLIMAATBEHEERSING

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV

Industrieweg 3

F +32 3 844 50 85

E info@isolatiemantels.be

INSTALLATEURS SANITAIR

EHM BVBA

T +32 3 844 45 75

INSULUX BVBA Dendermondesteenweg 67

BCV WORKS Pieter Verhaeghestraat 8 8520 KUURNE T +32 (0)56 414998 W www.bcvworks.be

CROES-BELLEN NV

Rijndijk 141

Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T +32 11 31 40 27 F +32 11 59 13 50 E croes.bellen@scarlet.be W www.croes-bellen.be

2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 71 341 71 11 F +31 71 341 41 92 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX ELEKTROWERKEN DE PROFT Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T +32 52 41 07 24 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

Branch office BelgiÃ«

BENVITEC BUILDING NV Koolmijnlaan 201 3582 BERINGEN T +32 11 45 07 50 F +32 11 45 07 59 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 2 523 01 70 F +32 2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

| 111

SENSORTECHNOLOGIE

COLT INTERNATIONAL NV Zandvoorstraat 1, 2800 MECHELEN T +32 15 28 60 80 F +32 15 27 08 28 E info@be.coltgroup.com W www.coltinfo.be

KVT NV RESUS DISTRI NV

Plaslaar 48

Bredabaan 839

2500 LIER T +32 3 491 99 00

B-2170 MERKSEM T +32 3 640 33 91

F +32 3 491 99 29

F +32 3 640 33 93

E info@kvt-nv.be

E info@resus.eu

W www.kvt-nv.be

W www.resus.eu

TECHNISCHE PRODUCTEN

BELIMO Radeweg 25 8171 MD VAASSEN T +31 578 576 836 E info@belimo.nl W www.belimo.nl

VEILIGHEIDSKLEDIJ

SOFTWARE A DIVISION OF

THE AIRCONDITIONING COMPANY Haringrodestraat 56, 2018 ANTWERPEN

MEWA SERVIBEL S.A.

COOLWORLD RENTALS BVBA Adequat NV Business Center

BOUWSOFT

T +32 3 288 66 44

Brusselsesteenweg 159, 9090 MELLE

F +32 3 288 03 03

T +32 9 335 26 90

E info@tac.be

T 0800 88900 (gratis)

W www.tac.be

E sales@coolworld-rentals.be

F +32 50 32 38 08

W www.coolworld-rentals.com

E info@bouwsoft.be

Molenweg 9 8377 MEETKERKE T +32 50 45 40 80

Avenue Léopold III 33 7134 PÉRONNES-LEZ-BINCHE T +32 64 23 07 00 F +32 64 23 08 00 E info@mewa.be W www.mewa.be

VENTILATIE

W www.bouwsoft.be

STUDIEBUREAUS TECHNIEKEN www.aldesbenelux.com

INTERCOOL

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH

Uitbreidingstraat 10

GALLETTI BELGIUM NV

2600 BERCHEM

Essenestraat 16, 1740 TERNAT

T +32 3 825 55 66

T +32 496 81 21 19

E info@intercool.be

E pierre.vueghs@galletti.be

VAN LOOY GROUP NV

W www.galletti.be

Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T +32 3 235 35 08 F +32 3 235 64 69 E info@vanlooy.com

W www.intercool.nl

POMPEN

Rue Jean Verkruyts 60 4681 OUPEYE T +32 4 374 98 20 F +32 4 374 98 29 E info@ aldesbenelux.com W www.aldesbenelux.com

W www.vanlooy.com

AIR TRADE CENTRE

AIRCOTECH BELGIË

GRUNDFOS BELUX

Assesteenweg 117

Boomsesteenweg 81-83

1740 TERNAT T +32 2 582 77 50 E info@aircotech.be W www.aircotech.be

KLIMATISATIE

2630 AARTSELAAR T +32 3 870 73 00 F +32 3 870 73 01 W www.grundfos.nl

SANITAIR

BOTEC NV Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T +32 3 354 36 18 F +32 3 354 41 92 E info@botec.be W www.botec.be

TECHNISCHE CONTROLE

Beter Zeker. SWEGON BELGIUM NV Rue de Huy 24 B-4280 Hannut

112 |

DELABIE BENELUX Kommenstraat 20

BTV - TECHNISCH BUREAU VERBRUGGHEN VZW

T +32 19 51 93 20

B-1070 BRUSSEL

F +32 19 51 93 21

T +32 2 520 16 76

E info@swegon.be

E info@delabiebenelux.com

Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T +32 3 216 28 90 F +32 3 238 86 65 E raf.hectors@btvcontrol.be

W www.swegon.be

W www.delabiebenelux.com

W www.btvcontrol.be

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7119489 F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

AEROPULMO BVBA

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN T +32 3 685 49 00 F +32 3 680 12 30 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

LEMMENS SA Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T +32 81 62 52 52 F +32 81 62 52 53 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

VERLICHTING REMEHA NV MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM

Autobaan 2, 8210 LOPPEM

T +32 3 286 85 50

DAIKIN AIRCONDITIONING BELGIUM NV

F +32 3 354 54 30

A. Franklin 1B

E info@remeha.be

1300 Waver

T +32 50 40 48 48 F +32 50 39 26 04 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

OSRAM BENELUX BV Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T +31 10 750 14 14 F +31 10 750 14 06 E ronald.moeskops@osram.nl

W www.remeha.be

RENSON® VENTILATION NV

F +32 10 24 49 10 E info@daikin.be

W www.osram.nl

Industriezone 2 Vijverdam Maalbeekstraat 10 8790 WAREGEM T +32 56 62 71 11 F +32 56 60 28 51 E info@renson.be W www.renson.be

T +32 10 23 72 23

W www.daikin.be

ZEHNDER GROUP BELGIUM VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM

Blarenberglaan 3c/001 2800 MECHELEN T +32 15 28 05 10

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

T +32 3 827 21 96

F +32 15 28 05 11

Autobaan 2

F +32 3 825 52 86

E info@zehnder.be

E sales@veko.be

W www.zehnder.be

W www.veko.be

ZONNEPANELEN

8210 LOPPEM T +32 50 40 48 48 F +32 50 39 26 04 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

SYSTEMAIR

VERWARMING

Romeinsestraat 6 00/01 3001 HEVERLEE T +32 16 38 70 80 F +32 16 38 70 89

REMEHA NV

E info@systemair.be W www.systemair.be

TROX BELGIUM NV Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T +32 2 522 07 80 F +32 2 520 21 78 E info@trox.be W www.trox.be

AIR TRADE CENTRE

Meester van der Borghtstraat 58

T +32 3 286 85 50

2580 GRASHEIDE

F +32 3 354 54 30

1930 ZAVENTEM

T +32 15 63 52 21

E info@remeha.be

T +32 2 711 94 89

F +32 15 76 10 21

W www.remeha.be

F +32 2 721 04 33

E info@solarspirit.be

E sales.belgium@airtradecentre.com

W www.solarspirit.be

W www.airtradecentre.com

STIEBEL ELTRON BVBA

A DIVISION OF

REMEHA NV

Adequat NV Business Center Pieter Verhaeghestraat 8 8520 KUURNE T +32 56 36 21 20 F +32 56 36 21 21 E be@ventilairgroup.com W www.ventilairgroup.be

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM

Hoogstraat 180

COOLWORLD RENTALS BVBA VENTILAIR GROUP

SOLAR SPIRIT BVBA

Brusselsesteenweg 159, 9090 MELLE T +32 9 335 26 90 T 0800 88900 (gratis) E sales@coolworld-rentals.be

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 3 286 85 50 F +32 3 354 54 30 E info@remeha.be W www.remeha.be

WARMTEPOMPEN

‘t Hofveld 6 1702 GROOT-BIJGAARDEN T +32 2 423 22 28 F +32 2 423 22 12 E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

WATERBEHANDELING

W www.coolworld-rentals.com

ZEHNDER GROUP BELGIUM Blarenberglaan 3c/001 2800 MECHELEN T +32 15 28 05 10 F +32 15 28 05 11 E info@zehnder.be W www.zehnder.be

SCHWANK BV

CTC BENELUX

Nijverheidsweg 5

Vlamingstraat 4

4104 AN CULEMBORG

8560 WEVELGEM

T +31 345 51 31 43

T +32 56 43 28 53

F +31 345 51 84 64

F +32 56 41 76 36

E g.cooreman@schwank.be

E info@ctcbenelux.com

W www.schwank.be

W www.ctcbenelux.com

BWT BELGIUM NV Leuvensesteenweg 633 1930 ZAVENTEM T +32 2 758 03 10 F +32 2 758 03 33 E info@bwt.be W www.bwt.be

| 113

Eén merk, één partner als totaalaanbieder van verwarmingsoplossingen ?????????

Radiatoren

Vloerverwarming

Verwarmen & Koelen

Radson-Service team

Welkom in de verrassende wereld van Radson-binnencomfort. Radson-producten zijn met zorg ontworpen volgens state-of-the-art productietechnieken en vormen een perfecte combinatie van functionaliteit, design en efficiënt energieverbruik.Radson biedt u een one stop shopping concept met haar uitgebreid assortiment aan verwarmingsoplossingen die volledig compatibel zijn. Zowel geschikt voor de residentiële markt alsook voor de projectmarkt. Als onderdeel van de Finse Rettig Group, maar ook vanuit onze eigen historie, weten wij hoe belangrijk het is om toekomstgericht te blijven investeren in kwaliteit, (productie)processen en innovatie. Alleen dan kunnen wij ervoor zorgdragen dat Radson niet alleen vandaag, maar ook morgen de ideale verwarmingspartner voor u is. Laat u overtuigen door de kracht en kennis van een mondiale speler met 50 jaar ervaring. Meer informatie vindt u op www.radson.com.

Vogelsancklaan 250, B - 3520 Zonhoven

Tel. +32 (0)11 81 31 41

info@radson.be

www.radson.com

De meest moderne gaswandketel Met ingebouwde energie-cockpit en kleuren touchscreen Compacte gascondensatieketel Vitodens 200-W voor wandmontage met een rendement van 98 % (energie-efficiëntieklasse A). Aantrekkelijke vormgeving en hoog bedieningscomfort dankzij 5 inch-touchscreen met kleurendisplay. Met gebruiksvriendelijke en energiebesparende energie-cockpit die u doorlopend up-to-date houdt met actuele verbruikscijfers. Meet o.a. het gasverbruik voor uw verwarming en warm water en het zonnerendement van aangesloten zonnecollectoren. In combinatie met Viessmann zonnecollec-

10 jaar garantie* op alle roestvast stalen warmtewisselaars voor olie-/gascondensatieketels tot 150 kW

toren behaalt de Vitodens 200-W een energie-efficiëntieklasse A+. Meer info of www.viessmann.be

Internet-ready

Viessmann Belgium b.v.b.a. · Hermesstraat 14 · 1930 Zaventem (Nossegem) info@viessmann.be

De ViCare-app biedt nieuwe mogelijkheden voor de regeling van uw verwarming op afstand via internet met uw smartphone of tablet.

Verwarmingssystemen Industriële systemen Koelsystemen

*voorwaarden op www.viessmann.be

SPIDER, de oplossing voor VLOERVERWARMING bij RENOVATIE !

GIACOMINI SPIDER HET ULTRADUN EN ULTRAPERFORMANT VLOERVERWARMINGS- EN VLOERKOELINGSSYSTEEM !

Min. vereiste hoogte

32 mm*

Het nieuw R979S systeem van Giacomini is vervaardigd uit 3-dimensionele rasters uit versterkt polypropyleen om buizen van 16mm stevig te verankeren tijdens de plaatsing en ze volledig in de dekvloer te integreren, zodat een uniforme verdeling van de warmte en een lage thermische inertie kunnen gegarandeerd worden. Ideaal systeem zowel voor nieuwbouw als voor renovatie. Giacomini Benelux n.v. : Rue Provinciale, 273 • B-1301 Bierges (Wavre) Tel. : +32 (0)10 42 06 50 • Fax : +32 (0)10 42 06 99 • info@giacomini.be • benelux.giacomini.com

*zie voorwaarden