Bouwen aan
Vlaanderen
Ufo op de universiteit Sporten in spoorwegloods
Slapen in de kerk
nummer 3 I 2009 jaargang 10 I 3 maandelijks www.bouwenaanvlaanderen.be VAKTIJDSCHRIFT VOOR DE BOUW
3
Marie-Jo heeft maatje meer
Bakkerij uit de as Smoel voor Kortrijk Xpo
van g n i k i Uitre allenge h 2020c
INDUSTRIE- & PROJECTBOUW DE VAKBEURS VOOR INDUSTRIE- EN PROJECTBOUW IN HET HART VAN UW MARKT 18 & 19 NOVEMBER 2009 - ANTWERP EXPO
Programma: • • • • • • • •
Grond- en funderingswerken Structurele ruwbouwafwerking Structurele binnenafwerking HVAC-, elektro-, sanitaire en preventieinstallaties Hernieuwbare energiesystemen Tools voor aannemers en ICT Recycling en milieu Consulting • • • • •
Gratis online badgeaanvraag Gratis learnShops™ Gratis beurscatalogus Centrale locatie Geen lange wachttijden!
Registreer nu online voor uw GRATIS toegangsbadge op www.easyFairs.com/BOUW-BE In samenwerking met:
Cataloguspartner:
easyFairs® INDUSTRIE- & PROJECTBOUW is officiële sponsor van:
easyFairs.com/BOUW-BE
ALS ALLE VAKBEURZEN ZO GEMAKKELIJK WAREN!
Line - up
Domo®Contract Flooring - Zevensterrestraat 21 - B 9240 Zele - T +32(0)52 45 72 11 - www.domocontract.be • info@domocontract.be
LineUp 197x267.indd 1
31/08/09 16:10
voorwoord Beste lezer, Toen ik me intussen vele jaren geleden naar Gent begaf voor mijn masterstudies – in die tijd heette een master nog licentiaat – geschiedenis kreeg ik de indruk dat de oudste gebouwen van de universiteit bestemd waren voor de menswetenschappen. De ingenieurs, die deze gebouwen in de negentiende eeuw gebruikt hadden, beschikten toen over iets jongere gebouwen, gemiddeld uit het midden van de twintigste eeuw, maar niet meer in het echte stadscentrum. De recentste gebouwen waren die van de faculteit economie. Dat paste wel bij de periode dat Ronald Reagan en Margaret Tatcher aan het bewind waren. Als nieuwkomer stond ik ooit moederziel alleen te wachten op het begin van een cursus in één of ander keuzevak aan de ingang van een leeg auditorium F. Niemand van de vaste ‘bewoners’ had gemerkt of me verteld dat van het inkombord van auditorium E al lang de onderste horizontale balk van de E verdwenen was. Zoals er wel meer mankementjes waren aan de ‘Blandijn.’ Het deed me dan ook veel genoegen dat het nieuwe, onder leiding van ir’s en ing’s opgetrokken complex langs de Sint-Pietersnieuwstraat, dat de ludieke naam UFO kreeg, bestemd is voor de faculteit letteren en wijsbegeerte, een term die wel standhield. Het nieuwe gebouw bevat ook een guillotinewand. Verderop in dit blad kunt u lezen dat dit niet te maken heeft met het mogelijke killerinstinct van sommige Gentse examinatoren, maar wel een bouwkundig hoogstandje is. De Gentse onderwijswereld houdt het trouwens niet bij één project in dit nummer van Bouwen aan Vlaanderen. In dit blad werpen we ook een blik in de boezemvulling van Marie-Jo en doen we aan riooljournalistiek in Overijse. We horen het niet donderen bij Sonorcontrol in Hooglede en gaan ook niet te biechten in de Mechelse Minderbroederskerk. Dat zou trouwens niet meer kunnen, want die kerk kreeg een nieuwe bestemming als viersterrenhotel. Bij bakkerij La Lorraine in Ninove zijn de broodjes niet meer aangebrand. We blikken eveneens vooruit naar de komende vakbeurs Industrie- & Projectbouw. Daar wordt op 19 november de winnaar bekendgemaakt van de innovatiewedstrijd 2020 Challenge. De vijf kanshebbers zijn het politiekantoor van Schoten, Infrax in Torhout , Aeropolis in Brussel, het sportcomplex in Maldegem en Bayer in Diegem. Het blijft helaas een jammerlijk feit dat dergelijke bekroningen in de media nauwelijks weerklank halen. Een meidengroep die een nieuw blondje aanwerft haalt veel ruimere pagina’s, staat veel meer vooraan in de gedrukte media en veel meer in prime-time in de AV-media. Veel leesplezier,
Koen Mortelmans
COLOFON
Antwerpen
ANTWERPEN
Bouwen aan Vlaanderen Kwartaalvaktijdschrift voor de bouw Jaargang 10 • nummer 3 • 2009 Sinds 1999 • Verschijnt 4 x per jaar
verantwoordelijke Uitgever
H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7 Postbus 15, 3910 Neerpelt, België T +32 (0)11 605540 E info@louwersmediagroep.be
Redactieadres
Koen Mortelmans Kempenlaan 5 2160 Wommelgem T +32 (0)3 3536066 E redactie@bouwenaanvlaanderen.be
Redactie
10
16
Bladmanagement
Sfeervol logeren in vroegere Mechelse kerk
City Link speelt met licht en lucht
Dave Cuypers, Luc De Smet Veerle Devos, Henri Gielen Els Jonckheere, Koen Mortelmans Bram Souffreau, Michel Vanden Heede Bert Verbeke, Chantal Verrecas Philippe Bourda T +32 (0)9 2209250 M +32 (0)478 437543 E p.bourda@louwersmediagroep.be
Advertenties
FTP-server van Louwers Mediagroep: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: bavl Wachtwoord: gast Adresgegevens: Postbus 15, 3910 Neerpelt, België T +32 (0)11 605540 E verkoop@louwersmediagroep.be
Secretariaat
Manuela Depenbrock
Fotografie
Marc Sourbron e.a.
abonnnementprijs
€ 35,00 per jaar excl. BTW ABN Amro: 723-5404718-21 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Bouwen aan Vlaanderen. Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540
Adreswijzigingen
Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 15, 3910 Neerpelt, België
opzeggingen
Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.
Doelgroep
Bouwen aan Vlaanderen is een communicatieplatform dat met name architecten, projectontwikkelaars, aannemers, installateurs, woningbouwcorporaties, gemeenten, overheidsinstellingen en opdrachtgevers uit alle betrokken regio’s van Vlaanderen informeert.
Antwerpen 10 16 20 23 24 29
Sfeervol logeren in vroegere kerk City Link speelt met licht en lucht Sporten in oude spoorwegloods Gevoelige uitbreiding voor Fingo De Meeuw staalkaart van modulair bouwen Nieuws VCB Antwerpen
Limburg 31
Nieuws VCB Limburg
Oost-VLAANDEREN 32 42 46 51 53 57 59
Monovolume geeft Gentse universiteitsbuurt weer elan Nieuwbouw Braunschool in harmonie met historische omgeving Mandala geeft oude wijk zuurstof Marie-Jo heeft nu maatje meer La Lorraine uit de as verrezen Naschoolse kinderopvang Zele Nieuws VCB Oost-Vlaanderen
vormgeving/art direction
Logo Reclame- Ontwerpbureau Valerie Berben Richard Kokx
druk
Prevision Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.
Vlaams-Brabant & BRUSSEL 61 63 66 69
Nieuwe showroom Assa Abloy Pvc-primeur voor Aquafin in Overijse Steelcase kiest voor duurzaamheid Nieuws VCB Vlaams-Brabant
Oost-Vlaanderen
Vlaams-brabant
West-Vlaanderen
42
63
78
Nieuwe architectuur Braunschool in harmonie met historisch Gent
Pvc-primeur voor Aquafin
Kortrijk Xpo krijgt weer smoel
West-Vlaanderen 70 73 78 82 85
Bouwen aan
Vlaanderen
Nieuw labo Sonorcontrol Energiezuinig binnenklimaat bij Duco Kortrijk Xpo krijgt weer smoel De Munt combineert wonen, winkelen, cultuur en horeca Nieuws VCB West-Vlaanderen
NUMMER 3 I 2009 JAARGANG 10 I 3 MAANDELIJKS WWW.BOUWENAANVLAANDEREN.BE VAKTIJDSCHRIFT VOOR DE BOUW
3
Sectornieuws 86 87 89 91 92 94 98 100 102
Column Hans Herbrant Column Assumax Nieuwe productielijn Unilin Systems Clean Site System van Valipac EasyFairs Industrie- & Projectbouw viert lustrum Nieuws CIB Nieuws ORI Nieuws BVA Nieuws VCB
Ufo op de universiteit Sporten in spoorwegloods
Slapen in de kerk
Marie-Jo heeft maatje meer
Bakkerij uit de as Smoel voor Kortrijk Xpo
3
VOORPAGINA: Monovolume geeft Gentse universiteitsbuurt weer elan
inhoud
Partners for the Future
www.cordeel.be
VCB Nieuws
VLORO blijft privé-eigendom verdedigen De vzw VLORO (Vlaams Overleg Ruimtelijke Ordening en Huisvesting) heeft al ettelijke jaren geschiedenis achter de rug. Al in het begin van de jaren negentig ging dit overlegforum van start als werkgroep. In 1997 verwierf de groep het statuut van vzw. In de loop der jaren zijn er steeds meer ledenorganisaties bijgekomen. De vzw groepeert nu tien organisaties die samen 11.000 professionelen, meer dan 20.000 particulieren en een tewerkstelling van ongeveer 500.000 mensen vertegenwoordigen. Sinds een tweetal jaren zijn binnen de vzw ook provinciale afdelingen ontstaan. Gedurende al die jaren is de vzw VLORO waarvan de raad van bestuur mij onlangs tot voorzitter heeft gekozen, haar basisprincipe trouw gebleven: de dynamiek van het private eigendom als motor voor de welvaart in Vlaanderen verdedigen. Onlangs heeft de raad van bestuur haar beleidsvisie herbevestigd. De klemtoon blijft liggen op het vrijwaren van de gebruiks- en investeringsmogelijkheden voor het private patrimonium en de private terreinen. De overheid moet bij haar beleid respect opbrengen voor de eigendomsrechten. De regels die voor privégebouwen en terreinen gelden, moeten eenvoudig en duidelijk zijn. Ze moeten de rechtszekerheid van de eigenaars waarborgen. De overheid mag de private actoren niet achterstellen ten gunste van publieke actoren voor domeinen waarop zij beide op de markt actief zijn. Zowel in stadsgebouwen als in landgoederen komen vaak meerdere functies samen: naast wonen bijvoorbeeld ook recreatie. De overheid moet deze verweving verder mogelijk maken. VLORO gaat in de toekomst de vinger aan de pols houden in alle dossiers die het privéeigendom aanbelangen. De vzw zal actief betrokken blijven bij het Vlaamse beleid op het vlak van ruimtelijke ordening en huisvesting. Maar haar actieterrein zal niet hiertoe beperkt blijven. Zij zal alle aangelegenheden blijven opvolgen die op de bouw, het vastgoed en het leefmilieu een impact hebben. VLORO is een koepelorganisatie van organisaties. Het is haar doel de werking van deze organisaties aan te vullen en te versterken. Voor de tien aangesloten organisaties fungeert zij dus als ontmoetingsplaats, overlegplatform en denktank. Samen met hen zal de vzw, zoals in het verleden ook al is gebeurd, seminaries en opleidingen organiseren. Zij zal er ook voor zorgen dat de private sector terdege haar stem kan laten horen in de diverse organen die de overheid adviseren over het te voeren beleid op het vlak van ruimtelijke ordening, erfgoedbescherming, wonen enz., zowel op Vlaams als op provinciaal en lokaal niveau.
Gaëtan van de Werve Voorzitter vzw VLORO
Pa r tne r va n
BOUWEN AAN VLAANDEREN
9
Antwerpen
Tekst: Koen Mortelmans
Kerkhotel Patershof
Sfeervol logeren in vroegere kerk In hartje Mechelen heeft projectontwikkelaar Investpro het kloostercomplex Patershof omgevormd tot een gesloten woonerf, met ‘kloosterwoningen’, lofts, nieuwbouwappartementen, eengezinswoningen, een binnentuin en … een hotel. Een ongewoon hotel, want het is ondergebracht in de vroegere kloosterkerk.
10
BOUWEN AAN VLAANDEREN
Antwerpen
“
H
et was niet evident om de sinds 1999 leegstaande kerk en de bijgebouwen te herbestemmen. Zeker voor de kerk, waren de vorm en constructie, de lichtinval, en de bestaande afmetingen randvoorwaarden, die het definitieve ontwerp bepaalden. Voeg daarbij een aantal eisen van het stadsbestuur van Mechelen, de brandweer en de hotelketen die mee in het project stapte, met steeds de economische haalbaarheid in het achterhoofd. Het is het project waarin we alles nauwkeurig moesten overwegen,” vertelt bedrijfsleider Rudolf Van den Heuvel. Zijn groep omvat tevens aannemingsbedrijf IBO en staalconstructeur IMW, die de grootste werken uitvoerden. De kerk uit 1867 is een ontwerp van Paul Stoop, die ook de neogotische kerk van de abdij van Tongerlo ontwierp. Het is geen beschermd monument, maar de kloosterlingen, die de site verlieten, vroegen wel dat de kerk een ‘zachte’ nabestemming zou krijgen. Een evenementenzaal bijvoorbeeld zou niet kunnen. De diensten voor monumentenzorg gingen verder. Ze
eisten dat alle bouwkundige ingrepen omkeerbaar zouden zijn, zodat het nochtans niet-beschermde gebouw in de verdere toekomst en met beperkte ingrepen ooit weer als kerk zou kunnen fungeren. “We dachten eerst aan kantoren, maar het bleek onmogelijk om hiervoor kandidaathuurders te vinden. Uiteindelijk is de ideale oplossing uit de bus gekomen. De kerk is nu het Kerkhotel Patershof. De typische neogotische architectuur zorgt er voor een speciale sfeer.”
Uniek “Ik had eerder al heel wat restauratieprojecten uitgevoerd, maar dit was helemaal anders dan al de rest,” getuigt architect Dan Jonckers. “Het aanvankelijke plan voor de realisatie van kantoren in de kerk, was veel minder ingewikkeld. Dit ontwerp voorzag grotere ruimtes voor landschapskantoren met strategische kernen voor sanitaire en andere infrastructuur, zodat we alle verticale leidingen zouden kunnen bundelen. In een hotel heeft elke afzonderlijke kamer die infrastructuur. ➡
BOUWEN AAN VLAANDEREN
11
advertentie_cursiefj#252928.pdf
1/17/07
10:13:36 AM
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
VERHOOGDE VLOEREN
• Uitneembare verhoogde vloersystemen • Droge Holtevloeren • Bekledings vernieuwing en renovatie • Speciale toepassingen voor Industrie • Droge “chape” - vloeren uitstekend geschikt voor renovatie projecten.
‘Bouwen aan Vlaanderen’ beschikt over business-seats op Optima Gent. (basket 1ste Nationale) en nodigt haar klanten uit om een wedstrijd naar keuze bij te wonen. Heeft u interesse? Mail naar Philippe Bourda: p.bourda@louwersmediagroep.be en vermeld welke wedstrijd u graag wenst bij te wonen.
ADVIES, STUDIE & BEGELEIDING Eigen plaatsingsdienst
AT E S C O B V BA
We nemen dan spoedig contact met u op.
TUINDIJK 48 / 1 - 2223 SCHRIEK tel: +32 (0)15/23.02.58 fax: +32 (0)15/23.02.59 e-mail: info@atesco.be
29900346 atesco.indd 1
adv basket.indd 02-10-2009 15:10:49 1
26-06-2007 14:11:54
Antwerpen
PARTICIPANT AAN HET WOORD Atesco – verhoogde vloeren Atesco (Schriek / Heist-op-den-Berg) leverde en plaatste de droge holtevloeren van de gastenkamers in het in het Kerkhotel geïntegreerde kloostergebouw en de uitneembare vloer voor het datacenter in het kerkgebouw zelf. “Voor de gastenkamers viel de keuze op de droge, niet uitneembare verhoogde vloer AT/H600-M28 (Knauf, type Gifafloor FHB),” zegt zaakvoerder Bert Timmermans. “Dit omwille van de uitstekende akoestische kwaliteiten , de brandweerstand en de mogelijkheid tot vereenvoudigde installatie van alle noodzakelijke technieken in de vrije ruimte onder het vloerniveau. Dit systeem is uitermate geschikt voor zowel renovatie van bestaande gebouwen als voor nieuwbouw, waarbij de bouwheer alle mogelijkheden openhoudt voor de toepassing van gelijk welke vloerbekleding of mix van vloerbekledingen. Het datacenter kreeg het modulair uitneembaar verhoogd vloersysteem AT/V600-38HS, bekleed met hardlaminaat. De uitneembaarheid van de tegels verzekert in alle omstandigheden de vlotte bereikbaarheid van de onderliggende technieken, zodat aanpassingen of uitbreidingen steeds op de meest eenvoudige wijze mogelijk zijn.” Atesco is gespecialiseerd in alle vormen en systemen van verhoogde vloeren. Daarbij horen naast de vermelde types de zogenaamde renovatievloeren (onder meer toegepast bij de renovatie van de gebouwen van de Federale Politie in Brussel), die doorgaans worden toegepast voor in projecten waar slechts een beperkte verhoging mogelijk is. “Atesco kan eveneens van dienst zijn met de opbouw van gradins in auditoria en filmzalen en bij verhoogde terrasbouw in hout of steen. Het Atescoteam bestaat uit vijf medewerkers, waarbij drie voltijdse monteurs. Voor grotere projecten doen we een beroep op onderaannemers, die onze eigen kwaliteitsnormen ondersteunen.”
Bovendien zijn de brandweervoorschriften voor hotels veel strenger dan voor kantoren. Toch hebben we slechts één afwijking moeten aanvragen. Het hele gebouw zit dan ook vol onzichtbaar verpakte technieken. Om alles rond te krijgen waren een intens overleg met alle (onder)aannemers en met de brandweer noodzakelijk. Vergeet bijvoorbeeld niet dat het gebouw slechts vier ingangen telt, met een breedte van amper 1,40 m, waardoor we al het materiaal moesten naar binnen brengen. Ook de inbreng van hotelketen Martin’s was essentieel, onder meer om de speciale sfeer tot stand te brengen. Om alle hedendaags comfort en veiligheidsmaatregelen te integreren hebben we uiteindelijk niet veel toegevingen moeten doen. Sommige badkamers zijn iets kleiner, maar daar blijft het bij. Maar door de plaats van de kerkramen en zuilen zijn bijna alle kamers verschillend. Het interieur is aangepast aan de historiek, met verwijzingen naar de neogotische stijl van de kerk.”
Metaalstructuur Dat de groep IBO-Investpro met IMW ook over een metaalbedrijf beschikt, kwam goed van pas. “Door het aanbrengen van een interne staalstructuur moesten we niet raken aan de bestaande ramen en nauwelijks aan de muren. Zo beantwoordden we aan de eis van monumentenzorg dat het gebouw ooit weer een kerk zou kunnen worden. De staalstructuur kan zonder problemen gedemonteerd worden. Maar er was ook een structurele oorzaak. De neogotische zuilen lijken wel solide, maar hun draagcapaciteit is vrij beperkt. Meer dan het bestaande dak kunnen ze niet ondersteunen. Om de nieuwe niveaus en lokalen te dragen moesten we wel een tweede draagstructuur aanbrengen. Zelfs met een 3D-model was het moeilijk om vooraf de ruimtelijke effecten helemaal in te schatten. Er bestonden wel voorbeelden van kerken met een nieuwe functie, maar een hotel is toch uniek.” Tijdens de voorbereiding van zijn tekenwerk trok Dan
Jonckers naar Amsterdam, waar al meerdere kerken een nieuwe functie kregen.
Uitgekiend Kerkhotel en woonerf kregen allebei de naam Patershof. Het viersterrenhotel telt 79 kamers, waarvan 56 kamers in de kerk. Ze bevinden zich op het gelijkvloers en op vijf verdiepingen. De verdiepingen bestaan uit kolom-ligger-verbindingen en uit liggers ingewerkt in de bestaande muren. “We hadden de bestaande toestand zorgvuldig opgemeten en de staalconstructieplannen integraal in 3D uitgetekend, zodat we alle liggers precies naast de bestaande bogen konden positioneren,” blikt Rudolf Van den Heuvel terug. ”De plaatsing van de kolommen is zo gekozen dat ze gefundeerd zijn op de wanden van de ondergrondse technische ruimte. De kerk hebben we over haar volledige lengte onderkelderd, tussen de bestaande kolommen in. De wanden van deze kelder vormen de verstijvingen van de funderingsplaat. ➡
BOUWEN AAN VLAANDEREN
13
Voor al uw projecten, een oplossing.
AFWERKINGSBEDRIJF
> verlaagde plafonds > wanden > systeemwanden > 30 jaar ervaring
valedro b.v.b.a. Gasthuisbosdreef 24 KMO Zone Noord - 3700 Tongeren T 012 23 78 49 - F 012 26 28 11 E Info@valedro.be
www.valedro.be
nieuw: GIPSELEMENTEN
> voorgefreesde gipsplaten op maat > Vraag vrijblijvend uw offerte aan
Antwerpen
Technische fiche Projectontwikkelaar: Investpro-Patershof, Mechelen Gebruiker: Martin’s Hotels, Genval Architect: Dan Jonckers, Projectbureau Signa, Brussel - Mechelen Algemene aannemer: International Building Organisation (IBO), Mechelen Staalconstructie: International Metal Works (IMW), Tessenderlo Verhoogde vloeren: Atesco, Schriek - Heist op-den-Berg Tegelwerken: Tegels De Roy, Merchtem Gipskartonwanden, bepleistering, voorzetwanden, verlaagde plafonds: Valedro, Tongeren Ving Card Systeem: Assa Abloy, Wemmel Aantal hotelkamers: 79 Start werken: midden januari 2008 Opening hotel: 19 mei 2009
”De tussenvloeren zijn uitgevoerd met staalplaat-betonvloeren opgevuld met lichtgewichtbeton met kleikorrel granulaten. De afwerking van de vloeren bestaat uit een akoestische isolatiemat, en een dunne chape. De leidingen voor de technieken hangen aan de onderzijde, in de akoestisch, geïsoleerde verlaagde plafonds. De dubbele lichte wanden bestaan uit geïsoleerde gipsplaten. De totale vloerdikte (zonder afwerking) bedraagt slechts 24 cm. De opleg van de staalplaat-betonvloeren op de stalen liggers gebeurde op verbrede onderflenzen. Omwille van de beperkte hoogte en de soms lange overspanningen, zijn een aantal liggers ‘met tegenpeil’ – een bovenwaartse kromming – uitgevoerd om de doorbuigingen te beperken. “Voor de sterkte was het zelfs nodig om met zulke lage profielen, over te gaan op de hogere staalkwaliteit S355. We hielden de overspanningen van de staalplaten
PARTICIPANTEN AAN HET WOORD Tegels De Roy – tegelwerken Tegels De Roy (Merchtem) leverde en plaatste de vloer- en wandtegels. “Het ging om vloer- en wandtegels voor de badkamers en voor het sanitair in de publiek toegankelijke delen van het hotel en vloer- en wandtegels in de keuken. In de inkomhall brachten we spierwitte tegels van 60 x 60cm aan. Het zicht is imposant,” vertelt commercieel directeur Roel Degreef. “Dit zijn onze specialiteiten. We voeren net zo goed grote en luxueuze als kleine projecten uit. Wij zijn niet gebonden aan een bepaalde importeur of fabrikant, zodat we alle soorten en merken vloer- en wandtegels en natuursteen kunnen plaatsen. We beschikken over verschillende eigen vloerdersteams; dus geen onflexibel systeem met onderaannemers, maar uitsluitend eigen vakmensen. In het Kerkhotel waren we van oktober tot april met gemiddeld vijf tot tien mensen aan het werk. We hadden al op heel wat plaatsen gewerkt, maar deze unieke setting was onze eerste kerk. Het is ook een tot de verbeelding sprekende referentie. Zelfs minder ongewone hotels zijn altijd betere referenties dan onbekende projecten.” De Roy was recent ook aan het werk in de Brasserie Du Midi in het Eurostation Brussel-Zuid, in Fortis Ducale House (Brussel) en op de Campus Bijloke in Gent. “Bij ons familiebedrijf met 47 personeelsleden staat momenteel de derde generatie aan het roer.”
Valedro – gipskartonwanden, voorzetwanden bepleistering, verlaagde plafonds Valedro (Tongeren) plaatste in het Kerkhotel de gipskartonwanden en de verlaagde plafonds. Het voerde er eveneens de bepleisteringswerken uit. “Daarnaast behoort ook het installeren van systeemwanden en systeemplafonds tot onze specialiteiten,” zegt medezaakvoerder Hendrik Leën. “We hebben in het Kerkhotel twaalf van onze medewerkers ingezet, gedurende ongeveer negen maanden. De omgeving en de aard van dit project waren voor ons wel ongewoon, maar de techniciteit van de werken die we er uitvoerden zeker niet. Uiteraard vormt het Kerkhotel een mooie referentie op ons palmares. Daarop prijken verder onder meer het Genkse Zeppelinproject, Stephenson Plaza en de Tibotec Campus in Mechelen, Ordina in Hasselt en Mechelen, het Namur Office Parc–en alle Belgische Passage fitness centra.” Bij Valedro werken ongeveer vijftien mensen. Het maakt tevens gebruik van een veertigtal onderaannemers.”Het werd opgericht in 1987 en kreeg recent met Alfaform een nevenbedrijf, gespecialiseerd in op maat gemaakte en ingefreesde gipskartonplaten.
kort, zodat er geen onderstempeling nodig was. Die kwam de uitvoeringssnelheid van de werken ten goede, en verdeelde de krachten op de bestaande muren beter. We konden in de beperkte ruimte op bepaalde plaatsen al met de afwerking beginnen, terwijl elders het storten van het beton of zelfs het monteren van het staal nog volop bezig was.”
Doorkijkzones Op alle verdiepingen bevinden zich ‘doorkijkzones,’ zodat de hotelgasten nog altijd een goed overzicht krijgen van de kerk. Vanuit de foyer kan je het rozetraam bo-
ven de vroegere hoofdingang zien en in de ontbijtzaal in de vroegere kruisbeuk de nok van het dak. Met respect voor de oorspronkelijke bestemming zijn zowel in de gemeenschappelijke ruimtes als in de kamers, de bestaande bogen, brandglasramen, kolommen, … verwerkt in het interieur. De kleuren zijn zo gekozen dat de bestaande kolommen een lichte kleur kregen, in contrast met de donkerdere, warme tinten van de muren. Voor de ontbijtzaal viel de keuze op rode tapijttegels en zitbanketten met hoge, goudkleurige, spitsvormige ruggen tegen de muren. De vergulde lusters zijn nieuw, het altaar is het originele. ❚
BOUWEN AAN VLAANDEREN
15
Antwerpen
Tekst: Koen Mortelmans Foto’s: Interbuild
Energiezuinig kantoorproject langs Antwerpse rand
City Link speelt met licht en lucht
16
BOUWEN AAN VLAANDEREN
Antwerpen
Uit de verte lijkt City Link een klassiek kantoorproject. In die zin zijn de vier balkvormige kantoorvolumes misleidend. Dichterbij valt al veel beter op dat dit geen ‘gewone’ bouwwerken zijn. En zelfs dan blijven heel wat creatieve oplossingen voor het oog van een leek verborgen.
Nutsvoorzieningen in de kern van de gebouwen.
E
erst is er het terrein zelf. Vroeger bevond zich hier een vestiging van Belgacom. Daar is niets meer van te zien. Nu is het opvallend groen en telt het slechts 25 bovengrondse parkeerplaatsen. . Maar er is wel een ondergrondse parking van 16.455 m2. Die bevindt zich niet alleen onder de kantoorvolumes zelf, maar ook grotendeels onder heel het terrein. De kantoorgebruikers bevinden zich hier op wandelafstand van het spoorwegstation van Antwerpen-Berchem. Fietsers vinden rechtstreeks aansluiting op het miskende ringfietspad. “Bovendien zal de fietsroute Antwerpen-Mechelen, die de komende jaren wordt ingericht, dwars door deze site lopen,” vertelt projectdirecteur Adelin De Block (Interbuild). In het groen bevinden zich ook de brandwegen. Speciaal voor de gebruiker en bezoekers van deze kantoren is de belijning van de openbare weg aangepast en zijn er extra verkeerslichten geplaatst, zodat automobilisten die de site inrijden of verlaten zonder ingewikkelde manoeuvres de Singel en de Ring kunnen bereiken.
Gebruikscomfort De ondergrondse parking telt twee bouwlagen, bovengronds zijn er zeven niveaus, goed voor 6.682 m2 nuttige oppervlakte per volume. “De aanvliegroute van de luchthaven van Deurne beperkte de mogelijke bouwhoogte.” De vier gebouwen bevatten elk drie personenliften en zijn uitgerust met verhoogde computervloeBomen bovengronds, wagens ondergronds. Kunstschilder Piet Mondriaan zorgde voor inspiratie.
ren en verlaagde klimaatplafonds met lamellen in geperformeerd metaal. De kantoorruimte is marktconform. De afwezigheid van radiatoren en convectoren levert heel wat nuttige ruimte op. De technische installaties voor de klimatisatie bevinden zich niet op het dak, maar op de hoogste verdieping, op een soort inpandig terras. “Elke gebruiker kan op een comfortabele manier een halve verdieping inrichten, herinrichten en gebruiken, want de keuken en het sanitair zijn overal dubbel. De meest voor de hand liggende oplossing is een scheiding halverwege de lange gevels, maar mits wat overleg zijn ook andere indelingen en zelfs meer gebruikers mogelijk.”
Energiezuinig De raampartijen zijn wel ruim, maar alleen de gevelvlakken die op andere volumes uitkijken zijn nagenoeg volledig beglaasd. Langs de andere kanten wisselen ze in speelse patronen af met een gevelbekleding in graniet. “De ‘interne’ glaspartijen zorgen voor een interne transparantie van de site. Naargelang de stand van de zon en de waarnemingshoek doen zich diverse speciale spiegeleffecten voor,” merkt Adelin De Block op. “De smalle kanten zijn zuidwaarts gericht. Dit komt het binnenklimaat ten goede.” De lichtgrijze granietvariëteit is gevlamd afgewerkt. “Met open voeg, dat prononceert het lijnenspel en komt de vochtafvoer ten goede. Voor de water- en winddichtheid heeft dit geen gevolg. De betonstructuur is voldoende geïsoleerd,” vult architect Erik Andries ((opvolger van architect Ferre Verbaenen, ABV+ Architecten) aan. “Toen we onze eerste plannen voorlegden mikten we op een E-peil van 100, de wettelijke norm. Cofinimmo vroeg ons om beter te doen dan die wettelijke norm. Het zou graag E-80 bereiken. We hebben uiteindelijk E-77 gerealiseerd. Daarop zijn we eerlijk gezegd wel trots.” De gevel is geïsoleerd met een laag rotswol van 10 cm, het dak met 12 cm en de vloer boven de parkeergarage met 7 cm polyurethaan. Andere ingrepen die bijdroegen tot het bekomen van de lage E-waarde waren de keuze van de koelgroepen, de lichtsturing op basis van bewegingsdetectie en dimming en de recuperatie van warmte op de ventilatiegroepen.” ➡
BOUWEN AAN VLAANDEREN
17
Only a great team can achieve great things.
www.interbuild.be
Antwerpen
Gevelbekleding in graniet, met open voeg.
Inzake omvang en comfort zijn de vier gebouwen identiek. Het transparante karakter van de gevels die op de andere volumes uitkijken, zorgt voor harmonie. “We streefden naar eenheid,” zegt Erik Andries. “Maar we bouwden ook wat afwisseling in. Daarvoor zorgen de lijnvormige constructies op de gordijngevels.” Deze grijze vinnen springen 12 cm uit en vormen uiteenlopende rechthoekige patronen. De architecten inspireerden zich hierbij op het werk van Piet Mondriaan. “De vinnen houden wel gelijke tred met de vloer en plafondplaten, zodat ze nergens het uitzicht belemmeren.”
Bouwteam De werken zijn uitgevoerd in bouwteam. “Een succesformule,” beamen architect en aannemer volmondig. “Geen enkel probleem bleef aanslepen, iedereen werkte mee om snel oplossingen te vinden. En om beter te doen dan de norm, zoals bij het verwezenlijken van het E 77-peil. Het was de bedoeling om de werken tegen
Speciale lichteffecten door de interactie van de glasgevels.
einde september af te ronden, maar we waren er al einde mei mee klaar. Zoiets kan je zelden horen bij grote bouwprojecten.” Op zeker ogenblik zag de bouwplaats eruit als een soort gradin. “Na de voltooiing van de ondergrondse parking startten we met de werken aan gebouw 1, daarna aan gebouw 2, dan aan 3 en tenslotte aan 4. Op zeker ogenblik waren we in elke gebouw op een andere verdieping aan het werk.” De omgeving is niet alleen (streekeigen) groen, maar ook blauw. “Naast ondergrondse infiltratiebekkens vangen we het regenwater ook op in vijvers. Dit was eigenlijk een vraag vanwege de brandweer, maar de esthetische meerwaarde is mooi meegenomen. We bufferen niet alleen het regenwater, we gebruiken het ook voor het sanitair, zij het alleen op het gelijkvloers. Om het op de verdiepingen te gebruiken zouden we het moeten oppompen. Het extra energieverbruik hiervoor weegt zwaarder door dan de eventuele voordelen ervan.” ❚
Technische FICHE Projectontwikkelaar: City Link (Wilrijk) Koper: Cofinimmo (Brussel) Architecten: ABV+Architecten (Ferre Verbaenen(+), Erik Andries, Carine Boeykens) (Kapellen) Studies technieken: VK Engineering (Merelbeke) Hoofdaannemer: THV Interbuild (Wilrijk) – Willemen (Mechelen) HVAC: Cegelec (Wommelgem) Verlaagde plafonds: Interalu (Wilrijk) Verhoogde vloeren: Jansen Afwerkingsbedrijf (Meeuwen-Gruitrode) Ondergrondse infiltratiebekkens: Wavin (Sint-Niklaas) Start afbraakwerken: 10 oktober 2007 Start bouwwerken: januari 2008 Einde werken: 29 mei 2009 Oppervlakte terrein: Vloeroppervlakte: kantoren 26.839 m2, ondergrondse parking 16.455 m2 (554 plaatsen)
BOUWEN AAN VLAANDEREN
19
Antwerpen
Tekst: Koen Mortelmans
Herbestemming WDT-loods locomotief voor Antwerpen-Noord
Sporten in oude spoorwegloods Jarenlang leidde de spoorwegsite tussen de Dam en de Italiëlei een sluimerend, vergeten bestaan. Spoorwegactiviteiten vonden er nog nauwelijks plaats. Na een grondige opfrisbeurt is een groot deel van het gebied dit jaar in gebruik genomen als Park Spoor Noord, een 18 hectare grote recreatieve groenzone. De Antwerpenaren konden het initiatief erg smaken. En het beste moet nog komen!
I
n het kader van deze stadsvernieuwing krijgt de historische, maar vervallen NMBS-loods een nieuwe bestemming als sport- en evenementenhal. “Het gaat om een vroegere herstelplaats voor dieselvoertuigen,” vertelt architect Carl Verdickt. “Ze is opgetrokken tussen beide Wereldoorlogen. De puntgevels en zadeldaken maken haar een echte kathedraal van de industrie.” Na een oproep vanwege de Vlaamse Bouwmeester viel de keuze van de jury het ontwerp van de broers Nico en Carl Verdickt. Die hebben hun kantoor enkele straten verderop, eveneens in een gerenoveerd gebouw. In de ‘WDT’-loods kozen ze ervoor om de oorspronkelijke puntgevels te behouden. Hun streven om
20
BOUWEN AAN VLAANDEREN
de waardevolle elementen van de historische gebouwen te behouden was één van de belangrijkste redenen dat hun project het haalde. Toch wordt een deel van het gebouwencomplex gesloopt en vervangen door nieuwbouw en ondergaat, de rest een ingrijpende renovatiebeurt. “Voor ons was het de grootste uitdaging om het te behouden oorspronkelijke buitengevelmetselwerk te herstellen,” merkt projectleider Kevin De Hainaut van hoofdaannemer Cordeel op. “Het was zwaar aangetast, niet alleen door de tijd, maar ook door allerlei aanbouwen en aanpassingen in het verleden. Dat geldt ook voor de stalen binnenstructuren. Om de meer dan 10.000 m2 staalstructuren te schilderen hadden we meer dan 10.000 liter verf nodig.”
De nieuwbouw sluit langs een zijde aan tegen het te renoveren gedeelte en langs twee zijden tegen de te behouden gevelpartijen. De vierde, vrije gevel en het dak worden uitgevoerd in sandwichpanelen van Kalwall. “Die substantie combineert een goede thermische isolatie – haar U-waarde bedraagt amper 0,78 –met een goede daglichttoetreding. Zo kan de sporthal op een zuinige manier verwarmd worden en blijft het elektriciteitsverbruik voor kunstverlichting beperkt. Overdag kan je sporten bij daglicht en ’s nachts vormt de verlichte sporthal een soort lichtbaken in het parkgebied. Zo draagt ze bij aan een sfeer van veiligheid en krijgt het gebouw tevens een icoonwaarde.”
Antwerpen
op de eerste verdieping en infrastructuur voor fitness en gevechtssporten op de tweede. Het nieuwe sportcomplex zal dan ook geen concurrentie vormen voor de Lotto Arena. Een foyer langs de puntgevels verbindt de diverse onderdelen met elkaar. De vrije hoogte varieert van plaats tot plaats van 6,20 tot 12,60 m.
Energieverbruik
De nieuwe sport- en evenementenhal moet het Park Spoor Noord zowel overdag als ’s nachts extra uitstraling bezorgen.
Transparantie De lichtstraten in het dak van de bestaande loodsen worden deels vervangen door ondoorzichtige, geïsoleerde sandwichpanelen, deels door transparant polycarbonaat. “Omdat we de zijramen verruimen en de interne transparantie van de vroegere ateliers verbeteren, verhoogt de totale daglichtinval.” Het dak van de nieuwbouw krijgt een gekartelde vorm, zodat het harmonieert met de bestaande gevels en de daken van het gerenoveerde deel van de cluster. “Toch zijn er ook verschillen. Zo behouden we in de oude loodsen de stalen draagstructuur, terwijl we in de nieuwbouw gelamelleerde houten spanten gebruiken. Klassieke sportgebouwen zijn doorgaans duffe ruimten met een anoniem buitenuitzicht. De Vlaamse Bouwmeester streefde in zijn vraagstelling naar een totaal ander concept, naar een gebouw dat door zijn aanwezigheid de omgeving meer karakter moest geven.” De smalste en laagste loods, in het oosten, wordt ingevuld met kantoren (775 m2).
“Geen commerciële kantoren, maar wellicht ‘parkondersteunende’ (stads)diensten of organisaties die met de stad samenwerken,” aldus Carl Verdickt. Daarachter, in de bestaande hallen, komt er een evenementenruimte voor 2.000 bezoekers (5.320 m2), waar net zo goed modeshows als bijvoorbeeld kerstmarkten moeten kunnen plaatsvinden. Voor muziekoptredens zijn ze akoestisch niet geschikt. Het uitspringende middengedeelte van deze hallen, de vroegere ‘overlader,’ krijgt een invulling als cafetaria. De volgende loods, de voormalige draaierij, zal na de renovatie fungeren als buurtsporthal (1.170 m2). Daarnaast komt er een nieuwbouwsporthal met twee verdiepingen voor de Hogeschool Antwerpen (4.735 m2). Daarnaast is er nog 785 m2 logistieke oppervlakte. Beide sportzalen delen het sanitair en de kleedkamers. Terwijl de buurtsporthal overwegend is afgestemd op groepssportwedstrijden, is de accommodatie van de hogeschool veeleer afgestemd op sportopleiding, met een gymzaal en lesruimten
“De technische infrastructuur is zo ontworpen dat per unit een afzonderlijke verbruikmeting kan gebeuren van de verschillende energieën,” licht Tom Langeraert (VK Engineering) toe. “De warmteproductie van de sporthal hogeschool gebeurt met condenserende gasketels in combinatie met zonnepanelen, voor de productie van sanitair warmwater voor de stortbaden. De kantoorunits, de horeca en de uitleendienst worden uitgerust elk met hun eigen condenserende gaswandboiler. De buurtsporthal wordt verwarmd met gasgestookte luchtverhitters in combinatie met destratificatieventilatoren. De combinatie van vrije koeling en nachtkoeling moet in staat zijn om in warmere periodes van het jaar de temperatuur onder controle te houden zonder mechanische koeling. Voor de spoeling van toiletten, urinoirs en voor het onderhoud van de gebouwen gebruiken we regenwater.”
Inspiratie De gebroeders Verdickt vonden een deel van hun inspiratie in Amsterdam, waar de voormalige fabriek Westergas is omgevormd tot een soort cultuurdorp. Ze deden ook nuttige ideeën op in Technopolis New York en bezochten diverse referentieprojecten van Kalwall. ❚
Technische FICHE Opdrachtgever: Autonoom Gemeentebedrijf Antwerpen Nieuw Noord Ontwerp: Verdickt & Verdickt Architecten (Antwerpen) Studies stabiliteit en technieken: VK Engineering (Gent) Hoofdaannemer: Cordeel (Temse) Start werken: augustus 2008 Oplevering: november 2010
BOUWEN AAN VLAANDEREN
21