Bouwen aan Monumenten B

Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

MECHELEN monumentenstad

horeca in Oude vismijn gent

I

Nummer 2

I

april - mei

I

2011

Lievevrouwekathedraal uit de steigers

SENIOREN wonen in kasteel Cantecroy

I

nvestpro NV

Profiel

cvba

restauratie en monumentenzorg

Een hart voor restauratie PROFIEL cvba bestaat uit een groep restaurateurs uit verschillende disciplines die samenwerken om grote en complexe restauratieopdrachten op een deontologisch verantwoorde en budgetvriendelijke wijze tot een goed eind te brengen. Centraal staat de kruisbestuiving tussen de verschillende disciplines zonder afbreuk te doen aan de ontwikkeling van de individuele specialisaties. Alle medewerkers zijn meester in de conservatie & restauratie.

Daarnaast kunnen zij ook steunen op advies van in de monumentenzorg opgeleide kunsthistorici waarmee regelmatig wordt samengewerkt.

De groep stelt zich tot doel een restauratieprobleem van bij de ontwerpfase tot aan de uiteindelijke restauratie te realiseren. Zo kunnen ze instaan voor advies, proefrestauratie, controle van de werken en de restauratie.

Met volgende restauratieopdrachten kan u bij ons terecht: • schilderijen op doek en paneel • muurschilderingen • steenachtige materialen & steensculptuur, al dan niet gepolychromeerd • beelden (hout, gips of steen), al dan niet gepolychromeerd • sgrafitto • stucwerk, decoratief & figuratief Antwerpen, Erfgoedhuis ‘Den Wolsack’, • rotsbepleistering Plafondschildering ‘Goden op de Olympusberg’.

• kerk- en ander meubilair, al dan niet gepolychromeerd • leder, al dan niet gepolychromeerd (bv. Corduaans leder) • carton-pierre • vergulding met bladgoud of slagmetaal • restauratie (dus geen renovatie) van gevels • grafische documenten, leder & perkament • preventieve conservering • proefrestauraties • artisanale kalkverf • anoxische behandeling (tegen parasieten) • advies, bestekken, meetstaten & ramingen Brussel, Koninklijke Muntschouwburg

PROFIEL cvba

Guido Gezellestraat 23 8560 - Wevelgem T 056 32 38 12 - F 056 32 38 13 info@rmp.be - www.rmp.be Erkenning: D23 klasse 4

Gent, Emile Braunschool

Restauratie Begijnhof – Gent PIT ANTWERPEN NV Starrenhoflaan 27- 2950 Kapellen Telefoon (03)605 14 33 Fax (03)605 14 76 E-mail: info@pit.eiffage.be www.pitantwerpen.be

Voorwoord Beste Lezer, In dit nummer van Bouwen aan Monumenten is het bijna allemaal Mechelen wat de beiaard slaat. Daarmee zetten we onze aanpak voort om telkens één of twee steden nadrukkelijk in de kijker te zetten. In ons startnummer waren dat Leuven en Lier, in het vorige nummer Tongeren. Volgende keer willen we Brugge en Brussel meer nadrukkelijk belichten.

Een van de grote vragen binnen monumentenbeleid is de (her)bestemming van beschermde, gerestaureerde of te restaureren gebouwen. Soms ligt die voor de hand, zoals bij de kathedraal van Antwerpen. Dikwijls vormt een horecabestemming de oplossing, zoals bij de Oude Vismijn in Gent. Maar er bestaan ook meer verrassende mogelijkheden, zoals het verhaal van kasteel Cantecroy in Mortsel bewijst. Dat wordt nu omgeturnd tot luxueuze kasteelappartementen voor senioren. Het kasteel heeft trouwens ook een raakpunt met Mechelen. De bekendste eigenaar was Granvelle, de eerste aartsbisschop van Mechelen en in zijn glorietijd ook machtigste politicus van de Nederlanden.

Een brandend discussiepunt in de culturele, wetenschappelijke en politieke wereld is momenteel de kostprijs van het archeologisch vooronderzoek. Zulke onkosten kunnen voor de initiatiefnemers van bouw- en wegeniswerken aanzienlijk tijdverlies en meerkosten met zich meebrengen. Vooral de Leuvense burgemeester Louis Tobback (SPA) bracht het debat hierover op de voorgrond. Tobback, zijn mede- en tegenstanders stelden de zaken nogal zwart-wit voor.

Maar daarna kwamen er ook genuanceerde reacties los. Zoals die van de eveneens Leuvense professor Ilse Schoep, van de onderzoekseenheid Archeologie van de KU Leuven. “ Net zoals in de milieusector de ‘vervuiler’ betaalt, werd beslist voor het archeologisch erfgoed de verantwoordelijkheid te leggen bij de ‘vernieler’. Deze regelgeving heeft al jaren ingang gevonden in de meeste Europese landen. De Vlaamse overheid hinkte binnen Europa lang achterop maar past sinds een vijftal jaar dit principe frequenter toe. Ondertussen wordt volop gewerkt aan een regelgeving, die nauwer aansluit bij die in andere Europese landen.” Schoep acht het in ieders belang dat de kostprijs van het onderzoek niet buiten proportie is. “Er moeten verantwoorde afwegingen worden gemaakt, op basis van precieze criteria, tussen de nood aan een archeologisch onderzoek en de financiële consequenties ervan.”

Een van de grote kritieken tegenover de archeologen is dat ze te dicht bij hun sleuven blijven staan en te weinig hun onderzoeksresultaten publiceren op een voor het grote publiek bevattelijke manier. Daaraan is wel verandering aan het komen. De provincie Antwerpen bijvoorbeeld gaf al verschillende gratis brochures uit, telkens gewijd aan één bepaalde opgraving. In één van die brochures was sprake van een opgraving uit de jaren zeventig van de vorige eeuw…waarvan intussen de opgravingsrapporten verloren gingen. Daarmee zijn al de opgravingsinspanningen op die plaats gereduceerd tot zo goed als een maat voor niets. En de meeste archeologische publicaties zijn kleinschalig en overschatten dan ook soms het belang of de zeldzaamheid van één vondst. Publicaties met een bredere invalshoek blijven vooralsnog de uitzondering.

In Bouwen aan Monumenten proberen we geen wetenschappelijke onderzoeksresultaten te brengen, maar wel de bredere invalshoek. We willen ook vooral tonen wat onze gespecialiseerde ondernemingen zoal kunnen.

Veel leesgenot,

Koen Mortelmans

Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed www.bouwenaanmonumenten.be Nummer 2 2011 Verschijnt 6 x per jaar

Verantwoordelijke Uitgever

H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7, 3910 Neerpelt Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W louwersmediagroep.be

Redactie

Erika Claessens Dave Cuypers Henri Gielen Koen Mortelmans Bram Souffreau Senne Starckx Michel Vanden Heede Bert Verbeke

12

8

Redactieadres

Koen Mortelmans Kempenlaan 5 2160 Wommelgem T +32 (0)3 3536066 E koen@mortelmans.com

Bladmanagement

Pascal Op de Beeck E p.opdebeeck@louwersmediagroep.be

Secretariaat

Manuela Depenbrock

Advertenties

FTP-server van Louwers Mediagroep: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: monumenten be Wachtwoord: gast Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt T +32 (0)11 605540

Abonnementsprijs

€ 45,00 per jaar excl. BTW ABN Amro: 723-5404718-21 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Bouwen aan Monumenten België Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540

Adreswijzigingen

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt

Vormgeving / Art-direction

Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +32 (0)11 605540 E info@louwersmediagroep.be Valerie Berben, Barry Hoogkamer

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnements-periode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Abonnees, betrokken ministeries en rijksdiensten, provinciale, gemeentelijke en andere betrokken overheden, monumentenwachten, landelijke, regionale en lokale organisaties, stichtingen en instellingen m.b.t. cultureel erfgoed. Aannemers, adviesbureaus, architecten en andere betrokken marktpartijen.

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/ of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

58 08

Stad Mechelen

08

Stadsbestuur wil voorbeeldrol spelen in monumentenzorg

12

Hooghuys hoogtepunt in herwaardering Lorettesite

20

Kerkhotel Patershof: sfeervol logeren in vroegere kerk

24

Emmaüskasteel in Walem voorbeeldig gerestaureerd

30

Bedrijfsportret Verstaete | Vanhecke

33

Wonen in een zeepziederij

36

Roosendael: van abdij tot open jeugdverblijfscentrum

42

Bedrijfsportret bouw- en tegelhandel van den Broeck

45

Sint-Janskerk hervindt uitstraling van weleer

48

Arte Constructo: restauraties en nieuwbouw met kalk

50

Marcel Kocken: “Meer waardering voor erfgoed uit negentiende en twintigste eeuw

54

Journaal

20

33

50

67 85 Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

MECHELEN monumentenstad

HORECA IN OUDE VISMIJN GENT 2011056_BAM BE 02.indd 1

Cover: Oude Vismijn, Gent

I

Nummer 2

I

april - mei

I

2011

LIEVEVROUWEKATHEDRAAL uit de steigers

SENIOREN

wonen in kasteel Cantecroy

58

Oude Vismijn in oude gloriehersteld

65

Bedrijfsportret Ingenieursbureau Fraeye

67

Zilveren generatie woont in kasteel Cantecroy

74

Bedrijfsportret FTB-Remmers

76

Kathedraal Antwerpen: restauratie in golfbewegingen

82

Erfgoed Vlaanderen: de rijke decoratie van de Sint-Annakapel

85

Flamey advocaten: Raad van State beweegt

88

VCB: erfgoed en energiebesparing

91

Wie doet wat?

29-04-2011 10:21:41

De Zalm langs de Zoutwerf

Colomakerk: zoeken naar nieuwe bestemming

Stuivenbergvaart

Stadhuis

Het Spuihuis in de stedelijke kruidtuin

8

Bouwen aan Monumenten

O.L.V. od Dijle (Š Troniseck)

Conventstraat

Tekst: Koen Mortelmans Foto’s: stad Mechelen en Koen Mortelmans

Karel Geys (Mechelen)

Stadsbestuur wil voorbeeldrol spelen in monumentenzorg Mechelen telt 375 beschermde monumenten en ongeveer 1.900 gebouwen op de inventaris van waardevol erfgoed. “Die lijst is trouwens onvolledig, we zijn hem nu aan het vervolledigen,” zegt schepen voor monumentenzorg Karel Geys (sp.a). Hij zwaait de loftrompet over de eigen stedelijke dienst monumentenzorg.

D

“

e bestaande inventaris was vooral gebaseerd op gevels.

Maar in Mechelen gaat er geen maand voorbij zonder dat er achter een anonieme of doorsnee negentiende-eeuwse gevel veel oudere bouwsubstanties of een gaaf interieur van wezenlijk belang voor de Mechelse bouwgeschiedenis tevoorschijn komen.

Verder vertoont de lijst schromelijke lacunes, zelfs hele sociale woonwijken uit de tussenoorlogse periode zijn er nog niet in opgenomen.” Sinds 2009 heeft deze inventaris naast encyclopedische ook juridische waarde. “De Vlaamse overheid rekent op de goodwill van de gemeenten om de lijst verder aan te vullen. Wij willen er volgend jaar een budget voor uittrekken, maar vrezen wel dat slechts een minderheid van onze collega-besturen dit ook doen.”

Mechelen beschikt sinds 1968 over een stedelijke commissie voor monumen-

tenzorg. “Die is nog altijd heel actief.

Ze komt elke maand samen. Onze stadsdienst monumentenzorg werd officieel opgericht in 1981. De onmiddellijke aanleiding daarvoor was de sterke toename van het aantal beschermde panden in stadsbezit tijdens de jaren zeventig. Momenteel telt die dienst zeven medewerkers. Naast de beschermde monumenten, stads- en dorpszichten houdt deze dienst zich ook bezig met die panden die nog niet beschermd zijn, maar wel voor bescherming in aanmerking komen. Ook de vervollediging van de inventaris, de begeleidingsarchitectuur in de historische binnenstad, in de dorpskern van Heffen en het Mechelse Unesco-erfgoed, de Sint-Rombouts- en de Halletoren en het Groot Begijnhof behoren tot hun takenpakket. Een wezenlijke taak is de adviesverlening bij stedenbouwkundige aanvragen.” De dienst monumentzorg begeleidt eveneens de restauratiewerken aan ▼

Hoviusstraat

Bouwen aan Monumenten

9

privémonumenten en de verbeteringswerken in beschermde stads- en dorpsgezichten. “Sinds 2004 is het mogelijk daarvoor een onderhoudspremie te krijgen, mits er een goedgekeurd herwaarderingsplan voor die zone bestaat. Voor één stadsgezicht bestaat een dergelijk plan. Momenteel zijn nog twee bijkomende herwaarderingsplannen in opmaak. We willen op termijn voor allemaal zover staan.”

Geys speelt met het idee de bestaande reglementering aan te vullen met een ‘welstandsverordening’. “Waardevolle gevels en straatbeelden vervlakken zienderogen door ondeskundige en weinig respectvolle ingrepen, die worden uitgevoerd zonder stedenbouwkundige vergunning of niet zijn onderworpen aan vergunningsplicht. Het schrijnendste voorbeeld is de teloorgang van his-

torisch houten schrijnwerk, ten voordele van overgedimensioneerde modellen in aluminium of pvc. Ook met andere ingrepen loopt het geregeld mis: ontpleisteren, uitslijpen en opnieuw breed opvoegen van metselwerk,… Revalori-

“Waardevolle gevels en straatbeelden vervlakken zienderogen door ondeskundige en weinig respectvolle ingrepen” serende ingrepen zouden we daarenboven moeten aanmoedigen.”

Sensibilisering De stad ondersteunt het stadsherstel met de ‘Stedelijke Prijs Stadsverfraaiing’ voor privé-initiatieven. Sinds 1984 beloont ze met een geldprijs de meest

Sint-Romboutskathedraal

10

Bouwen aan Monumenten

sprekende projecten op haar grondgebied. “Mechelen wordt meer en meer een woonstad. Die evolutie is al vijftien jaar bezig. Nieuwe restauraties betreffen vooral woonprojecten. Met ons steunbeleid spelen we op die evolutie

in. Een van de resultaten daarvan is de herwaardering van de vrij verloederde omgeving van het begijnhof.”

Historische kerken en eigen monumentaal patrimonium “Sinds ik schepen voor monumentenzorg ben, staat mijn dienst monumentenzorg in voor het integrale beheer van de onderhoud- en restauratiewerken aan de beschermde kerken.

Wat betreft dit eigen patrimonium gaat Mechelen een overeenkomst sluiten met Vlaams minister voor erfgoed Geert Bourgeois (NVA) om de acht historische kerken in de binnenstad, vier gotische en vier barokke, op basis van een meerjarenplan verder te restaureren.

Dat plan moet de basis vormen voor een subsidiëring door de Vlaamse overheid.

“Bij zes van die kerken treedt de stad op als bouwheer. Aan twee gotische kerken kan je nu al het resultaat van de buitenrestauratie zien: de werken aan de OnzeLieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk zijn al vorig jaar afgerond en midden 2011 gaat de Sint-Janskerk uit de steigers.”

Omdat het aantal kerkgangers de voorbije dertig jaar fors afnam, zijn niet alle kerken meer in gebruik voor de eredienst. “We zullen dan ook meer en meer te maken krijgen met bestemmingswijzigingen. Kerkhotel Patershof is een voorbeeld van wat zo mogelijk is met een minder waardevolle kerk. Het Patershof is een privé-initiatief. Zelf zoeken we een nieuwe medebestemming voor de kerk in de Colomawijk, die momenteel een restauratiebeurt ondergaat. Vermoedelijk zal die neogo-

tische kerk in de toekomst een invulling krijgen met socio-culturele functies.

Het vroegere Predikherenklooster zal misschien een literair welnesscentrum worden, met onder meer bibliotheekfaciliteiten. Het denkwerk hierover is nog volop aan de gang.” Monumentale stadseigendommen waaraan Mechelen geen praktische functie meer kan geven, wil de stad afstoten. “Dat hoeft niet via een rechtstreekse verkoop te gebeuren, het kan ook via een ppsproject, waarin de inbreng van de stad uit het vastgoed bestaat.” Geys verwijst hierbij meer specifiek naar het oude stedelijke zwembad.

Het stadsbestuur wil niet alleen de zorg voor privémonumenten begeleiden met verplichtingen en beperkingen, advies en geldelijke steun, maar ook zelf het goede voorbeeld geven met

het eigen burgerlijk patrimonium. “We restaureren twee topmonumenten uit de vroegrenaissance. Ambachtshuis ‘de Zalm’ bevindt zich aan de mooi heringerichte Zoutwerf. Het vooronderzoek gaat binnenkort van start. De adellijke woning ‘het Hemelrijk’ staat vlakbij de Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijlekerk.

De restauratiepremieaanvraag wacht nog op de handtekening van minister Bourgeois.”

Kruidtuin “In 2011 zetten we de aanpak van de stedelijke Kruidtuin verder. De volgende stap op die site is de restauratie van het Spuihuis. Nog op die site gaan we in het recent opgefriste Molenhuis een reiscafé huisvesten.” Twee andere nakende stadsprojecten zijn de stadsfeestzaal en de historische huisvesting van figurentheater ‘de Maan’. z

Lamotsite: contrastwerking tussen de oude en hedendaagse architectuur

Schepen Karel Geys (foto KM)

Karel Geys Karel Geys (48) is een geboren en getogen Mechelaar.

Met de diploma’s rechten en overheidsmanagement op zak werkte hij aanvankelijk in de Vlaamse administratie. Zijn politieke loopbaan (sp.a) begon slechts vrij recent, vanaf de huidige legislatuur. Momenteel is hij voltijds schepen, bevoegd voor onder meer ruimtelijke ordening, wonen, mobiliteit, stadsvernieuwing en monumentenzorg.

Namenstraat: zicht in richting G. Gezellelaan

Bouwen aan Monumenten

11

Tekst: Koen Mortelmans Foto’s: dmvA

Hooghuys hoogtepunt in herwaardering Lorettesite

12

Bouwen aan Monumenten

Bouwen aan Monumenten

13

colmat interieurinrichting paardenmarkt 58 B-2000 antwerpen

foto: Project Hooghuys te Mechelen 2011 bibliotheek met afgeschermde keuken naar een ontwerp van DMVA Architecten

t: +32 3 233 10 18 f: +32 3 233 10 24 colmat@skynet.be www.colmat.be

De oudste delen van het Hooghuys langs de Dijle dateren uit de volle middeleeuwen. Het is wellicht één van de oudste gebouwen in Mechelen. Het was eeuwenlang een pakhuis. Later was het in gebruik als herenwoning en gebruikte een kloosterorde het als onderdak voor een kleuterschool. De nieuwe eigenaars, advocatenkantoor Mahla en architectenbureau dmvA pasten het aan hun eigen behoeften aan, maar behielden en herwaardeerden eveneens de waardevolle historische elementen.

I “

n 1828 en omstreeks 1870 vonden er grote verbouwingen plaats, die het pakhuis omvormden tot herenhuis. Die ingrepen langen aan de basis van de indeling zoals wij die aantroffen,” vertelt architect David Driesen (dmvA). Het gelijkvloers en de eerste verdieping waren heringevuld volgens een kamertypologie. Deze twee niveaus zijn samen ongeveer 500 m² groot, de helft van de totale oppervlakte van het gebouw. De rest bestond uit ruimtes onder het kapspant. Die deden dienst als meidenkamers en als zolder.”

als nieuwbouw. Het totaal wordt een prachtige referentie, met gebouwen van omstreeks 1400 tot en met 2011.”

Uitgekiende dakisolatie Het Hooghuys, gedurende 120 jaar een deel van de kloostersite Lorette, stond sinds 1985 leeg. “Die leegstand was nefast,” getuigt David Driesen, “Niet alleen nam de bouwfysische schade toe,

er vonden ook heel wat plunderingen plaats.” De spantenstructuur van het dak, zonder nokboom, was typisch voor de vijftiende eeuw. De architecten vonden dit een achtergrond die goed bij hen paste.

“Maar om de zolder leefbaar te maken moesten we hem wel aanpassen aan de huidige isolatie-eisen. Het kwam erop aan de dakvlakken te isoleren en de houten bebording toch zichtbaar te houden. ▼

Het advocatenkantoor gebruikt nu het gelijkvloers en de eerste verdieping. De architecten hebben hun intrek genomen op de tweede verdieping, in de karakteristieke ruimte onder de spanten. Hun deel van het pand omvat tevens een appartement op hetzelfde niveau en een loft op niveau +3.

De restauratie en renovatiewerken kaderen in de herwaardering van de hele site, dmvA is daarin ook verantwoordelijk voor diverse andere deelprojecten.

“Wanneer alle werken achter de rug liggen zal hier een harmonieus geheel staan, met een combinatie van restauratie, renovatie en nieuwbouw, waarin zowat alle bouwperiodes van de vijftiende tot en met de éénentwintigste eeuw zijn vertegenwoordigd.” Bouwbedrijf Van Poppel is de initiatiefnemer van heel de site, die naast het Hooghuys bestaat uit drie te restaureren diephuizen en een tiental appartementen en commerciële ruimten. “Ons bouwbedrijf is sinds jaren actief in de herwaardering van de binnenstad. Zo voerden we ook de restauratiewerken aan het Tolhuisje op de Hoogbrug en de unieke houten gevels langs Zoutwerf.” aldus bedrijfsleider Paul Van Poppel. “Op de site van het Hooghuys gaat het om zowel restauratie

Bouwen aan Monumenten

15

Restauratie en building.pdf

� � � � �

21-04-2011

09:15:37

� � � �

Woningen Appartementen Kantoren Industrie Projectontwikkeling

houten gevels Zoutwerf Mechelen

Oude Liersebaan 233 Mechelen

Nieuwbouw Renovatie Restauratie Schrijnwerkerij

Tolhuis Mechelen

www.vanpoppel.be info@vanpoppel.be T : 015 28 07 30

Daarom besloten we het sarking-principe toe te passen. We isoleerden het dak langs de buitenkant, met PU-platen. Zo behielden we de authenticiteit van het spantendak.”

Spiegeltje aan de wand Tijdens de aanpassingswerken omstreeks 1870 waren de spanten op de tweede en derde verdieping ingekort, om in het hoofdvolume een monumentale trap aan te brengen, met daarboven een lichtkoepel. “Dit was zowel technisch als visueel een doorn in ons oog. Daarom hebben we op niveau +3 de oorspronkelijke spantenstructuur hersteld en op niveau +2 met spiegels een trompe l’oeil gecreëerd, die het herstel visualiseert.” De hedendaagse nutsinfrastructuur is erg discreet aangebracht, voornamelijk in de vloeren.

“We hebben het verdwenen deel van de spantenconstructie gereconstrueerd met oude eik,” legt Paul Van Poppel uit.

“Gedeeltelijk met lasverbindingen, gedeeltelijk door polychemische restauratie.

Lasverbindingen zijn geschikt voor grote ontbrekende of aangetaste gedeelten.

Polychemische restauratie is betere voor kleine reconstructies, vooral om economische redenen. Het overwinnen van de stabiliteitsproblemen in de traphal was een serieuze uitdaging.” ▼

Restauratie & Building – gevelrenovatie Restauratie & Building (R&B, Zoersel) stond hier in voor de gevelrenovatie. “Onze bijdragen omvatten het herstellen van het metselwerk, het kaleien van achttiendeeeuwse achtergevel, het herstellen van de plint en het uitbezetten van de voorgevel, met inachtneming van het historisch karakter,” vertelt zaakvoerder Guy De Nies. “ De linkerzijgevel hebben we gereinigd en zeer dik gekaleid.”

De restauratie van historische gevels, alle gyproc-, metsel- en schilderwerken en ook totaalprojecten vormen de specialiteit van R&B. “We hebben voor de restauratie en renovatie van het Hooghuys van december 2009 tot november 2010 constant drie à vier van onze medewerkers ingezet. Speciaal aan dit project was de gewenste vloeiende overgang van de gevels van twee gebouwen, een achttiende- en een negentiendeeeuwse.” R&B werkt ook mee aan de restauratie van de kathedralen van Antwerpen en Brugge, het gemeentehuis te Maldegem en het ‘Oud Klooster’ in Grobbendonk.

Het in 1988 opgerichte bedrijf telt momenteel zeventien medewerkers.

Trappen Smet – reconstructie houten trap Trappen Smet (Zulte) maakte en plaatste de houten trap tussen het gelijkvloers en de eerste verdieping. “Naar het oorspronkelijke model,” verduidelijkt Jasper Desmet (sales). “We sloten hem ook perfect aan op de bestaande trap naar de tweede verdieping.” Trappen Smet is sinds begin 2011 gecertificeerd als houtverwerkend bedrijf met de FSC- en PEFC-ecolabels. “Maar we zijn vooral een hoogtechnologisch en tegelijk ambachtelijk bedrijf, dat op een hoogtechnologische manier oude technieken toepast.” De productie van de trap voor het Hooghuys nam 23 mandagen in beslag, de plaatsing zes mandagen. “Wij zijn gespecialiseerd in het ontwerpen, produceren en plaatsen van trappen, vooral trappen met ongewone vormen, zoals gebogen trappen en trappen met kuip en/of wrongstukken. Pure maatwerkprojecten zoals dit zijn dan ook niet ongewoon voor ons. Tot 1991 was Smet een algemeen schrijnwerkbedrijf, sindsdien legt het zich op trappen toe. Het behield wel zijn familiaal karakter, de derde en vierde generatie zijn er nu actief.

Liften Min – lift

“We hebben hier een liftinstallatie zonder machinekamer geplaatst, één van de laatste ontwikkelingen op liftgebied,” vertelt Michel Van Hummelen, technisch directeur van Liften Min (Mechelen). “De synchrone motor die we aanbrachten is erg energiezuinig, omdat hij gekoppeld is aan de frequentie-omvormer.”

Naast het installeren van nieuwe liften staat Min Liften ook in voor het renoveren van bestaande oudere liften en voor het onderhoud. “Bovendien werken we niet alleen met onze eigen liften maar ook met die van andere liftenbouwers.”

De voorbereidingen vonden plaats in de eigen ateliers van Min: machine tuning, elektrische voorbekabeling, het samenstellen van de kooi met de knoppendoos. “Voor de werken op de bouwplaats van start gaan, berekenen we ook de capaciteit van de machine en de krachten die de lift uitoefent op de geleiders… dit uiteraard volgens ons kwaliteitssysteem ISO 9001+ module H, waarvoor we gecertificeerd zijn door het Liftinstituut NL.” Min installeerde eerder al liften in het Patershof (zie elders in dit blad) en het Loretteklooster in Mechelen, het Karmelietenhof in Berchem en in de tot woning omgebouwde watertoren van Kortenberg. Het familiebedrijf (1977) telt momenteel dertig medewerkers.

Bouwen aan Monumenten

17

Liften Min is een vaste waarde in de liftenwereld als het gaat om het bouwen van nieuwe liften en het renoveren van bestaande liften.

Maatwerk en standaardontwerp zijn aan zeer scherpe prijzen leverbaar.

Het onderhoud van liftinstallaties is een belangrijk deel van onze activiteiten.

U bent steeds welkom om onze toonzaal te bezoeken, na afspraak.

Onze activiteiten: Gevelsteen Dakelementen Ruwbouw

Tegels Klinkers Plaatsing

Afwerkingsmateriaal Rockpanel, Eternitprodukten (sidings...)

Verzagingservice

Isolatie Glas- en rotswol Extru, polyurethaan

Gips in zak en in silo Knauf, Gyproc, Cantillana

Container - en silo vervoer

Zonnepanelen

Jubellaan 157 B-2800 Mechelen Tel +32 (0)15 43 60 69 Fax +32 (0)15 43 60 71 info@liftenmin.com www.liftenmin.com

ALLE BOUWMATERIALEN - VLOER- & WANDTEGELS

Eurolaan 3 - 9140 Temse t Tel. 03 710 61 61 t www.vandergucht.be

Op de tweede verdieping ligt een massieve brandvloer in terracotta. “Zo’n vloer over een dergelijke grote oppervlakte veroorzaakt een enorme bijkomende belasting op de houten constructie,” weet Paul Van Poppel. “Hij dateert van toen het gebouw nog de functie bekleedde van pakhuis.

We hebben hem uiteraard herplaatst. Nu zorgt hij voor een uitstekende geluidsisolatie.”

Trappen De kloosterzusters lieten het onderste deel van de monumentale houten trap afbreken om hem te vervangen door een betonnen exemplaar, dat wellicht veiliger

Colmat – interieur

Het Antwerpse familiebedrijf Colmat vervaardigde al het meubilair en de deuren.

Het stond eveneens in voor de naadloze integratie van keukens en badkamers in de appartementen, en onder meer het archief- en kantoormeubilair in de kantoorruimten. “We hebben alle meubelonderdelen uitgevoerd in gerookte eik, gecombineerd met volkern (HPL) meubelplaat, hoogwaardig lakwerk en Coriantoepassingen,” zegt zaakvoerder Matti Cools. ”Gerookte eik leent zich uitstekend voor historische ruimten. Volkern evenwel biedt het meubel een elegante uitstraling en verzekert lange levensduur. Corian is beschikbaar in honderd kleuren.

Het laat zich ook thermisch vormen, waarbij de ontwerpmogelijkheden haast onuitputtelijk zijn.”

Tijdens de intussen al jarenlang succesvolle samenwerking met dmvA speelt Matti’s broer Johan een centrale rol. Als artistiek marqueteur en meubelmaker heeft hij de technische leiding. “Een man van vele oplossingen,” zegt Matti, “Dat moet ook, want onze grootste uitdaging is het creëren van strakke lijnen om de historiciteit van een dergelijk pand extra te benadrukken.” Zoals de spiegelwanden, die de bergruimtes en het sanitair aan het oog onttrekken. De bibliotheek, het hart van het advocatenkantoor, is erg functioneel, maar niemand vermoedt een hedendaagse keuken achter de schuifwand. In de vergaderruimtes biedt een van de tafels een bijzondere spiegelwerking met de rozet in het stucplafond. “We ontwikkelden ook datagestuurde kantoortafels en mobiele klasseersystemen, een ontwerp van dmvA,” aldus Matti Cools.

Bij deze interieurspecialist werken zeven mensen. Zijn ouders richtten in 1958 het bedrijf op. Zij waren beiden binnenhuisarchitect en pioniers op gebied van textielontwerp. Met het Hooghuys was Colmat niet aan zijn proefstuk toe. Momenteel werkt het aan het zestiende-eeuwse pand ’t Gulden Hooft in Antwerpen.

Een opwaardering van het voormalige hotel Wauwermans naar appartementen, woon- en werkeenheden.

Technische fiche Hooghuys, Mechelen Opdrachtgever: Architectenbureau dmvA (Mechelen) advocatenkantoor Mahla (Mechelen) Architect: Architectenbureau dmvA (Mechelen) Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Van Poppel (Mechelen) Gevelrestauratie: Restauratie & Building (Zoersel) Lift: Min Liften (Mechelen) Interieurinrichting: Colmat (Antwerpen) Reconstructie houten trap: Trappen Smet (Zulte) Start werken: oktober 2009 Ingebruikname: 1 januari 2011

was voor gebruik door kleine kinderen.

De restauratie impliceerde de reconstructie van dit ontbrekende deel. Een tweede houten trap, veel bescheidener, dateert uit omstreeks 1870. Het huispersoneel maakte er toen gebruik van. Die trap onderging eveneens een restauratiebeurt, maar is nu slechts een esthetische en historische referentie. De huidige comfort- en veiligheidsnormen houden een praktisch gebruik ervan tegen.

Rozet De buitengevels zijn deels bepleisterd, deels gekaleid. Die aanpak respecteert de historische achtergrond. De nieuwe eigenaars lieten het grootste deel –ongeveer 80%– van het bestaande houten buitenschrijnwerk restaureren. David Driesen: “De ontbrekende delen lieten we reconstrueren volgens de bouwperiode van het specifieke onderdeel van

het gebouw. In overleg met de toezichthoudende erfgoeddiensten hebben we de bestaande beglazing vervangen door Stolkerglas, om voldoende warmte-isolatie te bekomen.” Alle aangetaste houten vloeren zijn verwijderd. Het Hooghuys kreeg ook een bescherming tegen opstijgend vocht en sulfaten. “We herstelden ook de bepleisteringen van wanden en plafond, met als opvallendste element een originele rozet in Empirestijl.” Onder alle houten vloeren en trappen ligt nu een brandwerende laag.

Het Hooghuys en zijn achterbouw vormen de linkergrens van de voormalige kloostertuin. Dit ingesloten gebied wordt heringericht tot semi-publieke buitenruimte. De bewoners en gebruikers van het Hooghuys kunnen gebruik maken van de ondergrondse parking onder het binnengebied. z

Bouwen aan Monumenten

19

Kerkhotel Patershof

Sfeervol logeren in vroegere kerk In hartje Mechelen heeft projectontwikkelaar Investpro het kloostercomplex Patershof omgevormd tot een gesloten woonerf, met ‘kloosterwoningen’, lofts, nieuwbouw-appartementen, eengezinswoningen, een binnentuin en … een hotel.

Een ongewoon hotel, want het is ondergebracht in de vroegere kloosterkerk.

20

Bouwen aan Monumenten

Bouwen aan Monumenten

21

H

et was niet evident om de sinds 1999 de leegstaande kerk en de bijgebouwen te herbestemmen. Zeker voor de kerk, waren de vorm en constructie, de lichtinval, en de bestaande afmetingen randvoorwaarden, die het definitieve ontwerp bepaalden.

Voeg daarbij een aantal eisen van het stadsbestuur van Mechelen, de brandweer en de hotelketen die mee in het project stapte, met steeds de economische haalbaarheid in het achterhoofd. Het is het project waarin we alles nauwkeurig moesten overwegen,” vertelt bedrijfsleider Rudolf Van “den Heuvel. Zijn groep omvat tevens aannemingsbedrijf IBO en staalconstructeur IMW, die de grootste werken uitvoerden.

De kerk uit 1867 is geen beschermd monument, maar de kloosterlingen, die de site verlieten, vroegen wel dat de kerk een ‘zachte’ nabestemming zou krijgen.

Een evenementenzaal bijvoorbeeld zou niet kunnen. De diensten voor monumentenzorg gingen verder, Ze eisten dat alle bouwkundige ingrepen omkeerbaar zouden zijn, zodat het nochtans

22

Bouwen aan Monumenten

niet-beschermde gebouw in de verdere toekomst en met beperkte ingrepen ooit weer als kerk zou kunnen fungeren. “We dachten eerst aan kantoren, maar het bleek onmogelijk om hiervoor kandidaat-huurders te vinden. Uiteindelijk is de ideale oplossing uit de bus gekomen.

De kerk is nu het Kerkhotel Patershof.

verpakte technieken. Om alles rond te krijgen waren een intens overleg met alle (onder)aannemers noodzakelijk.

“Vergeet niet dat het gebouw slechts vier ingangen telt, met een breedte van amper 1,40 m, waardoor we al het materiaal moesten naar binnen brengen,” zegt Erwin Close, technisch directeur

De kerk uit 1867 is geen beschermd monument, maar de kloosterlingen vroegen wel dat de kerk een ‘zachte’ nabestemming zou krijgen De typische neogotische architectuur zorgt er voor een speciale sfeer.”

Het aanvankelijke plan voor de realisatie van kantoren in de kerk, was veel minder ingewikkeld. “Het voorzag grotere ruimtes voor landschapskantoren, met strategische kernen voor sanitaire en andere infrastructuur, zodat we alle verticale leidingen zouden kunnen bundelen.

In een hotel heeft elke afzonderlijke kamer die infrastructuur. Het hele gebouw zit dan ook vol onzichtbaar

van Investpro. “Om alle hedendaags comfort en veiligheidsmaatregelen te integreren hebben we uiteindelijk niet veel toegevingen moeten doen. Sommige badkamers zijn iets kleiner, maar daar blijft het bij. Maar door de plaats van de kerkramen en zuilen zijn bijna alle kamers verschillend.”

Metaalstructuur “Door het aanbrengen van een interne staalstructuur moesten we niet raken aan de bestaande ramen en nauwelijks aan de muren. Zo beantwoordden we

aan de eis van monumentenzorg dat het gebouw ooit weer een kerk zou kunnen worden. De staalstructuur kan zonder problemen gedemonteerd worden. Maar er was ook een structurele oorzaak. De neogotische zuilen lijken wel solide, maar hun draagcapaciteit is vrij beperkt. Meer dan het bestaande dak kunnen ze niet ondersteunen. Om de nieuwe niveaus en lokalen te dragen moesten we een tweede draagstructuur aanbrengen.”

Het viersterrenhotel telt 79 kamers, waarvan 56 kamers in de kerk. De huidige bezettingsgraad bedraagt meer dan 60%, goed voor 30.000 gasten per jaar. De kamers bevinden zich op het gelijkvloers en op vijf verdiepingen.

De verdiepingen bestaan uit kolomligger-verbindingen en uit liggers ingewerkt in de bestaande muren.

“We hadden de bestaande toestand zorgvuldig opgemeten en de staalconstructieplannen integraal in 3D uitge-

tekend, zodat we alle liggers precies naast de bestaande bogen konden positioneren,” blikt Erwin Close terug.”

De plaatsing van de kolommen hebben we zo gekozen dat ze gefundeerd zijn op de wanden van de ondergrondse technische ruimte. De kerk hebben we over haar volledige lengte onderkelderd, tussen de bestaande kolommen in. De wanden van deze kelder vormen de verstijvingen van de funderingsplaat.” z

© Martin’s Hotel

© Martin’s Hotel

Technische fiche Projectontwikkelaar: Investpro-Patershof, Mechelen Gebruiker: Martin’s Hotels, Genval Architect: Dan Jonckers, Projectbureau Signa, Mechelen Algemene aannemer International Building Organisation (IBO), Mechelen Staalconstructie: International Metal Works (IMW), Tessenderlo Start werken: midden januari 2008 Opening hotel: 19 mei 2009

Bouwen aan Monumenten

23