Bouwen aan monumenten 02 2013 BE

Merchtem

Sint-Goedele bewaart geheim

Oostende Van facteurs naar acteurs

Winterslag Ondermijnd en nu ook onderkelderd

Tekst | Koen Mortelmans

Sint-Goedelekerk Merchtem klaar voor nieuw millennium De Sint-Gudulakerk in de Merchtemse deelgemeente Hamme (Merchtem) was in de loop der eeuwen al dikwijls verbouwd en vergroot. In 1997 startte de lokale kerkraad een restauratiedossier op, maar wegens de lange procedure om de nodige bouwvergunningen en subsidies te verkrijgen kon Renotec pas in oktober 2011 de werken aanvatten. Die omvatten niet alleen restauratie- en herstellingswerken. Na voltooiing kunnen de parochianen tevens genieten van vloerverwarming op aardgas.

De kerk zal ook een nieuwe groene omgeving krijgen. Het kerkhof moet een rustgevende beplante omgeving worden, waarin de als waardevol beschouwde grafstenen ter plaatse blijven.

98 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

De werken omvatten zowel dak-, metsel- timmer- en voegwerken als de restauratie van de glasramen en die van diverse interieurelementen. De kerkfabriek maakte van de gelegenheid gebruik om ook de elektriciteitsinfrastructuur te moderniseren en een eigentijdse geluidsinstallatie, inbraak- en brandalarm te plaatsen.

Goedeles geheimen Volgens een hardnekkige legende was de vroeggotische kerk de eerste begraafplaats van de heilige Gudula, beter bekend als Sint-Goedele (650-712), de patroonheilige van Brussel. Het bodemonderzoek door Studiebureau Archeologie bracht heel wat nuttige informatie over de bouwgeschiedenis van de kerk op, maar wat de archeologen niet vonden was het graf van de heilige. Ze vonden wel verschillende recentere graven, maar onderzochten die niet verder, omdat de werken geen invloed hebben op deze graven. De archeologen ontdekten ook dat er ooit een baksteenvloer in visgraatmotief lag en dat de oorspronkelijke kerktoren in hout was opgetrokken. In het schip ontdekten ze op drie plaatsen ondiepe cirkelvormige funderingen in gekapte natuursteen met in het midden een mortelbed. De betekenis daarvan blijft vooralsnog onduidelijk.

De vloerverwarming omvat een pur-isolatielaag, met daarop een chape met de leidingen en dan de tegels in natuursteen. Grafstenen van vroegere begrafenissen in de kerk waren tijdens eerdere verbouwingen en restauraties weggenomen en langs de muren opgesteld. "We hebben de grafstenen opnieuw hun historische plaats gegeven, in de vloer. We hebben er ook voor gezorgd dat de inscripties beter leesbaar werden," vertelt Michiel Corthouts, projectleider bij Renotec, dat de meeste huidige werken uitvoerde. ›

Hardstenen vloer in dambordpatroon met vloerverwarming en historische grafstenen.

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 99

Restauratie en Renovatie

Grote markt, Brussel

Speciale technieken

Dakwerken

Interieur

Glas-in-lood

Acaciastraat 14c B-2440 Geel info@renotec Tel: 014 81 60 21 Fax: 014 86 60 16 www.renotec .be

Het koor is het oudste deel van de kerk. Het zou dateren uit het begin van de dertiende eeuw.

"De rest van de vloer gaven we opnieuw een dambordpatroon, waarbij we zowat de helft van de bestaande tegels herbruikten. De helft, want de donkere tegels in blauwe hardsteen verkeerden nog in prima staat. De poreuze tegels in witte Jurasteen daarentegen waren al erg beschadigd en verbrokkelden nog meer tijdens het uitbreken van de vloer. We hebben ze vervangen door blauwe hardsteen, maar met een alternatieve afwerking, freinslag. Zo behielden we het patroon van lichte en donkere stenen. Omdat de Jurasteen pas in de jaren zestig van de vorige eeuw was geplaatst, was er geen historische reden om opnieuw deze soort te gebruiken."

Muurinjecties De gevelrestauratie begon met tachtig muurinjecties, om in de toekomst vochtproblemen te voorkomen. Na het verwijderen van de harde cementvoegen konden de specialisten nagaan in hoeverre de stenen waren aangetast door de tand des tijds. "Op vraag van Onroerend Erfgoed hebben we zo weinig mogelijk origineel paramentwerk in Balegemse steen vervangen en gebruikten we zoveel mogelijk restauratiemortel voor de herstellingen." Omdat de toren –met klokkenstoel– als geheel onvoldoende stabiel was, bracht Renotec een metalen verstevigingsprofiel aan. "Dat hebben we daarna elegant verborgen achter een nieuwe pleisterlaag."

De muurbeschildering was meestal vrij eenvoudig. "We hebben het loshangende pleisterwerk afgekapt, een nieuwe, mooi egale pleisterlaag aangebracht en die herschilderd. Alleen achterin het koor was er een meer gedetailleerde schildering.

Die hebben we gestabiliseerd."

Geen sinecure Bij het demonteren van de orgelkast op het doxaal bleek dat de draagkracht van de onderliggende balken sterk was afgenomen, zodat vervanging noodzakelijk was. "Maar dat was niet erg ingewikkeld in vergelijking met het gewelf van het

De herstelde glasramen staan weer op hun oude plaats.

koor. Bij het openmaken van de dakbebording zagen we dat de eikenhouten dakstructuur bestond uit keperspanten. Daaronder was in de zeventiende eeuw een stenen gewelf gemetseld, waarin de voeting van de keperspanten van binnen uit was ingemetseld. Er was ook een gipsplafond, dat aan de kepers hing. Maar de voeting raakte in de loop der jaren zwaar aangetast, zodat de het gipsplafond en de kepers eigenlijk elkaar droegen. Heel stabiel was die combinatie niet. We hebben het geheel tijdelijk onderschoord, de spanten stuk voor stuk vervangen en het metselwerk behouden. We hebben wel twee draagbalken aangebracht, om het geheel de nodige stabiliteit te bezorgen. Ingeboorde muurankers zorgen voor de verdere verankering van de spanten." Renotec verving eveneens de versleten natuurleien op het dak door nieuwe exemplaren. ❚

Technische fiche Opdrachtgever kerkfabriek Sint - Gudula, Merchtem Architect Ark_a, Itterbeek Archeologisch onderzoek Studiebureau Archeologie, Kessel-Lo/Tienen Hoofdaannemer Renotec, Geel Steenversteviger: FTB Remmers, Grobbendonk Levering Calco: Reynchemie, Roeselare Start werken november 2011 Oplevering 17 april 2013

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 101

Beeld | Christine Opsomer tenzij anders angegeven

Avontuurlijk huis voor vele ‘publieken’

De Grote Post: Postgebouw Oostende wordt Cultuurcentrum met grote ‘C’ Het voormalige postgebouw aan de Oostendse Hendrik Serruyslaan was al sedert het einde van de jaren negentig een lege plek op zoek naar een nieuwe bestemming. Het stadsbestuur kocht het gebouw in 2005 om er een museum in onder te brengen, maar besliste in 2006 om het tot een cultuurhuis om te bouwen. Eind december 2012, na een restauratie-, renovatie- en nieuwbouwproject van vijf jaar, opende het nieuwe Cultuurcentrum met de logische naam: De Grote Post.

“Met onder meer het kunstencentrum Vrijstaat O, het zomerfestival Theater aan Zee, Mu.zee, mu-zee-um en het Filmfestival is het culturele aanbod in onze stad al langer vrij groot,” vertelt Martine Meire, directeur-cultuurbeleidscoördinator bij de stad Oostende. “Cultuur in de brede zin van het woord staat al jaren met stip genoteerd als een cruciale factor voor de verdere ontwikkeling van Oostende.” Daarom ook besliste het stadsbestuur om het voormalige postgebouw tot een cultuurhuis om te bouwen. In 2007 werd daarvoor een internationale wedstrijd uitgeschreven, waarvoor B-Architecten het winnende project indiende. In een eerste fase werd het beschermde deel met de lokettenhal in zijn oorspronkelijke vorm gerestaureerd. Daarna werd de rest van het gebouw met zijn binnenplaats grotendeels vernieuwd.

102 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

MULTIFUNCTIONEEL CULTUURHUIS MET EIGEN GEZICHT Als bezoeker kom je eerst in de beschermde lokettenzaal, waarin naast een informatiebalie en de loketten voor de ticketverkoop ook het Cultuurcafé is ondergebracht. Vanuit deze receptie kan je vlot naar de tentoonstellingsruimte-foyer en alle andere ruimten of ‘programma’s’ in het gebouw. Het kloppende hart van het centrum is het zongenaamde ‘amfitheater’ met betonnen gradintrappen: een buitenruimte voor dans, theater en film, die ook gewoon als terras kan fungeren. Onder dit hellende binnenplein bevindt zich de nieuwe grote zaal, de ‘Grote Post’. In deze warme zaal met theatertoren en de meest geavanceerd technieken kunnen tot 431 personen genieten van theater en muziek. ›

Participanten aan het woord Van de Maele Multi-Techniek – elektrische installatie Van de Maele Multi-Techniek (Meulebeke), opgericht in 1994, behoort tot de pool multitechnieken van de CFE-Groep en is gespecialiseerd in het ontwerpen en uitvoeren van totaaloplossingen voor elektro, centrale verwarming, sanitair, ventilatie, HVAC, mechanische constructies en energie. Dit installatiebedrijf telt meer dan honderd medewerkers en beschikt over een erkenning klasse 7 in elektro en een erkenning voor CV-, sanitairen ventilatie-installatiewerken.

Foto Beeldbank Oostende.

“We leverden en plaatsten de elektro-installatie in de Grote Post,” zegt afdelingsdirecteur elektro Kurt Sarlet. “Van oktober 2010 tot januari 2013 waren we er met gemiddeld tien medewerkers actief.” Het lot elektro omvat de laagspanningsuitrusting, verlichting en stroomafname, het gebouwbeheersysteem en de EIB-installatie, de voorzieningen voor TV, muziek, oproep en parlofonie, maar ook alle systemen voor branddetectie, CCTV, toegangscontrole en inbraakveiligheid.

"Wegens het cultureel en historisch karakter van het gebouw moesten we alle nieuwe elektrische elementen in de te restaureren ruimten aanbrengen op dezelfde manier als de al aanwezige elementen. Bovendien moesten alle ingrepen die schade aan de gevel en het interieur konden aanrichten, zoals boringen, inslijpingen en kapwerken, vooraf door de architect, de opdrachtgever of de subsidiërende overheid goedgekeurd worden. Andere recente projecten zijn AZ Blasius (Dendermonde), het Thon hotel (Brussel) en Melexis (Ieper). Van de Maele heeft ook een contract voor alle onderhoudswerken aan elektro-installaties in de gebouwen van Universiteit Gent.

Foto Beeldbank Oostende.

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 103

Participanten aan het woord BWK Sierbeton nv – Betonnen gevelpanelen en gradin treden “Wij leverden de ruitvormige betonnen gevelpanelen en de betonnen gradin treden in het amfitheater van het cultureel centrum de Grote Post,” vertelt Wim Wouters, zaakvoerder bij BWK Sierbeton (Kruibeke). “Het is een uniek project omwille van de grote afmetingen en speciale vormgeving van de panelen in gewassen beton.”

13900275_Bopro.indd 1

104 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

BWK Sierbeton werd opgericht in 1986 en telt vijfentwintig medewerkers.

Dit familiebedrijf is al meer dan 25 jaar gespecialiseerd in de productie van elementen in architectonisch beton op bestelling en volgens tekening van architect en/of bouwheer. Het productgamma omvat onder meer balkons en borstweringen, kroonlijsten en dekstenen, trapsleden en bordessen, zuilen en kolommen, gevelbekleding, …, in glad, gewassen of lichtgewassen beton. De firma was ook betrokken bij Basisschool Klavertje 4 (Brussel), Residenties Chadwick (Knokke-Heist) en La Plage (Westende), Project Hungaria (Leuven) en Hotel Van der Valk (Oostkamp).

21-05-13 13:59

De theatertoren zelf omvat het beschermde auditorium, dat dienst doet als ruimte voor onder meer lezingen, voordrachten, persconferenties en opleidingen, en de ‘Kleine Post’. Deze veelzijdige ruimte verandert in een handomdraai van een klassiek theater met tribune in een concertruimte met podium of een vlakke zaal voor experimenten. Op de andere verdiepingen werden de bestaande ruimten heringericht tot studio’s voor workshops, de grote dansstudio ‘Telefonie’ met verende dansvloer, de zalen ‘Dactylo’ voor verschillende culturele evenementen en een grote vergaderzaal, die eenvoudig in meerdere zalen opgedeeld kan worden. Op de bovenste verdieping huist de feestzaal ‘Panorama’ met dakterras.

Foto Nadine Heyman

PUBLIEKE TUBES Aangezien de Grote Post oorspronkelijk als kantoorgebouw was ontworpen, was het niet evident om een vlotte circulatie te realiseren. Daarom ontwikkelde de architect zijn speciale 'publieke tubes,' opgebouwd uit een stalen structuur en helder glas. Deze traag hellende wandelpaden brengen je vanuit de lokettenzaal naar alle andere ruimten, terwijl je het volledige concept met beschermd monument en complementaire nieuwbouw ruimtelijk kan ervaren.

“De Grote Post is een avontuurlijk en toegankelijk huis met veel kamers voor verschillende groepen, die Oostende een enorme meerwaarde biedt,” sluit Meire af. “Voor inwoners en bezoekers van Oostende moet het in de toekomst één van de favoriete cultuurhuizen worden.” ❚

Technische fiche Opdrachtgever stad Oostende Architect B-Architecten, Antwerpen Aannemer ruwbouw en afwerking THV van MBG, Brugge en Strabag, Antwerpen & Gent Opvolging bouwproject Bopro, Gent Liften Coopman, Kuurne Elektrische installatie Van de Maele Multi-Techniek, Meulebeke Betonnen gevelpanelen en gradin treden BWK Sierbeton, Kruibeke Start werken oktober 2010 Einde werken december 2012

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 105

Meer dan 50 jaar uw Belgische partner voor al uw liftinstallaties.

Dankzij onze eigen in-house R&D en productielijnen met de nieuwste technieken, werken wij samen met U uw liftconcepten uit voor zowel standaard als maatwerkinstallaties, dit steeds volgens de hoogste kwaliteit en veiligheidseisen.

Contacteer ons vandaag nog om onze uitgebreide documentatie bundel te ontvangen !

NV Coopman Liften | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 80 | F +32 56 35 58 65 | liften@coopman.be | www.coopman.be NV Coopman Comfortlift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 85 85 | F +32 56 35 58 65 | comfortlift@coopman.be | www.coopman.be

creatief met beton !

NV Coopman Modernisation | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 36 52 37 | F +32 56 35 58 65 | modernisation@coopman.be | www.coopman.be NV Coopman Servilift | Heirweg 123 | B-8520 Kuurne | T +32 56 35 07 01 | F +32 56 35 58 65 | servilift@coopman.be | www.coopman.be

BWK SIERBETON nv Hollestraat 104 9150 Kruibeke T 03 774 16 67|F 03 774 01 98 www.bwksierbeton.be info@bwksierbeton.be

Participanten aan het woord Bopro op Post in Oostende Bopro volgde alle aspecten van de bouwwerken aan Grote Post op. Het stond er in voor de controle van de uitvoering van de werken en de bewaking van het budget, hield nauwlettend het tijdschema in het oog en zorgden voor de correcte realisatie van de doelstellingen.

"Daarom waren we er ook van november 2010 tot december 2012 met drie personen mee bezig,” zegt sales director Peter De Durpel. “Johan Verbeke werd als opdrachtverantwoordelijke bijgestaan door Arnout Claessens voor de wekelijkse opvolging ter plaatse. Christophe Schatteman was verantwoordelijk voor de administratieve en financiële aspecten van het project.”

“Dit renovatie- en nieuwbouwproject met een totale vloeroppervlakte van 15.000 m² was een echte uitdaging, omdat heel wat factoren de werken beïnvloedden,” vult projectverantwoordelijke Johan Verbeke aan. “Zo staat het oorspronkelijke gebouw bekend als één van de krachtigste architectonische verwezenlijkingen van de naoorlogse periode in België. Daarom ook is het een beschermd monument. Daarom moesten we zoveel mogelijk met de oorspronkelijk materialen en met recuperatiemateriaal werken.” De aannemers moesten ook zeer omzichtig tewerk gaan tijdens de slopingswerken van delen, die door het beschermde volume en de buur omsloten waren. Zoals het vroegere magazijn en de zaal voor de centrale voor lokale en intercommunale gesprekken. Die maakten plaats voor de toneeltoren en de grote toneelzaal. En de bouwplaats bleef zeer beperkt, omdat het gebouw langs drie kanten aan de openbare weg grenst en langs de vierde aan het Belgacomgebouw. “Ook de integratie van de traaghellende trappen die de publieke delen met elkaar verbinden (circulatietubes) maakten dit project uitzonderlijk, aangezien die geprefabriceerd werden geleverd en over de bestaande volumes heen moesten worden gehesen,” vult de projectverantwoordelijke aan. En dan was er de korte tijdsspanne om de werken uit te voeren.

De aannemers werden in november 2010 aangeduid en leverden hun werken in december 2012 op.

Participanten aan het woord Liften Coopman –personenliften en een goederenheffer Coopman Liften (Kuurne) installeerde in de Grote Post drie personenliften en een speciale goederenheffer, die ook geschikt is voor personenvervoer.“Aan de kant van de Serruyslaan plaatsten wij een lift voor rolstoelgebruikers, die aangestuurd wordt door het GBS-systeem,” zegt commercieel directeur Christof Van Heddegem. “De twee andere personenliften hebben we in de bestaande liftschachten gemonteerd. De integratie van doorloopliften met de nieuwste technologieën in een beschermd gebouw maakte dit project uitzonderlijk.”

Coopman Liften, opgericht in 1957, maakt deel uit van de internationale Orona Group. Er werken 200 mensen, in vier afdelingen: Coopman Liften, Comfortlift (toegankelijkheid: trapliften, hefplateaus), Coopman Modernisation (renovatie van liften) en Servilift (serviceafdeling). Coopman installeerde onlangs ook liften in het AZ Damiaan (Oostende) en het Flanders Fields Museum (Ieper). Binnenkort zijn er projecten in het AZ Maria Middelares (Gent) en de KU Leuven.

Bopro (Gent en Mechelen), opgericht in 1989, is uitgegroeid tot een bekend specialist in management en consultancy voor vastgoed, bouw en huisvesting. Met zijn dertig medewerkers treedt het op in naam van overheden, zorginstellingen, investeerders, promotoren, ontwikkelaars en particuliere eindklanten.

Daarbij focust het in de eerste plaats gefocust op projectmanagement.

Bopro coördineert elk project vanaf de programmadefiniëring over de ontwerpfases en de uitvoering tot en met de ingebruikname en de uitbating van een gebouw. Het screent daarbij nauwgezet duurzaamheid en kwaliteit, timing en budget. Bopro staat ook in voor de veiligheidscoördinatie van projecten, geeft kostenadvies en zorgt voor een accuraat facilitair beheer. Het voert als Breeam International Assessor ook duurzaamheidsaudits uit.

Bopro werkte recent ook meer aan AZ Maria Middelares in Gent, vijf woon- en zorgcentra (Van Zuylen, Hallenhuis, Ten Boomgaarde, Ter Potterie en Zeven Torentjes) voor het OCMW van Brugge en de nieuwbouw van het Rode Kruis Vlaanderen in Mechelen.

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 107

Journaal Vlaams geld voor restauratie van Stynen-building Vlaams minister Geert Bourgeois (NVA) geeft een premie van 1,13 miljoen euro voor de restauratie van de gevels van de BP-building tegenover Antwerp Expo, nabij de Antwerpse Ring. Het opvallende kantoorgebouw uit het begin jaren van de jaren zestig is het eerste Europese gebouw waarbij

Stynen-building. (foto: Erf-goed.be)

gebruik gemaakt is van een zogenaamde hangconstructie een ophangsysteem met niet-dragende gevelwanden. Het gebouw, dat naar zijn ontwerper Léon Stynen (1899-1990) ook wel Stynenbuilding wordt genoemd, is sinds 2001 beschermd. "Nadat brokstukken naar beneden vielen werd de betonnen buitenstructuur geïnspecteerd," vertelt minister Bourgeois. “De betonaantasting is een gevolg is van het gebruik van chloridehoudende bindingsversneller bij de aanmaak van het beton. Die chloriden hebben het corrosieproces in de hand gewerkt." De grootschalige restauratie moet het corrosieproces afremmen. Dit zal gebeuren door impregnatie, het aanbrengen van betoncoating. Beschadigde delen worden hersteld.

Ook wordt het schrijnwerk in teak gerestaureerd en aangepast aan een nieuwe beglazing. Ten slotte wordt de typerende zonwering in lamellen in orde gebracht.

Meer info: www.inventaris.onroerenderfgoed.be, ID 6958

Bruul, tapijt van gevel tot gevel De Bruul, de belangrijkste winkelstraat van Mechelen, ondergaat binnenkort een grote metamorfose. Onder de naam ‘Mechelen Boulevard leeft!’ wordt de volledige as van de Grote Markt tot aan het station omgevormd tot een heuse winkel-wandelboulevard met tussenliggende verpoospleintjes. In een eerste fase wordt het deel Bruul-Botermarkt-Vijfhoek heraangelegd. Het moet een aantrekkelijk en comfortabel winkelwandelgebied met ruimte voor water en groen en voor wandelaars en fietsers worden.

Zitbanken, fietsenstallingen en ander straatmeubilair wordt gegroepeerd zodat ze ontmoetingsplekken worden. Groene elementen krijgen een

Maxwan en Antea Group zorgden voor het (voor)ontwerp van de Mechelse Bruul.

108 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

Journaal doordachte plaats zodat gevels zichtbaar blijven. De terrasjes komen op een verhoogd platform. Op de Botermarkt wordt vanaf Het Clarenhof het vlietje weer opengelegd. In het verlengde ervan komt een grondvlak waar fonteintjes voor een waterspel zorgen. De voorbije weken konden de Maneblussers hun mening uiten over het voorontwerp. Op basis van die bevraging kan het nog aangepast worden.

Meer info: www.mechelen.be/mbl

Keizersbastion ruimer open In Antwerpen kan je het Keizersbastion bezoeken, een deel van de zestiende-eeuwse stadsmuur. Die muur volgde ongeveer het tracé van de huidige leien. Bij de aanleg van de leien, omstreeks 1860 werd het bovengrondse deel van die muur gesloopt. Tijdens heraanleg van een deel van de leien, ruim tien jaar geleden, werd onder de middenberm een groot gedeelte van het Keizersbastion teruggevonden. Wegens de grote erfgoedwaarde besliste de Vlaamse overheid het bastion te redden door het te verplaatsen. Het bastion en de resten van de Keizerspoort kregen een plaats in de parking ‘Nationale Bank,’ op niveau -3. Het permanent publiek toegankelijke deel is ingericht met tentoonstellingsvitrines, informatieve panelen, een maquette en een grote vloerplattegrond van de Spaanse omwalling, geprojecteerd op de huidige stad. Het bastion zelf wordt op een stijlvolle en eigentijdse manier in een aparte ruimte gepresenteerd. Deze ruimte werd al voor groepen en bij speciale gelegenheden opengesteld, maar is nu ook open voor het grote publiek op alle even woensdagnamiddagen, van 14 tot 16 uur.

Meer info: www.antwerpen.be

Keizersbastion. (foto: stad Antwerpen) BOUWEN AAN VLAANDEREN | 109

Tekst | Roxane Heeren

Foto's | Gaëlle Buntinx

Oud en nieuw in voormalige mijnburelen Winterslag De voormalige mijnsite van Winterslag – vandaag beter bekend als C-mine - onderging de voorbije jaren een echte metamorfose. Het Genkse stadsvernieuwingsproject gaf eerder al een tweede leven aan de voormalige badzalen, machinekamer en schachtbokken, en zelfs enkele mijngangen zijn nu publiek toegankelijk. Bouwbedrijf Building is nu bezig met de restauratie van het sluitstuk van de site: de burelen van de mijndirectie. De gebouwen krijgen een grondige beurt onder leiding van Cops Architecten en Quirynen Jacobs Architecten, die respectievelijk de binnen- en buitenrestauratie voor hun rekening nemen.

Via de bogen bereikte je vroeger de badzaal. De scheiding in vloerbekleding is een herinnering aan een weggehaalde scheidingsmuur.

Behoud en herstel

De originele binnendeuren met raampjes werden stuk voor stuk verwijderd, hersteld en op het einde van de werken teruggeplaatst.

In vleugel C bleven enkel op kelderniveau enkele authentieke elementen bewaard: hier de loketten waar de mijnwerkers werden uitbetaald.

Het voormalige directiegebouw bestaat uit drie vleugels, die via gangen met elkaar in verbinding staan en samen een U vormen. De centrale vleugel aan de straatzijde is blok B, zijvleugel C sluit aan tegen het badgebouw – en stond hier vroeger op kelderniveau trouwens mee in verbinding – en zijvleugel A vormt de beëindiging van het gebouwencomplex. Tot voor de restauratie was het directiegebouw in gebruik als kantoor, maar het miste eigenlijk de nodige faciliteiten hiervoor. Wanneer de werken klaar zijn, zal het opnieuw dienstdoen als kantoorgebouw, ditmaal met modulaire ruimtes, die door jonge bedrijfjes kunnen gehuurd worden voor korte tot middellange termijn.

110 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

Door de ontginning van steenkool in de ondergrond is de bodem onder het gebouw sterk uitgehold en verzakt, met grote zettingen en barsten als logisch gevolg. De architect besloot om deze scheuren wel te herstellen en te consolideren, maar niet volledig te verdoezelen: ook 'wonden' vertellen immers een verhaal. Om dezelfde reden koos hij ook voor een zachte gevelreiniging met waternevel en kalk. Daardoor is de gevelsteen is niet opnieuw helderrood zoals in de begindagen, maar behoudt hij een patina dat deel uitmaakt van de eigenheid van het gebouw. Een agressieve reiniging zou trouwens de bovenste laag van de steen helemaal wegnemen en de gevel erg kwetsbaar maken, bv. voor vorstschade.

De daken liet de ontwerper wel volledig vernieuwen. “De hellende daken van blokken A en B kregen een isolatielaag van sandwichpanelen, een reeks dakvensters en een nieuwe leien dakbedekking, zodat de eerder onbruikbare zolders nu elk een ruime kantoormodule vormen,” vertelt Stefan Hermans, projectleider bij Building.

“Het platte dak van blok C hebben we uitgepikeerd, voorzien van extra wapening en opnieuw opgegoten. Een laag isolatie en een nieuwe dakdichting maken het plaatje af.”

Interieur Binnen in de gebouwen werden een aantal waardevolle authentieke elementen behouden en hersteld, zoals de binnendeuren met glas-in-loodraampjes, de parketvloeren en de sierlijsten. De meest opvallende realisaties zijn hier wel de terrazzo-

Terrazzovloeren, hier ingelegd met mozaïektegeltjes, zijn vandaag zeldzaam.

Dankzij de nieuwe isolatielaag en dakvensters zijn de vroeger ongebruikte zolders nu ruime, lichte kantoormodules.

vloeren. Terrazzo is een Italiaans concept. Het is eigenlijk een afvalvloer waarin korrels marmer of andere natuursteen worden verwerkt. Deze worden gemengd in een cementpap en zo gestort. Daarna wordt het oppervlak afgeslepen. Soms worden de vloeren ook ingelegd met mozaïek, wat een mooi effect geeft. “Dit was het geval in de directiekantoren,” gaat Stefan Hermans verder. “We hebben de bestaande terrazzovloeren overal hersteld, en nieuwe gelegd waar die in het verleden verwijderd

waren. Terrazzo wordt niet vaak meer toegepast, er zijn dan ook nog weinig mensen die de techniek beheersen. Dit onderdeel vergde dan ook het voorafgaand studiewerk. Deze vloeren vormen zeker een van de hoogtepunten van deze restauratie!”

Verder werden de gebouwen volledig gestript en vernieuwd, zodat ze nu beschikken over liftkokers met sanitaire units op elke verdieping en over alle nodige kantoortechnieken. Deze zijn overal in opbouw geplaatst: de huurkantoren zullen immers regelmatig van eigenaar en dus ook van indeling wisselen. Dat vraagt flexibiliteit.

Vleugel C onderging de duidelijkste verandering. Omdat hier nauwelijks waardevolle elementen aanwezig waren, bleef er ook niets bewaard. Het interieur is dan ook duidelijk meer hedendaags. Nieuwe mezzanines zorgen er voor een optimaal gebruik van de hoge ruimtes.

Oud en nieuw

- COATINGS - STEENTAPIJT - GIETVLOEREN - TROFFELVLOER

- BETONHERSTELLINGEN - POLYURETHAANVLOEREN - EPOXYTRAPBEKLEDING - EPOXYVLOEREN

Annaert Epoxy Starrenhoflaan 33, B-2950 Kapellen T M F E I

+32 (0)3/646.85.12 +32 (0)475/38.25.53 (Patrick) +32 (0)496/281.686 (Hugo) +32 (0)483/226.775 (Wim) +32 (0)3/569.25.12 annaertepoxy@skynet.be www.annaertepoxy.be

Waar de ingang vroeger aan de straatzijde lag, wil het gebouw zich nu eerder naar het binnenplein richten. Een nieuwe hoofdingang was dus aan de orde. Stefan Hermans: “In blok A diepten we een deel van de kelder uit door de bestaande wanden van binnenuit moot per moot te onderschoeien. Aansluitend groeven we ook een extra stukje uit. Zo krijgen we een betere plafondhoogte in de kelder en tegelijk een fundering voor de nieuwe inkomhal.” Deze lichte constructie in staal en glas springt uit het oude gebouw en verwelkomt de bezoekers.

De combinatie van de oude gebouwen met nieuwe voorzieningen geeft ruime kantoren met grote ramen, die veel licht en een prachtig uitzicht bieden. Binnenkort kunnen gegadigden de nieuwe kantoren ook in realiteit gaan bewonderen en heeft ook het laatste stukje erfgoed op de C-mine site een nieuwe invulling. ❚

Technische fiche Opdrachtgever stad Genk Ontwerp interieurrestauratie Cops Architecten, Genk Ontwerp buitenrestauratie Quirynen Jacobs Architecten, Genk Studies stabiliteit Arcade, Hasselt Studies technieken Studiebureau Poelmans, Lummen Aannemer bouwkundige werken Building, Ranst Elektriciteit Vanderhoydoncks, Alken Gietvloeren: Annaert Epoxy, Kapellen HVAC en sanitair Van Den Briele, Houthalen Liften Kone, Antwerpen Trapleuningen, wenteltrap, borstweringen: LD Metaaldesign, Tongeren Start werken juni 2011 Einde werken mei 2013

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 111

Tekst | Roxane Heeren

Pastorij Wezemaal:

monument midden in het groen Achter de kerk van het landelijke Wezemaal, verscholen in het groen, vind je een bijzondere pastorij. Gebouwd in 1624, in opdracht van de abdij van Averbode, is ze de oudste Norbertijnenpastorij die nog als dusdanig in gebruik is. De Norbertijnen waren een welstellende orde, die zich mooie woningen kon veroorloven voor haar pastoors. Jammer genoeg waren de gebouwen in een erbarmelijke staat geraakt, door een restauratiedossier dat maar liefst vijfentwintig jaar aansleepte. Maar na de stevige opknapbeurt door Building is de pastorij van Wezemaal klaar om opnieuw ten dienste te staan van de lokale kerkgemeenschap.

De pastorij is eigenlijk een pastorijcomplex, dat bestaat uit de eigenlijke woning, een bijgebouw en een poortgebouw. Ze is omringd is door een slotgracht. Oorspronkelijk was het complex enkel toegankelijk via een ophaalbrug, waarvan de kettinggleuven trouwens nog te zien zijn in de gevel. In een tijd dat het land regelmatig geteisterd werd door rondtrekkende bendes was zo'n verdediging geen overbodige luxe! In de achttiende eeuw onderging de pastoorswoning al een grondige verbouwing: deuren en vensters werden verbreed en de stenen vensterkruisen werden vervangen door korfboogvensters.

Toen werd de ophaalbrug ook vervangen door een stenen boogbrug.

Sinds 1982 is de pastorij beschermd erfgoed, en in 1994 werden ook de ringgracht met brug, de tuin en de omheiningsmuur beschermd. In 1985 ondernam het toenmalige gemeentebestuur een eerste initiatief tot restauratie, maar de aanstelling van de ontwerper en het subsidiedossier sleepten aan tot 2009. Tegen de tijd dat de restauratie werd aangevat, vertoonden de gebouwen dan ook veel slijtage, kampten ze met stabiliteits- en vochtproblemen en waren de technische installaties totaal verouderd. Bij de recente grootscheepse restauratiecampagne werden zowel de pastorijgebouwen als de ringgracht en de stenen tuinmuur aangepakt.

Keerwanden en paalfunderingen De aannemer begon met het bijgebouw, dat hij opknapte en moderniseerde.

Toen de pastoor met pensioen ging en verhuisde, kwam eindelijk de pastorij zelf aan de beurt. Hier werd eerst het stabiliteitsprobleem aangepakt, want

112 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

het gebouw was aan het verzakken naar de ringgracht toe. Daarom plaatste Building op het 'eiland' een grondkerende wand, die belet dat gebouw nog verder afglijdt. Hiervoor werd het hele noordelijke deel van de gracht tijdelijk aangevuld, wat als bijkomend voordeel had dat het gebouw tijdens de verdere werken beter toegankelijk was. “In het begin konden we de werf alleen bereiken via de poort, wat niet zo handig was,” vertelt Frank Van Hoof, hoofdprojectleider bij Building. “Zodra de buitenwerken afgerond waren, hebben we de gracht opnieuw uitgegraven, gereinigd en heraangelegd. Dankzij het mooie resultaat besliste de kerkfabriek trouwens om in eigen beheer ook de rest van de gracht te laten saneren.”

De toren zag er nog goed uit, maar was qua stabiliteit behoorlijk problematisch. “Voor de toren hebben we de grote middelen bovengehaald,” blikt Van Hoof terug. “We hebben de structuur verstevigd met ankers en ringbalken en ook de volledige dakconstructie is vervangen. Nieuwe paalfunderingen onder het gebouw zorgen ervoor dat hij niet gauw weer zal verzakken.”

Buitenkant Het steile schilddak met dakkapellen en stormklokje maakt een belangrijk deel uit van het typische uiterlijk van het gebouw. Met een nieuwe leien dakbedekking straalt het nu weer als nooit tevoren. De bakstenen gevels, met elementen van zand- en ijzerzandsteen, werden grondig gereinigd en waar nodig hersteld, en daarna opnieuw gekaleid. Aan de slagregenzijde verving Building ook het buitenschrijnwerk, de rest werd gerestaureerd.

Een bijzonder element is de mooie zonnewijzer op de zuidgevel, die door een specialist in gereedheid wordt gebracht voor de zomer. “Een zonnewijzer komen we niet op elke werf tegen,” aldus Van Hoof. “Dat is echt specialistenwerk, dat we dan ook uitbesteden. De rest van de werken, buiten de technische installaties, wordt allemaal door onze eigen vakmensen uitgevoerd.”

Ontdekkingen Ook de binnenrestauratie was een behoorlijke klus: elektriciteit en verwarming waren dringend aan vervanging toe, hetzelfde gold voor keuken en badkamer. Daarnaast is de pastorij nu ook uitgerust met brand- en inbraakbeveiliging. Qua interieur werden de originele stucwerkplafonds hersteld en kreeg de zolder een nieuwe, geïsoleerde vloer. “Op de zolder deden we trouwens nog een mooie ontdekking,” vertelt Van Hoof. “Daar vonden we een aantal oude lemen wanden, die we dan ook hersteld hebben. Dat is het fijne aan restauratie: soms stoot je op verborgen pareltjes.”

Ondertussen zijn de werken bijna klaar, op een lik verf en enkele afdekplaatjes na. Tegen de zomer verwacht Building het project volledig af te ronden. Met zowel buitenkant als binnenkant zo goed als nieuw, en voorzien van hedendaags comfort, kan de pastorij van Wezemaal er weer vier eeuwen tegen! ❚

Technische fiche Opdrachtgever kerkfabriek Wezemaal Ontwerp Groep Infrabo, Westerlo Aannemer Building, Ranst Schilderwerken ASLV Schildersbedrijf, As Leverancier kalk, kalkmortel en verfabijter: Reynchemie, Roeselare Start werken november 2010 Einde werken zomer 2013

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 113

In good hands Oud en nieuw - hand in hand. Building laat ze samensmelten tot een harmonieus geheel - of dat nu enkel restauratie of een combinatie van restauratie en nieuwbouw is.

Steeds van oudsher maar met de nieuwste technieken. We nemen alles zelf onder handen.

Building heeft een ge誰ntegreerde steenkapperij en schrijnwerkerij. Niets is ons te veel.

Elk project vormt een unieke uitdaging. Van fundering tot afwerking, we pakken het aan - hands on - en dat al 50 jaar lang. Welk project ook, dankzij Building is het in goede handen!

Ontdek onze diverse projecten op www.buildingnv.be

Stargyp Traditie en efficiĂŤntie met kalkpleisters Kalkspecialist Stargyp is de enige Belgische onderneming die machinaal traditionele kalkpleisters kan aanbrengen. Dank zij die aanpak kan het sneller, efficiĂŤnter en economischer opdrachten uitvoeren. In eigen huis bundelt het bovendien een enorme expertise en ervaring in alle natte bepleisteringswerken en kaleien en in het aanbrengen en restaureren van gevelornamenten, moluren en lijstwerk.

Stargyp voert regelmatig werken uit aan en in belangrijke historische monumenten. Bekende voorbeelden zijn de kathedraal van Antwerpen en het begijnhof (Unesco-patrimonium) van Lier, waar dit najaar een nieuw project van start gaat.

ten onze eigen mensen bij voorkeur in voor de meer gespecialiseerde werken zoals decoratief pleisterwerk, rozetten, kooflijsten, sokkels en allerlei speelse versieringen. We gebruiken natuurlijke kalk van Saint-Astier, een traditioneel ambachtelijk product op basis van natuurlijke grondstoffen."

Klanten van Stargyp zijn vooral aannemers en architecten, bouwprofessionals die hoge eisen stellen aan de kwaliteit van het geleverde werk. "Uiteraard werken wij ook voor particulieren. Maar grotere opdrachten vormen de hoofdmoot. Kijken we specifiek naar monumenten, dan gaat het om een tiental projecten op jaarbasis," zegt bedrijfsleider Luc Van Kerckhoven. "Ons team telt een dertigtal medewerkers, maar we doen ook regelmatig een beroep op vertrouwde onderaannemers. Dat is de basis van onze flexibiliteit. We zet-

"Veel van onze opdrachten vergen grondig denkwerk vooraf," stelt projectleider Dirk Van de Wyngaert. "In de Lierse begijnenhuisjes bijvoorbeeld zal de luchtsituatie na restauratie heel anders zijn dan voordien. Zo waren er vroeger een houtkachel en enkel glas. Die worden vervangen door dubbel glas en verwarming zonder rookgassen. Daarom is het best de bestaande leembepleistering volledig te verwijderen en te vervangen door een nieuwe laag." Een ander typisch probleem is ook hier zoutafzetting. Stargyp reikt De Nekkersgatmolen in Ukkel.

116 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

Het gemeentehuis van Opglabbeek. (foto Marc Sourbron)

Start Stargyp was aanvankelijk gevestigd in Berchem (Antwerpen), maar vond drie jaar geleden een nieuwe stek in de historische Frankenhoeve, langs de rand van Lier. Het deelt die locatie met zusterbedrijf Montagyp. "Ons verhaal begon in 1976, toen mijn vader Montagyp oprichtte, voor de droge afwerking met gipskarton," blikt Van Kerckhoven terug. "Stargyp zorgde voor een complementair aanbod.

Het doet alles wat met kalk-, gips- en cementbepleistering te maken heeft. Omdat kalkpleister een materiaal met een lange traditie is werken we natuurlijk veel mee aan in restauratie- en renovatieprojecten. Maar we voeren net zo goed nieuwbouwopdrachten uit."

In de pastorie van Wezemaal stond Stargyp niet alleen in voor de restauratie van de kroonlijst en de kalkbepleistering van de binnenmuren en de plafonds, maar reconstrueerde het ook een lemen bordes op de zolder, op basis van sporadische resten van het origineel.

mee oplossingen aan, zoals het aanbrengen van zoutbuffers. "We geven ook advies over productgebruik, zelfs al staan er al andere producten vermeld in de bestekken."

Gemeentehuis Opglabbeek Een opvallende realisatie was de herbepleistering van de binnen- en buitengevels van het oude gemeentehuis van Opglabbeek. "Buiten moesten we naast de moluren ook de negentiende-eeuwse Franse schijnvoegen herstellen. Maar die waren in de loop der jaren helemaal verdwenen. Daarom moesten we de maatvoering herberekenen, op basis van oude foto's," vertelt Van de Wyngaert. "De moluren bezorgden ons minder hoofdbreken: daarvan was voldoende bewaard om een negatieve mal te maken om het geheel te vervolledigen." Stargyp nam hier ook de raamcorsages en het lijstwerk voor zijn rekening.

Vakkennis intern doorgeven Er bestaan geen doorgedreven schoolopleidingen voor zulke gespecialiseerde pleisterwerken. Luc Van Kerkhoven: "De vakkennis wordt binnen het bedrijf doorgegeven, in verschillende gevallen zelfs van vader op zoon. We volgen ook de evolutie van de sector en de ontwikkeling van producten op de voet.

Zo bereiken we een continuïteit in productkennis en beroepservaring en gaat er geen vakkennis verloren. Toen we van start gingen, werkten we nauw samen met een ambachtelijk tweemansbedrijfje. Dat bedrijfje is inmiddels stopgezet, maar de beroepservaring ervan hebben we helemaal in Stargyp geïntegreerd." ❚

De Nekkersgatmolen in Ukkel.

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 117

Restauratie van de St.Petrus & Pauluskerk te Herne PIT ANTWERPEN NV Starrenhoflaan 27- 2950 Kapellen Telefoon (03)605 14 33 Fax (03)605 14 76 E-mail: info@pit.eiffage.be www.pitantwerpen.be

Tekst | Tim Janssens

Hof ten Berg in Ternat Bouwvallige vierkantshoeve basis voor nieuwe sociale woningen Een oude, in verval geraakte hoeve omtoveren tot een hedendaags residentieel complex: het is geen sinecure, zeker niet wanneer die hoeve ook een beschermd monument is en maximaal behoud van de vroegere vormgeving een belangrijke prioriteit is. Maar enkele ingestorte gevels en heel wat architecturale vraagstukken later begint het nieuwe Hof ten Berg nu toch stilaan vorm te krijgen. Tegen de zomer zal de eens zo bouwvallige boerderij plaats bieden aan twaalf sociale huurwoningen. ›

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 119

Behoud van historische elementen Hof ten Berg is het schoolvoorbeeld van een gesloten Vlaamse vierkantshoeve. Ze dateert uit de veertiende eeuw en kende een woelige geschiedenis, wat de laatste decennia resulteerde in een verregaande staat van verwaarlozing. Toch bezit de hoeve sinds 1975 de status van beschermd monument. Dit maakt dat behoud van het historische karakter van de hoeve zeer belangrijk is. Toen de Gewestelijke Maatschappij voor Volkshuisvesting het plan opvatte om het verloederde Hof ten Berg om te vormen tot een sociaal wooncomplex en het overleg met Monumenten en Landschappen en de dienst Stedenbouw opstartte, bleek al gauw dat het accuraat combineren van oud en nieuw voor architect Pluspunt Architectuur de voornaamste uitdaging zou worden. De boerderij moet er na renovatie immers ongeveer hetzelfde uitzien als in haar glorieperiode. Hoewel er twaalf nieuwe wooneenheden in worden ondergebracht, moet je dus duidelijk kunnen zien waar het oorspronkelijke woongedeelte, de schuur en de stallen zich vroeger bevonden. Kortom: een architecturale spreidstand om u tegen te zeggen.

Slechte staat Niet alleen voor de architect was het zoeken naar een delicaat evenwicht. Ook aannemer PIT Antwerpen kwam nu en dan voor moeilijke keuzes te staan. Toen het de renovatiewerken beetje bij beetje opstartte, bleek de hoeve immers in een veel slechtere staat te verkeren dan aanvankelijk gedacht. “Oorspronkelijk hadden we samen met de architect het plan opgevat om de gevels van drie van de vier vleugels licht te restaureren (kleine aanpassingen of reparaties in het metselwerk), terwijl we de verzakte voorgevel van de vierde vleugel (aan de straatkant) wel zouden vernieuwen,” vertelt projectleider Volker Claessens. “Uiteindelijk kwam het erop neer dat we die vierde vleugel nagenoeg volledig opnieuw moesten metselen en dat we eigenlijk enkel het dak konden behouden. Ook de gevel aan de kant van het binnenplein is dus volledig vernieuwd. Naarmate we dan de rest van het complex onder handen namen, bleek dat ook de voormalige woonvleugel er bijzonder slecht aan toe was. Vandaar dat we veel meer metselwerk hebben moeten uitvoeren dan oorspronkelijk gepland. Enkel met de schuur konden we meteen aan de slag, in die zin dat we daar alleen een aantal raamopeningen in de gevel moesten maken en de voegen moesten reinigen voor we konden starten met de integratie van drie duplexappartementen.”

Speciale ingrepen Ondanks de moeilijke start, kon PIT Antwerpen uiteindelijk toch beginnen met de inrichting van de woningen. Maar ook dit vereiste heel wat speciale ingrepen.

^ Hof ten Berg (hier op de foto voor renovatie) is het schoolvoorbeeld van een gesloten Vlaamse vierkantshoeve. Sinds 1975 is ze beschermd als monument. > PIT Antwerpen bouwt het eens zo bouwvallige Hof ten Berg in Ternat om tot twaalf sociale huurwoningen.

Hierbij moet het oud en nieuw accuraat combineren, een moeilijke architecturale spreidstand.

120 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

Om het vloerniveau in het voormalige woongedeelte gelijk te krijgen, moest PIT de vloer bijvoorbeeld danig ophogen. “Overal uitgraven was geen optie omdat een deel van het gebouw onderkelderd is,” licht Claessens toe. “Voorts moesten we de vloerroostering van de verdieping (zoals de vroegere toestand) vernieuwen met eiken keperwerk. De oorspronkelijke moerbalken moesten behouden blijven, wat het nodig maakte hier en daar verrotte delen te vervangen. Een verlijmde en om de vijftien centimeter vastgevezen stalen lat zal de balken voortaan extra ondersteunen. Het schrijnwerk is een combinatie van oud en nieuw: moderne, performante ramen met een authentieke profilering. In negen van de twaalf units moesten we de oude elementen zo veel mogelijk behouden (bijvoorbeeld tweelagige bezetting, rustieke vloerbekleding in gedecoreerde cement, bakstenen en Boomse tegels, …). Het contrast met de schuur, waar we amper rekening moeten houden met historische elementen en drie moderne duplexappartementen aan het inrichten zijn, is groot. Daar komt bijvoorbeeld een industriële vloer in polybeton, al geeft de knappe houten dakstructuur het geheel nog een organisch tintje. Al bij al is de renovatie van Hof ten Berg voor ons een zeer mooi A-tot-Z-project.”

❚

Technische fiche Opdrachtgever Architect Aannemer Start werken Einde werken

Gewestelijke Maatschappij voor Volkshuisvesting (Sint-Pieters-Leeuw) Pluspunt Architectuur (Waregem) PIT Antwerpen (Kapellen) augustus 2011 zomer 2013

< Toen PIT Antwerpen de renovatiewerken opstartte, bleek de hoeve in een veel slechtere staat te verkeren dan aanvankelijk gedacht. Zo moest het het metselwerk van de vleugel aan de straatkant nagenoeg volledig vernieuwen.

Advocatenvennootschap FLAMEY behoort tot de absolute top van de Belgische kantoren gespecialiseerd in publiek en administratief recht.

Jan Van Rijswijcklaan 16 2018 Antwerpen Tel: + 32 3 257 33 16 Fax: + 32 3 237 38 51

Het kantoor verleent private en overheidsbedrijven, particulieren, lokale besturen en intercommunales zowel juridisch advies als bijstand in administratieve en gerechtelijke procedures, en is in het bijzonder gespecialiseerd in volgende materies:

- Overheidsopdrachten - PPS www.flamey-advocaten.be - Ruimtelijke ordening en stedenbouw info@flamey-advocaten.be - Milieurecht - Onteigeningen - Monumenten, landschappen en natuurbescherming - Energierecht - Handelsvestigingen - Brownfields Advocatenvennootschap FLAMEY is een gerenommeerd nichekantoor met vestiging in Antwerpen. Het kantoor kan bogen op een rijke expertise en meer dan 25 jaar ervaring.

Peter Flamey

Jan Van Rijswijcklaan 16 2018 Antwerpen Tel: 03/257.33.16 Fax: 03/237.38.51 email: info@flamey-advocaten.be

Consultaties zijn steeds op afspraak BOUWEN AAN VLAANDEREN | 121

Tekst | Peter Flamey en Bert Van Weerdt

Deklassering van beschermde monumenten Het Monumentendecreet van 3 maart 1976 regelt de bescherming van monumenten in het Vlaamse Gewest. Het omschrijft een monument als een onroerend goed dat van algemeen belang is omwille van zijn artistieke, wetenschappelijke, historische, volkskundige, industrieel-archeologische of andere sociaal-culturele waarde. Het is de Vlaamse regering die het besluit tot definitieve bescherming van een monument vaststelt. Een dergelijk besluit kan worden aangevochten bij de Raad van State, doch slechts binnen de korte termijn van zestig dagen. Beroepen die worden ingediend na deze termijn zullen in principe worden afgewezen als onontvankelijk.

Dit wil echter niet zeggen dat een onroerend goed voor eeuwig beschermd blijft als monument. De eigenaar kan immers de opheffing of de wijziging van een beschermingsbesluit vragen. Het Monumentendecreet voorziet de mogelijkheid dat de Vlaamse regering besluit tot de opheffing of wijziging van het beschermingsbesluit. Indien een monument niet langer meer die historische, architecturale of artistieke waarde heeft waarvoor het beschermd werd, kan de eigenaar een verzoek tot deklassering indienen. Een gebouw kan dermate beschadigd, of zelfs volledig vernield zijn, dat de bescherming geen enkel nut meer heeft.

De procedure tot opheffing of wijziging van een bescherming is relatief eenvoudig. Hoewel het initiatiefrecht om tot de deklassering over te gaan toekomt aan de bevoegde minister, zal deze in de praktijk hiertoe worden verzocht door de belanghebbende eigenaar. De eigenaar moet een gemotiveerd verzoek tot deklassering bij de minister in te dienen. In het verzoekschrift moet hij de omstandigheden die de opheffing of de wijziging van het beschermingsbesluit rechtvaardigen omschrijven. Het verzoek dient een duidelijke reden aan te geven die de opheffing van het beschermingsbesluit kan rechtvaardigen.

Advies Koninklijke Commissie

Advocaat Bert Van Weerdt.

122 | BOUWEN AAN VLAANDEREN

Het Monumentendecreet bepaalt dat de aanvraag tot deklassering aan de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen moet worden voorgelegd. Het horen van de Koninklijke Commissie is een substantiĂŤle vormvereiste, waarvan de niet-naleving kan leiden tot de nietigver-

klaring van het wijzigingsbesluit. Dezelfde commissie diende te worden geraadpleegd alvorens de minister kon overgaan tot de bescherming van het onroerend goed. De minister zal een aanvraag tot deklassering na ontvangst ervan overmaken aan de commissie.

De Koninklijke Commissie zal een advies opstellen over de aanvraag tot opheffing of wijziging van het beschermingsbesluit. Ze zal daarbij rekening houden met de stukken van het dossier en de waarden die aan de bescherming ten grondslag lagen. Tevens zal de commissie de elementen die leidden tot de aanvraag in haar oordeel betrekken. De eigenaar die een verzoek tot deklassering indient wordt niet gehoord door de Koninklijke Commissie. Het zal dus van groot belang zijn om de aanvraag afdoende te motiveren en voldoende bewijsstukken bij te brengen.

De Commissie zal na onderzoek van de aanvraag haar advies opnieuw overmaken aan de Vlaamse minister bevoegd voor onroerend erfgoed. Het uitgebrachte advies is niet bindend. Echter zal de minister die afwijkt van het advies in het kader van de motiveringsplicht wel moeten aangeven waarom hij de visie van de commissie niet volgt.

Na ontvangst van het advies van de Koninklijke Commissie kan de bevoegde minister een besluit nemen omtrent de aanvraag tot deklassering van een beschermd monument. De minister kan de aanvraag tot wijziging of opheffing inwilligen of afwijzen. Een dergelijk besluit moet hij formeel motiveren. De eigenaar van een onroerend goed dat als monument worden beschermd kan tegen de weigering van een opheffings- of wijzigingsbesluit in beroep gaan bij de Raad van State. Hiertoe dient binnen de zestig dagen na kennisname van de beslissing een beroep tot vernietiging of schorsing te worden ingediend.

Deklassering stads- en dorpsgezichten Het Monumentendecreet voorziet ook de bescherming van stads- en dorpsgezichten. Een stads- of dorpsgezicht is een groepering van onroerende goederen of monumenten die samen een waardevol geheel vormen. Ook de omgeving van een beschermd monument kan worden beschermd als een stads- of dorpsgezicht. Bij de bescherming als stadsof dorpsgezicht spelen andere motieven dan bij de bescherming als monument. Het gaat hier om waardevolle, ruimere gehelen, waarbij het belang van het ensemble primeert, en zeker niet elke individuele gevel.

De regeling wil waardevolle gebouwde gehelen op een coherente manier beschermen. Het kan hierbij gaan om een historisch stratenpatroon of de contouren van een marktplein.

Niet elke gebouw dat binnen de afbakeningszone van een besluit tot bescherming van een stads- of dorpsgezicht valt zal echter beeldbepalend zijn. Indien een bepaald stratenpatroon wordt beschermd, zal niet iedere woning in de straat even waardevol of essentieel zijn bij de bewaring van het stratenpatroon. Evenwel zal niet zomaar een stedenbouwkundige vergunning kunnen worden bekomen voor de sloop of de grondige verbouwing van een dergelijk gebouw. In het verleden vernietigde de

Advocaat Peter Flamey.

Raad van State verschillende stedenbouwkundige vergunningen voor de afbraak van minder waardevolle gebouwen die binnen een beschermd geheel zijn gelegen. De vraag stelt zich of een dergelijk strenge interpretatie aansluit bij de definitie van een stads- of dorpsgezicht als een waardevol geheel, waarbij de coherent afgebakende eenheid primeert en niet de individuele panden.

In dergelijk geval zal eerst een aanvraag tot deklassering bij de minister moeten worden ingediend op dezelfde wijze zoals hierboven besproken.

De eigenaar van een gebouw die wil overgaan tot de sloop zal de gedeeltelijke opheffing van het beschermingsbesluit moeten aanvragen. â?&#x161;

BOUWEN AAN VLAANDEREN | 123