Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed
Sint-truiden
Geeft monumenten hedendaags leven
natuur en architectuur ĂŠĂŠn in torhout
I
Nummer 1
I
april - mei
I
2012
Deurne
laat de sixties herleven
Milieu BeTON AlgeMene BOUwweRkeN Schoon BeTON Burgerlijke BOUwkUNde
FURNIBO • Bedrijvenlaan 7 • B-8630 Veurne • T. +32 (0) 58 52 49 24 • F. +32 (0) 58 51 63 74 • info@furnibo.be • www.furnibo.be
Speciale technieken
Dakwerken
Gevelrenovatie
Glas-in-lood
Acaciastraat 14c B-2440 Geel Tel: 014 81 60 21 Fax: 014 86 60 16 info@renotec.be www.renotec .be
Interie
Archeologische veldverkenningen • Archeologische vooronderzoeken Archeologische begeleidingen • Archeologische opgravingen • Boringen
Leuven, Fochplein
Tienen, Groot Begijnhof
Duffel, Sint-Martinuskerk
Hamme, Sint-Gudulakerk
Genoelselderen, Sint-Martinuskerk
Meldert, Sint-Willibrorduskerk
Maatschappelijke zetel: Jozef Wautersstraat 6, 3010 Kessel-Lo Correspondentieadres: Bietenweg 20, 3300 Tienen GSM: 0474/58 77 85 - Fax: 016/77 05 41 info@studiebureau-archeologie.be www.studiebureau-archeologie.be
Renovatie bibliotheek Elsegem / Wortegem-Petegem
Restauratie en algemene bouwwerken Steenhouwerij en marmerbewerking Schrijnwerkerij, glas-in-lood, smeedwerk Decoratief stuc- en staffwerk en restauratieschildertechnieken Speciale restauratietechnieken Steigers, stut- en schoringwerken Archeologisch onderzoek
Group Monument Oostrozebekestraat 54 8770 Ingelmunster T. 051/31 60 80 F. 051/30 22 37 info@monument.be www.monument.be
dasmedia.be
Projectontwikkeling en herbestemmingen
Oude Kerk van Ulbeek restauratie en inrichting als begraafplaats PIT ANTWERPEN NV Starrenhoflaan 27- 2950 Kapellen Telefoon (03)605 14 33 Fax (03)605 14 76 E-mail: info@pit.eiffage.be www.pitantwerpen.be
Voorwoord Beste Lezer, Onlangs begaf ik me naar de campus van een grote hogeschool langs de ringweg van een stad met een kleurige naam in de Antwerpse Kempen. De entree bezorgde me een onaangenaam gevoel: een uitgestrekte parking, uitsluitend voor auto’s, geen duidelijke wegwijzers en, tenzij in hun metalen voertuigen, geen levende ziel. De grijze gebouwen, ver in de achtergrond, vertoonden poëtische namen, zoals A, B en C. Geef mij maar de stadscampussen, met hun fietsen, rolschaatsen, bus- en tramhaltes… en vooral hun historische gebouwen. De Kempische campus deed me begrijpen waarom ik –en wellicht ook U– die oude gebouwen prefereer. Het is niet zozeer hun ouderdom en ook niet hun monumentaliteit die het hem doet. Het verschil is dat ze op mensenmaat zijn ontworpen. Grote monumenten bezoeken we zoals we een kunsthistorisch museum of het paleis van de koning bezoeken, met plechtige reserves. Maar in monumenten op mensenmaat voelen we ons meer op ons gemak. Laat het een interessante rijwoning zijn of de kloostergang van bescheiden broeders, een vroeger industriegebouw, een windmolen… de maatvoering op mensenmaat maakt het doorgaans gemakkelijk ze een eigentijdse functie te geven. Dat kan horeca zijn, met als bijkomend voordeel een brede publieke toegankelijkheid. In dit nummer van Bouwen aan Monumenten gaan we met Danny Van Assche, afgevaardigd bestuurder van Horeca Vlaanderen, in op de symbiose van horeca en onroerend erfgoed. Zelfs het voormalig koninklijk paleis ‘op’ de Meir in Antwerpen is op maat en duwt de andere gebouwen in de omgeving niet plat. Uiteindelijk was het ooit gebouwd voor en door een rijke burger en niet voor Napoleon. Misschien was de schaal wel de reden dat de heersers van dit land het niet konden gebruiken. Maar de huidige invulling past wel bij de omgeving, een drukke winkelbuurt. Monument-fundamentalisten plaatsen wel vraagtekens bij de toewijzing van een deel van het gebouw aan een ‘actieve’ chocoladezaak. De dampen zouden het interieur kunnen beschadigen. Dat kan, maar als de geschiedenis één ding heeft geleerd is het wel dat leegstand en steriliteit nog meer nefaste gevolgen met zich meebrengen. In dit blad willen we dan ook zoveel mogelijk tonen welke nuttige en zelfs verassende invullingen onroerend erfgoed kan krijgen. De meest verrassende is deze keer het d-hotel in Marke, deelgemeente van Kortrijk. Centrale stad is deze keer het fruitige Sint-Truiden, maar we doen ook de rest van Vlaanderen aan. Antwerpen en Brugge uiteraard, maar ook Mechelen, Hasselt, Kortrijk, Tongeren, de jubilarissen (800 jaar stad!) Lier en Turnhout, Westvleteren en, minder voorspelbaar, Lummen en Torhout. Centraal thema is deze keer glas, van eeuwenoude glas-in-loodramen tot glascreaties uit de jaren zestig.
Veel leesgenot,
Koen Mortelmans
Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed www.bouwenaanmonumenten.be Nummer 1 2012 Verschijnt 4 x per jaar
Verantwoordelijke Uitgever
H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7, 3910 Neerpelt Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W louwersmediagroep.be
Redactie
Erika Claessens Dave Cuypers Henri Gielen Tim Janssens Koen Mortelmans Rik Neven Bram Souffreau Senne Starckx Michel Vanden Heede Bert Verbeke Philip Willaert
Redactieadres
Koen Mortelmans Kempenlaan 5 2160 Wommelgem T +32 (0)3 3536066 E koen@mortelmans.com
Bladmanagement
Pascal Op de Beeck E p.opdebeeck@louwersmediagroep.be
Secretariaat
Manuela Depenbrock
Advertenties
FTP-server van Louwers Mediagroep: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: monumenten be Wachtwoord: gast Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt T +32 (0)11 605540
29
10
69 10
€ 45,00 per jaar excl. BTW ABN Amro: 723-5404718-21 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Bouwen aan Monumenten België Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540
Danny Van Assche: “Horeca en monumenten, ideale combinatie”
14
Stad Sint-Truiden
14
Burgemeester Ludwig Vandenhove over monumentenbeleid Sint-Truiden
Adreswijzigingen
19
OLV-Hemelvaartkerk Sint-Truiden straalt als nooit tevoren
23
Schepen- en feestzaal oud stadhuis Sint-Truiden in ere hersteld
Abonnementsprijs
Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt
Vormgeving / Art-direction
Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +32 (0)11 605540 E info@louwersmediagroep.be Barry Hoogkamer, Tessa van Gameren
Opzeggingen
Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnements-periode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.
Doelgroep
Abonnees, betrokken ministeries en rijksdiensten, provinciale, gemeentelijke en andere betrokken overheden, monumentenwachten, landelijke, regionale en lokale organisaties, stichtingen en instellingen m.b.t. cultureel erfgoed. Aannemers, adviesbureaus, architecten en andere betrokken marktpartijen. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/ of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.
26 Bedrijfsportret Devain 29 Renovatie en nieuwbouw voor Sint-Sixtusabij Westvleteren 34 Geld voor renovatie en herbestemming godshuis Sint-Anna in Lier 35 Brainstormen en relaxen in Huis Happaert 37 Deurne laat de jaren zestig herleven 40 Bedrijfsportret Renotec / bibliotheek Nationale Bank 42 Bedrijfsportret AAG Antwerp Artistic Glass 44 Bedrijfsportret EVM Glas 46 d-hotel in Marke 48 Journaal
37
46
60
78 81 Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed
SINT-TRUIDEN
GEEFT MONUMENTEN HEDENDAAGS LEVEN
NATUUR EN ARCHITECTUUR
I
Nummer 1
I
april - mei
I
2012
DEURNE
LAAT DE SIXTIES HERLEVEN
ÉÉN IN TORHOUT
Op de cover: Basiliek van Kortenbos. (foto Toerisme Sint-Truiden)
50 54 57 60 62
In den Roden Schilt (Mechelen) krijgt eerherstel Diocesaan Centrum Torhout, symbiose van natuur en architectuur Brugse Benedictijnenabdij omgevormd tot pedagogisch centrum Toepassingsgebied Mer-plicht voor grote bouwprojecten verruimd Koninklijk Paleis ‘op’ de Meir
62 66
Onderhoudswerken in Koninklijk Paleis Antwerpen Salv’artes restaureerde vijf ‘Jozef-in-Egypte’ schilderijen
69
Koetshuis combineert authentieke en eigentijdse architectuur
72 76 78 81
84 86
Cortenstaal evoceert verleden Sint-Willibrorduskerk Meldert Bedrijfsportret Studiebureau Archeologie Vakwerkhoeve in Hasselt Restauratie interieur Sint-Jan in Tongeren verzoent contrasterende bouwstijlen Bedrijfsportret Artecura
Erfgoedacademie centraal aanspreekpunt voor restauratieopleidingen
88
Wie doet wat?
Danny Van Assche (Horeca Vlaanderen)
Horeca en monumentale gebouwen
Tekst en foto’s: Koen Mortelmans
een ideale combinatie
De verschillende overheden hebben niet op de financiële crisis gewacht om te beslissen dat ze niet zomaar meer geld van de belastingbetalers gebruiken voor het in stand houden of restaureren van erfgoedgebouwen. De algemene teneur is dat het geen zin heeft gebouwen te financieren die geen nuttige functie hebben. Maar je kunt niet in elk historisch gebouw een toeristische dienst of een museum onderbrengen, die zelf op hun beurt werkingskosten hebben. Wel groeit het aantal horecazaken dat zich op een erfgoedbestemming vestigt. Maar brengt dit ook voor de horecazaak meerwaarde met zich mee?
E
“
en horecaondernemer zal altijd proberen om een zekere sfeer te creëren in zijn of haar zaak,” zegt Danny Van Assche, afgevaardigd bestuurder van de federatie Horeca Vlaanderen. “Belangrijk daarbij is dat zijn klanten het gevoel hebben dat heel het plaatje klopt. Het voordeel van een erfgoedlocatie is dat het gebouw en/of de omgeving meestal al een zeker charisma hebben. Daarop kan de horecaondernemer verder werken. Een mooi gebouw met een verhaal betekent altijd een meerwaarde. Een horeca-uitbater moet in de eerste plaats potentiële klanten ervan kunnen overtuigen om zijn zaak binnen te stappen. Een mooi gebouw met uitstraling zal hem hierbij zeker helpen.” De Gempemolen in Tielt-Winge.
10
Bouwen aan Monumenten
Van Assche merkt op dat die meerwaarde net zo goed aan een niet
beschermd erfgoedgebouw, aan een (recenter) gebouw nabij een historisch gebouw of aan het bezoekerscentrum van bijvoorbeeld een landschap kan kleven. “Het is de beleving die doorweegt.” Dit betekent natuurlijk niet dat je zomaar gloednieuwe horecagebouwen mag neerplanten in historische omgevingen. “De inplanting moet wel met respect gebeuren. Af en toe krijgen we met ferme discussies daarover te maken. Zoals in Antwerpen, waar het stadsbestuur overdekte terrassen wilde weren. Alleen op de Grote Markt mochten ze blijven. En laat dit nu net de plaats zijn waar een overdekt terras het uitzicht op historische gevels zou kunnen beperken. De argumentaties zijn niet altijd helemaal logisch. Maar soms komt de oplossing van het probleem neer op de kwadratuur van een cirkel: ze kan niet voor beide partijen perfect
Danny Van Assche (Horeca Vlaanderen)
frietkoten een van de meest herkenbare kenmerken van ons erfgoed.” Een erfgoedlocatie kan een horecazaak dus meerwaarde opleveren, maar is het omgekeerde ook het geval? “Horeca brengt leven. Een slimme ondernemer zal inspelen op het erfgoedkarakter van zijn gebouw en bijvoorbeeld via de menukaart het verhaal ervan meegeven aan zijn klanten. Eigenlijk vormen horeca en monumentale gebouwen een ideale combinatie.” ▼
Horeca niet in het kasteel van Horst zelf, maar in het vroegere wagenhuis, een bijgebouw (Holsbeek).
Feestzaal Hof ten Damme in Kallo.
zijn. De discussies tussen overheid en horecazaak slepen soms heel lang aan en soms komt er gewoon geen oplossing tot stand en raakt een mooi kasteeltje of een interessant herenhuis in verval. Het is mijn overtuiging dat het beter is een compromis te vinden en ook langs de erfgoedkant wat toe te geven dan een gebouw door leegstand en ongebruikt te laten verkommeren. Een ander alternatief, dat een privé-investeerder het gebouw koopt, laat restaureren en privé gebruikt vind ik niet de gelukkigste oplossing. Want de belastingbetaler betaalt via de subsidies wel mee aan de restauratie, maar krijgt er achteraf zelf
Danny Van Assche (40) is master in economie en doctor in politieke en sociale wetenschappen. Hij staat sinds 2010 aan het roer van Horeca Vlaanderen. Eerder werkte hij als wetenschappelijk medewerker voor het Vlaams Parlement, in het kabinet van toenmalig Vlaams minister Eric Van Rompuy, als assistent aan Universiteit Antwerpen en als adviseur bij Unizo.
De Groote Witte Arend in Antwerpen.
slechts uitzonderlijk of niet toegang. Wanneer in een monumentaal gebouw een horecazaak is gevestigd, kan het publiek er permanent mee van genieten. Ik vind dit een vrij hoge meerwaarde.” Compromissen sluiten De soepelheid en compromisbereidheid van de regelgevers varieert van regio tot regio. “En elk dossier is een geval apart. Dikwijls volstaat een dosis gezond verstand. Wat bijvoorbeeld met een recent frietkraam in een oud stadscentrum? Het maakt misschien geen deel uit van het historisch kader, maar voor veel buitenlandse toeristen zijn precies onze
Danny Van Assche. (foto Horeca Vlaanderen)
Bouwen aan Monumenten
11
Danny Van Assche (Horeca Vlaanderen)
Restaurant Hofke van Bazel in Bazel (Kruibeke).
Voedselveiligheid en brandweer Maar er zijn ook knelpunten. Zo strijden de voorschriften inzake voedselveiligheid en hygiëne en die van de brandweer dikwijls met die van de diensten bevoegd voor monumentenzorg. Die laatste geven de eigenaars en uitbaters ook weinig spelruimte voor eigen keuzes inzake afwerking. “Horecazaken moeten voldoen aan de strenge HACCPhygiënereglementering. Maar ruimtes in oude gebouwen zijn vaak zo beperkt dat de hierin opgelegde zonering –koude en warme, vuile en propere zones, …– niet altijd mogelijk is. In principe moeten verschillende activiteiten ruimtelijk gescheiden verlopen.
Als dit niet kan, moet men deze activiteiten scheiden in tijd. Dat is natuurlijk niet altijd even praktisch en soms zelfs niet haalbaar. Stel dat je bijvoorbeeld, wegens plaatsgebrek in de keuken, slechts één gootsteen kan plaatsen. Je mag dan niet eerst je groenten wassen en onmiddellijk daarna je snijplank reinigen in dezelfde gootsteen. Je moet dan een tijdslijn
12
Bouwen aan Monumenten
opmaken met een duidelijke timing wanneer je je groenten wast, en wanneer je de afwas doet. Een ander veel voorkomend voorbeeld zijn de toiletten. Deze mogen niet rechtstreeks uitkomen in de keuken of verbruikszaal. Er is dus een sas verreist, maar in een erfgoedgebouw heb je daarvoor dikwijls niet de ruimte of geeft monumentenzorg geen toelating om dit te realiseren.” “Voor de inrichting of het plaatsen van een toog stelt zich regelmatig hetzelfde probleem. Je mag niet zomaar verbouwingswerken laten uitvoeren in een beschermd pand. Dat geldt ook voor de brandveiligheid, die onder gemeentelijke of stedelijke reglementering valt. Daarbij hoort dikwijls de eis om een extra nooduitgang te voorzien, maar dit strookt dan weer niet met de eisen van monumentenzorg.” Wij pleiten in dergelijke gevallen altijd voor overleg, maar we hebben er begrip voor dat sommige ingrepen niet mogelijk zijn. Toch kan er met de nodige goodwill en constructief overleg doorgaand een
oplossing uit de bus komen waarin alle partijen zich kunnen vinden. Ik denk aan recente discussies over de antieke metalen hekkens voor sommige liftkokers, die uiteindelijk behouden bleven. Maar er zijn net zo goed hotels die een ster moesten inleveren omdat de erfgoedeisen niet strookten met de ster-voorwaarden.” Van Assche wijst erop dat dit debat zich niet beperkt tot de horeca. “We zien het ook dikwijls bij de verbetering van de toegankelijkheid van oude stadhuizen en andere historische toegankelijke overheidsgebouwen. Die dossiers hebben al dikwijls heel mooie oplossingen opgeleverd, in de vorm van hedendaagse annexen, die zelf getuigen van waardevolle architectuur.” Bestaat er een trend bij horeca-uitbaters om, ondanks praktische problemen, toch de voorkeur te geven aan locatie met historische of erfgoeduitstraling boven een locatie zonder deze problemen? “Panden met een historische uitstraling hebben altijd goed in de markt gelegen bij horeca-
Danny Van Assche (Horeca Vlaanderen)
ondernemers. De meeste ‘Grote Markten’ zijn omgeven door dergelijke panden, we kunnen en willen ze ons niet voorstellen zonder horeca. Het maakt het totaalbeeld van een gemeente of stad aantrekkelijker. Wel moet er, in samenspraak met de lokale politiek, voor een gezonde mix van functies gezorgd worden. De eigenaar is niet altijd de uitbater. Een (onervaren of ongeduldige) uitbater kan de neiging hebben de gevoeligheden over invulling naast zich neer te leggen om zijn zaak op korte termijn rendabel te maken. “De meeste horecamensen die hun zaak in een erfgoedlocatie onderbrengen doen dit heel bewust en respecteren het erfgoedkarakter van de plaats. Dat geldt nog meer voor mensen die hun eigen centen in het gebouw hebben geïnvesteerd. Maar als de uitbater niet de eigenaar is kan er wel eens een spanningveld ontstaan. Dan is het aan de eigenaar om de langetermijnwaarde van zijn pand te vrijwaren.” Brouwerijen Vestigen zich op erfgoedlocaties vooral kapitaalkrachtige grote groepen of ook kleine zelfstandigen? “Veel en vooral de beste dergelijke panden zijn eigendom van brouwerijen of investeerdersgroepen. De huurprijzen en andere verplichtingen zijn meestal ook navenant. De uitbater moet bijvoorbeeld bepaalde merken en bepaalde volumes afnemen, tot en met wasproduct en toiletpapier. De eigenaar verhuurt dikwijls niet alleen het gebouw, maar ook het meubilair of materieel. We stellen echter vast dat dit niet altijd even voordelig is voor de café-uitbater. Horeca Vlaanderen maakte begin dit jaar een ‘checklist brouwerijcontracten’ die elke starter zeker moet doornemen voor hij een dergelijk contract ondertekent. De brouwerijen met een kleiner marktaandeel en de bierhandelaars kunnen quasi onbeperkt verplichtingen opleggen, zowel wat het aantal producten en diensten als wat de duur betreft. Europa legt in het kader van de strijd tegen monopolies wel beperkingen op aan de marktleiders. Bij ons zijn dat Inbev en Alken Maes. De potentiële uitbater moet altijd vertrekken van een goed businessplan om onaangename verrassingen te vermijden.
Maar dat geldt net zo goed voor niet-erfgoedgebouwen. Beschermde gebouwen dragen meer risico, omdat de ingrepen en onderhoudskosten duurder zijn. Maar ze bieden ook specifieke opportuniteiten. Dat compenseert.” Sommige steden en gemeenten stimuleren de komst van horeca in erfgoedlocaties. “Dat is alleen maar toe te juichen. Vaak zijn deze extra impulsen ook nodig, de opstartkost van een horecazaak loopt
gauw op. Een levendige horeca geeft bovendien een positieve uitstraling aan de stad of gemeente en creëert zo een toeristische meerwaarde.” z
Horeca V l a a nderen
Horeca Vlaanderen verdedigt de belangen van de horecasector en strijdt voor een beter ondernemingsklimaat. De federatie telt ongeveer 5.000 leden.
Restaurant De Blauwe Regen in een oude hoeve in OIen.
In het Boshuisje in Zoersel hoorde Hendrik Conscience het verhaal dat hem inspireerde voor De Loteling.
Bouwen aan Monumenten
13
“Op het vlak van monumentenzorg moeten er mijns inziens doordachtere keuzes worden gemaakt. In plaats van in een bepaalde gemeente drie kerken te restaureren, kan je er beter één uitkiezen en die veel systematischer onderhouden, zodat je ook andere monumenten sneller kan gaan opwaarderen.” (Foto: Basiliek van Kortenbos)
Sint-Truiden en z’n deelgemeenten staan bekend om de vele prachtige kerken, kloosters en kastelen die ze bezitten. Aangezien de mogelijkheden van de stad – zeker sinds het wegvallen van de onderhoudspremie van de Vlaamse regering – beperkt zijn, moet ze het op het vlak van monumentenbeleid ook hebben van privéinvesteerders. (Foto: Chateau de la Motte in Groot-Gelmen)
14
Bouwen aan Monumenten
Tekst: Tim Janssens Foto’s: Toerisme Sint-Truiden en Toerisme Limburg
Burgemeester Ludwig Vandenhove
over monumentenbeleid
Sint-Truiden
‘Historische monumenten verdienen een hedendaagse functie’ Sint-Truiden is misschien wel één van de meest onderschatte historische Vlaamse steden. De Limburgse fruitstad, qua oppervlakte de grootste van de provincie, telt liefst 215 beschermde monumenten. Bovendien zijn het begijnhof en het belfort op de Grote Markt opgenomen op de werelderfgoedlijst van Unesco. Burgemeester Ludwig Vandenhove doet sinds z’n aanstelling in 1995 heel wat inspanningen om dit het rijke architecturale patrimonium in ere te houden en merkt aan het stijgend aantal toeristen in de binnenstad dat z’n progressieve monumentenbeleid geleidelijk aan vruchten begint af te werpen.
W
anneer je de Truienaars vraagt welk monument het absolute uithangbord van hun stad is, verwijst de overgrote meerderheid meteen naar de historische Sint-Trudoabdij.in het stadscentrum. Ze valt vooral op door haar vijfenzestig meter hoge toren, die dateert uit 1311. In het midden van de zevende eeuw stichtte de heilige Trudo er een priestergemeenschap die geleidelijk aan uitgroeide tot dit grote abdijcomplex. Na honderden jaren als stadsbaken tte hebben gefungeerd, werd de abdij op negen december 1975 getroffen door een zware brand, die de abdijkerk en een groot deel van het seminarie verwoestte. Bovendien stortte de spits van de abdijtoren in en verloor de stad zo één van haar drie trotse torens, sinds jaar en dag het symbool van de stad. In 1992 volgde een gasexplosie, die de watermolen en de abtsvleugel heel wat schade toebracht. Een waardevol stukje geschiedenis ging hierbij voor altijd verloren ging, maar het stadsbestuur besloot om de toren gedeeltelijk te restaureren. Sinds een aantal jaren fungeert hij als uitkijkplatform en is
hij een aantrekkingspool voor toeristen die op zoek zijn naar een panoramisch uitzicht over de stad. Monumenten moeten leven Het stadsbestuur ging echter verder dan restauratie alleen. Burgemeester Vandenhove, die op het vlak van monumentenzorg een behoorlijk progressieve visie heeft, wilde de abdij ook een volledig nieuwe invulling geven. “Een monument moet leven,” legt hij uit, “en om het te doen leven, moet je het –met de historische waarde ervan in het achterhoofd– al eens een andere, hedendaagse functie durven geven. In de abdij zelf zijn nu een internaat, het historisch centrum luchtmachtbasis Brustem, een historische academiezaal met een voortreffelijke akoestiek en een aantal stadsdiensten (het archief, de erfgoedcel, de dienst monumentenzorg,...) gevestigd. Door deze nieuwe invullingen is de site niet langer enkel toegankelijk voor de happy few, maar ook voor het bredere publiek. Monumenten kosten een stad veel geld, zeker nu we niet meer kunnen rekenen op de onderhoudspremie van de Vlaamse regering. Het zou dan toch
zonde zijn om onze historische gebouwen enkel maar te restaureren en ze voor het overige leeg te laten staan? Ze maken al jaren deel uit van de stad en moeten –net als wij– meegaan met hun tijd, zodat onze burgers zien dat hun geld wel degelijk goed gespendeerd wordt.” Tal van initiatieven Hoewel Sint-Truiden en z’n historische gebouwen en monumenten lange tijd onbekend waren bij het grote publiek, vinden tegenwoordig steeds meer mensen de weg naar de gezellige Truiense binnenstad. Enerzijds heeft dit ongetwijfeld te maken met de stijgende populariteit van de Haspengouwse bloesems, maar anderzijds toch ook met de –soms behoorlijk controversiële– inspanningen van het stadsbestuur om de verborgen pareltjes van de stad en haar veertien deelgemeenten op een originele manier in de kijker te plaatsen. “Het Cosmopolitan Chickenproject van Koen Vanmechelen is hier een goed voorbeeld van,” vindt Vandenhove. “Het is een levend kunstwerk vlak naast de abdij waarin elk jaar twee nieuwe kippen komen wonen. De kippenren valt ▼
Bouwen aan Monumenten
15
niet bij iedereen in goede aarde, maar brengt de abdij wel degelijk op een intrigerende manier onder de aandacht.” Voorts grijpt Sint-Truiden vooral de Open Monumentendagen aan om de gemiddelde burger warm te maken voor z’n waardevolle historische gebouwen. “Het is op die dagen dat het gewone publiek z’n weg vindt naar onze monumenten. Door nadien ook een boekje over deze Open Monumentendag te publiceren, hopen we dat ze de bezoekers ook na deze ene dag bijblijven.” Sinds 2009 wordt er ook jaarlijks een stedelijke monumentenprijs uitgereikt aan privépartijen die een beschermd monument of een waardevol pand restaureren of renoveren. Doordacht monumentenbeleid Toch is het een feit dat Sint-Truiden het als stad nog steeds eerder van z’n fruitindustrie dan van z’n historische gebouwen
moet hebben. Vandenhove probeert deze balans, die al sinds de negentiende eeuw overhelt naar de fruitteelt, ietwat te herstellen via een doordacht monumentenbeleid. Meteen na z’n aanstelling als burgemeester, zorgde hij ervoor dat de monumentenbeheerder een volwaardig stadspersoneelslid werd. De monumentenbeheerder buigt zich over bouwaanvragen voor bepaalde historische gebouwen en volgt alle restauraties van nabij op. Momenteel zijn het de Onze-Lieve-Vrouwekerk en het stadhuis die een grondige opknapbeurt ondergaan. Behalve deze grote, publieke monumenten zijn er in Sint-Truiden en omstreken nog heel wat andere gebouwen met een grote historische waarde. In 1996 is de stad begonnen met de inventarisering van ongeveer driehonderd waardevolle panden. Om ze maximaal te kunnen beschermen, werden ze bovendien opgenomen in de
De toren van de Sint-Trudoabdij stortte in 1975 gedeeltelijk in na een felle brand. Sinds enkele jaren doet hij dienst als uitkijkplatform.
De drie torens die uitgegroeid zijn tot het symbool van Sint-Truiden: de Sint-Trudoabdij, het belfort en de OLV-Hemelvaartkerk.
16
Bouwen aan Monumenten
bijzondere plannen van aanleg en de ruimtelijke uitvoeringsplannen. De stad geeft ook subsidies aan eigenaars die zo’n pand willen onderhouden. Zo introduceerde de stad in 2009 de kaleipremie, die de opwaardering van de gevels van woningen in het begijnhof stimuleert. Ludwig Vandenhove weet echter dat Rome ook niet op één dag was gebouwd: “We zitten niet op het niveau van Gent of Brugge. Vanuit sociaal-economisch
oogpunt is onze fruitindustrie een prioriteit, maar sinds 1995 profileren we ons ook bewust als monumenten- en evenementenstad. Wat betreft historische monumenten kunnen we wedijveren met de overgrote meerderheid van de andere Belgische steden. Inzake monumentenzorg blijven we voortdoen zoals we bezig zijn, want ik ben ervan overtuigd dat we Sint-Truiden er als historische stad eindelijk mee op de kaart aan het zetten zijn,” besluit Vandenhove. z
“Monumentenzorg en erfgoedbeleid staan niet los van elkaar, maar zijn integendeel nauw met elkaar verbonden.”
L udw ig Va ndenhov e
Ludwig Vandenhove (52) is al sinds 1995 de enige echte burgemeester van Sint-Truiden. Hoewel hij een economische opleiding genoot, engageerde hij zich al vanaf het begin van zijn professionele loopbaan bij de socialistische partij. Op lokaal vlak was Vandenhove gemeenteraadslid, fractieleider en burgemeester. Op federaal vlak fungeerde hij als volksvertegenwoordiger, lid van allerhande raden en commissies (zoals de Raad van Justitie en de parlementaire overlegcommissie) en senator.
Bouwen aan Monumenten
17
Mergelbouwsteen P. Kleijnen
Mergel is een bijzondere natuursteen die gevormd is in de krijtperiode 60 tot 140 miljoen jaar geleden. Deze steen is terug te vinden in het gebied vanaf Heerlen in Nederland tot achter Tongeren in België. In deze streek zijn letterlijk honderden groeves, in de volksmond meestal grotten genoemd, ontstaan als gevolg van de winning van de steen als bouwsteen. In deze regio, maar ook daarbuiten, zijn veel gebouwen, woonhuizen, boerderijen, kerken enz. geheel of gedeeltelijk opgetrokken uit deze steen. Uit opgravingen is gebleken dat de Romeinen, 2000 jaar geleden, mergelsteen al gebruikten voor de bouw van hun villa’s. De mergelwinning voor de bouw vindt tegenwoordig alleen maar plaats in de Sibbergroeve vanwege de goede kwaliteit van deze mergelsteen en/of uitputten van andere groeves. Mergelsteen is een duurzame, relatief zachte, gelaagde steen met een grote poreusiteit en dient daarom op een heel zorgvuldige wijze verwerkt en bewerkt te worden. Vooral bij de toepassingen zoals gotische ramen, pinakels en ornamenten, vaak voorkomend in kerken, is het belangrijk de voor- en nadelen van de steen door en door te kennen. Naast de bekende restauratie- en onderhoudswerkzaamheden wordt mergelsteen nog steeds toegepast in nieuwbouw, zowel interieur als exterieur.
Mergelbouwsteen Kleijnen is sinds 1967 actief in deze Sibbergroeve en sinds 1983 op een steenworp afstand van de groeve-ingang, in het pand Bergstraat 31 te Sibbe, gevestigd. Naast het winnen, bewerken en uitvoeren van bouwkundige activiteiten in en met mergelsteen, zijn wij ook op mijnbouwkundig gebied actief. Wij controleren, voor de veiligheid van de bezoekers, de grotten op pilaar- en dakstabiliteit. Naast de controles voeren wij ook onderhoud uit aan deze grotten, zoals het verwijderen van losse plafonds en verstevigen van pilaren. Hierbij is het uitgangspunt het ondergronds landschap niet, of zo min mogelijk, te veranderen, zodat de hoge cultuurhistorische waarde van deze mergelgroeves zoveel mogelijk gewaarborgd wordt. Vanaf begin jaren zeventig zijn we ook actief op de Belgische markt als leverancier, aannemer of onderaannemer voor zowel de particuliere als zakelijke markt. In 1991 werd een zelfstandige vestiging in België opgericht om aan de Belgische regelgeving te kunnen voldoen. Voorbeelden van uitgevoerde werken in België zijn de OLV-ten-Hemelopnemingkerk in St Truiden, St. Michielskerk in Bree, St. Hubertuskerk in Kanne en de St. Hubertus en St. Vincentiuskerk in Heusden-Zolder.
Bergstraat 31 6301 AB Sibbe/Valkenburg telegraaf +31 (043) 601 44 60 fax +31 (043) 601 66 50
info@mergelbouwsteen.nl www.mergelbouwsteen.nl
Tekst: Tim Janssens Foto’s: Tim Janssens, Toerisme Sint-Truiden en Toerisme Limburg
Restauratie buitenkant nagenoeg volledig voltooid
OLV-Hemelvaartkerk in Sint-Truiden straalt als nooit tevoren
De waterlijst op de gevels ziet er opnieuw uit zoals vroeger. Waar hij vroeger deels opgebouwd was uit later toegevoegde Euville-elementen, bestaat hij nu weer volledig uit Gobertange-steen.
In het historische centrum van Sint-Truiden getuigen drie statige torens van het rijke verleden van de Limburgse fruitstad. Nadat de abdij- en de belforttoren eerder al een opknapbeurt kregen, was het vanaf 2003 de beurt aan de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk. Net als het stadhuis wordt deze in verschillende fasen gerestaureerd. Eind vorig jaar raakten de werken aan de lage daken en de lage gevels (fase 3) en het interieur van het schip (fase 4) voltooid. Tegen 2018 zou de kerk volledig gerenoveerd moeten zijn.
Bouwen aan Monumenten
19
BUG BUSTERS Als specialist in ongediertebestrijding stellen wij U graag enkele van onze specifieke diensten voor: Bescherming van het patrimonium: • houtbescherming: houtweerstandsmetingen (resistograaf), vochtmetingen oppervlaktebehandeling, dieptebehandeling, polymeerchemisch herstel • zwambehandeling op hout en metselwerk • plaatsen van duivenweringsystemen • brandremming hout • plaatsen van personenvangnetten Bestrijding van vliegende & kruipende insecten : vlooien, kakkerlakken, .... • Wering tegen ratten & muizen • Opruimen van verwaarloosde inboedels, reinigen na brandschade • Ontsmetten en reinigen van industriële dampkappen • Fumigatie van antiek, meubelen, kunstvoorwerpen,.... • Uitgebreid gamma aanverwante producten (www.bug-busters-webshop.be)
Hoogpadlaan 101 - B-2180 EKEREN telefoon 03 646 99 12 - fax 03 644 03 44 info@bug-busters.be - www.bug-busters.be
B V B A
ARTINAR bvba
Driesstraat 19 3850 Nieuwerkerken Tel: 011-226514
ELEKTRO - & MONTAGEWERKEN Alle elektriciteitswerken Domotica Montagewerken Zonnepanelen Alarm- en videobewaking
Specialisatie in werken op hoogte mbv touwtechnieken.
www.artinar.be
Devain nv Opgericht in 1996 ontpopte nv. Devain zich na overname door een investeringgroep rond dhr. Vanhoudt, tot een belangrijke speler op de Belgische bouwmarkt. Haar aktiviteiten situeren zich in de ruwbouwfase, gaande van bekistingswerken over metselwerken tot plak- en bezetwerken. Met het oog op het waarborgen van kwaliteit is nv. Devain bezig met de VCA-certificatie en ondersteunt zij actief haar werknemers in bijkomende opleidingspakketten. Nv. Devain - zetel Temse - beschikt over een vijftigtal gekwalificeerd personeel terwijl de groep waarvan zij deel uitmaakt een arbeidspotentieel heeft van meer dan 125 medewerkers. In samenwerking met de onderneming Renotec heeft nv. Devain ook andere renovaties op haar palmares, zoals restauratie Fort liefkenshoek, restauratie De Cerkel te Diest , enz.
Schoenstraat 96 b3 9140 Temse T : 03/711 21 23 F : 03/771 43 00 devain@hotmail.be
In het schip van de kerk de kerk restaureerde Renotec de gewelven. In de hoek rechts onderaan heeft het bij wijze van voorproefje ook al een stukje van een verborgen muurschildering blootgelegd.
Artinar – elektriciteitswerken Artinar (Nieuwerkerken) paste de bestaande elektrische installatie aan en breidde ze uit, met onder meer het uitlichten van de middenbeuk. “Dit soort werken zijn onze specialiteit,” getuigen financieel manager Tanja Soors en zaakvoerder Ives Aerts. “Naast de uitvoering van algemene elektriciteitswerken en domotica zoeken wij samen met onze klanten uit wat de ideale verlichting is voor hun project. Een andere niche vormen elektrotechnische hoogtewerken. Op heel moeilijk bereikbare plaatsen maken we gebruik van touwtechnieken, de zogenaamde ‘rope acces’.”
D
e gotische OLV-Hemelvaartkerk is één van de pronkstukken van de Haspengouwse regio. Ze werd al in de twaalfde eeuw gebouwd door abt Adelardus II en kreeg door de eeuwen heen haar huidige gedaante. De huidige toren dateert uit het midden van de negentiende eeuw. Het is vooral in schatkamer in de kelder dat de ongelooflijke rijkdom van het Sint-Truidense erfgoed zich manifesteert. Daar bevinden zich allerlei waardevolle religieuze toebehoren zoals schrijnen, reliekhouders, altaarattributen, religieuze gewaden en kunstvoorwerpen. Gedetailleerde gevelwerken Nadat fase 1 (restauratie van de torenspits) en fase 2 (restauratie van de hogere gevels en daken) het aanzicht van de kerk al heel wat hadden verbeterd, ging in november 2009 fase 3 van start. Hierbij werden vooral de gevels flink aangepakt In eerste instantie ondergingen ze een grondige reinigingsbeurt. Voorts verwijderde en verving de aannemer de
Na jarenlang als eenmanszaak gefungeerd te hebben nam Ives Aerts in 2006 het bestaande Artinar over. Nu werken er negen mensen. In de OLV-Hemelvaartkerk zette Artinar een week lang drie medewerkers in. Recent was het ook actief in het aanbrengen van terreinverlichting bij Knauf in Visé, Umicore in Hoboken, en het nieuwe NMBS-seinhuis in Hasselt. “In de erfgoedsfeer kadert dan weer de aanpassing van de elektrische installatie in kasteel Duras, in Sint-Truiden.” bestaande voegen. De natuursteen werd in het beste geval hersteld, en anders eveneens vervangen. Bepaalde delen van de tussengevel in mergelsteen waren immers dringend aan vernieuwing toe. De waterlijst op de laagste gevels kreeg opnieuw z’n oorspronkelijke gedaante. In een vorige restauratiefase waren bepaalde stukken van de waterlijst, die was opgebouwd uit witte Gobertange-kalksteen, immers vervangen door elementen uit Franse Euville-kalksteen. Renotec herstelde niet alleen de nog aanwezig Gobertange-elementen, maar haalde eveneens de nieuwere Euville-elementen weg om ook daar opnieuw Gobertange te plaatsen. Dit geldt ook voor de pinakels, die het vering door pinakels in de matigharde Savonnières-steen. De vernieuwde gevels kregen tot slot een hydrofugelaag, die ze moet beschermen tegen vocht en vuil. Bovenaan de ramen – in de maaswerkgedeeltes – plaatste de aannemer ook nog een duivenwering. Het nam telkens een jaar in beslag om één kant van de kerk op deze manier te behandelen. ▼
Aannemer Renotec reinigde de gevels van de kerk en herstelde ze waar dit nodig was. Bovenaan de ramen –in de maaswerkgedeeltes– plaatste hij een duivenwering.
Bouwen aan Monumenten
21
Bug Busters – zwammenpreventie en duivenwering Bug Busters (Ekeren) behandelde het interieur tegen zwammen en bracht ook de duivenwering aan. “Dit behoort tot onze specialiteiten,” zegt zaakvoerder Dave van der Ven. “Net zoals houtbescherming door oppervlakte- en dieptebehandeling, polymeerchemisch herstel, houtweerstandsmetingen, brandremming van hout en ongediertebestrijding. In de Lievevrouwekerk van Sint-Truiden waren we aan het werk in de herfst van 2010 en in augustus en november 2011.” Een ander opmerkelijk project waarvoor Bug Busters beschermingswerken uitvoerde was de renovatie van de gebouwen van de Red Star Line, op het ‘Eilandje’, in het oudere deel van de Antwerpse haven. Referenties zijn eveneens de Sint-Gorikskerk in Asse, het Luxemburgcollege in Leuven, de Heilige Naam van Jezuskerk in Schriek, de Sint-Theresiakerk in Berchem, de Sint-Remigiuskerk in Baarle-Hertog en het Europacollege in Brugge.
Vanaf november 2009 restaureerde aannemer Renotec de lagere gevels en daken van de kerk. Deze derde restauratiefase duurde ongeveer twee jaar.
In totaal duurde fase 3 met andere woorden ongeveer twee jaar. Interieurwerken Fase 4, die de aannemer gedurende zeven maanden gelijktijdig met de gevelwerken uitvoerde, bestond uit interieurwerken in het schip van de kerk. Ze omvatte ten eerste een grondige restauratie van de gewelven. Waar nodig werden ze verstevigd en gereinigd en werden eventuele scheuren weggewerkt. Het kwam er hierbij ook op aan om de barsten in het pleisterwerk te herstellen. Tot slot kregen
ze een nieuw likje verf. Vervolgens pakte Renotec de glas-in-loodramen aan. Het verwijderde ze tijdelijk uit de raampartij om nieuw lood en dubbele beglazing aan te brengen. Ook de natuursteen rond de ramen kreeg een grondige opknapbeurt. Bij de voorbereidende werken kwam aan het licht dat er onder de huidige beschildering tussen de gewelven een muurschildering verscholen zit. Hoewel de financiële middelen nog niet voorhanden zijn om deze volledig vrij te leggen, haalde de aannemer bij wijze van voorproefje toch al een klein stukje naar boven. z
Technische fiche Restauratie OLV-Hemelvaartkerk (fase 3 en 4), Sint-Truiden Architecten: Ward Bessemans en Piet Verheyden (Sint-Truiden) Hoofdaannemer: Renotec (Geel) Houtbehandeling, anti-parasietenbehandeling, brandremmende behandeling en vogelwering: Bug Busters (Ekeren) Elektriciteit: Artinar (Nieuwerkerken) Begin werken: november 2009 (fase 3), november 2010 (fase 4) Einde werken: december 2011 (fase 3), juni 2011 (fase 4)
22
Bouwen aan Monumenten