Bouwen aan monumenten 3 2013

Jachthuis Sint-Hubertus

“Minutieus chirurgisch werk” Theater ‘t Speelhuis:

Van Gods huis naar schouwburg

Hoenderloo | Jachthuis Sint-Hubertus

Eerste fase grootschalige restauratie Jachthuis Sint-Hubertus afgerond

“Minutieus chirurgisch werk” Een bijzonder monument door kunnen geven aan volgende generaties, dat is het beoogde resultaat van de ingrijpende restauratie van Jachthuis Sint-Hubertus. De eerste, meest omvangrijke fase is nu afgerond. Voorjaar 2014 kan naar verwachting worden opgeleverd.

N

ee, het jachthuis kwam er niet zonder slag of stoot, vertelt Maarten Fritz van Architectenbureau Fritz, verantwoordelijk voor het ontwerpplan van de restauratie. Dat begon al in 1914 met de architectenkeuze. Daarbij gingen de opdrachtgevers, het echtpaar Kröller-Müller, niet over een nacht ijs. Het echtpaar had besloten een buitenhuis op hun pas verworven landgoed De Hoge Veluwe te laten bouwen, een onderkomen voor hun gasten (later gingen ze er zelf wonen) en met name Helene Müller, zo maakt Maarten Fritz duidelijk, had bepaalde ideeën die in het ontwerp moesten terugkomen.

Helene Müller

Bij de architectkeuze speelde professor H.P. Bremmer, een aanhanger van de praktische esthetica, een sleutelrol. Helene Müller had jaren eerder een cursus kunstbeschouwing bij de professor gevolgd en was zeer onder de indruk van zijn visie. Zij volgde hem dan ook in zijn advies om voor Hendrik Berlage als architect te kiezen. Berlage ontwierp een gesamtkunstwerk en was van 1915 tot 1920 bij de bouw betrokken. Hoewel hij de vrije hand had gekregen, werd Berlage voortdurend

102

Bouwen aan monumenten

geconfronteerd met de inmenging van zijn opdrachtgeefster, die zich tot in detail met allerlei zaken bemoeide. Na vijf jaar had Berlage er genoeg van en beëindigde de samenwerking. Henry Van de Velde nam zijn werk over en voltooide de bouw. Maarten Fritz, die het een eer vindt om bij zo’n bijzonder monument betrokken te zijn, legt uit dat de ideeën van Helene Müller een rol hebben gespeeld bij zijn ontwerpplan voor de restauratie. “Berlage is uiteraard leidend, maar de invloed van mevrouw Müller kan niet over het hoofd worden gezien.”

Vermogen tot meedenken

Het gebouw, dat nog nagenoeg in de oorspronkelijke staat verkeert, wordt dus nu voor het eerst ingrijpend opgeknapt. Hans Jansen, projectmanager van de Rijksgebouwendienst, vertelt dat die plannen al sinds 2007 bestaan, maar enkele malen werden uitgesteld. “We constateerden in 2007 dat er zoveel aan de hand was dat regulier onderhoud niet meer voldeed. In het bijzonder de technische installaties, dakbedekking en het metselwerk waren toe aan een grondige opknapbeurt.” Het duurde tot februari 2012 voordat de bestekken waren afgerond, ►

Hoenderloo | Jachthuis Sint-Hubertus

Dakbedekking en metselwerk waren toe aan grondige opknapbeurt.

Projectinfo “Steeds net even anders” Een monument zo reinigen dat het niet opvalt dat het gereinigd is, het is de specialiteit van Superlook. Een te schone gevel doet namelijk afbreuk aan de authenticiteit, weet directeur Roy Nordsiek. “We doen eigenlijk bij ieder project hetzelfde, maar steeds net even anders. Het is maatwerk, ieder gebouw vraagt om een eigen aanpak.”

In het geval van Jachthuis Sint-Hubertus behoorde onder andere het verwijderen van calcietuitbloeiingen tot de werkzaamheden. Superlook maakt eveneens gebruik van een biologische algendoder op basis van enzymen om het voegwerk voor te behandelen waar het door groen en algvorming is aangetast.

Dat gebeurt onder lage druk, met een hoog spoelend vermogen. “Daarna kan met de inspectie worden begonnen en kan worden vastgesteld waar herstel noodzakelijk is.”

Verder worden de trekankers door middel van zandstralen ontroest zodat ze door de schilders opnieuw kunnen worden behandeld. Daarnaast heeft Superlook de diverse storende elementen die na het afstomen zichtbaar worden met betrekking tot het metselwerk geëlimineerd door middel van hun geroemde kalkwassysteem met wervelreiniging en kalk zodat bijvoorbeeld calcietuitbloeiing verwijderd wordt, maar de toplaag onaangetast blijft. Nordsiek geeft aan dat zeker bij een aansprekend monument als Jachthuis Sint-Hubertus elke handeling nauwkeurig wordt afgewogen en besproken. “We zijn wat dat betreft wel wat gewend, denken ook op alle vlakken mee.” Om de voortgang van het project zo optimaal mogelijk te laten verlopen, werkt Superlook op afroep.

“Onze organisatie is flexibel genoeg om daar op in te kunnen spelen. Ook dat is onderdeel van het maatwerk dat we leveren.”

Bouwen aan monumenten

103

Tijdloos zink

Rijksmuseum Volkenkunde te Leiden met NedZink NATUREL; een duurzaam, esthetisch en onderhoudsvrij bouwmateriaal dat steeds mooier wordt. www.nedzink.com | info@nedzink.com

12973-V2-NL-Advertentie.indd 1

19/02/13 16:25

loodgieters leidekkers koperslagers

JOBSE bv is een landelijk werkend bedrijf dat gespecialiseerd is in het verwerken van loden, koperen en zinken bekledingen en natuursteenleien bedekkingen op o.a monumentale gebouwen alsmede nieuwbouwprojecten.

NIEUWBouw

ONDERHOUD

RESTAURATIE

Elektraweg 17 | 4338 PK Middelburg | telefoon 0118 612713 | fax 0118 623683 | info@jobsebv.nl | www.jobsebv.nl

13880330_jobse.indd 1

05-09-13 16:56

Hoenderloo | Jachthuis Sint-Hubertus

Projectinfo Bijzondere producten Elk detail in Jachthuis Sint-Hubertus is als onderdeel van een gesamtkunstwerk een kunstwerkje op zich. Dat vraagt bij een restauratie om maat- en handwerk en op zo’n moment komt onder meer Brinkman Special Products in beeld. Rob van Dranen en Ralf Sagel vertellen dat het van oorsprong plaat- en constructiebedrijf alleen maar maatwerk levert. “Bij dit project betekent dit voor ons alles van metaal herstellen of nieuw maken met de oorspronkelijke uitstraling. Denk aan leidingen en kraantjes van de verwarmingen, aan roosters, stopcontacten en andere verlichtings- en elektriciteitselementen. Vanwege de hedendaagse eisen voldoen bepaalde producten niet meer. Neem de fittingen, die hebben we vervangen door nieuwe, maar dan wel met een authentieke uitstraling.”

BPS verzorgt normaal het lassen, vouwen en knippen vooral voor opdrachtgevers in de utiliteits- en retailbouw, maar is ook al eerder bij restauraties betrokken geweest (o.a. Paleis het Loo – zie foto). Van Dranen en Sagel noemen het werk bij Jachthuis Sint-Hubertus een bijzondere uitdaging. “We werken veelal vanuit een eigen werkplek op het terrein. Hebben daar een opslag waar de producten die uit het huis komen na inventarisatie en nummering zijn neergelegd. Zodat ze uiteindelijk weer op de juiste plek terechtkomen, kopie of origineel. Bovendien kunnen we zo meedenken als er snel om een alternatieve oplossing wordt gevraagd.”

verklaart Jansen, waarna de aanbesteding kon beginnen. “Daarbij hebben we niet gezocht naar de partij met de laagste prijs, maar naar een aannemer met veel kennis en het vermogen tot meedenken, zogezegd met het beste totaalplaatje.”

Vijf uitdagingen

Dat werd Aannemingsbedrijf Nico de Bont. Het bedrijf begon september 2012 met het werk dat door projectleider Eddy de Veer wordt omschreven als “minutieus en chirurgisch”.

Het zoeken van de juiste partners was essentieel voor een goede, efficiënte

samenwerking, het uitzoeken van specifieke materialen was belangrijk voor het gewenste resultaat, geeft hij aan. “Er is sprake van vijf uitdagingen: lei- en loodwerk, technische installaties, metsel- en voegwerk, het tegelwerk en het schilderwerk. Bij al die disciplines is naast een zorgvuldige uitvoering ook veel aandacht voor het voorbereiden en testen. Het zoeken naar de juiste klei voor de stenen, het uitvoeren van tientallen voegmonsters om per gevel het oorspronkelijke beeld terug te brengen, het qua samenstelling en kleur uitkomen bij de juiste verf en noem maar op. ►

Paleis het Loo.

Bouwen aan monumenten

105

D2 Projectparket uit Utrecht is gespecialiseerd in het restaureren van historische parketvloeren.

De houten vloeren worden gerepareerd, herlegd en aangevuld en zo geschikt gemaakt voor intensief gebruik met hedendaagse belastingen met toepassing van verantwoord materiaalgebruik zoals van lijnolie afgeleide producten en luchtgedroogd eiken.

Enkele referenties: Kasteel de Haar, Haarzuilen De Bazel, Amsterdam Spoorwegmuseum, Utrecht Belasting- en Douanemuseum, Rotterdam Panorama Mesdag, Den Haag Dordts Museum, Dordrecht Universiteitsbibliotheek, Utrecht

13880422_Superlook.pdf

Nedereindseweg 580 3546 PV Utrecht

tel. 030-6048968 fax. 030-6050114

1

09-09-13

13:45

www.parket.nu info@parket.nu

13880429_D2project.indd 1

05-09-13 15:28

Een naam in het waterdicht maken van kelders en muren onder garantie.

Het Zuiden B.V. © Vochtweringsbedrijf Rosseelstraat 4a 5625 HH Eindhoven T (040) 243 43 19 E info@hetzuiden.nl

Orangerie ‘s-Hertogenbosch

Orangerie ‘s-Hertogenbosch

SPECIALIST IN TECHNISCH REINIGEN, INSTANDHOUDEN EN CONSERVEREN VAN MONUMENTALE ONDERGRONDEN

WWW.HETZUIDEN.NL

Orangerie ‘s-Hertogenbosch

WWW.SUPERLOOK.NL

SPECIALIST IN TECHNISCH REINIGEN, INSTANDHOUDEN EN CONSERVEREN VAN MONUMENTALE ONDERGRONDEN SPECIALIST IN TECHNISCH REINIGEN, INSTANDHOUDEN EN CONSERVEREN VAN MONUMENTALE ONDERGRONDEN WWW.SUPERLOOK.NL WWW.SUPERLOOK.NL

Superlook 1-4 adv.pdf 1

05-09-13 16:02

Hoenderloo | Jachthuis Sint-Hubertus

Daar is veel tijd en energie in gaan zitten, veel overleg ook met onder meer architect, specialisten en de Rijksgebouwendienst.” Bovendien, zegt De Veer, moest er rekening worden gehouden met minder zorgvuldig uitgevoerd herstel uit de jaren zestig. “Toen is er bijvoorbeeld niet van de originele leisteen gebruik gemaakt en is het schilderwerk niet helemaal conform het ontwerp van Bart van der Leck hersteld. Dat gebeurt nu wel. Zelfs de tegeltjes die we er uithalen nummeren we, brengen we in kaart en zetten we op dezelfde manier terug, ook al is dat soms wat scheef.” En dan is er het vernieuwen van de installaties, vervolgt hij, altijd een opgave in een monumentaal pand. “De belangrijkste vraag is dan: hoe verwerk je dat in het gebouw zonder dat het oorspronkelijke beeld wordt aangetast?

Welke ruimtes en mogelijkheden zijn er? Dat is een heel gepuzzel.”

Dankzij een goede samenwerking verloopt het project voorspoedig, merkt De Veer tot besluit op. De eerste fase, met daarin zo’n zeventig procent van de werkzaamheden, is afgerond en in september start fase twee. Die moet in het voorjaar van 2014 zijn afgerond. Waarna ook alle meubels, die voor het eerst uit het gebouw zijn gehaald, weer terugkeren. ❚

Projectinfo Restauratie parketvloeren Het begint met het zoeken naar de juiste houtsoort – een speciale sortering Frans eiken conform voorschrift – en dan naar het uitzoeken hoe tot de juiste kleur te komen en welke soorten was en olie te gebruiken, zo omschrijft Dirk Dotman van D2 Projectparket de restauratie van de parketvloeren in Jachthuis Sint-Hubertus. De vloeren, het merendeel op de bovenverdieping, bestaan uit rechte kwartiersgezaagde eiken blokpanelen van 22 bij 22 centimeter met er omheen een contrasterende biest van teak en staande friesen.

“Ongeveer de helft van de vloeren is hersteld, de andere helft is vernieuwd”, legt Dotman uit. “Het voorbereidende onderzoek hebben we in samenspraak met onze leverancier uitgevoerd, het terugplaatsen en afwerken van de vloeren wordt door onze ervaren legger Wim van de Ven verzorgd.”

Dotman vertelt vervolgens dat restauratie van parketvloeren tot de kernbezigheden van D2 Projectparket behoort.

“Dat is nooit standaard verzorgd, je hebt altijd met specifieke details te maken. Hier ook, maar dat heeft niet tot problemen geleid. Bij andere bekende restauratieobjecten waar wij ook de parketvloeren hebben verzorg, zoals Kasteel De Haar, Stadsarchief De Bazel, Villa Parkwijck en het Spoorwegmuseum was dat niet anders.”

Onopvallend In de basis is elke oplossing nagenoeg hetzelfde, de uitwerking is vrijwel altijd heel specifiek, zo omschrijft projectbegeleider Jan Voortman van Schaap Bliksembeveiliging de werkzaamheden van het bedrijf. “Per opdracht is de uitwerking net iets anders, zeker als er sprake is van een monument.

Breng het zo onopvallend mogelijk aan, is meestal de eis.”

Zo ook bij Jachthuis Sint-Hubertus, vertelt Voortman die vervolgens uitlegt dat er samen met de bouwdirectie is toegewerkt naar een optimale uitwerking overeenkomstig de wensen van de opdrachtgever. “Conform wat voorgeschreven stond in het bestek. Dat hebben we als uitgangspunt genomen en daarna hebben we gekeken waar we bepaalde details nog konden verbeteren, onder meer ook in overleg met de leidekker. Daarbij hebben we gebruik gemaakt van de oude tekeningen.

Wat hebben ze toen gedaan en hoe kunnen we het nu efficiënter doen door leidingen weg te laten of iets te verplaatsen, is dan de vraag. We hebben bijvoorbeeld geen opvangstangen gebruikt, maar op het einde van de gevels een klein sprietje geplaatst. Om deze een authentieke uitstraling te geven zijn er koperen bolletjes omheen gemaakt, waardoor ze meer op sierornamenten lijken. Een goede functionaliteit staat uiteraard voorop, maar we kijken zeker ook naar de esthetische aspecten.”

Flinke administratie Smederij Oldenhave ontfermt zich bij Jachthuis Hubertus over alle delen van ijzer en brons, inclusief het beslag, het hang- en sluitwerk en de kachels. De ene keer gaat het om een kleine aanpassing, de andere keer moet er een onderdeel uitgebreider worden hersteld of bij worden gemaakt, legt Erik Oldenhave uit. “Onder meer om het aan te passen aan de eisen van deze tijd – zo zaten in de stalen deuren houten glaslatten, die hebben we vervangen door messing latten die voor een vrijwel gelijke uitstraling zorgen. Of om een verbetering door te voeren. Dat laatste gebeurt overigens in nauw overleg.” Het is geen moeilijk werk, maar brengt wel een hele administratie met zich mee, zegt Oldenhave. “Het gaat om nogal wat onderdelen en die moeten weer precies op dezelfde plek terug komen. Alles wordt dus zorgvuldig geïnventariseerd. We werken volgens een vooraf vastgestelde fasering, al zijn we daar inmiddels iets van afgeweken. We hebben het nodige gedaan maar voorlopig zijn we nog niet klaar in dit unieke gebouw.”

Bouwen aan monumenten

107

De restauratie van het Jachthuis Sint Hubertus

Een prachtig resultaat door een grondige samenwerking advertentie Brinkman Special Products Apeldoorn.pdf

1

05-09-13

www.SchaapBliksem.nl Brinkman Special Products BV

Loopt cultuur erfgoed risico’s tijdens een onweersbui ?

E-mail : info@bsp-apeldoorn.nl Inter net : www.bsp-apeldoor n.nl

Zijn monumenten goed te beveiligen, zonder aanzien van het gebouw te verstorende ?

Bij restaureren gaat het om ´het in oude staat herstellen´. Hierbij worden bestaande onderdelen aangepast aan de huidige eisen en compleet vervangen. Behoud van het oorspronkelijke uiterlijk is hierbij natuurlijk een must. Bij dit soort werken draait alles om inventiviteit, precisie en vakmanschap.

Het antwoord op deze en andere vragen over bliksembeveiliging vindt u op www.SchaapBliksem.nl

www.SchaapBliksem.nl

Wij zijn b.v. intensief betrokken bij het restauratie project St. Hubertus. Een mooie impressie van ons werk vind u op de website van de Rijksgebouwendienst.

Of kijk op www.vimeo. com/67813329

Loopt cultuur erfgoed risico's tijdens een onweersbui ?

Schaap; een ambachtelijk Zijn monumenten goed te beveiligen, zonder aanzien van het gebouw verstorende ? bedrijf met 234 tejaar ervaring

Het antwoord op deze en anderegebouwen vragen over mbt monumentale bliksembeveiliging vindt u op www.SchaapBliksem.nl Schaap; een ambachtelijk bedrijf met 234 jaar ervaring mbt monumentale gebouwen.

Vestigingen in Deventer en Rotterdam

Hof everancier

108

Bouwen aan monumenten

13880424_Schaap.indd 1

bliksembeveiliging ontstoringstechniek

Sinds 1996 zijn wij gespecialiseerd in het ontwerpen en vervaardigen van maatwerk in staal en rvs. Bij ons kunt u terecht voor hoogwaardige en doordachte oplossingen van plaatwerk en lasconstructies in de door u gewenste afwerking.

Lage Brink 93 7317 BD Apeldoorn

05-09-13 14:42

Te l . : 0 5 5 - 5 7 6 0 3 4 4 Fax. : 055-5760994

14:45

Hoenderloo | Jachthuis Sint-Hubertus

Projectinfo Schilderwerk Jachthuis Sint-Hubertus

“Andere grondstoffen, zelfde uitstraling” Schilder Bart van der Leck speelde een belangrijke rol bij het tot stand komen van het gesamtkunstwerk Jachthuis Sint-Hubertus. Zijn werk wordt tijdens de huidige restauratie in ere hersteld.

De authenticiteit van het schilderwerk was namelijk aangetast na herstelwerkzaamheden in de jaren zestig. Dat wordt weer in ere hersteld door Leo Scholten Schilder- en Restauratiewerken (Huissen) in samenwerking met Wolters & Ovink Restauratie-Decoratie (Deventer). Voorafgaand aan de uitvoering heeft in de afgelopen jaren een zeer uitgebreid kleuronderzoek plaatsgevonden door Drs. W. H. Haakma Wagenaar en het Instituut Collectie Nederland. Dit onderzoek is uitgangspunt voor de restauratie zo geven Leo Scholten en Debbie Poll en Herman Roddeman van Wolters aan. “Naar het kleurgebruik van Van der Leck, maar ook naar de te gebruiken grondstoffen is onderzoek gedaan, maar sommige destijds gebruikte bestanddelen mogen nu niet meer worden gebruikt. We moeten echter wel dezelfde uitstraling als toen bereiken.”

Leo Scholten merkt vervolgens op dat ook een aspect als het aanbrengen van de verf een aandachtspunt was. “Het oorspronkelijke schilderwerk was streperig, wat grover. In de jaren zestig hadden ze daar geen oog voor – ze hebben destijds geschilderd met lakverf, toen een moderne verf die veel beter vloeide, makkelijker op te strijken was en een betere droging en betere glansgraad had. Die lagen zijn volledig verwijderd, tot aan de historische lijnolieverf en weer in dezelfde kleuren en mengverhoudingen van Bart van de Leck in lijnolieverf van Tolsma teruggebracht. Waarbij we bijvoorbeeld rekening moeten houden met het feit dat de verf de constructie brandwerend moet maken.” Belangrijk bij het aanbrengen van meerdere lagen verf is dat ieder detail zichtbaar blijven, vervolgt Roddeman. “Elke ruimte is een kunstwerk op zich. Wat het schilderwerk betreft, maar bijvoorbeeld ook de aangebrachte baksteen met glazuurlaag en het tegelwerk.” Dat wordt eveneens onder handen genomen. Tegels en stenen worden geretoucheerd, het glazuur wordt gereinigd en waar schades zijn worden die onzichtbaar hersteld en bijgewerkt. Verder krijgen de deuren een behandeling met politoer.”

‘Als ambachtelijke smid moet je alles kunnen’

Het werk is voor een belangrijk deel klaar en ligt op schema, maken Scholten, Poll en Roddeman duidelijk. Al is het werken met meerdere partijen in kamers van huiskamerformaat wel een uitdaging. “Dat vraagt om een zeer strakke planning die nooit helemaal te volgen is. Maar we zijn allemaal vakmensen met hetzelfde doel, dus vinden we altijd een manier om elkaar de ruimte te geven.”

Smederij Oldenhave Bedrijvenweg 6 - 7251 KX Vorden t (0575) 55 14 28 f (0575) 55 17 14 e info@smederijoldenhave.nl www.smederijoldenhave.nl

Bouwen aan monumenten

109

Amsterdam | Cygnus Gymnasium

Cygnus Gymnasium Amsterdam in vroegere ambachtsschool

andere school, andere eisen

Een aantal jaren was het Amsterdamse Cygnus Gymnasium verdeeld over diverse locaties in de stad. Dat probleem is nu opgelost. De onderwijsinstelling heeft haar intrek genomen in de voormalige Ambachtsschool aan de Wibautstraat. Die werd verbouwd en gerenoveerd.

De restauratie van de kunstwerken – van kunstenaar Harry op de Laak – in het schoolgebouw was misschien wel het meest bijzonder aspect van het project, merkt architect Wessel de Jonge op. “In het gebouw is zowel binnen als buiten architectonisch schoonbeton toegepast.

Het interieur is in de jaren negentig volledig overgeschilderd in perzikoranje en mintgroen. Tot overmaat van ramp waren ook de wanden rondom de betonreliëfs mee geschilderd waardoor de kunstwerken helemaal niet meer tot hun recht kwamen. Sommige werken waren met verf ingekleurd, terwijl ze oorspronkelijk naturel waren.”

Die verflaag, vertelt De Jonge, werd verwijderd met een ‘peeling” product, een soort afbijtmiddel. Rondom de reliëfs werd door middel van droog sneeuwstralen zonder toeslag het oorspronkelijke betonwerk centimeter voor centimeter weer aan het licht gebracht. Aan de gevel is betonherstel uitgevoerd met reparatiemiddelen op basis

110

Bouwen aan monumenten

van epoxy, waar met behulp van los grind en zand de oorspronkelijke kleur en textuur is teruggebracht. Het oorspronkelijke, direct in de betonsponningen geplaatste enkelglas werd vervangen door dun dubbelglas dat in L-profielen is geplaatst. “Voor het glas is een zonreflecterende versie gebruikt waardoor klimaatbeheersing zonder koeling mogelijk is.” Verder, legt De Jonge uit, werd het schoolgebouw aangepast aan de wensen van het gymnasium. “Zo is er boven in het gebouw een gymzaal gerealiseerd, met ernaast een mediatheek. Tussen beide ruimtes is een schuifwand geplaatst zodat de wat hoger gelegen gymzaal bij voorstellingen als podium voor het auditorium kan dienen. Beneden in de kelder is de voormalige smederij getransformeerd tot fitnessruimte met een doorgang naar de ernaast gelegen kolenkelder waar kleedruimtes en een dojo zijn gerealiseerd.”

De renovatie- en verbouwingswerkzaamheden werden uitgevoerd door Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zn. Werk-

Amsterdam | Cygnus Gymnasium

ten behoeve van nieuwe trapopgangen, luchtbehandelingskasten en om de grote doorgang te creëren tussen de mediatheek en de gymzaal. Met het verwijderen van diverse sauslagen werd de oorspronkelijke betonuitstraling weer zichtbaar. “De structuur in het gebouw is enigszins veranderd, niet alleen om tegemoet te komen aan de wensen van het Cygnus Gymnasium, maar eveneens aan de hedendaagse eisen.”

Met het verwijderen van diverse sauslagen werd de oorspronkelijke betonuitstraling weer zichtbaar.

voorbereider Ron Vessies: “We zijn vorig jaar begonnen, nadat het project een tijd stil had gelegen; het gymnasium wilde er graag begin dit jaar in.” Hoewel de bestaande indelingen gehandhaafd bleven, zegt Vessies, moest er dus op bepaalde plekken worden ingegrepen. Zo zijn alle houten schuiframen in de gevels vervangen en zoveel mogelijk conform de hedendaagse eisen en oude detailleringen. Binnen in de school werden scheidingswanden met kozijnen toegevoegd en de plafonds werden voor tachtig procent vernieuwd. Op een aantal posities in de school worden ondersteunende staalconstructies aangebracht

COMFORT VAN MORGEN

Tijdens het sloopwerk, aldus Vessies, bleek dat er meer moest gebeuren dan contractmatig was voorzien. “Met name het verwijderen van dekvloeren, plafonds en het vergroten van de liftschacht zorgde voor veel extra sloopwerk. “Dat is in goed overleg met de andere partijen adequaat opgelost.” En daarmee heeft het Cygnus Gymnasium het onderkomen gekregen waarnaar ze al een tijd op zoek was, besluit Wessel de Jonge. “De school heeft smoel gekregen.” ❚

Projectinfo Uitgebreid kleuronderzoek Het schilderwerk en het plaatsen van nieuw glas bij het Cygnus Gymnasium werd uitgevoerd door Schilderwerken De Boer Obdam BV. Het bedrijf moest rekening houden met de eis dat de vroegere uitstraling zoveel mogelijk moest worden behouden, maar dat tevens aan de hedendaagse richtlijnen moest worden voldaan, vertelt directeur Ad de Boer. “We hebben bijvoorbeeld het oude enkel glas – in het beton was gezet – vervangen door monumentenglas en meegedacht over hoe dat het glas op de beste manier te bevestigen. Dat werd een oplossing met een siliconen randafdichting, om lekkage te voorkomen, en stoppasta.” Verder werd er in de binnenpuien brandwerend glas gezet. Daarnaast verzorgde De Boer Obdam alle schilderwerk. Onder meer de deuren werden weer in de oorspronkelijke kleur geverfd. “Dat vroeg nogal wat onderzoek.

Samen met de architect hebben we uitgezocht welke hedendaagse kleurnummers te gebruiken. Dat betekent diverse proefjes zetten tot het overeenkomt met de situatie van vroeger.” De puien, geeft De Boer aan, waren voorheen voorzien van een blanco celluloselak. “Dat mag niet meer in een gebouw. Als alternatief zijn we uitgekomen bij een watergedragen verf met dezelfde glans. Met veelal hedendaagse oplossingen hebben we zo toch het authentieke karakter weten te behouden.”

Installaties in het zicht SCHOUTEN TECHNIEK verzorgt uw duurzame installatie welke natuurlijke energiebronnen gebruikt. Zon, aarde, lucht en water worden toegepast via o.a. zonnepanelen en de diverse warmtepomp installaties.

Zo kunt u verwarmen en koelen, bespaart u kosten en spaart u uw leefomgeving.

RIJDT OP 100% GROEN GAS

De Marowijne 47 - Zwaag - Telefoon (0229) 29 15 00

Schouten Techniek leverde het complete technische installatiepakket voor het Cygnus Gymnasium in Amsterdam: dus voor de elektriciteit, het klimaat, de regeltechniek, de beveiliging en de data. Het was een project met een aantal bijzondere kenmerken, vertelt projectmanager Jeroen Droog. “Allereerst omdat het om een monumentaal gebouw ging, dat niet is afgestemd op de hedendaagse installatietechniek. Bovendien heeft het project een tijd stil gelegen. Om de deadline te halen hebben we met flinke pieken in de bezetting gewerkt en ook gefaseerd opgeleverd. Daarnaast zijn er diverse partijen bij betrokken met elk hun wensen en eisen. Die moet je op elkaar afstemmen.”

Vanwege de beperkte ruimte voor de installaties, geeft Jeroen Droog aan, is er voor gekozen veel installaties in het zicht aan te brengen, op een manier die past bij de uitstraling van het gebouw. “We hebben ruimte kunnen creëren maar zijn ook creatief geweest. Dat kan omdat we gekozen hebben voor een mooie afwerking en hoogwaardig bevestigingsmateriaal. Vanwege de authenticiteit hebben we een deel van de oude installatie veiliggesteld. En we hebben maatregelen genomen om het bedieningsgemak van de nieuwe installaties te verhogen. Al met al een heel divers werk waarvoor we mooie oplossingen hebben kunnen bedenken.”

www.schoutentechniek.nl Bouwen aan monumenten

111

Plaatsnaam utrecht | Cereolfabriek | Projectnaam

Herbestemming Cereolfabriek

“Authentieke belevingswaarde

zo veel mogelijk intact laten” De vroegere Cereolfabriek in de Utrechtse wijk Oog in Al wordt momenteel gerestaureerd en herbestemd tot een multifunctioneel complex. Het deel waar een basisschool in komt is inmiddels gereed en in gebruik genomen. Het project kent een lange voorgeschiedenis en werd onder meer vertraagd door een brand in 2008.

Het voormalige fabriekscomplex werd begin twintigste eeuw gebouwd als Coöperatieve Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek (SOL) door de Stichtse Boerenbond. Het ontwerp, in de stijl van château industriel, was van de Utrechtse architect G. Eb-

112

Bouwen aan monumenten

bers. Vanaf de jaren zeventig waren er klachten over stank- en stofoverlast en explosiegevaar. De vuurwerkramp in Enschede in 2001 was vervolgens mede aanleiding voor de gemeente om Cereol uit te kopen. Een deel van de gebouwen werd daarna gesloopt, de monumenten bleven staan.

Herbestemming

Evert-Jan Bos, projectmanager namens BOEi, geeft aan dat deze organisatie al enkele jaren met de herbestemming van de monumenten bezig was toen in 2008 de brand plaats vond. “Na de brand werd besloten er een multifunctionele accommodatie

utrecht | Cereolfabriek

Projectinfo Staalconstructie basis voor steiger Eerst werden er zeecontainers gebruikt om de na de brand in 2008 instabiel geworden gevels te ondersteunen, vervolgens werd er een staalconstructie gerealiseerd. Waarna Dejo Steigers de constructie van werkvloeren voorzag zodat die tevens als steiger kon worden gebruikt tijdens de bouwwerkzaamheden. “Omdat de staalconstructie er al stond voordat wij in beeld waren, hebben we deze aanpak gevolgd”, legt Danny van den Bor uit. “Maar het is voor ons geen probleem zelf een stabiliserende constructie te plaatsen, op basis van bijvoorbeeld de berekeningen van een constructeur. We hebben daartoe alle kennis en ervaring in huis.”

Bij de Cereolfabriek was het plaatsen van werkvloeren echter voldoende, merkt hij op, zonder dat er dat er lastige kunstgrepen nodig waren. “We doen alleen tussendoor af en toe wat kleine aanpassingen. Tot het einde van het werk hoeven we er verder niet naar om te zien.” Dat tegen die tijd een industrieel monument in ere is hersteld, doet Van den Bor deugd. “Het is een mooi project met als resultaat dat een bijzonder gebouw blijft behouden.”

Tussen oud en nieuw Jeurissen Schilderwerken uit Huissen verzorgt in combinatie met Oostveen Meesterschilders uit Velp het schilderwerk bij de Cereolfabriek in Utrecht. Het is voor het bedrijf een project waarbij het zowel restauratief bezig is, als nieuw schilderwerk aanbrengt, vertelt directeur Wilbert Jeurissen. “De schil buiten vertelt de historie van het gebouw, die moet intact blijven. Dus hebben de gietijzeren kozijnen hun uitstraling behouden en zijn ze voorzien van monumentenglas. De kozijnen zijn niet gedemonteerd maar ter plaatse behandeld: ontroesten, slijpen, stralen en drie keer coaten.”

Binnen is er een combinatie van oud en nieuw, geeft Jeurissen vervolgens aan. “Er zijn allerlei authentieke elementen behouden, maar er zijn natuurlijk ook nieuwe elementen aangebracht, onder meer afgestemd op de wensen van de nieuwe gebruikers.”

Authentiek en als zodanig behandeld zijn bijvoorbeeld gietijzeren kolommen en stalen balken. Ze hebben hun vroegere uitstraling behouden maar zijn wel brandwerend gemaakt. Verder is het interieur geschilderd conform opdracht. De school is nu klaar, de rest volgt, tot eind volgend jaar het gebouw wordt opgeleverd. “We doen de laatste jaren veel industrieel erfgoed. Dat vraagt om een eigen aanpak. Het moet goed gebeuren, maar er wordt geen perfectie gevraagd. Je moet kunnen zien dat het ooit een industrieel gebouw was. Dan ga je anders te werk dan bij veel andere monumenten.”

van te maken. We hebben vervolgens het complex in diverse bouwdelen onderverdeeld. In bouwdeel A zit op de begane grond een basisschool en op de verdieping erboven personeelsruimten en enkele verhuurbare ruimten.” De school is inmiddels klaar, zegt Bos, nu wordt er gewerkt aan bouwdelen B en C. Daarin komt horeca, een kunstencentrum voor de wijk en een bibliotheek die wordt doorgetrokken naar de achter het gebouw gelegen silo. Op de bovenste verdieping zijn een sportzaal en theater voorzien. Een speciale prefab betonnen doos-indoosconstructie moet samen met de vloeren de door de brand instabiel geworden gevels gaan ondersteunen.

Een nieuw ingebouwde betonconstructie stabiliseert de gevels.

Authentieke belevingswaarde

Bos legt uit dat de herbestemming nogal wat uitdagingen met zich meebracht. “Vanwege het monumentale karakter wilden we de gevels hun oorspronkelijke uitstraling laten behouden.

Maar ook binnen willen we de authentieke belevingswaarde zo veel mogelijk intact laten. ►

Bouwen aan monumenten

113

Herbestemming, restauratie en uitbreiding Cereolfabriek te Utrecht

Erkend Restauratie Bouwbedrijf Amersfoort | 033 - 44 50 100 www.vandeburgtenstrooij.nl

utrecht | Cereolfabriek

In bouwdeel A bijvoorbeeld door gietijzeren elementen, de gietijzeren kolommen en stalen moerbalken en delen van installaties zichtbaar te laten. Bij de delen B en C volgen we een wat andere opzet omdat daar het interieur door de brand nagenoeg verwoest is. Hier zijn het vooral de gevels die het beeld van vroeger weergeven.” Onder andere de akoestiek is een van de aandachtspunten, geeft Bos aan. “De forse akoestische maatregelen zijn een hele uitdaging.”

Eigen stramien

Bij de herbestemming zijn twee architectenbureaus betrokken: 1meter98 (Bastiaan van de Kraats) en Hurenkamp Architecten & Adviseurs (Vincent van Vuuren). Van de Kraats is al meer dan tien jaar bij het project betrokken, geeft hij aan. “Al vanaf mijn afstudeeropdracht aan de TU Delft in 2001, toen bekend werd dat de fabriek uit veiligheidsoverwegingen moest vertrekken.” Van de Kraats maakte in de afgelopen jaren diverse ontwerpen. Hij vindt het jammer dat door de brand in de bouwdelen B en C (de pakhuizen) veel verloren is gegaan, maar ziet daarin ook weer voordelen. “We kunnen nu een nieuwe constructie realiseren met een heel eigen stramien, passend bij de nieuwe functies. Dus transparant, met een grote overspanning en veel ruimte. De nieuw ingebouwde prefab betonnen constructie stabiliseert tevens de gevels. En het theater en de sportzaal komen elk in een eigen betonnen doos die eveneens bijdraagt aan de stabiliteit.” Aan de achterzijde, vervolgt hij, komt een aanbouw waarin deels de bibliotheek komt.

Een nieuw ingebouwde betonconstructie stabiliseert de gevels.

Het wordt een L-vormig volume tussen fabriek en pakhuis met een verbindende structuur. Kenmerkend is het gebruik van aluminium. “Dat zorgt voor een eigentijdse uitstraling, maar heeft tevens een industrieel karakter en is zo een knipoog naar de historie van het gebouw.”

Gepuzzel

Het esthetisch ontwerp van Bastiaan van de Kraats is bouwtechnisch uitgewerkt door Hurenkamp Architecten & Adviseurs. Zij verzorgden onder meer de aanvraag van vergunningen, advisering brandveiligheid en de begeleiding tijdens de uitvoering. Vincent van Vuuren vindt het een heel bijzonder project. “Spannend ook, vanwege de slechte staat waarin een deel van het gebouw zich bevindt; dat moet met een nieuwe constructie worden opgelost. Verder zijn in het hele complex onder meer thermische en akoestische isolatie een belangrijk item.

Denk aan de school die aan de kwalificatie ‘frisse scholen’ moet voldoen. Maar eveneens aan het voorkomen van overlast tussen de verschillende functies. Dat betekent een heel gepuzzel, kijken hoe we een en ander bouwfysisch kunnen inpassen. Daarbij kijken bijvoorbeeld Monumentenzorg en de gemeente Utrecht intensief mee vanwege het handhaven van de hoge ambities en de monumentale waarde van het pand. Wat dat betreft zitten alle partijen op één lijn.”

Iedere vierkante meter

Veilingweg 12-14 6851 EG Huissen Telefoon: 026-325 0911 Fax: 026-325 6387 Website: www.jeurissen.net Veilingweg 12-14 6851 EG Huissen Telefoon: 026-325 0911 Fax: 026-325 6387 Website: www.jeurissen.net Veilingweg 12-14 6851 EG Huissen Telefoon: 026-325 0911 Fax: 026-325 6387 Website: www.jeurissen.net

Zo ook Bouw- en Restauratiebedrijf Van de Burgt & Strooij.

Directeur Flip van de Burgt wijst onder meer op het uitgebreide metselwerkherstel dat door het bedrijf wordt uitgevoerd. “Mede door de brand was er veel scheurvorming. Bovendien waren er in het verleden ramen dichtgemetseld die nu weer worden teruggebracht. We bekijken iedere vierkante meter metselwerk nauwkeurig en zorgen er zo voor dat het gebouw weer een mooie en authentieke jas krijgt. Zo vervangen of herstellen we tevens keramische delen zoals pinakels en afdekkingen aan de gevels.”

Ook binnen worden er – naast nieuwbouw – eveneens restauratiewerkzaamheden uitgevoerd, aldus Van de Burgt. “We hebben te maken met oud en nieuw en daarnaast met de uiteenlopende wensen van de diverse gebruikers. En dan moeten we uiteraard rekening houden met de beperkingen van het gebouw.” Een andere uitdaging noemt Van de Burgt de constructie in bouwdelen B en C. De betonconstructie bestaat, zegt hij, uit gigantische prefab-wanden met diktes van 30 tot 40 centimeter. “Er wordt hier een apart gebouw gerealiseerd. Zowel esthetisch als constructief. Een echte eyecatcher voor buurt en stad.” ❚

Bouwen aan monumenten

115

eindhoven | Metaforum

Fotografie: Petra Appelhof

Metaforum:

middelpunt van campus TU Eindhoven

De voormalige W-hal (Werktuigbouwkundehal) van wat destijds nog de Technische Hogeschool Eindhoven was, is tegenwoordig Metaforum: een modern nieuw hoofdgebouw met daarin de universiteitsbibliotheek, onderwijszalen, horeca, servicebalies, kantoren en veel studieplekken. Gedeeltelijk werd de hal omgevormd tot een spectaculair overdekt evenementenplein. Er bovenop is nieuwbouw gerealiseerd, het onderkomen voor de faculteit Wiskunde en Informatica.

E

116

igenlijk was nieuwbouw zo’n zeven jaar geleden uitgangspunt, maar uiteindelijk werd besloten de W-hal als basis te gebruiken met een nieuwbouwdeel als aanvulling. “Vanwege het bijzondere karakter van dit uit de jaren vijftig stammende gebouw”, vertelt Joost Ector van Ector Hoogstad Architecten, verantwoordelijk voor het ontwerp van Metaforum.

staat met elkaar in verbinding. De eerste verdieping is zowel ontmoetingsplek als kruispunt. Met de nieuwbouw als verticaal element – de kolommenconstructie doet geen afbreuk aan de ruimtelijkheid.

Het open karakter en de vele zichtlijnen onderstrepen waar Metaforum voor staat: het is het middelpunt van de campus en een plek waar kennis vrij- en samenkomt.”

Hij noemt het een uitdagend project.

“Van een werktuigbouwkundehal moest een hoogwaardig universiteitsgebouw worden gemaakt, afgestemd op de eisen van deze tijd.” In het ontwerp van Ector spelen transparantie en openheid een belangrijke rol. Alleen voor de faculteit werd een meer besloten ruimte ontworpen, gericht op geconcentreerd werken.

Onder de hal ligt nu een kelder, onder meer voor de installaties, het nieuwbouwdeel wordt gedragen door een constructie van ranke kolommen. “Alles

Joost Ector wijst vervolgens op de gevels van de W-hal. Die zijn gerestaureerd en zodanig aangepast dat ze, samen met de installaties, een belangrijke rol spelen in het duurzaamheidsstreven van Metaforum. “Het glas in de gevels, bevestigd met T-profielen, voldeed niet aan de eisen. Daarom is er een nieuwe methode ontwikkeld waarbij de stalen ‘stoeltjesprofielen’ op een duurzame, onderhoudsarme en omkeerbare manier werden getransformeerd tot vliesgevel met dikker glas dan voorheen. Een ingewik-

Bouwen aan monumenten

kelde oplossing waarvoor veel onderzoek is gedaan, maar die wel aansluit bij de wens de historische uitstraling van de gevels te behouden.”

Marc van Moorsel, projectleider namens Hurks Bouw dat bij dit project als bouwkundig aannemer fungeerde, vertelt vervolgens dat er in die gevels asbest werd aangetroffen. Dat er sprake was van asbest was geen verrassing, vervolgt hij, wel de onverwachte plekken waar het zat. “Dat had invloed op de planning. De deadline stond echter vast, aan het begin van het collegejaar 2012-2013 moest het gebouw klaar zijn.” Een uitdaging dus, net zoals het aanbrengen van de kolommenconstructie voor de nieuwe verdiepingen een niet-alledaagse klus was.

“Eerst zijn de dakvlakken verwijderd,

eindhoven | Metaforum

hersteld en deels weer teruggebracht, en is de kelder uitgegraven en voorzien van een damwandconstructie. Vanuit de kelder is vervolgens de kolommenconstructie door het gebouw, als het ware door de hoofdstaalconstructie uit de jaren vijftig gevlochten.”

Om de stabiliteit van de constructie te waarborgen werd er gebruik gemaakt van forse spanten. Het transport van die spanten, ’s nachts, moest zorgvuldig worden voorbereid, het aanbrengen eveneens, aldus Van Moorsel. “De juiste volgorde van werken is heel belangrijk voor het bereiken van de gewenste stabiliteit. Er is zo een mooi geheel gecreëerd van oud en nieuw, waarbij het onderscheid wel opvalt, maar op een vanzelfsprekende manier.” Dat wordt bevestigd door de geluiden uit de omgeving, besluit Joost Ector: “Toen we begonnen zag lang niet iedereen het nut in van het behouden van de W-hal. Nu kan het gebouw echter op veel waardering rekenen.” ❚

Om de stabiliteit van de constructie te waarborgen wordt gebruik gemaakt van forse spanten.

Projectinfo Bamboe

OUTSTANDING INSIDE your inspirations

www.smeulders-ig.nl

Bij het creëren van een aantrekkelijke en stimulerende leer- en werkomgeving speelt het interieur een belangrijke rol. Zo ook in MetaForum, het hart van de TU-campus in Eindhoven. Het interieur is geleverd door Smeulders Interieurgroep. Het project, vertelt Anton Smeulders, werd ruim vijf maanden geleden afgerond. “We hebben het bibliotheekinterieur verzorgd, dat van de faculteit Wiskunde & Informatica, tafels, banken en andere zitelementen, pantry’s en andere meubels. In totaal voor zeven verdiepingen.

Een behoorlijk project dus, dat in korte tijd moest worden gerealiseerd.”

Het complete interieur is maatwerk, aldus Smeulders, en grotendeels in bamboe uitgevoerd. “Dat is duurzaam en goed te verwerken. De reacties zijn heel positief en we verwachten dat meer scholen dit voorbeeld zullen volgen.” Tijdens voorbereiding en uitvoering werd onder meer zorgvuldig gekeken naar het beschermen van kwetsbare delen zoals hoeken en verbindingen. “Het gebouw is een ontmoetingsplek en zal intensief worden gebruikt; daar hebben we het interieur op afgestemd. Tevens is er soms voor niet-alledaagse oplossingen gekozen zoals grote werktafels zonder poten, maar gemaakt van panelen. Wij hebben daarbij oog voor ieder detail zodat we in samenspraak met bijvoorbeeld opdrachtgever en architect steeds tot optimale oplossingen kunnen komen.”

Bouwen aan monumenten

117

helmond | Theater ‘t Speelhuis

Foto’s en afbeeldingen: copyright Jannes Linders, copyright architectenbureau cepezed, e.a.

Theater ’t Speelhuis op nieuwe locatie

Van Gods huis naar schouwburg Eind december 2011 brak er brand uit in het onderkomen van Theater ’t Speelhuis in Helmond. Het door Piet Blom ontworpen gemeentelijk monument raakte dusdanig beschadigd dat het niet meer te redden was. De Onze Lieve Vrouwe kerk is sinds enkele maanden de nieuwe, zij het tijdelijke locatie.

Na de brand werd al in korte tijd besloten om voor de bouw van een nieuw, definitief theater de tijd te nemen en eerst zo snel mogelijk tot een tussentijdse oplossing te komen, vertelt Eric Lenders, projectleider namens de gemeente. Dit omdat de nieuwbouw van een volwaardig definitief theater enkele jaren in beslag neemt en de gemeente Helmond niet zo lang zonder theater wilde doen, zegt hij. “Na een aantal afwegingen viel de keuze op de Onze Lieve Vrouwe kerk, onder meer vanwege het brede middenschip.” Besloten werd om de uit 1928 stammende koepelkerk in neobyzantijnse stijl (naar een ontwerp van J. Margry) voor een termijn van vijf jaar als theater te gebruiken, met een optie voor nog vijf jaar. Lenders: “Met verzekeringsgelden, steun van de provincie en op basis van een eigen bijdrage zijn we aan het inrichten van de kerk begonnen, naar een ontwerp van architectenbureau cepezed.”

118

Bouwen aan monumenten

Complete theaterbeleving

De kerk heeft veel van haar oude luister behouden: de kruiswegstaties, wand- en plafondschilderingen, beelden, enzovoorts. Architectenbureau cepezed kwam met een oplossing waarbij alle functies van het theater in en rond de kerk konden worden ingevuld. Jan Houtekamer van cepezed: “De kerk heeft een fantastische ambiance en daarin wilden we de complete theaterbeleving onder brengen.

Dus hebben we een ontwerp gemaakt met theaterfuncties in de kerk en expeditie en artiestenruimten onder te brengen in een tegen de kerk aan gezette uitbreiding.” De bezoekersfaciliteiten, artiestenruimten en expeditie hebben we ondergebracht in twee eenvoudige volumes direct naast de kerk.” Verder zijn er in de kerk zelf zo weinig mogelijk permanente ingrepen gedaan, aldus Houtekamer. “Grootste permanente aanpassingen zijn het verwijderen van de kerkvloer en de

doorbraak in de sacristie. De tribune is een constructie waar ook techniek en verlichting in zijn verwerkt. Ze fungeert bovendien als ruimtescheiding tussen theaterzaal en foyer. De bar is voorzien van een groot, geluiddicht rolluik zodat de werkzaamheden erachter tijdens een voorstelling niet te horen zijn.”

Andere benadering

Frans van den Broek, directeur speciale projecten van Hurks Bouw, vertelt vervolgens dat van een kerk een theater maken meer vraagt dan het plaatsen van een podium en tribune.

“Sommige ingrepen zijn niet te zien.

Zoals het plaatsen van extra stalen palen in de grond om de vloer te versterken – die had onvoldoende draagkracht.” Met zwaar materieel de kerk in was niet mogelijk, dus moest het werk met de hand en kleine machines gebeuren. Bijzonder was het plaatsen van een spinhoogwerker. ►

helmond | Theater ‘t Speelhuis

Bouwen aan monumenten

119

helmond | Theater ‘t Speelhuis

“Zodat we in de koepel, op een hoogte van 24 meter, dubbele beplating ten behoeve van de geluidwering konden aanbrengen.” Verder werden er in het gebouw zelf de nodige maatregelen genomen om de akoestiek te verbeteren, legt hij uit. Zo werd de galm teruggebracht van 4 seconden tot 1,4 seconde. “Onder meer door de tribune van akoestisch materiaal te voorzien.” Een andere uitdaging was de snelheid van werken, merkt Van den Broek op. “We zijn in oktober vorig jaar gestart en moesten met carnaval klaar zijn omdat er voorstellingen waren gepland. We doen wel vaker theaters, maar aan de slag gaan in een monumentaal gebouw, een kerk, vraagt toch om een andere benadering.

Bovendien moesten bepaalde details uit het ontwerp nog verder worden uitgewerkt.”

De opleverdatum werd gehaald (momenteel wordt nog aan het achterstallig onderhoud gewerkt) en de reacties zijn enthousiast. Zo enthousiast dat er al geluiden klinken om van de kerk een permanent onderkomen voor ’t Speelhuis te maken. Eric Lenders tot slot: “Het is nu aan de politiek uiteindelijk een beslissing te nemen over een eventueel nieuw theater in Helmond.” ❚

Aanbouw biedt plaats aan logistieke functies.

Projectinfo Lichte, gemakkelijk verwijderbare constructie Een kerk naar een theater transformeren vraagt om een inventieve aanpak. Ook waar het de constructies voor podium, theatertechniek en tribune betreft, vertelt Bert Offringa van Ingenieursbureau SmitWesterman, dat het constructief ontwerp verzorgde.

Hij legt uit dat is gekozen van een lichte, gemakkelijk verwijderbare constructie waarvoor nauwelijks in het monumentale interieur hoefde te worden ingegrepen. “We hebben er uiteraard rekening mee gehouden dat het om een tijdelijke situatie gaat waarbij de kerk weer in zijn oorspronkelijke staat moest kunnen terugkeren”, zegt Offringa.

Voor de constructie is gebruik gemaakt van een lichte staalconstructie die voor een groot deel geplaatst is op bestaande poeren van de kerk en horizontaal is afgesteund op de bestaande kolommen van de kerk. Op twee posities was de draagkracht van de ondergrond niet voldoende en is een paalfundering gemaakt. “In een zeer kort tijdsbestek is de constructie ontworpen en uitgewerkt; zoiets kan alleen als alle betrokken partijen goed samenwerken. Dat is bij dit project goed gelukt”, merkt hij op. “Mocht de kerk alsnog voor langere termijn als theater worden bestemd, dan is de constructie daar op berekend.”

120

Bouwen aan monumenten

Oog voor monumentale constructies. www.smitwesterman.nl

helmond | Theater ‘t Speelhuis

Hurks bouwt en oogst lof In toenemende mate legt Hurks zich toe op renovatietransformatie- en binnenstedelijke (her)ontwikkelingsprojecten. De lat leggen we hoog. Bij alle projecten waar we aan werken. Dat levert fraaie, degelijke en duurzame projecten op, die vaak lof en soms zelfs prijzen oogsten.

Ketelhuis Ceres TU/e - BNA-gebouw van het jaar 2013 Metaforum TU/e - winnaar Gulden Feniks 2013 (transformatie) Apollohouse Amsterdam - nominatie Gulden Feniks 2013 (renovatie) P+R De Uithof Utrecht - Tekla Global BIM Award 2012 www.hurks.nl

Bouwen aan monumenten

121

Beurskatern

5, 6 en 7 november vakbeurs Monument in Evenementenhal Venray

“ Na succesvolle eerste editie nu verder uitbreiden”

en aan'.pdf

bewijz tis entree 'Vraag 2 gra nt Button 16173 Monume

GRATIS 2 G A A r de VR aan voo N E Z J I EW e ENTREEB ONUMENT met d M ! ina 151 akbeurs v op pag tiecode registra

Vorig jaar organiseerde de Evenementenhal Venray voor de eerste keer de beurs Monument, een vakbeurs voor de restauratiebranche. Dit jaar vindt op 5, 6 en 7 november de tweede editie plaats. Het doel was en blijft: het bieden van een bijzonder netwerkevent en een hoogwaardig kennisplatform.

D

e Evenementenhal telt tegenwoordig drie locaties: Hardenberg is de plek waar het in 1995 begon, Gorinchem volgde tien jaar later en sinds 2010 is er eveneens een vestiging in Venray. Vanuit deze locaties worden tegenwoordig zo’n 150 vaktitels georganiseerd met de beurs Monument dus als een van de meest recente. Pascal Mantingh van Evenementenhal Venray, verantwoordelijk voor de organisatie van deze beurs, vertelt dat heel bewust voor Venray als locatie is gekozen. “Monumenten vind je overal, hier ook, maar het is vooral de ligging, niet ver van België, die de keuze heeft bepaald. Momenteel ligt de focus vooral nog op de Nederlandse markt, al zijn Belgische deelnemers en bezoekers uiteraard welkom, maar op den duur willen we ons ook nadrukkelijk op België gaan richten. Ik denk dat beide markten elkaar kunnen stimuleren.”

Voorlopig ligt het accent echter nog op acquisitie in Nederland, aldus Mantingh. Dat gaat heel voortvarend, geeft hij aan, mede dankzij de succesvolle eerste editie. “We hebben veel positieve reacties gehad, van bezoekers en deelnemers.

Enig minpuntje, zo bleek, is dat de overgang van de beurs Monument naar de beurs Bouw Compleet, die gelijktijdig wordt gehouden, niet voor iedereen duidelijk was. Dat doen we dit jaar dus anders. Maar het combineren van beide beurzen sprak iedereen wel aan.” Ook de voor de Evenementenhal zo kenmerkende full service formule kon op veel bijval rekenen. “De mensen die er niet bekend mee waren, gaven aan

aangenaam verrast te zijn.”

Die full service formule, legt Mantingh uit, houdt in dat de organisatie de exposant werk uit handen neemt en hem en zijn bezoekers een compleet pakket biedt met gratis parkeren, onbeperkte catering, maar bijvoorbeeld ook een uitnodigingsservice.

Pascal Mantingh.

“Daarmee voorkomen we doublures en houden we het niveau hoog. We willen kwalitatieve bezoekers trekken, dat maakt de beurs aantrekkelijk.

En door het ontzorgen maken wij het ook aantrekkelijk voor kleinere partijen.”

Uiteraard wordt er gekeken naar wat er anders of beter kan, zegt Mantingh. Al zal dat niet drastisch gebeuren. “De basis is goed; na de eerste succesvolle editie willen we nu stap voor stap uitbreiden. Niet alleen wat het aantal deelnemers betreft, ook het bijbehorende programma.” Dat krijgt momenteel volop vorm, zegt hij. Zeker is in ieder geval dat Casa Data inloopsessies gaat organiseren over de financiering van projecten. Lezingen en demonstraties zullen er eveneens deel van uitmaken. “Wat dat betreft hebben we graag feedback vanuit de markt. Zo willen we uitgroeien tot een evenement dat bij alle partijen uit de restauratiebranche met hoofdletters in de agenda staat.”. ■

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Pascal Mantingh: 0523-289811 of pascalmantingh@evenementenhal.nl. Zie ook www.evenementenhal.nl

122

Bouwen aan monumenten

1

20-09-13

13

Beurskatern

Inloopsessies op vakbeurs Monument 2013 Op de beursvloer van vakbeurs MONUMENT verzorgt Casadata.nl in samenwerking met Bureau Delfgou uit Scherpenzeel en Lakerveld ingenieurs& architectuurbureau uit Noordeloos diverse inloopsessies.

Tijdens deze sessies informeert Bureau Delfgou de bezoeker over hoe aan daken en gevels technische gebreken ontstaan en hoe men deze gebreken moet opmeten en vastleggen. Ook komen uitgebreid hun herstelmogelijkheden aan bod met ruime aandacht hoe men de kosten daarvan moet berekenen. Bij de daken gaat het o.a. om dakconstructies en afwerking met dakpannen, leien of metalen bedekkingen. Bij de gevels staat Delfgou stil bij onder meer kozijnen, voegwerk, scheuren en inboetwerk.

Lakerveld maakt algemene ontwikkelingen als herbestemming en duurzame installaties heel concreet. Bij herbestemming gaat Lakerveld vooral

in op de transformatie check, waarmee je snel en grofmazig kunt bepalen, of een bestaand gebouw voor een andere functie geschikt is. Met deze check brengt u de relevante positieve en negatieve aspecten van het gebouw in kaart en kunt u nagaan of een nieuwe functie haalbaar is en hoe men deze moet vorm geven.

Bij de ontwikkelingen in de duurzame installaties passeren onder meer warmtepompen, zonnepanelen, zonneboilers en balansventilatie met een warmteterugwinfunctie de revue. Centraal staat de vraag: wat betekenen deze installaties in de praktijk voor de energiebesparing?

Meer informatie over deze inloopsessies vindt u op de website van Evenementenhal bij vakbeurs MONUMENT.

MONUMENT Venray 2013 Lees hieronder wie er enthousiast is over MONUMENT Venray 2013 en waarom deze bedrijven deelnemen aan deze nieuwe vakbeurs.

Van Wely Loodgieters en Leidekkers

De kwaliteit van het geleverde werk staat bij van Wely loodgieters en Leidekkersbedrijf op eenzame hoogte. En dit mag in restauratiegebied de meeste gevallen zelfs letterlijk genomen worden. Met onze ruim 90 jaar ervaring (opgericht in 1921) met natuurleien, koper, lood en zink waarvan ca. 90 % op restauratie gebied bent u voor het vernieuwen of onderhoud van natuurleien, koper, lood of zink bij ons aan het juiste adres. Wij voeren dan ook met trots de namen “leisteenmeester” en “zinkmeester”. Van Wely is geen installatiebedrijf, wij houden ons alleen bezig met de buitenkant vanaf de grond (incl. het plaatsen van de steiger) tot afwerking van de nok. Jarno van Wely (3e generatie), die het familiebedrijf samen met zijn vader (Jacques van Wely) leidt, en hun 8 vaste zeer gedreven medewerkers welke allen reeds vele jaren of zelfs tientallen jaren bij hun in dienst zijn, houden zich voornamelijk bezig met duurzame dakbedekking op monumenten, het zijn waren leisteen- en zinkmeesters. Ook nieuwbouw komt bij ons voor, al ligt hier niet ons hart, maar als een opdrachtgever kiest voor ambachtelijke kwaliteit in zowel het materiaal als de verwerking, zijn ze bij ons aan het juiste adres.

Wij leiden onze eigen medewerkers allemaal intern op, zodat het vakmanschap en dezelfde kennis niet verloren gaat. Onze medewerkers beheersen daarom allemaal de verwerking van zink, koper, lood en natuurleien. U heeft als opdrachtgever dus altijd met hen de zelfde mensen te maken vanaf het opbouwen van de steiger tot het weer verwijderen van de steiger als het werk gereed is. Zo kunt u vanaf de eerste dag afspraken met hen maken. Ons werkgebied bevindt zich in het oosten van Nederland, dus geheel Gelderland, en een gedeelte van Utrecht en Overijssel, zeg maar 100 km rond onze standplaats Groessen/Zevenaar. In onze goed geroutineerde werkplaats van ca. 500 m2 wordt al het zink, lood en koper op maat gemaakt, zodat het hierna verwerkt kan worden, alles dus “handmade”.

Ambachtelijk dakdekken is een vak apart.

Kwaliteit staat bij ons boven aan de ladder.

Vorig jaar hebben wij aan de beurs deelgenomen voor relatieonderhoud en om nieuwe relaties (mensen met het monumentenhart op de juiste plaats) te ontmoeten.

Wij hebben dit als een erg positieve, goed georganiseerd en vooral als een gezellige

en vruchtbare beurs ervaren. Vandaar dat wij ook dit jaar weer aanwezig zullen zijn.

Tijdens de beurs zullen ervaren loodgieters/leidekkers van Van Wely hun ambacht demonstreren op een speciaal vervaardigde toren.

Casadata.nl graag aanwezig op Monument 2013 in Venray

Monument 2013 biedt elke bezoeker een ideale gelegenheid om te zien welke nieuwe gemakken en mogelijkheden casadata.nl biedt bij het maken van verbouw of onderhoudsplannen, kostenramingen of offertes. Uitvoerig kan men de voordelen ervaren van de meer dan 21.000 kant-en-klare kostencalculaties in werkvolgorde.

Als checklist voor de werkzaamheden, als basis voor het bestellen van materialen of als richtprijs voor snelle offertes en het bespreken van alternatieven in de uitvoering.

Op het gebied van vaktechnische informatie en kostengegevens voor restauratie en onderhoud van oudere gebouwen en monumenten is casadata.nl al sinds 2006 een betrouwbare partner. De regio Limburg, Gelderland, Brabant en een deel van onze buurlanden Duitsland en België zijn zeer rijk aan cultuurhistorische gebouwen en monumenten. Zeker in deze tijd van minder nieuwbouw, verschuift het accent steeds meer naar verbouw, renovatie en restauratie. Dan wordt het nog belangrijker om een marktgerichte, goed onderbouwde offerte aan te bieden. Daarvoor kan men eenvoudig de informatie van Casadata.nl als leidraad nemen.

Met alle richtprijzen en hun onderliggende calculaties kan men snel en gemakkelijk online begrotingen of offertes maken. Dit kan sinds 2013 nog sneller en eenvoudiger met het nieuwe calculatieprogramma CasadataCALC. Dit programma is volledig nieuw ontwikkeld en heeft het gebruiksgemak en de uitstraling van Excel. Op de Monument 2013 kunnen de beursbezoekers in een gemoedelijke sfeer hiermee kennis maken en met de mensen achter de informatiesite casadata.nl. Ook hecht Casadata. nl veel waarde aan goede contacten met de overige standhouders. Voor de laatste nieuwtjes en noviteiten. Maar vooral voor de nieuwe ontwikkelingen, die voor casadata.nl belangrijk zijn om over te publiceren. Voor goede productinformatie, praktische werkbeschrijvingen en betrouwbare en transparante kostengegevens voor onze klanten. ▼

Bouwen aan monumenten

123

Nieuw!

Een verantwoorde oplossing voor het behoud van het cultureel erfgoed.

Bofimex introduceert Khalix, een serie unieke restauratiemortels voor voeger, stukadoor en metselaar.

- voorspritsmortel - hechtmortel - ecoCork isolatiemortel - raapmortel (ook machinaal verwerkbaar) - afwerkmortel - bindmiddel NHL3,5 (licht van kleur) - bindmiddel NHL 5 (licht van kleur) Khalix mortels en bindmiddelen zijn vrij van cement en gebaseerd op natuurlijke hydraulische kalk type NHL 3,5 en NHL 5 conform richtlijn EN 459-1.

Kijk op www.bofimex.nl

Van Lierop Conserveert & Herstelt Hout | Verdrijft Vocht

OOSTENDORP Interieur- en meubelstoffering B.V.

Van Lierop Van Lierop

Oostendorp Interieur- en meubelstoffering is een ambachtelijk bedrijf. Wij restaureren en reconstrueren onder andere wandbespanningen, gordijnen, traplopers en meubelstoffering. Hierbij maken wij gebruik van originele materialen en technieken.

In onze showroom hebben wij een uitgebreide collectie stoffen en tapijten uit diverse stijlperiodes.

Lid van Restauratoren Nederland en Restauratieconvergent. Voor meer

Een gezonde kijk op onroerend goed

informatie hierover kunt u terecht op: www.restauratieconvergent.nl

Houtinsectenbestrijding | Zwamsanering Houtrestauratie met epoxytechniek | Isochips速-kruipruimteisolatie Vochtwering | Kruipruimterenovatie | Constructiedroging Heteluchtmethode | Zuurstofarmeluchtmethode | Microgolvenmethode Onderzoek met de videoscope | Inspectieabonnementen

Vlasakker 12 T (0348) 47 19 21 3417 XT Montfoort F (0348) 47 44 67

E info@oostendorp.biz I www.oostendorp-stoffering.nl

Vestigingen in: Alphen aan den Rijn | Liempde | Echt Heerhugowaard | Assen | Mechelen (B) www.vanlierop.nl Van Lierop

Van Lierop Van Lierop

ISO 9001

gecertificeerd

Beurskatern

Renoseal® elastische Stoppasta

Glasbewerkingsbedrijf Brabant - Verder kijken dan het glas alleen.

Voor het plaatsen van monumentenglas, isolatieglas en gelaagd glas

Renoseal® is dé vervanger van klassieke stopverf voor monumentenglas, isolatieglas en gelaagd glas. Dat geldt voor gebruik in zowel houten als stalen ramen. Deze nieuwe generatie stopverf is na verrubbering blijvend elastisch en duurzaam. Door de goede hechting behoort inwateren bij houten ramen of roesten bij stalen ramen tot het verleden. Omvangrijke werken met Renoseal zijn inmiddels uitgevoerd bij tal van glasprojecten bij cultureel erfgoed, voormalige industriële panden, pakhuizen én ook nieuwe serres en vitrines. Gevelaanzicht en isolatie: de kenmerken van stalen ramen, deuren en gevels zijn de bekende ranke profielen. Bij renovatie doen bredere geïsoleerde raamprofielen afbreuk aan het uiterlijk van het gebouw. Inmiddels zijn er ook fabrikanten die nieuwe, slanke staalprofielen op de markt brengen waarmee de huidige vereiste isolatiewaarden worden bereikt én de stijl van het gebouw behouden blijft. Renoseal is daarom bij renovatie evenals bij vernieuwbouw een uitkomst.

Verwerking en eigenschappen: Bij beglazen met Renoseal wordt het glas ingeweld, de stopkant volgespoten en deze rondom strak afgewerkt. Bij de verrubbering ontstaan, zoals bij traditionele stopverf helaas vaak het geval is, geen rimpels of barsten.

Onderhoud is ook nauwelijks nodig. Renoseal is in zes basiskleuren op voorraad: verkeerswit, cremewit, signaalgrijs, donkergroen, antraciet en zwart. De levering is in milieuvriendelijke worsten of kokers. Renoseal hoeft niet geschilderd te worden maar dat kan wel. Het is mogelijk om de kit voor kleinere projecten vanaf 75 kokers in kleur te leveren. Opgave van de RAL-kleur of het kleurnummer van de verffabrikant is meestal voldoende om de gewenste kleur te kunnen maken. Projectadvies: Renoseal is in tegenstelling tot vele andere kitten veilig voor isolatieglas en gelaagd glas.

De praktijk en vele testrapporten bewijzen de verdraagzaamheid met de genoemde glassoorten. Voor vakkundig advies en project-begeleiding kunt u vrijblijvend contact opnemen met de technische dienst van Bloem Sealants of uw glasleverancier.

De technische productinformatie is bij de fabrikant via www.bloemsealants.com op te vragen.

Glasbewerkingsbedrijf Brabant (GBB) denkt mee om het onmogelijke mogelijk te maken samen met restauratiearchitecten, restauratieaannemers, gemeenten en overheden. Graag ontmoeten wij u op MONUMENT. Aangezien enkel door goed te luisteren naar de wensen en financiële mogelijkheden, zijn wij in staat de juiste glasbewerkingsoplossing te bieden. Dit in combinatie met onze techniek, vakmanschap, kennis en innovatie. De glasbewerkingstechnieken die wij beheersen zijn glas-in-lood, brandschilderen, glas-zeefdrukken, glasapplique, gezandstraald glas en glasfusing.

Glas-in-Lood Wacht: onvoldoende of achterstallig onderhoud vormt een ernstige bedreiging voor monumenten, en specifiek voor glas-in-lood. Hiervoor is de Glas-inlood Wacht opgericht. Dit is een onafhankelijke inspectiedienst die in heel Nederland de status van glas-in-lood zorgvuldig in kaart brengt en erover rapporteert. Dit maakt het mogelijk om acute- en meerjarenplannen op te stellen voor de instandhouding of restauratie van glas-in-lood. De Glas-in-Lood Wacht werkt onder meer voor de Rijksgebouwendienst, architecten, monumentenzorg, kerkelijke instellingen en particuliere monumentenbezitters. Met branchegenoten aan tafel kunnen zitten: MONUMENT is de plek waar de restauratiebranche elkaar ontmoet, waar ruimte is om te sparren, te discussiëren over de marktontwikkelingen en samen de kansen en besparingen te bespreken. Hoe mooi is dat in een tijd waar online-ontmoetingen steeds vaker centraal staan. Juist in een branche waar vakmanschap de boventoon voert, en het tot leven brengen van de historie essentieel is, hebben wij behoefte om met vakgenoten om de tafel te kunnen zitten. Daarom kiezen wij voor deelname aan de vakbeurs MONUMENT. Wij ontmoeten u graag op de beurs MONUMENT!

Glasatelier Hagemeier BV

Het Glasatelier van Stef Hagemeier is sinds jaar en dag een bekende speler op de markt van grote en kleine restauratieprojecten in Nederland. Vanuit heel het land worden dagelijks de glas-in-loodpanelen naar het atelier in Tilburg vervoerd om gerestaureerd, hersteld of gereinigd te worden. Minutieus te werk gaan is een must waar het gaat om werken met glas. Een verkeerde handeling of ingreep kan desastreuze gevolgen hebben die onomkeerbaar zijn. De kennis die vereist is voor alle onderdelen van het proces is te vinden in het atelier. Van brandschilderen tot het smelten van beschermende beglazing en van metaalbewerking tot het wind- en waterdicht maken van de glas-in-loodpanelen. Glasatelier Hagemeier is een modern bedrijf met een hoge mate van ambachtelijk werken. Om het glas te branden worden er in eigen beheer glasovens gebouwd welke ook weer aangewend worden door het zusterbedrijf 360Glas bv om glas te buigen en te structureren voor gevelpanelen of interieurtoepassingen. Het door ontwikkelen en blijven opzoeken van grenzen heeft er toe geleid dat het zusterbedrijf in 2012 geëindigd is in de top 10 van meest innovatiebedrijven van Nederland. In MONUMENT 2013 zien wij een geweldig podium om te laten zien wie wij zijn en wat wij doen. Het leggen van nieuwe en onderhouden van bestaande contacten is tijdens dit evenement het “keyword”.

JS Steigerbouw en Verhuur BV Sterk in steigers, voor bedrijven en particulieren.

MAKING BUILDINGS BEAUTIFUL RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM

Ridder Leidekkers en Koperslagers heeft afgelopen jaar alle ornamenten van het Rijksmuseum gerestaureerd.

Kijk voor meer informatie over restauratie van leistenen daken en metalen ornamenten op onze nieuwe website:

ADVRidder.indd 1

E info@skinsforbuildings.com T +31 (0)888 111 888 www.ridderleidekkers.com

JS Steigerbouw en Verhuur BV is een innovatieve, landelijke opererende onderneming met jaren ervaring op het gebied van monteren en demonteren van diverse steigersystemen. Middels ons vrijblijvend advies zorgen wij dat het juiste steigersysteem aansluit op uw project. Wij zijn gespecialiseerd in het (de)monteren van steigers t.b.v. renovatie van kerken en monumenten en dergelijke.

JS Steigerbouw en Verhuur BV werkt voor zowel zakelijke klanten als voor particulieren. Omdat wij voorzien in het aanbod van steigerbouw op het gebied van grote, kleine, renovatie of nieuwbouwprojecten, kunnen wij voorzien in een ruime keuze van diverse types steigermateriaal, zodat u uw werkzaamheden optimaal kunt uitvoeren. Hiernaast bieden wij ook de mogelijkheid om uw steiger dusdanig in te pakken dat uw projecten, ongeacht de weersomstandigheden, doorgang kunnen vinden.

Wij zijn in het bezit van het VCA Certificaat en al onze monteurs zijn uiteraard in het bezit van de juiste certificaten en/of diploma’s en PBM’S. Wij adviseren, ondersteunen en leveren kwaliteit in product en arbeid. Daarvoor werken wij volgens onze ‘KBZV’ normen, dit staat voor: Kwaliteit, Betrouwbaarheid, Zekerheid en Veiligheid Deze factoren maken ons STERK IN STEIGERS

Bouwen aan monumenten 10-12-12 12:08

125

VENLO | Nedinsco-complex

Tekst: Jac Buchholz Beeld: Woonwenz, Richard Fieten, Zebra Fotostudio’s

Restauratie en herbestemming Nedinsco Fabriek afgerond

“Bijzonder Bauhaus-complex voor Venlo behouden” De huurders zijn inmiddels in de appartementen getrokken en de commerciële ruimten zijn in gebruik genomen of worden daartoe ingericht. Daarmee is na een lang traject de restauratie en herbestemming van het Nedinsco-complex een feit.

“We hebben dit bijzonder Bauhauscomplex voor Venlo kunnen behouden – gelukkig maar”, merkt Frank van Engelen op, directeur van woningcorporatie Woonwenz. Dat was lange tijd geen uitgemaakte zaak, maakt hij vervolgens duidelijk. In de eerste gemeentelijke plannen voor dit gebied aan de Maas (Maaswaard), begin jaren negentig, was sprake van sloop en vervanging door woningen. Later kwam er meer waardering voor het bijzondere

Zoveel mogelijk karakteristieke details werden behouden..

126

Bouwen aan monumenten

karakter van het Nedinsco-complex en werd er gekeken hoe het te handhaven.

Dat werd concreet toen Woonwenz enkele jaren geleden in beeld verscheen; de woningcorporatie heeft al diverse monumenten in de gemeente opgeknapt en herbestemd. “Het project kwam op stoom toen de gemeente aangaf een deel van de commerciële ruimte zelf te willen huren voor het huisvesten van gemeentelijke functies”, geeft Van Engelen aan. Daarna, zegt hij, kwam Omroep Venlo en niet veel later L1 en enkele andere ondernemingen in beeld.

“Het plan kreeg concrete vormen en kon rekenen op rijkssubsidie en provinciale subsidie. Bovendien droeg de gemeente, die Nedinsco voor acht miljoen had aangekocht, het om niet aan ons over.” Dat was in mei 2011, vlak voor de start van de restauratie. Die is onlangs afgerond; de woningen zijn inmiddels allemaal verhuurd, de 4.000 m² commerciële ruimte nagenoeg ook.

Voor de laatste 180 m², iets minder dan drie procent van het gebouw, zoekt Woonwenz nog commerciële huurders.

Het Nedinsco-gebouw werd in fases vanaf 1921 in het gebied Maaswaard in Venlo gebouwd door het optische bedrijf Carl Zeiss uit het Duitse Jena.

Om de maatregelen uit het Verdrag van Versailles te ontlopen richtte het bedrijf in de jaren twintig geheime dochterondernemingen op, onder andere in Nederland: de Nederlandse Instrumenten

Compagnie (afgekort Nedinsco). Die vestigde zich in het in Bauhaus-stijl gebouwde complex dat in de jaren twintig steeds verder werd uitgebreid, met in 1930 de bekroning in de vorm van een 36 meter hoge toren. Nedinsco is nog altijd in Venlo actief, zij het op een andere locatie. Het gebouw aan de Maas raakte na het vertrek steeds verder onderkomen, tot Woonwenz besloot in te grijpen, met de intentie het gebouw een woon-werkfunctie te geven.

Na een uitgebreide voorbereiding begonnen de werkzaamheden met het volledig strippen van het gebouw, legt Van Engelen uit. “Het is een van de eerste betonnen gebouwen en het beton was in slechte staat. Dat is eerst opgepakt, in bouwteam, en daarna is de rest van het werk aanbesteed.

Met als opzet zoveel mogelijk karakteristieke details te behouden, terwijl binnen wel qua comfort en dergelijke aan de eisen van nu wordt voldaan. Zo zijn de kozijnen deels teruggeplaatst en deels door soortgelijke vervangen – dat was een uitdaging: geen ruit is qua maat hetzelfde.” Complex was eveneens het plaatsen van de installaties, merkt Van Engelen op. In de kelder was geen ruimte, dus zijn zij op een verdieping in de toren geplaatst. Goed zichtbaar en daarmee de industriële uitstraling bevestigend. De verdieping erboven, de vijfde, is bedrijfsruimte; de zesde krijgt een horecafunctie. “Daarmee blijft de markante toren inclusief dakterras

VENLO | Nedinsco-complex

openbaar toegankelijk.” Van Engelen vertelt dat restauratie en herbestemming circa achttien miljoen euro hebben gekost. “Het is een investering in duurzaamheid, voor de lange termijn.

Dit gebouw staat er over vijftig jaar nog. Het is bovendien een gebouw met meerwaarde: beeldbepalend en een blikvanger voor de stad.” ❚

Bouwinfo Opdracht Woonwenz Ontwerp DiederenDirrix Architecten Uitvoering BAM Utiliteitsbouw Betonwerken Vogel BV Installaties Unica Bouwkosten circa € 18 miljoen Bouwtijd circa 2 jaar

Projectinfo Terug naar staal Een aantal jaren geleden was MHB uit Herveld werkzaam bij Woonzorgcomplex Crescendo in Venlo, eigendom van woningcorporatie Woonwenz. Datzelfde Woonwenz was op dat moment bezig met de herbestemming en restauratie van het ernaast gelegen Bauhaus-complex Nedinsco. In de buitengevel van het gebouw zaten stalen ramen (de oude stalen stoeltjesprofielen) verwerkt, dé specialiteit van MHB, vertelt projectleider Ronald Volmeijer. “We zijn in 1938 begonnen met het maken van stalen ramen. In de jaren zeventig kwamen de aluminium profielen op de markt ter vervanging van de oude stalen profielen omdat deze niet meer aan de eisen van de tijd (o.a. bouwfysisch) konden voldoen. Ook MHB ging over tot het leveren en monteren van aluminium gevels.” Tot een jaar of acht geleden, zegt hij, toen MHB een nieuwe ontwikkeling inzette: een eigen stalen profiel met de uitstraling van de oude stalen stoeltjesprofielen. Producten met de mogelijkheid diverse soorten glas te plaatsen en een hoogwaardig isolatievermogen te kunnen realiseren zodat aan alle moderne eisen kan worden voldaan. “We speelden daarmee in op geluiden uit de markt, met name van architecten. Onze stalen profielen zijn slank, sterk en dragen bij aan de authenticiteit van een pand.”

MHB introduceerde het product bij Woonwenz middels een proefpui. De reactie was zeer positief, aldus Volmeijer. “We hebben vervolgens voor het interieur van Nedinsco stalen deuren en wanden van ons superslanke brandwerende SL30binnenwandsysteem geleverd en voor de buitengevel van de toren en het klokgebouw het thermisch geïsoleerde SL30 ISO-systeem. Ook de ‘laaddeuren’ in de toren waren een onderdeel van de levering. Daarmee hebben we een bijdrage geleverd aan de wens om de authentieke uitstraling van het gebouw zo goed mogelijk te behouden.”

Geluidsisolerende deuren op maat De Nedinsco Fabriek is gerestaureerd en gerenoveerd om vervolgens om te bouwen tot appartementen, kantoorruimten en omroepstudio’s voor radio en televisie. De deuren van de studio’s zijn geluidsisolerend en met schuine deurstijl uitgevoerd. Hierdoor was maatwerk vereist. Diederendirrix Architecten en aannemer BAM Utiliteitsbouw bv gunden de levering en montage van de geluidsisolerende studiodeuren aan Alara-Lukagro. Door eigen engineering, productie, poedercoatstraat en montage bleek Alara-Lukagro de passende partner voor dit project. Drie van de studiodeuren hebben een dempingwaarde van 52 dB(A). De studiodeuren met schuine deurstijl dempen 54 dB(A). Tevens zijn de deuren voorzien van een sleepdorpel en van speciaal door de architect gekozen RVS hang- en sluitwerk. Alara-Lukagro beschikt inmiddels over een uitgebreide referentielijst van geleverde geluidsisolerende en brandwerende deuren, met onder andere Ziggo Dome, ECI Cultuurfabriek, De La Mar Theater, FOX Park 20|20, Campus Hoogvliet en Ahoy Rotterdam. Naast geluidsisolerende deuren levert Alara-Lukagro ook akoestische roosters en trillingsisolatie voor de utiliteitsbouw.

De La Mar Theater Amsterdam

Ahoy Rotterdam

Kilden Theater Noorwegen

ECI Cultuurfabriek Roermond

Ziggo Dome

Amphion Theater Doetinchem

Geluidsisolerende deuren met hoge vormgevingsvrijheid en gegarandeerde kwaliteit.

Engineering, productie, conservering en montage. ISO 14001, ISO 9001 en VCA.

.................................................................................................................................

Alara-Lukagro bv | Huijgensweg 3 | 2964 LL Groot-Ammers T 0184 661 700 | E info@alara-lukagro.com | I www.alara-lukagro.com

Bouwen aan monumenten

127

Thema glas

Pleidooi voor het ambacht Met een tweede bedrijf, 360째 Glas, sloeg glaskunstenaar Stef Hagemeier enkele jaren geleden een nieuwe weg in. Waar Glasatelier Hagemeier, opgericht in 1979, zich vooral op het traditioneel verwerken en bewerken van glas (onder andere restauraties) richt, daar is 360째 Glas zeer innovatief van aard. Maar, betoogt Hagemeier, innovatie kan niet zonder traditie.

H

ij is niet alleen creatief ambachtsman, Stef Hagemeier, maar eveneens technisch onderlegd. Zo had hij als student aan de kunstacademie behoefte aan een oven. Kopen was kostbaar, dus maakte hij er zelf een. De eerste was een mislukking, maar Hagemeier gaf niet op. En ontwikkelde uiteindelijk een oven, Speedburn, die tegenwoordig in tal van landen wordt gebruikt. In 1979 begon Hagemeier zijn eigen glasatelier, tegenwoordig een gerenommeerd bedrijf dat bij tal van aansprekende restauratieprojecten in bin-

128

Bouwen aan monumenten

Thema glas

nen- en buitenland is betrokken. “In de beginjaren keken we al verder dan de eigen omgevingen. Min of meer gedwongen, want als Brabants (gevestigd in Tilburg) bedrijf kregen we in de eigen provincie maar moeilijk voet aan de grond. Zo kwamen we onder meer terecht in de kop van Noord-Holland. Het beheer van hervormde kerken is anders dan dat van katholieke, waardoor we steeds redelijk veel werk hadden.” Tegenwoordig is de naam Hagemeier een begrip in de restauratiewereld. Maar hoewel werkzaam in een traditionele branche heeft Stef Hagemeier innovatie nooit geschuwd. Hij bleef bijvoorbeeld nieuwe ovens ontwikkelen en experimenteren met het gebruik van glas. Daaruit ontstond zo’n vijf jaar geleden 360° Glas.

Hagemeier wijst op de vele kennis die tegenwoordig, vooral via internet, beschikbaar is. Die combineert hij met zijn eigen ervaring om tot nieuwe producten te komen. “Je moet er wel mee aan de slag, er over nadenken. Mensen denken wel eens dat het toepassen van glas nagenoeg is uitgekristalliseerd, maar niets is minder waar. Kijk naar het glas in de iPad of iPhone: extreem dun, hard en krasvrij. Er wordt steeds dunner glas toegepast in de architectuur. De architect is veranderd en wij moeten daar in mee veranderen. Dat doen ambachtslieden overigens al eeuwen. Die ontwikkelen nieuwe gereedschappen, nieuwe

toepassingsmogelijkheden. Een restauratie is ook nooit standaard, we bedenken steeds nieuwe oplossingen. Zo blijft het ambacht evolueren, zonder einde.”

Het innovatieve, de nieuwe ontwikkelingen heeft Hagemeier zoals gezegd ondergebracht bij 360° Glas. Dat dus niet los kan worden gezien van het glasatelier, benadrukt hij nog maar eens. Hij verwijst naar twee recente projecten in ’s-Hertogenbosch, bij de St. Jan en het Museumkwartier. “Technieken die we bij de restauratie in de St. Jan hebben toegepast komen op een andere manier terug bij het Museumkwartier. Daar hebben we met grote glasplaten een bijzondere gevel voor de nieuwbouw gerealiseerd.

Dat moest een open geheel worden waar het licht deels doorheen viel. We hebben daar een techniek toegepast die het licht gedeeltelijk reflecteert, zoals dat eveneens bij gebrandschilderde ramen wordt toegepast om een bepaalde schijn te krijgen. Ambachtelijke kennis op een moderne wijze toegepast.”

Belangrijk is, besluit Hagemeier, dat zo’n innovatie niet doorschiet. “Maak een mooi, onderscheidend product, kwalitatief ook, maar zorg dat het betaalbaar blijft. Zeker in deze tijd. Het moet verkoopbaar zijn.” Waarmee hij tevens blijk geeft van een gezonde handelsgeest. ❚

Bouwen aan monumenten

129

Thema glas

“We zijn meer dan producent, hebben ook een adviserende rol” Een restauratieproject is veelal het samenbrengen van diverse specialisaties om tot een optimaal en verantwoord resultaat te komen. Ook producenten kunnen daar aan bijdragen door vanuit hun specifieke kennis en ervaring advies uit te brengen. Zoals Stolker Glas.

Hoofd verkoop Ralf van Rijn van Stolker Glas bevestigt dat het meedenken en adviseren steeds vaker onderdeel van hun rol bij een project is. “We zijn meer dan producent, zijn vaak al in een vroeg stadium bij een project betrokken. We adviseren onder andere architecten, opdrachtgevers en plaatsende partijen en denken mee over andere zaken. We leveren een zeer uitgebreid gamma aan typen monumentenglas en kunnen door eigen productie een oplossing bieden voor vrijwel iedere situatie. Met Stolker Monuglas bieden we isolerend dubbelglas waarbij de dunste samenstelling slechts 7 millimeter is, dus in vrijwel iedere situatie toepasbaar. Verder zijn er MonuSafe, een gelaagde samenstelling van 8 millimeter dikte, en MonuTempered, een geharde 4 millimeter dunne ruit.

Naast uitstekende isolerende eigenschappen zijn er daarnaast combinaties mogelijk met zon- en brandwerend, geluidsisolerend en veiligheidsglas. In alle gevallen blijft het authentieke karakter gewaarborgd door de zachte onregelmatige welving.”

Dankzij die kwaliteiten behouden de gevels van historische panden en monumenten hun authentieke uitstraling, merkt Van Rijn op. Ook al omdat de afstandhouders in uiteenlopende kleuren kunnen worden geleverd.

130

Bouwen aan monumenten

Thema glas

“Maatwerk dus.” Op die manier was en is Stolker Glas bij uiteenlopende projecten betrokken. Zoals de Philipsgebouwen op Strijp S in Eindhoven, die zijn omgebouwd tot woontorens en lofts. Andere recente projecten, elk met een eigen karakter, waren Parc Glorieux in Vught (appartementen in een voormalig klooster), het Justus van Effen-complex in Rotterdam en de Wittevrouwen-buurt in Utrecht.

in time aanleveren.” Met name dit soort grotere projecten vraagt meer dan alleen produceren en aanleveren.

“Dat is geen probleem; we hebben voldoende kennis en ervaring om met zulke uitdagingen om te gaan.” ❚

Ook het Zuster Floor Huis in Tiel, het voormalige Oud Burger Mannen- en Vrouwenhuis dat wordt getransformeerd tot woonzorgcomplex, is zo’n project. Er moesten zo’n 800 ruiten worden vervangen. Stolker Glas werkte onder meer samen met Schilderbedrijf Kuypers uit Druten. “Het traject liep al toen wij erbij betrokken raakten en Stolker had er veel tijd in gestoken”, vertelt bedrijfsleider Sander van der Zandt van Kuypers. “Onder meer om in te kunnen spelen op de wens de oorspronkelijke ramen, in stopverf, te vervangen door nieuwe, maar wel de vroegere detaillering aan te houden. Er was sprake van een korte werktijd, maar daar hebben we ons aan kunnen houden.

Mede dankzij de adequate aanlevering van Stolker.” “De logistiek was hier een belangrijk aandachtspunt”, vult Ralf van Rijn aan. “We moesten snel produceren en just

Bouwen aan monumenten

131

Thema glas

“Cultureel erfgoed origineel behouden voor de volgende generaties” Productinnovatie: brandwerende achterzetramen Met meer dan vijftig jaar ervaring (opgericht in 1958) mag Isoglas uit Haarlem zich dé specialist op het gebied van voorzetramen noemen. Te meer omdat het bedrijf zich exclusief op dit product focust. Alle kennis wordt dan ook gestoken in een continu innovatieproces om oude authentieke kozijnen te behouden én toch te laten voldoen aan de moderne isolatie- en beveiligingswensen.

“Wat voorzetramen betreft bieden we onze klanten in Nederland en België maatwerk”, begint Cees Bosschaart, directeur-eigenaar van Isoglas, zijn verhaal. “Wat het product betreft en wat de begeleiding betreft. Dat doen we van A tot Z, van eerste advies tot en met plaatsing en zelfs onderhoud.”

Dat maatwerk is bij restauratieprojecten vrijwel altijd gericht op het zo goed mogelijk behouden van de authenticiteit van een gebouw. Want ramen zijn voor een belangrijk deel bepalend voor de oorspronkelijke uitstraling van de gevel. “Met onze

producten kun je het originele glas behouden en toch aan de hedendaagse eisen op onder meer het gebied van isolatie voldoen. Dat doen we met mooie en effectieve maar vooral onopvallende producten. Die brengen we reversibel aan, zodat de situatie van vroeger altijd weer kan worden hersteld mocht dat nodig zijn. We gaan altijd met respect voor het gebouw, de kozijnen en het glas te werk. Maar voldoen tevens aan de moderne voorwaarden die nu op thermisch en akoestisch gebied worden gesteld.”

Sinds kort heeft Isoglas als enige in Nederland een extra kwaliteit te bieden: officieel gecertificeerde 30 minuten brandwerende achterzetramen.

Een innovatie met een uitgebreide voorgeschiedenis, legt Bosschaart uit. “Daar is veel geld en tijd ingestoken. Met succes. Onlangs zijn er door Bureau Peutz met goed resultaat enkele tests uitgevoerd.” Het product is gemaakt van een speciale legering metaal. Daarnaast is uitgezocht op

132

Bouwen aan monumenten

welke wijze het glas in het kozijn dient te worden geplaatst om de benodigde brandwerendheid te bereiken. “Nogmaals, daar was veel onderzoek voor nodig. We zijn nu echter de enige in Nederland die dit product kunnen aanbieden.” Bosschaart geeft aan dat de geteste 30 minuten brandwerende ramen nieuw op de markt zijn. “Dan kunnen we een alternatief bieden in geval er bepaalde eisen op het gebied van brandveiligheid zijn.

Eveneens gericht op behoud van de authenticiteit. Daarmee bieden wij aan architecten, gebouwbeheerders, particulieren, verzekeringsmaatschappijen, advies- en ingenieursbureaus en aannemers een oplossing voor een al heel lang bestaand probleem. En profileren ons tevens als innovatieve partner.” ❚

TILBURG | Schoorstenen Textielmuseum

Project metsel- en voegwerkherstel

Twee klassieke bakstenen fabrieksschoorstenen Textielmuseum In Tilburg resteren nog een handvol fabrieksschoorstenen die herinneren aan het textiel- en sigarenstadtijdperk. Bij het metselwerkherstel aan de schoorstenen op het terrein van het Textielmuseum werden de jongste wetenschappelijke inzichten op het gebied van restauratie voegmortels voor in kalk gemetselde zwaar regenbelaste monumenten toegepast.

Drie schoorstenen zijn eigendom van de gemeente, waarvan twee op het terrein van het Textielmuseum aan de Goirkestraat en de derde, de kolossaal hoge BEKA-schoorsteen aan de andere kant van de spoorlijn staat, tussen het Tilburgs gemeentearchief aan de Kazernehof en de neogotische St Jozefkerk van architect Henri van Tulder.

De schoorstenen, opgetrokken in radiaalstenen gemetseld in kalkmortel, zijn in een min of meer recent verleden hervoegd in een, zoals bij vele andere monumenten gebeurde, niet-compatibele cementmortel. Voegen die bij vriezend weer uit de muur werden gedrukt terwijl ook andere nare vervolgschaden ontstonden. Het grondbedrijf van de gemeente Tilburg, in de persoon van Bojan Robbe, besloot na een inspectie van de Monumentwacht er een op dit gebied deskundige adviseur, Jos Gunneweg van grootgunnewegdelft, naar te laten kijken. Uit dit onderzoek volgde onder meer een prioriteitsstelling waarbij de schoorstenen bij het Textielmuseum als eerste zouden worden aangepakt.

Bij de uitwerking van het bestek werden de jongste wetenschappelijke inzichten op het gebied van restauratievoegmortels voor in kalk gemetselde zwaar regenbelaste monumenten toegepast. Deze zijn voortgekomen uit een onderzoek uitgevoerd door TU Delft, faculteit Civiele Techniek. (te downloaden via http://repository.tudelft.nl; zoekwoord: historisch metselwerk). Het betreft dan het diep uithakken en voegen met een kalkgebaseerde zoutbestande, poreuze mortel met lage E-modulus en lage thermische uitzettingscoëfficiënt. Na een voorselectie van gevelrestaurateurs met ervaring in het bovengenoemde specifieke type restauratievoegwerk volgde een aanbesteding waarin Orly & Endevoets B.V. uit ’s-Hertogenbosch als laagste inschrijver uit de bus kwam. De aannemer past een bouwplaatsgemengde mortel toe volgens de bovengenoemde eisen en verleent bestekmatig 10 jaar garantie.

De werkzaamheden startten afgelopen juni en zullen medio oktober gereed zijn. Van één schoorsteen waren door thermische effecten en vorstinwerking vanwege de eerdere toepassing van de cementmortel, een groot aantal koppen beschadigd. Voor het inboeten daarvan werden handmatig gemodelleerde stenen toegepast, van dezelfde kwaliteit als de oorspronkelijke harde, weinig poreuze radiaalstenen. Hoewel het ‘maar’ fabrieksschoorstenen betreft, wordt het werk toch als een serieus restauratieproject benaderd en worden bijvoorbeeld naast monsters voegwerk, voor elke materiaaltoepassing die er esthetisch toe doet, tevoren ook monstervlakjes opgezet. In hun totale context zijn deze werken zo bijzonder, dat besloten is een videofilmpje van de uitvoering te maken waar ook historisch fotomateriaal in wordt gemonteerd.

Monumentale verwijzing naar textiel- en sigarenstad Tilburg

Als binnenkort de twee schoorstenen weer uit het steigerwerk worden uitgepeld dan zullen deze blikvangers en herinneringsmonumenten van Tilburgs industrieel verleden weer decennia lang mee kunnen. ❚

Bouwen aan monumenten

133

Hilversum | Melkfabriek

Oorspronkelijke uitstraling industrieel monument in elk hoekje zichtbaar

Melkfabriek Hilversum wordt eigentijdse ontmoetingsplek In het centrum van Hilversum staat De Melkfabriek, een ontwerp van Breebaart, Martens en Kramer uit 1954. Met lange schaaldaken en open bedrijfshallen met galerijen staat het betonnen fabriekscomplex aan de Larenseweg, tot 2005 gebruikt door FrieslandCampina, voor de industriële bouw uit de wederopbouwperiode. Woningcorporatie Dudok Wonen kocht het gemeentelijke monument in 2007 en ontwikkelde De Melkfabriek tot woon-, werk en voorzieningencomplex, een ‘levendige ontmoetingsplek met een gedragen erfgoedfunctie’.

Daartoe werd een collectieve inspanning geleverd door lokale stakeholders in Hilversum en daarbuiten, naast Dudok Wonen onder meer het gemeentebestuur en bouwpartners Inbo Architecten en Slokker Bouwgroep vestiging Almere. Een beetje meer trots mag best in Hilversum, zegt directeur Ontwikkeling & Beheer Sjoerd Quint van Dudok Wonen, een middelgrote corporatie met een bovengemiddeld aantal monumenten in de portefeuille. “De bindende functie die De Melkfabriek heeft voor Hilversum, en het elan en enthousiasme dat van deze herontwikkeling uitgaat, zijn voelbaar. Veel Hilversummers herinneren zich dit gebouw in de oorspronkelijke functie, en hebben er in enkele gevallen nog gewerkt. Daarbij komt dat de buurt ‘Over het Spoor’ een stimulans krijgt met deze multifunctionele ontwikkeling; de ligging vlakbij het NS-station en de nabijheid van het Mediapark maken De Melkfabriek tot een aantrekkelijke vestigingsplaats. Wij verhuizen dit najaar zelf naar het gebouw om de overstap naar Het Nieuwe Werken mogelijk te maken. De Melkfabriek gaat een duurzame toekomst tegemoet. Sober zoals het was, maar ruimtelijk en transparant in het gebruik.”

Wisselwerking

Dudok Wonen is in alle fasen van de ontwikkeling actief betrokken.

“Hier is sprake van wisselwerking op vele fronten”, aldus Quint. De woningcorporatie is niet alleen eigenaar van het gebouw en toekomstig huurder van circa 2.200 m² kantoorruimte, ook de 54 woningen in en om De Melkfabriek worden verhuurd dan wel verkocht door Dudok Wonen. De voormalige laboratoria en regelkamers bieden straks een mix van huur- en koopwoningen; in het oude directiekantoor zijn zeven luxe koopappartementen met buitenruimte gerealiseerd; een reeds opgeleverd laagbouwblok aan de overzijde van het Zuivelpad – een nieuwe fietsverbinding met de achterliggende wijk – wordt gevormd door zestien studio’s/maisonnettes, opgezet in dezelfde sober-industriële stijl als het fabrieksgebouw, en op de begane grond, in de centrale hal en aan de

134

Bouwen aan monumenten

Bestaande schoorsteen ventileert ondergrondse parkeergarage. Boven: de opengewerkte vloer in de centrale hal creëert ruimtelijkheid.

Hilversum | Melkfabriek

binnenstraat van het fabrieksgebouw worden de bedrijfsruimtes en kantoren gerealiseerd. Aan deze ‘Melkstraat’, de voormalige melkontvangsthal en toekomstige hoofdentree, is sinds 2011 het Kindcentrum De Avonturijn gevestigd, met een basisschool, naschoolse opvang en kinderopvang. Een ondergrondse parkeergarage met 140 plaatsen en een parkeerliftsysteem voor 34 auto’s completeert het geheel.

Mintgroene hekjes

De authentieke betonstructuur van het fabrieksgebouw blijft overal in het zicht; zelfs de mintgroene galerijhekjes worden gehandhaafd in de oorspronkelijke kleur. Projectarchitect Trude de Vroomen legt uit hoe het mogelijk was behoud van detaillering te combineren met functionele meters. Om het door kolommen en balken gedomineerde interieur met verschillende verdiepingshoogten geschikt te maken voor gebruik waren onconventionele stappen nodig. “Het casco van De Melkfabriek biedt een vroeg voorbeeld van voorspanbeton. Het verkeert nog in goede staat; er konden zelfs kolommen verwijderd worden, zoals in de Melkstraat, de centrale onderdoorgang die gebruikt werd voor de aan- en afvoer van zuivelproducten.” De begane grondvloer in de centrale fabriekshal is verwijderd, waardoor extra ruimtelijkheid wordt gecreëerd, en de matglazen lichtstraten zijn voorzien van helder glas, waardoor de centrale hal een lichte ontmoetingsplek wordt; op andere plekken zijn dan weer nieuwe tussenvloeren gemaakt. Aan het exterieur, deels afgewerkt met metselwerk, is zo min mogelijk veranderd. De kenmerkende betonnen kozijnen zijn gehandhaafd.

Schoorsteen

“Alle functionele toevoegingen zijn om die reden aan de binnenzijde verwerkt”, vertelt directeur Ton Van der Voort van Slokker Bouwgroep vestiging Almere. “Met behulp van voorzetwanden voorzien van isolatiemateriaal, en akoestisch spuitwerk kon het gebouw gereedgemaakt worden voor de nieuwe gebruiksfuncties. Er is een WKO-installatie met vloerverwarming en -koeling toegevoegd, en de parkeergarage wordt geventileerd via de oorspronkelijke fabrieksschoorsteen, een mooie geste naar het verleden.” Daar zijn er meer van, zoals het opgeknapte toezichthuisje bovenin het nieuwe atrium, dat Dudok Wonen gaat gebruiken voor het afsluiten van huurcontracten. De woningen in het fabrieksgebouw bevinden zich in de buitenste schil van het gebouw, aan de galerijen van de centrale hal waarop zij ook uitkomen. Van de volumeverschillen is maximaal gebruik gemaakt, onder meer door het openwerken van ‘loze’ plafondruimtes en het verplaatsen van binnenwanden. De Vroomen: “In alle gevallen leidt dit tot woningen met mooie hoge ruimtes waarin de cascostructuur van de oude melkfabriek volledig in het zicht blijft. En het levert altijd wel een extra kamertje op of een mooi doorzicht. Elke ruimte is uniek. De Melkfabriek is een win-winsituatie op het gebied van herbestemming.” ❚

Projectinfo Creatieve oplossingen Oog voor monumentale constructies. www.smitwesterman.nl

De bestaande constructie van de Melkfabriek kon heel goed voor de nieuwe bestemming worden gebruikt, zo vertelt Jaap Westerman van Ingenieursbureau SmitWesterman. “De constructie was goed en er zat de nodige reserve in – die droeg immers voorheen de grote opslagtanks van de zuivelproducten. We zijn vervolgens gaan doorrekenen om te kijken op welke plekken er versterking nodig was, met het oog op de verschillende functies, en waar de constructie moest worden uitgebreid. Dat laatste onder meer om tot meerdere vloerniveaus te komen. De structuur in het gebouw moest daarbij wel helder en open blijven.”

Westerman geeft aan dat ze enkele lastige knelpunten zijn tegengekomen, bijvoorbeeld: “Naast de fabriek was een ondergrondse parkeergarage gepland. Het complex is echter op zand gefundeerd en we hebben grondinjecties moeten toepassen waarmee het weglopen van dat zand werd voorkomen. Zo is het steeds een kwestie van het bedenken van praktische oplossingen. Zeker omdat niet alle tekeningen beschikbaar waren en we tijdens het werk wel eens een onverwachte situatie tegenkwamen. Omdat de bouwwerkzaamheden doorlopen moeten we er dan snel en creatief op inspelen en dat is gelukt.”

Bouwen aan monumenten

135

‘s-Hertogenbosch | Museumkwartier

Museumkwartier ‘s-Hertogenbosch geopend

“ Er werd nogal wat van ons improvisatievermogen gevraagd” Eind mei vond de opening van het Museumkwartier in ’s-Hertogenbosch plaats. Het complex is een combinatie van nieuwbouw en monumenten, is gelegen rondom een museale, vrij toegankelijke tuin en biedt onderdak aan zowel het Stedelijk Museum als het Noordbrabants Museum. Een rondlopende publieke route verbindt alle bouwdelen.

Die rondlopende route is, geeft architecte Janneke Bierman van Bierman Henket Architecten aan, niet alleen een verbinding tussen de musea, maar biedt eveneens toegang tot de monumentale museumtuin, het groene hart van het Museumkwartier. “Wie er doorheen loopt, maakt een reis door tijd en ruimte.”

Ingevlochten

Het complex, vertelt ze, is ingevlochten in de stad en dat vroeg verschillende oplossingen voor de verschillende bouwdelen. Zo heeft de nieuwbouw, waarvan de ingang (een van de twee van het Museumkwartier) aan een smalle steeg ligt, onder meer een heel opvallende gevel gekregen, gemaakt van speciaal voor dit project ontworpen glazen elementen. Het achttiendeeeuwse gouvernementeel paleis aan de andere kant is grotendeels teruggebracht in de oorspronkelijke stijl, die uit de periode dat het nog woonhuis was. “De stijlkamers waren lange tijd wit en strak. Na onder meer kleuronderzoek zijn die gerestaureerd en weer authentiek.” Bij het negentiendeeeuwse pand van architect Jacobus van Lokhorst aan de Waterstraat zijn naast

136

Bouwen aan monumenten

enkele ingrepen in de structuur tevens restauratieve werkzaamheden uitgevoerd. De vierde zijde van het complex wordt gevormd door de Quist-vleugel, ontworpen in de jaren tachtig door architect Wim Quist. Janneke Bierman: “De vleugel is gerenoveerd en uitgebreid. Op deze plek zijn ook zes stadswoningen gerealiseerd.” Het koppelen van de gebouwen en het laten voldoen van het complex aan de eisen van deze tijd was, zeker waar het de monumenten betrof, niet altijd gemakkelijk, stelt Bierman. “We hebben steeds nauw overleg gevoerd met Monumentenzorg en bij iedere ingreep met veel zorg een afweging gemaakt.”

No go area

Hoofdaannemers van het project waren Stam + de Koning en De Bont van Hulten, zusterbedrijven binnen Volker Wessels. Voor die samenwerking werd niet alleen gekozen vanwege de omvang van het project, maar ook om zo van elkaars specifieke kennis te kunnen profiteren, vertellen projectleider Adrie Bergmans (SdK) en uitvoerder Jos van de Water (dBvH).

De werkzaamheden begonnen in maart 2010 met het gebouw aan de

Waterstraat, enkele maanden later gevolgd door de nieuwbouw en het werk aan de Quist-vleugel. “Het was een uitdagende klus waarbij heel wat van ons improvisatievermogen werd gevraagd. Niet alleen vanwege de combinatie nieuwbouw, renovatie en restauratie, maar vooral vanwege de ligging midden in de stad; dat betekent lastig bereikbaar en bovendien hadden we nauwelijks mogelijkheden tot het inrichten van een bouwplaats. Op het voorplein ging dat niet en de museumtuin was eveneens een no go area.

Daar hebben we wat sleuven mogen graven en later – omdat er geen andere mogelijkheid was – alleen een tijdje een kraan kunnen plaatsen.”

Precies positioneren

Wat de monumentale panden betreft, legt Bergmans uit, zijn zowel bij het paleis als het Waterstraatcomplex veel kozijnen vervangen. In laatstgenoemd gebouw zijn de installaties onder de kap aangebracht. Daarvoor is een dragende vloerconstructie ingebracht. Een spannend element was het realiseren van een liftschacht in het oude depot, zegt hij. In het paleis waren eveneens een aantal innovatieve ideeën nodig,

‘s-Hertogenbosch | Museumkwartier

Projectinfo Bijzondere vliesgevel

Museumcomplex ‘is ingevlochten in de stad’.

vervolgt Jos van de Water. Zo moesten er nagenoeg onzichtbaar sprinklers in de monumentale plafonds worden verwerkt. “Die hebben we heel precies moeten positioneren.” Verder speelde hier ook het implementeren van de installaties. “Die zijn bijvoorbeeld achter de lambrisering verborgen.”

Voor de schacht van de nieuw aan te brengen lift moest een opening in een vloer worden gemaakt. “Daar gaat dan nauw overleg met architect en monumentenzorg vooraf, om zo tot de meest zorgvuldige uitwerking te komen.” In het paleis is daarnaast veel restauratief

schilder- en stucwerk uitgevoerd.

Zo zijn er nog tal van andere noemenswaardige aspecten over de werkzaamheden aan het Museumkwartier te vertellen, besluiten Bergmans en Van de Water. Over de sheddaken op de uitbreiding van de Quist-vleugel waarin de luchtbehandeling is verwerkt, over het rekening houden met een ondergronds deel van de Binnendieze en noem maar op. “Het waren uitdagingen die om niet alledaagse oplossingen vroegen, tot in het detail nauwkeurige, unieke oplossingen, en dat maakt dit soort projecten zo bijzonder.” ❚

MHB, producent van stalen ramen en deuren, leverde producten voor alle bouwdelen van het Museumkwartier in ’sHertogenbosch, zowel voor de monumenten als de nieuwbouw. Het ging daarbij volgens projectleider Serjoscha Vierstraete om 90 stuks profielstalen binnenkozijnen met een totale oppervlakte van circa 500 m2, 190 stuks stalen achterzetramen, alles bij elkaar zo’n 780 m2, 44 stuks geïsoleerde profielstalen buitenpuien (oppervlakte circa 410 m2) en een stalen vliesgevelsysteem met een totale omvang van 1060 m2. Met name de vliesgevel, zegt Vierstraete, was een bijzonder aspect van dit werk. “De gevel heeft een vrije overspanning van wel 10 meter en het toegepaste profiel heeft een diepte van 200 millimeter.” Een andere uitdaging noemt hij de verschillende eisen waar per gebouw aan moest worden voldaan. “Denk bijvoorbeeld aan de combinatie van brandwerendheid, inbraakwerendheid en goede vluchtmogelijkheden. We hebben echter, als in 1938 opgericht familiebedrijf, veel kennis en ervaring in huis en denken dan ook mee en adviseren tijdens het uitwerken van het ontwerp. Zodat de oplossing geheel aansluit bij de van tevoren geformuleerde eisen.”

Hoofdaannemer

Postbus 115 - 5250 AC Vlijmen - Telefoon 073 - 5119022 - E-mail bvh@volkerwessels.com - www.bonthvanhulten.nl Adv.Museumkwartier 197x130 mm_november 2012.indd 1

11-07-13 11:05 Bouwen aan monumenten 137











 



MHB advertentie BOUWEN AAN MONUMENTEN_MHB advertentie 02-09-13 10:22 Pagina 1

MHB renoveert Nedinsco MHB SL30-ISO® en Classic-ISO® Klassieke en strakke vormgeving voor renovatie en restauratie.

SL30- ISO® en het stoeltjesprofiel Classic-ISO® zijn de slankste stalen profielsystemen op de markt die volledig thermisch geïsoleerd en 100% wind- en waterdicht zijn.

Toe te passen met naar binnen en buiten draaiende ramen en deuren. Draai- of valraam.

Kortom vele mogelijkheden gecombineerd met grote glasoppervlakten.

Staal inspireert MHB al 75 jaar.

In het stalen SL30-ISO® profielsysteem zijn alle kennis en ervaring van MHB met de kwaliteiten van staal optimaal geïntegreerd. Een aantal vernuftige technische hoogstandjes is ontwikkeld en gepatenteerd voor dit unieke SL30-ISO® profielsysteem.

SL30-ISO® profielsysteem kent dankzij thermisch gescheiden binnen- en buitenprofiel een goede thermische isolatie en dus lage isolatiewaarden.

Het staal dat we voor dit stalen profielsysteem gebruiken is 100% afkomstig uit gerecycled staal.

MHB paste dit gepatenteerde stalen profielsysteem toe bij het project Nedinsco.

Voor meer informatie over SL30-ISO® en Classic-ISO® kunt u contact opnemen met: MHB b.v.

Postbus 6, 6674 ZG Herveld 0488 - 45 19 51 www.mhb.nl Roland Werring rw@mhb.nl 360glas adv V4 def.pdf

1

28-08-13

Ernst Mahler em@mhb.nl

22:48

360GLAS

vormgevers in gesmolten glas

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

360 Glas BV

Hoefstraat 199

5014 NL

Tilburg

tel 013 581 04 16

w w w.360glas.com





bedrijfspresentatie | Stucadoors- en Afbouwbedrijf Gennissen

“we Kijken niet alleen naar het gebouw, ook naar de omstandigheden” Al bijna negentig jaar bestaat Stucadoors- en Afbouwbedrijf Gennissen uit Werkhoven, een vierde-generatie-familiebedrijf. De decennialange ervaring van het bedrijf komt onder meer van pas bij het werken aan monumentale gebouwen, een van de specialiteiten.

“We doen alles wat met stucwerk te maken heeft”, vertelt Dennis Gennissen. “Van ornamentenplafond tot spackspuiten. Altijd al gedaan. Die veelzijdigheid zorgt ervoor dat we de klant op een brede wijze van dienst kunnen zijn.” Het vraagt echter ook, zegt hij, goed opgeleid personeel. “We vinden het belangrijk dat onze mensen alle facetten van het vak beheersen. Een stuk interne opleiding draagt daar aan bij. Ervaren vakmensen nemen jongeren onder hun hoede en brengen de in het bedrijf aanwezige kennis over.”

Die kennis wordt niet alleen toegepast in de uitvoering, maar ook tijdens de voorbereidingen, geeft Gennissen aan.

Nadenken, meedenken en zo tot de beste oplossing komen, het is iets wat als bijna vanzelfsprekend gebeurt. Eventueel in overleg met leveranciers, zegt hij. “Staan we voor een uitdaging, dan kunnen we daar op terugvallen. Bovendien, we vinden het belangrijk op de hoogte te blijven van nieuwe technieken en producten. Daarom houden we regelmatig, bijvoorbeeld rondom de zomer- en winterafsluiting, bijeenkomsten met demonstraties of waarbij noviteiten

kunnen worden geïntroduceerd. Vanuit die up-to-date kennis kunnen we opdrachtgevers adviseren en begeleiden.”

Een aantal recente restauratieprojecten waar Gennissen bij is of was betrokken zijn bijvoorbeeld een kerk aan de Baronieweg in Breda, de omvangrijke restauratie van de St. Bavo-kathedraal in Haarlem en het restaureren van Kasteel Loenersloot. “Bij de kerk in Breda hebben we herstelwerk met een saneermortel uitgevoerd. De St. Bavo-Kathedraal is natuurlijk een project van een enorme omvang dat in diverse fasen wordt uitgevoerd. Wij zijn daar onder meer in de kelders werkzaam geweest waar we met een kaleimortel hebben gestukadoord. En bij Kasteel Loenersloot werd om weer een andere aanpak gevraagd. Het kasteel staat in een vochtige omgeving en heeft muren van een meter dik waar veel vocht in zat door lekkage. Daar hebben de vochtproblemen dus een andere aard dan bijvoorbeeld in de kelder van de St. Bavo. Bij het aandragen van oplossingen kijken we daarom niet alleen naar het gebouw en naar delen ervan, maar ook naar de omstandigheden. Om zo nieuwe, toekomstige problemen te voorkomen.” ❚

Links en rechts: kelder St. Bavo.

Bouwen aan monumenten

139

Leiden | de Hortus

foto ‘s Architektenburo Veldman | Rietbroek | Smit, Elinoor Veldman

Heropening tropische kassen Hortus botanicus Leiden

Meer beleving, meer onderzoeksmogelijkheden Op 4 september opende koningin Máxima het gerenoveerde tropische kassencomplex in de Hortus botanicus Leiden. Dankzij de renovatie is de beleving van het tropisch oerwoud groter en is er meer mogelijkheid tot het doen van wetenschappelijk onderzoek.

De Hortus botanicus in Leiden stamt uit 1590 en is een van de oudste ter wereld en de oudste botanische tuin van Nederland. Het gerenoveerde kassencomplex werd in 1938 gebouwd. In eerste instantie, zo vertelt architect Gerard Smit van architectenbureau Veldman Rietbroek Smit, zou er sprake zijn van groot onderhoud. “Het bleek echter dat de constructie behoorlijk versleten was en de Hortus een aantal specifieke wensen had, vandaar dat er werd besloten tot renovatie.”

Smit legt uit dat een van de wensen van de Hortus was om de bezoekers nog nadrukkelijker de sfeer van het oerwoud te laten beleven. “Daarvoor moest een deel van het complex worden opgehoogd. Daarnaast is er een loopbrug in de kassen gekomen, zodat de mensen het oerwoud tevens vanuit een ander perspectief kunnen ervaren.” En dan is er de opslag voor grond, aldus Smit. “De grond lag voorheen buiten opgeslagen. Nu hebben we er binnen een ruimte voor

140

Bouwen aan monumenten

gecreëerd, met erboven een lesbalkon voor allerlei educatieve doeleinden en met bovendien een prachtig uitzicht over de singels.” Omdat verder op energetisch gebied de eisen behoorlijk opgeschroefd werden, was er veel aandacht voor isolatie en werden de installaties vernieuwd. Zo is er isolatieglas in de gevels gezet, is er in de daken een betere kwaliteit meerwandige polycarbonaat beglazing geplaatst, werd er een tochtportaal gerealiseerd en wordt er nu gebruik gemaakt van een computergestuurde installatie met onder meer warmtekrachtkoppeling. De voor de renovatie ingeschakelde aannemer was BURGY Bouwbedrijf. Projectleider Jeroen Wienbelt maakt duidelijk dat het hele kassencomplex tot de borstwering werd gedemonteerd. “Het was een behoorlijk omvangrijk en intensief project waar we ruim een jaar mee bezig zijn geweest. De betonconstructie is aangepakt en er is houtrotherstel uitgevoerd.

Daarvoor hebben we iroko gebruikt in plaats van teak. Dat sluit er qua uitstraling bij aan, maar is minder kostbaar.”

Intensief werk, geeft hij aan. “Het slechte hout hebben we er

Leiden | de Hortus

met de hand uitgezaagd en vervolgens vervangen.” Wienbelt geeft aan dat de staalconstructie, die op sommige plekken behoorlijk verroest was, werd gedemonteerd en naar een staalbedrijf werd vervoerd. Daar werden de delen gestraald, gerepareerd, gescopeerd en in kleur gespoten.

Smit en Wienbelt merken op dat ze geen onverwachte zaken zijn tegengekomen. Bijzonder aspect was wel dat het complex in fases werd afgebroken aan de hand van een strikte planning. Smit: “Vanwege de kwetsbaarheid van de planten.”

“In de Victoriakas hebben we rond de vijver met tropische waterplanten een soort tent gebouwd om zo de temperatuur op peil te houden”, vult Wienbelt aan. “Daar werd met zorg naar gekeken, maar het is ons gelukt ze te behouden.” ❚

In het herstelwerk werd de houtsoort iroko gebruikt in plaats van teak.

Bouwen aan monumenten

141

Kassencomplex Hortus Botanicus

Kassencomplex Hortus Botanicus

Ch창telet Kasteel de Haar

Haarzuilens | Kasteel de Haar

Châtelet laatste onderdeel restauratie Kasteel de Haar

“Niets is hetzelfde” Sinds 2001 vindt er een omvangrijke restauratie van Kasteel de Haar plaats. In die periode zijn nagenoeg alle gebouwen van de buitenplaats hersteld en werd de fundering van het kasteel versterkt. Als laatste is nu het Châtelet aan de beurt.

Vanwege het werven van fondsen moest de restauratie van Kasteel de Haar in 2011 tijdelijk ‘on hold’ worden gezet.

Dat geld is er nu, dankzij het Rijk dat de laatste tranche uit de Kanjersubsidie beschikbaar stelde en een subsidie van de provincie Utrecht, vertelt Anetta de Jong, directeur van stichting Kasteel de Haar. Ze legt uit dat het hoognodig was dat het Châtelet – met daarin het appartement van de familie van Zuylen van Nijevelt, kantoren, en de technische installaties – onder handen werd genomen.

Die restauratie wordt nu uitgevoerd, eerst aan het casco en vanaf medio volgend jaar in het interieur. Op het dak komen nieuwe leien, het glas-in-lood wordt opnieuw in het lood gezet, luiken en kozijnen worden hersteld of indien nodig vervangen, er vindt schilderwerk plaats en het metselwerk wordt aangepakt. Waar van toepassing wordt tijdens het werk aan het casco al rekening gehouden met de werkzaamheden die vanaf volgend jaar in het interieur plaats zullen vinden, maakt De Jong duidelijk. “De bij het project betrokken architect, Verlaan & Bouwstra Architecten, heeft het Châtelet tien jaar geleden al opgenomen en dat hebben ze onlangs opnieuw gedaan. Als er aan de buitenkant bijvoorbeeld een doorvoer of iets dergelijks moet worden aangebracht, kunnen we dat nu al doen.” De werkzaamheden aan het interieur, zegt ze, zullen rond de zomer van volgend jaar beginnen, als het werk aan het casco is afgerond. “In de tussentijd kunnen we nog fondsen werven voor die fase.”

De restauratie van het casco wordt uitgevoerd door BURGY Bouwbedrijf. Voor het aannemersbedrijf is het de eerste keer dat ze bij Kasteel de Haar actief zijn, vertelt projectleider Olle de Graaff. Opvallend aan het door Pierre Cuypers ontworpen gebouw noemt hij de diversiteit. “Niets is hetzelfde, elk onderdeel is uniek. Zelfs ramen in een ruimte kunnen van Het werk aan Kasteel de Haar is in mei dit jaar hervat.

elkaar verschillen. Het gebouw kent tal van verspringingen, uiteenlopende nokhoogtes, torens met allemaal een andere hoogte. noem maar op. Dat is overigens allemaal volledig doordacht ontworpen, van alles heeft Cuypers een tekening gemaakt.” Die diversiteit is tevens een uitdaging, merkt De Graaff vervolgens op. “De werkzaamheden zelf zijn voor ons als restauratiespecialist niet lastig. Er zitten geen echt moeilijke elementen in het project. De verspringingen en steeds weer verschillende hoogtes zorgen er wel voor dat we niet echt aan een stuk door kunnen werken. Maar goed, daar kunnen we op inspelen. We zijn in mei begonnen en liggen op schema. Dus de verwachting is dat het Châtelet volgend jaar rond de zomer in ieder geval aan de buitenzijde weer in oude luister hersteld is.” ❚

Projectinfo Op Afroep Constructiebureau De Prouw is al sinds 1994 betrokken bij de restauratie van Kasteel de Haar (masterplan restauratie 1994). Sinds het voorjaar van 2013 spelen ze een rol bij de herstelwerkzaamheden aan het casco van het bijbehorende Châtelet, vertelt constructeur/projectleider Rik Danen. “Ook is de controle van de steiger onderdeel van onze werkzaamheden. De steiger steunt aan één zijde op het maaiveld en voor het overig op het te restaureren gebouw. We hebben gekeken naar het oorspronkelijke constructieplan, bijgestuurd en meegedacht over hoe en waar versterkende hulpconstructies het beste kunnen worden geplaatst.” Het bureau is op afroep beschikbaar in geval van constructieproblemen. Dat kan, aldus Danen, betrekking hebben op het achterhalen van de oorzaak van scheurvorming, maar ook afwijkende aspecten in de bouw.

“Neem het deel waar waterkelders met omgekeerd gewelf aanwezig zijn. Hier zijn aan de voorzijde muurankers aanwezig en aan de achterzijde zijn steunberen geplaatst.

Wij trachten te achterhalen waarom dat zo is gedaan, onder andere aan de hand van het eerder aangelegde uitgebreide archief.” Danen geeft aan dat deze werkwijze – op afroep actief – vaak bij monumenten wordt toegepast. “We zijn beschikbaar als er een constructief probleem is en kunnen zo gericht oplossingen aandragen.”

Bouwen aan monumenten

143

Franeker | Kening State

Groot Lankum verandert in Kening State

Psychiatrisch ziekenhuis wordt toplocatie voor wonen en zorg ECR (European Care Residences) heeft in Nederland inmiddels een aantal hoogwaardige woonzorglocaties, vaak in bijzondere gebouwen. Regelmatig komt er een nieuwe vestiging bij, zoals Kening State* in Franeker. Daarvoor wordt het voormalig psychiatrisch ziekenhuis Groot Lankum op het gelijknamige landgoed verbouwd. Restauratie van de buitenzijde van het monumentale pand heeft inmiddels plaatsgevonden evenals structuuraanpassingen binnen.

A

l halverwege de zeventiende eeuw, in 1664 om precies te zijn, is er al sprake van een Groot Lankum. Daarnaast is er een tweede landgoed, Klein Lankum genaamd. Het psychiatrisch ziekenhuis, ontworpen door E. & Th. R. Knevel uit Ermelo, werd tussen 1928 en 1930 gebouwd in een stijl die aansloot bij het zakelijk expressionisme. Het bouwwerk bestaat uit drie even grote delen. Het middendeel is drie bouwlagen hoog, de andere twee delen zijn twee bouwlagen hoog. Tussen 1978 en 1980 werd het gebouw uitgebreid met een uitbouw aan de westelijke vleugel.

Software en hardware

Paul Bijleveld, directeur van ECR, legt uit dat psychiatrische zorg lange tijd een belangrijke rol speelde in Franeker. Hij verwijst naar de band met de Universiteit van Franeker, in 1585 opgericht en in 1811, onder Napoleon, opgeheven. De psychiatrische zorg werd echter voortgezet, tot 2005 in Groot Lankum, dat sindsdien leeg ligt. “Rond 2007, 2008 werden wij door een projectontwikkelaar benaderd of we interesse in het gebouw hadden”, vertelt Bijleveld die vervolgens uitlegt dat ECR cliënten zelfstandige woonruimte biedt, met de mogelijkheid hulp en zorg te krijgen als daar behoefte aan is. “Onze bewoners hoeven dus niet te verhuizen naar bijvoorbeeld een verpleeghuis als meer zorg nodig is.” ECR, vervolgt hij, heeft diverse pijlers als basis: residentiële en ambulante zorg, tijdelijk en permanent wonen en vakanties. Mensen kunnen bovendien via een lidmaatschap allerlei kortingen krijgen op de diverse diensten. “We zijn er voor een heel brede doelgroep – cliënten van alle leeftijden en met een verschillende behoefte aan zorg.”

De software, de zorg dus, wordt, aldus Bijleveld, door zorgorganisatie RAZ geleverd; ECR zorgt voor de hardware, de prettige woon- en verblijfsomgeving.

144

Bouwen aan monumenten

Overleg

Nadat ECR was benaderd door de projectontwikkelaar, liep het project averij op. Eigenlijk zouden verbouwing binnen en restauratie buiten in januari 2010 beginnen. Maar de ontwikkelaar ging failliet en uiteindelijk besloot ECR het gebouw zelf over te nemen en het project voort te zetten met als doel er 63 comfortabele appartementen en 7 zorghotelstudio’s in onder te brengen en daarnaast faciliteiten als een restaurant, dagopvang en ruimten voor specialisten in de ouderenzorg. “Een toplocatie voor bewoners en mensen die er verblijven, maar ook voor familieleden en passanten.” In 2011 was de periode van overleggen voorbij, zegt Bijleveld en vervolgens werden er een jaar lang aan de buitenzijde restauratiewerkzaamheden uitgevoerd.

Ook binnen werden al diverse werkzaamheden uitgevoerd (zie kader aannemer). Binnen vindt een ingrijpende verandering plaats, stelt Bijleveld. “Geen steen blijft op elkaar.”

Ambitieniveau

Dat heeft geen gevolgen voor de monumentale status van het gebouw omdat er van het oorspronkelijke interieur na diverse eerdere verbouwingen niet veel meer over is, legt architect Silvester Adema van Adema Architecten uit. “Er komen zelfs een aantal authentieke elementen terug, zoals kastdeuren en aftimmering. En de trappenhuizen zijn nog origineel, die laten we intact.” Hij maakt duidelijk dat het interieur van een hoge kwaliteit wordt. “Het ambitieniveau is hoog, vandaar ook de keuze voor dit mooie pand.” Met doordachte oplossingen wordt er nu voor gezorgd dat er voldoende ruimte is voor de geplande woningen en bijbehorende faciliteiten. Vandaar de keuze om de professionele keuken in de kelder te plannen en op de uitbouw van eind jaren zeventig een uitbreiding te plannen met een oppervlakte van zo’n 100 vierkante meter. Adema:

Franeker | Kening State

Kening State bestaat uit drie even grote delen. delen

Projectinfo “De omvang en diversiteit maken het complex” “Een forse ingreep in de structuur van een monumentaal gebouw en voer voor de nodige discussies. Dat geldt overigens ook voor de wijze waarop de installaties in het gebouw moeten worden verwerkt.”

Adema Architecten heeft tevens de taak om als bouwfysisch adviseur toe te zien dat de plannen die er liggen ook daadwerkelijk zo worden uitgevoerd. “Dat is ook een uitdaging”, vindt Silvester Adema, “maar wel een heel mooie. Kening State wordt een prachtgebouw, een project waarbij maatwerk standaard is en dat wat mij betreft op meer plaatsen navolging moet krijgen.” * De naam Kening State verwijst naar de Friese kaatsers of ‘keningen’ (koningen) uit Franeker. ❚

Voor de restauratie- en verbouwwerkzaamheden aan Kening State werd de Dijkstra Draisma Bouwgroep ingeschakeld. Projectleider Alex Dillema vertelt dat aan de gevels en het dak de veelal gebruikelijke restauratiewerkzaamheden werden uitgevoerd. “Denk aan het herstellen van scheurvorming, van voeg- en metselwerk; verder zijn de kozijnen deels hersteld en deels vervangen. Er was de mogelijkheid om nieuwe thermopane HR++-beglazing te plaatsen. Op de paar plekken waar dat niet kon is voorzetbeglazing aangebracht.

Verder hebben we schilderwerk uitgevoerd, de goten hersteld en het dak aangepakt.”

Het werk, vervolgt Dillema, bestaat feitelijk uit drie delen: de restauratie, de structuurverandering binnen (beide afgerond) en binnenkort de afbouw. Vooral de structuurverandering was een opgave, zegt hij. “Er is sprake van een heel andere indeling dan voorheen.

Verder krijgt de zolder een andere functie. Daarom is de kap aangepast, zijn er hanenbalken verwijderd om ruimte te creëren en hebben we ter versterking trekstangen aangebracht. Vanwege de veranderde indeling van de verdieping eronder zijn daar muren verwijderd en hebben we stalen liggers aangebracht. Dat kon alleen met mankracht, met een kraan ging niet. Dat is dan een uitdaging; daarnaast maken de omvang en diversiteit het tot een complex project.” Met de herindeling van het gebouw is volgens Dillema het lastigste onderdeel wel achter de rug. “Binnenkort beginnen we met de afbouw en staat hier over niet al te lange tijd een bijzonder gebouw.”

Bouwen aan monumenten

145

Thema Restauratiemortels

Vochtbestrijding van fundering tot dak Nederlanders strijden al eeuwenlang tegen water. Niet alleen tegen zeeën en rivieren, maar ook tegen vocht in gebouwen.

Köster Afdichtingssystemen BV is wat dat laatste betreft specialist, onder meer waar het monumentale panden betreft.

K

öster Afdichtingssystemen is sinds 1969 actief en in die periode uitgegroeid tot marktleider in vochtbestrijding in Nederland, de rest van de Benelux en Frankrijk, zowel op het gebied van nieuwbouw als renovatie en restauratie. Vochtbestrijding, vertelt directeur Ton Versluis, gebeurt van fundering tot dak en wordt afgestemd op de situatie ter plekke. Het bedrijf beschikt als specialist inmiddels over een dusdanige kennis en ervaring dat men ook vaak – al vanaf het beginstadium van een project – als adviseur wordt ingeschakeld. “De markt kent ons, weet dat we geen doorsnee leverancier zijn,

146

Bouwen aan monumenten

maar met onze kennis meerwaarde kunnen bieden. We kunnen architecten en opdrachtgevers van bestekinfo voorzien, beschikken over complete werkplannen en kunnen indien gewenst een project ook monitoren en begeleiden.”

Met een breed pakket producten biedt Köster Afdichtingssystemen dus voor elk probleem een passende oplossing.

Tot dat pakket behoren onder andere zoutbestendige en damp-open saneer- en restauratiemortels en systemen om optrekkend vocht te bestrijden. “Geen bouwmarktproducten”, stelt Versluis. “Water, vocht is heel creatief en dan zijn

Thema Restauratiemortels

er ook vaak andere omstandigheden waar we rekening mee moeten houden. Vandaar dat we met systemen werken, een combinatie van producten. Ligt een gebouw bijvoorbeeld in een kustgebied, dan kunnen de gevels door de zilte lucht verzadigd raken met zouten. Die moet je neutraliseren om beschadigingen te voorkomen.” Zout, dat van nature in iedere bouwsteen aanwezig is, zegt Versluis, kan echter ook via activatie van het grondwater in de steen en mortel

komen. En dan zijn er, merkt hij op, omgevingen waar rekening moet worden gehouden met bijvoorbeeld trillingen, zodat daar eveneens over het juiste materiaal kan worden geadviseerd.

Versluis noemt vervolgens een aantal referentieprojecten en de daarbij toegepaste systemen. Zoals het gebouw van de Eerste Kamer in Den Haag. “Daar is de kelderarchiefruimte, gelegen aan de hofvijverzijde, behandeld met Köster NB Dichtingspasta, Köster Crisin en Köster Saneermortel.

Een combinatie tegen optrekkend vocht, doorslaand vocht en zoutuitbloei. Bij Stoomgemaal Cruquius, een echt watermonument, is bij het stucwerk in de tentoonstellingsruimte Köster Saneermortel gebruikt. En bij Slot Zeist hebben we verleden jaar bij diverse vochtbestrijdingswerkzaamheden advies uitgebracht. Onze producten zijn daar door een Köster-verwerkende applicateur aangebracht.”

Dat laatste gebeurt regelmatig, aldus Versluis. “Het zijn vakstucadoors, bedrijven waar we een lange relatie mee hebben en die veel kennis van ondergrond en materiaal in huis hebben. Door niet alleen hoogwaardige producten te leveren maar ook een rol te spelen in het verloop van een project kunnen we de kwaliteit garanderen die de vaak bijzondere gebouwen verdienen.” ❚

Tot het pakket behoren zoutbestendige en damp-open saneer- en restauratiemortels en systemen om optrekkend vocht te bestrijden.

Bouwen aan monumenten

147

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

WIE DOET WAT

Aannemers

Advies en Realisatie Historische Interieurs

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN AANNEMINGSBEDRIJF NICO DE BONT B.V. Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT Postbus 76, 4611 5260 AB VUGHT T ...................................... +31 (0)73 5189480 F ...................................... +31 (0)73 5189490 E info@nicodebont.nl W www.nicodebont.nl

Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T ........................................ +31 (0)71 5322405 F ........................................ +31 (0)71 5318907 E info@burgy.nl W www.burgy.nl

RUYS INTERIEURS Utrechtseweg 89, 3702 AA ZEIST T ..................................... +31 (0)30 6922860 F ..................................... +31 (0)30 6916655 E info@ruys-zeist.com W www.ruys-zeist.com

Architecten KONINKLIJKE WOUDENBERG Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE AKERBOUW BV Geesterweg 6, 1911 NB UITGEEST Postbus 19, 1920 AA AKERSLOOT T ..................................... +31 (0)251 315817 F .................................... +31 (0)251 315909 E info@akerbouw.nl W www.akerbouw.nl

T .......................................+31 (0)183 606606

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W info@bouwbedrijfvanschaik.nl

ADEMA ARCHITECTEN

F .......................................+31 (0)183 602667 ADEMA ARCHITECTEN Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

E info@koninklijkewoudenberg.nl W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureaus

Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

groot gunneweg

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

DE BONTH VAN HULTEN BV Postbus 115, 5250 AC VLIJMEN T .......................................+31 (0)73 5119022 F .......................................+31 (0)73 5117387 E info@debontvanhulten.nl W www.bonthvanhulten.nl

BOUW – RESTAURATIEBEDRIJF VAN DE BURGT EN STROOIJ Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T ........................................ +31 (0)33 4450100 F ........................................ +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

146

BOUWEN AAN MONUMENTEN

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

NIBAG B.V. Postbus 75, 7570 AB OLDENZAAL T ...................................... +31 (0)541 585858 F ...................................... +31 (0)541 585859 E info@nibag.nl W www.nibag.nl

JORISSEN SIMONETTI ARCHITECTEN DOETINCHEM LEIDEN MAARSSEN RIJSSEN STEENWIJK Postbus 203, 7460 AE RIJSSEN T. ....................................... +31 (0)548 518888 E info@jsagroep.nl W www.jorissensimonettiarchitecten.nl

TAK ARCHITECTEN Zocherweg 2a, 2313 ZV DELFT Van Oldenbarneveldtstraat 92-2, 6827 AN ARNHEM T ...................................... +31 (0)15 2125903 E info@takarchitecten.nl W www.takarchitecten.nl

Bakstenen

STEENFABRIEK BIEZEVELD B.V. Lange Weistraat 25, 5331 LH KERKDRIEL T .......................................+31 (0)418 631719 E info@brickburgers.com W www.biezeveld.nl BRICKBURGERS B.V. St. Jozefweg 66b, 5953 JP REUVER T .......................................+31 (0)77 4742920 F .......................................+31 (0)77 4745170 E info@brickburgers.com W www.brickburgers.com

Betonrestauratie

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T ................................. +31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Constructie/straalbedrijf

Lilian Fopma CONSTRUCTIE & STRAALBEDRIJF LILIAN FOPMA Industrieweg 22, 8861 VH HARLINGEN T ........................................ +31 (0)517 431011 F ........................................ +31 (0)517 431031

GERDON DUIVENWERING Postbus 43, 6720 AA BENNEKOM T ....................................... +31 (0)6 53189373 F ....................................... +31 (0)31 8419949 E info@gerdon.nl W www.gerdon.nl

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

P. VAN ‘T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN bv Exportweg 50, 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431, 2740 AK WADDINXVEEN T ........................................+31 (0) 182 617767 T ........................................ +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.pvantwout.nl

Funderingstechnieken

Bladgoud

MHB bv Onderstalstraat 3, 6674 ME HERVELD Postbus 6, 6674 ZG HERVELD T .........................................+31 (0)488 451951 F .........................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

Gevelonderhoud

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

SUPERLOOK BV DE GEVELREININGSEXPERT EN MEER Postbus 8791, 4820 BB BREDA T .......................................+31 (0)76 5874207 M ...................................... +31 (06) 55327598 E info@superlook.nl W www.superlook.nl

Glas

E.V.M. NV Westkaai 6, B-8930 MENEN T ...................................... +32 (0) 56 5113 97 F ........................................ +31 (0)30 2722220 E info@evmglass.com W www.evmglass.com

Gevel

MEER LICHT EVENEMENTENHAL VENRAY De Voorde 30, 5807 EZ VENRAY T ...................................... +31 (0)478 519 790 F ...................................... +31 (0)478 519 780 E venray@evenementenhal.nl W www.evenementenhal.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T .........................................+31 (0)78 6104110 M ........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Duivenwering

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T ........................................ +31 (0)183 606699 F ........................................ +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Beurzen

Gevelreiniging

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T ........................................ +31 (0)183 606699 F ........................................ +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Plaatsnaam | Projectnaam WIE DOET WAT

STOLKER GLAS Wijde wade 2, 3439 NP NIEUWEGEIN T ................................................ 030 2855400 F ................................................ 030 2672902 E info@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl STOLKER GLAS Galvanistraat 88, 6716 AE EDE T .............................................. 0318 64 12 14 F .............................................. 0318 63 22 89 E ede@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl

ISOGLAS HAARLEM BV Jan Tademaweg 19, 2031 CT HAARLEM T .......................................+31 (0)23 5319036 F .......................................+31 (0)23 5341022 E info@isoglas.nl W www.isoglas.nl

BOUWEN Bouwen AAN aan MONUMENTEN monumenten

149 147

Vanaf â‚Ź 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Plaatsnaam | Projectnaam WIE DOET WAT

Glas in Lood

Glas in lood JILLEBA Amphoraweg 5, 2332 ED LEIDEN T ........................................+ 31 (0)71 5318323 F .........................................+31 (0)71 5313443 E info@jilleba.nl W www.jilleba.nl

Regio Utrecht VAN DER TOL GROEP BV Tolakkerweg 18, HOLLANDSCHE RADING T ........................................+31 (0) 35 5248920 F ........................................+31 (0) 35 5248929 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Kalk

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T .........................................+31 (0)24 6841555 F .........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Glasateliers

ARTE CONSTRUCTO Molenberghei 18, B-2627 SCHELLE T .......................................... +32 (0)3 8807373 F .......................................... +32 (0)3 8807370 E Info@arteconstructo.be W www.arteconstructo.be

Hydraulische Kalkmortels

RIDDER METALEN DAK- WANDSYSTEMEN Vestiging Ridder Noord Marowijne 41, 1689 AR ZWAAG Postbus 4149, 1620 HC HOORN T ........................................+31 (0)88 8111888 F ........................................+31 (0)88 8111800 E info@riddersystems.nl W www.riddersystems.nl Vestiging Ridder Zuid Dommelstraat 31, 5347 JK OSS F ........................................+31 (0)412 658397

LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN T ........................................ +31 (0)316 524050 F ........................................ +31 (0)316 526950 E info@vanwelyleidekkers.nl W www.vanwelyleidekkers.nl

g

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103

loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

Bezoekadres

Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat Postadres

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon

Postbus 14 Postbus 14 oper-, zinkwerken 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlooden en zinkwerken WALTER VERHOEVEN BV 073 - 513 49 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon Lei bedekkingen Telefax LOODGIETERS&zinkwerken LEIDEKKERSBEDRIJF en zinkwerken Koper-, loodlood- en LeiKoper-, bedekkingen 073 - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 073 511 Loodgieters werken Nieuwkuijksestraat 103, 5253 AE NIEUWKUIJK Telefax Leibedekkingen bedekkingen Internet Lei 073 - 511 76 73 Loodgieters werken 073 - 511 76 73 Postbus 14, 5253 ZG NIEUWKUIJK www.walterverhoeven.nl Telefoon

GLASATELIERS STEF HAGEMEIER Hoefstraat 199, 5014 NL TILBURG T ........................................+31 (0)13 5360818 F ........................................+31 (0)13 5358655 E info@glasinloodnet.nl W www.glasinloodnet.nl

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T ........................................+31 (0)162 514750 F ........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

werken Internet www.walterverhoeven.nl TLoodgieters ........................................ +31 E-mail (0)73 5130049 Loodgieters werken www.walterverhoeven.nl Internet

E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

E-mail

info@walterverhoeven.nl

info@walterverhoeven.nl E-mail

Leisteen Importeurs

Leidekkers LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T .........................................+31 (0)24 6841555 F .........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Houthandel

HOUTHANDEL HOUTEX BV Willem de Zwijgerstraat 1, 2741 DA WADDINXVEEN T .........................................+31 (0)182 615933 F .........................................+31 (0)182 610105 E info@houtex.nl W www.houtex.nl

Hoveniers

VAN DER TOL GROEP BV Postbus 9349, 1006 AH AMSTERDAM T .........................................+31 (0)20 6677777 F .........................................+31 (0)20 6677778 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

148 150

Regio Zuid-Holland VAN DER TOL GROEP BV Morsestraat 12, BERKEL EN RODENRIJS T .........................................+31 (0)10 4400822 F .........................................+31 (0)10 4400829 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

BOUWEN Bouwen AAN aan MONUMENTEN monumenten

BOGAERTS-VAN NULAND BV Walstraat 3-5, 5371 AL RAVENSTEIN Postbus 15, 5370 AA RAVENSTEIN T ........................................ +31 (0)486 411586 F ........................................ +31 (0)486 413722 E info@bogaerts-van-nuland.nl W www.bogaerts-van-nuland.nl

VAN KEULEN B.V. Postbus 1, 4640 AA OSSENDRECHT T ........................................ +31 (0)164 672387 F ....................................... +31 (0)164 672069 E info@vankeulen-loodgieters.nl W www.vankeulen-loodgieters.nl

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T. ...................................... + 31 (0)492 512164 F ....................................... + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

LEI-IMPORT B.V. Postbus 7015 6050 AA MAASBRACHT T ....................................... +31 (0)475 436439 F ...................................... +31 (0)475 436882 E info@lei-import.nl W www.lei-import.nl

Meubelstoffering Meubelstoffering OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T .........................................+31 (0)348 471921 F ........................................ +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Natuurlijke hydraulische kalk

REYNCHEMIE NV Industrieweg 25B, 8800 ROESELARE T ...........................................+32 (0)51 242527 F ...........................................+32 (0)51 229892 E reynchemie@skynet.be W www.reynchemie.com

Ongediertebestrijding

Restauratiesloop

VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T .........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T .........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl

VAN RIJSWIJK PRECISIESLOOP BV Veldweg 12, 5061 KJ OISTERWIJK Postbus 80, 5060 AB OISTERWIJK T ........................................ +31 (0)13 5283934 F ........................................ +31 (0)13 5216349 E info@precisiesloop.nl W www.restauratiesloop.nl, www.precisiesloop.nl

Smederijen

Restauratoren

Steigerbouw

DEJO STEIGERS BV Havenstraat 7-1, 3861 VS NIJKERK T ....................................... +31 (0)33 2571390 F ....................................... +31 (0)33 2544250 E info@dejosteigers.nl W www.dejosteigers.nl

Stukadoors

VAN MILT RESTAURATEURS BV Kauwenhoven 38, 6741 PW LUNTEREN T ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E info@vanmiltrestaurateurs.nl W www.vanmiltrestaurateurs.nl stau

Restauratiemortels

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T ........................................+31 (0)162 514750 F ........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Restauratieschilders

SMEDERIJ FRITS KRAMER Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP T ....................................... +31 (0)182 501340 F ....................................... +31 (0)182 503094 E frits@fritskramer.nl W www.fritskramer.nl

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T ........................................ +31 (0)575 551428 F ........................................ +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl

STUKADOORS- EN AFBOUWBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN T ....................................... +31 (0)343 551426 F ........................................ +31 (0)343 551686 E gennissenbv@planet.nl

Tegels

ALBARELLO BV Berltsumerdyk 35, 9036 MT MENALDUM T ........................................ +31 (0)518 481923 F ........................................ +31 (0)518 482081 E info@albarello.nl W www.albarello.nl

Timmerfabrieken Energieweg 19 4231 DJ Meerkerk STICHTING RESTAURATIE ATELIER LIMBURG Postbus 1679, 6201 BR MAASTRICHT Postbus 4 T ....................................... +31 (0)43 3218444 F ........................................+314230 (0)43BA 3100555 Meerkerk E info@sral.nl W www.sral.nl alo nderh oud

ta 0183-358777 ... vakma n in toTel.

Studio Kei

Fax 0183-358787

info@vandervegt.nl STUDIO KEI Noord Bevelandstraat 17, 1025 NP AMSTERDAM T ........................................+31 (0)20 6364121 M .......................................+31 (0)6 55166349 E mail@studiokei.nl W www.studiokei.nl NGK erkende

oud restauratie ... vakma n in to taalo nderh

SCHULTS SCHILDERS Smederij Deltastraat 4, 4301 RC ZIERIKZEE T ........................................ +31 (0)111 414065 F ........................................ +31 (0)111 417295 E info@schultsschilders.nl W www.schultsschilders.nl

SMEED- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF VAN DER VEGT BV Energieweg 19, 4230 BA MEERKERK T ........................................ +31 (0)183 358777 F ........................................ +31 (0)183 358787 E info@vandervegt.nl W www.derestauratiesmid.nl

Steenhouwerij • Alle voorkomende staalconstructies, trappen,

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Plaatsnaam | Projectnaam WIE DOET WAT

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T ........................................ +31 (0)183 583583 F ........................................ +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

Verf fabrikanten

hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal • Smeedwerk • Stalen ramen STEENHOUWERIJ • RestauratieZEDERIK projecten Hogewaard 6, 4235 VS TIENHOVEN T ........................................+31 (0)183 606635 F .........................................+31 (0)183-601144 E info@zederik.biz W www.zederik.net

HERSFT & HELDER B.V. Bouwweg 19, 8243 PJ LELYSTAD Postbus 2074, 8203 AB LELYSTAD T ........................................ +31 (0)320 260616 F ........................................ +31 (0)320 261184 E info@herfstenhelder.nl W www.herfstenhelder.nlVer

BOUWEN Bouwen AAN aan MONUMENTEN monumenten

151 149

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Plaatsnaam | Projectnaam WIE DOET WAT

150 152

Verf producten

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Verzekeringen

Vochtbestrijding

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T ........................................ +31 (0)341 467090 F ........................................ +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

Wandspanning Meubelstoffering

DONATUS VERZEKERINGEN Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN T ........................................+31 (0)73 5221700 F ........................................+31 (0)73 5221717 E info@donatus.nl W www.donatus.nl

BOUWEN Bouwen AAN aan MONUMENTEN monumenten

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T .........................................+31 (0)348 471921 F ........................................ +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Zonwering

SCHERMNED Grote Woerdlaan 36c, 2671 CL NAALDWIJK T ........................................ +31 (0)174 622214 F ........................................ +31 (0)174 622687 E info@schermned.nl W www.schermned.nl

r Hieg ? uw lo o Neem contact op met Niek Oostendorp voor alle informatie: T +31 (0)495 450095 E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

DĂŠ vakbeurs voor conservatie en restauratie van oude en historische gebouwen

Venray 5, 6 en 7 november 2013

Openingstijden 14.00 - 22.00 uur

Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/monument-ve met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor de vakbeurs MONUMENT 2013 in Venray.

8130004103

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Venray De Voorde 30 5807 EZ Venray T 0478 - 51 97 90 F 0478 - 51 97 80 I www.evenementenhal.nl E venray@evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

Op de foto: “In het park van Huize Middenburg staan eeuwenoude kastanjes, eiken en beuken.

Er zijn vijvers en aan de achterkant stroomt de Vliet. Het huis zelf staat hoger; dat geeft een statige, imposante aanblik.”

“Mijn vader is gepensioneerd aannemer, met een voorliefde voor oude gebouwen. Hij wordt al lyrisch bij het zien van een authentieke steen of tegel. Na twee boerderijen in oude staat te hebben hersteld, kocht hij dit huis en restaureerde het. De groene luiken waren totaal verwaarloosd. Alle houtjes zijn stuk voor stuk door zijn handen gegaan. Het koetshuis, waarin ik zelf woon, hebben we samen verbouwd.”

“Het eerste huis - Oud Middenburg - stamt uit 1659; het werd aangelegd door een schepen uit Delft. Huize Middenburg zoals we het nu kennen werd in 1917 grondig gerestaureerd. Aan het gebouw en het park is sindsdien nooit meer iets veranderd. Het gebouw vertoont een mix aan stijlen, wat het extra mooi maakt. Ik vind het een prachtig huis op een prachtige plek.”

J.E. Vink, medebeheerder (46) Huize Middenburg

D

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig.

Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

‘Milieuvriendelijk en zonder giftige chemicaliën’

TONZON maakt het verschil wel!

De vloerisolatie die écht werkt.

Illustratie van een kruipruimte met TONZON Vloerisolatie

Bij betonvloeren Zelfs betonnen vloeren worden warmer met TONZON Thermoskussens.

Dankzij de combinatie met Bodemfolie krijgt u ook een kurkdroge kruipruimte en heeft u geen last meer van muffe lucht.

De vloerisolatie die echt werkt!

Voor Koud en klam

Na Warm en droog

Bij houten vloeren TONZON Vloerisolatie levert de warmste vloer en is het enige systeem dat echt veilig is voor houten vloeren, zo blijkt na 33 jaar praktijkervaring.

Bij vloerverwarming Bij woningen met vloerverwarming wordt de kruipruimte van de woning nu nog vaak onnodig mee verwarmd. TONZON Thermoskussens houden ook hier de warmte optimaal tegen. De besparing op het gasverbruik kan oplopen tot wel 40%.

Bij luchtverwarming De grote aanvoerkanalen van een luchtverwarmingssyteem zitten vaak in de kruipruimte waardoor deze behoorlijk worden opgewarmd.

In Sommige kruipruimtes is het mogelijk een laag Thermoskussens onder de kanalen door te bevestigen waardoor er nauwelijks nog warmte naar de kruipruimte verloren gaat. Soms is het niet goed mogelijk om overal een kussenlaag onder de kanalen aan te brengen.

Dan moet de isolatie van de kanalen worden verbeterd. Bijvoorbeeld met TONZON Bandagefolie zoals bij geïsoleerde CV-buizen of met TONZON Thermosheet of Finishfolie.

Bij woonboten en stacaravans Experiment bij woonboot aan de Buiksloterdijk in Amsterdam. Omdat isolatie met wol bij een vloer van een woonboot geen merkbaar resultaat opleverde, zijn live voor de TV camera enkele banen wol vervangen door Thermoskussens.

Hiernaast een infrarood foto van het resultaat. De twee banen met Thermoskussens zijn duidelijk warmer dan de andere banen, die geïsoleerd zijn met wol.

Meer weten?

Kijk op www.tonzon.nl. Bellen of mailen kan ook via 0900 - 28 66 966. Scan de QR-code en bekijk de instructiefilm.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Groen op hoog niveau Groepsactiviteiten Terreininrichting | Bestrating en Riolering | Binnenbeplanting | Boomverzorging Daktuinen en Vegatiedaken | Onderhoud en Beheer | Design & Construct

Vestigingen in de regio's Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht T (020) 667 77 77 | E info@vandertolbv.nl | www.vandertolbv.nl